Godinjak Saveza drutava za primenjenu lingvistiku Jugoslavije,

Sarajevo: 1983-1984, br. 7 -8 , pp. 811-817.

ZVONKO N IK0 DINOVSKI

F i l o l o k i fakul t e t , Skopj e

UDK 80^.0-25:808.61/62-25
METAGOVORNI GLAGOLI U FRANCUSKOM i
MAKEDONSKOM JE Z IK U

N a jp re emo u k ra tk o d e f i n i s a t i osnovne te rm in a . '

Metagovor d e fin i e m o kao qovor o qovoru a metanovorne <>la<iole
kao l e k s i k a s r e d s t v a k o ja u svom z n aen ju s^ dre noia-1! ovo-
ra i k o ja zajedno sa g ra m a ti k im i prozodi js k im sre d st.vi : :
o s t v a r u j u m etaqovor. Pojam qovora shvaamo u znarem 'u l iuriskog
govora uopte (la n g a g e ) k o j podrazumeva qovor kao o r o i z v o j e -
n je ( p a r o l e ) , govor kao p ro iz v o d ( d i s c o u r s ) i novor kao r e a l i -
z a c i j u j t . z i k o g siste m a ( l a n g u e ) .

Zboq n e p r e c i z n o s t i term ina " q o v o r " , uvodimo tertnin

"p o vo rn a i n te rk o m u n ik a c i j a " koj i oznaava u p u iv a n je novorne
a k c i j e i n t e r g o v o r n ik u od s t r a n e g o v o r n lk a , p r i emu j e nu/no
da 1n te r g o v o r n i k prlm i qovornu a k c i j u l da na n ju r e a n g je unu-
tra n jo m i l i spoljanom re p lik o m . Govorne i n t e r k o m u n i k a c i ie se
mocM o s t v a r i v a t l u govorenom, pisanom 111 meanom novoru k o j i
p r e d s t a v l j a p r e l a z i z qovornoq u p is a n i qovor i o b r a t n o . S v a k i
od ova t r i n a in a o s t v a r i v a n j a qovorne i n t e r k o m u n i k a c i j e ima de
lim l n o 1 s v o ju posebnu metagovornu l e k s i k u . M1 emo nrouava-
t i samo metagovorne g l a g o le (u d a lje m t e k s t u m e t a o la n o le ) k o j i
o z n a a v a ju qovorenu qovornu in te r k o m u n ik a c i j u . P o la z e i od ulo-
ge i medjusobnh odnosa q o v o rn ik a i i n t e r q o v o r n i ka, novorne
1n t e r k o m u n ik a c je moemo s v r s t a t i u 3 osnovna t i p a :
1.p a s iv n e qovorne n t e r k o m u n ik a c ij e
2. a k t i v n e qovorne i n t e r k o m u n i k a c i j e i
3. govorne i n t e r a k c i j e

Govorne i n t e r k o m u n ik a c ij e se o s t v a r u j u putem osnovnih

j e d i n i c a - g o v o r n i h a k c j a . Govorna a k c i j a j e sekven ca koju gc-
v o r p ik upuuje in t e r g o v o n ik u i ona t r a j e do momenta kada qovor-
n k p r e s t a n e da go vori i l kada bude p r e k i n u t od s t r a n e i n t e r
govorni k a .

Najmanje smlsaone j e d i n i c e govorne a k c l j e nazivamo go

vornim a k tim a , dok malo vee j e d i n i c e , s a s t a v l j e n e od v i s e go-
v o r n h a k a ta k o j i su medju sobom povezan aroumentativnom i l i
kakvom drugom v re d n o u , nazivamo govornim radnjama.
811.
GODINJAK S P L J , 7-8,1983/84 .
M e ta g la g o le moemo svrstaLi nrema tome k o i i dvo o'o-
vo rn e i n te rk o m u n ik a c j e o z n a a v a j u . N a r n o z n a a v a n ja r.-alno-
s t i u j e z i k u qovoru zovemo punktuac i j a . Je d a n deo r-o ta.*l a-o-
l a p u n k t u ir a a k t v n o s t i n a r i n e g o v o r e n j a , s l u s a n j a i c \ ta n j.a ,
dok d ru g , mnogo v e i deo, p u n k t u ir a r e z u l t a t te a k t i v n o s f i od-
nosno z n a e n je g o v o r n ih a k a t a , q o v o r n h r a d n , n o v o r n ih u k c i-
j a i l i g o v o r n n n t e r a k c i j a .

