LI NI U

Qu}n i l cng c bo v li ch mt giai cp, tng lp, quc gia, l{ chuyn bnh
thng. Nhng vic mt quc gia, mt nh{ nc s dng mt i qun bao gm - song
khng phi ch cu thnh t cc cng dn ca mnh bo v li ch ca mnh, li l mt
chuyn khc. Li cng khc na nu li l vic chuyn nghip ho mt i qu}n |nh nhau
ch v c thu tin. Nhng l{ s tht trong lch s qun s th gii. Nhng i qun
|nh thu xut hin t rt sm. Thi quc La M c i ~ c c|c binh o{n lnh |nh
thu ngi Sparta. Ti Php, vic tuyn m lnh |nh thu ngi nc ngo{i ~ c t th k
12 di triu vua Philippe Auguste di hnh thc nhng i i t do. Vic tuyn m
nhng i qu}n |nh thu ngi nc ngoi chin u cho mnh khng phi l chuyn
him hoi. Tuy nhin, cho n trc nm 1831, nhng i qu}n |nh thu l{m nhim v bo
v v tham gia nhng cuc chin tranh m{ ngi tr tin thu n tham gia. Tm li, l{
mt i qu}n thng thng ch khc l gm ngi nc ngoi v chin u cho ngi tr
tin thu.

i vi i qu}n L dng Ph|p ra i nm 1831 th ngo{i nhng c im chung ca

nhng i qu}n |nh thu chuyn nghip, n c c im ring l{ ra i nhm phc v
nhng cuc chin tranh xm chim v bo v nhng thuc a ca Php. V vy, lch s ca
n gn lin vi nhng thuc a, khu vc Ph|p quc hi ngoi ca Mu quc. Trn th
gii, hin nay ch c Php v Ty Ban Nha l t chc o qu}n L dng nhng i L
dng T}y Ban Nha ch l hc theo m hnh ca Ph|p v{ quy m cng nh qu| trnh chin
u ca n tm vc nh b hn nhiu. i L dng T}y Ban Nha c lp ra ch bo
m an ninh cho khu vc Morocco thuc Ty Ban Nha m thi. Vit Nam, nhng ngi ~
sng qua nhng nm kh|ng chin 1946-1954 u nghe danh bit ting lnh L dng.
Th nhng, c l phn ln l kinh nghim c c trong qu| trnh chin u cng nh
quan st trong cuc sng ca nhng chin s V quc o{n hay nhng ngi dn bnh
thng. Khi ni n 1nh L dng thng c m t l mt loi lnh c n kht ting.
Cng c khi xy ra s nhm ln. Cha m ca tc gi, nhng ngi ~ trc tip cm sng
chin u sut 9 nm khng chin, khi k li nhng k nim chin u ca mnh cho con
ch|u nghe, i khi nhc n cm t lnh L dng m . Thc ra, m ni l ca binh
lnh cc tiu o{n d thuc a Php, hc theo trang phc ca c|c n v bit kch d SAS
ca Anh thi i chin th gii th hai. S nhm ln ny c l bt ngun chnh t c|i danh
ting ly lng ca lnh L dng nn ngi ta c th quy chp cho n tt c mi th, mt
s quy np khng hn l hon ton oan ung.

Tc gi ch l mt ngi yu thch mn lch s, mong mun c chia x vi qu v c

gi mt ngun thng tin tham kho v mt o qu}n |nh thu chuyn nghip, mt hin
tng c bit trong lch s qun s th gii. Trong qu trnh cm bt, chc chn khng
trnh khi sai st, tc gi rt mong nhn c nhng kin ng gp ca qu v c gi xa
gn.

Xin trn trng cm n.

 CHNG I. S RA I CA MT I
QUN
Toa ch tuyn th vi Toa, nc Php l chuyn rt xa.

Vic s dng lnh |nh thu trong qu}n i Ph|p ~ c t rt sm.

T th k 15, vua Louis 11 ~ t chc i qu}n |nh thu to{n lnh cn v ngi
Scotland. Nhiu triu i sau , t vua Francois 1 n Louis 16 u s dng c|c n v lnh
|nh thu ngi c v Thy S.

i qu}n L dng l{ mt o qu}n |nh thu chuyn nghip. N th hin ch nhng

ngi ra nhp khng tuyn th trung thnh vi nc Php m ch tuyn th trung thnh
vi i L dng. Ngi ta khng hi g v qu kh ca k gia nhp m ch i hi anh ta
phi hon thnh hp ng khi ~ k. ~ k ri th khng c ng lui.

Nm 1567, n v Ng lm qun Thu S n{y ~ cu vua Charles 9 thot cht nn li

c{ng c cc triu i vua cha tip theo tin dng. Trong Cch mng Ph|p, trc nguy c
qun Ph x}m lc, Quc hi Ph|p ~ th{nh lp Binh o{n tnh nguyn ngi nc ngo{i
ngy 7/6/1792. Mt s binh o{n ngi Italia, Ba Lan, H{ Lan cng c t chc trong thi
k cc cuc chin tranh cch mng. Ho{ng Napoleon cng s dng rng ri cc binh
o{n lnh |nh thu nc ngo{i ngi B {o Nha, T}y Ban Nha, c v Ba Lan. Cc binh
o{n n{y ~ chin u trn khp chu u t T}y Ban Nha sang n Jena, Nga v Wagram.

Nm 1815, sau tht bi ca Napoleon, c|c binh o{n nc ngoi b gii th nhng mt
thi gian ngn sau li xut hin ci gi l{ Binh o{n Ho{ng gia ngi nc ngo{i. Nm
1821, binh o{n n{y i tn th{nh trung o{n Hohenlohe. Khong 10 nm sau, trong
nhng ng{y u ln ngi, vua Louis Philippe cho gii th trung o{n Hohenlohe v{ t chc
li c|c n v lnh |nh thu ngi nc ngoi vi tn gi mi l Binh o{n ngi nc
ngoi (Foreign Legion).

Ch Legion vn ngun gc t Le gio, mt t ting La tinh ch c|c binh o{n chin u -

La M thi c i. Khi Ph|p a i qu}n n{y sang x}m lc Vit Nam, nh}n d}n ta ~ Vit.
ho t Legion th{nh ra L dng. C|i tn i qu}n L dng dn dn tr nn quen thuc t
.

Ngy 10/3/1831, vua Louis Philippe k sc lnh thnh lp o qu}n L dng, chnh
thc khai sinh mt i qu}n |nh thu chuyn nghip. Sau nm 1871, nc Ph|p ng
trc mi e do ca qu}n i hng mnh ca nc c mi thng nht. C|c n v qun
i ngi Php phi tng cng vo vic phng th chnh quc. Th nhng, lc n{y Ph|p
chun b bt u qu trnh xm chim cc thuc a nn tng thnh lp nhng i qun
|nh thu ~ tr thnh hin thc. Cng vi o qu}n L dng, Ph|p cn th{nh lp cc
binh o{n thuc a gm binh lnh ngi cc quc gia thuc a ca Ph|p. Tuy nhin, ngi
thuc cc dn tc thuc a Ph|p khng c quyn ra nhp i L dng.
 M~i n sau ny, trong thi k chin tranh ng Dng 1946-1954, do thiu qun trm
trng, b d lun chnh quc phn i chin tranh mnh m trong khi i hi phi tng
cng kh nng chin u ti chin trng khng h gim, tng De Lat mi cho php
thnh lp c|c i i ngi cc dn tc ng Dng trong c|c tiu o{n L dng gi l{ i
i CIPLE. Khi h thng thuc a ca Php tan r, vic thu nhn t}n binh L dng mi
khng cn phn bit na.

Toa nh, moa chi - tin ti th trch nhim tht.

Sut mt thi k di, chu u lun b xo trn bi cc bin c chnh tr, cc cuc cch
mng, chin tranh. Nhng ngi t nn, lu vong, tht nghip, bn lu manh u trm ui
cp t c|c nc lng ging x ti Php cng to iu kin thun li cho i L dng
m lnh, tuyn qun. Qun l ra sao i qun hp y cng l{ mt ngh thut v{ khng n
gin. Mt cu chuyn m t vic ng lnh v{o i L dng thi k n{y nh sau. Mt v s
quyn Anh, trong bc ng cng v b k th trong gii giang h truy st, chy vo mt
trm tuyn m lnh L dng v{ ni rng anh ta mun gia nhp i qu}n n{y. Vin s quan
tuyn qun, mt s quan L dng, khng hi mt li v qu kh ca ngi v s quyn
Anh, cha ra cho anh ta mt t n bo k tn v{o y. Mt lnh nh tin, ng ta ch vo ci
chn tp tnh ca mnh Soissons, 1918, ch vo con mt cht Morocco, 1922 v{ ni thm
K n ri, anh khng tho|t c }u. Ch c 3 con ng quay tr li t Php. Mt l
hon thnh hp ng. Hai l b tn tt. Ba l{ trong mt ci hm.

i L dng c thnh lp chin u ti cc vng lnh th Ph|p quc hi ngoi,

c ngha l{ xm chim cc thuc a mi v bo v quyn li ca Php ti cc thuc a.
V vy tnh cht phn ng, liu mng ca i L dng cao hn rt nhiu so vi c|c i
qun |nh thu nc ngoi phc v c|c vng triu phong kin trc . D rng, trong
thc t, c|c n v L dng ~ ba ln tham chin ti chin trng Php trong 2 cuc i
chin th gii nhng phn ln lch s chin u ca o qu}n |nh thu n{y gn vi cc
cuc x}m lc v chim ng thuc a.

Tnh cht |nh thu cn th hin ch ai chi tin, k y l ch m{ lnh L dng th

chin u cho ngi tr lng cho mnh. V vy m{ ~ c trng hp nh ti Syria nm
1940, bn l o{n L dng 13 theo phe Gn v{ trung o{n 6 b binh L dng theo
Chnh ph Vichy th}n ph|t xt, ~ ng nhau v{ theo ng t tng ai th ch ny, chin
u cho ngi tr lng, hai bn ~ chong nhau mt c|ch c k lut v{ rt chuyn
nghip, chng k g n tnh ngha cng l{ lnh L dng vi nhau.

Si di Bel Abbes, mt thnh ph thuc Algeria mi b chim ng nm 1830 th nm 1831

c chn t i bn doanh ca i L dng. }y cng l{ mt nt c bit v mt o
qu}n c bit thuc qu}n i Ph|p m{ i bn doanh li t bn ngo{i nc Php, ti mt
thuc a. Sau khi Algeria gi{nh c c lp nm 1962, i bn doanh ca i L dng
mi chuyn v Php.

Cui nm 1832, o qu}n L dng ca Php ch c 7 tiu o{n. Tiu o{n 1 gm lnh
trong c|c trung o{n Thu S trc kia. Tiu o{n 2 v{ 3 gm lnh |nh thu quc tch Thu
S v{ c. Tiu o{n 4 gm lnh Ty Ban Nha. Tiu o{n 5 gm lnh quc tch Italia. Tiu
o{n 6 gm lnh B v H Lan. Tiu o{n 8 gm lnh Ba Lan. Tng s lnh thi k ny ch
khong 3 nghn ngi t 7 quc gia ln cn vi Php ch}u ]u. n sau i chin th gii
th hai th trong i L dng ca Ph|p ~ c s hin din ngi thuc 52 quc tch khc
nhau trn th gii.

Ni cho cng bng, i L dng l{ mt i qun nh ngh c t chc cht ch, c

chuyn mn cao. Mt s n v ca n ~ c nhng trang s v vang nh b|n l o{n L
dng 13 ~ s|t c|nh cng qu}n ng minh chng ph|t xt trong i chin th gii th hai.
D vy, bn cht i L dng Ph|p vn l{ |nh thu chuyn nghip khng c l tng,
phn ng. Phn ln lch s chin u ca n ch gn lin vi nhng cuc x}m lc, chm
git |ng ln |n m{ thi.
 CHNG II. CUC CHIN V TIN NHN
DANH KHAI HO
Bt u mi n truyn kip Algeria.

Nm 1830, Algeria ri v{o |ch chim ng ca Ph|p nhng nh}n d}n Algeria ~ khng
chu ngi yn. Abdel El Kader, tiu vng Mascara, mt th lnh tr tui yu nc ~ l~nh
o nh}n d}n ng ln khi ngha chng li qu}n x}m lc Php. Cuc khi ngha nhanh
chng lan ra khp ni. Ng{y 11/11/1832, Abdel Kader dn 3 nghn k bnh tin |nh Oran,
Algeria.

