Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
KALLARIYUYAY................................................................................................. 4
PAKTAYKUNA ................................................................................................... 4
YACHAYKUNA ................................................................................................... 4
UYARIYKANCHA ............................................................................................ 5
UYAYWAMANTA ............................................................................................ 5
UYANTINKUNAMANTA .................................................................................. 5
SHUTIKUNA ................................................................................................... 6
Shutirantikuna. ............................................................................................ 8
SHUTILLIKUNA .............................................................................................. 9
IMALLICHIKKUNA ........................................................................................ 11
2
IMACHIKKUNA ............................................................................................. 12
Imachikmanta shutiyachikkuna.................................................................. 16
YUYAYKIYACHAY ........................................................................................ 17
Yallipaktachik. ........................................................................................... 18
Katikpaktachik. .......................................................................................... 18
Taririklla paktachik..................................................................................... 18
3
KALLARIYUYAY
PAKTAYKUNA
KARU PAKTA
KIKIN PAKTAY
YACHAYKUNA
4
UYARIYKANCHA
SINCHICHIK
Kichwa shimipika tukuy shimikunatami puchukay awpakpi tiyak shimikipi rimay
samayta sinchita rimanchik, chaymantami castellano shimipika tilde ninchi,
ahstawampish kichwa shimipika mana tiyanchu
yayaka, unkushkami. wawa
UYAYWAMANTA
UYANTINKUNAMANTA
cha, ha, ka, la, lla, ma, na, a, pa, ra, sa, sha, ta, wa, ya.
5
SHUTIKUNA
6
Ukkuyuk shutikuna.
Yura
wasi
Warmi Hampatu
Kiwa
Mashi Palanta yachachil
Kuchi
Misi Runa yachakuk
Sanpi
Tanta Wawa
yachaksapa
Samay
Supay
Apunchik
MANA Allikay
UKKUYUK
SHUTIKUNA Kuyay
Kawsay
Yanka
Allikawsay
7
SHUTIRANTI, SHUTILLIKUNAMANTA
Shutirantikuna.
SHUTIRANTIKUNA
Tapuchik shutiranti.
Pi, ima, may, maykan, mashna, pikuna, imakuna, maykuna, maykankuna, ima
Pitak waushka
Ima tukungui
Mayman rikungui
Maykan anta risha
Mashna kullki tiyan
Kankunaka pikunatak kankichik
Mashnachik shutiranti:
Runata mana achiklla rikuchikmi kan: wakin, manapi, mana ima, wakinkuna,
manapikuna, mana imakuna.
Wakin wamrakunaka manapish yachakun
Kunan pucha mana mikuyta ushanichu
8
SHUTILLIKUNA
Imakak shutillikuna.
Kay shutillikunaka shuti imashina kashkatami rikuchin, alli kakta, mana alli kakta,
ima tullpu kakta.
Killa misi
Yana kari allku
Yana awi atallpa
Killu panka
Puka antawa
9
Rikuchik shutilli.
Yupay shitillikuna.
Nikiyupay
Shukllayupana Pakirikyupay (fracciones)
(ordinales)
11vo.=
chusku hunu 2/8 = pusakpakimanta ishkay
chunkashukniki
22vo.
kimsa patsak 3/3 = kimsapakimanta kimsa
=ishkaychunkaniki
50vo=
ishkay hunu 3/7 = kanchispakimanta kimsa
pichkachunkaniki
10
shuc + niki = primero
ishcay + niki = segundo
kimsa + niki = tercero
chusku + niki = cuarto
IMALLICHIKKUNA
Pachayachik imallichik.
11
Kuska imallichik.
Mashna imallichik.
IMACHIKKUNA
Imachikkuna
Imachikkunaka imashina rurayta, imashina kakta, ima tiyakta, ima tukukta,
rikuchikmi kan. Shina: llankani, katuni, purini, llankanchik, = juego, vendo,
camino, jugamos,
Shuktak imachikkunata yachashun:
llamkana trabajar
purina caminar
upyana
beber, tomar.
puuna dormir
llukshina salir,
subir
rurana hacer
kana ser, estar
killkana escribir
rimana hablar
IMACHIKKUNA churana poner
kawsana vivir
kuyana amar,
querer
munana desear
12
Imachik huniyachik.
13
RIKUCHIK KUNAN PACHATA YALLISHKA PACHA SARUN PACHATA
PACHA
SHAMUK PACHATA
UKA TAKINI uka tushu ni uka kallpa rkani uka yacha sha uka yacha sha
KAN (KIKIN) Kan tushi nki Kan kallpa rkanki Kan yacha nki Kan yacha nki
TAKINKI Pay tushu n Pay kallpa rka Pay yacha nka Pay yacha nka
PAY TAKIN ukanchik tushu nchik ukanchik kallpa ukanchik yacha shun ukanchik yacha shun
UKANCHIK Kankuna tushu nkichik rkanchik Kankuna yacha nkichik Kankuna yacha nkichik
TAKINCHIK Paykuna tushu nkuna Kankuna kallpa Paykuna yacha nkakuna Paykuna yacha nkakuna
PAYKUNA rkankichik
TIKIN Paykuna kallpa
rkakuna
sinchita rimashpa, kachashkata rurachun Rurayachik pachaka ima munashkata, rurashkata rikuchinkapakmi kan
14
KICHWAPI SHIMIKUKANCHA
15
uka sisaku
uka warmiku
uka kuitsaku
Imachikmanta shutiyachikkuna.
