Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
AvaliaoPsicolgica ServiosPersonalizados
versoOnlineISSN21753431
artigo
Aval.psicol.v.7n.3PortoAlegredez.2008
Portugus(pdf)
ArtigoemXML
ARTIGOS
Refernciasdoartigo
Comocitaresteartigo
OTestedePfistereotranstornodissociativode Traduoautomtica
identidade Indicadores
Acessos
ThePfisterTestandthedissociativeidentitydisorder Compartilhar
Mais
Mais
MarcellodeA.Faria* Permalink
UniversidadeCatlicadeBraslia
Endereoparacorrespondncia
RESUMO
OTranstornoDissociativodeIdentidade,anteriormentedenominadoPersonalidadeMltipla,umtranstorno
mentaldedifcildiagnstico,desintomatologiadiversificadaefortecomorbidade.Nesteestudodecaso
objetivamoscontribuircomadivulgaodestetranstornoerelatarariquezadautilizaodoTestedas
PirmidesColoridasdePfisteremcasosdestanatureza.Aamostrafoicompostaporumapacientemltipla,que
apresentoudezpersonalidadesematuaonoseupsiquismo.Osdadosforamanalisadossegundoosprincpios
deinterpretaodotestetendosidoconsideradosomododecolocaodosquadrculos,oprocessode
execuo,assndromescromticas,oaspectoformal,afrmulacromtica,asvariaescromticasede
matizes,ascorespordupla,otempodeexecuo,otempopsquicodereao,aanlisedaspirmidesem
funodosplanosdapersonalidadeeosvaloresposicionais.Verificaramseindicadoressintomatolgicose
dissociativossignificativoscaracterizadosporamnsia,traumaseemersesespontneasentrepersonalidades.
Palavraschave:Avaliaopsicolgica,PirmidesColoridasdePfister,Transtornodissociativodeidentidade,
Trauma.
ABSTRACT
TheDissociativeIdentityDisorder,formerlycalledMultiplePersonality,isamentaldisorderofdifficult
diagnosis,diversifiedsymptomatologyandstrongcomorbidity.Thepurposeofthiscasestudywastocontribute
tothedivulgationofthisdisorderandtoreporttherichnessintheuseofPfister'sColorPyramidTestincasesof
thisnature.Thesamplewascomposedbyamultiplepatientwhopresentedtenactivepersonalitiesinher
psychiclife.Thedatawereanalyzedaccordingtothetest'sinterpretationprinciples,consideringthepositionof
thesmallsquares,theexecutionprocess,thecolorsyndromes,theformalaspect,thesequenceformula,the
chromaticandmatrixvariations,thecolorsbypairs,theexecutionperiod,thepsychictimeofreaction,the
analysisofthepyramidsintermsofthepersonalityplansandthepositionalvalues.Significantdissociativeand
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S167704712008000300009 1/11
3/21/2017 OTestedePfistereotranstornodissociativodeidentidade
symptomatologicalindicators,characterizedbyamnesia,traumasandspontaneousemersionsamong
personalitieswereverified.
Keywords:Psychologicalassessment,Pfister'scolorpyramidtest,Dissociativeidentitydisorder,Trauma.
Introduo
APersonalidadeMltiplaumtranstornomentaldedifcildiagnsticodevidosintomatologiadiversificadae
suafortecomorbidade,atualmentecatalogadacomoTranstornoDissociativodeIdentidade,ssetornouum
diagnsticooficialdaAssociaoAmericanadePsiquiatriaem1980.Paraestedistrbiodissociativoexistem
critriosespecficosdefinidosnoManualDiagnsticoeEstatsticodeTranstornosMentais(DSMIVTR,2003),e
registronaClassificaoEstatsticaInternacionaldeDoenas(CID10,1993).
Nomagodascaractersticasdasndrome,quenoumartefatoiatrognicoecujacaractersticaessenciala
existnciadentrodoindivduodeduasoumaispersonalidadesdistintas,cadaqualdominantenummomento
especfico,encontramseaschamadaspersonalidadesalternativas,mltiplasoualters(Hacking,1995).
Explicaesetiolgicasfocalizamquestestraumticascomosendooprincipalfatordesencadeadorda
dissociaoanormaldaconscincia,ummecanismodedefesaresultantedeagresseseabusosfsicos,sexuais
oupsquicos,responsvelpeloencadeamentodasemersesimersesdasmltiplaspersonalidades(Putnam,
1989Steinberg,1994).
ParaFreud(1923/1996),"(...)talvezosegredodoscasosdaquiloquedescritocomo'personalidademltipla'
sejaqueasdiferentesidentificaesapoderamsesucessivamentedaconscincia."(pp.43).Eletambm,
juntamentecomJosephBreuer,apresentouinformaesqueestoemconsonnciacomoscritriosdiagnsticos
atuaisdaPersonalidadeMltipla:
(...)Nummesmoindivduosopossveisvriosagrupamentosmentaisquepodemficarmaisou
menosindependentesentresi,semqueum'nadasaiba'dooutro,equepodemsealternarentresi
emsuaemersoconscincia.Casosdestes,tambmocasionalmente,aparecemdeforma
espontnea,sendoentodescritoscomoexemplosde'doubleconsciente'(Freud,1910[1909]/1996,
p.35).
Outrosautores(Haddock,2001Kluft&Fine,1993Ross,1989)afirmamquealiberaodosaspectos
traumticos,objetivandoprocessosdeintegrao,constituiaessnciamaiordotratamentoporquedissolveo
impactodotraumarecalcadoe,conseqentemente,diminuioucessaadissociaodaconscincia.Tais
processos,nopoucasvezes,vmacompanhadodochamadoInnerSelfHelper,ISH,umapersonalidade
auxiliarquecontribuicomoterapeutanotratamentodapaciente(Allison,1980).
Historicamente,hdiversoscasosconsideradosclssicosnaliteraturacientficadaPersonalidadeMltipla.O
primeirodeles,umregistroenvolvendodissociaoeduplicidade,ocorreuporvoltadosculoXVI,quando
Paracelsoapresentouumamulherqueseencontravaamnsicaperanteumaalterquehaviaroubadoodinheiro
dela(Hacking,1991Putnam,1989).
UmoutrocasoclssicofoiregistradoporEberhardtGemelinnofinaldosculoXVIII.NocomeodaRevoluo
Francesa,refugiadosaristocrticoschegaramemStuttgart.Impressionadacomestaviso,umajovemmulher
alem,devinteanosdeidade,mudourepentinamenteaprpriapersonalidadeparaosmodosemaneirasde
umasenhorafrancesa,imitandoefalandoofrancsperfeitamenteeoalemocomosefosseumafrancesa.