U z n a e n ju svakoo qovornoq a k ta z v e d e r w u o k v r u
govorne n t e r k o m u n k a c i j e n o s t u lir a m o r e t i r i c-K-nv-i a
1. misao
2. odnos g o v o r n k a prema m s i i
3. in te r o d n o s g o v o r n i k a prema i n t e r n o v o r n i k u
4. c i l j govornog a k ta

Odnos i misao zajed n o zovemo sm isao novornon a k t a ,

dok i n t e r o d n o s , odnos i misao z a je d n o zovemo n t e r s r r i s a o qo-
vornog a k t a . Kada ove e le m e n te primenmo na m e t a o la o o le onda
dobjam o e t i r i qrup e m e t a g la g o la od koj h s v a k a p u n k t u i r a
r a z l c t deo govorne i n t e r k o m u n i k a c j e :

1) M e t a g la g o li za a k t v n o s t i n a r i n e r o v o r e n j a , s l u -
a n ja i u ta n ja napr. f r . g la g o li " a s p i r e r " , " c h e v r o t e r " ,
" h u r l e r " , " p p i e r " , kao i mak. " p e l t e i " , " m r m o r i " , " v r e s k a " ,
" b r b o r i" 'it d .

2) M e t a g la g o li za smisao govornog a k t a , o o v . r a d n j e ,
gOv. a k c i j e / napr. f r . " c i t e r " , " p a r a p h r a s e r " , " s o u l i r n e r " ,
" i n d i q u e r " , " p r c i s e r " , " f a i r e a l 1u s io n a " , " n i e r " , " a f f i r m e r "
i t d . kao i mak. " t v r d i , " n a z n a i " , " p o d v l e e " , " n r e c i z r a " ,
"d o d a d e " , " p o v t o r i " i t d .

3) M e t a g l a g o l i za i n t e i s m s a o g o v . ^ t a n v . r ad nje
1 gov. a k c i j e / n a p r. f r . " p r i e r qqun qqce , 's o u h a i t e r qgch
q q u n " , " r a c o n t e r qqch a q q u n ", " e n t e r t e r r gqun de gc;ch" i t d
kao i mak. " s e isp o v e d u v a nekomu", " s e d o v e ru v a nekomu", " b l a -
g o d a ri nekomu na n e t o " , " i z v e s t u v a nekoqo za n e t o " , "p re d -
upreduva nekogo na n e t o " i t d .

4 ) M e t a g la g o li za In t e r s m is a c ^ o v o r n e i n t e r a k c i j e /napr
f r . " s e n t r e t e n i r " , "m arch an d er", " c o n v e r s e r " , "s e q u e r e l l e r "
i t d . kao i mak. " r a z g o v a r a " , " m u a b e t l " , " d i s k u t i r a " , " s e c e n k a ",
"se k a ra ".
812.
 Z . NIKODINOVSKI : METAGOVORNI GLAGOL1 U FRANCUSKOM J E Z I K U
Svaka grupa sadri v e l i k i b ro j m e ta n la p o la , a s v i za~
jedno s a i n j a v a j u taksonomiju govorne tnterkom unikaci j e o d re d ie -
nog j e z i k a . U govoru srecemo razne forme m etaqlaq o la k o je se kom-
b in u ju sa druqim vrstama r e i . G la g o lsk e forme, o s t v a r e n e u no -
voru u k o m b in a c iji sa druqim reima i l i same zovemo g la g o ls k e
r e l a c i j e . O v d e emo uzeti u o b z ir samo g la g o ls k e r e l a c i j e sa
1inim g la g o ls k im formama. N j ih emo p ro u c a v a ti u sklopu t r i
v r s t e p u n k tu a c ija to :

1. p u n k tu a c iju o la g o lsk o g p r o c e s a ( t j . semas-ti ku ne-

ta g la g o la )
2. p u n k tu a c iju elemenata g la g o ls k e r e l a c i j e (tj. s -
ntaksu m e ta g la g o la ) I
3. p u n k tu a c iju odnosa u glagdskm r e la c ij a m a (tj.
pragmatku m e t a g la g o la ).

