Você está na página 1de 102
COMPLEMENTO PARA O PROFESSOR FUNDAMENTOS DE MATEMATICA 3 -ELEMENTAR | | TRIGONOMETRIA | | | | : 3sison Fezzi f Cop, net desta edigao: BA: SARAIVA S.A. Livteiros Editores, Sao Paulo, 2000. ZA Sh iz As. Marqués de So Vicente, 1697 — Barra Funda xe. re 1139-904 — Sao Paulo — SP oe Fone: (Oxx11) 3613-3000 NZS Fax: (Ox) 3611-3308 — Fax Vendas: (xx 1) 3611-3268 ee ‘wwweditorasaraiva.com.br EDITORA AFILIADA ‘Todos 0s direitos reservados. Dados Internacionais de Catalogagio na Publicagdo (CIP) (Camara Brasileira do Livro, SP, Brasil) Fundamentos de matematica elementar : comple- ‘mento para o professor. — Sao Paulo: Atual, 193. Contetido: v. 1. Conjuntos e fungdes / Gelson lezzi, Carlos Murakami. — v. 2. Logaritmos / Gelson lezzi, Osvaldo Dolce, Carlos Murakami. — v. 3. Trigonometria / Gelson fezzi. — v. 4. Seqiiéncias, matrizes, determinantes, sistemas / Gelson fezzi, Samuel Hazan. — v. 5. Combina- t6ria, probabilidade / Samuel Hazzan. — v. 6. Complexos, polindmios, equagdes — v. 7. Geome- tia analitica / Gelson Iezzi. — v. 8. Limites, de- rivadas, nogdes de integral — Gelson fezzi, Carlos Murakami, Nilson José Machado. — v. 9. Geome- iria plana — v. 10. Geometria espacial : posigio € métrica / Osvaldo Dolce, José Nicolau Pompeo. L. Matematica (2° grau) 2. Matemética (2° grau) — Problemas ¢ exercicios etc. 3. Mate- matica (Vestibular) — Testes [. fezzi, Gelson, 1939- II. Murakami, Carlos, 1943- III. Dolce, Osvaldo, 1938- IV. Hazan, Samuel, 1946- V. Machado, Nilson José, 1947- VE. Pompeo, José Nicolau, 1945- 93-1795 CDp-510.7 Indices para catélogo sistematico: 1. Matematica : Ensino de 2° grau $10.7 ‘Complemento para o Professor — Fundamentos de Matemética Elementar 3 Editora: Barbara Ferreira Arena Editor de campo: Valdit Montanari Coordenadora editorial: Sandra Lucia Abrano Chefe de preparagio de texto e revisao: Noé Ribeiro Coordenadora de revisao: Maria Luiza Xavier Souto Revisores: Alice Kobayashi Magna Reimberg Teobaldo Maria Cecilia Femandes Vannucchi Maria da Penha Faria Vera Liicia Pereira Della Rosa Editor de arte: Zikdo Braz Chefe de arte: Glair Alonso Arruda Assistentes de arte: Lu Bevilacqua Ghion Ricardo Yorio Rosi Meire Martins Ortega Gerente de producdo: Antonio Cabello Q. Filho Coontenadora de produgdo: Silvia Regina E. Almeida Producdo gréfica: José Rogerio L.. de Simone Mauricio T. de Moraes Capa: Ettore Bottini Foto de capa: Hilton Ribeiro Consultora técnica: Briteide Maria de Sobral de Souza Fotolito: Binhos Composigao e arte-final: Paika Realizagbes Graficas Visite nosso site: www.atualeditora.com.br Central de atendimento a0 professor: (Oxx11) 3613-3030 Apresentacao Este livro é 0 Complemento para o Professor do volume 3, Trigonometria, da colecao Fundamentos de Matematica Elementar. Cada volume desta colecdo tem um complemento para o professor, com o obje- tivo de apresentar a solugdo dos exercicios mais complicados do livro e sugerir sua Passagem aos alunos. E nossa intengdo aperfeigoar continuamente os Complementos. Estamos aber- tos as sugest6es e criticas, que nos devem ser encaminhadas através da Editora. Agradecemos a professora Erileide Maria de Sobral Souza a colaboracdo na redacao das solugdes que sao apresentadas neste Complemento. Os Autores. Sumario Capitulo II — Razdes trigonométricas no triangulo retangulo . 1 Capitulo III — Arcos e Angulos ... 3 Capitulo IV — Razées trigonométricas na circunferéncia 5 Capitulo V — Relagdes fundamentais 10 Capitulo VI. — Arcos notaveis . eT Capitulo VII. — Redug&o ao 1° quadrante . 12 Capitulo VIII — Fungées circulares 13 Capitulo IX — Transformagdes 38 Capitulo X — Identidades .. 48 Capitulo XI_ — Equagdes 53 Capitulo XII — Inequagoes . 59 Capitulo XIII — Fungées circulares inversas 68 Apéndice A — Resolucdo de equagdes e inequacées em intervalos determinados. 75 Apéndice B | — Trigonometria em triangulos quaisquer .... Capitulo II — Razées trigonométricas no triangulo retangulo a. b_ vs 6. tg B = = Bada at = 46 = c= 4 eentiod = WF 14. a) sen 20°15’ = sen 20° + 2° (sen 21° ~ sen 20°) = = 0,34202 + 2 (0,35837 — 0,34202) = 0,34610 b) cos 15°30’ = cos 15° + 2 (cos 16° ~ cos 15°) = = 0,96593 + 22 (0,96126 ~ 0,96593) = 0,96358 ©) te 12°40’ = te 12° + Ste 13° — tg 12°) = = 0,21256 + 20. (0,23087 — 0,21256) = 0,22476 ) sen 50°12’ = sen $0° + 42 (sen 51° — sen 50°) = = 0,76604 + 12 (0,77715 ~ 0,76604) = 0,76826 €) 0s 70°27" = cos 70° + 27 (cos 71° — cos 70°) = 0,34202 + 22 (0,32557 ~ 0,34202) = 0,33462 £) tg 80°35’ = tg 80° + 25 (tg 81° — tg 80°) = 5,67128 + F (6.31375 — 5,67128) = 6,04605 15. b = 4- tg 35° = b = 2,80084 cm a = 4/cos 35° = a = 4,88311 cm 16. c-sen30°=4 + c=8 b=c-tg30° 3b => 3 a@abtc = a= 105 17. b- cos 18° = 4 = b = 4V2(V3 ~ I) c+ cos 75° = 4 = c= 4V2(3 + 1) a@=b+c sa 16 eo = x-tg60° = aa 18. h = y-tg30°ech = 3 19. x= 25-sen 70° = x = 23,49m x +2 = 25,49m _hty ~ Yo, 21.d= te B ed-aa h = d(te 6 ~ tga) |} s } 6 7 4 H-h h tg B 22. AB = ——— B= —— = hte? we © AB tea 7 nf22 + 3} 23. x = y- tg 31°53’ © x = (60 + y)- tg 30° = x = 497,14m 497,14 + 1,50 + 721,50 = 120,14 m 24. x = 7000- te 84° y = 7.000/cos 84° uu <>» wo BS Ss ge 25. y = x- tg 24° © y = (10 + x)- tg 20° = x = 44,722m 8 Capitulo III — Arcos e 4ngulos x eal) = a = 165 _ Me gy = 150 _ Se ay Tx ~ “780 2 8 = “T80- * e atb=— : 4 36.a+b+c= 13° atb+2= 15 | = a= 4%,b=TPec= 2 a+ 2b + = 20° ar A 39.0 = 3 ¢ 3 o a \ w= rad = a = rad ou 120° 6 40.¢=a-1 = 4,5-7 = 31,5cm 12 42. a). = 4. 30° = 20° @ = 180° - 20° = 160° > 9 ee 3 cs H o 11 bya = #. 