Você está na página 1de 41

AMERIKADA DIN VE DEVLET

Tarih ve Felsef Temeller

Orun mga
indekiler

Takdim............................................................................................................................... 11
nsz................................................................................................................................. 15
Giri..................................................................................................................................... 19

BIRINCI BLM
Din ve Sivil-Siyas Alan Ayrlna likin Kavramsal ereve ve
Hristiyanlkta Kilise-Devlet likileri......................................................................... 25
A. Dnyev ve Ruhan Alanlar Arasndaki Snrlarn
Tayinine likin Anahtar Kavramlar............................................................... 27
B. Kilise ve Devlet likilerinin Teolojik Temelleri
ve Hristiyan Toplumlardaki Seyri................................................................. 58

KINCI BLM
Amerikada Kolonyal Dnemde Dinin Rol
ve Kilise-Devlet likilerinin Seyri.............................................................................. 73
A. Kolonyal Dnemin Ksa Tarihi......................................................................... 75
B. Yeni Dnyada Eski Dinin nas: Dinin Kurulua Olan Etkileri........... 83

NC BLM
Bamszln Kazanlmas ve Anayasal Dnemde Kilise-Devlet Ayrlna
likin Amerikada Yaanan Tartmalar................................................................. 149
A. Bir Din Canlanma Hareketi Olarak Birinci Byk Uyan ................... 151
B. Bamszln Kazanlmas.............................................................................. 158
C. Federal Anayasal Dnemde Kurucu Babalarn
Kilise-Devlet Ayrl Meselesine Yaklamlar......................................... 169
Sonu............................................................................................................................... 241
Ekler.................................................................................................................................. 249
EK-1: New England Blgesi................................................................................. 250
EK-2: New England Blgesi (Detay)................................................................. 251
EK-3: Kurucu On Koloni.................................................................................. 252
EK-4: Kurucu On Koloni (Detay).................................................................. 253
EK-5: Danbury Baptist Birliinin Thomas Jeffersona
Mektubu (7 Ekim 1801)............................................................................. 254
EK-6: Thomas Jeffersonn Danbury Baptist Birliine
Mektubu (1 Ocak 1802)............................................................................ 256
Kaynaka........................................................................................................................ 257
ndeks.............................................................................................................................. 273
Takdim

Laiklik, din zgrl, dindevlet ilikisi sadece Trkiyenin deil,


btn dnyann sorun alanlarndandr. Ama, nedense, biz Trkiye
Cumhuriyeti vatandalar ou zaman bunun bize zg bir sorun
olduunu zanneder, tartmalarmzda da kendi tarihimize ve pra-
tiimize gmlrz. Bundan fayda salamaktan ok zarar grrz.
Amerika Birleik Devletleri laiklik fikir ve uygulamas asn-
dan dnyann en ilgin yerlerindendir. Bu lke, Avrupadan din
zgrlyle ilgili derin ykleri srtnda tayarak gelen gmen-
ler tarafndan kurulmutur. Bu yzden din zgrl hem top-
lumsal hayatnda hem siyashukuk sisteminde her zaman ok
nemli bir yer igal etmitir. Nitekim, birok Amerikal yazar ve
politikac din zgrl nn kendileri iin ilk zgrlk olduu-
nu iddia etmekte ve bunun ispat iin Anayasadaki ilk Tadil mad-
desini delil gstermektedir.
ABDde din zgrlnn ok nem tad bir gerek olma-
sna ramen, bu, lkede din zgrlyle ilgili hibir problem

11
12 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

yaanmad anlamna gelmemektedir. Tam da tersine, konuyla il-


gili en byk problemlerden bazlar, ibret verici ekilde, ABDde
kmtr, kmaktadr.
Bir taraftan ac tecrbelerin dier taraftan Amerika Birleik
Devletlerini ina srecinde kurucu babalar arasnda yaplan tar-
tmalarn etkisiyle bugnk sekler sistem ekillenmitir. Deerli
gen akademisyen Orun mgann elinizdeki almas ite bu ol-
guyu ele almaktadr. alma ABDdeki klasik kilise devlet ayrl
nn tarih ve fikr temellerini incelemektedir. Amerikan federasyo-
nunun kuruluundan nce, ilk kolonilerin kurulduu XVII. Yzyl-
dan itibaren kilisesiyas otorite ilikilerini aratrarak balamakta
ve bu abay gnmze doru tamaktadr. mgann geleneksel
Anglo Sakson yntem ve ynelimini gzden karmam olmas ok
nemlidir. Bu udur: ABDde, Anglo Sakson dnyann bir paras
olarak, Kta Avrupasndan farkl biimde, dindevlet ayrlnn e-
killendirilmesinde ideal bir soyut plan veya teori deil, mevcut top-
lumsal din kompozisyon esas alnmtr. Anglo Sakson modelinin
Kta Avrupas modelinden nispeten daha baarl olmasnn srr
burada yatmaktadr. Topluma ekil verme deil toplumun ekli veri
alnnca, din zgrlne hayat verecek bir sosyal zemin kendili-
inden domutur. Toplumsal oulculuk din hayatta da yansm
ve ana din gruplar arasnda bir aznlkounluk dengesi belirse
bile ana gruplarn birok alt gruba ayrlmas her grubun aznlk ol-
duu bir kompozisyon yaratmtr. Galiba genel olarak zgrln
zel olarak din zgrlnn sihirli forml budur: Herkesin azn-
lk olmas ve bunun bilincine varmas. Bir sonraki admda kendini
ve bunun bedeli olarak herkesi koruyacak bir sistemi kabul etmesi.
Kymetli rencim Orun mgann bu kitab, bu mhim gere-
i ok ak biimde yanstmas yannda, birincil kaynaklara gitme-
si, iyi bir sistematikle konuyu incelemesi, hibir ana izgiyi ihmal
etmemesi bakmndan da nem ve deer tamaktadr. Orun,
Takdim 13

blmden oluan eserinde, Hristiyan gelenekte kilise devlet


ilikilerini; ABDnin kuruluunda dinin etkisini ve bamszlk
sonras dnemde, Anayasann ilk Tadil Maddesine etki eden yak-
lamlar ele almaktadr. Bu erevede George Washington, John
Adams, Thomas Jefferson ve James Madison gibi nemli isimlerin
kilisedevlet ayrl konusundaki grlerini de ele almaktadr.
Bu almayla fikr ve akademik hayata hzl ve gl bir giri
yapan Orun mgadan yeni almalar ve eserler bekliyoruz. Bizi
hayal krklna uratmayacana inanyoruz. Okuyucuyu da isa-
betli bir seim yapmasndan tr tebrik ediyor, iyi ve verimli
okumalar diliyoruz.

Atilla Yayla
16 Haziran 2010, stanbul
Giri

Farkl din ya da mezhep mensuplarnn, inanlar nedeniyle ay-


rmclk ve basklara mruz kalmalar olgusu, ideal zm ara-
nan kadim meselelerden biri olmutur. Bu meselenin zmne
ilikin bir denge aray olarak, kurumsal dinle devlet faaliyetleri
arasndaki mnasebetlerin dzenlenmesi abalar, hemen her l-
kede, muhtelif younluktaki gerilim ve atmalara bir ekilde se-
bebiyet vermitir. Din otoritenin siyas alanda iktidar kurma iste-
ine mukabil, dnyev iktidarlarn, toplumsal yaam dzenleme
yetkilerini paylama konusunda isteksiz olular gerei, siyaset
biliminin en karmak ve bak srt konularndan biridir.
Kukusuz, ruhan alan ile dnyev alan arasndaki egemenlik
mcadelesi, en youn biimde, Hristiyanlk inancnn hkim
olduu corafyalarda hissedilmitir. Dinin siyasal alandaki etki-
sine, baka bir ifadeyle, iktidar dine dayandrma abalarna bal
olarak ortaya kan bu ihtilflar, tarih sre ierisinde bilhassa
Avrupada pek ok kanl mcadeleye neden olmutur. Hristi-
yanlkla dnyev iktidar arasnda, bu dinin zgn niteliklerinden
19
20 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

neet eden gerilimin kkenlerini, Roma mparatorluuna kadar


gtrmek mmkndr. St. Paulun M.S. 60 ylnda, bu inanc
yaymak amacyla Romaya gelii, iki alan arasndaki atmalarn
balang noktas olarak kabul edilebilir. nananlarna kar uzun
yllar sren bask ve iddet uygulamalarndan sonra, Hristiyan
dini, zaman iinde geni kitlelerce benimsenmi ve cidd bir g
kazanmtr. Bu zaferle birlikte, Hristiyanln devlet dini olarak
kabul edilmesine uzanan yol da almtr. Dinin siyas bakmdan
kuvvetlenmesi, kendi kurallarna sahip son derece belirgin bir hi-
yerarik yapnn, kilisenin vcut bulmasn salamtr. Kilise,
zamanla, toplum zerinde egemenlik iddias tayan, geni mlk-
lere, eitli kurumlara, ekonomik kaynaklara ve toplumsal iradeye
hkmeden etkili bir g olmutur. Yeryzndeki ilh hkmran-
l temsil eder hle gelen kilise, bu durumun sonucu olarak, bir
ynetici snfa, ruhban snfna da sahip oldu ve yine kendi g-
cnn artna paralel biimde, Hristiyanlar zerinde birtakm
hukuk yetkiler tayan ayrcalkl bir yap hlini ald. Ilveten, -iki
kl gibi- kimi retileriyle de, siyasal iktidar zerindeki sz hak-
kna dnen merluk kazandrd.
te yandan, Ortaan sonlarna doru, burjuvazinin eitli
sebeplerle nem kazanmasyla beraber, bu tablo deimeye bala-
d. Burjuva snfnn, siyas gce de sahip olma arzusuyla, dnyev
iktidar odaklarnn yannda, kiliseyle de mcadele etmesi, bu ya-
pya byk bir darbe vurdu. Bu darbe, Reformasyon ve Kalvinizm
hareketleriyle daha da belirgin bir hl ald. Bahsedilen gelimele-
rin bir sonucu olarak Avrupa, 1648 Westphalia Barna dein,
kanl din savalarna sahne oldu. Din alanda yaanan atmalar,
kapitalizmin geliimi, Rnesans dncesiyle toplumdaki kat ku-
ral ve inan biimlerinin krlmaya balamas ve pozitif bilimlerde
gzlenen sratli gelime, kilise ve ruhban snfn ar basklara
mruz brakan 1789 Fransz Devriminin temellerini hazrlad. Bu
Giri 21

dnemden sonra da, kilise ile devlet arasndaki ilikilerin ayrlk


ynnde dzenlenmesi nem kazanm oldu.
Ancak ne var ki, iki kurum arasndaki ayrln tesis edilmesi,
her lkenin kendine has koullarna bal olarak, birbirinden fark-
l biimlerde formle edilmitir. phesiz, genel olarak dinin si-
vil/siyasal hayattaki yeri, zel olarak da kilise ve devlet ayrlyla
ilgili bulunan zm bakmndan, en zgn ve dikkat ekici r-
neklerden biri Amerika Birleik Devletleridir.
Belirtildii gibi, Avrupa, kilise ve devlet arasndaki atma-
nn en iddetli ve en uzun sreli hissedildii corafya olmutur.
Hi kukusuz, bu eski ktadan yola kan muhacirler tarafndan
kurulan Amerika Birleik Devletleri tarihinde de, kiliseyle dev-
let arasndaki ilikilerin ekillenmesi, Avrupa tecrbesinden ta-
mamyla bamsz bir biimde gereklememitir. yle ki, Yeni
Dnyaya, sadece siyas iktidardan grdkleri din bask nedeniy-
le gelen muhalif topluluklar bulunmaktayd. Amerikann ekir-
deini oluturan bu Protestan topluluklar, din hrriyetine kavu-
abilecekleri bir lkenin hayliyle okyanusu aarak bu topraklara
gelmilerdir. Buna karn, bu yndeki kurucu mit, bir boyutuyla
gerek olmakla birlikte, eksiktir. Her ne kadar bu topluluklarn bir
blm din baskdan muzdarip olarak Amerikaya gelmi olsalar
da, tarih srete, -kolonyal dnemde daha net ekilde gzlenmek
kaydyla- olduka iddetli inan atmalar yaanmtr. phe-
siz, bu sahadaki gerilimler Avrupadaki kadar ykc sonular do-
urmamtr. Ancak yaananlar, Amerikann, bandan beri din
zgrle dayal biimde kurulduu ynndeki tezi rtmek
iin de yeterlidir. Dier bir ifadeyle, Amerikan tarihinde din z-
grlklerin ekillenmesi, yaygn kannn aksine, btnyle bar-
l bir atmosferde deil, mezhepsel kavga ve atmalarn glge-
sinde gereklemitir.
22 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

