Univerzitet Crne Gore

Filozofski fakultet u Nikiu

Odsjek za filosofiju

Hajdegerova kritika destrukcija metafizike

Pisana priprema za ogledni nastavni as iz predmeta Filosofija

Mentor: Prof. dr Slavka Gvozdenovi Kandidat: Aleksandar Jovanovi

U Nikiu, 12. septembra 2016. g.
Nastavna tema: Savremena ontologija

Nastavna jedinica: Hajdegerova kritika destrukcija metafizike

Tip asa: usvajanje novih znanja, obrada novog gradiva

Ciljevi asa:

a) Obrazovni: upoznavanje uenika sa osnovnim Hajdegerovim pojmovima (tu-

bivstvovanje, ontoloko-ontika razlika, bivstvovanje-bivstvujue), razumijevanje
znaenja i izgradnje Hajdegerove kritike ontologije

b) Vaspitni: razvijanje sposobnosti zapaanja, govornog izraza, samostalnog i kritikog

rasuivanja uenika, filosofskog miljenja uenika (samostalnog traenja, domiljanja odgovora i
izvoenja zakljuaka), misaonog pristupa tekstu, uoavanja problema i onog kljunog u tekstu

Oblici rada: frontalni

Nastavne metode: usmeno izlaganje, razgovor

Nastavna sredstva: teze na tabli, udbenik i struna literatura

Aktivnosti uenika:

- sluaju izlaganje o Hajdegerovoj kritikoj destrukciji metafizike

- biljee bitne sadraje (osnovna struktura izlaganja)

- ue kako se formuliu pitanja

- iznose sopstvena miljenja o Hajdegerovom filosofskom projektu

- diferenciraju osnovne pojmove Hajdegerove filosofije

- upotrebljavaju filosofske termine

- uoavaju etimloko i esencijalno znaenje pojmova

- povezuju nove sadraje sa prethodnim znanjem i iskustvom

- povezuju novo gradivo sa srodnim sadrajima iz drugih nastavnih predmeta

Aktivnosti nastavnika:

- podstie uenike na misaono angaovanje

- postavlja inspirativna pitanja

- motivie uenike na aktivno uee na asu

- ispisuje osnovne teze i kljune pojmove

- upuuje uenike na razlikovanje Hajdegerovih filosofskih konstrukcija

- upuuje uenike na povezivanje novog gradiva sa prethodno usvojenim znanjima

- podstie uenike na razgovor i iznoenje sopstvenog miljenja

- upuuje uenike na korienje udbenika i izvorne literature

- prati, koordinira i usmjerava aktivnosti uenika

a) Struna literatura:

-Heidegger, M.: Bitak i vrijeme, ,,Slubeni glasnik, Beograd, 2007.

- Heidegger, M.: Miljenje i pevanje, NOLIT, Beograd, 1982.

- Heidegger, M.: O stvari miljenja, , Beograd, 1998.

- Heidegger, M.: umski putevi, , Beograd, 2000.

- Heidegger, M.: Uvod u metafiziku, ,,Vuk Karadi, Beograd, 1976.

Metodika literatura:

-S. Gvozdenovi: Metodika nastave filosofije, Univerzitet Crne Gore, Podgorica, 2011. (drugo
izdanje)

-J. Marinkovi: Metodika nastave filozofije, ,,kolska knjiga, Zagreb, 1983.

-S. Gvozdenovi: Filosofija, obrazovanje, nastava, ,,Zavod za udbenike i nastavna sredstva,

Podgorica, 2005.

Mjesto rada: uionica / Korelacija: sa nastavnim sadrajima iz sociologije, knjievnosti i istorije u

funkciji boljeg razumijevanja Hajdegerovog kritikog odnosa prema tradicionalnoj metafizici i
zasnivanja fundamentalne ontologije kao egzistencijalne hermeneutike tu-bivstvovanja
PLAN ASA

I dio: Najava teme i nastavne jedinice: priprema uenika (5-7 minuta)

II dio: Izlaganje nastavne jedinice i uspostavljanje sinteze, uz ispisivanje bitnih pojmova i teza na
tabli (25-30 minuta)

III dio: Ponavljanje i domai zadatak (5-7 minuta)