Trong c|c n v Php phng th Oran c tiu o{n 4 L dng. Trn |nh |c lit ko
d{i n ti, Abdel El Kader ra lnh rt lui. Tuy khng chim c Oran nhng qu}n khi
ngha ca Abdel El Kader ~ l{m cho qu}n Php lo s. Phong tro khi ngha ca Abdel El
Kader cn ko di nhiu nm sau ti Algeria mi b {n |p.

Tm mu Ty Ban Nha 1835 - 1839 - ra i kiu tc chin hn hp u tin.

Nm 1833, Vua Feinan 7 trc khi bng h{ ~ di chiu truyn ngi cho con gi 3 tui
ca mnh, cng cha Isabella, vi Hong hu Maria Cristina nhip chnh. Hong thn Don
Carlos, em ca nh vua, chng li vic tha k ngi bu ca chu mnh. ng ta dy binh ni
dy min Bc vng quc. Cn c vo Hip c Tam phng gia Anh, Php v B {o
Nha thng 6/1834, cc bn s can thip gip N hong nh tui. Anh gi 12 nghn
qu}n n u tin, trin khai quanh vng San Sebastian. Lc lng vin chinh Ph|p n
sau.

Thc ra }y chnh l{ i qu}n L dng m{ Ph|p cho Ho{ng hu Maria Cristina

mn, i li, Ty Ban Nha phi tr lng v{ chu chi ph cho o qu}n n{y. Nhng, cui
cng Php li phi tng vin gp tiu o{n 5 L dng Italia v{ tiu o{n 7 L dng Ba
Lan cho qun Php mt trn Oran, Algeria ang b qun khi ngha ca Abdel Kader tn
cng mnh. Nhng tiu o{n n{y cng ch l{m c vic gip cho qun ca tng Trezel
khi b tiu dit hon ton trong trn |nh Macta ng{y 27-29/6/1835. Sau , qu}n ca
tng Trezel v cc tiu o{n L dng phi rt lui v h xung tu ri Taragona ngy
19/8/1835.

Cuc ni chin ti Ty Ban Nha gia lc lng ca Hong hu Cristina v Hong thn
Don Carlos din ra c lit v{ m m|u. Ngi ta gi binh lnh ca Hong hu Cristina l
qu}n Cristinos v{ qu}n ca Ho{ng th}n Carlos l{ qu}n Carlist. Hai o qun ny khi gip
chin vi nhau th chm git nhau kch lit. Qu}n L dng chin u bn phe Hong hu
Cristina cng khng ngoi l. Chng c Thnh thn ph h k n{o v phc ri v{o tay qu}n
ch.

Gia thng 9/1835, qun Carlist chim c mt n tin tiu do Thiu u Durmoustier
v{ 30 lnh L dng bo v. Qun Carlist thuyt phc lnh L dng chuyn sang phe mnh.
Lnh L dng t chi. Trong v{i ng{y sau , h b gii t lng ny sang lng khc, b tri,
b mc mt v cui cng b bn cht. Khi i u L dng Ferry bt c mt n v Carlist,
ng ta khng coi h l t binh m git sch.Trc nm 1836, i qu}n L dng Ph|p ch
n thun l b binh. Nm 1836, Ho{ng hu Ma ria Cristina phong Bernelle hm Thng ch
v ng ta quyt nh ci t trung o{n ca mnh thnh mt b ch huy c lp vi y
c|c n v ym tr v trinh st. ng trc tip nm mt n v ph|o binh do i u
Rousselet ch huy, mt n v cng binh v mt s ph}n i k binh phn ln l lnh Ba Lan
cm gi|o. }y l{ mt th nghim u tin thnh lp mt binh o{n chin u chin thut
hn hp v{ n l{ hnh h{i u tin ca hnh thc tc chin ca c|c n v L dng ng{y
nay. Sau cuc ci t ny, Bernelle quyt nh pha trn binh lnh mang cc quc tch khc
nhau trong mt n v. Nhng xung t sc tc m{ ngi cc quc tch khc nhau mang
theo v{o o qun c th gy nn mu thun gia cc tiu o{n m{ thc t iu n{y ~ tng
xy ra. Vic pha trn ngi thuc nhiu quc tch khc nhau trong mt n v ~ ngn nga
c hiu qu nhng mu thun kiu n{y v{ n cn em li mt tc dng na l ci thin
c vic phi hp chin u gia c|c n v v n gin l{ trong n v hn hp, mi
ngi buc phi ni ting Php nn h hiu nhau tt hn.

Nm 1836 cng l mt nm en i ca lnh L dng. H tham gia vo hai trn thng

ti Zubiri v{ Tirapegui nhng b tn tht nng. Trong trn Zubiri ngy 1/8/1836, qun
Carlist tn cng qun bo hong. Pho ca i u Rousselet ~ cu qun bo hong khi b
tiu dit. Qun Carlist b y li nhng 300 lnh ca cc tiu o{n 3 v{ 4 L dng ~ b
cht.

Yu cu ca Thng ch Bernelle nhm b p li nhng gian kh m binh lnh ca mnh

phi chu ng l Triu nh T}y Ban Nha gi li ha cung cp lng thc, qun trang v
tin lng cho lnh L dng. ch l hy vng ho huyn. Cu tr li ng nhn c l
lnh ca ng hy t lo ly trang b. Cui cng, lnh L dng tr thnh mt |m n mc rch
ri. Thiu thn mi th, h nht nhng chic m ni a phng m{ qu}n Carlist vn
a dng v{ thay ng ca mnh bng nhng i gi{y vi lm bng dy thng bn ca Ty
Ban Nha. Bernelle lm om ln vi Triu nh T}y Ban Nha v h ~ tht ha v ng ta b
cch chc.

Ngi k nhim ng, i t Conrad, bit danh l{ Bch M~, cng chng kh| hn. Hai
nm tip sau, lnh L dng, i, r|ch nh t a, sa vo nhng trn chin u lin tip trn
nhng ngn i ca dy Pyrenees. Ngy 2/6/1837, h tin v{o Barbatro v{ i t Conrad b
git trong trn n{y. }y cng l{ ni i qun L dng theo kiu c kt thc nhng ngy
ca mnh. Sau trn |nh m mu, h ch cn khong 1 tiu o{n. Nhng ngi sng st
chuyn n ng ti Pamplona v cn phi chu ng 6 thng na khng c thc phm m
cng chng tin lng. Nm 1835, i L dng tin vo Ty Ban Nha vi khong gn 5000
ngi. Hai nm sau, ch cn khng y 500 ngi sng st tr v Php. S hy sinh cho
vng triu Ty Ban Nha kt thc.

i qun n trm Php trn ph x Mexico (1863-1867).

 S can thip ca Php ti khu vc M La tinh bt ngun t tham vng t lu ca Hong
Ph|p Napoleon tam. Thm ch trc khi ln ngi, ng ta ~ m tng n vic m
rng nh hng ca Php ti Trung v Nam M chng li nh hng ca M. Tham vng
n{y c cng c khi Benito Juarez gi{nh c chin thng trong ni chin Mexico nm
1860 v mt s nhn vt bo hong chy sang Ph|p lu vong. Nhng ngi ny tm cch
vn ng Ho{ng Php qua v ng ta l Hong hu Eugenie de Montijo ngi Ty Ban
Nha. B cho rng cc quc gia Thin Cha gio chu u cn phi bo v Nh th bt c
ni }u trn th gii (ngi M ch yu theo o Tin L{nh). c quan im ca v c v,
Ho{ng Napoleon tam quyt nh can thip.

Cuc can thip v trang ca Ph|p ~ l{m bng n cuc ni chin mi Mexico nm
1862. Php gi khong 30 nghn qun tham chin trong c c|c n v L dng ngi
B, ngi o v mt s ph}n i lnh L dng Ai Cp lm nhim v chim ng. Trong giai
on u, qun Php dn c qun ca Juarez ln vng ni pha Bc v{ u nm 1865,
qu}n i Mexico phi lui v c th ti bin gii Texas.

Tuy nhin, Napoleon tam mc phi hai sai lm.

Th nht, ng hy vng vo chin thng ca phe Hp bang trong cuc ni chin ca M.

Nhng khng l}u sau, tng Robert Lee ca phe Hp bang phi u hng ti Appomattox
th|ng 4/1865, Washington quan t}m n cuc can thip v trang ca Php vo Mexico v
ma h nm 1865, qu}n ca Juarez bt u nhn c v kh v{ thm ch l lnh tnh
nguyn M. Trong mt vi thng, sc mnh qun s v chnh tr ca Mexico c tng ln.

Th hai, Napoleon a Ho{ng th}n ngi |o Maximilian ln l{m Ho{ng Mexico. Vic
a mt ng hong ngoi bang ln lp ra mt vng triu b nhn ~ l{m dy ln phong
tro khng chin gi{nh c lp ng h Benito Juarez. S tham nhng h bi ca nhng
ngi bo hong trong triu nh ca Maximilian c coi l nhm phc v li ch ngoi
bang.

Thc ra, mt s ngi Php cho rng qun Php chin u chng li qun khng chin
Mexico chng khc g tnh trng khi qun Php sa ly ti Ty Ban Nha trong cc chin dch
ca Napoleon nht. Quan im n{y c cng c khi qu}n Ph|p i bi trc qun
Mexieo trong trn Puebla nm 1862, mt chin thng m ngy nay Mexico coi l ngy quc
l. Bn thn Maximilian th chng phi l mt ngi c kinh nghim chnh tr hay qun s
g. ng ngh ra tng xy dng mt qu}n i thin chin vi nng ct l{ lnh L dng kt
hp vi binh lnh bn x ngi Anh-ing. iu ny th hin tham vng s dng i L
dng va l cng c chnh tr v c qun s. Hai i i L dng Anh-ing c thnh
lp. Tuy nhin, ngi Anh-ing bn a, li ang chu nh hng ca phong tro khng
chin mnh m nh vy, lm sao c th thch nghi c vi phong c|ch lnh ty |nh thu
chuyn nghip ca lnh L dng nn {o ng hng lot. C|c i i L dng Anh-ing
phi gii th v{ tng ny tht bi.

Mt vn khc phi i ph l{ ngi Mexico rt thch ci nga. Lnh Php Mexico

hi truyn tng mt giai thoi tiu lm rng nc Mexico, Ho{ng Maximilian rt
him khi ri khi cung in v{ Ng{i l{ ngi {n ng duy nht Mexico khng ci nga.
Chng bao l}u, qu}n Ph|p v{ L dng cm thy ngn ngm khi phi i ph vi c|c o{n
k binh du kch ca Mexico. Lnh L dng H. Spinner k li sau khi l bc qua nhng con
ng ni truy kch bn cp, anh ta nhn ra rng h ci nhng con nga nhanh hn
bc chn ca anh ta c trm ln v{ ~ bin mt.[1]

i ph li, u nm 1863, ngi Php chp nhn tng ca Charles Louis Dupin,
mt cu - lnh L dng, ~ tng phc v ti Algeria, Italia v Trung Quc; v vic t chc
mt i qun khng chnh quy chng li qu}n Mexico. n v ny gm 1 tiu o{n 500
ngi gm ton cu lnh L dng, c nga ci v 2 khu pho, c th i chuyn khong
60 dm/ngy. Thc cht, n v L dng n{y l{ mt ng cp hp php. Theo nht k
ring ca Dupin hin cn lu trong h s qu}n s Php, k lut l khi nim xa x n v
n{y. S quan, h s quan v binh lnh c th say b t trong cng mt qu|n ru v{ n na
m th tt c t|ng v{o mt nhau nhng c m. Qun phc li thi, mt phn ba binh lnh
trong tiu o{n thm ch chng c qun phc g. Dupin tha nhn: Nu n v ny hnh
qun trn ng ph Paris, mi ngi s ngh }y l{ mt bn n trm[2]. Bn n{y t kch
vo cc lng mc, cp bc, hnh h ngi d}n, t ph| v{ n v L dng ca Dupin ~
gy ra mt s khip s trong nhn dn Mexico lc by gi.