Gerekten de din olgusu, Amerikann kuruluundaki en g-


l motivasyonlardan biridir. Kolonileme srecinin yaand ilk
dnemlerden itibaren, -nemli blmnn Protestan gelenee
dhil olduu- oulcu bir din kompozisyon, lkede belirgin e-
kilde hkim olmutur. Anavatan ngiltereden bamszln kaza-
nlmasna kadar, byk lde, birbirinden kopuk, mstakil ko-
loniler hlinde varlklarn srdren bu topluluklar, yaamlarnn
merkezine dini yerletirmilerdir. Bu yap iinde, ortodoks Protes-
tan gruplardan, muhalif din topluluklara kadar varan bir eitlilik
sz konusu olmu ve her kolonide birbirinden farkl kilise-devlet
ilikisi modelleri uygulanmtr. Bu eitlilik ayn zamanda, kilise
ve devlet mnasebetlerinin ideal biiminin ne olmas gerektiine
dir zengin bir tartma ortam da yaratmtr.
Koloniler, bamszln kazanlmasyla beraber, federal bir
at altnda birleme ihtiyacnn sonucu olarak Amerika Birleik
Devletlerini kurdular ve 1787 ylnda kabul edilen anayasayla da,
yeni devletin siyas grnmne netlik kazandrdlar. Bununla
beraber Anayasa, lkede bu alanda farkl pratiklerin sz konusu
olmasna karn, kiliseyle devlet ilikileri bakmndan herhangi
bir zm getirmemitir. Anayasann hem bu konuda sessiz kal-
masnn hem de sivil haklar ynnden yeterince desteklenmemi
olmasnn yaratt eksiklik, 1791 ylnda Haklar Bildirisinin ka-
bulyle giderilmeye allmtr. Anayasay tadil eden bu dzen-
lemenin ilk maddesi, devletin dinle olan ilikilerini tanzim etme-
ye ynelik biimde hazrlanmtr. lk Tadil (The First Amend-
ment) olarak anlan bu hkm, o gnden bu yana, devletin din
karsndaki pozisyonunu ve kiliseyle devletin ayrlk biimini
belirleyen balca ara olmutur.
Bu kitap, Amerikadaki kilise ve devlet ayrlnn teori ve prati-
ini, kolonilerin kurulu dneminden, lk Tadilin kabul edilme-
sine kadar sren yaklak iki yz yllk sreteki ke talaryla ele
Giri 23

almaktadr. Baka bir anlatmla, almann temel amac, fikr ve


tarih kkleri itibariyle Amerika Birleik Devletlerindeki, kilise
ve devlet ayrl modelini analiz etmektir.
Bu erevede ilk blmde, ruhan ve dnyev alanlar arasndaki
ayrla ilikin teorik temeller aklanmaya allmtr. Ayrla
ilikin bir analiz arac olarak sosyal bilimlerde sklkla bavurulan,
seklerlik ve laiklik kavramlaryla, zgn Amerikan modelini
nitelediini dndmz kilise ve devlet ayrl kavramlar
bu kapsamda incelenmitir. Bunun yannda, kilise-devlet ilikile-
rinin Hristiyanlk retisindeki teolojik temelleri ve bu alandaki
uygulamalar tetkik edilmitir.
Kurumsal din ve din zgrlkler bakmndan kolonyal dne-
mi ele alan ikinci blmdeyse, Amerikadaki ilk kalc koloninin
kurulmasndan, bamszln kazanlmasna kadarki dnem,
karakteristik zellikler tayan yerleimler bakmndan deerlen-
dirilmitir. Bu kapsamda, kilise ve devlet ilikileri bakmndan
birbirinden olduka farkl zellikler arz eden koloniler, detayl
biimde ve uygulamalara yn veren nemli figrlerle birlikte res-
medilmeye allmtr.
Kitabn son blmndeyse, bamszln kazanlmasndan,
1791 tadiline kadar sren dnemde, kilise-devlet ilikileri konu-
sunda yaanan teorik tartmalara odaklanlmtr. Bu tartmalar,
devletin din karsndaki pozisyonu konusunda birbirinden farkl
tezler ieren temel kutuplar ekseninde ve bu kutuplarn tezlerini
belirgin biimde yanstan farkl isimler zerinden ele alnmtr.
Devletle din ve din gruplarn temas konusunda yaanan bu fikr
tartmalarda, Isaac Backus, John Witherspoon, George Washing-
ton, John Adams, John Locke, Thomas Jefferson ve James Madi-
son gibi karakteristik figrlerin grlerine bavurulmutur.
Kaynaka

ABD Dileri Bakanl, Amerika Tarihinin Ana Hatlar, ktisadi birlii


daresi Trkiye zel Misyonu Yayn, 1951.
ABDnin Portresi, (Eriim) http://www.usemb-ankara.org.tr, 30 Ekim
2006.
Abel, Olivier, Arkoun, Mohammed ve Mardin, erif, Avrupada Etik, Din ve
Laiklik, ev. Sosi Dolanolu vd., stanbul, Metis Yaynlar, 1995.
Adams, Arlin M., Emmerich, Charles J., William Penn and the American
Heritage of Religious Liberty, Journal of Law and Religion, Vol. 8, No.
1-2, 1990, s. 57-70.
Adams, Arlin M., Emmerich, Charles J., Din ve zgrlk; ABDde Din z-
grln Anayasal Tarihesi, ev. Latif Boyac, stanbul, Kzlelma Yayn-
clk, 2003.
Akbay, Muvaffak, Amerika Birleik Devletlerinin Anayasa Tarihi,
AHFD, Cilt 7, Say 1-2, 1950, s. 18-39.
Albritton, James McLean, John Witherspoons Moral Philosophy and Ameri-
can Church and State, (Yaymlanmam Doktora Tezi, University of Ala-
bama, 2003).
Allen, Brooke, Jefferson the Skeptic, The Hudson Review, Vol. 59, Issue 2,
Summer 2006, s. 193-217.
Alley, Robert S. (ed.), The Constitution & Religion: Leading Supreme Court
Cases on Church and State, New York, Prometheus Books, 1999.

257
258 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

Amerikan Devrimi, Devrimler ve Kar Devrimler Ansiklopedisi 4, Geliim


Yaynlar, stanbul, 1975.
Ar, Blent, Avrupallar Kozlarn Amerika Ktasnda Paylat, Dou Bat,
Yl 8, Say 32, Mays-Haziran-Temmuz, 2005, s. 61-70.
Arnhart, Larry, Siyas Dnce Tarihi, Platodan Rawlsa, ev. Ahmet Kemal
Bayram, Ankara, Adres Yaynlar, Ekim 2005.
Aron, Raymond, Sosyolojik Dncenin Evreleri, ev. Korkmaz Alemdar, An-
kara, Bilgi Yaynevi, 2004.
Arslan, Ahmet, Trk Laiklii ve Gelecei zerine Baz Dnceler, Libe-
ral Dnce, Say: 1, K 1996, s. 54-77.
Arslan Zht, Avrupa nsan Haklar Szlemesinde Din zgrl, Ankara,
LDT Yayn, 2005.
Ata, C. Aka, Grsel, Bahar, Amerikan Apokaliptikinin Dn Bugn,
Dou Bat, Yl: 8, Say: 32, Mays, Haziran, Temmuz 2005, s. 73-88.
Atav, Trkkaya, Amerikada Siyaset: ncesi, Sonras, Trkiye Gnl,
Say 63, Kasm-Aralk 2000, s. 75-87.
Ate, Toktam, Dnyada ve Trkiyede Laiklik, Ankara, mit Yaynclk,
1994.
Ate, Toktam, Siyasal Tarih, stanbul, DER Yaynlar, 1997.
Audi, Robert, The Seperation of Church and State and the Obligations of
Citizenship, Philosophy and Public Affairs, Vol. 18, No. 3, Summer 1989,
s. 259-296.
Bader, Veit, Religions and States. A New Typology and a Plea for Non-
Constitutional Pluralism, Ethical Theory and Moral Practice, Vol. 6, Issue
1, March 2003, 55-91.
Bal, Hseyin, Laikleme Teorisi ve Kresel Din Dirili Argman Balamnda
Dinsel Deiim, (Yaymlanmam Doktora Tezi, Gazi niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, 2005).
Barbier, Maurice, Modern Bat Dncesinde Din ve Siyaset, ev. zkan G-
zel, stanbul, Kakns Yaynlar, 1999.
Barbier, Maurice, Towards a Definition of French Secularism, ev. Gregory
Elliott, (Eriim) http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/IMG/pdf/0205-
Barbier-GB.pdf, 12 Mart 2009.
Bagil, Ali Fuad, Din ve Laiklik, stanbul, Yamur Yaynevi, 2007.
Baubrot, Jean, Fransa: Laik Cumhuriyet, Avrupa Birlii lkelerinde Din-
ler ve Laiklik, ed. Jean Baubrot, stanbul, Ufuk Kitaplar, 2003.
Kaynaka 259

Baubrot, Jean, Laicization, History of , International Encyclopedia of the


Social and Behavioral Sciences, 2004.
Baubrot, Jean, Secularism and French Religious Liberty: A Sociological
and Historical View, Brigham Young Law Review, Vol. 2003, Issue 2,
2003, s. 451-464.
Baubrot, Jean, Laiklik: Tutku ile Akl Arasnda 1905-2005, ev. Alev Er, s-
tanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2009.
Baykan, Fehmi, Demokrasi, Laiklik ve Teokrasi (eritalk) zerine Bir
Derkenar, Trkiye Gnl, Say: 46, Yaz 1997, s. 9-40.
Berger, Peter L., Religion and the West, The National Interest, Summer
2005, s. 112-119.
Berger, Peter L., Secularism in Retreat, National Interest, Issue 46, Winter
1996/97, (Eriim) http://www.search.ebscohost.com, 09 Mart 2009.
Berkes, Niyazi, Trkiyede adalama, stanbul, Dou-Bat Yaynlar, 1978.
Berktin, Cezmi Tahir (ev.), Demokrasi Kahraman Thomas Jefferson, Anka-
ra, Ayyldz Matbaas, 1966.
Bila, Rena M., The Establishment Clause: A Constitutional Permission
Slip for Religion in Public Education, Brooklyn Law Review, Vol. 60,
Winter 1994-1995, s. 1535-1598.
Blakeman, John C., The Religious Geography of Religious Expression: Lo-
cal Governments, Courts, and the First Amendment, Journal of Church
and State, Vol. 48, Issue 2, Spring 2006, s. 399-422.
Boswell, David, Religion and Constitution, (Yaymlanmam Yksek Lisans
Tezi, California State University Dominguez Hills, 1999).
Bowser, Richard, Muse, Robin, Historical Perspectives on Church and
State, Church-State Issues in America Today, Volume 1: Religion and
Government, ed. Ann W. Duncan, Steven L. Jones, Westport, Praeger,
2008, s. 41-63.
Brant, Irving, Madison: On the Separation of Church and State, The Willi-
am and Mary Quarterly, Third Series, Vol. 8, No. 1, January 1951, s. 3-24.
Braudel, Fernand, Uygarlkarn Grameri, ev. Mehmet Ali Klbay, Ankara,
mge Kitabevi, 2006.
Brown, Dee, Kalbimi Vatanma Gmn, stanbul, e Yaynlar, 1973.
Bryce, James, Amerikan Siyas Rejimi, ev. Trkkaya Atav, Arif Payaslolu,
stanbul, Trk Siyas limler Dernei Yaynlar, 1962.
Buckley, Thomas E., S.J., Thomas Jefferson and the Myth of Separation,
Religion and the American Presidency, ed. Mark J. Rozell, Gleaves Whit-
ney, New York, Palgrave Macmillan, 2007, s. 39-51.
260 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

Bula, Ali, slm ve Modern Zamanlarda Din-Devlet likisi, Cogito, Say:


1, Yaz 1994, s. 67-89.
Butler, Jon, New World Faiths, Religion in Colonial America, New York, Ox-
ford Press, 2008.
Butler, Jon, Religion in Colonial America, New York, Oxford University
Press, 2000.
Cangzbay, Kadir, ok-Hukukluluk, Laiklik ve Laikrasi, Ankara, Liberte Ya-
ynlar, 2002.
Caron Nathalie, Lacit and Secular Attitudes in France, Secularism and Se-
cularity; Contemporary International Perspectives, ed. Barry A. Kosmin,
Hartford, CT, Ariela Keysar, ISSSC, 2007, s. 113-125.
Chadwick, Henry, The Church in Ancient Society, From Galilee to Gregory the
Great, New York, Oxford University Press, 2001.
Chand, Robin K., Understanding the Role of Faith in Government: A
Comparative Analysis of the Separation of Church and State Between
the United States and France, The Holy Cross Journal of Law and Public
Policy, Vol. 11, 2007, s. 5-28.
Chaves, Mark, Secularization as Declining Religious Authority, Social
Forces, Vol. 72, Issue 3, March 1994, s. 749-774.
Clebsch, William A., From Sacred to Profane America, The Role of Religion
in American History, Michigan, Scholars Press, American Academy of
Religion, 1981.
Conkle, Daniel O., Religious Expression and Symbolism in the American
Constitutional Tradition: Governmental Neutrality, But Not Indiffe-
rence, Indiana Journal of Global Legal Studies, Vol. 13, Issue 2, Summer
2006, s. 417-443.
Coar, Fatma Mansur, Laiklik Araylar, stanbul, Bke Yaynlar, 2001.
Cullen, Jim, The American Dream, A Short History of an Idea That Shaped a
Nation, New York, Oxford University Press, 2003.
Curry, Thomas J., The First Freedoms: Church and State in America to the Pas-
sage of the First Amendment, New York, Oxford University Press, 1986.
aha, mer, Amerikan Modeli: nan ile zgrln Bulumas, Liberal
Dnce, Yl: 8, Say: 30-31, Bahar-Yaz 2003, s. 16-44.
idem, Ahmet, Aydnlanma Dncesi, stanbul, letiim Yaynlar, 2006.
itak, Zana, Fransada Laiklik ve Milliyetilik: 1905 Kilise-Devlet Ayrl
Yasas, Dou Bat, Yl 9, Say 38, Austos-Eyll-Ekim 2006, s. 145-161.
Kaynaka 261

Dantonio, William V., Dean R. Hoge, The American Experience of Reli-


gious Disestablishment and Pluralism, Social Compass, Vol. 53, No. 3,
2006, s. 345-356.
Dallmayr, Fred, Rethinking Secularism (with Raimon Panikkar), The Re-
view of Politics, Vol. 61, Issue 4, Fall 1999, s. 715-735.
Dver, Blent, Trkiye Cumhuriyetinde Lyiklik, Ankara, A..S.B.F. Yayn-
lar, 1955.
Davis, Derek H., A Commentary on the Proposed Religious Equality/Li-
berties Amendment, Journal of Church and State, Vol. 38, Issue 1, Win-
ter 1996, s. 5-23.
Davis, Derek H., The Enduring Legacy of Roger Williams: Consulting
Americas First Separationist on Todays Pressing Church-State Cont-
roversies, Journal of Church and State, Vol. 41, Issue 2, 1999, s. 201-212.
Davis, James Calvin, A Return to Civility: Roger Williams and Public Dis-
course in America, Journal of Church and State, Vol. 43, Issue 4, Autumn
2001, s. 689-706.
Davis, Jennifer Lynn, The Serpentine Wall of Separation Between Church
and State: Rosenberger v. Rector and Visitors of the University of Virginia,
North Carolina Law Review, Vol. 74, No. 4, s. 1225-1258.
Davison, Andrew, Turkey, a Secular State? The Challenge of Description,
The South Atlantic Quarterly, Vol. 102, Issue 2-3, Spring-Summer 2003,
s. 333-350.
Delgado, Richard, When Religious Exercise is not Free: Deprogramming
and the Constitutional Status of Coercively Induced Belief , Vanderbilt
Law Review, Vol. 37, No. 5, 1984, s. 1071-1115.
Depenheuer, Otto, Devlet ve Din: Egemenlik ddasnda Bulunan Gler
Aras Modeller, Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt: 10, Say:
1-2, 2006, s. 417-432.
Dewey, John, The Living Thoughts of Thomas Jefferson, New York, Fawcett
Publications, 1957.
Dilulio, John J., Jr., Godly Republic: A Centrist Blueprint for Americas Faith-
Based Future, California, University of California Press, 2007.
Drakeman, Donald L., Religion and the Republic: James Madison and the
First Amendment, Journal of Church and State, Vol. 25, Issue 3, Autumn
1983, s. 427-445.
Duman, Fatih, Din ve Siyaset, Siyaset, ed. Mmtazer Trkne, Ankara,
Lotus Yaynlar, 2003, s. 523-559.
262 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

Dumortier, Brigitte, Dinler Atlas: nanlar, badetler ve lkeler, ev. zgr


Adada, stanbul, NTV Yaynlar, 2007.
Duncan, Ann W., Religion, Rhetoric and Ritual in the U.S. Government,
Church-State Issues in America Today, Volume 1: Religion and Government,
ed. Ann W. Duncan, Steven L. Jones, Westport, Praeger, 2008, s. 63-103.
EnBykTehditLaiklik,(Eriim) http://www.haberturk.com,20Ekim2009.
Erdoan, Mustafa, Anayasal Demokrasi, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2003.
Erdoan, Mustafa, Demokrasi, Laiklik, Resm deoloji, Ankara, Liberte Ya-
ynlar, 2000.
Esbeck, Carl H., Differentiating the Free Exercise and Establishment Clau-
ses, Journal of Church and State, Vol. 42, Issue 2, Spring 2000, s. 311-334.
Esbeck, Carl H., Dissent and Disestablishment: The Church-State Sett-
lement in the Early American Republic, Brigham Young University Law
Review, Vol. 2004, No. 4, 2004, s. 1385-1592.
Esbeck, Carl H., Religion and the First Amendment: Some Causes of
the Recent Confusion, William and Mary Law Review, Vol. 42, Issue 3,
March 2001, s. 883-918.
Feldman, Noah, The Intellectual Origins of the Establishment Clause,
New York University Law Review, Vol. 77, May 2002, s. 346-428.
Fishman, Ethan, Unto Caesar, American Scholar, Vol. 77, No. 1, January
2008, s. 36-44.
Fleming, Thomas, Three Faces of Democracy: Cleisthenes, Jefferson and
Robespierre, Telos, No. 104, Summer 1995, (Eriim) http://www.
plinks.ebscohost.com, 06 Ekim 2006.
Fowler, Robert Booth, Hertzke, Allen D., Religion and Politics in America;
Faith, Culture, and Strategic Choices, USA, Westview Press, 1995.
Fraser, James W., Between Church and State, Religion and Public Education in
a Multicultural America, New York, St. Martins Press, 1999.
Gaustad, Edwin S., Church and State in America, New York, Oxford Univer-
sity Press, 2003.
Gedicks, Frederick Mark, Religious Exemptions, Formal Neutrality and
Lacite, Indiana Journal of Global Legal Studies, Vol. 13, Issue 2, Summer
2006, s. 473-492.
Gellhorn, Walter, Amerikan Haklar: Anayasann Uygulanmas, Ankara,
Trk Siyas limler Dernei Yaynlar, 1965.
Gill, Anthony, The Political Origins of Religious Liberty, New York, Cambrid-
ge University Press, 2008.
Kaynaka 263

Goulding, Stuart D., Roger Williams of Rhode Island, History Today, Vol.
25, Issue 11, November, 1975, s. 741-748.
Ger, Erdoan, Gnmz Trk Devletinin Liklik Anlay, AHFD,
Cilt 54, Say 4, 2005, s. 1-52.
Gze, Ayferi, Siyasal Dnceler ve Ynetimler, stanbul, Beta, 2005.
Greenawalt, Keen, History as Ideology: Philip Hamburgers Separation of
Church and State, California Law Review, Vol. 93, Issue 1, January 2005,
s. 367-396.
Guggisberg, Hans R., Religious Freedom and the History of the Christian
World in Roger Williams Thought, Early American Literature, Vol. 12,
No. 1, Spring 1977, s. 36-48.
Gunn, T. Jeremy, ABD ve Fransada Din zgrl ve Laiklik, Liberal D-
nce, Yl: 11, Say: 41-42, K-Bahar 2006, s. 35-50.
Gunn, T. Jeremy, French Secularism as Utopia and Myth, Houston Law
Review, Vol. 42, No. 1, Symposium 2005, 81-102.
Gunn, T. Jeremy, Din zgrl ve Laisite; ABD ile Fransa Arasnda Bir Kar-
latrma, ev. Hseyin Bal, mer Faruk Altnta, ed. Atilla Yayla, Anka-
ra, Liberte Yaynlar, 2006.
Griz, Adnan, Hukuk Felsefesi, Ankara, Siyasal Kitabevi, 1999, s. 207.
Grsel, Bahar, Jeffersons Republic: The Declaration of Independence, Statute of
Virginia for Religious Freedom and the University of Virginia, (Yaymlan-
mam Master Tezi, Bilkent University, 2000).
Haiman, Franklyn S., Religious Expression and the American Constitution,
East Lansing, Michigan, Michigan University Press, 2003.
Hamburger, Philip, Separation of Church and State, Cambridge, Massachu-
setts, Harvard University Press, 2002.
Harrington, Edward F., The Metaphorical Wall, America, Vol. 192, No. 2,
January 17-24, 2005, s. 10-13.
Hashim, Nadra, Consecrating the Green Movement, Church-State Issues
in America Today, Volume 3: Religious Convictions and Practices in Public
Life, ed. Ann W. Duncan, Steven L. Jones, Westport, Praeger, 2008, s.
198-245.
Haynes, Charles C., Religion in American History: What to Teach and How,
USA, ASCD, 1990.
Hazr, Hayati, Anayasa Hukuku, Ankara, Alter Yaynlar, 2004.
Himmelfarb, Gertrude, The Roads to Modernity: The British, French, and
American Enlightenments, New York, Vintage Books, 2004.
264 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

Hitchcock, James, The Enemies of Religious Liberty, First Things, Issue


140, February 2004, s. 26-30.
Hocaolu, Durmu, Bat Tarz Dnyevleme: Laiklik ve Seklerlik, Tr-
kiye Gnl, Say 28, Mays-Haziran 1994, s. 93-112.
Hocaolu Durmu, Laisizmden Mill Seklerizme; Laiklik Sorununun Felsef
zmlemesi, Ankara, Seluk Yaynlar, 1995.
Holcomb, J. David, Religion and Higher Education, Church-State Issues in
America Today, Volume 2: Religion, Family, and Education, ed. Ann W.
Duncan, Steven L. Jones, Westport, Praeger, 2008, s. 149-179.
Hutson, James H., Church and State in America, The First Two Centuries,
New York, Cambridge University Press, 2007.
Jayne, Allen, Jeffersons Philosophical Wall of Separation, Humanist, Vol.
59, Issue 1, January-February 1999, s. 27-29.
Jefferson, Thomas, Act for Establishing Religious Freedom (1779), Ame-
rican Religious Hisory, ed. Amanda Porterfield, Massachusetts, Blackwell
Publishers, 2002, s.193-196.
Jeffrey, David Lyle, Civic Religion and the First Amendment, One Nation
Under God? Religion and American Culture, ed. Marjorie Garber, Rebec-
ca L. Walkowitz, New York, Routledge, 1999, s. 21-31.
Jelen, Ted G., The Future of Church-State Relations in the United States,
Futures, Vol. 36, Issue 9, November 2004, s. 1030-1033.
Johnson, Paul, God and the Americans, Commentary, Vol. 99, Issue 1, Ja-
nuary 1995, s. 25-45.
Johnson, Paul, A History of the American People, New York, Harper Collins
Publishers, 1997.
Karaka, Cemal, Turkey: Islam and Laicism Between the Interests of State, Po-
litics, and Society, Frankfurt, Peace Research Institute, 2007.
Karlsson, Ingmar, Din, Terr ve Hogr, ev. Turhan Kayaolu, stanbul,
Homer Kitabevi, 2005.
Keane, John, Secularism?, Religion and Democracy, ed. David Marquand
vd., Oxford, Blackwell Publisher, 2000, s. 5-19.
Kelly George Armstrong, Politics and Religious Consciousness in America,
New Brunswick, New Jersey, Transaction Books, 1984.
Klbay, Mehmet Ali, Laiklik ya da Bu Dnyay Yaayabilmek, Cogito,
Say: 1, Yaz 1994, s. 15-23.
Krtun, Aye Lahur, Kim Bu Amerikal, Bu Yeni Adam?, Dou Bat, Yl 8,
Say 32, Mays-Haziran-Temmuz 2005, s. 97-111.
Kaynaka 265