Na n e k o lk o primera iz prve dve grupe m etaglagola

e l imo s k c l r a t problem atiku postupak njenog i s t r a z i v a n j a .

I. P r v a grupa m etaglagola moe p u n k t u i r a t l a k t i v n

g o v o re n ja sa s l e d e i h s t a n o v i t a :

1. n a in g ovorenja i z g o v a r a n ja : napr. f r . ' p a r l e r " ,

"b g ayer", " n a s i l l e r " , "g rasse ye r, "c h u in te r ", " b l s e r " ," z z a -
y e r : , " a r t i c u l e r " , " a c c e n t u e r " , "P r o n o n c e r " " b a l b u t i e r " , " b a
f o u i l l e r " , " b r e d o u i l l e r " , "marmonner", "mchonner" i t d . , kao
I mak. " z b o r u v a " , " z g o v a r a " , " i z u s t u v a " " z u c k a " , "d t k a " ,
" p e l t e l " , "m rm o ri", "mumla", " s s k a " "b u n c a " i t d .

2. t o n a l i t e t i i n t e n z t e t g o v o re n ja : napr. f r . " c r i e r " ,

" v o c if r e r " , "to n n e r", "g u e u le r", " h u r le r " , " b r a i l l e r " itd .
kao i mak. " v k a " , " k r e s k a " , se d e r e " , " u r l a " , "q r m i" i t d .

3. b r z i n a , r ita m duina g o v o r e n ja : npr. f r . " d v i

d e r " , " d e g o s e r " , " D b i t e r " , decla m er" i t d . , kao i m ak."lom oti
" m e le " , " z a j d e " , " s e z a b o r a v i " i t d .

Za a k t i v n o s t n a in e s l u a n j a u t a n ja p o s t o j is -
to tako grupa m etaglago la i i z r a z a : f r . " c o u t e r " , " s e m e ttre a
l ' c o u t e " , "n c o u te r que d'u n e o r e i l l e " , " b o i r e le s p a ro le s
de qqun", " f a i r e la sourde o r e i l l e " , " s e t a i r e " , "ne pas p i p e r "
i t d . kao mak. " s l u a " , " s e p ra v i na u d re n ", " p r i s l u k u v a " ,
" s e d na u i " , " m o l i " , "zaneme" i t d .

Jedan d e lm ic a n p re g le d ove grupe m e ta g la g o la , k o j i

813.
 GODINJAK S D P I J , 7-8, 1983/84.
su u z e t i iz ra z n ih g o v o rn lh s t t l o v a fra n c u sk o g I makedonskoc
j e z i k a , p o k a z u je da p o s t o j e r a z l i k e kako u b r o j u m e ta g la g o la
tako i u n j i h o v i m z n a e n jim a . To se na<roito odnosi na a s o c i-
j a c i j e k o je su vezane za e t i m o l o g i j u o v l h a l a g o l a koj i , oznaa-
v a j u i i s t g l a g o l s k i p ro c s e s t o to ra d e i na r a z l i i t e ua-
i ne.

t o se t i e n j i h o v e s i n t a k s e , s v i m e t a g la g o li iz ove
grupe mogu g r a d i t a a e n t i v n e , samo nekl I n t e r a g e n t i v n e i j o
manji b r o j k o a g e n t iv n e g l a g o ls k e r e l a c i j e . Imena o v : h g l a c o l -
s k ih r e l a c i j a d o la z e od n j i h o v h s a s t a v n h e le m e n a ta . To su
s l e d e i e l e m e n t i : "A g e n s " j e elem en at g la g o ls k e r e l a c j e koj ?
oznaava g o v o r n k a 11i iz v o d ja a qovorne r a d n j e , " In t e r a g e n s "
j e e lem enat g l a g o s le k e r e l a c ? j e k o j o znaava in t e r g o v o r n i k a
i H onog kome se g o v o r n k obra-u i "K o a o e n s " j e elemenat g l a
g o ls k e r e l a c i j e k o j 1 oznaava i n t e r g o v o r n k a govorne i n t e r a k -
c i j e u ra v n o p ra v n o j u lo z i sa govorntkom.