D sao i na, thnh lp nhng n v L dng kiu nh ca Dupin cng khng phi l
gii php hay nht. i L dng vn mun pht trin c|c n v ky binh nng cao kh
nng t|c chin chng li qun Mexico. Thng 10/1863, mt i i c ng L dng gm
100 lnh c thnh lp nhng }y ch l gii php na vi. Thng 4/1864, mt i i
khinh binh |nh ni c thnh lp v phi thuc cho tiu o{n 1 L dng. Tuy nhin, sau
n{y khi qu}n L dng chim c mt s nga chin li phm ca ngi Mexico th
nhng ph}n i ky binh L dng mi c thnh lp gm nhng lnh ky binh c ngi
c.

Tuy nhin, h qu t, ch c 240 ngi (9/1866). Nga li thiu. Nga gi t Php sang
khng s dng c i ni him tr v hay b gy chn. Th l li phi git chng. Tuy
nhin, c|c ph}n i k binh L dng cng c s dng nhiu i cu ho cho c|c n
bt Php b qun Mexico tn cng nhng khng phi lc n{o cng th{nh cng. Qu}n kh|ng
chin Mexico c ng rt nhanh, h sinh ra v ln ln trn mnh nga v tinh thn hng h|i.
Tht bi nng n nht ca lnh k binh L dng Mexico l trn Camargo ngy 14/7/1866
khi h h tng mt o{n xe vt sng gn thnh ph Rio Grande City, Texas gn bin gii
M. Qun khng chin do Juarist chief Escobedo ch huy, c nhiu lnh tnh nguyn ngi
M da en tham gia tn cng o{n xe. Qu}n Ph|p gm 300 lnh L dng ngi o v 2 tiu
o{n qu}n bo ho{ng Mexico. Lnh L dng kh|ng c kh quyt lit nhng khi trn |nh
ang tip din, 2 tiu o{n qu}n bo ho{ng Mexico ~ quay sng chy sang phe khng
chin. Lnh L dng phi u hng. Qun Mexico bt c hn 1000 t binh, 8 khu i
b|c v{ hn 300 xe c. Trn |nh n{y cho thy c|c n v ky binh L dng - mt loi hnh
tc chin khng phi l s trng ca L dng m{ l{ mt bin ph|p i ph th ng
trc s khng c c sc v hiu qu ca ngi bn x khng phi l mt gii php c th
xoay chuyn chin lc v{ l{ mt im yu m{ i qu}n L dng phi khc phc. Tuy
nhin, sau ny vi s ra i ca c|c phng tin chin tranh hin i -xe v pho-k binh,
lc lng c ng l cng c mnh ca cc nh qun s, triu i phong kin ~ phi
nhng bc.

D sao i na, c|c n v L dng cng t ra thnh tho nghip v, c tinh thn chin
u. Ng{y 29/4/1863, i t Jeaning c i u Danju a 1 i i i h tng o{n xe tip
t t Vera-Cruz n Puebla. ng chn i i 3 L dng nhng khi bit tt c c|c s quan
ca i i n{y u b m, Danju quyt nh trc tip ch huy cuc hnh qun v mang theo
hai Trung u Maudet v Vilain ph t|. o{n xe bt u khi hnh lc mt gi sng ngy
30/4, d kin s n Paolo Verde lc cn sm. Trong lc qu}n kh|ng chin Mexico c
tin v o{n xe n{y nn h iu ng 800 ky binh v 3 tiu o{n b binh (tng cng khong
2000 qu}n) chn |nh o{n xe. Lc nm gi, Danju cho qun dng li ngh v cho chun
b ba c{ ph s|ng. t nhin, lnh cn v ht hi b|o qu}n ch tn cng. Nhng cc c ph
b nm i v{ lnh L dng c gng a o{n xe chy vo lng Camerone. Danju nhanh
chng b tr phng ng trong mt trang tri c tng d{y. t xung phong u tin ca
qun Mexico b y li nhng nhng con la th hng th s hi, git t d}y cng v{ chy
tn lon mang theo c lng thc, nc ung v{ n dc. Danju c trong tay 65 lnh L
dng nhng mi khu sng ch c 60 vin n. ng vn quyt nh c th tip cn qun
ch, phn tn s ch ca h vo cc xe hng ho v nhanh chng rt vo mt in trang
gn t chc phng ng. H c th 10 ting ng h. Chn gi sng, mt tri ln cao,
lnh L dng khng c nc, lng thc. i t Milian, ch huy qun khng chin Mexico
ku gi h u h{ng. Lnh L dng ni h cn n v{ khng c nh h v kh. Tt c ha
vi Danju l d c th no, h cng s chin u n cng. Sau , qu}n Mexico tip tc tin
cng. i u Danju b git lc 11 gi. Lc ny, ba tiu o{n b binh Mexico ~ |p s|t v{ li
ku gi lnh L dng u hng. H t chi v tnh th tr nn xu hn. Qu}n Mexico ~
tr{n v{o c in trang v din ra cuc |nh gi|p l| c{ ln u. Khi la ngn ngt trong
nhng cn phng, lnh L dng ln lt ng gc. Trung u Vilan b git lc 2 gi chiu v
Trung u Maudet nm quyn ch huy nhng n 5 gi chiu th anh ta ch cn trong tay 12
lnh c th chin u. i t Milian li ku gi u h{ng. Lnh L dng khng tr li v
qun Mexico lp tc tn cng. Xung quanh trung u Maudet ch cn h s Maine v{ 4 lnh L
dng l{ Leonhard, Catteau, Wenzel v{ Constantin. Bao n trng rng, h bn i bng n
cui cng v{ xung phong li l vo qun Mexico. Tt c u trng n trc khi c th
chm n i phng. Trung u Maudet trng hai ph|t n. Ngi lnh L dng Catteau
lao mnh ln che n cho trung u Maudet, trng 19 pht. H l nhng ngi cui cng.
Trn |nh kt thc lc 6 gi chiu. Trong s 65 lnh v{ s quan ca i i Danju, ch cn 12
ngi b thng v{ b bt l{m t binh. Ba ngi lnh Maine, Wenzel v Constantin, b
thng nhng cn ng c. Qun Mexico ku gi h u hng. H tr li s ch hng nu
c mang v kh v{ bng b nhng ngi b thng. i t| Millian ng . cng c th
coi l mt quyt nh nh}n o m~ thng him c trong chin tranh, c bit xt trong lch
s m mu ca o qun l dng cc thuc a sau ny.

Sau n{y, Ho{ng Napoleon Tam ~ quyt nh cho thu tn Camerone ln l c ca

Trung o{n 1 L dng v{ ng{y 30/4 h{ng nm tr thnh ngy l ca i qu}n L dng
Php.
 V pha Mexico, h cng ghi nhn tinh thn dng cm ca lnh L dng trong trn |nh
n{y. Nm 1892, mt {i tng nim trn |nh c t ti Camerone v k t , c|c n
v qu}n i Mexico mi khi h{nh qu}n ngang qua }y u bng sng cho.

Bn nm sau trn Camerone, cuc can thip qun s ca Php vo Mexico r rng
khng th t c thng li. Sau nm 1865, M kt thc ni chin v by t s ng h vi
Juarez v nhng ngi Cng ho chng li Ho{ng Maximilian v phe Bo hong ca ng
ta c dng ln bng li l ngoi bang. Ti ch}u ]u, nm 1866, qun Ph, c trang b
sng trng bn nhanh kiu mi, ~ nhanh chng |nh tan qu}n \o trong trn Sadowa v
ginh thng li ch trong 7 tun. S kin ny l mt ting st n gia bu tri chu u v
nc Php phi lp tc mt n sn pha Ty ca mnh. Napoleon tam buc phi
chm dt chin dch Mexico.Th|ng 3/1867, c|c n v L dng Mexico rt ht v
Algeria. Trong chin dch ny, tn tht ca i qu}n L dng l{ 31 s quan v{ 1971 h s
quan v binh lnh cht.

Chin tranh Php-Ph 1870-1871, ci c ln nht l Php. mt Alsace v

Lorraine.

Khi cuc chin tranh Php-Ph n ra, Php cho thnh lp tiu o{n 5 L dng gm
nhng ngi nc ngo{i ang sng ti Php.

Tiu o{n n{y tham chin ti Orleans ngy 10/10/1870 v gn nh b qun Ph tiu
dit hon ton. Thiu t tiu o{n trng Arago v{ 5 s quan b git nhng trong s nhng
ngi sng st c thiu u Kara, thc ra chnh l Hong t Karageorgevich, sau ny tr
thnh Vua Peter I ca Serbia.

Cng vi tiu o{n 5, Ph|p cho tng vin thm 2 tiu o{n L dng t Algeria v. Lnh
L dng chin u vi qun Ph qua mt ma ng khc nghit. Ngy 13/1, h chim li
c Montbeliard nhng lc n{y th thua ca Ph|p ~ r r{ng. Ng{y 28/1/1871, Ph|p buc
phi k hip nh nh chin. Ngy 17/3, c|c n v L dng chuyn v Versailles. Tn
tht ca n trong chin tranh Php-Ph l{ 14 s quan v{ 916 h s quan v{ lnh cht. Thng
6/1871, c|c n v L dng tr v Algeria.

B thua trong chin tranh, phi ct 2 vng Alsace v Lorraine cho Ph v khng hy vng
sm i li c Chnh ph ca nn Cng ho th ba ca Ph|p ngh ngay n vic xm
chim v bc lt nhng min t rng ln ch}u Phi v{ ch}u \. Qu}n o{n lc qun 19 ca
Php ch}u Phi c coi l thch hp thc hin s mng cao c n{y. Qu}n o{n n{y
c coi l c kinh nghim chin u nhng ni a hnh kh khn, gia nhng cng
ng d}n c ngho i v{ y bnh tt. Trong nhng chin dch x}m lc m mang
nhng th trng mi cho Ph|p, ng nhin i L dng nm trong s nhng n v
c la chn.

Chim Dahomey 1892, phi vin n kinh nghim xng mu khi nh cn c

Ba nh trong cuc chin thuc a ln th nht Vit Nam.
 Nm 1884, qu}n L dng c 2 trung o{n Algeria, trung o{n 1 Sidi-bel-Abbes v
trung o{n 2 Saida. chun b cho nhng cuc hnh qun vin chinh |nh chim nhng
thuc a mi, B ch huy Php thc hin tng thnh lp nhng trung o{n h{nh qu}n
(march regiment) hay tiu o{n h{nh qu}n (march battalion). Khi cn thit, ngi ta s
la chn c|c s quan v{ binh lnh tt nht t c|c trung o{n hay tiu o{n ~ c v{ nhanh
chng thnh lp mt trung o{n hay tiu o{n h{nh qu}n mi. S qu}n c|c n v ny
khng c nh v{ c coi l nhng n v mnh v gm ton nhng thnh phn u t ca
i L dng, sn sng thc hin nhim v. Php cho rng vic thnh lp nhng n v
kiu ny s rt ngn thi gian tc chin v gii quyt chin trng nhanh.

V mt l lun qun s, c th coi }y l{ mt dng thc s khi ca lc lng phn ng

nhanh ca chin tranh hin i. Khi tin h{nh x}m lc Dahomey nm 1892, hai trung o{n
L dng c lnh rt ra tng cng 800 s quan v{ binh lnh cp tc thnh lp 1 tiu
o{n h{nh qu}n mi iu i Dahomey. Lc lng vin chinh gm khong 3600 qun trong
nng ct l tiu o{n L dng, cn li l lnh Algeria. Ch huy chin dch l{ i t Alfred
Amedee Dodds, mt s quan c kinh nghim trong ch huy x}m lc ginh thuc a. Cn
phi ni thm rng vin s quan n{y nm 1886-1887, khi cn l{ trung t|, ~ tham gia ch
huy chin dch {n |p cuc khi ngha Ba nh, Vit Nam. Sau n{y, Dodds c phong qun
h{m i tng nc Cng ho Php.

o{n qu}n vin chinh i trn hai t{u vn ti Mytho v Ville de Saint Nicolas ri cng
Oran, Algeria ngy 7/8/1892. Sau 17 ngy lnh nh trn bin, h nhn thy t lin, nhng
bi ct tri di v pha ng im nhng cy da v mt ngi lng nh. Nhng chic tu
ch lnh vin chinh nhanh chng b neo ti th trn Cotonu. Tri vi tng tng ca lnh
L dng, chng c mt cht g mang du n ca ch}u ]u nh mt ngi nh hay l ci g
tng t c. iu l{m nhiu ngi tht vng. S dng nhng chic thuyn ca a
phng v{ c 1 pho hm nh ca Php h tng, h tin dc h Nokoue 20 dm n ca
sng Ossa vo Porto Novo.