Tok asa

Uvodni dio asa

Martin Hajdeger je najznaajniji predstavnik savremene filosofije egzistencije, ali i jedna od

krupnih mislilakih figura umirueg graanskog svijeta i cijele novovjekovne epohe. Treba rei
da on sam odbacuje termin ,,filosofija egzistencije, koji ne odgovara njegovom ,,miljenju
osnove (Grunddenken) kao ,,miljenju bia (Seinsdenken), ve po starom metafizikom
modelu (koji Hajdeger naelno prevladava), predmetno shvata i samu egzistenciju. U njegovom
velikom djelu treba prepoznati snani mislilaki poduhvat u poznom graanskom svijetu, i
epohalno sa-miljenje to izvire iz tekue svjetsko-istorijske krize koju prema uslovima
graanske egzistencije obuhvata i subjektivno prevazilazi. Martin Hajdeger je temeljno i bolje
od veine svojih savremenika poznavao tradicionalnu filosofiju i na svom se mislilakom putu
drao te tradicije kao formalno bitnog uslova sveg napredovanja u filosofskom miljenju.
Hajdegerov pozitivan odnos prema toj tradiciji pokazuje se ne kao stvar neke line odluke iz
duha tradicionalizma, a jo manje kao njegovo naroito interesovanje za istoriju filosofije, ve
kao nuni izraz njegovog povijesnog (istorinog) naina miljenja koje ne zapoinje od nekog
apsolutnog poetka ili racionalistike odluke o izgradnji filosofskog sistema ,,na sigurnom putu
nauke, ve od pouzdanog poznavanja filosofske tradicije da bi se uopte znalo ta je novi put u
miljenju, kao to tano poznavanje drutvene i kulturne istorije tek omoguuje da shvatimo ta
znai izgradnja novog svijeta. Hajdegerov odnos prema metafizici i istoriji metafizike u evropskoj
tradiciji moemo razumjeti samo iz njegovog povijesnog naina miljenja, iz njegovog tumaenja
istorije metafizike, koju dovodi u bitnu vezu sa sudbinom Zapada i evropske civilizacije. Mada
izrazito evropska pojava, filosofija prema milenju Hajdegera ima presudan znaaj za sudbinu
cijelog svijeta. Sa filosofijom se raa Evropa i sa filosofijom se dovrava jedan povijesni projekat
koji nosi ime ,,Evropa." Dovrenje ili ispunjenje filosofije je, sa jedne strane, kraj filosofije kao
metafizike, a sa druge strane, poetak civilizacije koja je potpuno metafiziki zasnovana. Moe
se oekivati, misli Hajdeger, da e dovrenje metafizike trajati due od njene dosadanje
povijesti. No, metafizike pretpostavke ne odreuju samo sudbinu Evrope. U Evropi se rjeava
sudbina Zemlje s obzirom na planetarnu dominaciju evropskog projekta. Da bi se shvatio novi
povijesni trenutak neophodno je vratiti se korak unazad iz ostvarene metafizike u njen izvor. Na
taj nain bi se na osnovu onog to se do sada mislilo moglo sagledati ono to je u metafizici
ostalo nemiljeno, ali je odreivalo ono to je ona izriito mislila. Jedan povijesni preokret
mogue je misliti, smatra Hajdeger, samo ukoliko miljenje ima isto porijeklo kao i povijest iji
preokret zahtijeva. Tako se zatvara krug evropske metafizike tradicije. Imajui u vidu njen
globalni znaaj, i preokret planetarne povijesti je pod vlau evropskog porijekla. Filosofija je za
Hajdegera oduvijek bila metafizika, odnosno, onto-teologija. ,, Jer metafizika je ne samo teo-
logika, ve i onto-logika. Ona, prije svega, nije ni samo jedno, a ni samo drugo. tavie, ona je
teo-logika zato to je ontologika." - kae Hajdeger. Ovo specifino jedinstvo odreuje, prema
njemu, osobenost zapadne kulture u cjelokupnoj tradiciji. Metafizika oduvijek misli bivstvujue
kao takvo u cjelini, kako u smislu osnovnog razloga, tako i u smislu krajnjeg osnova. Stvar
metafizikog miljenja je bivstvovanje (Sein). Mada je bivstvovanje najizvornija stvar miljenja,
ono u metafizici nije izvorno miljeno. Ona je zaboravila pravi smisao bivstvovanja ponitavajui
razliku izmeu njega i bivstvujueg (Seiende). Zbog toga je potrebno obnoviti smisao ontoloke
razlike. U metafizici je ontoloka razlika izbrisana, jer ona preuzima samo jedno odreenje
grkog razumijevanja bivstvovanja. Ovo nerazlikovanje je potom samorazumljivo prenoeno
kroz filosofsku tradiciju. Tako su se oblikovale razliite predrasude o smislu bivstvovanja. U
sreditu Hajdegerovog miljenja su dva pitanja bitno povezana, pitanje o biu i pitanje o istini.
Treba razjasniti smisao i jednog i drugog pitanja, kao i njihov meusobni odnos, jer iz
razjanjenja ta dva centralna pitanja proistie razuimijevanje Hajdegerovog povijesnog
(istorinog) shvatanja filosofije, samim tim i njegovog shvatanja metafizike.