Tako re c 'm o , fr. q la o o l "m u rm urer" moe Im ati s le d e -

e g l a g o l s k e r e l a c j e :

a ) a g e n t iv n u : On m urm urait dans l a maison q u ' e l l e

a v a i t un amant (mak. Vo k u k ata se u k a e deka taa tma lju b o -
v n ik ).

b) i n t e r a o e n t i v n u : I l l u i a murmur q u elq u e s mots

a l ' o r e i l l e (mak. Mu eona nekolku z b o ro v na u v o ) .

c ) k o a g e n tiv n u : I l s se murmuraient des c o n fid e n c e s

(mak. Si e p o te a d o v e r U v r a b o t ) .

Vd im o da se u makedonskom j e z i k u poWapaju dva g la -

g o l a : " u k a " " e p o t l " . Tome t r e b a d o d a ti da " S u k a " osm
toga t o o zn aava zvuk kao "m urm urer" o zn aava j o i govo-
rnu manu k o j a se u francuskom j e z i k u o znaava la g o lo m " c h u i n
t e r " . Povrh t o g a , g la g o l "m urm urer" moe o z n a a v a t i posebnu
govornu r a d n ju p r o t e s t a u k o lik o se n a l a z l u i n t e r a n z i t v n o j
g l a g o l s k o j r e l a c i j i . U francuskom j e z i k u , g la g o l "m urm urer" j e
u istom p o l j u sa g la g o lm a " c h u c h o t e r " 1 " s u s s u r e r " , d o k u
makedonskom j e z i k u g la g o l " e p o t i " o zn aava posebnu govornu
r a d n ju k o ja j e u francuskom j e z i k u oznaena glagolom " s o u f f l e r

Kakva j e p ra g m a tik a o v ih g l a g o l a ?

J a s u o j e da sv a k a u p o tre b a m e ta g la g o la k o j su mar-
k ira n i nekom s t i l i s t i k o m oznakom u r e e n ic lm a 111 gramatikama

8 1 k.
Z.NIKOD INOVSK!: METAGOVORNI GLAGOli U FRANCUSKOM JE Z IK U
p o v l a i sa sobom o d re d je n odnos g o vo rnfk a prema n t e r g o v o r n i -
ku k o j 5 moe b t p o z i t i v a n : i s p o l j a v a n j e p r ip a d n o s t i s t o j
d r u tv e n o j g r u p , i l i n e g a t v a n : e l j a z a d l f e r e n c i j a c j o m , za
ru g a n je i t d . Tako recm o , tr^eba z n a t da su f r . g l a g o l i " j a c t e r
" d g o i s e r " , " e s g o u r d e r " , " d e b a g o u l e r " , " d v i d e r " m a r k ir a n oz-
nakom " p o p u l a i r e " kao I makedonski g l a g o l " s e d e r e " , "mumla",
" m e le " i t d . M edjutlm , ono to nema u r e n c lm a , a ega su sve-
sn s v l govornt s u b je k t l jednog j e z i k a , J e s t e S l n j e n i r a da j e
z n a e n je samih g la g o la o d lu u ju e za n jlh o v u u n o tre h u . * t o ce
r e i da se zborom upotrebom o d red jen o o m e t a g la g o ia o d re d ju -
j e i odnos q o vo rn k a prema govornom procesu i njeciovom agensu.
To se n a r o c i t o odnosl na m e ta g la g o le k o j o z n a a v a ju o d r e d je -
ne n e d o s ta tk e n a ln a iz g o v a r a n ja kao n a p r . " g r a s s e y e r " , " z z a
y e r " , " b g a y e r " , " b a f o u i l l e r " i t d . Razume se da odnos g o v o rn ik a
z a v l s i od samog govornog a k ta al i vec i sama upotreba metagla-
g o la p o v l a l sa sobom i o dre d jen u p re d s ta v u o n te ro d n o s u . Na-
Ime, ono t o se smatra kao negat.yno g o v o rn lk nece u p u t i t i na
s v o ju a d r e s u , a to nee u i n i t i ni na a d re su n t e r g o v o r n i k a u-
k o l i k o el I da sauva s l m e t r i a n odnos s n jlm i nema do t r e e g
l i c a kome se n e g a tlv n o bez vee r e z e r v e moe u p u t i t i . To j e
o d l n o z r a z o fr a n c u s k i p is a c P i e r r e Danons u k n j i z l " L e
j a c a s s i n " : "T o u t e s t l a f a u t e de c e t t e t r o i s i m e personne,
ja m a is de l a p r e m i r e " ( s t r . 1A4).