Porto Novo l th ph ca Vng quc Tofa. Vng ny nguyn l ca Dahomey t

khong u nhng nm 1820. Nm 1889, Ph|p yu cu Dahomey phi chuyn giao Cotonou
cho Php. Dahomey t chi th Php chim lun Cotonou v lp ra mt triu nh b nhn.
Vic Cotonou tr thnh x bo h ca Ph|p ~ chn mt ng thng ra bin ca Dahomey
v tt nhin, Vua x Dahomey Behanzin rt tc gin.

Sau khi ~ ngh ngi, i t| Dodds chia qu}n l{m 3 o, mi o khong 800 qun cng
chng y d}n phu Cotonou. n v d b c 900 qu}n ng ti Porto Novo v mt mi h
tr gm 2 i i lnh Senegal tin t Grand Popo theo b bin pha Nam tin n Abomey.
Qu}n Ph|p c tnh qun Dahomey c khong 12 nghn ngi gm c i n binh ni ting
m chu u quen gi l cc n binh Amazon. Tuy nhin, theo nh{ vn Ph|p Alfred Barbou
th qun Dahomey ch khong 4500 ngi trong c 800 n binh Amazon v c th ln
n 10 nghn ngi. Trong iu kin chu Phi lc by gi, qu}n Dahomey c coi l thin
chin, nht l cc n binh Amazon. o qu}n n{y ra i u th k 19 v tr thnh nim t
ho ca Vua Dahomey. Nhiu gia nh mun con g|i mnh c tuyn v{o o qun ny.
Cc n binh Amazon c rt nhiu u ~i, c trong cung in Hong gia ti Abomey,
n ung c ngi phc v v mi ngi phi nhng ng nu gp h. Cc n binh ny
khng c quyn c quan h vi bt k ngi {n ng n{o, tr Vua, ai vi phm s b x t.
Bn cnh o n binh Amazon, qu}n thng trc Dahomey c khong 2-3 nghn ngi. Mi
ngi lnh t mang trang b v{ lng thc trong 2 tun. Khi chin u h thng chia
lm hai cnh. Nhng ch huy quan trng cnh phi v nhng ngi t quan trng hn
cnh tri. Mi c|nh chia th{nh 2 binh o{n v{ mi binh o{n gm mt s n v do cc ch
huy qun s ca c|c l{ng ng u. Qun Dahomey c khong 2000 khu sng trng mua
ca c|c l|i sng c nm 1891 v{ cung tn, kim ngn, gio mc.

Ci c Php bt u chin dch x}m lc Dahomey chnh l ngy 2/3/1892, qun

Dahomey bn vo pho thuyn Topaz ca Php khi chic t{u n{y i ngc ln Oueme vo
lnh th Dahomey. Nh trn ~ ni, sau khi chun b xong, lnh L dng bt u tin ln
pha Bc Porto Novo dc theo con ng xuyn qua nhng rng c v lng mc. Cng hnh
qun cng mt mi. Mi lnh L dng ch mang 1 khu sng v{ 150 vin n m vn cm
thy nng v mi gi ch i c khong 2 dm. Ngy 11/9, qun Php tin n mt khu
t cao nhn xung Oueme qua mt ngi lng nh tn l Dogba.

i t Dodds cho h tri ngh ngi trc khi tip tc tin v pha Bc. Lc 5 gi sng
ng{y 12/9, t nhin ting trng v kn hiu lanh lnh vang ln dng dy c nhng ngi
ng say nht. Trung u Jacquot chong tnh khi nghe ting sng n ch cch khong 100m.
Anh ta khng kp mc qun o, ch vi v ly khu sng ngn v gi lnh ca mnh. Lnh L
dng x ra khi lu, mt s ngi mc qun i, v{i ngi kh|c kho|c |o s mi v{ ch hai
pht sau h ~ thy qun Dahomey ri khi ba rng tn cng d di. Trong nh sng ban
mai nhp nhong, nhng bng en ca cc chin binh Dahomey lt n lm cho lnh L
dng khip m. Ngi trc ng xung, ngi sau tin ln. H ~ n cch chu vi phng
ng ca lnh L dng khong 10m nhng ph|o thuyn Ph|p Opale ~ can thip. i bc v
khu i lin Hotchkiss ca n nh n lin hi. Qun Php tin ln phn cng v trn |nh
chuyn sang gi|p l| c{. ng trc k ch c trang b hin i, cc chin binh Dahomey
khng h nao nng mc d h ch c do mc l chnh. Trung u Jacquot nh li: n v
mnh i bc khng lm h li li mt ph}n[3]. Tuy nhin, ch c gio mc v cung tn th
lm sao chng c v kh ti tn. Sau 9 gi sng, trn |nh kt thc, qun Dahomey rt
lui.

Qun Php tip tc tin dc b ng con sng v pha Bc. H i chm v c khng vt
ra khi tm ym h ca i bc. Rt kinh nghim, mi khi h tri ngh, qu}n Ph|p u c
{o h{o bao quanh bn mt phng ng. H cm thy mi mt v kit sc Cng thng v
lo s b tp kch li kh chu v cc loi cn trng nhit i b}u t, lnh L dng rt chn
nn. Ngy 28/9, cc pho thuyn Php b phc kch. m 30-31/9, tri qun Php b i bc
ca qun Dahomey tp kch ho lc. i t Dodds cho rng qun Dahomey sp tin cng. V
vy, ngy 2/10, Dodds bt ng cho pho thuyn a qu}n vt sng sang b phi. Qun
Dahomey khng phng nn phi rt lui. Qun Php tip tc tin theo b phi sng n
lng Paguessa th phi ngh li. Ngy 4/10, Dodds h lnh tin qun rt sm v chia qun
l{m 2 o, 1 tin dc b sng v 1 tin qua nhng bi c cao. Cch lng Grede khang 1,5
dm th h b phc kch. Nhiu tay sng Dahomey np trn nhng ngn cy c nh s quan
Ph|p m{ n~ n. Ba s quan b h bn gc v qun Php co li th{nh i hnh phng th
hnh vung, c i bc 81mm ym tr. Tuy b ho lc mnh ca qun Php gy thit hi
nng nhng qu}n Dahomey vn tin cng. Ln ny, cc n binh Amazon tham chin. Nhng
n binh ny dn u cuc xung phong. Martyn, lnh L dng nh li: H (n binh
Amazon) mc nhng chic v|y xanh ph n u gi phn trn ngi h trn, u
qun khn c cm lng i b{ng H chin u rt hng h|i v{ nu b dn vo mt gc
th h khng ngn ngi dng c rng ln mng tay[4]. Khi hai bn ang hn chin th cc
pho thuyn Php theo sng Oueme tin ln n~ n v{o sn tr|i qu}n Dahomey v{ i d
b ca h. Th trn tr nn bt li v qun Dahomey rt lui v pha Bc lc 10 gi s|ng,
li nhiu xc cht trong c 30 n binh Amazon. Lnh L dng Lelievre k: Khi chui v{o
mt cng s lm bng cc khc cy ca ngi Dahomey, ti thy 3 ngi trong 1 ngi
cn th. Ti kt liu anh ta bng li l. Trong s nhng ngi cht, rt nhiu n binh
AmazonTi rt ngc nhin thy phn ln h l nhng c gi rt tr Hai ngi nm
cnh nhau c v l hai m con.[5]

Qun Php tin ln pha Bc v h cn b qun Dahomey tn cng nhiu ln. Mt hm,
sau khi tin vo mt tri qun Dahomey b li, lnh L dng bt c 4 t binh trong
c 1 n binh Amazon. Tt c b gii n lu ch huy ca i t Dodds v sau khi b Dodds
thm vn, tt c u b bn.[6]

Tip tc tin ln, qun Php ngy cng cch xa tuyn tip t da vo con sng v phi i
xuyn qua 60 dm ng gia nhng cnh rng gi. Dodds chia qun ra lm 3 cnh tin
song song, c k binh ym tr bn sn. Tuy nhin, ch c 1 c|nh qu}n i trn ng
cn li phi i xuyn qua nhng bi rm v lun b phc kch. T 8 gi sng, ting sng bt
u cho n khi tri ti chng li vi v s qu}n ch quy ri v xung phong vi lng gan
d ln nht[7]. Chin u lin tc lm tn tht ca Ph|p tng ln. Mi khi phi rt lui, qun
Dahomey lp ging l{m cho qu}n Ph|p khng c nc ung, phi ly nc ma. Martyn[8]
vit: Ng{y 13/10, khi chng ti n a im d kin h tri, mi ngi qu mt v chng
ti nm la lit trn mt t, ng ngoi tri thm ch chng bun n hay dng lu. (Na
m, c mt trn ma to, mc d t nh chut lt nhng lnh L dng li rt hi lng v
h c tho cn kh|t.

Ngy 14/10, qun Php tin n lng Kotopa nm trn con ng chnh tin n
Abomey. Ti }y ngi Dahomey lp ra ba tuyn phng th da vo con sng Koto. Trn
vng i thp cnh sng, qun Dahomey b tr i bc. Dodds cho pho binh bn ph
Kotopa trong lc qu}n Ph|p vng qua l{ng. Lc 8 gi 30 s|ng, qu}n Ph|p i tt qua rng
v pha sng Koto, kht kh c hng. Dodds cho trin khai i hnh hnh vung v tin v
pha sng. Qun Dahomey nhn thy h ang b |nh bc sn nn cho n pho vo qun
Php. Tuy nhin, khi tin n gn Koto, qun Php vp phi mt cnh rng v Dodds phi
phi nhng ton trinh st tin ln trc. Qun Dahomey dn dn dn lc lng n p st
i hnh qun Php v tin |nh d di. Gia bui chiu, Dodds phi cho rt lui v mt khu
t cao v{ qua m . Ngy 15/10, qun Dahomey tn cng nhng b y li. V pha
Php, thiu nc, trm cu thng n ng thng binh. Mt i i lnh Senegal c gng
a mt o{n phu khu}n v|c mang nc n tip t nhng gia ng b phc kch v
nhng ngi phu b chy tn lon. Dodds phi ph|i 1 i i L dng quay li cu vin.
Ngy 16/10, Dodds phi lui v v tr ng qu}n ng{y 13/10. Lnh L dng t tn cho
chin dch n{y l{ Tri kh|t. Mi nt n, li rp ln, mi ngi phi ung nc trong
nhng vng c ngu. Martyn c tnh n 20% qun lnh b ng rut. Ngy 17/10,
Dodds gi v pha sau 200 thng binh v{ 2 i i h tng. Qun Php ch cn 53 s quan,
1533 lnh v khong 2000 phu nhng sau c 2 i i Senegal n tng vin. Dodds
chia qu}n l{m 4 i, mi i c 3 i i (1 i i L dng l{m nng ct). i i thy
qun lc chin ~ b mt sc chin u. Qu}n Ph|p cng cho tip t thm n dc, lng
thc, nc ung v t ngy 26/10, h bt u tin cng. Qun Dahomey chin u quyt
lit nhng qu}n Ph|p c v kh hin i nn ~ y li c h. Qun Php tin n Cana,
mt c ca Dahomey. Ti }y, 300 qu}n Dahomey ~ chin u n ngi cui cng v
cng kt thc s khng c c t chc ca Vua Behazin. Sau , Vua Behazin ph|i s gi n
cu ho{ nhng Dodds t iu kin phi bi thng chin ph 15 triu Ph-rng, cng nhn
ch bo h ca Php, Php chim ng Dahomey, Behazin phi giao np tt c i bc v
2000 khu sng trng. Vua Dahomey t chi v qun Php tn cng. Ngy 17/ 11, qun
Php tin v{o kinh Dahomey v{ Vua Behazin phi chy ln pha Bc. Php dng mt
ngi anh ca Behazin ln lm vua b nhn v cho lng bt Vua Behazin. Nm 1894, Ph|p
chim xong ton b lnh th Dahomey v bt c Vua Behazin. ng b {y i Martinique
sau l{ Algeria v{ cht nm 1906.