Essesestados,defrancs,repetiramse.Quandoemsuapersonalidadefrancesa,amulhertinhacompleta
memriadetudoaquiloquetinhaditoefeitoduranteoestadofrancsanterior.Quandoemsuapersonalidade
alem,elanadaconheciadasuapersonalidadefrancesa(Ellenberger,1970).
OnotvelcasodeMaryReynolds,consideradoumdosmaisfamososdePersonalidadeMltipla,foipublicado
pelaprimeiravezem1815,ampliadoem1860erefinadoemumnovolivrointituladoMaryReynolds:ACase
ofDoubleConsciousness,em1889(Putnam,1989).Naprimaverade1811Maryfoiencontradaemsono
profundoqueduroumuitashorasedoqualdespertoutendoperdidotodaamemriaeousodafala.
Posteriormente,despertouemseuestadonaturalexpressandosurpresamudanadeestaosemperceber
quealgoanormalhaviaocorrido.Estasalteraesdeumestadoparaoutrocontinuaramdurantemaisdeuma
dcada.Finalmentecessaramquandoelaalcanoutrintaecincoanos,permanecendoemseusegundoestado
semmudanaadicionalatsuamorteem1854(Ellenberger,1970).
Genuinamente,oprimeiroestudoobjetivodePersonalidadeMltiplafoiinauguradonaFrana,em1836,por
AntoineDespine,comapublicaodahistriadeEstelleL'Hardy,sobaformademonografia.Estelletinhaonze
anosquandochamouaatenodeDespine.Elaeraabsorvidaemdevaneios,visesfantsticaseesqueciade
ummomentoparaoutrotudoaquiloqueaconteciaaoseuredor(Ellenberger,1970Hacking,1995).
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S167704712008000300009 2/11
3/21/2017 OTestedePfistereotranstornodissociativodeidentidade
Emjulhode1885JulesVoisindescreveuocasodopacientefrancsLouisVivetqueapresentouoitoestadosde
personalidade,almdeumgrandenmerodeestadosfragmentrios.ParaFaure,Kersten,DineteOnno(1997),
vriasfontesemVivetindicamqueelefoiexpostoaexperinciasdevidaextremamenteopressivas,incluindo
abusofsico,neglignciasevera,abandono,desamparoepriso.
UmoutroclssicoquetornouaPersonalidadeMltiplamaisconhecida,emboranosetratedeumcasoclnico
propriamentedito,foiocontointituladoTheStrangeCaseofDrJekyllandMrHyde,escritopeloescocsRobert
LouisStevenson,em1886(Ellenberger,1970).Nahistrianarrada,odoutorJekyllumhomemnormale
respeitado,decondutaexemplar.Seumonstruosoalterego,Sr.Hydecondiosegunda,uma
personalidadehedonista,cruel,irresponsvel,quebuscaosprazerescarnais.OdoutorJekyllobjetivava
permitiratransmutaoentreosdoisestadosoucondiesparaexplicaraconvivnciadobemedomaldentro
doserhumano.Porm,divididoeperdendodeformacrescenteocontroleeodomniodosegundoestado,
procuradesesperadamenteumaformaderesolveroimpasse.Aomesmotempo,cobaiadasexperincias
realizadascomdrogassintticasautoaplicveissemconheceroalcancedosexperimentos.Subjugadopela
prpriainveno,sempoderrefrela,escravizaseesucumbe.
Em1887EugneAzampublicouumlivrointituladoHypnotisme,doubleconscienceetaltrationsdela
personnalit,prefaciadoporCharcot.ConformeEllenberger(1970),de1858a1893Azamestudoue
acompanhouintermitentementeFlida.Eledeclarouqueemsuacondionormalelaeradeintelignciacomum,
masquesetornavabrilhantenacondiosecundria.Nestaltima,erabemconscientenosomenteda
condiosecundriaprvia,mastambmsobretodaasuavida.Emseuestadonormalnadaconheciadesua
condiosecundriaexcetooqueosoutroslhecontavam.
OcasoHlneSmith,cujoverdadeironomeeraliseCatherineMller,foipublicadopelaprimeiravezem1899.
EncontraseregistradonolivrointituladoFromIndiatothePlanetMars:AStudyofaCaseofSomnambulism
withGlossolalia,escritoporThodoreFlournoy,prefaciadoporC.G.Jung.UmconceitopioneiroqueFlournoy
fezusoemseuestudo,diretamenteligadoproblemticadaPersonalidadeMltipla,foiodecriptomnsiaou
memriaescondida(Flournoy,1899/1994).
ChristineL.BeauchamprepresentamaisumclssicodeexpressivovalorparaacompreensodaPersonalidade
Mltipla.ConformePrince(1905/1957),cadaumadesuaspersonalidadessecundriaserasomenteumaparte
doegonormaleinteiro.Apacientemudavadepersonalidadedevezemquando,freqentementedehoraem
hora,eemcadamudanaseucartereratransformadoesuasrecordaesalteradas.Almdarealidade
original,Christinepodiaserqualquerumadentretrspessoasdiferentes.Emborafazendousodeummesmo
corpo,cadapersonalidadepossuacaractersticasdistintas.Umadiferenamanifestadapordiferentestraosde
pensamento,pordiferentespontosdevista,diferentesconvices,ideaisetemperamentos,epordiferentes
aquisies,gostos,hbitos,experinciaserecordaes.
Certamente,muitosoutroscasosenvolvendoaPersonalidadeMltiplapoderiamserdescritosdetalhadamente,
taiscomo:Lonie,pacientecujocasoestdocumentadoemJanet(1889)Eva,histriaregistradaemSizemore
(1978),quesetransformounumclssicodocinematendoJoanneWoodwarddesempenhadoopapelprincipale
ganhadooOscardemelhoratrizdeHollywood,em1957Sybil,pacientedapsicanalistaCorneliaB.Wilbur,
descritaemSchreiber(1973),cujoquadroclnicoapresentouumahierarquiacontendodezesseis
personalidadesHenryHawksworth,pacientemltiplodocumentadoporSchwarz(1977)eBillyMilligan,serial
killerqueapresentouvinteequatropersonalidadesdistintasidentificadasemseupsiquismoecujocasoest
registradoemKeyes(1981).
Importanteenfatizarque,apesardestaevoluohistricaecientfica,noBrasilemboraasltimasdcadas
tenhamsidocaracterizadasporumaextraordinriaexpansodapsicologia,sendomarcanteaaplicaode
princpiosetcnicasemreasespecficas(Cunha,Minella,Werlang&Carneiro,1993)aPersonalidadeMltipla
carecedeaprofundamentos.Nohcongressosqueabordematemticadeformaespecfica,quasenadaem
termosdepesquisadoresdedicadosaoassuntoenenhumaliteraturacientficaoriginal.