II. Druga grupa m e ta g la g o la p u n k tu ir a z n a c e n je

a k t a , gov. r a d n je i gov. a k c j e i z n u t r a , bez o b z ir a na n j h o -
vo z n a e n je u v ez l sa In te rg o v o rn ik o m . D l s t i n k c l j u izmedju
s m is la i n t e r s m s l a moemo p r e n e t i na p o l j e l l n g v l s t l k e i re-
i da j e sada doba kada se l i n g v i s t i k a i n t e r s m s a snano raz-
vi j a .

M e ta g la g o li za smisao se mogu p o d e l i t i u dve qurpe:

1. m e t a g la g o li k o j i p u n k t u i r a j u samo z n a ce n je gov.
a k t a , g o v. r a d n je i gov, a k c i j e (n a p r . f r . " p r o n e r " , " p r c o
n i s e r " , " v a n t e r " , "com m enter", " e x p l i c i t e r " , " a n a l y s e r " , "d e'-
f i n i r " , " n u m r e r", i t d . kao mak. " s e f a l i " , " p r o g n o z r a " ,
" a n a li z ir a " , " d f in ir a " itd .

2. m e ta g la g o li k o j i p u n k t u i r a j u samo odnos govornika

prema s m s lu ne uz im aju i u o b z i r sam smisao gov. a k ta ( n a p r . r
f r . " d l i r e r " , "d c o n n e r1^, " d r a i l l e r " , " d r r a i s o n n e r " , " d i
v a g u e r " , " d b lo q u e r " , "d m nager", " p r t e n d r e " , " e x a g r e r " ,
" a t t i g e r " , " m e n t i r " , I t d . kao mak. " l a e " , " f a r b a " , "m aka",
" s u i " , " t r o p a " , " p lj a m p a " , "z a o b l I k o l u v a " , i 'p r e t e r u v a " i t d .
815.
 GODISNJAK S D P I J , 7-8, 1983/84.
M e t a g la g o ll za sm sao grade samo a g e n t lv n e g la g o ls k e
r e l a c i j e , u protfvnom m e n ja ju s v o je z n a e n je : n a p r. a f.fi rmer
qqch a qqun" u zn ae n ju " d c l a r e r " . S i n t a k s l k l o b je k a t g l a g o l
ske r e l a c i j e oznaava s a d r z n u govorne j e d i n l c e I on se moe
r a z l i i t o : n t e r p r e t ! r a t i u z a v s n o s t od t i p a v e z e sa m etagla-
golom.

M e t a g la g o ll Iz ove grupe se mogu k o n t r a s t v n o prou-

cavat prema tfpovfm a o b j e k a t a sa kojm a grade g la g o ls k e r e l a -
c 1j e .

Uzmmo za prim er n e k o llk o a g e n t l v n i h re la c lja g la q o la

"d te r":

- Tu d i s des b t i s e s / - ZboruvaS g lu p o s t !
- Il n a r i e n d i t / - N l t o ne r e e .
- Q.u est-ceq u e tu d i s ? / - 5 to vel i S / v l ka/?
- Il a d t une p o s ie /- Kaza edna pesna
- J a v a i s entendu d i r e par ... / - S I unav od . . .

Iz g o r n j h n e k o lik o prim era vd m o da v e p o s t o je raz-

l i k e to samo po p t a n j u zn aenjskog p o l j a up otrebe svakog me-
t a g l a g o l a u francuskom makedonskom j e z i k u .