Tn tht ca Php trong chin dch Dahomey l{ 11 s quan v{ 70 lnh cht, 25 s quan v{
411 lnh b thng. Tuy nhin, s cht v bnh tt th cao gp nm ln con s ny. D vy,
ngi Php vn coi l{ mt thng li vi tn tht tng i nh. i t| Dodds c
thng ln cp thiu tng ri sau n{y l{ i tng nc Cng ho Php.

Madagascar 1895, li l lp nn nn bo h.

Sau khi hon thnh chin dch |nh chim Dahomey, Ph|p ngh ngay n vic |nh
chim Madagascar. Li dng mu thun gia hai b tc ln trn o l Hova v Malagasy,
nm 1894, Ph|p ngh thit lp quyn bo h trn phn t ca ngi Malagasy. B tc
Hova t chi kiu ngh n{y v{ Hi ng b trng Ph|p ~ lp tc chun b k hoch
x}m lc Madagascar. Thng 11/1894, ch trng chnh thc l{ Madagascar phi b buc
chp nhn s bo h ca Ph|p di li l[9].

Vic chun b gp nhiu tr ngi v Php phi chuyn qun ln bng ng bin. H d
kin b ln Majunga b T}y o, sau h{nh qu}n |nh chim Tananarive l th ph
nm bn b ng o. Nhng, th c ngha l{ s phi hnh qun 160 dm xuyn qua rng
rm v cn c rt nhiu cu-li vn chuyn n dc, lng thc v qun trang qun dng.
Qun Php cho bt ngi Algeria v{ ngi Somalia lm cu-li v{ cn nh a c ngi Vit
Nam (lc n{y ~ Vit Nam b Php chim) sang na nhng nh ny khng thnh. Cui
cng, 7715 cu-li ~ c tp hp khu}n cho o qun vin chinh gm 658 s quan
v{ 14.773 lnh. Tham gia o qu}n n{y c 800 lnh L dng rt ra t hai trung o{n v{
c t chc thnh 1 tiu o{n h{nh qu}n. Cuc vin chinh bt u th|ng 1/1895 v{ n
th|ng 4, qu}n Ph|p b Majunga. Qun Hova c t chc mt s trn |nh nhng qu}n
Ph|p |nh lui h kh d dng v qun Hova ch c tng s khong 10 nghn, v kh th s
khng th chng li i bc Php. Khng kh lc quan bao trm v qun Php bt u hnh
qun su vo ni a.
 Mi ngy tri qua, lnh Php bt u hnh qun lc 6 gi sng vi trang b hnh qun v
khu sng trng kiu 1895. H tin theo con ng dc sng Betsiboka v sng Ikopa.
Ngh gii lc 10 gi v{ sau tip tc h{nh qu}n n 5 gi 30 chiu. Tuy nhin, chng
ng hnh qun cng di th tip t c{ng kh khn. Bnh tt honh hnh v s ngi cht
ngy cng nhiu. Tinh thn mt mi. Trung u L dng Langlois vit: Nhiu ngi ang
hp hi ti Tsarasotra. Sut ng{y, ngi ca chng ti phi lm cc cy thp |c, {o m v
mi bui ti li din ra tang l vi hnh thc y ht nhau[10]. Nht k ca lnh L dng
Lentonnet ng{y 15/6 ghi: Chng ti khng th m c s nn nhn na. V{ v sao? Bt
c ai a h n Madagascar l tn git ngi thc s. Ngha a y .[11]

n thng 8 th tn tht ln n mc khng chu ni. Cc tri lnh Php dc sng

Betsicoba v{ Ikopa c bao quanh c mt rng thp c ca cc nm m. Binh lnh kit sc
v st rt, theo Trung u L dng Langlois, n mc khng cn sc i v sinh. n cui
th|ng 8, cng theo trung u Langlois, c|c i i L dng, bnh thng c qun s 200
ngi, ~ gim xung ch cn 70-75 ngi. Tt c c|c n v ~ bin mt.[12] Ngy 1/9, trong
s 800 lnh L dng cn 450 ngi c th chin u. C|c n v khc cn ti t hn. Trung
o{n 200 b binh gn nh mt sc chin u ho{n to{n. Tng Duchesne, t lnh chin
dch, mt ln thy 3 s quan dn theo 10 lnh cng binh tr v tri sau ngy lm vic, ng ta
ht to|ng ln Nhiu s quan m{ t lnh qu|. S thc, l{ tt c nhng g cn li ca i i
cng binh. Trong s 150 lnh xung kch chu Phi ch cn li 20 ngi. Trung o{n 13 thu
qun lc chin c 2400 qun khi h b ln Majunga hi thng 3, gi ch cn 1500 ngi.

Phi n th|ng 9, con ng n Andriba do cng binh Php xy dng sut my thng
mi hon thnh. Qun Php nhn c 350 tn tip t v{ 150 lnh L dng tng vin.
Tng Duchesne cho lp mt n v trang b nh gm 1500 lnh, trong c 1 tiu o{n L
dng. n v ny s tin nhanh pha trc lm lc lng xung kch.

Ng{y 14/9, o qun ny khi h{nh. Trung o{n Algeria gm 2 tiu o{n Algeria v{ 1
tiu o{n L dng l{ mt cm. Cm th hai trung o{n hn hp c 1 tiu o{n thu qun
lc chin v 1 s n v lnh Senegal v lnh Malagasy. Lm hu b c trung o{n 200 b
binh v cc n v thy qun lc chin, lnh Phi h tng o{n xe ti. Ton b o qun vin
chinh lc n{y c 237 s quan, 4013 lnh, 1515 phu |nh xe v{ 2809 con la ko n th
Tananarive ca Madagascar. Mt v{i ngi bi quan th gi }y l{ cuc t st ca tng
Duchesne nhng lnh L dng ca trung u Langlois th ~ m thy s giu c ca kinh
[13].

Trn ng i, qu}n Hova t chc |nh chn hai ln nhng v kh th s, li u m lc

hu nn h khip s trc v kh Ph|p, chy tn lon vo rng. Ngy 26/9, sau khi tro qua
ngn ni Alakamisy, qu}n Ph|p ~ nhn thy kinh c|ch chng 15 dm. Ngy 28/9, lnh
L dng tin vo Tananarive, qun Hova ch khng c yu t. Qun Php cho n i bc
vo kinh thnh v hong cung. Triu nh Hova u hng. Chin dch Madagascar kt thc
vi tn tht trong chin u rt nh nhng s b cht v bnh tt li khng nh cht no.
Tng cng 4614 lnh cht, gn 1/3 s qun tham gia chin dch. Ngoi ra s d}n phu ngi
Algeria cht l{ 1143 ngi. Xem ra ci gi phi tr ca s x}m lc khng r nhng suy cho
cng, cng ch binh lnh cht m thi.
 i chin th gii th nht 1914-1918, khi Thng ch Patain cn l nim kiu
hnh.

Nm 1914, o qun L dng Ph|p gm hai trung o{n 1 v{ 2 ng ti Sidi bel Abbes
v Saida, Algeria (6 tiu o{n). Tiu o{n 4 thuc trung o{n 1 L dng v{ tiu o{n 5
thuc trung o{n 2 L dng c iu sang ng ti ng Dng. Mi tiu o{n khong 1
nghn qun gm 4 i i b binh v trong mt s trng hp c tng cng 1-2 i i
sn chin. Trong nhng nm u th k 20, qun Php phi lo bnh nh min Nam Algeria
v Morocco (Ma-rc). K t khi bt u cuc x}m lc vi 2 mi tin cng t b i Ty
Dng v{ t Algeria, Ph|p ~ m rng c vng kim sot qun s ti Morocco v ng h
mt Ho{ng gn nh b nhn. Nhng chin dch n{y ~ dn n s kin Php tuyn b
nn bo h vi Morocco th|ng 3/1912 do tng Lyautey lm Ton quyn. Nhn dn
Morocco tip tc khng chin nhng n th|ng 5/1914 th Ph|p cng khng ch c hnh
lang pha Bc t Casablanca qua Fez, Taza, Oujda bin gii Algeria v mt s c im chin
lc pha Nam.

Khi i chin th gii th nht n ra nm 1914, o qu}n L dng c 4 tiu o{n

Algeria, 3 tiu o{n Bc K, ng Dng v{ 5 tiu o{n Morocco. Cc tiu o{n
Algeria phi gi mt na qun s ca mnh sang Ph|p lm nng ct thnh lp c|c n v
mi.

Ngy 1/8/1914, lnh tng ng vin c ban hnh v kt qu l thnh lp thm c

c|c trung o{n h{nh qu}n 2, 3 v{ 4 thuc trung o{n 1 L dng v{ trung o{n h{nh qu}n
2 thuc trung o{n 2 L dng.

Nhng ngi ltalia sng trn t Php ly tng t Binh o{n Garibaldi ca nhng
ngi tnh nguyn ltalia sang chin u cho Php nm 1870 (s ngi ltalia ng k gia
nhp lnh L dng c gn 5 nghn) thnh lp 1 trung o{n h{nh qu}n. Trung o{n
n{y ~ chin u ti Argonne thng 1 2/1914 v 1/1915. C th k thm 4000 ngi Nga,
4000 ngi Do Thi ra nhp lnh L dng.

u nm 1915, thnh lp tiu o{n L dng gm 928 lnh Hy Lp, tiu o{n gm 948
lnh Montenegro v.vv{ thm ch c c mt ph}n i L dng ngi Nht gm 53 lnh.
Trong sut cuc i chin, 42883 ngi nc ngo{i ~ ng k v{o o qu}n L dng.
Theo mt s t liu trong nht k hnh qun Php th s lnh L dng nm 1913 l{ 10521
ngi; 17147 nm 1914 v{ 21887 nm 1915.

n v L dng tham chin u tin l{ trung o{n h{nh qu}n 4 thuc trung o{n 1 L
dng gm to{n ngi Italia (L o{n Garibaldi) c 3 tiu o{n. Ba gi sng ngy
26/12/1914, trung o{n c |nh thc v mi ngi nhn phn lng kh. m trong
nhng kh| lnh v{ trung o{n n im tp kt ti Bois de Bolante, Argonne. Pho sng t
cc v tr c bn ln to ra nhng ci bng chp chn v ting i bc t xa vng v. Mt
lc sau, nhng vt la lo ln t nhng ngn i gn v{ ting n pho n rn, khi bi
trm ln nhng lnh L dng ngi Italia. Ba l c vt b. Binh lnh nhy xung nhng
tuyn ho tin duyn, s quan ln ting h ho mi ngi hy nu cao danh d ca ngi
Italia, trong khi n ph|o c bt u n xung quanh h.
 Khi pho binh Php ngng bn, ting kn ng lanh lnh vang ln cng vi ting reo h
Tin ln, tin ln. Italia mun nm! Italia! Italia! bng ting Itaha ln vi ting Ph|p Nc
Cng ho{ mun nm! Nc Ph|p mun nm!. Lnh L dng gip nhau tro ln khi ho
v chy v pha phng tuyn c Mi th dng nh bin mt m ch cn nhng ct khi
bi. Chng bao lu, ct ln nhng ting rn r ca ngi b thng v{ ting kn ng tt lm
v mt vin n c chui qua loa kn xuyn thng hng ngi lnh. Nhng ngi u tin
~ tin n h{ng r{o d}y thp gai c v nhn ra rng pho Php khng ph hu c
chng. H{ng r{o thp gai ~ chn ng nhng ngi cn li ca t tin cng th nht. Cc
t tin cng th hai v{ ba vt qua mn khi bi, hng ro thp gai v chin h{o c. Vi
lnh c rt lui v pha sau v{ lnh L dng tiu dit nhng ngi cn li. Ho lc c
dng nh yu i khi t tin cng th 7 n ni. Mi ngi bn rn chun b chng tr
cuc phn cng ca qu}n c, thu thp nhng ngi b thng v{ i tm li nhng ba l ~
b vt b khi ph|o c bn trm ln h. Mt ting ng h sau, lnh L dng c lnh
quay tr li v tr xut pht.