30° = 27,5° = 180° — 27,5° = 152,5° ou 152°30" 9 3 a= ae = 15° = 30° - 15° = 15° 9. 7 a 6 12 6 12 6 12 15 d)a = = - 30° = 7,5° 60 10 @ = 150° — 7,5° = 142,5° ou 142°30’ 9 44, Ab, = 429 = rad i 8 4 iB P2 Imagens de x | A | P, | B | P,|A’| P, |B’ | P, Pa x of 2 | = [3], |S" /3¢]/7] 4 Pew 4|2)4|"|a]a/4 P3 a Pa Capitulo IV — Razées trigonométricas na circunferéncia x 3x _ V2 49. sen 7 = sen = 3m x gen 1% = AN? sen = sen = o-Fe0+ 3 (Hd ) _ 230 - 63V3 ~ 210 x 57. cos = cos ~ = 4 4 3m = cos 5% = cos —f— = co! 4 oe Ila 58. cos —- = cos 67 Sa te Os = 008 —E = Tf eg EO cos Eo = 6 1, v2 -14+ 2 60.5 +37 -1= 5 VB 1 V2 WS + V2 Da tT v2 1 _ wW2-1 93-0-2-F) 4 3-9 = At oF) Hy Bae 63. 0° < 45° < 90° = (sen 45° > Oecos 45° > 0) = y, > 0 180° < 225° < 270° = (sen 225° < Oe cos 225° <0) = y,<0 3x Tx In Tk | 1 | 7) : z < 2x = (son < Oecos 7 >Oe sen | = |eos =y,=0 270° < 300° < 315° < 360° = (Isen 300°! >. Icos 300°1; sen 300° < Oe cos 300° > 0) = yg <0 66.tg2 = t-F = 1 Je Tn =t—t=-1 69. a)V3+1-0=1+4+ V3 v3 1 43 - 3 br + aD = al 1(_ V3 =18 + V3 9 0) + 7 ~ F{--F) = BE 3 6 (V3 2 =31v3 of-9--49)- 30 - = 71, a) 180° < 269° < 270° = tg 269° > 0 90° < 178° < 180° = sen 178° > 0 no< 22 o 3a 230 230 3 0 = y,<0 3x le 12x 7 < 7 <2n = tg—— <0 = y>0 x Sa 74. cotg = cotg ]— =1 3a Tx cotg = cotg— = -1 75. cotg = cotg = = V3 6 6 Sx x cotg = = —cotg = -vo Sx Ux cotg = = cotg —™ = -v3 3 3+ 4v3 77. S414 i= 3 98) - 3-9 = GF v3 + V2 v3, V2 a ee = (-V3) + V3 = =11V3 + 42V2 + 70 105 4 . 3 3/_V3)_ 6 2 v2 _ o3{-B)- $9 -Geor+g Se 79. a) 180° < 269° < 270° = cotg 269° > 0 90° < 178° < 180° = sen 178° > 0 St ce = sen >0 = y>0 >< on 2 a. 2 Sa 81. sec — 7 sec = -sec = 6 = =s 6 < Tr 230 12 12x 7 0 1h 23x iZ 17x it >o0 >0 = y <0 <0 <-l <0 178° < 180° = 0 < sen 178° <1 v1 = y>0 >0 sa x 86. cossec —— = cossec — = 2 6 6 cossec 2% = cossec H® = -2 6 6 87. cossee 2 cossec 3% 3 89. a) 90° < 91° < 180° = gait feces" oe | = y>0 1cos 91° | < | cossec 91° | Trelis 2 <0 Isen 107° | < | sec 107° | Ya = cog >0 jo senx = 7 cos?*x = 1 = cosx = = sen? x + 35 24 e dai tg x = =~, cotg x = 94. cotg x = avin m-t = tgx= tex + 1 = sec?x = secx 95. sen? x + cos*x = 1 = cosx = 97. senx = 4 = cosseex = 3 a a _ Ww? sen? x + cos’x = 1 = cos x = —3— 1 = cotgx = 22 saax= > ce 2 cossec x 2-3 eels cossec?x — cotg?x 9-8 2 5 2 2 99. cosx = = secx = 3 sec? x = te?x + 1 = te?x 2 2 _ 457 y= (1+ +(1-4y ze y=y 101. 5 sec x — 3(sec?x — 1) = 1 > 3 sec? x — Ssecx — 2 0 =1 ‘ e dai sec x = —j~ = cosx = ~3 (no convém), sec x = 2 = cos x = sen? x + cos*x = 1 = senx 102. sen? x + cos?x — Ssenxcosx = 3 = -Ssenxcosx =2= = risenxcosx __ 2 u —Stgx = U1 + tex) = cos? x cos? x 2tex + Stgx+2=0 = tgx = -2outgx = 10 Ni 104. 105. vat+2} 1+ 2 cork x= 1s H——_} =| = q? —~2=0->a= sen?x + cos?x = 1 Cy +a lsatta-2=0sa=1 108. (sen x + cos x? = 1 + 2senxcosx = a? =14 2b + a- 2b=1 110. sen x + cosx =a = sen?x + 2-senx-cosx + cos*x =a? = a = sen x - cos x = — (sen x + cos x)(sen? x — sen x + cos x + cos? x) = aQ- a) 2 y Capitulo VI — Arcos notaveis 112. & = VIQ - V4 — dD = V2 - V2; sen sen? 5 + cos? = 1 = cosa = oS BE iae 8 8 8 2+ V2 = tgp = - +2 x V-WS oo am x V6+ WS 113. sen J = 7 esen?-= + co?-F = 1 = cose = a 27 ye 1 = e sen? Ty + cot T= 1 _ v25 = 10N5 115. Capitulo VII — Reducao ao 1° quadrante 118, sea + $= se fe ~ (G+ af = aon — 2) = cos 3 2 2x = - X3 119. a) sen? x + cos?x = 1 = cosx = > NS ~(& a cae (eens | econ xo wyanelc + F) = cafe - (Fa = ou (Zo) = eax = x) ~(% 4 xl] = sen (2 — x) = cosx = onal + F) = sone — (E+ af = a fF — a) ~ coo = 8 sen (x +) aig + 4)=—7—21 = vs cos (x + 3) 2 1 vo 0) cots (x + a 7 1 9 see (x + ) = ——5 = -2 omer) 2) cossee (x + 120. a) [sen x + sen x][cotg x + cotg x} = 2 senx - 2 cotgx = 4 senx - 8% = 4 cosx. sen X tg x — secx senx — 1 b) = ) Fig x + cossec x] - sen x senRerTooes 121, SOX = senx+ tex _ wx _ | —tgx—cosx + cosx —tgx sen X ~ cos x + cosx + 3 senx 2 sen x 122, ————— = = tg x —cos X — cosx — senx + sen x —2 cos x Capitulo VIII — Funcées circulares 124. f re | a i { | : “ r \ XS J - din po 3e 8 8 KB = docictlo,no AB =! docictlo,no AB = > do cick aa . -4 ; = 75 do ciclo, no sentido anti-horario sentido anti-horario sentido horario 125. v . " ~158 PA 138 2 6 eS _u a u a au aia\p 8 Slag Ie t =1Se -3e AP = Te do ciclo, no 6 oe sao 7 ey sdo sentido hordrio céngruos cOngruos a 1 F AP = D do ciclo, no sentido anti-horario Wx =3lr Fo ¢-F Sto cOngruos 4 ABé + do ciclo, no sentido anti-horario AB = + do ciclo, no sentido horario -In 7 sido céngruos APé + do ciclo, no sentido horario B 126. E={A’,A} F = (A, Py, Py, A’ Ps, Pal 127. a) 830° = 2(360°) + 110° = sen 830° = sen 110° = sen 70° 1195° = 3(360°) + 115° = sen 1195° = sen 115° = sen 65° 0° sen 1195° b) 535° = —1360° ~ 175° = cos (535%) = cos (— 175°) = —cos 5° cos 190° = —cos 10°; 0° < x < 90° = cosxédecrescente = = cos 5° > cos 10° = cos 190° > cos (—535°) 130. x senx | y = —2senx Im(f) = [-2, 2] 0 0 0 Diao = + 1 -2 cs 0 0 3a zr) 7! Z 2a 0 0 132. x senx jy = [3senxl 0 0 0 F zy 1 3 7 0 0 3x az} ct c Qa 0 0 Im(f) = (0, 3] p= 136.) x | t= | y= ~sent 0 0 0 3x x 2) “1 30 cs 0 on 3x I Z| 6x Qn 0 137. x |t=4x | y =3sent 0 0 0 7 = e| 7 3 + 7 0 3x 3a vi) 3 =a t zr Qn 0 16 Im(f) = [-1, 1 Pp = 6x Im(f) = [—3, 3] == Bag Im(f) = [-3, -1] p = 2x —2 + senx y sen x 0 lev Qn 139. x - 17 140. 141. 18 y=1+42senx 0 0 1 F z|! 3 x 0 1 3x az |! 7 Qn 0 1 x | senx y =2-senx] 0 0 2 e zz 1 1 x 0 2 3x az} 7 3 an 0 2 Im(f) = (-1, 3] p= 20 Im) = U1, 3] p= 2a Im(f) = [-2, 0] y=-—I1+sent sent = 2x t x 142. x 19 Im() = [-2, 4] p=4r 1 + 3sent sent ly _x ~ 2 t 2 143. | x 3x 4x 4f f Us Su Ea g alo - ° 7 ° 4 > en + Efe [ela] les & 4 ® k & KE «| Fim | &fe | Ble | Kho | fm 145. 