S to se t c e odnosa agensa prema mi s i , spomentmo jednu

bogatu grupu m e ta g la g o la gde j e on n e g a t 1v a n :n a p r . f r . " c r i t i
q u e r " , "m d ir e dp q q u n ", "m augrer c o n t r e q q c h ", "d n o n cer q qch",
" d e n i e r q u e " , " a b j u r e r q q c h " , "d m e n t ir qqch" t d . i mak. " k r -
t i k u v a " , "o g o v a ra nekogo", "p o rekn u va d e k a ", " n e g l r a d e k a ", "de-
m a n tira n e t o " , " d e m i s t i f c i r a n e t o " i t d . Ja s n o j e iz samog zna-
e n ja o v i h m e ta g la g o la da n j i h o v a up otreba o d r e d j u j e I angazman
g o v o r n lk a . P r o u a v a n je s v i h v r s t a odnosa u r e a l n o j u p o tre b i meta
g la g o la j e rad vredan v e l i k e p a n je i I j u b a v .

B ELEK E

1) Ovde u k r a t k o prenosimo neke d e f l n c l j e I z naeg la n k a "Semo-

t i k a na g o v o rn a ta i n t e r k o m u n k a c j a " n R a z q le d l b r . 4 , 1983.
s t r . 481-491.

2) Pojam g l a g o ls k e r e l a c i j e odgovara Jesp erseno vom pojmu "n e k s u s ".

Odredjujemo se za te rm n " g l a g o l s k a r e l a c l j a " j e r on sa d r l
r e " g l a g o l " k o j i j e s a s t a v n l deo s v l h t i t e , r e l a c l j a . Up. Otto

816.
 2.NIKODINOVSKI: METAGOVORNI GLAGOll U FRANCUSKOM JE Z IK U
Je s p e r s e n : La p h ilo s o p h ie de la grammaire , Les d i t i o n s de
minuit",' 1971 , s t r . '148 i d a l j e .
R s u m

LES VERBES METALANGAGIERS EN FRANAIS ET

EN MACEDONIEN
_ . M-
R s u m

S u r l a base de l a d f i n i t i o n du mtalanqaqe comme

langage sur l e langage le s verbes m ta la n g a g ie rs se r p a r t i
s s e n t en deux groupes:

1. le s v e rb es m ta la n g a g ie rs proprement d i t s e t
2. le s verbes m t a l I n g u l s t l q u e s . L a n a ly s e du sens
des u n it s de V In tercom m un!cation v e r b a le permet l a c l a s s i f i
c a t i o n su lv a n te ^ d e s verbes m ta la n g a g ie rs proprement d i t s :
1. metaverbes d sig n an t 1 a c t i v i t e t le s m anires de p a r l e r ,
- d c o u t e r e t d e - s e - t a ir e / f r . " b a l b u t t e r ' 1, maced. " p e l t e l " /
2. metaverbes d sig n a n t l a s i g n i f i c a t i o n de I n a c t i o n v e r b a le /
f r . " c i t e r " , maced. " t v r d l " / 3. mtaverb* d sig n a n t l i n t e r s i g
n i f i c a t i o n de In a c t i o n v e r b a l e / f r . " p r i e r qqun", maced. "m oI
nekogo" / e t A. m etaverbes d sig n a n t 1 I n t e r s i g n i f i c a t i o n de
l i n t e r a c t i o n v e r b a le / f r . " s e q u e r e l l e r " , maced. " s e k a r a " ) .

Dans la s u i t e de l a r t i c l e l a u te u r t u d i b r i v e
ment l e s deux prem iers groupes su r t r o i s p o i n t s : 1. l e sens du
procs 2. le s c o n s t r u c t i o n s sy n ta x iq u e s e t 3. l a c o n n o ta tio n de
r e m p l o i des metaverbes dans l e d is c o u r s .

l tu d e , s i b r v e qu e l l e e s t , d un c e r t a i n nombre de
m etaverbes f a i s a n t p a r t i e de la taxinom ie de 1* Intercommunica
t i o n v e r b a l e , montre q u ^ ll e x i s t e des d i f f r e n c e s n o ta b le s e n tre
l e s metaverbes f r a n a i s e t l e s metaverbes macdoniens dans le s
t r o i s p o in t s t u d i s .