Diantedessacarnciadeinvestigaesrelacionadascomotranstornonombitonacional,oTestedas
PirmidesColoridasdePfisterquedesdeasuacriaoem1948(VillemorAmaral,1978)temsido
considerado,sucessivamente,tileconfivelnosprocessospsicodiagnsticos(VillemorAmaral,2005)
apresentasecomoumatcnicavaliosaparaacompreensodadinmicaemocionaledashabilidadescognitivas
dosmltiplos,termopeloqualsoconhecidosospacientesportadoresdePersonalidadeMltipla(Hacking,
1995).Adicionalmente,hnatcnicadePfisterumaintensacorrelaoentreapercepodaformaedacor.A
formadizrespeitoaoaspectoobjetivodapercepo,constituiumdoselementosessenciaisdaanlisee
importanteporindicaraspossibilidadesdecontroleracionalqueumindivduotemsobreosafetoseas
emoes.Acorescapaobjetividadeerefleteummundoqueemergedasubjetividade,queseconfiguraese
projetaatravsdaforma(Brauer,1998Heiss&Halder,1983Justo&Kolck,1976Marques,1988Villemor
Amaral,1978VillemorAmaral,2005).
Portanto,estapesquisa,umestudodecasofrutodaexperinciaprofissionaldoautor,temcomoobjetivo
contribuircomadivulgaodoTranstornoDissociativodeIdentidadenombitocientficonacionalerelatara
riquezadautilizaodoTestedasPirmidesColoridasdePfisteremumapacientemltipla.
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S167704712008000300009 3/11
3/21/2017 OTestedePfistereotranstornodissociativodeidentidade
Mtodo
Descrio
Omtododoestudodecasoumainquirioempricaquepesquisaumfenmenocontemporneodentrode
umcontextodavidareal,quandoafronteiraentreofenmenoeocontextonoclaramenteevidente(Yin,
1989).SegundoAndr(2005)osestudosdecasosovalorizadospelasuacapacidadedeprojetarluzsobreo
fenmenoestudado,demodoqueoleitorpossadescobrirnovossentidos,expandirsuasexperinciasou
confirmaroquejsabia.Esperasequeoestudodecasofavoreaacompreensodasituaoinvestigadae
possibiliteaemersodenovasrelaesevariveislevandooleitoraampliarsuasexperincias.Esperase
aindaquedesvelepistasparaaprofundamentosouparafuturosestudos.
Participante
Inicialmente,realamosqueemtodososmomentosdestetrabalho,princpiosticosrelativospesquisa
envolvendosereshumanos,inclusiveaquelesquedizemrespeitoaosigilodapaciente,foramobedecidos.
Paraopresenteestudodecasotivemosumsujeitonico,Caroline,nomefictcio.Brasileira,casada,quarentae
seteanospocadenossoprimeirocontato,escolaridademdia.Aceitoutomarpartedestapesquisa
homologandoasuaparticipaoatravsdoTermodeConsentimentoInformadoLivreeEsclarecido.Pela
primeiravezfoidiagnosticadacomomltipla.OdiagnsticofoifeitomedidaqueoscritrioscontidosnoDSM
IVTR(2003)foramsendocomprovadosaolongodotratamentoclnico. Tivemoscolaboraesdistnciade
psiquiatrasamericanosrenomadosedecolegasdaISSTDInternationalSocietyfortheStudyofTraumaand
Dissociation.Antesdoinciodoprocessopsicoterpicoapacienterecebeuodiagnsticodedepressosegundo
oscritriosdaClassificaoEstatsticaInternacionaldeDoenas,CID10(1993),nasvriasconsultascom
diferentespsiquiatras.Algunslaudosmdicosforamapresentadospelapaciente.Examescardiolgicose
neurolgicosforamrealizadosaolongodavida,comresultadosnegativos,caracterizandoausnciade
comprometimentosorgnicos.
ForamidentificadasdezpersonalidadesencapsuladasnopsiquismodeCaroline.Salientamosquetodasasalters
foramregistradasconformeidentificadasporelasmesmasquandodesuasemerses.Ocontroleintermitente
exercidoporcadaumadaspersonalidadesemrelaoaocomportamentodosujeito,aincapacidadepara
recordaesimportantesrelacionadascomeventosdesuavidaquandoemprocessodissociativo,asuaconduta
deabstemiasemnuncaterfeitousodedrogasilcitas,somadasaineficciademedicamentosantidepressivose
ansiolticosprescritosporpsiquiatras,fundamentamainclusodapacientenadescriodoscritrios
diagnsticosparaoTranstornoDissociativodeIdentidade.
Instrumento
TestedasPirmidesColoridasdePfistercriadoem1948(VillemorAmaral,2002)pelosuoMaxPfistercomo
tesededoutoradoemPsicologiaSociedadedePsicanlisedeZuriqueeintroduzidonoBrasil,em1956,por
FernandodeVillemorAmaral.Consistedeumjogodetrscartelascontendooesquemadeumapirmide,
subdivididaem15pequenosquadradoseumjogodequadrculoscoloridoscompostode10coressubdivididas
em24tonalidades,havendonomnimo45unidadesdecadatomeamesmaquantidadeparatodosostons
(Villemoramaral,2005).
Procedimento
Asaplicaesdotesteocorreramnoconsultrioparticulardopesquisador,emcondiesadequadasaobom
desempenhodosujeito,ouseja,ambientecalmoetranqilo,comprivacidade,isentodedecoraesrepletasde
cores,comiluminaonaturalapropriadaecomumamesadecorneutraemsuasuperfcie(VillemorAmaral,
1978VillemorAmaral,2005).
Somenteduaspersonalidadesematuaonummesmopsiquismoestiveramenvolvidasnesteestudode
caso,CarolineeDalva,umadasalters.Acoletadedadosfoifeitaemduassessesclnicasconosco.Asegunda
sesso,ocorridacomespaamentodeumms,foinecessriapararetestagemdevidoaoprocessodissociativo
ocorridoduranteaprimeiraaplicao.Osdadosforamanalisadosglobalmente,tendosidoconsideradosomodo
decolocaodosquadrculos,oprocessodeexecuo,assndromescromticas,oaspectoformal,afrmula
cromtica,asvariaescromticasedematizes,ascorespordupla,otempodeexecuo,otempopsquico
dereao,aanlisedaspirmidesemfunodosdiferentesplanosdapersonalidadeeosvaloresdeposio,
deacordocomainterpretaodeJustoeKolck(1976),VillemorAmaral(1978)eVillemorAmaral(2005).