Glavni dio asa

U nemogunosti tradicionalne logike da definie bivstvovanje Hajdeger ne vidi prigovor protiv

njegovog smisla, ve nedostatak same logike. Pitanje o smislu bivstvovanja nije kolsko pitanje,
ve pitanje od sudbonosnog znaaja s obzirom na to da je filosofska istina ,,sutinska istina
ljudskog tu- bivstvovanja (Das-Sein)." Ono, dakle, nije razumljivo po sebi. Samorazumljivost je
odvela smisao bivstvovanja u zaborav. ak i vie: do zaborava da je bivstvovanja zaboravljeno.
Tako je dosljedno izbrisana razlika izmeu bivstvovanja i bivstvujueg. S obzirom na znaaj koji
pitanje o bivstvovanju ima, neophodno je da se to ,,po poloaju prvo, najprije kao najire, zatim
najdublje, i najzad kao najizvornije pitanje" najozbiljnije ponovo postavi. Ono je, prema
Hajdegeru, najire, jer obuhvata sve to jeste, jer ima granicu u onom to jednostavno nije, u
Nita. No, i samo Nita spada u ovo pitanje. Ono je najdublje zato to ispitujui ono to jeste
trai njegovu najdublju osnovu u smislu horizonta u kome sva pitanja dobijaju smisao. Na kraju,
ono je najizvornije, jer se tie samog ovjeka. Ispitivanje bivstvovanja konstituie osobitost
ovjeka. Kako Hajdeger objanjava sudbonosni zaborav izvornog smisla bivstvovanja? Razlog je u
njegovoj dvosmislenosti. Metafizika govori o bivstvujuem kao bivstvujuem u cjelini.
,,Bivstvujue znai kod Grka , a ono to bivstvujue ini bivstvujuim jeste sutina bivstvujueg
i njegovo bivstvovanje. Ovo Grci oznaavaju sa ." Bivstvenost bivstvujueg,
(Seinheit) je dvosmislena: jednom se odnosi na bivstvujue u smislu najvie optosti, drugi put u
smislu najvieg bivstvujueg. Metafizika gubi iz vida ovu dvoznanost koja joj lei u osnovi. U
stvari, Grcima se bivstvovanje otvara kao . No, je dvosmisleno: kao bivstvujue u
cjelini i kao bivstvenost (). Kod Grka nema razdvajanja ovih znaenja, ve su, kao kod
Aristotela, ukljuena u jedinstvenu prvu filosofiju. ,,Nema dvaju razliitih disciplina, nego pitanje
o bivstvujuem u cjelini i pitanje o tome ta je bivstvovanje bivstvujueg, njegova sutina,
njegova priroda (Natur), on (Aristotel) oznaava kao prvu filosofiju (...) Prva filosofija je pitanje o
u njenom dvostrukom znaenju: pitanje o bivstvujuem kao cjelini i pitanje o
bivstvovanju." Ova dvosmislenost je ostala nerazluena tokom cijele metafizike povijesti.
Govorei o bivstvujuem u cjelini metafizika transcendira, nadilazi sveukupno bivstvujue i pri
tom zadrava dvojstvo bivstvujueg: kao pojedinanog bivstvujueg i kao onog to omoguava
da neko bivstvujue uopte jeste. Grko tako moe da oznaava istovremeno i entia (
) i esse ( ). Grci su razumjeli smisao bivstvovanja kao , odnosno .
Latinski prevod kao substantia ne pogaa njen izvorni smisao. Hajdeger tumai kao An-
wesen, prisustvo. ,, Bivstvovanje po Grcima u osnovi prikazuje prisustvo" - kae on. Polazei od
toga, vidi se kako je bilo mogue da Grci bivstvovanje shvataju kao . Na osnovu ispitivanja