Trung o{n Garibaldi tham gia chin u ln th hai ti Maison-Forestiere, cnh rng
Bollante m Gi|ng sinh v{ ti Four-de-Paris v Courtes-Chausses ngy 5/1/1915 h tr s
o{n 10 b binh thuc a. Hai tiu o{n tin cng phng tuyn c sau khi cho n 8 qu
mn trong v tr ch. Trung o{n chim c 2 tuyn ho v bt c mt s t binh. Tn
tht ca trung o{n trong hai th|ng 1-2/1915 l{ 429 ngi. Ng{y 5/3/1915, trung o{n
gii th theo yu cu ca Italia v phn ln binh s trung o{n ra nhp qun i Italia.

Trung o{n h{nh qu}n 2 thuc trung o{n 1 L dng th{nh lp thng 11/1914 gm 4
tiu o{n, ng ti khu Prunay, Champagne. Th|ng 5/1915, trung o{n tham gia chin dch
Artois cng s o{n Ma-rc gn Neuville-Saint-Vaast nhm |nh chim Ouvrages v{ i
140. Cuc tn cng bt u bng c|c i c bit trang b lu n, ko ct dy thp gai, pho
hiu v vi trng lm du hiu cho cc tin s|t vin ph|o binh. Trung o{n tin c 3
nghn mt di ho lc mnh ca qu}n c. Cc mc tiu chim c nhng trung o{n
tn tht 1900 ngi trong tng s 4000. Sau , qu}n c phn cng chim li cc mc
tiu. Ngy 16-17/6/1915, hai tiu o{n ca trung o{n tn cng i 119 gn Souchez,
chim c mc tiu nhng b qu}n c phn kch chim li tn tht 650 ngi.

Trung o{n h{nh qu}n 3 thuc trung o{n 1 L dng ng ti mt trn Somme thng
12/1914, ln tuyn u gn Frise. Th|ng 3/1915, trung o{n cn 2 tiu o{n do nhiu lnh
L dng quay v qu}n i ca nc h. Th|ng 7/1915, trung o{n gii th, nhng ngi
cn li tng cng cho trung o{n h{nh qu}n 2 thuc trung o{n 1 L dng.

Trung o{n h{nh qu}n 2 thuc trung o{n 2 L dng gm 4 tiu o{n. Th|ng
12/1914, trung o{n ra mt trn cng s o{n 36 gi Craonne. Th|ng 5/1915 trung o{n
chuyn n Rheims. Th|ng 7, trung o{n ngh ti Vosges, mt tiu o{n gii th v cc lnh
L dng ngi Nga, B v Italia chuyn v c|c n v qu}n i nc mnh. Sau , trung
o{n nhp vo vi trung o{n h{nh qu}n 2 thuc trung o{n 1 L dng thuc s o{n
Ma-rc ti Champagn.
 Ng{y 25/9/1915, trung o{n tng ph|i cho s o{n 10 b binh thuc a, tn cng
phng tuyn c ti Wagram v Presbourg pha Bc nng trang Navarin. Trung o{n chim
c vi tuyn chin ho v bt c nhiu t binh. Khi n v Php bn cnh phi li li,
trung o{n phn kch khi phc trn a, tn tht 320 ngi.

Th|ng 10/1915, s o{n Ma-rc ri khi tuyn mt do b thit hi nng v do thiu lnh
b sung, ton b lnh L dng cn li c t chc th{nh trung o{n h{nh qu}n L dng
(Regiment de la March de la Legion Etrangere-RMLE) do trung t Cot ch huy. Trung o{n
RMLE gm 71 s quan v{ 3115 binh lnh.

Trong thi gian din ra chin dch Somme ca lin qun Anh-Ph|p, trung o{n RMLE
c phi thuc cho s o{n 3 b binh thuc a. Ngy 4/7/1916, trung o{n tn cng c
im c lng Belloy-en-Santerre. Tin qun gia c|nh ng trng vi nhng bi c cao,
di tri ma tm t v ho lc sng my ca i phng, lnh L dng chim c lng
v bt c 750 t binh. Trung o{n y li c nhng cuc phn cng ca qu}n c v
gi vng v tr cho n khi c tip vin m 5-6/7. Trong trn n{y, trung o{n mt 25 s
quan v 844 binh lnh. Ngy 8-9/7, trung o{n tn cng ti Chancelier nhng ln ny tht
bi v chu tn tht 400 ngi.

Sau mt t ngh ngn, lnh L dng quay li vi nhng chin ho quen thuc. Trong
giai on ma ng 1916-1917, trung o{n n tr ti mt s ni v{ trung o{n trng lc
n{y l{ trung t| Duriez. Th|ng 3/1917, qu}n c rt khi b{n p tn cng gia Arras v
Soissons v{ tng Nivelle, t ph trc thng li ca cuc tn cng thng 4, quyt nh
chun b tn cng vo Phng tuyn Siegfried ca c.

Rng s|ng ng{y 17/4/ 1917, trung o{n h{nh qu}n L dng tn cng cc c im ch
ti Auberive thung lng Suippes. Lch s gi s kin ny l trn |nh Moronvilliers bn
sn phi ca chin dch tn cng Che min des Dames. Nhng bi hc cay ng trong
nhng nm 1914-1916 ~ c t|c dng v cuc tn cng c chun b tt hn. Ph|o ym
tr c chun b k, cc tiu o{n u c i i sng my ring, mi trung i u c
trung lin. Binh lnh c hun luyn cc chin thut mi nh phi hp ho lc, vn ng
c sng my ym tr, phi hp s dng sng trng v lu n trong i hnh tiu i v
phi hp tc chin gia c|c i i khi tn cng vo cc c im phng th mnh. D c
chun b k nhng cuc tn cng ca tng Nivelles ~ tr thnh thm ho cho phn ln
c|c s o{n Ph|p tham chin.

Sau ba ngy xung phong qua cc h n pho chi cht v bn ly ngp nga, lnh L
dng chim c tuyn ho chnh ca ch ti Auberive v tip tc chin u n ngy 22.
Trong 5 ng{y, trung o{n RMLE ~ nm hn 5 vn qu lu n. Trong trn ny, chun u
L dng Mader, ngi gc c, c tng thng hu}n chng L dng danh d v
thnh tch ch huy 10 lnh L dng y li mt i i c v chim c 6 khu pho.
Sau khi cng c ti Mailly trong thng 5, trung t Paul Rollet, mt s quan c nhiu kinh
nghim s dng c|c i i sn chin trn sa mc, c b nhim ch huy trung o{n. }y
l nhng th|ng m{ 54 s o{n Ph|p ru r v nhng cuc ni dy ca binh lnh v h ~
phi chu ng qu sc. Nhiu n v tuyn b ch phng ng ch khng tn cng. Phi n
khi Php b nhim t lnh mi l Thng ch Petain th tnh hnh mi c gii quyt n
tho. Tuy nhin, trung o{n L dng RMLE khng xy ra s c g v ngy 14/7, trung t
Rollet a i danh d trung o{n v Paris nhn Hu}n chng qu}n s.

Trong hai ngy 20-21/8 ti Cumieres trn mt trn Verdun, trung o{n RMLE tn cng
|nh chim mc tiu trc thi gian quy nh, tr vng trc nhng cuc phn kch v
oanh tc ca khng qu}n c v{ sau tha thng |nh chim i 265. H gi vng trn
a n ng{y 4/9 cho n khi c tip vin, bt 680 t binh v chim c 14 khu pho m
ch phi chu tn tht 53 ngi cht v 271 b thng. V th{nh tch n{y, Thng ch Petain
~ n thm v{ tng thng trung o{n d}y thao L dng danh d.

T th|ng 10/1917 n th|ng 1/1918, trung o{n n tr ti Flirey. Ngy 8/1/1918,

trung o{n li tn cng thng li. Ngy 12/1, b qu}n c tn cng bng n pho cha hi
ngt, s ch huy trung o{n v{ 2 i i ~ tr li mc d c lnh rt. Thng 3/1918, qun
c tin hnh chin dch tn cng ln cui cng v{ y li qu}n ng minh. Lnh L dng
rt lui v pha Bc vo khu vc qun Anh ti Amien. Ngy 26/4, h |nh bc sn mi thc
su ca c ti khu rng Hangard. Trung o{n tin qun qua khi la mt m ca i bc
v{ l{n ma n sng my ca s o{n 19 c. Cc tiu o{n phi hp cht ch vi nhau.
Tiu o{n n{y b ho lc ch ghm cht xung th tiu o{n kh|c vt ln tin cng. Xe tng
Anh c iu n tng vin nhng ho lc c qu mnh l{m cho lnh L dng khng
th bm theo chng. Trn |nh kt thc ng{y 28/4 v{ trung o{n RMLE ~ chim li c
khu vc b mt sau khi |nh li 5 t phn kch v chu ng ho pho ca ch. Trung
o{n thit hi nng, b mt 850 ngi v tiu o{n 1 L dng thuc trung o{n ch cn 1
s quan v{ 187 lnh.

Cui th|ng 5/1918, s o{n Ma-rc c iu i tng vin cho khu vc ty nam
Soissons ang b e do. Ngy 30-31/5, trung o{n L dng phi c th i Montagne de
Paris chng li c|c t tn cng lin tip ca qu}n c v b tn tht 400 ngi. D qun s
gim xung ch cn 1200, trung o{n tip tc c ph|i i tng vin cho mt s khu vc
khc.

S lnh cht trong nhng trn |nh trong thi gian t 25/4 n 12/6 ca trung o{n l{
1250 ngi.

Ng{y 18/7, di ma b~o mt m, trung o{n RMLE tin cng ti cao nguyn Dommiers
Narn Soissons khng c pho bn chun b. c xe tng v{ trung o{n xung kch 104
ym h, lnh L dng ~ chim c giao im c|c con ng Soissons-Chateau Thierry
ngy 20/7. T thn cp i sinh mng ca 780 ngi na.Trn |nh cui cng ca trung
o{n h{nh qu}n L dng RMLE l trn tn cng Phng tuyn Hindenburg ca c ngy
2/9/1918. Trung o{n chim c tt c cc mc tiu ~ nh v cui cng chim c
Allemant ng{y 15/9, |nh tan 1 tiu o{n ca trung o{n 43 Ph, hon thnh nhim v sau
13 ng{y m chin u lin tc. H bt u trn |nh vi qun s 2563 to{n trung o{n v{
sau trn |nh ch cn 1130 ngi tr v hu c.

Trong tng s 42883 lnh L dng phc v trong c|c trung o{n h{nh qu}n ca trung
o{n 1 v{ 2 L dng v{ trung o{n h{nh qu}n L dng RMLE ti Mt trn pha Ty ca
cuc i chin, c 6239 ngi Ph|p v{ 36644 ngi nc ngoi. S cht trn l 5172 v
25000 ngi b thng hoc mt tch (nhiu ngi sau ny khng nghi ng g l{ ~ cht).
Tn tht nh vy l{ hn 70%. Trung o{n L dng RMLE l{ n v c khen thng
nhiu th hai trong qu}n i Php trong thi gian i chin th gii th nht.

Dardanelles, Serbia v Nga, 1915-1919 L dng nhy tng g cng vi Bch

v.

Th|ng 2/1915, trung o{n h{nh qu}n 1 ch}u Phi c thnh lp gm 2 tiu o{n lnh
Zouaves[14] v 1 tiu o{n L dng v{ 2 i i ly t trung o{n 1 v{ 2 L dng v{ c
bin ch v{o s o{n 156 b binh Php. Trong cuc b ca ng minh vo Gallipoli,
trung o{n tin vo Sedd ul Bahr ngy 27/4/1915. Trong thi gian 9 thng tip , qu}n
ng minh b qu}n ch ghm cht trong c|i u cu nh b, y si | v{ b tn tht nng.
Trong trn |nh m mu ti hm ni Kereves Dere thng 6/1915, tiu o{n L dng ch
cn khong 100 ngi do mt chun u ch huy. Th|ng 8, khi 700 qu}n tng vin t ng
Dng n ni th tiu o{n gn nh khng cn tn ti. Th|ng 10/1915, s o{n 156 c
iu n Salomka chng li qun Bulgaria ti Serbia (lc ny, Bulgaria l{ ng minh ca
c).

Ma thu nm 1916, tiu o{n L dng chin u ti Monastir v{ ma xu}n nm 1917

ti Trana Stena. Tiu o{n n{y gii th th|ng 10/ 1917 v{ lc n ch cn khong 200
ngi sng st. Nhng ngi ny ra nhp trung o{n h{nh qu}n L dng RMLE.