Resultados
Aseguir,registramososresultadosdasanlisesdosprotocolosdeCarolineedeDalva,testeereteste
respectivamente,obtidosnasduassessesclnicas.Realamosqueduranteaprimeirasesso,quandoda
aplicaodoteste,apsaelaboraodasegundapirmide,Carolineentrouemprocessodissociativo
espontneo.Dalva,umadasalters,emergiuedesejouexecutaramesmaatividade.Apsotrminodoteste
completocomDalva,Carolineretornoue,nadapercebendoamnsia,deucontinuidadeatarefaqueestava
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S167704712008000300009 4/11
3/21/2017 OTestedePfistereotranstornodissociativodeidentidade
executando.Fez,ento,aterceirapirmideenospediuparafazerumaquartaadicional,justificandosequerer
"representaralgomais".Consentimosapesardestaltimaelaboraonoentrarnamensuraodoteste.
EmrelaoaoprotocolodeCaroline,comomostradonaFigura1,aselaboraesdasquatropirmides
seqenciaisproduzidas,comausnciadetrocas,foram:
Emcontinuidade,registramosinformaescomplementaresrelacionadascomoinquritorealizado.Tais
informaessejustificampordemonstrarqueapacientemantmosensoderealidadequandoausentede
processosdissociativos.
Qualdastrspirmidesficoumaisbonita?Qualvocgostoumais?Porqu?Aterceira,porquetemumdgrad
perfeito.Corescombinadaseordenadas.Qualdastrspirmidesficoumenosbonita?Qualvocgostoumenos?
Porqu?Asegunda,porquedidiadepriso.Daimpressoqueesseamarelojamaissairda.Geralmente,
qualacorquevocmaisgosta?Azul.Geralmente,qualacorquevocmenosgosta?Preta.Aquinomaterialdo
teste,qualacorquevocmaisgostou,asuacorpreferida?AzulAz2.Aquinomaterialdoteste,qualacor
quevocmenosgostou?Marrom.EstaaquiMa1.Logoapsoinqurito,tivemososeguintedilogocoma
paciente,queevidenciouaspectostraumticospretritosetransformaodesentimentosnegativos:
OquevocquisrepresentarcomaprimeirapirmideconstrudaquandodisseApesardevoctermepedido
parafazerumapirmidebonitaestoucomvontadedefazerumaquerepresentouaminhavidaatantesda
terapia.Oquesignificaacorvermelhanocentro,rodeadapelosquadrculospretos?Euquisrepresentaromeu
passadotraumticodemuitadoresofrimento.Euestavanaescurido.Ele,omeupassado,estsendo
apagado.Overmelhorepresentaomeucorao,queerapresoesangrava.E,emrelaoquartapirmide,
vocmencionouquequeria"representaralgomais"intenoexplcitaeespecfica.Oqueelasignifica?
Significaquetodoomeusofrimentoestsendotransformadoemesperanaeequilbrio.
Podemosdizerqueemrelaossndromescromticascontrasteefria,Carolineapresentouconflitos
interiores.Ficoucaracterizadacomoumapessoainternamenteansiosa,tensa,queseesquivaaocontato
mantendoatitudesfriasedistantesemrelaoaomundoexterior.Ascoresazulepretasignificativamente
aumentadas,eacorbrancaaumentadadiscretamente,caracterizaramapacientecomointrovertida,quesofreu
repressesequepossuitendnciaperdadocontatocomarealidade.Aausnciadacorlaranjapodeindicar
enfraquecimentoestrutural,dissociao.Emrelaoaoaspectoformal(veraFigura1),elafezusode
estruturasemmosaicoprimeiraequartapirmides,umatendnciaaestruturaemmantosegunda
pirmideeformaoemcamadasmonocromticasterceirapirmide,oqueindica,respectivamente,uma
misturadedesenvolvidaintelignciaesensibilidadeartstica,perturbaoprovenientededissociaesnocurso
dopensamentoemanejosdefensivos,inibioeretraimento.Omododecolocaosimtricoparaaprimeira
equartapirmides,ascendenteediretoparaaterceirarefletiuumabuscadeequilbrioedeintegraoque
podeserconseqnciadossentimentosdeinseguranadapaciente.Oprocessodeexecuofoidiversificado,
ouseja,desordenadonoincioeordenadonorestantedoteste,indicandoumamescladeansiedade,
insatisfaoeinstabilidade,comcertavontadedealcanarflexibilidade.Afrmulacromticaobtida0:1:4:
5foiclassificadacomorestritaeinstvel,indicandosentimentosdeinstabilidadecontroladospormecanismos
inibitrios.AscoresporduplaAz?Pr?,Vd?Az?eLa?Vi?indicarambloqueioseobstculosao
desenvolvimentoemocional,tendnciaaoestabelecimentoderelacionamentosprofundoseautnticos,atitude
morosaebaixaprodutividade.Emtermosdevariaocromticaedematizes,Carolineobteveresultado
rebaixadoemrelaomdiaesperada,indicandolimitaotensa,sentimentosdeinsegurana,inibioe
medodeseexpor.Otempodeexecuofoide10'13"paraaprimeirapirmide,4'29"paraasegunda,4'paraa
terceirae2'paraaquartaeltimapirmideelaborada.Assim,considerandoosresultadosapresentados,trata
sedepessoacomdificuldadespsicolgicasacentuadasecomindicadoresdissociativos.
Aseguir,apresentamosasanlisesdoprotocoloobtidocomaalterDalva,quandoCarolineesteveemprocesso
dissociativoespontneo.AselaboraespiramidaisdeDalva,comomostradonaFigura2,foramtambm
obtidasduranteaprimeiraaplicaodoPfister,comausnciadetrocas,logoapsCarolineterfinalizadoa
construodesuasegundapirmide.
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S167704712008000300009 5/11
3/21/2017 OTestedePfistereotranstornodissociativodeidentidade
ApirmidequeDalvadissetermaisgostadodefazerfoiaprimeira.Aquegostoumenosfoiaterceira.As
coresquedissemaisemenosgostarnodiaadiasoazulemarromrespectivamente.Emrelaoaomaterial
doteste,ascoresquemaisemenosgostouforamVi1eladisseserestaacordaespiritualidadeeVd1.