Komonchak, Joseph A., The Crisis in Church-State Relationships in the


U.S.A. A Recently Discovered Text by John Courtney Murray, Review
of Politics, Vol. 61, Issue 4, Fall 1999, s. 675-714.
Konvitz, Milton R., Religious Liberty: The Congruence of Thomas Jef-
ferson and Moses Mendelssohn, Jewish Social Studies, Vol. 49, Issue 2,
Spring 1987, s. 115-124.
Kkta, M. Emin, Din ve Siyaset: Siyasal Davran ve Dindarlk, Ankara, Vadi
Yaynlar, 1997.
Kse, Ali (ed.), Seklerizm Sorgulanyor: 21. Yzylda Dinin Gelecei, stan-
bul, Ufuk Kitaplar, 2006.
Kuru, Ahmet T., Fransa: Laik Devlet ve slam, Avrupada slam, Laiklik
ve Demokrasi; Fransa, Almanya ve Hollanda, stanbul, TESEV Yaynlar,
2006, s. 21-28.
Kuru, Ahmet T., Passive and Assertive Secularism: Historical Conditions,
Ideological Struggles, and State Policies toward Religion, World Politics,
Vol. 59, No. 4, July 2007, s. 568-594.
Kntay, Esin, 1492den Gnmze Amerikann oulcu Etnik Yapsna
Genel Bir Bak, 500. Ylnda Amerika, stanbul, Balam Yaynlar, 1994,
s. 75-82.
Laycock, Douglas, Church and State in the United States: Competing
Conceptions and Historic Changes, Indiana Journal of Global Legal Stu-
dies, Vol. 13, Issue 2, Summer 2006, s. 503-541.
Leahy, James E., The First Amendment, 1791-1991: Two Hundred Years of
Freedom, North Carolina, McFarland & Company Publishers, 1991.
Lindsay, Thomas, James Madison on Religion and Politics: Rhetoric and
Reality, The American Political Science Review, Vol. 85, No. 4, December
1991, s. 1321-1337.
Locke, John, Hogr stne Bir Mektup, ev. Melih Yren, Ankara, Li-
berte Yaynlar, Ekim 2005.
Lyon, David, Rethinking Secularization: Retrospect and Prospect, Review
of Religious Research, Vol. 26, No. 3, March 1985, s. 228-243.
Maclear, J. F. (ed.), Church and State in the Modern Age: A Documentary His-
tory, New York, Oxford University Press, 1995.
Macridis, R. C., B. E. Browne, J. P. Roche, Amerika Birleik Devletlerinde
Laiklik, Trkiye Gnl, Say 29, Temmuz-Austos 1994, s. 174-184.
Madeley, John T.S., Church and State: Political Science Aspects, Internatio-
nal Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences, 2004, s. 1796-1798.
266 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

Mardin erif, Trkiyede Din ve Siyaset, der. Mmtazer Trkne, Tuncay


nder, stanbul, letiim Yaynlar, 2002.
Martin David, Does the Advance of Science Mean Secularisation?, Science
& Christian Belief, Vol. 19, No. 1, s. 3-14.
Mason, Alpheus Thomas, Beaney, William M., American Constitutional
Law: Introductory & Selected Cases, New Jersey, Prentice-Hall, 1955.
Mc Clay, Wilfred M. Bir Ulusun Ruhu, Public Interest, lkbahar 2004, (Eri-
im) http://turkish.turkey.usembassy.gov/media/pdf/mcclay.pdf, 29
Ekim 2009.
McConnell, Michael W., Establishment and Disestablishment at the Fo-
unding, Part I: Establishment of Religion, William and Mary Law Revi-
ew, Vol. 44, Issue 5, April 2003, s. 2105-2208.
McConnell, Michael W., The Origins and Historical Understanding of
Free Exercise of Religion, Harvard Law Review, Vol. 103, No. 7, May
1990, s. 1409-1517.
McConnell, Michael W., Why is Religious Liberty the First Freedom?,
Cardozo Law Review, Vol. 21, 1999-2000, s. 1243-1265.
McGraw, Barbara, Introduction: Church and State in Context, Church-
State Issues in America Today, Volume 1: Religion and Government, ed.
Ann W. Duncan, Steven L. Jones, Westport, Praeger, 2008, s. 1-41.
McLoughlin, William, Isaac Backus and the Separation of Church and Sta-
te in America, The American Historical Review, Vol. 73, No. 5, June 1968,
s. 1392-1413.
McCarty, Martha, Religion and Education: Whither the Establishment
Clause?, Indiana Law Journal, Vol. 75, 2000, s. 123-166.
McNeill, William H., Dnya Tarihi, ev. Aleddin enel, Ankara, mge Ki-
tabevi, 2005.
Mead, Frank S., Handbook of Denominations in the United States, Nashville,
Abingdon Press, 1995.
Merriman, Scott A., Religion and the Law in America: An Encyclopedia of
Personal Belief and Public Policy Volume 1, California, ABC-CLIO, 2007.
Mert, Nuray, Laiklik Tartmas ve Siyasal slm, Cogito, Say: 1, Yaz 1994,
s. 89-103.
Mert, Nuray, Laiklik Tartmasna Kavramsal Bir Bak, stanbul, Balam
Yaynclk, 1994.
Michel, Thomas S.J., Laisizme Katolik Bir Bak, Cogito, Say: 1, Yaz 1994,
s. 103-111.
Kaynaka 267

Micklethwait, John, Wooldrige, Adrian, Sac Ulus: Amerikada Muhafaza-


kar G, ev. Nur Kk, stanbul, Salyangoz Yaynlar, 2007.
Monsma, Stephen V., J. Christopher Soper, oulculuun Meydan Okumas:
Be Demokraside Kilise ve Devlet, ev. Bilal Sambur, LDT Yayn, Ankara,
2005.
Morris, Kenneth R., Theological Sources of William Penns Concept of
Religious Toleration, Journal of Church and State, Vol. 35, Issue 1, Win-
ter 1993, s. 83-111.
Morrison, Jeffry Hays, John Witherspoon and The Public Interest of Re-
ligion, Journal of Church and State, Vol. 41, Summer 1999, s. 551-573.
Muoz, Vincent Philip, George Washington on Religious Liberty, Review
of Politics, Vol. 65, Issue 1, 2003, s. 11-33.
Muoz, Vincent Philip, James Madisons Principle of Religious Liberty, The
American Political Science Review, Vol. 97, No. 1, February 2003, s. 17-32.
Muoz, Vincent Philip, Religion in the Life, Thought, and Presidency of
James Madison, Religion and the American Presidency, ed. Mark J. Rozell,
Gleaves Whitney, New York, Palgrave Macmillan, 2007, s. 51-73.
Murrin, John M., Religion and Politics in America from the First Settle-
ments to the Civil War, Religion and American Politics from the Coloni-
al Period to the 1980s, ed. Mark A. Noll, New York, Oxford University
Press, 1990, s. 19-44.
Myers, Elizabeth G., Timing is Everything: The Social Context Behind the
Emergence of Separation Ideology During the Presidental Campaign of
1800, Texas Law Review, Vol. 83, Issue 3, February 2005, 933-959.
Nadon, Christopher, Absolutism and the Separation of Church and State
in Lockes Letter Concerning Toleration, Perspectives on Political Science,
Vol. 35, Issue 2, Spring 2006, s. 94-102.
Nevins, Allan, Commager, Henry Steele, ABD Tarihi, ev. Halil nalck, An-
kara, Dou Bat Yaynlar, 2005.
Nock, Albert Jay, Thomas Jefferson, Amerikann Kurucusu, ev. brahim Enis
Kksald, stanbul, Epsilon Yaynevi, Aralk 2005.
Noll, Mark A., Americas God, From Jonathan Edwards to Abraham Lincoln,
New York, Oxford University Press.
Noriyoshi, Tamaru, The Problem of Secularization: A Preliminary Analy-
sis, Japanese Journal of Religious Studies, Vol. 6, Issue 1-2, March-June
1979, s. 89-114.
Norris, Pippa, Inglehart, Ronald, Sacred and Secular: Religion and Politics
Worldwide, New York, Cambridge University Press, 2004.
268 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

Novak, Michael, The Truth About Religious Freedom, First Things, No.
161, March 2006, s. 17-20.
Odonohoe, James, A., Principles Fundamental of the Church-State Cont-
roversy, Catholic Lawyer, Vol. 8, 1962, s. 206-213.
Okandan Recai G., Umum mme Hukuku, stanbul, stanbul niversitesi
Yaynlar, 1976.
ktem, Niyazi, ABDde Din Olgusu, Trkiye Gnl, Say 66, Yaz 2001,
s. 68-75.
ktem, Niyazi, Dinler ve Laiklik, Cogito, Say: 1, Yaz 1994, s. 33-51.
zer, Sevin, Siyasal Kltr Asndan Amerikada 1830-1860 Yllar, Prof.
Fehmi Yavuza Armaan, Ankara, ASBF Yaynlar, 1983, s. 465-481.
zipek, Bekir Berat, Muhafazakrlk: Akl, Toplum, Siyaset, Ankara, Kadim
Yaynlar, 2005.
Padover, Saul K., Thomas Jefferson and the Foundations of American Freedom,
New York, Fawcett Publications, 1965.
Pepper, Stephen, Reynolds, Yoder, and Beyond: Alternative for the Free
Exercise Clause, Utah Law Review, 1981, s. 309-378.
Pfautz, Harold W., Christian Science: A Case Study of the Social Psycho-
logical Aspect of Secularization, Social Forces, Vol. 34, 1956, s. 246-251.
Pfeffer, Leo, Church, State and Freedom, Boston, Beacon Press, 1967.
Pope Warns Bishops Againts Creeping Secularism, (Eriim) http://www.
usnews.com, 20 Ekim 2009.
Porterfield, Amanda (ed.), American Indian Religious Freedom Public
Law 95-341 (1978), American Religious History, Massachusetts, Black-
well Publishers, 2002, s. 308-311.
Reichley, A. James, Religion in American Public Life, Washington D.C., The
Brookings Institution, 1985.
Richards, Peter Judson, A Clear and Steady Channel: Isaac Backus and
the Limits of Liberty, Journal of Church and State, Vol. 43, Issue 3, Sum-
mer 2001, s. 447-482.
Robbers, Gerhard, Almanya, Avrupa Birlii lkelerinde Din-Devlet likisi;
Hukuki Yap, Din Eitimi, Din Hizmetleri, ed. Ali Kse, Talip Kkcan,
stanbul, SAM Yaynlar, 2008, s. 43-81.
Robert, Jacques, Religious Liberty and French Secularism, Brigham Young
University Law Review, Vol. 2003, No. 2, 2003 s. 637-660.
Robert, Jacques, Batda Din-Devlet likileri: Fransa rnei, ev. zzet Er, s-
tanbul, z Yaynclk, 1998.
Kaynaka 269