146. x tamx-3 y = sent 0 0 Sa 5 T zr 1 4 + in eo uf 0 1x 3a 4 2 Tr Te oe a 0 Im() = [-1, 1) pt 2 147.} x [c= - Z]sent]y = 1+ 2sent} Im = [-1, 3] 2° 6 p=4n x + 0 0 1 4a x z/ ! : x 7 0 1 10x 3a > zy -t a 138 St Pay 0 1 M49.t =I + Zo path= ow pat 22 150. | x tawx- 3 sently = 1 — 2sent} Im(f) = [-1, 3] p=r x = 0 0 1 Se x a + 1 -1 ax 6 . 0 1 4 lin 3x Rl oF 7 3 Tk bee 2a 0 I 152. a) -1<2-Sm<1 > -3<-Sm<-t etemet mJ 2m —-3 3 bay eh = Sp 20 = mj oum > 2A) m-1 1 Boy <= poy <0 = m<2@) Fazendo a intersecto de (A) com (B), vem m <3. Im(f) = [-1, 1] p=2« — cos x y= cos x Qn 153. Im(f) = [—2, 2] = 26 Pp 2 cos x x 3 |S]e [Sls | is eo lTlo]- x fo] eo] mle | ele | eles | | Sle |S 154. Qn » » a s Wy Si Ba x E}-|$]x [Ja }-ie] © j=] © |= iW > «Thar they ~ g]~ |S ]Sls |-le o lt} e la x fof ele] els] klo | els fe] Ble | & 156. 27 -1,1) Im() = [ g _ S| | = a - : Sle |lgla |=ia | o ° > & alo] se] els fel fala] & fle | — —— fo] eis | ele | fe | els | ela] fe | & 157. 158.| x t=> y = cost Im) = [~1, p= 4x 0 0 1 alo v3 3 6 2 zl 2 va 2 4 2 Jat = 4 3 3 2 x os 0 Qn ce -1 ar | 3 0 An Qn 1 0, 2] ws aT Ba z 8 efa[Sh ish} a |. fo] - a - + + ial " iad cl > x 3 |-|'S|p |S In =|n | o o |- g wo] whe] eps | kfm] ela te fle fs 159. 160. | x |t = 3x| cost Jy = 1+ 2cost} Im = [-1, 3] Qn 3 3 p= 1+ v3 1+ V2 AY y6r.| x ft=x-Z] y= cost } tm = (-1,1] = 2) _ Ly =e 0 1 aa an 4 Sek Ral 12 6 2 = =e we 2 4 2 inl o« i 12 3 z 3a x | = ° Te 3a, a) o3 ° on oe Qn 1 2 ik tax-F y = 2cost 0 2 ¥ + wa 5 + v2 7 Zz 1 a zz 0 cs -2 Ile 3x od ie Tx > an 2 Im(f) = [-2, 2] p= 2 3 163. x 3x ~ —-|cost]y = —1 + 2cost a 0 1 1 #| 4 [F[ 0+ t{ F [F| 1+ al = GL: +[ + [eo] = = B -1 3 x Qe 1 1 Im(f) = (-3, 1] 23h Lt Pea 7h C4254 3t +1 1 164.5 2 -1 2 aa 29 ou t >= (A) t+2 t+ 3 1 Roy S! 2 Br M9 FR t< zu t>3 ® Fazendo a intersecdo de (A) com (B) vem ¢ < -+ ou tf > 3. 166. | x | cos x | sen x |y = cosx ~ senx of 1 0 1 ee z|2/2l, 4] 2 2 x z| 0 1 -1 x] -1] 0 -1 3a FZ} 0 | -1 1 Qn] 1 0 1 167. Solugao 1 O Oesenx <1 > sen’x < senx (1) O Oecosx <1 = cos?x < cosx (2) De (1) + (2) = senx + cosx > 1. 35 Solucdo 2 No triangulo OP,P, temos: OP; + P,P > OP (um lado € sempre menor que a soma dos outros dois) e entdo cos x + senx > 1. x = 168. t = 4x30 = 0 = x= 0;t= 27 = X= sip =>-0= > 169. A seqiiéncia é cos a, —cos a, cos a, —Cos ay ...; entdo: a soma dos 12 termos iniciais € zero. 171. a)t = 3x; 3x 4 + kx; DD) = fkeRIxa te kp kez] Tin 2 ye eke DNA JF gt, byt = 2x — Fi dk Fe > + ke DE = (ee RI x x + kp keZ] 172. 2 - Se +430 > acl oua>4 x aot 174. t = 2x + G5 2x + GE A> +t ke Di) = (xeR Ix #3 +k FZ, kez} x Te 4, Perch Zex0 = m<2 b)3m-2<¢-1 = m1 = m2 3 2m-1 =m 1 y2male 1» 5 —-™_ <0 = 4 of am <7 Topm $07 0 [aa 1 G+ osx) ___cosx cos __cosx “(e r) (1 = cosx)* = VI—cost?x Vsen?x = Isenx I cos x — sen x 2 17g, 58x = £9FX CO8% ooigd y a sen sen?x — cos x cos x 179, 1 = sen?@ _ (1+ sen (I - sen) _ 4, ny "T= sen 0 1 — send 1 aco (cos? x 4 sei" x)(cos? x — sen? x) _ cos? x — cos? x tg?x _ cos? x = com'x . (+ tg? - te? x) sec?x- (I = tg?x) sec? x sen? x + (1 + cosx? _— 2+ 2cosx 2 181. axe + cos) Sex (EF cos) ~ “seme = 2 vossec x 182. sen x — cossecx = t = (senx — cossec x)? = t? = sen?x + cossec?x = +2 183. _yy = Sem(=x) _ _ senx . aa 184. a) t8 (—x) = Too 7 cos 7 > 1B Ws a Fungo é impar 1 1 . ; b) cote (—9) = Ey = Gg = 7 008 (WH a funcdo € impar 37 BOSD 7 dasx ~ 80 2 funcdo € par I sen(—x)senx ¢) sec (—x) = d) cossec (—x) = = — cossec x; a fungao é impar 185. a) 0 € D(f), féimpar = f(—-0) = —f(0) = £0) + f0)=0 = f0) =0 b) féimpar = f(-x) = -f@) _ _ Ree eon = -£(x) = f(x) = 2 f(x) = 0 = f(%) = 0, vx 186. f(x) = f(—x) = 3. = f(%) € par; g(x) € par, vn, pois 2(8) = f(x) - £0) +... = f@%) = (—x) + f(—¥) - (—x) +... (—x), = 2(-%), vx Oo nn fatores n fatores Capitulo IX — Transformacgées 188. a) cotg (120° + 45°) = b) cos (225° + 30°) = — > sec 255° = —1_ = ~ cos 255° 6) sen (45° — 30°) = 2 Oo 1 = cossec 15° = gs = 2-1 1 189. (A - B= Ta > oa gee ME NE VE LE 190. sen (60' tOeor tr eae tae Oy 3 Vz ogo NE 1 EE OB altel cos (30° + 45°) = og EG BD) Is 3 tgx=—utey= > 38 wo nfo (-$] ($I) = 13 84 cos (x + y) = asi te +y)= Es 195. a) f(x) = cos 2x - cos 2x — sen 2x «sen 2x = cos 4x D(D = IR; Im) = [= 1, Hs p= > b) 86) = 2+ sen © cos x = 2e0s Fsenx = 2-sen(Z ~ 3} D(g) = IR; Im(@g) = [-2, 2]; p = 2x sen x , COs x cos x COSX text] 0) Wy) = SER SEE 2 BREE tale + F cosx cos x x+ Dept ke = Di) = (xe Rix #4 kr} x¢ he hays 32 4 2 4 T 7 iT - 7 xt Pry rtag 196. f(x) = sen x(cos 2x cos 3x — sen 2x sen 3x) + cos x(sen 2x cos 3x + sen3x cos 2x) = => f(x) = sen x cos 5x + cos x sen 5x = sen 6x; p = 22 = 2% 6 3 _ 2+ V3) - v3 197. tg (75° — 60°) = “~~ = = 2 - no 1+ 2+ V3v3 va 199, Solucdo 1 1 2 . _ _ 3tVv5 tex+ ay n3 tex —-3tgx+1=0 tgx = Z (8) sentx = —&3_ 5 genx = —) 4 Fg genx = 3+ V5 1 + tex i+ PEF 4 cos?x = —!_ cosx = *¥——_4 = cosx = Y4+ — 1 + tg?x 44345 6625) sen 2x = 2senxcosx = sen 2x = wt 39 Solugao 2 1 = 3 = senx-cosx = = x=3 5 — tex + cots cos X + sen xX 3 2 2 = 2+ sen x + COsx = = sen 2x = > 201. a) sen (J + 2a} = cos 2a = 2 7.) wv bcos (4 + a) =F cos a + ao(2+ 4) cosa = VT = senPa = cosa = o cS S _(3/ en =3.