AjustificativadeDalvaparaescolheraprimeirapirmidecomoamaisbonita,atentandoparaosaspectoscore
forma,foi:Porqueascoressecombinarameaformaoficoumuitoboa.Jparaaterceirapirmide,
escolhidacomoamenosbonita,realandonecessidadesdeliberdadeeproteofamiliar,elaverbalizou:Por
causadaformao.Dimpressodefaltadeliberdade.Tantooazulquantoorosaparecemestarpresose
pressionados.Nasoutrasascoresestojuntaspelaliberdade.Poroutrolado,apesardaimpressodefaltade
liberdade,euquisrepresentartrspersonalidadesintenoexplcitaeespecfica.Decertaforma,quis
representaranossaproteo.OazultendosignificadoemRonyseugrandeamoreorosatendoamim
representado.Dentrodoamparodenossospais,representadopelaoutracorenvolta.Querodeixarclaroquea
proteodenossospaisnonosenclausura.Temosaslateraisparaonossoprprioesforodecrescimento.
Dalva,demonstrandoincongrunciacomarealidadedeCaroline,ditounosasseguintesinformaesquandodo
preenchimentodoprotocolo:Nome:Dalva.Idade:32.Sexo:Feminino.EstadoCivil:Muitobemcasada.
Naturalidade:Esccia.GraudeInstruo:Meuspaisencontrarammestresparameinstruir.Data:Estamosno
outono,entrandoparaoinverno,pertodamudanadeestao.
Emrelaosndromecromticaesbranquiada,Dalvaapresentouenfraquecimentoestruturalda
personalidade.Ascoresazul,vermelha,cinzaevioletaestiveramaumentadascomprevalnciasignificativa
paraestaltima,oqueindicaperturbaesnaesferaemotiva.Asdemaiscoresmencionadascaracterizarama
pacientecomointrovertida,sensvel,carenteemocionalmenteereprimidaafetivamente.Aausnciadacor
laranjapodeindicarenfraquecimentoestrutural,dissociao.Emrelaoaoaspectoformal(veraFigura2),ela
construiuaspirmidesfazendousosomentedeestruturassimtricaparaaprimeirapirmide,escadaparaa
segundaemosaicoparaaterceira,oqueindica,respectivamente,capacidadecognitivadiferenciada,conflitos
emocionaisedesenvolvidainteligncia.Almdisso,suaselaboraesformaistambmassestamparacontextos
dedivisooudedissociaodapersonalidade.Omododecolocaosimtricoparaaprimeirapirmide,
diagonalparaasegundaediretaparaaterceira,todosascendentesrefletiuumabuscadeequilbrio,de
integrao,quepodeserconseqnciadesentimentosdeinsegurana.Oprocessodeexecuofoiordenado
durantetodooteste,indicandovontadedealcanarflexibilidade.Afrmulacromticaobtida1:2:1:6foi
classificadacomorestritaeflexvel,caracterizandoumapessoacautelosaeinibida,capazdeseadaptarao
ambiente.AscoresporduplaAz?Ci?,Vm?Vi?,Vd?Az?,Vd?Vm?eCi?Vm?indicaramfechamentoemsie
introverso,excitaoeimpulsividade,tendnciaaoestabelecimentoderelacionamentosprofundose
autnticos.Emtermosdevariaocromticaedematizes,Dalvaobteveresultadorebaixadoemrelao
mdiaesperada,indicandolimitaotensa,sentimentosdeinsegurana,inibioemedodeseexpor.Otempo
deexecuofoide4'18"paraaprimeirapirmide,3'25"paraasegundae2'50"paraaltimapirmide
elaborada.Considerandoosresultadosapresentados,tratasedepessoacomdificuldadesemocionaisecom
indicadoresdissociativos.
AselaboraesdeCaroline,bemcomoosresultadosapresentadosquandodaemersodeDalvaindicamum
contextodemultiplicidadeereforamcaractersticastraumticasdaPersonalidadeMltipla.Comoenfatizadona
discusso,otrauma,adivisodapersonalidade,adissociaoeanecessidadedeintegrao,apresentaramse
plenosnaselaboraesproduzidas.ForamestesosresultadosobtidoscomaprimeiraaplicaodoTestedas
PirmidesColoridasdePfister.
Nosmesmosmoldesanteriores,apresentamosaseguirosresultadoslogradoscomoretestedeCaroline.
Expomosaindainformaescomparativasdosresultadosalcanadosnoseutesteenoreteste.Comomostrado
naFigura3,aselaboraespiramidaisobtidasnoretestedapaciente,tambmcomausnciadetrocas,foram:
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S167704712008000300009 6/11
3/21/2017 OTestedePfistereotranstornodissociativodeidentidade
ApirmidequeCarolinedissetermaisgostadodefazerfoiaterceiraeaquegostoumenosfoiasegunda.As
coresquedissemaisemenosgostarnodiaadiasoazulepretarespectivamente.Emrelaoaomaterialdo
teste,ascoresquemaisemenosgostouforamAz3eMa1.
Ajustificativadelaparaescolheraterceirapirmidecomoamaisbonita,salientandonecessidadeintegrativa,
foi:Porquenosintoconflitonascores.Noexistemconflitos.Apirmideestinteira.Jemrelaoasegunda
pirmide,escolhidacomoamenosbonita,realandonovamenteaquestodaliberdade,elaverbalizou:O
brancoeoazulestoimpedindoaliberdadedoverde.
Enfatizamosqueantesdeiniciaraelaboraodaprimeirapirmide,apsficarmexendonosquadrculoscomo
queestudandoascoresnumtempodelatnciaiguala2minutos,Carolineverbalizou:Vourepetiraprimeira
pirmidequefizdavezpassadareferindoseprimeiratestagem,acrescentandoumpoucomaisdo
vermelho.Serumcoraosangrandodentrodaescurido.
OsindicadoresobtidosporCarolinenoretestedemonstraramsimilaridadecomosdaprimeiraaplicao.Ou
seja,coresmaissignificativasperfeitamenteequivalentes,inclusive,comidnticosvaloresobtidosparaas
coresazulebranca.Percentuaiszeradosparaascoresvioleta,laranja,marromecinza.Almdisso,sndromes
cromticasfriaedecontrasteanlogas.Idnticoprocessodeexecuo,ordenado,exceoparaaparte
inicialnaprimeiraaplicao,idnticaclassificaoparaafrmulacromticarestritaeinstveleidnticas
coresporduplaAz?Pr?,Vd?Az?eLa?Vi?.Ambasasvariaescromticasedematizesforamclassificadas
comorebaixada.