Robertson, David, The Routledge Dictionary of Politics, Taylor & Francis


e-Library, 2004.
Robertson, Roland, Church-State Relations in Comparative Perspective,
Church-State Relations, Tensions and Transitions, ed. Thomas Robbins,
Roland Robertson, New Jersey, Transaction Books, 1987, s. 5-13.
Sander, Oral, Siyasi Tarih: lkalardan 1918e, Ankara, mge Kitabevi, 2002.
Scalia Escalates Attacks on Church-State Separation at New York Confe-
rence, Church and State, Vol. 58, Issue 1, January 2005.
Scharffs, Brett G., The Autonomy of Church and State, Brigham Young
University Law Review, Vol. 2004, Issue 4, 2004, s. 1217-1348.
Schulze, Reinhard, Gnmz Bat ve slam Toplumlarnda Laiklik ve Din
slam ve Demokrasi, stanbul, TSES Yaynlar, 2002, s. 109-135.
Scruton, Roger, The Palgrave Macmillan Dictionary of Political Thought,
Hampshire, Palgrave Macmillan, 2007.
Seluk, Sami, Laisizm ve Laiklik Kskacnda Trkiye (1), Zaman, 25
Austos 2006.
Seluk, Sami, Zorba Devletten Hukukun stnlne, Ankara, Yeni Trkiye
Yaynlar, 1998.
Shapiro, Ian, Introduction: Reading Locke Today, Two Treatises of Go-
vernment and A Letter Concerning Toleration, ed. Ian Shapiro, Bingham-
ton, New York, Yale University Press, 2003, s. ix-xv.
Shiner, Larry, The Concept of Secularization in Empirical Research, Jo-
urnal for the Scientific Study of Religion, Vol. 6, No. 2, 1967, s. 207-220.
Shiose, Yuki, Zylberberg, Jacques, The Fuzzy World of Laicity, Social
Compass, Vol. 47, Issue 3, 2000, s. 299-316.
Sinensky, Jeffrey (ed.), Separation of Church and State, Protecting Religious
Liberty in America Today, New York, American Jewish Committee, April
2005.
Sinanolu, Suat, Laik Kelimesinin Etymonu ve Anlamlar, Laiklik I, stan-
bul, Mill Tesant Birlii Yayn, 1954, s. 1-3.
Smith, Gary Scott, The Faith of George Washington, Religion and the Ame-
rican Presidency, ed. Mark J. Rozell, Gleaves Whitney, New York, Palgra-
ve Macmillan, 2007, s. 9-23.
Smith, Rodney K., James Madison, John Witherspoon, and Oliver Cow-
dery: The First Amendment and the 134th Section of the Doctrine and
Covenants, Brigham Young University Law Review, Vol. 2003, No. 3,
2003, s. 891-941.
270 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

Soysal, Mmtaz (ev.), Hamilton, Madison ve Jay, Anayasa zerine Dn-


celer, Federalistlerin Makalelerinden Semeler, stanbul, Yenilik Basmevi,
1962.
Soysal, Mmtaz, 100 Soruda Anayasann Anlam, stanbul, Gerek Yaynevi, 1997.
Stark, Rodney, Secularization, R.I.P., Sociology of Religion, Vol. 60, Issue 3,
1999, s. 249-273.
Stuckard Kocku von (ed.), The Brill Dictionary of Religion, Volumes I-IV, Le-
iden, Brill, 2006.
Summerlin, Travis Lamar, Church-State Relations in the Thought of Joseph
Martin Dawson, (Yaymlanmam Doktora Tezi, Baylor University,
Waco Texas, 1984).
Svyearingen, M., Amerikan htilline Bir Bak, ADTCF Tarih Aratr-
malar Dergisi, Say 1, 1957, s. 69-82.
Swatos, William H., Jr., Christiano, Kevin J., Secularization Theory: The
Course of a Concept, Sociology of Religion, Vol. 60, Issue 3, 1999, s. 209-
228.
ahin, Mehmet, ngiliz Pritenizmi, Seluk niversitesi lahiyat Fakltesi
Dergisi, Yl: 2003, Say: 15, s. 105-120.
aylan, Gencay, ada Siyasal Sistemler, Ankara, TODAE Yaynlar, 1981.
Tannenbaum, Donald, Schultz, David, Siyas Dnce Tarihi, Filozoflar ve
Fikirleri, ev. Fatih Demirci, Ankara, Adres Yaynlar, Eyll 2005.
Tanrsal, Meldan, Kolombdan Wovokaya Kzlderililer, Dou Bat, Yl: 8,
Say: 32, Mays, Haziran, Temmuz 2005, s. 11-35.
Terrar, Edward, Was There a Separation between Church and State in
Mid-17th-Century England and Colonial Maryland?, Journal of Church
and State, Vol. 35, Issue 4, 1993, s. 61-82.
Thomas Jefferson, (Eriim) http://www.whitehouse.gov, 17 Ekim 2009.
Tocqueville, Alexis de, Amerikada Demokrasi, ev. hsan Sezal, Fato Dil-
ber, Ankara, Yetkin Yaynlar, 1994.
Torfs, Rik, Church and State in France, Belgium, and the Netherlands:
Unexpected Similarities and Hidden Differences, Brigham Young Uni-
versity Law Review, Vol. 1996, Issue 4, 1996, s. 945-971.
Torfs, Rik, Religion and State Relationships in Europe, Religious Studies
Review, Vol. 1, No. 4, December 2007, s. 31-41.
Troper, Michel, French Secularism, or Lacite, Cardozo Law Review, Vol.
21, 1999/2000, s. 1267-1284.
Kaynaka 271

TRT 1, ABDde Din ve Laiklik, Pusula, 17. Blm, Yayn Tarihi: 25 Hazi-
ran 2009.
Tschannen, Olivier, The Secularization Paradigm: A Systematization, Jo-
urnal for the Scientific Study of Religion, Vol. 30, Issue 4, 1991, s. 395-415.
Trke Szlk, Ankara, Trk Dil Kurumu Yaynlar, 2005.
Trkne, Mmtazer, Trk Siyasetinin Eskimeyen Kilidi: Laiklik, Trkiye
Gnl, Say: 21, K 1992, s. 10-16.
Ulusoy, Ali, Fransz ve Trk Laiklik Anlaylarnn Karlatrlmas, Libe-
ral Dnce, Say 14, Cilt 4, Bahar 1999, s. 96-101.
Usul, Ali Resul, Secularity, Positivism, Positivist Secularism and Turkey, (Ya-
ymlanmam Master Tezi, Bilkent University Political Science and Pub-
lic Administration, 1995).
Vergin, Nur, Din ve Devlet likileri: Dncenin Bitmeyen Senfonisi,
Trkiye Gnl, Say 29, Temmuz-Austos 1994, s. 5-23.
Wald Kenneth D., Social Change and Political Response: The Silent Re-
ligious Cleavage in North America, Politics and Religion in the Modern
World, ed. George Moyser, London, Routledge, 1991, s. 239-284.
Wald, Kenneth D., Religion and Politics in the United States, Washington,
D.C., Congressional Quarterly Press, 1992.
Wallace, J. Clifford, Challenges and Opportunities Facing Religious Fre-
edom in the Public Square, Brigham Young University Law Review, Vol.
2005, Issue 3, 2005, s. 597-610.
Wallace, W. Jason, Public Expression of Faith by Political Leaders, Church-
State Issues in America Today, Volume 1: Religion and Government, ed.
Ann W. Duncan, Steven L. Jones, Westport, Praeger, 2008, s. 103-135.
Weber, Max, Protestan Ahlk ve Kapitalizmin Ruhu, Ankara, Ayra Kitabevi
Yaynlar, 2008.
Weber, Max, Sosyoloji Yazlar, ev. Taha Parla, stanbul, Hrriyet Vakf Ya-
ynlar, 1986.
Whitfield, Stephen J., Separation Anxiety: From Founders to Fundemen-
talists, Judaism, Vol. 44, Issue 2, Spring 1995, s. 131-145.
Whitten, Jolene R., Four Founding Fathers on Religion, Its Place in Public Life
and the First Amendment Today, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi,
California State University Dominguez Hills, 2005).
Williams, Rhys H., Visions of the Good Society and the Religious Roots of
American Political Culture, Sociology of Religion, Vol. 60, Issue 1, 1999,
s. 1-34.
272 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

Williams, Roger, A Key into the Language of America (1643), American


Religious History, ed. Amanda Porterfield, Massachusetts, Blackwell
Publishers, 2002, s. 178-181.
Wilson, Bryan R., Aspects of Secularization in the West, Japanese Journal
of Religious Studies, Vol. 3, No. 4, December 1976, s. 259-276.
Witte, John, Jr., Facts and Fictions About the History of Separation of
Church and State, Journal of Church and State, Vol. 48, Winter 2006, s.
15-45.
Witte, John, Jr., The Essential Rights and Liberties of Religion in the Ame-
rican Constitutional Experiment, Notre Dame Law Review, Vol. 71, No.
3, s. 371-445.
Yamane, David, Secularization on Trial: In Defense of a Neosecularizati-
on Paradigm, Journal for the Scientific Study of Religion, Vol. 36, Issue 1,
1997, s. 109-122.
Yaraman, Ayegl, Laikliin Psiko-Sosyal Temelleri zerine Bir Tartma,
Birikim, Say: 99, Temmuz 1997, s. 86-91.
Yayla, Atilla, Liberalizm, Ankara, Liberte Yaynlar, 2002.
Yayla, Atilla, Siyaset Teorisine Giri, Ankara, Siyasal Kitabevi, 1998.
Yayla, Atilla, Siyas Dnce Szl, Ankara, Liberte Yaynlar, 2003.
Yazcolu, Hulusi, Bir Din Politikas Liklik, stanbul, Marmara niversitesi
lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, 1993.
Yinger, Milton J., Pluralism, Religion, and Secularism, Journal for the Scien-
tific Study of Religion, Vol. 6, No. 1, Spring 1967, s. 18-28.
Ykleyen, Ahmet, Kuru, Ahmet T., Giri, Avrupada slam, Laiklik ve De-
mokrasi: Fransa, Almanya ve Hollanda, stanbul, TESEV Yaynlar, 2006,
s. 11-13.
Zoller, Elisabeth, Lacit in the United States or The Separation of Church
and State in a Pluralist Society, Indiana Journal of Global Legal Studies,
Vol. 13, Issue 2, Summer 2006, s. 561-594.
Zrcher, Erik-Jan, Tarihsel Perspektif inde Trkiyedeki Laiklik, Kebike,
Say 25, 2008, s. 211-218.
ndeks

I. Charles 79, 89, 116, 119 129, 136, 137, 138, 139, 141,
I. James 87 142, 158, 169, 174, 175, 178,
II. Charles 78, 82, 113, 124, 136, 140, 181, 183, 187, 192, 193, 195,
143 197, 198, 222, 223, 225, 226,
II. Lord Baltimore 80, 119 257
12 Elinin retisi 60 Adams, Samuel 162, 163, 172, 189
16. Benedict, Papa 42 ademi merkez 56
1905 Ayrm Kanunu 70 dil yarglanma hakk 137
Aforoz 210
A Afrodit 37
ABD 11, 12, 13, 41, 48, 49, 50, 54, 55, Ahdi-Atik 96
56, 58, 69, 70, 72, 76, 78, 79, ahlk 61, 93, 134, 185, 186, 191, 192,
83, 88, 98, 101, 104, 105, 107, 193, 199, 205
115, 116, 123, 124, 158, 159, ahlk felsefesi 186
160, 161, 162, 163, 164, 166, ahlk davran 96
168, 169, 170, 191, 193, 201, akl 31, 91, 137, 157, 186, 187, 193,
216, 217, 224, 225, 244, 245, 203, 238
257, 263, 267, 268, 271 akl dini 31
ABD Anayasas 168 akl tapna 31
Abercrombie, James 224 Almanya 44, 48, 69, 71, 265, 268, 272
ak pazar 55 altn kural 137
adlet 60 Amerika Birleik Devletleri 11, 12,
Adams, John 13, 23, 88, 96, 97, 98, 16, 21, 22, 23, 40, 53, 58, 68,
108, 112, 115, 120, 124, 125, 72, 84, 98, 164, 170, 172, 173,