(=4) =4P 203. senx = —1 (3) = senx = 4; sen 3x = A-+A-# = V1 — (427 — 4. {-5 _ 4. (-5) _ 2.035 204, cosx = ~¥1- (73) -+-(g) -3-Ga)- is v7 205. tg x = Vsec?x — 1 = —— = tg3x= x © Ian _ 206. (5 Tz ~ © 77 + tg 3 + tg aia = eee oe ~ 6 2 208. a) f(x) = (cos? x + sen? x)(cos? x — sen? x) = cos 2x Im() = [-1, 1], Df) = R p= x t = 2x | cost 0 0 1 7 | * ~|7r|° z rT ce -1 3a 3x a| 32 |° x Qn 1 b) g(x) = 2(2 sen x cos x)? = 2 sen? 2x = 1 — cos 4x x | t= 4x | cost |y = 1 — cos 4x 0 0 1 0 7 x rir 0 1 > © ~1 2 3x 3x rae eo 0 1 x | 1 0 Im(g) = [0, 2] D@) = R x P=> 4 ©) he) x t = 4x | cost ly = h@) ° 0 1 1 tinny = [1] a 0 + D(h) = IR af+ [a] ae > Qe 1 1 209, a) fs) =-psen2x p=2% = pas bye) = tae = (1 = tg? 2x) + cos? 2x = cos? 2x — sen? 2x = cos 4x Qe x p= a p= h(x) = (cos? x + sen? x)(cost x — cos? x - sen? x + sen* x) = = (costx + sen*x) — cos?x- sen?x = (cos?x + sen? x)? = 3 -cos?x-sen?x 211, sec a = —__ sen b = cos 2b = { oi b(L — te?) igax * 4 +Tax? = 2tg?x — 2a = —big?x +b = (2= —be-2a=b) = b= —2ea=l 212. tgx = acotgx + b- 215. cos@ = -VI = sen? @ = @_ 3 ssn pe ae 142 era a, 1 + cos a, ay tae - 0s (53) = A = cos (5) = a (2)- 2n +1 SKE) = Von 2 os (22) = Van? + 6n + 2 8ST] tae 2 x _ 1—cosx V3, x _ 1-cosx _ v2 218. sen =+ Zz sai zat PosK 7 72 iS) 219. cos z= x 1+ cos—=- x_,\ 2 _4{10+7V2.— x _ {10-72 _ cos = + 3 = —» 8a = i= = 5V2-7 q F a “8 = Ml a a" 8 g al e I “8 4 i + 3 ? a 1 220. secx = 4 = cos x = Vi — cos 2x 1 222. f(x) = <= = io 1 + cos 2x Im) = IR,; ai Df) = (xe RI x # = + kx} 2 223. V2+ I cos 2x1 a 1 2 By a> 4 224. tga = ———~— = eae — pe (4) 1- te 1 (3) a 2-te> 225. cotg 2 =! » tg 2 = 3; sena = —_2 = 3 2 a 273 7a 2 2 wz) 229. a)y = 2 sen 2 sen b cos (a + c) atb+c-at+b—-c atb+cta-—bt+ec)_ 8S 0 By = 2-cos(SH PA). cos (2422) ~ 2 cos (a + b) cos b c) y = (sen (a + 3r) + sen a) + (sen (a + 2r) + sen(a + r)) = = 2+ sen 22431. cos 3h 4 2- sen 224 3F . cos F = 2 2 z 2 = 2- sen 23. (cos 3 4 cos) = 4+ sen 22+ 2. 605 -c0s 2 2 2 2 2 4) y = (cos (a + 3b) + cosa) + (cos (a + 2b) + cos (a + b)) = = 2-605 22+ 3P ggg 3B 4 9. os 28+ 3B gs DL 2 2 2 2 = 2-c05 2+ 3. (cos 3D + cos 3) = 4-cos 24 3b cos b-cos $ 231. 233. 235. e) y = (cos p + cos q)(cos p — cos q) =2- pta), Pay. PEtEaN w2-cos(2£ 9). con (258-2. un (24 = —sen (p + q)- sen (p ~ q) f) y = (sen p + sen q)(sen p — sen q) « 5 con (P#G). cog (P= 4). y=2 sen| ) «cos ( 5 2 sen ( = sen (p + q)- sen (p — q) _ 1+ cos 2p cos 2q _ 1 = ay = SSE - LAL = > (00s 2p + 05 24) = = cos (p + q)- cos (p — q) _ 2sen(a + b)cos(a-b) | 2 WY = Jeena t bysen(@—b)~ Be ~P) = + sena asen($ + $}00s(3 - 4) , sen > + 8 atyz 4° 2 (4 +) y= _— =e * =~ sena asen( - S}cos(F + 3) ‘? sen ~ s a7 2 473 pt+q _ 7, a) Qt $ (2 co cos ann? pt+a 3 y= eeaae =; (= 6° 1+ v2 ya Seu San fon bom 1+ E : — ° oy _sen90° sen 90°: (tg 81° + tg 9°) — (te 63° + tg 27°) = Rio c55 98 ~ cosG3 > -cosTT® = 1 1 2 2 A6cos 90° + cos 72°) Leos 90° + cos 36°) 87 18° ‘sen 54° _ 2 (sen 54° ~ sen 18°) __2- 2- sen 18° - cos 36° ~ “sen 18°- sen 54° SSC en 18° - sen 54° 4 f(x). = V2 sen (ox + 4) D(f)'= IR; Im® = [-V2, V2], p = «+ f(x) = sen 2x + sen + 2s} = 2sen (ex + 4) + cos G4 45 Eg tgp + tex 236, fs) - 2 - —4____ tgp - tex 237. sen x - seny! = |2sen x y = 121-|sen F =[2-(s2Yl- 91 = Isenx —senyl < Ix — yl 238, a) tg b (tga + tec) + tgc-tga = cotg(a + c)- (tga + tec) + tgc-tga= _ cos (a +c) _ sen(a +o) sencsena _ ~ sen(a+c) cosacosc cosccosa _ ©08 acosc — senasenc + sencsena _ ~ COs a COs a ~ b) cos? a + co? b + costc — 2-sena-senb-senc = = goede , 14082) 4 (1 — sente) + (—2-sema sen b) -sene = + cos (a + b)cos(a — b) + 1 — sen*c + [cos(a + b) — cos (a — b)}senc = 2 + sen c+ cos (a — b) — sen?c + [senc — cos (a — b)] senc = 2 " 241. sen 4A + sen 4B = — sen4dC = = 2sen QA + 2B)- cos (2A — 2B) = —2sen 2C- cos 2C = = sen (360° — 2C) - cos (2A — 2B) = —sen2C - cos 2C = = cos (2A — 2B) = cos2C = 2A - 2B =2C = 2 (a= 8+ .0=Zou2a - 28 = -2c) = B=A+C=4 242,.A+B4+C=27 = C=x- (A+B) = 3C = 34 - GA + 3B) = = sen3C = ~ sen(3A + 3B), entdo: (sen 3A + sen 3B) + sen3C = 0 = 3A +B) 3A —B) 3A) cog 3A TB) _ 2-sen = = 2am HA +B). og IA*B 2 244. 245. 246. 247. = 2 -sen 3A +B) -(eos 3A = B) og HA+B)) 9 | 2 2 2 3(A_+ B) 3A, 3B og 5 = 4+ sen “SF. sen - sen = 0 3(A +.B) _ 3A 3B. = sen “AF = 0 ou sen =~ = 0 ou sen = 0 = CH + ouA = a ouB = a (respectivamente) 4 sen (x + 60°) - cos (x + 30°) = 4 (sen x cos 60° + sen 60° cos x) - (cos x cos 30° ~ sen x sen 30°) = (sen x + V3 cos x) - (V3 cos x — sen x) = (V3 cos x)? — (sen x)? = = 3cos*x — sen? x a) f(x) = sen 2x, Im(f) = [-1, 1], Di) = IR, p = 7 b) f(x) = sen 2x + ES VE sen (2x +4 sen u + cosu = senu + sen (J ~ u) = V2- 00s (u - 2) = vF008 v() x emmuscogy 2 2esauccoew , genau, CF = _ cos 2¥ v2 v2 V2- cos v S = = = cos 2V v2, ° n < 20- cost 15 = 29-4 * 90830" a9. (5 + entiéon = 18 a 248. f(x) = cos 2x + sen 2x = sen ( + 2s] + sen 2x = V2 sen (+ + 2s) Im (f) = [—V2, V2] Capitulo X — Identidades 253. a) f(x) = (cos? x + sen? x)? = 1 = g(x) _senx | cOSx _ senx | cosx tye ec b) F(x) = ER + SE = SSE + SPX = sen? x + costx = 1 = at) senx COS X sen x cos x sen? x + cos’ x 7 = tgx + cotgx = So = SORT ee ce ee Bx = cosx * “senx sen X COs x = ——— - —— = sec x- cossec x = g(x) sen X cos X 1 7 = + ———~ — cos x ~ sen x} = ass. io = (SEE + Salar ~ lane ~ 04) _ set oor e ee e ~ \sen x cos x cos x sen x sen? x - cos? x ~oxvcostx 1 B®) sen? x + cos? x 1 1 sen? x + cos? x 1 1 256. f(x) = VP © ne Gn LE cos? x. sen? x cos? x «sen? x cos*x sen? x = sec? x + cossec? x + g(x) 2 257, f(x) = 2UEX 2 28%. IL oo = gx cossec?x sen?’ x_— sen?’ x - 2 2 258. f(x) = (sen x — cos x)(sen? x + cos?x + senxcosx) _ 1 + sen xcosx = g(x) sen X — cos x 259. f(x) = 1 + cotg?x + tg?x = sec? x + cotg?x = g(x) 260. f(x) = afoenx ni = X(cosx + +4) = affenxtcoss + 0) + I)\cos x (senx + 1 COS K sen X = 2(cosx + I)(senx + 1) = h(x) 1 + sen x + cos x? = + sen? x + cos?x + 2 sen xcosx + 2senx + 2cosx = = 2 (1 + senx + cosx + senxcos x) = 2(1 + sen x)(I + cos x) = h(x) a(x) 261. f« 1 + 2cotg x + cotg?x + 1 — 2 cotgx + cotg?x = 2 + 2 cotg?x = 2(1 + cotg? x) = 2 cossec? x = g(x) (1 — cos? x)? (1 = sen? x? 262. f(x) = 263. f(x) — g(x) = cotg? x — 2 cotgx-cosx + cos?x + 1 — 2+senx + sen?x — — 1 + 2+ cossec x — cossec? x = x 1 = -2- 3%. cosx - 2+ senx + 2- = sen x sen x = r2 roost x = 2+sen?x+2 _ 9 ~ sen X 264. f(x) — g(x) = _ COSK + cosy senx + seny _ cos? y ~ cos? x — sen?x + sen?y genx —seny ~ cosy —cosx ~ (senx — sen ycosy ~cosxy) ~° cos x cos x + —— 265. {() = sen X (sen x - cos X + COS X)+cosx _ » 10) = Sex T sen x (sen x + 1) ~ cosx * cosx 2 = cost x(senx + I) _ cos xX + cotg x = g(x) sen x(sen x + 1) 266. f(x) = sen? x — cosy + cos? x cos*y _ sen? x — cos? y (1 — cos? x) cos? x - cos? y cos? x - cos? y sen? x (1 ~ cos? = SEAM — 608) A gtx tay = 0) cos? x - cos? y . 2 1 2cosx | cos?x 267. g(x) = cossec? x — 2 - cossec x - cotg x + cotg?x = ~-— += sen?x sen?x sen?’ x = - 2 _ (= cosx? _ (I ~ cos x) = fe) 1 — cos? x (1 + cos x)(I — cos x) cosx | cosy 268. f(x) = 2X SRY _ senx , seny cos x * cosy _ (cos x+ seny + cosy + senx) (cos x - cos y) _ - sen x seny (senx- cosy + seny 4 cotg x - cotg y = a(x) 49 269. 270. 271. 273. 275. 276. 278. f(x) = sec? x - secky + 2-secx-secy-tgx-tgy + tg?x-tgry = (+ te? xl + tg? y) + 2-secx:secy-tgx-tgy + tg?x-tey = = 1+ tg2x + tgty + tghxt y + 2-secx-secy-tgx-tgy + tg2x-tey = + te yl + tg? x) + 2+secx-secy-tgx-tgy + tg? x (I + tg? y) = + te2y-sec?x + 2-secx-secy-tgx-tgy + tg?x-secty = g(x) oy = -GeeX = wile x + ex) — 1 sect ~ the =I Li sec x + tg x secx + (gx f(x) =0 f(x) = (cossec? x ~ cotg? x)(cossect x + cossec? x - cotg? x + cotg’ x) = (1 + cotg? x — cotg? x)[(1 + cotg? x)? + cossec? x - cotg? x + cotg’x] = 1 + 2 cotg?x + 2 cotg*x + cossec? x - cotg?x = 1 + 2 cotg? x (I + cotg? x) + cossec? x + cotg? x = = 1 + 3 cotg? x - cossec? x = g(x) " 0 2 2 f(0) = te 45° +) = tg 45 sex | RES] T — tg 45° tg cos x — sen 1 + 2 sen x cos x 1 — 2 sen x cos x = a(x) © © J _ A B -C\ _ A B c w 20014 [-2en-2 sen (SE) =4 cor A seu 2 sen £ 279. 280. b) cos B + cos C - cos A = = 2cos Bee cos 2 Tee (1 ~ 2sen? 4) = = -1 + 2sen 4 (c BSS + sen 4) = -1 vain ho Tr . too D4 = a1 + 2000 A cos Bos (-5E] = B A = 1 + 4 cos =-- cos -S- sen A ) cos 2A + cos 2B + cos 2C = 2cos*A — 1 + 2cos(B + C)-cos(B — C) = = 2cos? A — 1 + 2(— cos A) cos (B — C) = = —1 + 2cos A [cos A — cos (B — C)] ~1 —2cos A [cos (B + C) + cos (B — ©] = -1 — 2cos A (2 cos Bcos C) = —1 — 4 cos A cos B cos C cos 2A cos 2B cos 2C 2 +7 ft 7 _ 3+ 1+ 4008 A cos BoosC _ = St 1+ Foo A cos Boo c _ d)sen? A + sen? B + sen?C = 2 (1 + cos A cos B cos C) OPA+Bt+tC=xr > A+BHR-G _ oe. = cotgA-cotgB- 1 _ cotg (A + B) = cotg (x — C) = —cotgC ~otg A + coteB = -—cotgC = cotgA-cotgB — | = —cotgA-cotgC — cotgB-cotgC = 1 1 1 "eA we * @B-wec * weC-wA ! a) f(a) = sen 4a = 2 sen 2a - cos 2a = paar a coed — sen?.a) = = 4sena-cos'a — 4 sen?a-cosa = b) f(a) cos 4a = 2 cos? 2a — 1 = = 8 costa — 8 cos?a + 1 = g(a) 2 aa 1 f(a) = (2 - tg 2a) = ©) fla) = (2- tg 2a) - wa 1— tga (i — tg? a) — (2- tg a? Prova pelo principio da inducdo finita. sen 2a 2 sen a cos a Paran = 1, > = Sama = 08 8- 2sena 2sena 51 Admitindo para n = k: Hip. Ind. cos a+ cosa +... «cos (2k- 1. a) = Senza 2k-sena provemos que vale paran = k + I: kat Kk sen 2+ a Kk 1+ cosa cos 2a- ...- cos (2k-' + a) cos k-a = = cos a = 2k. sena Hl. _ t-sen2-Q*-a) _ sen2tl-a 2+ 2+ sena 2k le sena a 1 I 281. 2) 00g 5 — 6008. = a Te cm? 1 1 I I ora * senda * senda * lado = (cots — cotga) + (cotg a ~ cotg 2a) + ... + (cotg 2"-2a — cotg2"~'a) + + (c#otg 2°-!a ~ cotg 2a) = cote 5 — cotg 2a 282. cos? x + sen?x + 2senxcosx + ksenxcosx-1=0 = = senxcosx(2+k)=0 = 2+k=0 k= -2 28s, a) (sen mosey) _ sen’x _ . sen xX sen x © — 828% (_ cos x) cos x sen x (—cotg x) —cotg x by Sex (Hoole x) _ = COB oye ) tg x (= sen x) tg x cotgx =sec x (—cotgx) _ ~senx _ _ 9 cossec X(—cotgx) cOsx tex d) —cos x + cosx + cotg x = cotg x 286. 1 — sen x - sen x = 1 — sen? x = cos?x 2g7, 1 + (osx) (tex) _ oy = -1 x= -see ar 1 1 — te? x = —sec? x 52 — py 2 pant == b=) + 2a _ bw bv? 289. y = —cosx + 2 Im() = [1, 3]; p = 22, D® = R 1 I 1 I kL | 1 ---4---1-- Capitulo XI — Equacées 293. sentx = t = 42 ~ It +6 =0 = t = 2out =; sentx = 2 nfo serve; 3 x tye 35 = = sen? x = 3 x= thanks 295. a) 5x = 3x + Ike = x = ke ou Sx an - 3x4 2ke oe xo ty Ae = 34 b) 3x = 2x + 2k = x = 2kw ou x x 3x =n 2k + ke = x= + Uke 296. senx <0 = 2-senx-(-senx) +3-senx=2 = = Axe Rt2senxisenx! + 3senx-2=0 senx >0 = senx=t = 224 3t-2=0 = t=fout = -2 = E+ ake oux = 2% 4 2ke 1 sen x = —2 no serve; sen x = 7? 6 x 53 297. sen (x + y) = sen0 = x+y = kr a, ke x-yor JOXRTHD 302. a) 3x =x + Ike = x = krou 3x = —x + Ike = x= AE © =, ke is b) Sx =x +> + 2kw = x = FF + Gy ou Sx = x a t 2k = wee ey =F 3 sen x + cos x| 303. a) (sen x + cos x(sec x + cossec x) = 4 = (sen x + cos (fart) = cos X sen x sen? x + 2 sen x cos x + cos?x =4 = sen2x=1 3 2x = 4+ Ike cos X sen X 2 = x= pt ke b) sen x = cosy = cos?x = sen’y = cosx = + seny Notemos que cos x = —seny = secx = —cossecy => = (sen x + cos xXsec x + cossec y) = 0 #4 entdo sé interessa a hipdtese cos x = sen y. Temos: (sen x + cos y)(sec x + cossecy)= 4 = = (sen x + sen xp(sec x + secx) = 4 = tgx=1 > xap tke edaiy =F + kr. 304. se?x =y = ty ty=3 = (y— IY? + 2 + 3)=0 = y= senx = #1 exaptke = x= Qk NF 305. 