porijekla rijei bivstvovanje i , Hajdeger dolazi do zakljuka da ono to se imenuje rijeju ,,
bivstvovanje odgovara znaenju ,,''. Meutim, u Grkoj je to ostalo neizreeno. Zbog
toga je tok razumijevanja bivstvovanja mogao kasnije da se preobrazi. Sa Platonom i
Aristotelom, kae Hajdeger, zbiva se ,,poetni kraj velikog poetka." Bivstvovanje je sada
shvaeno kao ,,ideja" - idea, . Time je ve omoguen tok kasnijeg razumijevanja
bivstvovanja. Hajdeger tumai idea kao ono to se opaa kod neeg vidljivog, kao prizor
(Anblick), izgled, . Izgled neke stvari je ono u emu se ona predstavlja, ono to ona jeste.
Izgledanje pokazuje kako i ta neka stvar jeste i u tome zapoinje njeno prisustvo, , kao
prisustvo nekog bivstvujueg, ili kao prisustvo nekog izgleda. Ovo razlikovanje lei u osnovi
razlikovanja existentia - essentia. Ako se idea (izgledanje) shvati kao prisustvo, onda ono moe
da znai stalnost, postojanost (Stndigkeit). Moemo ga razumjeti kao samo izdvajanje iz neke
neskrivenosti (jednostavno ), ili kao neto to se izdvaja . Prisustvo tada oznaava
da-bit i ta-bit. Poto nadvladava shvatanje bivstvovanja kao ideje u smislu ta-biti, bivstvovanje
dobija smisao onog to uistinu jeste ( ) nasuprot pojedinanog bivstvujueg koje istinski
ne bivstvuje. Da-bit nestaje. Ideja postaje paradigma, uzor prema kome se kasnije razvija
razlikovanje ideje i pojave. Ujedno to je korijen prometanja istine kao neskrivenosti u istinu kao
tanost vienja. Mijenja se, dakle, izvorni smisao -a. kao iskaz postaje mjesto istine
kao tanosti. Kao kazivanje neega o neemu on se vezuje za ono o emu govori, ,
subiectum. Tako se potvruje znaenje kao prisutnosti, postojanosti. Pravo bivstvujue je
uvijek-bivstvujue. Ono to je najpostojanije u prisustvu jeste ideja, uzor, kao ono na to se
uvijek vraamo - predleee, , subiectum, kasnije predmet. Tako je otvorena
mogunost (mada ne i jedina) da se bivstvovanje u razliitim formama tumai kao stalna
prisutnost - substantia, ego cogito, subject, ja, um, duh, volja, Bog. Pomenuta mogunost na
kojoj poiva dvoznanost bivstvovanja je nagovijetena, ali ne i izreena jo kod Aristotela. Ona
dozvoljava da se cjelina bivstvujueg predoi u smislu najoptijeg roda, najvieg, boanskog
bivstvujueg ili krajnjeg uzroka. To objanjava kako je metafizika mogla da se razvije
istovremeno kao ontologija i teologija. Teoloki karakter metafizike bio je mogu zato to je
bivstvujue otkriveno tako da je to otkrie u sebi dozvoljavalo da hrianska teologija preuzme
grku filosofiju. Ono to je kod Aristotela bilo prisutno kao jedna neizriita mogunost Hajdeger
otkriva eksplicitno razvijeno u sholastikoj filosofiji kao ,,spoznaju krajnjeg (u smislu
prouzrokovanja (Verursachung)), najoptijeg (u smislu apstrakcije) i najvieg bivstvujueg (u
smislu naina bia (Seinsart))." Prema tome, postaristotelovska metafizika ne zasniva svoj razvoj