273
274 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

193, 233, 241, 246, 253, 257, 78, 83, 90, 92, 93, 95, 99, 108,
265 112, 121, 141, 152, 155, 167,
Amerikal 11, 49, 50, 51, 57, 83, 90, 170, 173, 180, 199, 203, 224,
103, 105, 138, 153, 164, 200, 241, 244, 253, 257, 258, 265,
228, 264 268, 272
Amerikan Anayasas 55, 169, 234 Avrupa Hristiyanl 203
Amerikan Aydnlanmas 198 Avrupa Kalvinizmi 94
Amerikan Bamszlk Sava 166, 167, Avrupal Kalvinciler 176
216 Avrupallar 75, 76, 159, 258
Amerikan Bakan 83, 186, 254 Avusturya 71
Amerikan Cumhuriyeti 125 Aydnlanma 32, 87, 91, 107, 157, 171,
Amerikan Devrimi 78, 89, 107, 121, 174, 175, 198, 199, 203, 217,
158, 160, 162, 164, 167, 200, 260
201, 258 aydnlanmaclar 174
Amerikan Hristiyanl 155 Aydnlanma dncesi 198
Amerikan stisnacl 105 ayrlk 21, 22, 47, 49, 57, 58, 59, 60, 62,
Amerikan kolonileri 84, 142, 160, 161 64, 65, 68, 70, 71, 83, 156, 171,
Amerikan Kurucu Babalar 172, 215 180, 183, 188, 200, 216, 228,
Amerikan Presbiteryen Kilisesi 189 239, 243, 247
Amerikan tarihi 57 ayrmclk 19, 48, 231, 240
Amishler 64 ayrm duvar 63, 64, 126, 172, 179,
Anabaptist 64, 121 216, 226, 227, 228, 229, 230,
anayasa 145, 147, 159, 169, 172, 186, 231, 235, 255
227, 234 aznlk 12, 54, 95, 115, 139, 180
Anayasann Babas 235
Anglikan Kilisesi 54, 78, 79, 86, 87, 88, B
89, 95, 96, 97, 110, 111, 113, Backus, Isaac 23, 178, 179, 180, 181,
114, 115, 139, 140, 145, 147, 182, 183, 184, 186, 208, 266,
157, 188, 200, 220, 233 268
Anglo-Amerikan 88, 119 Bader, Veit 72, 258
anti-klerikalizm 70 bamszlk 13, 59, 158, 162, 163, 166,
Antik Roma 28, 122 186
antinomianizm 61 Bamszlk Bildirisi 53, 101, 166, 169,
Apollon 37 191, 234
aristokrat 222 Bamszlk Sava 93, 151, 154, 155,
aristokratik 116, 167 158, 166, 167, 216
Arkadalar Cemiyeti 140 ballk yemini 126
Arminian 209 Bahama Adalar 76
ateizm 47 Baptistler 95, 99, 109, 123, 137, 157,
Atlantik 76, 95, 97, 201 180, 181, 183, 227
Avam Kamaras 95, 161 Baptizm 93, 99, 200
Avrupa 11, 19, 20, 21, 29, 33, 34, 42, Barbier, Maurice 42, 50, 51, 202, 203,
44, 45, 46, 48, 50, 52, 53, 55, 204, 208, 211, 212, 258
58, 65, 67, 69, 70, 71, 72, 76, Bar Gc 105
ndeks 275

Barnabas ncili 60 Cambridge 32, 86, 170, 230, 234, 262,


Barnabas Mektubu 60 263, 264, 267
Barrowist 121 Cangzbay, Kadir 16, 42, 43, 260
Bat 28, 29, 44, 46, 51, 59, 60, 61, 62, Carolana 143
63, 65, 66, 68, 69, 76, 93, 103, Carolina 78, 81, 87, 95, 143, 145, 146,
104, 108, 112, 113, 136, 162, 147, 161, 170, 172, 203, 261,
241, 258, 259, 260, 264, 267, 265
268, 269, 270 Carteret, George Sir 112
Bat Avrupa 29, 65, 69, 76, 108, 241 Case, Thomas 35, 95, 141, 268
Bat Jersey 112, 113, 136 cemaat 28, 50, 97, 214, 243
Bat Roma Kilisesi 66 Chauncy, Charles 176
Baubrot, Jean 38, 39, 45, 47, 48, 53, Cherokee yerlileri 227
258 Cizvit 98, 108, 119, 121
Belika 71 Clarke, John 123, 124
Bellah, Robert 32, 40, 53, 191 Clebsch, William A. 125, 260
Berger, Peter 33, 39, 40, 41, 51, 259 College of New Jersey 186
Berkeley, Lord 112 Columbus, Christopher 76
Berkes, Niyazi 59, 68, 259 Comte, Auguste 32
bilim 32, 37, 123, 203, 240 Concord 164
Billing, Edward 112 Connecticut 80, 82, 123, 124, 169,
Birinci Byk Uyan 113, 151, 152, 171, 181, 227, 253, 255
157 Connecticut Vadisi 82
Birinci Kta Kongresi 164 Coolidge, John 103
Birleik Devletler 51, 56, 76, 83, 104, Cooper, Anthony Ashley 143, 145
169, 186, 187, 195, 197, 215, Cotton, John 99, 123, 128, 176
224, 241, 253 Cromwell, Oliver 120, 130
Boston 80, 99, 109, 162, 163, 164, 268 Cumhuriyet 31, 45, 93, 258
Boston Common 99 Cumhuriyetiler 189, 217, 222
Boston ay Partisi 163, 164 ay Kanunu 162, 163
Boston Katliam 162 in 68
Bristol 78 oulculuk 12, 40, 50, 142, 146, 157,
Brownist 121 225
Buckley, Thomas E., S. J. 219, 222, 223, oklu kilise sistemi 147
224, 225, 226, 227, 228, 259 oklu kurumlar 109
bu dnya 35, 36, 60, 64
Burr, Aaron 217 D
Bush, George W. 104, 105, 226 Danbury Baptist Birilii 126
Byk Uyan 64, 90, 113, 143, 151, Danbury Mektubu 227
152, 153, 155, 156, 157, 178, Danimarka 71
198 Davis, Derek H. 130, 131, 132, 133,
134, 169, 170, 172, 227, 261
C Davis, James Calvin 123, 124, 169
cadlk 99 dechristianization 34
Calvin, John 63, 130, 133, 134, 261 deist-rasyonalist yaklam 201
276 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

deizm 114, 138, 156 215, 219, 220, 223, 229, 237
Delaware 82, 87, 112, 136, 142, 143 Din Hrriyeti Maddesi 170
Delaware Nehri 82 din alan 41, 43, 48
demokrasi 101, 103, 105 din bask 21, 195
Demokratik Cumhuriyetiler 217 din bilgi 36
devlet 11, 12, 13, 16, 19, 20, 21, 22, din canllk 50
23, 31, 32, 39, 41, 42, 43, 46, din cemiyet 48, 61
47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, din a 33
55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, din eitlilik 93, 108
63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, din oulculuk 50, 142
71, 72, 83, 84, 85, 86, 87, 91, din dayatma 141
95, 96, 97, 103, 109, 111, 113, din eilim 50
114, 115, 116, 118, 119, 120, din eitim 90
122, 125, 126, 128, 129, 132, din gruplar 12, 35, 70, 192
133, 134, 137, 139, 143, 152, din gnler 198, 240
155, 156, 159, 170, 172, 173, din hareket 35, 228
174, 175, 176, 177, 178, 179, din hogr 47, 87, 119, 129
180, 181, 182, 184, 186, 187, din hogrszlk 99
188, 189, 190, 191, 193, 196, din inan 36, 47, 50, 57, 84, 95, 96,
197, 199, 200, 201, 203, 204, 124, 125, 199, 244
205, 208, 210, 215, 216, 217, din kurallar 68
220, 222, 223, 226, 227, 228, din kurum 30, 48, 58
229, 230, 231, 235, 236, 237, din liderlik 89
239, 240, 241, 242, 243, 244, din mezhep 50
245, 246, 254, 255 dinin gerileyii 29, 32, 33, 34, 37
devlet dini 20, 68, 70, 172 dinin zgrlemesi 70
devlet faaliyeti 57 din otorite 46, 69
Devlet Geici Yrtme Kurulu 31 din zgrlk 98, 120, 122, 142, 183
devrim hakk 202 din tarafszlk 46, 47
Didach 60, 61 din test 169
din adamlar 51, 66, 89, 90, 126, 176, din kartl 31
186, 191, 223, 239 din retimi 227
Din Bildirgesi 219 din zgrl 11, 46, 49, 86, 98, 120,
dindarlk 34, 97, 179, 191, 192, 200, 122, 125, 164, 231
207 din savalar 229
dinden zgrlk 70 dinsel alan 211
din-devlet ayrl 55 dinsellik 42
din grevlisi 181, 235, 239 Din Tesisi Maddesi 170, 172
din hrriyeti 55, 69, 91, 113, 117, 119, din ve devlet 16, 42, 47, 55, 59, 60, 69,
120, 122, 124, 125, 129, 136, 126, 128, 172, 228, 241
138, 146, 164, 171, 172, 175, din ve inan hrriyeti 212
187, 201, 215, 219, 221, 222, din ve siyaset 16, 38, 59, 202
226, 234, 235, 242 din ve vicdan hrriyeti 47, 135, 183
Din Hrriyeti Kanunu 92, 201, 202, dirili hareketi 90, 152, 153
ndeks 277

doal durum 153 F


doal hukuk 137, 153 farkllama 40, 42
doast 30, 35, 37, 183 fazilet 186, 187
Dou Hindistan Kumpanyas 163 Federal hkmet 170
Dou Jersey 113 Federalistler 217, 222, 223
Dou Roma Kilisesi 67 Federalist Parti 223
Drakeman, Donald. R. 231, 232, 235, Federalist Yazlar 235
237, 238, 239, 240, 261 Fenwick, John 112
Dunkerler 137 finansal yardm 56
Durkheim, Emile 32 Finlandiya 71
dnya grnn kaybolmas 40 Fox, George 140
dnyann bysnn bozulmas 37 Franklin, Franklin 164, 191, 198, 199
dnyev alan 19, 41, 67 Fransa 29, 31, 34, 41, 44, 45, 46, 48,
dnyev iktidar 19, 20, 70 49, 52, 53, 55, 56, 68, 70, 71,
dnyev krallk 60 72, 156, 160, 166, 170, 216,
dmanca ayrl 68 220, 222, 241, 258, 260, 263,
Dyer, Mary 99 265, 268, 272
E Fransz 20, 29, 31, 38, 41, 44, 45, 53,
55, 67, 70, 102, 108, 146, 160,
ecclesiastic 42 161, 216, 217, 223, 224, 271
Edwards, Jonathan 96, 113, 152, 153, Fransz Devrimi 20, 29, 31, 38, 44, 53,
175, 176, 267 102, 216, 217
egemenlik 19, 20, 67, 206, 210 Fransz Kalvincileri 146
egemenlik hakk 210 Fransz laiklii 44
Ellis Island 104 Freud, Sigmund 32
Ellsworth, Oliver 189, 191
Endicott, John 79 G
Episkopal Kilisesi 226, 236 genelleme 40
Episkopalyenler 137 Genel Vergi Kanunu 236
Erdoan, Mustafa 16, 45, 47, 67, 70, Georgia 95
125, 262, 263 gnozeolojik 42
Ericson, Leif 75 gmen 76, 80, 97
eritme kab 113, 114 Gkalp, Ziya 43
Eski Ahit 59, 96, 126, 128 gnlllk 34, 57, 197, 205, 235
Eski Ik Pritenleri 175 Grkemli Devrim 138, 202
eski rejim 44, 53 Gunn, T. Jeremy 41, 44, 45, 46, 49,
eski rejim nostaljisi 53 56, 88, 98, 99, 120, 130, 164,
Eski Yunan 44 170, 263
eitlik 44, 57, 202, 231 gler ayrl 202
evanjelik 50, 64, 90, 92, 105, 157, 175, Gney Carolina 95, 143, 145, 146,
178, 179, 180, 181, 186, 190, 147, 161
193
Evans, Israel 179
278 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