Sau khi Cch mng Th|ng Mi Nga th{nh cng nm 1917 v{ nc Nga X vit ra i,
bn Bch v dy ln cuc ni chin hng bp cht nc Cng ho X vit non tr. Phe ng
minh cng t chc can thip v trang tip sc cho qun Bch v. Ngy 1/ 12/ 1918,
chnh quyn to{n Nga Sibir c thnh lp di s ch huy ca c Koltchak v
c Anh ng h. Tng Berthelot, t lnh qu}n ng minh Romania tuyn b gi 150
nghn qu}n n Odessa v gi mt phn trang b trong kho ca mnh cho qun Bch v.
Ngy 19/12/1918, mt s o{n Ph|p n Odessa. Trc , Anh ~ a mt s o{n n
Batoum.

Ma thu nm 1918, mt tiu o{n thuc trung o{n 1 L dng c gi n tham

chin ti khu vc Archangel. Mt i i sng m|y v{ 3 i i b binh L dng c tng
vin thm trong thi gian t th|ng 10/1918 n th|ng 7/1919. Khi qu}n ng minh phi
rt khi nc Nga thng 10/1919, mt s ph}n i L dng ngi Nga c chuyn sang
cho qun Bch v nhng vn mc qun phc v s dng v kh Ph|p. Nhng phn i ny
cng cng chung s phn vi o qun Bch v khi chng b Hng qun tn cng tiu dit
v lm cho tan r.

Morocco, sau 4 nm, lnh L dng cn 6 i i.

Thng 8/1914, lc lng b st gim nhiu nn tng Lyautey phi rt v phng th

ven bin. Vi nhng lc lng cn li, ng ta quyt tm thc hin mt chin dch bnh nh
ko d{i 4 nm {n |p phong tr{o kh|ng chin ti Morocco. Lc n{y, tng Lyautey c 20
tiu o{n gm lnh L dng, lnh b binh chu Phi, lnh Senegal, lnh d b Php v lnh
goumiers (loi qun tay sai tuyn m ti ch). ng cho ri qun bo v v tip t cho cc c
im ti cc khu vc c phong tro khng chin mnh. i chin th gii th nht ang din
ra c lit nn ch lc Php dn vo Mt trn pha Ty, lnh L dng Morocco ch yu l
ngi c v{ ngi o do ch khng th a h i chin u chng li ngi ng chng.

Mt hnh thi phng ng n thun s l tai ho, c|c n v c ng phi lin tc di

chuyn qua cc trin ni hoang s ti min Bc v Trung Morocco. C|c i i sn chin
tun tra cc ngn i v cao nguyn quanh vng c o Tafilal sa mc pha Nam. Khu vc
hnh lang chin lc pha Bc t s ch huy t ti Fez chy v pha ng qua Taza, mt
khu vc i ni nguy him n bin gii Algeria b cn qut nhiu ln. Abdel Malek
Meheddin, mt th lnh kh|ng chin l~nh o cc b tc min Bc ni dy. Qun ni dy
mua c v kh qua c|c l|i sng c v di chuyn t do trong cc khu vc an ton trn
rng Atlas dc bin gii vi Morocco thuc Ty Ban Nha v Tafilalt. Nhng cuc cn qut
n{y c thc hin theo nhiu quy m ln, nh.

Ngy 13/11/1914, ti El Herri min Trung Atlas, qun ni dy ngi Zaia tiu dit hon
ton mt binh o{n Ph|p ang h{nh qu}n t Khenifra, dit 33 s quan v{ 600 lnh. Tiu
o{n 4 thuc trung o{n 2 L dng v{ c|c n v tng vin t Mritt ti Khenifra v{ ng
trn vi qun ni dy ti El Hammam v{ Oum er Rbia ngay sau khi 3 tiu o{n ca trung
o{n 1 L dng phi chng li cuc tin cng ca qun ni dy vo hnh lang Taza t pha
Nam.

Trong c|c n v L dng lc , tiu o{n 6 thuc trung o{n 2 L dng phi x l
tng vin cho cc tiu o{n kh|c. Nm 1916, khi qu}n ni dy uy hip mnh khu vc bin
gii sa mc pha Nam, mt tiu o{n L dng hn hp t Algeria c tng vin n v
tiu o{n n{y phi gii th nm 1919. B thit hi nhiu v thiu lnh b sung, n cui i
chin th gii th nht, qu}n L dng Morocco ch cn khong 6 i i.

Qua 4 nm {n |p phong tr{o ni dy, c|c n v L dng b st m nng. Lnh L

dng phi tri qua cc cuc hnh qun nng nhc, chin u lin tc bo v c|c o{n
tip t. Trong qu| trnh {n |p qu}n ni dy, c|c n v sn chin t ra li hi. C hai ngi
lnh c 1 con la, h thay nhau ngi ci ngi i v{ sau mt gi li i. Nh vy, h c th
h{nh qu}n 50km, i khi n 70km trong 24 gi. V sc c ng cao nh vy nn h cng
chnh l nhng n v kit sc nht trong thi gian bo v hnh lang Taza, min Atlas v sa
mc pha Nam. H i u c|c o{n qu}n, chim cc v tr ym h sn, h tng c|c o{n xe
tip t v{ i tip vin cho c|c n l c gia ma h nng bng ln ma ng gi| rt vi
nhng trn ma v{ bn ly. Xin k li mt trn |nh bn c tham kho:

Ngy 9/8/1918, qun ni dy ca Ait Khabbash ngi Berbers tn cng vo qun Php
ti lng Gaouz nm gia con ng t Oued Rheris v Oeud Ziz Tafialt. H tn cng, sau
l{m nh phi rt lui d qun Php v pha mt nng tri ln c nhng hng c v nhiu
rung rau c ngn c|ch bi nhng con mng ti nc v nhng bc tng p bng
bn.

Ch quan, qun Php chia lm hai cnh truy kch. Mt c|nh c i i 2 sn chin thuc
trung o{n 1 L dng do i u Timm v cnh kia c 1 tiu o{n hn hp lnh Tuynisia v
lnh Senegal do i u Pochelu ch huy. Qun ni dy n qu}n Senegal bng mt li la
d{y c. Nhiu ngi ng gc. Lnh L dng tin ln h tr lnh Senegal v Tuynisia. Ting
sng cht tt v qun ni dy li li. Lnh Senegal li xng ln, lnh L dng tin ngay sau
h. Nhng sau khong 30 pht, h sa v{o li la d{y c. Lnh Senegal sn phi s hi
li li. i i L dng t chc xung phong n nh th trn. Qun ni dy tip tc tin
cng |nh lui lnh Senegal v{ lnh L dng li phi phn kch chn h li. Lnh Tuynisia
b ho lc ca qun ni dy ghm cht v khi p lc trn |nh tng ln, lnh Senegal v trn.

Tt c sng t ng ca i i L dng u b tc. Mi qu phng lu cui cng

c bn i. Qu}n ni dy |nh tr{n v{o h{ng ng lnh Tuynisia sn tri, buc h phi
li li. Lnh L dng phi t chc phn kch ln th ba. Lc 3 gi chiu, i u Timm b bn
gy tay tri. Trung u Jorel nm quyn ch huy nhng cng b n ng gc. Qun ni dy o
ln dng dao kt liu i anh ta. Thiu u Freycon vi ly mt khu cc-bin v{ dng cm
khng c li nhng anh ta cng b mt vin n bn thng s, ng vt ra t.

Qun ni dy t xng ln, |nh tr{n v{o h{ng ng lnh Senegal v{ Tuynisia. Trn |nh
tr thnh mt trn |nh gi|p l| c{ |c lit. Ch cn i i L dng lc n{y do chun u
Roqueplan ch huy l cn c gi c i hnh. i u Timm b thng, c buc trn
lng mt con la. ng ta trng thm mt ph|t n na vo mt nhng may cn tnh to v c
gng iu khin cuc rt lui ca lnh L dng v{ c|c binh lnh Senegal v Tuynisia sng
st. Khi h ~ rt ra khi nng tri, ngoi phm vi nhng hng cy c, qun ni dy thi
khng truy kch na. Mt cn b~o c|t ni ln lc 5 gi chiu, may mn thay, ~ h tr cho
cuc rt lui thm hi sut 4 gi ca qun Ph|p c an to{n cho n khi h v n n
Tighmart. Kim im li lc lng, lnh L dng mt 2 s quan v{ 50 lnh, 7 ngi b
thng. Lnh Senegal v{ Tuynisia cht 100.

Li Marooco, 1919-1924, ngi M lm phim v thm cnh ca lnh L dng.

Sau khi i chin kt thc, qu}n L dng c tng cng lc lng nhng ti
Morocco h vn gp phi kh khn v thiu s quan v{ h s quan c kinh nghim chin u
thuc a. Song song vi vic bt u mt chin dch mi nhm bnh nh min Bc
Morocco, i qu}n L dng c t chc li. Trung o{n 1 L dng chuyn thnh trung
o{n 1 b binh L dng. Trung o{n 2 b binh L dng chuyn t Saida ti Morocco (3
tiu o{n). Mt tiu o{n thuc trung o{n h{nh qu}n L dng RMLE c a ti
Morocco cng vi 2 i i sn chin L dng to thnh nng ct thnh lp trung o{n 3
b binh L dng th|ng 11/1919. C|c tiu o{n ca trung o{n 1 v{ 2 L dng c vn
li Morocco v cng vi i i sn chin Bou Denib thnh lp thm trung o{n 4 b binh
L dng thng 11/1920. Cc tiu o{n 4 v{ 5 ca trung o{n c thnh lp sau.

Trong cc chin dch {n |p qu}n ni dy ma Xu}n/H, c|c binh o{n c ng m

nhiu mi tin vo Tache de Taza v min Trung Atlas |nh ph| c|c cn c ca qun ni
dy. Khi nhng con ng ~ c m vo su trong ni, qun Php cho lp n bo v v
t chc tip t cho n. Qun ni dy Morocco thng t chc cc trn |nh n hay phc
kch c|c o{n tip t ca qun Php. V d nh trn |nh sau:
 Ng{y 6/5/1922, trong khi binh o{n c ng ang c{n qut ti Nam Taza, i u Nicolas
c lnh a 300 lnh L dng thuc tiu o{n 3, trung o{n 3 b binh L dng ca
mnh n chim cao nguyn | Tadout ng-nam Scoura. Khi lnh trinh st bo co c qun
ni dy ang n gn, Nicholas np vo sau nhng phin | v{ bi cy. Khng lu sau, qun
ni dy xut hin v nhanh chng t chc tn cng. H nhanh chng tin st vo tm |nh
gip l c vi i i 9 L dng. Bn sn phi, lnh L dng b y li nhng h li phn
kch. Qun ni dy ch ngng li mt cht v h li tin cng. Ho lc chnh xc ca h ghm
cht c tiu o{n trong khi mt mi ky binh |nh chc v{o sn tri tiu o{n L
dng.

Sau vi gi cm c ch cu vin, Nicholas cho chun b rt lui di l{n n i phng,

lc i i 9 b |nh bc sn v b y li, tn tht nng, cht c i u Duchier i i
trng. Hai i i khc hong s v cuc phn cng ca lc lng d b nh l{ trung i
ca s ch huy tiu o{n b qun ni dy bao vy v sut b tiu dit hon ton nu khng
c pho v sng my ca tiu o{n chi vin kp thi h c th rt v pha sau. Qun
Php phi rt sau 12 gi chin u, cht 36 v b thng 64.

Nm 1923, 6 tiu o{n L dng tham gia c|c cuc cn qut Nam Taza. C|c binh o{n
c ng t chc nhng mi thc su vo vng ni non him tr cn c a ca qun ni
dy. Ti a hnh ny, my bay, xe bc thp v{ i bc pht huy tc dng rt hn ch. Hng
lot cc trn |nh n ra gia qun ni dy v qun Php. Ngy 5/5, tiu o{n 2 thuc trung
o{n 3 b binh L dng tin cng qun ni dy ti ni Talrant.