na preuzimanju i nastavljanju Aristotelovog filosofskog sistema, nego na ,,nerazumijevanju
upitnosti i otvorenosti u kojima Platon i Aristotel ostavljaju centralne probleme." Od tada dva
momenta uskrauju pojavljivanje izvornog smisla filosofije: hrianska koncepcija svijeta, prema
kojoj se cjelina bivstvujueg dijeli na Boga, prirodu i ovjeka, i matematika spoznaja. Njihov spoj
Hajdeger objanjava preko injenice da teologija vidi cjelinu bivstvujueg kao da je ono
prethodno racionalno miljeno u Boijem umu. Meutim, im oslabi povezanost izmeu Tvorca i
stvorenog, a ljudski um stekne prevlast, bivstvujue se moe misliti matematiki u smislu da je
postalo proraunljivo. Ujedno tu se raa moderna tehnika kroz koju se miljenje postavlja kao
jedina mjerodavna osnova bia. Prema Hajdegeru, izmakao je pravi smisao bivstvovanja koji je
bio otkriven, mada ne izriito, u grkom razumijevanju bivstvovanja kao - prisutnost (An-
wesenheit). Tumaenje prisutnosti () kao postojanosti, ouvalo je, dodue,
spomen na pravi smisao bivstvovanja - Vrijeme, ali u obliku koji je odgovarao prevoenju
u substantia, odnosno obliku u kome u razumijevanju Vremena preovladava samo jedna njegova
dimenzija - sadanjost. Vrijeme je oduvijek bilo u temelju odreivanja bivstvovanja, mada nije
uvijek tumaeno na izvorni nain. Prevlast sadanjosti u razumijevanju Vremena je za Hajdegera
svjedoanstvo o zaboravu bivstvovanja. Smisao bivstvovanja kao temelj njegovog razumijevanja
Hajdeger otkriva u ekstatikom karakteru Vremena. On potvruje da je Vrijeme smisao
bivstvovanja i u egzistencijalnoj analitici tu- bivstvovanja (Das-Sein) iji je smisao ekstatika
vremenitost (Zeitlichkeit). Meutim, ovaj ekstatiki momenat preobraava sam smisao temelja.
Temelj se pokazuje kao bez-temelj, bezdan (Abgrund). Razumijevanje bez-temelja u privativnom
smislu, kao nemogunosti racionalnog utemeljenja smisla bivstvovanja, jeste posljedica
metafizikog odreenja. Nemogunost racionalnog utemeljenja, ne znai, meutim, da je
smisao bivstvovanja bez porijekla, da je smisao istinski bez-zaviajan. Bez-zaviajnost i
nemogunost racionalnog utemeljenja su tekoe samo u horizontu metafizikog miljenja, te je
njihovo vaenje odreeno vaenjem metafizike. ,,Tekoa lei u jeziku. - kae Hajdeger. ,,Nai
zapadni jezici su, svaki na svoj nain, jezici metafizikog miljenja. Da li je sutina zapadnih jezika
samo metafizika i stoga trajno proeta onto-teo-logikom ili ovi jezici pruaju druge mogunosti
kazivanja, a to u isti mah znai kazujueg nekazivanja - to pitanje mora da ostane otvoreno." U
emu je tekoa sa jezikom? Vrijeme i bivstvovanje se uzajamno odreuju. Ako kaemo:
bivstvovanje jeste, Vrijeme jeste, mogli bismo, zavedeni metafizikom strukturom jezika, rei da
iz njihovog uzajamnog odreivanja proizilazi da je Vrijeme bivstvujue i da je bivstvovanje
vremenito.