H hukuk 11, 20, 31, 41, 46, 47, 48, 49,


63, 70, 71, 88, 102, 111, 159,
Haklar Bildirisi 22, 91, 166, 170, 171, 161, 170, 172, 179, 192, 199,
232, 235 213, 220, 245
Haklar Bildirisinin Babas 235 hukukun stnl 202
halk 152, 242 Huntington, Samuel P. 40
Hamburger, Philip 172, 230, 231, 263 Hutchinson, Anne 123, 178
Hamilton, Alexander 216, 235, 270 Hutson, James H. 86, 88, 89, 112, 113,
Hancock, John 164 114, 115, 116, 117, 118, 119,
haric dnya 28 121, 122, 126, 129, 133, 134,
Harrington, James 145, 166, 172, 173, 135, 143, 145, 146, 228, 229,
263 230, 264
Harvard 84, 86, 107, 157, 230, 263, Hutteritler 64
266 hkmet 67, 78, 102, 112, 125, 169,
Helenistik insan 37 170, 173, 183, 186, 191, 196,
Henry, Patrick 60, 76, 81, 219, 220, 220, 223, 227, 231, 233, 236,
236, 237, 260, 267 253
Hristiyan cemaatleri 137 hr irade 131
Hristiyan dini 20, 83 hrriyet 187, 191, 220
Hristiyanlatrma 90 Hrriyet ocuklar 161, 162
Hristiyanlk 19, 23, 28, 34, 38, 58, 60, Hz. sa 60, 61, 62, 64, 117, 120, 121,
62, 71, 88, 99, 111, 128, 131, 126, 152, 195, 206, 214, 215,
134, 186, 191, 203, 214, 220, 217
223, 238
Hristiyan teolojisi 61 I
Hindistan 76, 160, 163
Indies 76
Hintli 76
ibadet hrriyeti 47, 109, 136, 138
hiyerokrasi 66, 67
brani 37, 131
Hocaolu, Durmu 28, 44, 46, 48, 264
idam cezas 98
Hollanda 44, 48, 71, 79, 95, 108, 109,
iddial seklarizm 56
110, 111, 113, 114, 134, 135,
ideal tip 47
137, 142, 156, 166, 170, 202,
ideoloji 46, 230
204, 265, 272
iki dnya 43, 50
Hollanda Reform Kilisesi 95, 108, 109,
ki kl 63
111, 113, 156
kinci Amerikan Kongresi 164
Holyoake, Gerorge Jakob 30
kinci Byk Uyan hareketi 152
homo Americanus 83
kinci Dnya Sava 29
Hooker, Thomas 80
kinci Kta Kongresi 143
hogr 44, 47, 57, 83, 86, 87, 99, 109,
ki Yol 60, 61
114, 115, 119, 120, 121, 129,
iktidar 19, 20, 62, 67, 70, 173, 210, 253
130, 131, 135, 145, 173, 184,
ilk gnah 100, 102, 229
204, 208, 210, 213, 228
ilk zgrlk 11, 170
Hudson, Henry 81, 112, 224, 257
lk Tadil 22, 50, 53, 54, 55, 56, 58,
Huguenotlar 146
120, 129, 170, 171, 172, 173,
ndeks 279

181, 198, 202, 227, 231, 232, J


235, 245 jakoben 222
mparator Anastasius 63 Jamaika 135
imparatorluk 159, 160 Jamestown 78, 88, 158
inan temelli giriim 226 Jamestown Kilisesi 78
inan ve ibadet hrriyeti 136, 138 Jay, John 87, 235, 267, 270
ncil 60, 61, 62, 63, 64, 88, 90, 102, Jayne, Allen 228, 229, 230, 264
123, 126, 157, 191, 209, 217, Jefferson, Thomas 13, 23, 87, 91, 126,
225 129, 164, 166, 172, 173, 175,
ngiliz Devrimi 168 181, 184, 186, 198, 199, 200,
ngiliz Hogr Kanunu 90 201, 202, 215, 216, 217, 218,
ngiliz Sava 86, 117, 119, 120 219, 220, 222, 223, 224, 225,
ngiliz Kalvincileri 79 226, 227, 228, 229, 230, 231,
ngiliz Krall 97 232, 233, 235, 236, 237, 240,
ngiliz Parlamentosu 145 242, 253, 255, 257, 259, 261,
ngiltere 22, 29, 71, 78, 79, 82, 85, 87, 262, 263, 264, 265, 267, 268,
88, 89, 92, 96, 97, 101, 102, 270
104, 110, 111, 112, 115, 117,
118, 119, 120, 122, 123, 125, K
126, 130, 131, 134, 136, 137,
Kanlmaz yazg 105
138, 139, 152, 157, 158, 159,
Kalvinci 64, 95, 97, 121, 209, 234
160, 161, 162, 163, 164, 166,
Kalvinist 36
167, 170, 202, 204, 240
Kalvinizm 20, 93
nsan Kenti 62
kamu dini 191
in se 42
kamu hizmeti 90, 222
rlanda 71
kamu politikalar 56
sa Cemiyeti 98
kamusal ibadet 108
sa Mesih 129, 152
Kanada 75, 160
skandinav 48
kapal bir dnya gr 30
sko Kilisesi 189
kapitalizmin ruhu 36
sko Presbiteryen Kilisesi 111
kar gelme hakk 186
skoya 113, 186, 187
kat ayrmclk 231
slm 59, 60, 62, 260, 266
Katolik Avrupa 71
spanya 71, 76, 78, 166
Katolik Kilisesi 38, 44, 50, 59, 129
spanya Krall 76
Katoliklik 95, 210
srailoullar 131
Katolik teolojisi 65
stanbul 13, 60, 210
Kenanllar 126, 131
sve 71, 142
kendi kendini ynetme 124
sveli gmenler 82
Kennedy, John. F. 105
sveliler 142
keyf ynetim 153
svire 64
Klbay, Mehmet Ali 45, 47, 161, 259,
talya 71
264
zlandal Vikingler 75
Kta Avrupas 12, 198
280 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

Kyamet Gn 63 Konvansiyon 168, 169


Kzlderili 76, 78, 130, 226 korporasyon 96
Kilise-cemaat 28 Kuran- Kerim 215
kilise-devlet ayrl 49, 55, 56, 72, 84, Kuru, Ahmet T. 44, 48, 53, 54, 55, 56,
122, 125, 128, 179, 200, 201, 198, 265, 272
215, 230, 231 Kurucu Babalar 171, 172, 173, 174,
kilise-devlet ilikileri 23, 69, 111, 126, 233, 245
196, 242 Kurucular 126, 173, 174, 201, 216
kilise dzeni 91, 92 kurucu mit 21
kilise grevlisi 44, 188 kurulu dnemi 16, 51, 53, 173, 203
kilise taraftarl 50 kurumsal din 48, 199
kilise ve devlet 16, 21, 22, 23, 49, 50, kurumsal doktrin 47
51, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, kukuculuk 200
60, 61, 62, 63, 65, 67, 70, 72, kutsal 36, 37, 38, 60, 61, 63, 88, 93,
87, 111, 120, 128, 155, 156, 103, 104, 107, 121, 126, 128,
170, 172, 174, 177, 178, 180, 136, 137, 139, 179, 181, 187,
181, 184, 186, 187, 189, 201, 188, 192, 195
203, 205, 208, 216, 220, 226, Kutsal Kitap 83
227, 228, 229, 230, 231, 235, kutsal toplum 93
236, 239, 240, 241, 242, 243, kutsanmam 28
244, 245, 246, 255 Kuzey Amerika 75, 76, 88, 93, 118,
kilise ve devlet ayrl 16, 23, 49, 50, 122, 135, 159, 167
51, 53, 54, 55, 56, 57, 59, 67, Kuzeybat Kanunu 192
70, 111, 155, 172, 174, 181, Kuzey Carolina 81, 146, 147
189, 203, 216, 228, 230, 235, kltr 31, 46, 48, 84
236, 240, 243, 244, 245, 246 kresel 37
kilise ve devlet ilikileri 23, 63, 226
kilise ve devlet mnasebetleri 87 L
kilise vergisi 91 ldin 28
Kitab- Mukaddes 215 lai 43
klerik 38, 44 laici 44
klerikalizm 48, 70 lacit 43, 45
kleros 44 laicity 45
kolonileme 76 laicus 43
kolonyal Amerika 85, 86, 180, 242 laik 42, 43, 44, 46, 48, 52, 55, 70
kolonyal dnem 95 laikilik 46
kolonyal kurucular 242 laikleme 48, 52
Konfederasyon Kongresi 166, 187 laiklik 11, 23, 33, 41, 42, 43, 44, 45, 46,
Kongre 54, 55, 164, 166, 170, 173, 47, 48, 49, 50, 70, 245
175, 181, 189, 192, 216, 225, laikos 43, 44
231, 232, 235 laque 43
Kongregasyonalistler 86, 113, 157 laisizm 42, 45, 46
Kongregasyonal Kilise 171 laos 44
konkordato 69 l rehbani 43
ndeks 281

Latin 28, 71, 72 Mason, George 91, 170, 197, 266


lay 43 Massachusetts 78, 79, 80, 96, 98, 99,
Laycock, Douglas 49, 56, 57, 265 103, 116, 122, 123, 124, 125,
layman 43 126, 128, 129, 130, 131, 136,
Le Bras, Gabriel 34 161, 164, 171, 178, 181, 182,
Leiden 28, 79, 270 192, 198, 230, 263, 264, 268,
Leland, John 178, 236 272
Lexington 164 Massachusetts Bay 78, 80, 96, 103,
liberal 80, 112, 115, 117, 145, 152, 122, 123, 126, 128, 136, 178
167, 168, 189, 199, 203, 230 Massachusetts Bay irketi 78
liberalizm 212 Massachusetts Krfezi 79
Lincoln, Abraham 96, 105, 187, 267 Mather, Cotton 123, 176
Linn, William 224 Mayflower 79, 96, 98, 169
Locke, John 23, 87, 143, 145, 153, 166, Mayflower Szlemesi 96, 98
168, 201, 202, 203, 204, 205, Mayhew, Jonathan 176
206, 207, 208, 209, 210, 211, McConnell, Michael W. 84, 85, 86, 87,
212, 213, 214, 215, 228, 229, 89, 90, 91, 92, 171, 202, 203,
235, 265, 267, 269 212, 236, 266
London Company 78 Medeniyetler atmas 40
Londra 78, 139, 204 Mennonitler 64, 137
Lord Ashley, Shaftbury I. Kontu 203, Mert, Nuray 39, 48, 60, 70, 266
208 meruiyet 44
Luckmann, Thomas 40 meruluk 44, 202
Luther, Matin 63, 93 Metodizm 93
Lutherci 63, 109, 121, 138 mezhep 19, 50, 96, 155, 233
mezhepsel 21, 35
M militan 30, 44, 114
Madison, James 13, 23, 91, 92, 102, militan laiklik 44
113, 126, 129, 171, 175, 180, Miller, Perry 125
181, 184, 187, 198, 200, 201, Mill Devrim Meclisi 31
220, 226, 228, 231, 232, 233, Mississippi 160, 166
234, 235, 236, 237, 238, 239, mistik 37, 140
240, 259, 261, 265, 267, 269, misyoner 61, 87, 101, 117, 130
270 modernite 37
Maine 78 modernleme 33
Manhattan Adas 81 modern toplumlar 39, 72
Martin, David 33, 40, 63, 70, 105, 125, Monroe, James 105
219, 262, 266, 270 Monticello Bilgesi 225
Marx, Karl 32, 37 Moravianlar 137
Maryland 78, 80, 81, 87, 95, 115, 116, Museviler 108, 122, 132, 138, 178, 192
117, 118, 119, 120, 121, 122, Musevilik 59
135, 146, 270 mutlakiyeti 167
Maryland Hogr Kanunu 119, 121, messes din 54, 85, 133, 181, 190,
122 223, 237
282 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

messes kilise 71, 86, 89, 90, 91, 92, O


113, 126, 145, 146, 147, 155, Odonohoe 59, 61, 62, 65, 66, 268
171, 181, 184, 237 Ortaa 20, 65
messes kilise dzeni 92 Ortodoks 65, 67, 68, 71, 72, 121
messes kilise nizam 113, 184, 237 Ortodoks Avrupa 71
messes kilise sistemi 147 Ortodoks Dou 65
messes ruhban 223 ortodoks Hristiyan 155
mlkiyet hakk 137 ortodoksi 96
Mstakil Baptist 181 Osmanl 59
Mfik Yaratc 225 otokratik devlet 201
Mir Ahmet zzet Paa 43 otonom 36
Mtekabiliyet etii 137 otonomlama 40
N Oxford 28, 60, 87, 92, 96, 113, 141,
155, 157, 234, 260, 262, 264,
Napolyon 31 265, 267
Narragansettler 130, 131 ktem, Niyazi 48, 66, 268
New Amsterdam 81, 142 lm cezas 121
New England 64, 85, 86, 92, 95, 96, 97, rgtl din 201
104, 113, 115, 122, 124, 125, teki dnya 35, 208
156, 176, 178, 181, 182, 183, zelleme 40
184, 185, 223, 249, 250 zerk 59, 86, 101
New England pritenleri 176 zgrlk 11, 57, 64, 70, 98, 104, 112,
Newfoundland 75, 116 114, 120, 121, 122, 142, 153,
New Hampshire 78 161, 166, 168, 170, 182, 183,
New Haven 78 187, 188, 207, 220, 222, 234
New Jersey 60, 78, 87, 110, 112, 113, zgrlk an 191
114, 115, 136, 156, 170, 186, zynetim 101
264, 266, 269 zynetimci topluluk 101
New Netherlands 81, 108
New Port 123, 130, 195 P
New Sweden 142 Padover, Saul K. 224, 225, 229, 268
New York 30, 32, 33, 60, 81, 82, 86, pagan 126, 131
87, 92, 96, 107, 108, 109, 110, Paine, Thomas 164, 166, 198
111, 112, 113, 136, 142, 155, Papa 42, 62, 63, 211, 215
157, 170, 172, 195, 198, 201, Papa Gelasius 63
208, 216, 219, 224, 230, 231, papaz 38, 124, 183
235, 258, 259, 260, 261, 262, Para Kanunu 161
264, 265, 267, 268, 269 Paris 31, 166
nezaket 133, 139 Paris Antlamas 166
Nietzsche, Friedrich 37 parlamento 69, 88, 235
Norve 71 Parsons, Talcott 40
Notre Dame Kilisesi 31 Pasifik 105
Nottingamshire 79 pasif seklarizm 56
ndeks 283