2sen-7- cos x = V2 = cosx = = x = Ikr 306.x+ y=" = x=4-y = senx=seny senx + seny = log t? = 2senx = 2logyt = senx = loggt -1 x os a+b ou cos 2% - ul =0- (3x _ ot) og (X 4 *)e o) sin dx ~ sen(4 = x) = 0 = 20en(28 - Z)cos(3 +E) <0 Entao: 3x 8 x, Oke xX om _3r sf #4 MH oucos(S 4 T) aoe = 384 2ee 325. a) 2 sen 3x - cos 2x — 2sen3x = 0 = 2 sen 3x (cos 2x — 1) = 0. Entao: ka sen3x =0 = x= ou cos 2x = 1 = x = kr b) 2 cos (2x + a) cos (x + a) + cos (2x + a) = cos (2x + a)[2 cos (x + a) + 1] = 0. E exert ay ke 4 2 2 ou 2cos (x + a) +1 = 0 = cos(x +a) = — = x= Sh at 2ke oux = 47 ~ a+ 2ke 3 c) 2sen 4x - cos 3x ~ 2sen4x-sen(—x) = 0 = 2sen 4x (cos 3x + senX) = 0 = = 2 sen 4x (cos 3x + 0s (F - x}) =0-2 ; : deen tx-oot fu +E) coe foe ~-f) <0 Entdo: kr x sen dx = 0 = x= 4 oucos(k + 4) =0 = 7 _*).o oye ty 2 x =F + kro e0s (2x t}=0 xa 326, 1+ 008(2x + 2a) tos Gx + 2a) 1+ cos Qx.— 2a) + £08 @r.— 2a) =:1 = cos (2x + 2a) + cos(2x ~ 2a) = 0 57 = 205 (2x) - cos (2a) = 0 = cos (2x) = 02 x= T+ kroux = 3% + kx (supondo cos 2a # 0). 327. (sen 3x — sen x) + (cos 2x — cos0) = 0 = = 2+senx- cos 2x — 2-sen?x = 0 = 2-senx- (cos 2x — senx) = 0 Entdo: senx=0 = x= ka ou cos 2x = senx = cos 2x = os n , 2ke t exe eta oux = —> + 2kr 328. 2-senx- cos = 2 = senx=+ 3 x= + 2kwoux = . rw 2 6 329. a) Substituindo x = 2x ey = -F-na equagfo (1): x x)_y_ sen (2x + 3) + sen (on - 3) =1 1#2. b)2-senx- cosy = 2 = sear ony = 1 @ @m®-= sen x + cosy = 2 sen x + cosy alas een tea) Ent: senx=1© = x= + 2kx,©em@® = cosy=1 = y = kx 330. (cos x + 1)(senx + 1) = 0. Entéo: cosx + 1 =0 = x = x + 2kxou senx $1 =0 = x= 38 + Oke 333. a) (cost x + sen? x)? — 2- sent x- costx = = = 5 1 5 3 —-2- 2x. 2y = -=— 2 == 2 = —, = 1 — 2+ sen®x- cos? x e7i 7 sen’ 2x z = sen? 2x r Ento: sen 2x = a = x= 2 + kroux => + ka sen 2x = SE x = 2s ke oux = E+ ke b) (cos? x + sen? x)(cos* x — cos? x - sen’x + sen* x) = = = 58 5 (: ~ 4 sen? 2x) - 1 sen? 2x = = (sent x + cost x) — sen? x - cos? x = z ae 3 4 8 ©) 1 ~ 4 sen? 2x = 4. Entdo: sen 2x= 1 = x= + ke 2 3a ou sen 2x = -1 = xa tke ai-z. sen x = e) (sen x + cos x)(sen? x + cos*x — senx-cosx)=1 = = (sen x + cos xl — sen x - cos x) = 1. Fazendo sen x + cos x = y, zd temos (sen x + cos x)? = y?e dai: sen x - cosx = ~ i a A equacao fica y- (1 od 1) = 1 = Vv¥- Dpy +2) =0 = y= louy = —2ndoserve, pois — V2 = x= 2 + tkroux = HE + 2k 1 1 1 Isenxl <> e ~y S = (xe | 2x Z Pe sente se eanlsen xed 2 2 sen x = v2 = x= 14 ake oux = 32 + 2k senx = 22 = x= 5% + ake our = 7% + ke 4 x 3a Sx Tn S= (KEIR | + 2kw 0 = senx> 2 snx=t 9 x= 742 = 3h 4 2K nx = =2 noUX = = x S= (xe I 4 ke = x= -p + 2k oux = 3 + 2kr 5 Sa I cosx = ——3- = X= —@- + 2k oux = —— + 2ka S= (xreRIZ + 2x 2 X= —— + Ake oux = —— + 2kw 3 1k _ Un cos x = ——S- = X= —G- + 2kw ou x = é + 2ke = (xe IRI 4 ke +, impossivel, pois —1 < cosx <4; = 350. co? x < 3 e eas Si onsets 4 2 2 S= (xeRI-Z 4 kr + 2kw V3 S= (xeR IP + kr 0@ log y = log a@** > 0 = log al** > log 1 = log ab** > log a? = = alex > a9 = logigx <0 = logigx = wat a = aresen(-1) @ sena = -le-+ 2 2 8 x 367. a)a = aresen (-+) 2 sna=-3,-L senB = =, -z <8 ez tet a -wS._ y tg’B VIS sen? a = = tga= ; sen? B = te6= 1+ tea % 5 1+ tg?B ® 15 tga + tg8 V5 (-6 + V3) tg(e + p) = 82+ BP _ NOC tN) g(a + B) = eS ae boa = are sen ( ) = sna=-Ze-F< cosB = 000K B <4 = B= > ©)B = arccos(-1) = cosB= -le0 — A = arccosx 2 376. a) arccos 2 = 6 = cosB=te0 ‘65 6 b) are sen 55 T 24 =p sen B = 55 zy sna= 7 323 cos (8 — a) = cos 8: cos a + sen B+ sena = 325 3 3 c) arc cos —F B = cosB = ~yedsber = senB=-ze _ snp 4 | _ 2B 88 = csp = z ee wa 7 darecos X= 8 = cos p= ed B 2-12 1 b) a) = To = cos 28 = -l arc tg (-1) = @ 2 tga=-le-F = p=-% 382. arcte(-4) = 8 = igh = ~fe-$cact one - (ed 1+ tgp 384, a)arctg2 =a = tga =2e- arctg3 =6 = tg8 =3e- 1 cos a = Y——— = 1+ tea 3 sna = Ye = BE sen 8 = + tera barctg2 = B= B= 20-2 Bwy=ze-p = O 3 3 x == cosa = —=e0 ar cos == a = cosa = = ag a en b= ep BPH a Tawa BOOS __teB+ tea _ G+) = Sa pe =1+t7©. De@,®e© = B+a u 2 Quemneg nas cmasgeocacrs 0cact 12 x are cos 42 B = cosp art 0 =0< areas ® arecos #6. = y = cosy = eax <7¥<1® sena = VT cova = 4, sen p = TSB is 0 cos (a + B) = cos w+ cos B — sena- sen B = 18 = cosy ©. De@,@®eO© = a+ B=y¥. 24 d) are sen SE = & = Sena = 3 3. 8 x arcsen = 8 # senB-te-F ser? a = + ee tga = —-; sen’ B ite 4 Zarek 7 4 3 ele B= 34 rra787© 7 4 ° De@, ®e© = a-f=y¥. 387. a) arte = a= tea = pe Zca< : 20 = 0<%+8<1@ 5 tg 2a = RB sen 2a = sen 8 = 5 12 12 cos 2a + 8) = Typ - GET De @,®e© = 2+ B= 1 _toog x x b) arc sen = a = sna =e -> = O® 3 _y.t 1p ou IS sen3a= 3. - 44) = 7p 008 Ba + =P - e- 388. arc tg are tg (L442) +(e a 2 ao A +eyl-e) i Ley =l12 1+e=2 = x=0,8 = {0} 389. w = arctg (7x — 1) = tga = 7x — le-t x=kn = S = (0,2, 2r] ig =tet 2 k= Deke oe x Sx 3e 13x Ie Qin 12 12°-4° 12° 12° 12 d)tg 3x =tg2x = 3x = 2x +ke = x=kx = S = (0,x,2n) 5 Ox axtD tke = x=5 + ka,masx +t 4+ + ka, entaos = @ 47 2 =tgt ow ee ~ mykn Nigdx = tg = 4x =P t+ ke ing + x Se 9m 13m 17x 21x 25x 294 S= [ye Te" te" 6 16 16? 16" 16 x x Sr Quant tke x= Ftkr oe s=(F,% x x _ kn h)tg2x = te = x= tke = x= +> ou Sa Sx kx tax =e E = x= tke 2 xe Ss 2e Im Sx x Sx 4 IIe 6 a)l + tg?x -2tgx=0 = tgx=1 = 7. a Sa eo xsp tke $= 4] b) 1 = sen?x — senx-cosx = sen? x + cos’x = sen?x — senx-cosx = = cos x (sen x + cos x) = 0 Entao: cosx = 0 = x= + krousenx + cosx = 0 = senx = —cosx= 3x ax 3x 3x Tx = tgx=-l = x= tke = s- (5433.2 6) sen 2x cos (x + $) - cos 2x- sen (x + 4) = 0 * weer Eno = af x = x-pakr = s= (3% Tr d) 1 + sen 2x — tgx — tgxsen2x = 1+ tgx = sen2x(l —tgx) =2tgx = 2tgx 2tgx 1 + tg?x 1 — tgx = tgx(tgx + 1) = 0.Entao:tgx = 0 = x =kxou 1 Tx e) secx(3secx —2)=0 = secx = 0 ouseex = ZedaiS = -cosx = sen x (2 senx — 1) = 0. Entdo: sen x = 0 = x=krousenx= 4 9 x= 2 + dkroux = + 2ke sen x 2x = nx = f) 2 se Os X 410. senx = tgx = cosx=1 = x= 2kx = Axl0 + kroux = 5h + kroux = + ke) b) (sen® x + cos? x(sen* x — sen? x cos? x + cos! x) -< = ack ae™ mes (= 8 + kwoux = 3 + kxoux = 3 + ke Sx Tx Oe Ale 134 15x 8° 8° 8° 8° 8° 8B d)sen?x => = senx = 8 = (x = E+ 2kx ous = 4% + 2kx ow x= 7% 4 dkroux =F + 2x) = 2a An sr] e) (sen x + cos x)(sen? x — sen x - cos x + cos?x) = 1 = = (en x + cos x)(I — sen x - cos x) = 1; fazendo sen x + cosx = y z-1 414. 