Poroutrolado,osaspectosformaiselaboradosestiveramumtantodiscrepantes.Enquantoquenaprimeira
aplicao(veraFigura1)Carolinefezusodemosaicosprimeiraequartapirmidesecamadas
monocromticasterceirapirmide,noreteste(veraFigura3)elafezusodeestruturaemmantofechado
primeirapirmideeformaoemcamadasmonotonaisterceirapirmide.Apesardisso,asduaspirmides
interpostas,segundapirmidedecadaaplicao,foramclassificadasdemaneiraidntica,ouseja,como
tendnciaestruturaemmanto.Omododecolocaoapresentoudiferenasomenteemrelaoasprimeiras
pirmideselaboradas:enquantoqueaclassificaofoisimtricanoteste,noreteste,foiemmanto.Nas
demais,omododecolocaofoiidntico,ouseja,noevidenciadoparaassegundaspirmideseascendentee
diretoparaasterceiraselaboraes.Otempodeexecuofoisignificativamentemenornoreteste,isto,
4'42"paraaprimeirapirmide,3'51"paraasegundae3'13"paraaltimapirmideelaborada,demonstrando
execuodatarefadeformamaisadaptada.
Aprincipalobservao,nonossoentender,quesugereconvergnciadenecessidadesdapaciente,est
registradanaformaoemcamadasmonocromticasterceirapirmidedaprimeiraaplicao,naestrutura
emmosaicoquartapirmidedaprimeiraaplicao(veraFigura1),enaformaoemcamadasmonotonais
terceirapirmidedoreteste(veraFigura3).Aprimeiramencionadarefletebuscadeintegrao.Asegunda,
umdesejodeequilbrio.Aterceira,umaintegraoplena.Todas,entretanto,assestamparaodesejodacura,
paraasreversestraumticasedissociativasidentificadasnaselaboraesdaspirmidesanteriores.
Discusso
ParaqueaPersonalidadeMltiplasejadesenvolvidanumindivduoessencialqueestapessoatenhasido
acometidaportraumasreaiseseveros,reincidenteseintermitentes,quetiverampapelfundamentalno
desencadeamentodadissociaoconscienciale,conseqentemente,nafragmentaodopsiquismo.Tais
traumas,quepodemserdenaturezadiversificadanosvariadosquadrosclnicos,nonecessariamenteirgerar
umamesmasndrome.Existemfatoresoutros,comoacapacidadedeabsorooudeelaboraodecontedos
traumticos,quediferemdepessoaparapessoa,explicandosatisfatoriamenteasrazesdeumamesmacausa
nogerarquadrosclnicosidnticos(Kluft&Fine,1993Ross,1989).
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S167704712008000300009 7/11
3/21/2017 OTestedePfistereotranstornodissociativodeidentidade
Segundoalgunsautoresdarea(Allison,1980Kluft&Fine,1993Putnam,1989Ross,1989Steinberg,1994),
eventostraumticospodemocorreremqualquerfasedavida,desdeonascimentooudesdeamaistenra
infncia.Entretanto,odesenvolvimentodaPersonalidadeMltiplaestdiretamentevinculadoatraumas
ocorridosantesdosseteanosdeidade.Agravidade,duraoeproximidadedaexposiodeumindivduoao
eventotraumticosofatoresdeterminantesnaprobabilidadedotranstorno.Taisindivduosapresentam
pontuaessignificativasemmediesdasuscetibilidadecapacidadedissociativaeexperimentamamnsia
paraahistriapessoaltantoremotaquantorecente.Emsntese,aseqnciaobrigatriaparao
desenvolvimentodaPersonalidadeMltipla:
Esteesquemaestabelecequefatorestraumticosreaisgeramprocessosdissociativos.Estes,porsuavez,
fazememergiralters,caractersticamaiordaPersonalidadeMltipla.Estaseqnciaouencadeamentoresulta
nabusca,pelaterapia,deumprocessoreverso,ouseja,numtratamentocurativoparaotranstorno,alcanado
comaintegraodafragmentaodoeu,pelafusodaspersonalidadesdissociadas(Hacking,1995Haddock,
2001Kluft&Fine,1993Putnam,1989Ross,1989).
OsdadosobtidoscomatcnicadePfistersugeremumahomologaodoesquemaapresentado.Naprimeira
aplicao(veraFigura1),logonapirmideinicial,Carolineenfatizouasuaquestotraumticanumaestrutura
emmosaico.Elamanifestoucontextosinconscientes,projetandosenaescurido,nadorenosofrimento.A
estruturaelaborada,bemcomoascoresselecionadasretrataramintegralmenteoquehipotetizamosseros
choquesviolentosvivenciadosaolongodesuavida.Emseguida,nasegundapirmideumafortetendncia
estruturaemmanto,hipotetizamosqueCarolineenfatizouaquestodissociativa.Damesmaforma,
interpretamosqueabasedapirmiderepresentada,numalinguagemsimblica,pelocernedoseupsiquismo,
rompeuse.Nitidamente,oalicercedesuaestruturaconsciencialestdesfocadodoconjunto.Apirmideest
decepadaoumutiladaindicando,conformeVillemorAmaral(2005),implicaesdefragilidadeestruturale
provveisalteraesdepensamento.Nestemomentodaexecuodoteste,primeiraaplicao,ouseja,apsa
construodasegundapirmide,ocorreuumprocessodissociativoespontneo.CarolineimergiueDalva
emergiu.
NaspirmideselaboradasporDalva(veraFigura2)hipotetizamosasdivisesinconscienteselaboradas.A
primeirapirmide,emseuaspectoformal,umaestruturasimtricaasegundaumaestruturaemescadae
aterceiraumaestruturaemmosaico.Importanteenfatizarmosquetodasaselaboraesdaalter,nonosso
entender,retrataramdivisooufragmentao.Oresultadoobtidoporestapersonalidadedemonstraa
pertinnciadaseqnciadonossoesquemarelativoaotrauma,realandoaquestofragmentriada
personalidade.Adicionalmente,valedestacaroqueassociamosserapresenadoISHInnerSelfHelperna
primeirapirmidedeDalva.Estapersonalidadeestrepresentadanoeixocentral,vertical,pelacorcinzae
sinalizaumanfaseaosvaloresdeposio,consideradospontoschavesnaexecuodaspirmidessegundo
VillemorAmaral(1978).Comonoexistemoutraspesquisasparacomparaes,partirdesteestudo,
sugerimoscautelosamentequeosvaloresdeposiopice,centroebasedosesquemasdaspirmidespelo
menosnoscasosdePersonalidadeMltipla,estejamassociadospresenadoISH.
Voltandosituaodoteste,interrompidonaturalmenteoprocessodissociativoeespontneocomDalva,fato
quefezcomqueCarolineretornassedoseuprocessodeimersosemterconscinciadoocorrido,elaelaborou
aterceirapirmideconformejregistrado.Avaliamosquesuaconstruoassestaparaanecessidadede
integrao,objetivomaiordotratamentodaPersonalidadeMltipla.Constatamosnestapirmideformaoem
camadas,ouestratificadaabuscadeumafuso,queestrepresentadapelaintegraomonocromtica,cor
azulemdgrad(veraFigura1).