Patrik 67 129, 131


Pekmez Kanunu 161 Publius 235
Penn, Amiral William 136, 137, 140 Pul Kanunu 161, 162
Penn, William 78, 82, 112, 135, 138, putperest 121, 209
139, 41, 142, 143, 178, 257, priten 78, 79, 80, 85, 86, 92, 93, 94,
267 95, 96, 98, 99, 100, 101, 102,
Pennsylvania 78, 82, 87, 112, 130, 135, 103, 105, 107, 113, 115, 118,
136, 137, 138, 139, 143 119, 121, 122, 124, 125, 126,
Pennsylvania niversitesi 138 131, 133, 136, 153, 156, 157,
Pfautz, Harold W. 35, 268 175, 176, 177, 178, 190, 191,
Pfeffer, Leo 109, 110, 111, 112, 117, 198, 199
119, 121, 122, 129, 132, 135, priten ahlk 93, 199
136, 137, 138, 141, 153, 155, priten doktrini 101
156, 236, 268 priten inanc 101
Philadelphia 164, 168, 191 pritenizm 103
Philedelphia Konvansiyonu 234 pritenlik 95, 97, 102, 107
pietistik 157
Pietizm 93, 200 Q
Pilgrimler 79, 80, 87, 96, 98 Quaker 99, 112, 114, 129, 135, 136,
piskopos 38 137, 139, 140, 141, 143
piyasa mekanizmas 246 Quebec 163, 164
platonik mistisizm 217
Plymouth 78, 96 R
Plymouth Bay 96 radikal 44, 64, 65, 71, 98, 125, 172,
Plymouth irketi 78 199, 231
politik oulculuk 225 rasyonel 36, 37, 38, 153, 200, 203
Popple, William 204 rasyonel din 153
Portekiz 68, 71 Reagan, Ronald 103
Potomac Nehri 116 Reformasyon 20, 93, 237
Presbiteryen 89, 97, 111, 121, 138, Reform Hareketi 97
157, 186, 189, 227, 234 regulier rahipler 38
Presbiteryen Kilisesi 89, 111, 157, 189 Reichley, A. James 80, 87, 89, 90, 91,
Princeton 113, 157, 186, 234 93, 95, 96, 99, 101, 102, 103,
Proast, Jones 204 107, 108, 109, 110, 111, 116,
profan 28 117, 118, 119, 120, 123, 125,
Protestan 21, 22, 38, 49, 54, 70, 71, 87, 126, 136, 139, 141, 219, 234,
90, 91, 92, 93, 95, 99, 110, 111, 235, 268
119, 120, 132, 134, 139, 146, resm ateizm 47
147, 157, 175, 181, 192, 199, resm devlet kilisesi 72
226, 236, 243, 244, 271 resm din 128, 188, 212, 220
Protestan Episkopal Kilisesi 236 resm tarafszlk 57
Protestanlk 63 Restorasyon Antlamas 202
Protestan Reformasyonu 38, 92 Rhode Island 64, 80, 85, 87, 96, 122,
Providence 80, 122, 123, 124, 125, 123, 124, 125, 129, 130, 131,
284 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

133, 135, 169, 263 seklerlik 23, 27, 28, 31, 35, 36, 41, 47,
rza 119, 130, 161, 210, 236 48, 245
Robert, Jacques 32, 40, 47, 53, 68, 70, sekler oyunlar 28
71, 83, 191, 231, 257, 258, sekler rahipler 38
262, 268 sekler rasyonalistler 198
Roma 20, 28, 50, 62, 65, 66, 67, 86, semav krallk 60
115, 122, 126, 128 sempatizanca msamaha 68
Roma mparatorluu 20, 62, 86 Senato 239
Roma Katolik Kilisesi 50 separation 49, 57
Roundhead 121 separation of church and state 49
Rnesans 20 Separatist 121
ruhan alan 19, 41 Sezar 59, 62, 126, 141
ruhan bireycilik 153 sezaropapizm 65, 66, 67
ruhan k 137, 140 Shiner, Larry 29, 30, 31, 33, 34, 35, 36,
ruhan lider 186 37, 38, 40, 269
ruhban 20, 38, 42, 43, 44, 45, 46, 49, sivil cumhuriyetiler 174, 175, 190
62, 97, 111, 126, 153, 183, sivil din 191, 225, 240
184, 191, 223, 230, 237, 244 sivil haklar 22, 170
ruhban kart 46, 49, 244 sivil iktidar 210
ruhban kartl 111 sivil mlkiyet 205
ruhban snf 97, 126 sivil otorite 231, 235
ruh ve beden 60 sivil-siyasal alan 49, 211, 241
Rusya 67 sivil toplum 102
siyasal alan 49, 69, 211, 241
S siyasal iktidar 20, 62
sabit tarafszlk 57 siyaset 5, 16, 19, 38, 44, 46, 48, 51, 59,
sculum 28 93, 95, 99, 145, 166, 199, 202,
saldrgan tarafszlk 44 203, 228, 235, 239, 246
Salem 79, 80, 99 siyaset bilimi 5, 59
Salem Common 99 siyas iktidar 67
San Salvador 76 siyas ynetim 204, 213
Scalia, Antonin 172, 269 Smith, Adam 201, 234
seilmi insanlar 100, 104, 105 Smith, Harrison 219
seilmilik 93, 101 socinien 203
seklarizm 30, 45, 56 sosyal ahlk 185
sekler 12, 28, 30, 31, 33, 35, 38, 41, sosyal bilimler 34
48, 49, 50, 52, 53, 54, 56, 58, sosyal mit 29
70, 84, 125, 131, 191, 198, sosyal szleme 153
199, 219, 240, 244 sosyal yap 83, 93, 116
seklerizasyon 28 Sovyetler Birlii 68, 69
seklerleme 28, 29, 30, 31, 33, 34, 36, szleme anlay 96, 101, 102
38, 39, 40, 41, 48, 50, 55, 70 szleme teolojisi 100
seklerleme teorisi 39, 40 Spencer, Herbert 32
seklerletirme 53 St. Augustine 62, 126
ndeks 285

St. Paul 20, 63 242, 243, 270


Stuart Restorasyonu 89, 119, 140 toplu ibadet 192
Stuyvesant, Peter 108 Tnnies, Ferdinand 39
Sydney, Algernon 137 Troeltsch, Ernst 28
abat Gn 95, 108 Tschannen, Oliver 40, 271
eker Kanunu 160, 162 Tudor Hanedan 111
kran Gn 191, 192, 195, 240 Trk 41, 42, 46, 48, 59, 125, 132, 169,
210, 214, 258, 259, 262, 263,
T 271
tanma 16, 57, 58, 234 Trkiye 11, 41, 42, 44, 46, 48, 59, 69,
tannm kilise 70 78, 167, 173, 257, 258, 259,
Tanr 29, 53, 58, 60, 61, 62, 63, 66, 83, 261, 264, 265, 266, 268, 269,
95, 96, 97, 98, 99, 101, 102, 271, 272
103, 104, 105, 123, 126, 129, Trkne, Mmtazer 43, 46, 59, 70, 71,
132, 133, 136, 145, 153, 169, 261, 266, 271
172, 176, 179, 183, 187, 191, Tyler, Samuel 157
208, 212, 217, 222, 223, 224,
225, 253, 254 U
Tanr Kenti 62 Ulusal Dua Gn 240
Tanr-Kral 66 umum ilgisizlik 68
Tanrsal 76, 103, 177, 178, 270 uyuuk inan sistemi 132
tarafsz devlet 56 uzlatrma 55
tarafszlk 44, 46, 47, 57
tarikat 50, 56 V
temel haklar 137 vaaz 80, 87, 128, 176, 191, 235
Temple, Sir William 135 vaftiz 64, 109
Temsilciler Meclisi 217, 225, 229, 230, van Limboorch, Phillip 204
239 vatanseverlik 51, 191
temsilsiz vergi 161 vazgeilmez haklar 202, 253
Tennent kardeler 157 Veda Nutku 193
teokrasi 66, 67, 99, 122 vergi destei 147, 220
teolojik 23, 29, 30, 49, 59, 128, 130, vergi muafiyeti 64, 177, 183
137, 139, 156, 171, 174, 176, Vergin, Nur 44, 46, 271
177, 179, 183, 184, 186, 189, vicdan hrriyeti 47, 53, 110, 112, 135,
199 141, 145, 179, 183, 234, 238
teosantrik 136 virgin birth 218
Tepedeki ehir 103, 104 Virginia 78, 79, 81, 85, 86, 87, 88, 89,
terbiye 106, 133 90, 91, 92, 95, 99, 115, 116,
Teslis 88, 145 120, 157, 158, 166, 172, 200,
test yeminleri 88 215, 216, 217, 218, 219, 220,
Tevrat 44 223, 224, 225, 226, 229, 231,
The First Amendment 22, 170, 187, 233, 234, 236, 240, 261, 263
265, 269 Virginia Anayasas 166, 231
Tocqueville, Alexis de 50, 51, 106, 177, Virginia Anglikanlar 99
286 Orun mga - Amerikada Din ve Devlet

Virginia Company 87, 88 Y


Virginia Eyalet Meclisi 216 Yahudiler 78
Virginia Haklar Bildirisi 91 Yale 157, 208, 269
Virginia Konvansiyonu 234 Yaratc 37, 53, 137, 169, 225
Virginia Meclisi 236, 240 yarglama hakk 207, 209
Virginia niversitesi 215, 217 Yayla, Atilla 13, 16, 33, 41, 48, 202,
W 263, 272
Yazcolu , Hulusi 31, 69, 272
Wald, Kennth D. 56, 84, 93, 95, 97, 99, Yeni Ahit 59, 126, 214, 217
101, 102, 271 yeniden canlanma hareketi 152
Wallace, Clifford 153, 155, 172, 227, Yeni Dnya 21, 79, 83, 85, 86, 87, 92,
271 96, 104, 112, 115, 116, 122,
Walter Raleigh 76 136, 152, 158, 167, 198, 243
Wampanoaglar 130 Yeni Ik 152, 157, 175, 181
Washington, George 13, 23, 80, 84, Yeni Ik Evanjelikleri 175
164, 181, 187, 189, 193, 194, Yeni srail 103, 131
195, 196, 197, 216, 223, 225, Yeni Kta 75, 98
226, 236, 237, 267, 268, 269, yerleik papaz 183
271 yllk sertifika 183
Weber, Max 28, 32, 37, 38, 39, 60, 66, Yinger, Milton J. 30, 31, 33, 35, 272
67, 93, 271 York Dk 82, 108, 109, 110, 112
Weltanschauung 30 ynetilenlerin rzas 202
Wesley, John 178 ynetme hakk 202
Westphalia Bar 20, 29, 31 Yunanistan 71, 72
Whitfield, George 152, 169, 271 Yunanllar 43
William and Mary College 157 Yce Tanr 98
Williams, Roger 64, 80, 84, 105, 107, Yce Varlk 31
122, 123, 124, 125, 126, 127, Yksek Mahkeme 56, 171, 172, 181,
128, 129, 130, 131, 132, 133, 186, 216, 227, 231, 245, 246
134, 139, 172, 178, 179, 180,
182, 184, 231, 236, 261, 263, Z
271, 272 zenci kleler 79
Wilson, Bryan 40 Zorlayc Kanunlar 163
Wilson, James 189
Wilson, Woodrow 105
Winthrop, John 80, 103, 104, 135,
136, 176
Witherspoon, John 23, 113, 175, 186,
187, 188, 189, 231, 234, 257,
267, 269
Witte, John Jr. 59, 60, 61, 62, 63, 64,
171, 174, 175, 176, 177, 178,
179, 180, 191, 192, 193, 199,
200, 201, 211, 228, 272

Você também pode gostar