2x = x + 2k = x = 2keou2x = 7 — x + Ike oxa ty et = = {o. $ | => quatro solugdes 2 aus, 28% 45 = 7 5 3.1 ~ costx) + S cos?x - Teosx =0 = ‘cos? x ‘COs X = 2costx — Teosx +3 =0 > (cos x = 3 impossvel ou cos x = = 1 ® rt 2 (e= $+ mr oux = -$ + 2s} s [-4. +4] 416. sen 1x = —cos ax = sen xx = sen (3% — ) = xan ~ 37 ° s-|}4 0 = (tgx=0 outgx=1) = x sa tl 417. 1 + te?x = tgx +1 = tg x(tgx - 1) = (c= kroux = +k) = s 418. a) 2(1 — cos?x) — 3cosx — 3 =0 = 2cos*x + 3cosx+1=0 = 1 a 3 3 2x 4x 2 8-Fnh b)cos?x — 2cosx+1=0 = cosx=1 “ (x = 2% + akx ox = $F + ake ou x = x + 2x) = x = 2kx = S = (0, 27} ©) 2cos?*x + Scosx-3=0 = cosx = = 3 ee (x= $ + 2x oux = -F + xs) = d) 4 cos*x — 8cosx+3=0 = cosx=—> > x x x Sr = (x = $ + 2k oux = -F + aks} = S= [34] 419. cosx = #4 = (x = + 2k oux = 3F + 2kx oux = 2 + ake 4x ax 2x 4x Sar oux = 3 + 2kx} = S= a = at Qn t+ 4x + Sx = soma = ———_,—____— = 4x 420. 2 cos? x + 3(1 — cos*x) — 5 — 3cosx = 0 = cos?x + 3cosx +2=0- = cosx=—-l = x=a4+ 2kx = S =x} = umasolucio Sa 3x 421. a) sen (x + y) + sen (x — y) = sen + sen a! =1-1=072 b) 2 sen x cos y = 2 = senxcosy = 1 |O6 5 sen x + cosy = 2 sen x + cosy = 2(8) = + ake = sen?x —2senx+1=0 = snx=1@© = x > ©em®@® = cosy =1 = y = 2kx won = 8= (Edfo (9 422. eee et mae oaie) @®em@® = senb- cosb=0 = x x 0s b= ptkr = b=7 ©. © 2- vz 2- v2 em @) = sma=2—™? = a= aresen 2) 5 pen 25.3} = sen (b - = 423. 424. 425. 426. 428. 12 caso: senx > 0 Isenx! = senx = 2sen?x +senx-1=0 = sen x = = a ss 2 x= 2 + knoux = 2 + Ike 22 caso; sen < 0 sen xl =senx = 2sen?x-senx—1=0 > senx=—t = 1x ln 2 x= 2 + tke oux = 4% + 2ke ac (* Se Tm Ale Entao: S = (z. Soe 43}. = © + ake oux = 2% + 2kwoux = 2% + kw 3 3 3 ) = s= | = asomaé x log 2 sen?x = 0 = 2sen?x = 1 = senx = 2 = Be! aes =e ea = > (c= B+ 2kroux = 4 + 2kroux = 4 + dkn oux = 22 + 2kq) n 3r -s- (P44 senx=y = 2y?- Sy +2=0 = y = 2nao serve ou y = 4 - 1 x Se 2 senx= > = (x= $+ kr oux = + 24) = = s={z =| = asomaéx ~ U6" 6 x=t = cost < « ln et tke St + Qke = x qy t kr -4 der << 2h + 2kx ow AE 4 dk << on + 2ke ke x, ke Zz Sx< gta x, ke a, ke sry <t =1 1 impossivel 2 8 KERID << -touo< 0 2sen? x + sen x 1 = 2 sen? x 20,senx=y = 2, yey 2 v -— < senx < - 2 Ss 433, 2°52 < 2172 = cos x < 4, 2x = ¢ = cost < = r sx 7 sx ea tdkr> = | + Ike + Ake = Gy t ke * =| ay = =xeoe'xji= 7 2 4sen?x-1 59 5 40 - cots -1 LQ | 3-4o0s'x 24 | cos x cos x COs x = (cosx < Feu < osx < BY - Sax Tx x x 3a lin 2 (Bsns Gu gcn< Foy xc) -10 = [—(4 cos a)? — 4 (2 cos? ald Pa-)>0 = = —32costa + 24cos?a > 0 fazendocosa =t = ~32t4 + 242 205 K = -se (42 — 330 = -B V3 a wa 3 gre 7 << < cosa < > x 2 aeIRIG 0 a 2 cos? w Fazendo cosa =y = 4y2-1>0 2 bs -yory> 3} = 1 7 (ores -parca> a} = AF 0e2-cosx—1>0e1 + cosx >0) = cosx > (A) 442. ogios (2008 — I)(I + 08x) > logy, C0Sx = 2c0s?x + cOsK — cOsK-1<05 = 2-cos?x-1<0 = ~ 2 0. Ent4o: (VI — cos x)? < sen? x = = 1 cosx <1 — cos*x = cos*x — cosx<0 = O -V3 = (kr <¥< $+ 2kx ou FE + ter cy < AE 4 2x ou 3 + tke < y < De + 2a) = ales xB throu tke 2 S=fremiocx< Pout cx< ou exc Fou 35 445. 446. 447. 4x I Un ale —< + FSX PU SK < Oe tg? 2x — tg2x <0 = O0 = senx — sen F- x}>0 = sen x - 4) >0 = Sx 2O V2 = cos = 605 x cos-y- + sen -F-- sen x > V2 cosz- = x), v2 x = cos/( ~ ¥)>“P tasendox -Z=t = cott> P= 4 x x re Dae (ost senx. Se sen x > 0, a inequacio equivale a cos? x > sen? xe dai 2+ sen?x - 1 <0, 2 portanto -2 o— €x <4. a 4G Ss 2tex(i +x - 4) 450. <0 = tgx<0 = 1+ tg?x 2 Dexcroutticx cor 2 S 2 1 1 1 x Sa ay + < 1 +t. 451. sen’x ~ | > 0 = senx > > ousenx <-> F = 2senx- 130 9 snx>t = Dex 1 . Sx 453. a)2senx-1>0 = senx >> = eS Se b) log, (2- sen x — 1) = =~ log, (3 sen?x — 4-senx + 2) 1 zr log, (2 sen x — 1)? = log, (3+ sen?x — 4+ senx + 2) entao (2+ senx — 1)? =3- sen?x —4-senx+2 = = sen?x=1 = senx = +1 Levando em conta a parte a), resulta senx = 1 = x = — + 454. cox -2>0 = 3 cosx < = 4 2 2 = Sax Te lla aes fous1 87 1 7 edai -I = 3 Qvx = 4<0 = 1-4tga+3<0 = © = tga>l = p u 458. sen?x — 2senx <0 = O 1 = sen 2x > 0. Fazendo 2x = ¢, temos: = sent >0 = Ake . Apéndice B — Trigonometria em triangulos quaisquer 461. 2 = 4 + (3V2)? — 2-4-3V2-cos 45° = c = VIO 462. BD = aeAC =b a = 8 + 122? -2-8-12-cos 60° = = a=47m b? = 8 + 12 — 2-8-12-cos 120° = = b=4V19m 8 463. 464. 468. 469. 2 = (V6? + (V3 + 1)? — AGF + 1) cos 8 = = cos = 2 B= 45° (V6? = (V3 + 1 + 2 - 2-2AVF + Noosa = 1 = cosa = > = a = 60° a+ B+ y7 = 180° = y= 75° abceQ = a& bi 7€Q = @+t- bIEQ ac€Q = 2acEeQ a+ —b 2ac y+ - b €Qecos B= Zac = cosBEQ 2 + x + IP = OX? — 1)? + (2x + 1)? — 2x? — 12x + 1)-cosB = 2+ xe—2xe-1 1-8 +e-2x-1) 1 40-28 + 4x+2 0 -2-Q8 + e2-2-1I 2 = B= 120° = cosp = . a= + 1 - 2ccos 120° = a&-c-cH=1 = (eP-e-cH=1 = _ 1+ v3 ~—~6 a) 17 = 15? + 8? = O triangulo é retangulo. b) 10? > 5? + 6 = O triangulo é obtusangulo. oc) 8 < 6 + 7 = O tridngulo é acutangulo. Chamando as medidas dos lados de a, aq, aq’, s6 falta impor duas condigées: (1) o maior lado é menor que a soma dos outros dois (condicdo para existéncia do triangulo): ag? < a + aq; (2) 0 quadrado do maior lado é maior que a soma dos quadrados dos outros dois (condig&o para o triangulo ser obtusangulo): (aq?)