AproveitandoaelaboraodaquartapirmidedeCarolineestruturaemmosaicoacentuamosoque
hipotetizamosserabuscadoequilbrio,odesejodasreversestraumticasedissociativas.Enfim,anfase
paraacontinuidadedoprocessoderestabelecimentopsquicojvislumbradonaterceirapirmide.Conforme
VillemorAmaral(1978)podemosdizerque,geralmente,apresenadoverdenaspirmidestemumaconotao
positivadesdequesituadodentrodospadresdenormalidade,isto,entre18%e20%aproximadamente,
incidindotaispercentuaiscomumautilizaomaisexpressivadastonalidadesVd2eVd3,estaltima
caracterizadacomotonalidadepadro.RealamosqueoitoquadrculospreenchidoscomacorVd3,conforme
identificadonaquartapirmidedeCaroline(veraFigura1),equivale18%.E,talresultadorepresentavalores
normais,dentrodamdia,consoanteregistradoemVillemorAmaral(2005).
TambmnodevemosdeixardereferenciaroqueVillemorAmaral(1978)chamadeanlisedaspirmides,em
funodosdiferentesplanosdapersonalidade.Segundoesteautor,supesequeoindivduoaoexecutaro
testeapresentenaprimeiraelaboraoumaspectomaisexternodesuapersonalidade.Asegundaelaborao,
ligadaaumacamadaintermediria,correspondeaumapartemaisoumenosacessveldoindivduoecujo
controleparcial.Finalmente,aterceiraelaboraocorrespondepartemaisprofundadasuapersonalidade.
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S167704712008000300009 8/11
3/21/2017 OTestedePfistereotranstornodissociativodeidentidade
Emsntese,aprimeiraelaboraocorrespondeacaractersticasdapersonalidadequepodemestarsobo
controledoindivduo,porqueconscientesasegunda,estligadaaoprconsciente,correspondeaosaspectos
dapersonalidadecujocontrolenoestmuitoaoalcancedoindivduo,masquepodemtornarseconscientes
porfim,altimaelaboraoestforadocontroleedoalcancedoindivduoecorrespondeaoinconsciente.
HipotetizamosqueaspirmideselaboradasporCarolinecorroboraramadescrioacima.Naprimeira,ela
retratouaspectostraumticosdesuavida,sendoalguns,atualmente,conscientesecontrolados.Tratasedo
aspectomaisexternodesuapersonalidaderepresentadopelapresenamarcantedesuaslembranas
torturantes.Asegundapirmide,afaixaprconscientedoicebergoudamontanhadegeloflutuante(Hall&
Lindzey,1978),representadapelacamadaintermediria,apartemaisoumenosacessveldeCaroline,equivale
saltersqueemergememprocessosdissociativoscadavezmaissobcontroleparcialdela.Naterceiraeltima
pirmide,acamadamaisprofundadapacienteoseuinconsciente,buscaobemestar,adescargadas
tensesedaansiedade.Ouseja,buscaoequilbrioeaintegrao(veraFigura1).
Vlidoatentarmosparaodesligarsedomundoeanalisarmosmaisdetalhadamenteotempodeexecuode
Carolineparaassuaselaboraespiramidais.Lembramosqueelaconstruiuaprimeirapirmideem10'13",a
segundaem4'29"eaterceiraem4'.Paraaquartapirmidelevouapenas2'.Estevealmparaosvalores
medianosdoteste,mas,dentrodosparmetrosaceitveisparaotempototaldeexecuo.nfasemaiordeve
serdadaaotempodaprimeirapirmide,fatoquecaracterizousignificativamenteochamadotempopsquicode
reao.
ConformeVillemorAmaral(1978),emrelaoaotempodeexecuo,osvaloresmdiosvariamentre4e8
minutosparacadapirmideeentre15e20minutosparaototaldastrspirmides.Porsernova,aexecuo
daprimeirapirmide,emgeral,poderexigirumpoucomaisdetempoqueasduassubseqentes.Otempo
psquicodereaofatorquedeveserlevadoemconsideraoporquehindivduoscujasreaesnormais
somaislentasehesitantes,enquantoqueoutrosexecutamhabitualmentesuastarefascommaiorprecisoe
rapidez.Poroutrolado,hpessoasmuitoinsegurasecomfortetendnciahesitao,queexigemlongotempo
paraexecutarsuaspirmides.Someticulosas,prudenteseextremamentecautelosas.Sopessoas,viade
regra,aparentementesossegadas,calmasequesedesligamtotalmentedomundo,quandoseaplicamaum
trabalhoqueasfascina.
PodemosdizerqueCarolineapresentadificuldadesparaocontroledasemoesedosimpulsos,demonstra
capacidadeadaptativaemevoluo,ecapacidaderelacionalemprocessodeestabilizaoaceitvel.Os
distrbiosdissociativosforamdesencadeadosporeventostraumticosseveros,aindanototalmenteelaborados
satisfatoriamentepelapaciente.Adicionalmente,osdadostrazidospelosregistrosdotempopsquicodereao
apontamparaumafacilidadededesligamentototaldomundo,fenmenocaractersticodadissociao,comum
noquadroclnicodaPersonalidadeMltipla.
Porfim,osdadosdoreteste,nonossoentender,corroboraramaprimeiraaplicaoemtermostraumticos,
dissociativosedeintegrao.Aprimeirapirmideressaltoumaisenfaticamenteosfatorestraumticos.A
segundamanteveabasedissociativaeaestruturatendenteamantofechado.Overde,Vd3,substituiuo
amarelo,Am1,comoseCarolineestivesse,inconscientemente,querendosuperardificuldadesdecanalizare
expressaremoes,passandoaterrelacionamentosafetivosesociaissatisfatrios,almdeumaesferade
contatossadios(VillemorAmaral,2005).Porfim,aterceirapirmideevidencioumaisfortementeaquesto
fundamentaldodesejodeintegrao,representadopelaformaoemcamadasmonotonais(veraFigura3).
Concluso
OsresultadoslogradoscomesteestudodecasonospermitemconsiderarqueoTestedasPirmidesColoridas
dePfisterrepresentauminstrumentoenriquecedorparaaavaliaopsicolgicadepacientesmltiplos.Os
aspectosamnsicos,asrefernciastraumticasedissociativasdescritasnaliteraturaparaaPersonalidade
Mltiplaforamidentificadossignificativamente:pelaseqnciaapresentadasegundooesquemarelativoao
traumaedissociaopelasanlisesinterpretativaspertinentesaotestemododecolocao,processode
execuo,sndromescromticas,frmulascromticas,variaocromticaedematizes,coresporduplae
tempodeexecuopeloregistrodosvaloresdeposio,bemcomoasdiviseselaboradasnasconstrues
piramidaispeloexamedaspirmidesemfunodosdiferentesplanosdepersonalidadeepelacaracterizao
dotempopsquicodereao,sugerindofacilidadeparaodesligamentototaldomundo.