Paktarik shimikukuna.
KILLKAY UNANCHA
16
/./ Iu Punto
/./ Chikan iu Punto aparte
/./ Katik iu Punto seguido
/,/ Chupa Coma
/;/ Iu chupa Punto y coma
/:/ Ishki iu Dos puntos
/.-/ Iu aspi Punto y raya
/-/ Aspi Raya, guin
/!/ Manchanayachik Admiracin
( ) Winku Parntesis
YUYAYKIYACHAY
Imachik yuyayki.
Kay yuyaypika imachik washapi yanaparishpa yuyatami paktachishpami
ashtawan achikyachin;
Chay sumak yana allkumi upyana ukupi kayna kanirka
Im wll
Shuti yuyayki Imachik yuyayki
Sht.yki Ich.yki
17
Yallipaktachik.
Katikpaktachik.
Taririklla paktachik.
18
Wayra chishipimi tukuy mashikuna pukllakun
Yuyaylla Yuyaykuna.
Im ink
- Hawata rinki
Im ink
- Murukunata tarpuni
Im ink
Sasa
Tinkirishka
19
Jose mashiwan yayaka wasiman rin, paypa warmika rantina pampaman
Kallpan
-Kimirishka yuyaykunatami
20
KICHWAPI KILLKAYKUNA
21
ALLIKAYPAK MUTSURIK YUYAYKUNA
kichwa shimipi killkankapakka kaykunatami yachanakanchik:
a) tapuyta churangapaka castellano shimipi shina mana signos de interrogacin
niska unanchata charinchikchu chaymantami: tak, chu, shimikukunawan, tapuk
shutirantikunawanpashmi tapuyta ruranchik.
kikinka maypitak kawsanki
Pitak waushka
achu yallikungui
Yachanami kanchik: espaol shimipi diptongo, hiato shimiki nishkaka mana tiyanchu.
Asua Aswa
Huacha wakcha
tauca Tawka
paucar pawkar
Chimba Chimpa
fucuna pukuna
Fiay Piay
awpa Kunan
Puca puka
Chunga Chunka
Quipu Kipu
Ucu Uku
22
K) gu, hu uyaywakunawan rikurikpika /w/ churana.
awpa Kunan
huaiqui wawki
Huarmi Warmi
guambra Wamra
awpa kunan
Palanda Palanta
Randina Rantina
Jumbi Humpi
Jatun Hatun
Jambi Hampi
23
Mana all All
KARI WARMIYACHINAMANTA
Kichwa shimipi, kari warmikunata rikunchinkapakka mana kikinpakshina
tiyanchu, ashtawanka kari, warmi shimitami puntapi mirachina
Kari allku perro
Kari allkukuna perros
Warmi misi gata
Warmi misikuna Gatas
Shutikunata rimashpa, ayllushutiwan rimashpapash mana kari, warmita
churanachu, ami puntapi yachanakanchik.
Julio wampra
Rosita wampra
TAWKACHIKMANTA
Kichwa shimipi tawkata rikunchinkapakka kuna shimikutami
mirachinchik chashna.
24
KICHWAPI RIMAYKUNA
Sara Imanalla
Traduccin al castellano:
WAYTA: Kulta kitipimi kawsani. Kutin, kikinka. Vivo en cantn Colta. En cambio, t?
26
KICHWAPI ARAWIKUNA
Kutin yaya Chimborazo, paypak ukupi kariyashpa, ama shina paypak warmi
millay tyukakunawan katichun sakirkachu.
Wawaka shinami kashka: yurak awi, kuri akcha, imashinami apu yaya
rasushina. Kaymi Chimborazopak awpa churi kashka.
27
IMBABURA KUYANAKUYMANTA
Imbabura urkuka warmi urkuta rikunaman rik kashka, ishkantin rasuta aparik
karka.
Shina ishkantin kawsakukpika warmi urkupak kuchupi shuk urku llukshirka.
Yana Urku shutimi nin. Chay urkuka Imbaburapa churimi kashka.
28
NISAG LLAKTAPAK KAWSAY
Kay Nizag ayllu llaktaka kinkin kawsayta, churayta, mikuyta, shimita, iinata,
mana sakishkachu
29
SHAMUK PACHA YUYAYKUNA
YANAPAK KILLKAKUNA
https://ec.linkedin.com/in/kuri-mallku-b64538b8
http://kichwas.com/index.php?lp=on&texto=kuri+mallku&x=2
http://kichwa.net/wp-
content/uploads/2011/03/diccionario_kichwa_castellano.pdf
30