? > a? + (aq). De (1) resulta 1= VS q< 145 2 2 De (2) resulta g < — Las ou q> La Como q > 9. temos 472. sen BB = > = B = 60° ou B = 120° wie~ 2 5 E = 45° ou C = 135° = A +B+C = 180° = B+C = 180° — 15° = B+ C = 165° = B= 120°e C= 45° A = 15° 473. 6 = & + ecCangulo externo ao AABC) = = ge Fh z “. 0 triangulo ABC é isdésceles = * = BA = AC = 50m No AACD temos DC? = AC? — AD? = = 50 - 25? DC = 25/3 m. a te ee hye A 474. ea = p= = Ey mln, \ =-%on-2 | Be 8 {| 88 = hy hy tg 6 ¢ b ~ tn ff 5 __* _ = Bs tga+tgB tga tgattgB tga Cl aay teats) a=higat isa © . ¢ 475, 5 = 4190 1 sem S= z A+B+C = 180° = A + B = 180° — CouB + C = 180° —- A, cos (180° — C) = —cosC = cos (A + B) = cos (180° - C) = + = ~ cosC = 4 = C= 120° sen (B + C) = sen (180° — A) =senA = sen A = 4 = A=30° B = 180° — (A + ©) = 30° @ = 4 + 52 ~ 2-4-5- cos 150° = = 41 + 20V3 5 V4l + 20V3° sen sen 150° 5 = sena = 2Wa4l + 20v3 q@ = arc sen 7 Wal + 203 1 = =k = a= 5k,b = 7k,c = 9k a a@tc-b 25k? + 81k? — 49k? 57 g ols W ale 483. sen 15° = sen (45° — 30°) = sen 45° cos 30° — sen 30° cos 45° = “— 1 N5HN Sgn = 2 B= 45° ou = 135° sen 15° ~~ sen B 2 A+ B+ C= 180° + B+ C = 180° ~ 15° = 165° = = C = 120°e B = 45°) ou (C = 30° B = 135°) 484. c? = (2b)? + b? — 2-2b-b- cos 60° = c? = 3b? = c = bv3 =. = snB=4 = B= 30 sen B (pois B < 120°) A = 180° — (B + © = 90° 485. B = 180° — (A + C) = 180° — 3A = sen B = sen (180° — 3A) = sen3A __c | b _sen3A _3senA -4sen?A _ 3 —4sen?A _ snB — sen€ € sen2A-—- 2senA-cosA 2cos A = 7) = (2549¢4y = 48 sen!A — 56sen?A + 11 =0 = v3 200s A = snA=4 = A= 30°, entaoé = 60° eB = a b 6 3 486. =—. = ee . sn A sen B sen3B sen B Payer . . wo 2 = 2e03B 2 3senB— Asem B 4 _ 4 sent = senB= + = sen B sen B 2 = B= 30°,A = 90% eC = 60°, 2 = b? + a? — 2abcosC = = 2+ 6 -—2-3-6- cos 60° = c= 3V3m 487.A +84 C= 180° +8 +C = 180°-A = t+ O = -gA = ee EE cn wight & Ew cl 1—tgB-tgC 1—tgB-tgC = 2=-1+teB-teC = B-G=3 3-4-sena@ 488. S = —— 5 = 6 senaw S-3- ese = 6- sen (a — 60°) entao 6+ sena — 3 = 6-sen(a ~ 60°) = sena — sen(a— 60°) = + > "2p = 2- sen 30° - cos (a ~ 30°) = 2 = a — 30° = 60° = a@ = 90° = 490.2 =b4 ce = PF -CHP = At ofa-qQ=9 = 491. 492. 493. = (a+ cW3 =9 = atc = 3V3 (1) E dado que a — c = V3 (2). De (1) ¢ (2) resulta a = 2V3 ec = V3, entio a senB=~% = SB = 60. a2 Do sistema a + 6 = 18,a + c = 25eb? + & = a’, resulta U8 - a? + (25 — a? = @edaia = 13, portanto b=18-a=Sec=25-—a=12. b ™ - 5 A 2 Finalmente sen B = = SesenC = 7= “ae, IS b= (2 De (1) (2) da b? = (32 — b) + 576 e dai b = 25. (a = 64-- 2b = 14 B=cs@= 22.27 cos B = cos C = b sen A = 22 7 2° b 25 b= 5 b tgB=— = ie = cotg ¢ c tO =p = ty 93 494. lados:a,b=a+l,c=a+2 a +2 aq at+2 aif 5 = St - csA= senA — sen€ senA sen 2A =@+t+ (a+ 2 —2a+ a+ y- St? 2a =a=4 e dai: b = 5,¢ = 6,cosA = 3,6 =2. a-h on + ra 1 +brorr = 20 tt 495. z z h= h a (fat bto- chs bee=7@.b- c=a-h = b-c= 12. De @e e@vmx - e+ 20 = x= 4oux = 3, 9 + 16 ~ 25 - cos A = === 0 = A = 90%, sen B= + = B = are sen 3 A 3 cos C =~ = € = are cos > 496. Seja J 0 centro da circunferéncia inscrita em ABC. Ligando / com Be com C, temos: n A’ = 180° - Bic = Be. Analogamente: a Bre 180° ~ Kitz AXE. ce 8 180° - Kip = A+4, 8 Cc O triangulo CA’B’ é isdsceles (CA’ = CB’), entao c’ = A’B’ =2-CA’ + sen 5 = 2p - e)sen a+bt+e em que p = ——3-——. Analogamente, temos: b’ = 2 - bysen Be a’ = 2p - ajsen 2. 497. 498. 499. Seja H o ponto em que as alturas AA’, BB’ e CC’ se interceptam. Os quadrilate- ros HA‘CB’ e HA'BC’ sao inscritiveis porque tém dois Aangulos opostos retos e, portanto, suplementares, entao: Aj =C = 90° - AeA; = B, = 90° - A. Chamando de A’, B’ e C’ os angulos do triangulo A’B’C’, obtemos: Aj + Aj = 180° - 2A, BY = 180° - 2Be G’ = 180° - 2C. Aplicando a lei dos senos ao triangulo A’B’C, temos: A'B’ B‘C acos C rps _ asenC cos C = a = = A’B’ = senC senB’A’C Sen A sen A Analogamente: B'C’ = £SACSA ¢ gicy _ Psen BcosB sen B sen C cos A = VI — sen? = @=b +c 2be-cosA = 9 = b+ (10 ~ b) ~ 20(10 ~ by - S Entéo B =Ge A + co al_e_ Al@w 1. x B=€=5-3 =f -4-aresen = 5 A hy =c-senB = n=c-senB = c=—*. sen B n= b-sen€ + n=b-sen€ = b= —"a b = no +— = 11 (I) teo=m = sen B sen C ~ De (1) vem: an (sen B + sen C) = m- sen B- sen 2n - sen te cos 5 = Bieos @ - & - 08 6 + G1 & Notemos que: cos (B + €) = —cos A (dado) B+C A 2 cos (B - 6) sen = cos a (calculavel a partir de cos A) B-¢ 2 2- cos? =) 500. Entao a equacao (2) fica: _ A a a A m-cot Bo — ances A cos 85 mst A ng A partir dessa equaco obtém-se o angulo + x A. ad . . Como —> J ~ “Fs Angulos B e C esto determinados e dai m - sen (B + C) = aa = sen B sen B + sen a bo ie s atc _ db ~ snA senB sen snA+senC sen B b k = sm FET” sen (A +9 sen A + sen@ k grsenA tl Atl 2. seg A HE, sen 2 2 u €_btk (A 2 cog = te Conhecendo C, temos: - . Be eee Nat eee elfen sen B sen B A+B4+ = 190° = A = 180°-@+6 a b c = 2R = a= 2RsenA,b = 2RsenB,c = 2Rsen sn A senB sen@ em que R é calculado assim: S= 4 be sen A = 4. ar? sen A sen B- sen @, entao: hy h, 502. a=smtn= = + a wBb te hy b=—~ sen © hy © b cr) = senB A= 180°- 8+ B D Cc . 2 . 1 503. tg MAB = > e tg NAB = — o 7 tg MAN = tg (MAB — NAB) = 1 24 1 M ee) 2 1° WF 1 ene ee aa N 3° S Fs 1 A 5 AB « 504. zy =d- eye AB , « “y= @ + 00/)-eF entdo d-tg $= @ + 00’)- tg _ a(ee-84) 00 2 7 io cos 505. cos9 = 1+ AF 16 To soot = 49 = 1 tt = 49 = tg0 = -4V¥3 =a ly¥3al = IV3(-4V3)I = 12. 97 506. situacdo iniciat situagao final V = 32+ cotg@ h > 2, entdo 16 (4 — h) = 32 tg we dai lga Seh < 2, entdéo 16h = 32 cotg we dai tga = a

Você também pode gostar