Referncias
Allison,R.B.(1980).MindsinManyPieces.Califrnia:PasoRobles.
Andr,M.E.A.(2005).EstudodecasoemPesquisaeAvaliaoeducacional.Sriepesquisa,13.Braslia:Lber
Livro.
AssociaoPsiquitricaAmericana.(2003).DSMIVTR,ManualDiagnsticoeEstatsticodeTranstornosMentais
(4aed.).PortoAlegre:Artmed.
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S167704712008000300009 9/11
3/21/2017 OTestedePfistereotranstornodissociativodeidentidade
Brauer,J.F.(1998).OTestedasPirmidesColoridasdeMaxPfister.SoPaulo:VETOR.
Braun,B.G.(1986).TreatmentofMultiplePersonalityDisorder.Washington,DC:AmericanPsychiatricPress.
Cunha,J.A.,Minella,D.M.L.,Werlang,B.G.,Carneiro,T.F.(1993).PsicodiagnsticoR.PortoAlegre:Artes
Mdicas.
Ellenberger,H.F.(1970).TheDiscoveryoftheUnconsciousTheHistoryandEvolutionofDynamicPsychiatry.
NewYork:BasicBooksInc.
Faure,H.,Kersten,J.,Dinet,K.,&Onno,V.D.H.(1997).The19thCenturyDIDCaseofLouisVivet:New
FindingsandReEvaluation.Dissociation,10(2),104113.
Flournoy,T.(1994).DesIndeslaplanteMars:Etudesuruncasdesomnambulismeavecglossolalie[From
IndiatothePlanetMars.ACaseofMultiplePersonalitywithImaginaryLanguages].NewJersey:Princeton
UniversityPress.(Trabalhooriginalpublicadoem1899).
Freud,S.(1996).CincoLiesdePsicanlise.In.J.Strachey(Ed.eTrans.),EdioSTANDARDBrasileiradas
ObrasPsicolgicasCompletas.(Vol.XI).RiodeJaneiro:Imago.(Trabalhooriginalpublicadoem1910[1909]).
Freud,S.(1996).OEgoeoID.Em.J.Strachey(Org.eTrans.),EdioSTANDARDBrasileiradasObras
PsicolgicasCompletas.(Vol.XIX).RiodeJaneiro:Imago.(Originalpublicadoem1923).
Hacking,I.(1991).DoubleconsciousnessinBritain18151875.Dissociation:4(3),134146.
Hacking,I.(1995).MltiplaPersonalidadeeasCinciasdaMemria.RiodeJaneiro:JosOlympio.
Haddock,D.B.(2001).DissociativeIdentityDisorderSourcebook.ContemporaryBooks:ADivisionofThe
McGrawHillCompanies.
Hall,C.S.,&Lindzey,G.(1978).TeoriasdaPersonalidade.SoPaulo:EPU.
Heiss,R.,&Halder,P.(1983).OTestedasPirmidesdeCores.SoPaulo:VETOR.
Janet,P.(1889).L'automatismepsychologique.Paris:Alcan.
Justo,H.,&VanKolck,T.(1976).OtestedasPirmidesdeCores.SoPaulo:VETOR.
Keyes,D.(1981).TheMindsofBillyMilligan.NewYork:BantamBooks.
Kluft,R.P.,&Fine,C.G.(1993).ClinicalPerspectivesOnMultiplePersonalityDisorder.Washington,DC:
AmericanPsychiatricPress,Inc.
Marques,M.I.B.(1988).OTestedePirmidesColoridasdeMaxPfister.SoPaulo:EPU.
OrganizaoMundialdaSade.(1993).ClassificaodeTranstornosMentaisedeComportamentodaCID10
DescriesClnicaseDiretrizesDiagnsticas.PortoAlegre:ArtesMdicas.
Prince,M.(1957).TheDissociationofaPersonality.NewYork:MeridianBooks.(Trabalhooriginalpublicadoem
1905).
Putnam,F.W.(1989).DiagnosisandTreatmentofMultiplePersonalityDisorder.NewYork:Guilford.
Ross,C.A.(1989).MultiplePersonalityDisorderDiagnosis,ClinicalFeatures,andTreatment.NewYork:John
Wiley&Sons.Inc.
Schreiber,F.R.(1973).Sybil.SoPaulo:NovapocaEditorial.
Schwarz,T.(1977).TheFiveofMe.Chicago:HenryRegneryCompany.
Sizemore,C.C.(1978).I'mEve.USA:BerkleyPublishingGroup.
Steinberg,M.(1994).StructuredClinicalInterviewforDSMIVDissociativeDisorders(SCIDD),revised.
Washington,DC:AmericanPsychiatricPress.
VillemorAmaral,F.(1978).PirmidesColoridasdePfister.RiodeJaneiro:CEPA.
VillemorAmaral,A.E.(2005).AsPirmidesColoridasdePfister.SoPaulo:CETPP.
VillemorAmaral,A.E,&Silva,T.C.,&Primi,R.(2002).OTestedasPirmidesColoridasdePfistereo
TranstornoObsessivoCompulsivo.AvaliaoPsicolgica,2,133139.
Yin,R.K.(1989).CaseStudyResearchDesignandMethods.USA:SagePublicationsInc.
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S167704712008000300009 10/11
3/21/2017 OTestedePfistereotranstornodissociativodeidentidade
Endereoparacorrespondncia
Emails:mafaria@hotmail.com
RecebidoemAbrilde2008
ReformuladoemJulhode2008
AceitoemSetembrode2008
Sobreoautor:
*MarcellodeA.Faria:MarcellodeAbreuFaria:Psiclogo,MestreemPsicologiaClnicaeTecnlogoem
Informtica.Adicionalmente,MembroRegulardaInternationalSocietyfortheStudyofTraumaand
Dissociation(ISSTD),ScioEfetivodaAssociaoBrasileiradeRorschacheMtodosProjetivos(ASBRo)e
MembroTitulardoInstitutoBrasileirodeAvaliaoPsicolgica(IBAP).
Todoocontedodesteperidico,excetoondeestidentificado,estlicenciadosobumaLicena
CreativeCommons
R.AlexandreRodriguesBarbosa,45Centro
13215900ItatibaSPBrasil
revista@ibapnet.org.br
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S167704712008000300009 11/11