Zavrni dio asa

Hajdeger nalazi uporite za destrukciju metafizike u povijesti bivstvovanja. U skladu sa njegovom

destrukcijom pojmova subjekta, predmeta, supstancije, uporite oznaava okvir za njeno
razumijevanje, a ne neku vrstu vrstog oslonca, temelja. Prema tome, uporite za razlaganje
tradicionalne filosofije treba da se razlikuje od racionalnog utemeljenja jednog miljenja. Novo
miljenje tei da bude stroe od utemeljujueg, pri emu ,,stroe" znai primjerenije stvari
miljenja i u tom smislu jednostavnije. Po svojoj namjeri Hajdegerova misao bi trebalo da bude
krajnje radikalan zahvat. On ak misli da u tom pravcu nije u potpunosti istrajao ni njegov
projekat fundamentalne ontologije. Kraj filosofije kao metafizike jeste, prema Hajdegeru,
istovremeno i kraj metafiziki zasnovane povijesti. U ovom sluaju kraj ne podrazumijeva da
metafizike vie nema, niti da je metafizika epoha jednostavno nestala. Naprotiv, kraj metafizike
znai vrhunac razvoja unutranjih mogunosti metafizike, jer su se one ispunile do krajnjih
posljedica. Unutranji naboj mogunosti metafizike je iscrpljen poto su se one pretvorile u
stvarnost. Meutim, ova stvarnost je zavodljiva, jer vezuje razumijevanje samo za ono to je u
njoj pozitivno izloeno. To je prevlast predmetnosti, prevlast bivstvujueg u kome se ustoliila
metafizika stvarnost. Sutina prave stvarnosti ostaje skrivena u prevlasti metafizike. Ona se
ipak jednom istinski otvorila - u poetku grke filosofije. Krivotvorenje grkog poetka, koje je
potom nastupilo, ostaje mjerodavno do dananjeg dana. Potrebno je stoga raskriti naslage
tradicije i otkriti prvobitni sjaj poetka. Tek kad se tradicija razloi i kad se domisli ono o emu se
nije mislilo, a to je omoguavalo miljenje miljenog, mogue je najaviti novi poetak kao
izvornije zapoinjanje povijesti. U skladu sa Hajdegerovim odreenjem Vremena, savremeni
trenutak, u kome se ponovo uzdiu pitanja poetka i kraja, mogao bi da se protumai na sljedei
nain: dogaanje koje iz budunosti (novi poetak - ,,nadolazak bia) preuzima ono to je bilo
(,,grki poetak) u savremenosti (kraj metafizike). U tom smislu bi kraj metafizike bio mjesto
susreta dva poetka: jednog koji gasne i drugog koji ponovo budi sjaj. No, Hajdegerovo
odreenje kraja metafizike je dvosmisleno. U jednom trenutku se radi o poetku neskrivene
vladavine metafizike, a u drugom o najavi neeg savim novog i nepoznatog za to i ne postoji
pripremljeno miljenje. Prvobitni i obnovljeni poetak su u jednom bitnom smislu isti, u smislu
dogaanja neskrivenosti - . Savremeni oblik neskrivenosti bia treba traiti u tehnikom
odnosu prema svijetu, jer je dananji oblik pojavljivanja metafizike - tehnika. Zbog toga je
dovrenje metafizike poetak svjetske tehnike civilizacije. Destrukcija metafizike se, onda,
moe izvesti kao analitika tehnike. Analitika ima zadatak da otkrije njeno povijesno i
egzistencijalno porijeklo. Dakle, razumijevanje sutine dovrenja (Vollendung) metafizike je
razumijevanje sutine tehnike. U poznom Hajdegerovom miljenju preteno djeluje rezignirani
pogled unatrag koji tei ka obnavljanju nekadanjeg ,,miljenja bia ili, jo pasivno oekujui
dolazak bia, preputa ovjekov usud na Zemlji povijesti bia, u secesiji od moderne nauke i
nauno-tehniko-industrijskog i drutvenog razvoja iz nepovjerenja prema ovjekovom
samoregulisanju poloaja u kosmosu. Hajdeger u svom povijesnom nainu miljenja ne porie
metafiziku koja za njega nosi osnovna uvianja jedne istorijske epohe i tvori samu istoriju.
Samim tim se njegovo savlaivanje metafizike tie pitanja osnove metafizike, ali ne kao pitanje o
nekoj meta-metafizici (nekom novom metafizikom projektu, obuhvatnijem od svih do sada
poznatih projekata), ve kao pitanje o biu, o samopokazivanju bia.

PLAN TABLE

Martin Heidegger (1889-1976)

-Filosofija XX vijeka (filosofija egzistencije) -Fundamentalna ontologija

-Zaborav bivstvovanja (ontoloka indiferencija) -Istina (gr. - neskrivenost)

-ovjek kao tu-bivstvovanje (njem. Das-Sein) - Pojam i bit tehnike