Ngy 9/6, tiu o{n 1 thuc trung o{n 3 b binh L dng phi chin u d di vi
qun khi ngha ti Bou Khamoudj. Ng{y 24/6, trung o{n 2 b binh L dng, tiu o{n 1
thuc trung o{n 3 b binh L dng v{ 1 i i sn chin tn cng qun ni dy ti El
Mers. Ngy 26-27/6, tiu o{n 4 thuc trung o{n 1 v{ tiu o{n 2 thuc trung o{n 3 L
dng phi |nh m thng ng v{o cao nguyn Tadout, ni tiu o{n ca i u
Nicholas bi trn nm trc. Ngy 17/7, tiu o{n 1 thuc trung o{n 2 L dng n tr
ti Ait Maklouf b qun ni dy tin cng d di. Ngy 23/7, tiu o{n 1 thuc trung o{n 3
v tiu o{n tiu o{n 3 thuc trung o{n 2 L dng dn u hai mi tin |nh cn c ca
qun ni dy Marmoucha ti cao nguyn Immouzer. Tiu o{n 3 cht 25 v b thng 49
ngi. Ngy 11/8, tiu o{n 2 thuc trung o{n 2 L dng cht 22 v b thng 51 trong
trn |nh Djebel Iblane. Gn , tiu o{n 3 thuc trung o{n 2 L dng b qun khi
ngha phn kch c ly gn v tn tht 30 ngi. Vic qu}n Ph|p huy ng lc lng nhiu
tiu o{n L dng trong c|c trn |nh cho thy quy m rng ln v s ngoan cng ca
qun ni dy.

Cui nm 1923, qu}n Ph|p ~ lp c mt h thng n bt vy ly vng cn c

Tichoukt ca qun ni dy nhng chin dch ~ phi tr mt gi| t cht t nht 100 s quan
v{ 1000 lnh L dng.

Hng lot cuc cn qut tip tc trong nm 1924 nhng c|c n v L dng b x l ra
v chn chn trong hng t cc c im nh, c lp v chng bao gi c ngh ngi. Phn
ln nhng c im ny nm ch v gia sa mc, c xy dng bng | v{ bao bc bi
giy thp gai. Phi t chc tip t lng thc, n dc v{ nc ung theo nh k v
nhng o{n xe tip t len li dc theo nhng con ng ni him tr nhanh chng tr
thnh mi ngon ca qun ni dy v h l nhng bc thy trong vic t chc nhng trn
phc kch v qun Php phi chu tn tht nng. Mt b phim M sau n{y c tn l{ Lnh L
dng do t{i t in nh Van Dame th vai chnh ~ m t kh chn thc hon cnh ny
ca lnh L dng.

Morocco, bi hi cha ht - S tht v 10 nm tuyt vng b m nhm sut 20

nm.

Mt trong nhng mi lo lng ca Lyautey l khu vc pha Bc dc bin gii vi khu vc

Morocco thuc Ty Ban Nha.

Nhng i qun khng chin ngi b tc Berber l k th nguy him ca qun Php.
Nhng con ngi ca rng ni Rif ny c th s|nh c v lng gan d, kh nng chu ng
gian kh vi b tc Pathans bin gii n - Afganistan. Thng 7/1921, mt cn c ln
c 13 nghn qun Ty Ban Nha nm gia Melilla v Anoual b mt o qun khng chin
ng ch bng phn na, trang b nh nhng c ch huy tt, tn cng |nh cho tan t{nh.
o qun khng chin ny do Abdel Krim, mt th lnh c trnh v nhn xa trng rng,
ch huy. ng ch trng lin kt cc b lc cng nhau ni dy ginh li nn c lp cho
t nc. T mt i qun du kch lin minh gia cc b tc, Abdel Krim dn dn gy dng
c mt o qun mang tnh chnh quy gm c|c n v c bin ch, cp bc, s quan c tr
lng, c|c nh}n vin k thut v h thng hu cn. Kho v kh ln ca h t Anoual cha
2 vn khu sng trng c, 400 i lin Hotchkiss v{ hn 120 khu i bc Schneider.
Qun khng chin m c mt s hun luyn vin qun s ngi ch}u ]u trong thm
ch c c mt lnh L dng {o ng tn l{ Josef Klemms.

Cuc chin u ca qun khng chin v qun Ty Ban Nha dai dng v c lit. Ngi ta
cng cn gi cuc ni dy ny l Chin tranh Rifs v qun ni dy l qun Rifs. Thng
12/1924, qu}n Rifs |nh cho qu}n T}y Ban Nha ti bi phi rt khi Chaouen v b thit
hi nng. Thng ch Lyautey hiu rng cuc chin ny r rng s lan n khu vc Morocco
thuc Ph|p nhng yu cu tng vin ca ng ta b Paris pht l. Thnh cng ca Php lc
ny l tin c v pha Bc sng Ouerghla thng 5/1924 v lp c mt tuyn c im
do lnh Senegal n tr ti khu vc Beng Zerwal.

Ngy 13/4/1925, 8000 qun khi ngha Rifs m cuc tn cng ng lot vo phng
tuyn Php. T chc ch huy tt, tinh thn dng cm cao, k nng t|c chin du kch thnh
tho cng thm v kh t c mc hin i nht nh ca ngha qu}n ~ chng t trn
chin trng. Phng tuyn Php b bm n|t. C|c c im b ct ri, b sng ci ca ngha
qun oanh tc nng n v{ c|c t tn cng lin tip. Qun Php khng c tuyt vng. Vi
kh nng c ng cao, c|c n v du kch Berber chc thng phng tuyn Php v o o tin
qua cc l hng. n ngy 27/4, ch khong 20 dm t Fez, 39 trong tng s 66 c im
Ph|p ~ b tiu dit hoc phi rt chy.

Lc ny, phn ln c|c n v L dng ang b ghm cht ti Tache de Taza nhng b
ch huy Php vn phi iu mt s n v ln cu vin gm cc tiu o{n 2, 6, 7 thuc trung
o{n 1 L dng, tiu o{n 2 thuc trung o{n 2 L dng v{ tiu o{n 3 thuc trung o{n
3 L dng.

C im ln ti Bibane ca Php b tin cng lin tc v{ thay i ch 4 ln trong thng

5. Hn 400 lnh Ph|p cht. t phn kch cui cng ca Php l vo ngy 25/5 do tiu o{n
2 thuc trung o{n 1 L dng (i u Deslandes ch huy) v tiu o{n thuc trung o{n 2
L dng (i u Goret ch huy) tin h{nh. Lc u, lnh L dng phn kch thnh cng
nhng sau b ho lc ca ngha qu}n ghm cht. Cui cng, i u Deslandes tp hp 7 s
quan cn sng st ca mnh. Mi ngi eo mt ti y lu n v h t chc mt cuc
xung phong lu n. Tuy chim c mc tiu nhng 103 lnh L dng cht v{ hn 300 b
thng ng{y hm . Ng{y 5/6, qu}n khi ngha chim li c Bibane v c th n
tn thng 9. Ng{y 18/6, i u Deslandes b qun khi ngha bn cht ti Bab Haceine. i
i sn chin thuc trung o{n 4 L dng b bao v}y khi ang ym h cho qun ca n
Beng Rouber rt chy v b |nh tan t{nh.

Cun nht k ca i u Cazaban thuc tiu o{n 4 trung o{n 1 L dng th|ng 6-
6/1925 ~ m t nhng p lc nng n ln c|c n v L dng ti mt trn ny. Mi
trn gip chin u l mt trn |nh quyt lit chng li qun khi ngha c ting l nhng
tay thin x, ngo{i sng trng v{ dao gm li cn c c sng m|y v{ i b|c. Ngha qu}n
rt gii cn chin v{ khi gi|p l| c{ th khng khoan nhng. Ngy 4/5 tiu o{n 4 phi i
cu vin cho c im Taounat b 1500 ngha qu}n v}y cht. Ngy 5, h li phi ym h cho
c im Bab Soltan tho chy. Ngy 6 v 7, h phi i cu vin v ym h n Bab bou
Andar rt lui. Nhng cuc hnh qun cht tit kiu nh vy lin tip ko di t ng{y 9 n
ng{y 22. Trong ng{y n{y, lnh L dng ym h cho n Oued Amzu rt. Sau khi tho chy
sut c ng{y, n m qu}n khi ngha |nh thng v{o ni h h tri. Phi c gng lm, lnh
L dng mi y li c qun khi ngha. Ng{y 4/6 tiu o{n L dng chim li c
n Astar phi rt chy trc ym h cho n Sker gn lui qu}n nhng n ngy
5/6 khi bn thn mnh rt ra, tiu o{n 4 b sng my ca qun khi ngha dp cho mt
trn ti bi.

m ng{y 10-11/6, i u Cazaban ku gi nhng ngi tnh nguyn i |nh chc

thng vng vy ng cu cho 1 c im ang chin u tuyt vng gn sn bay Mediouna.
Trong m ti, lnh L dng |nh xuyn qua c 2 lp chin ho v lin lc c vi
nhng ngi sng st trong n nhng h khng th rt ra c v b qun khi ngha tiu
dit hon ton. Xc ca 4 s quan v{ 60 lnh L dng khng bao gi c tm thy.

Nm 1926, lo s trc phong tro khi ngha ang d}ng ln mnh m Morocco, Php
v Ty Ban Nha bt tay nhau cng t chc mt chin dch qun s chung {n |p qu}n
khi ngha ca Abdel Krim. Thng ch Petain huy ng 300 nghn qu}n, trong c 8 tiu
o{n L dng tham gia chin dch. Nhng cng phi n thng 5, phong tro khi ngha
ca Abdel Krim mi b dp tt. Qun Php phi chu tn tht nng n, t nht 12 nghn lnh
cht nhng Ph|p m nhm con s thng vong n{y m~i 20 nm sau mi chnh thc tha
nhn.
 Sau khi {n |p xong cuc khi ngha ca Abdel Krim, Php lp tc quay sang bnh nh
khu vc rng ni Atlas. Th|ng 6/1926, trung o{n 3 b binh L dng c iu n cn
qut vng Tichoukt, ni hot ng ca c|c i qun khng chin ti Ait Mohand v Ait
Seghrushin. Th|ng 7, Ph|p cho tng vin thm 4 tiu o{n L dng v{ m cc cuc hnh
qun chim nhng khu vc xung yu. Tuy vy qu}n Ph|p cng phi tr gi| t. Trong cc
trn |nh sut 3 nm 1927-1929, trung o{n 3 L dng phi chu nhng tn tht nng n,
c bit l nhng trn |nh nh trn bo v El Bordl v Ait Yakoub thng 6/1929, trn i
i hnh qun thuc trung o{n 2 L dng b phc kch ti Djihani thng 10/ 1929, trn
i i 1 hnh qun thuc trung o{n 2 L dng tin |nh Ait Hamnlou ti Tarda-
Tadighoust thng 8/1930 v trn trung o{n 2 L dng tin |nh Tazigzaoust th|ng
9/1932.

Cui cng, Php thc hin bnh nh khu vc sa mc pha Nam. u nm 1932, b binh,
ky binh v{ c|c i i sn chin thuc trung o{n 1, 2 v{ 3 L dng tin cng Djebel
Sarhro, cn c chnh ca qun ni dy Berber pha Nam. Sau nhng trn |nh ngoan
cng v dai dng nhng dn dn lc lng b hao mn khi chng li qu}n Ph|p |p o v
lc lng v{ v kh. Th lnh ngha qu}n Ouskounti b qun Php bt ti ni Baddou. Chin
dch bnh nh Morocco ca Php kt thc u nm 1934.

Xe bc thp v pho binh - bt u chin tranh hin i.

Nm 1921, trung o{n 1 ky binh L dng c thnh lp ti Tunisia. Trung o{n n{y
thu nhn nhiu lnh ky binh Bch v c t nc Nga. Trong chin dch {n |p qu}n khi
ngha Rifs, tiu o{n 3 thuc trung o{n n{y tham chin ti Tache de Taza. Cc tiu o{n 1
v 2 thuc trung o{n phi gim qun s do phi tng vin cho trung o{n 1 b binh L
dng. Nm 1925, tiu o{n 4 thuc trung o{n 1 ky binh L dng c iu sang Syria.
Tiu o{n 3 thuc trung o{n 1 ky binh L dng c iu xung Bou Denib min Nam
Morocco nm 1926. Trung o{n 1 k binh L dng tham gia c|c cuc h{nh qu}n bnh nh
min Nam Morocco u nhng nm 1930. Nm 1929, trung o{n n{y th{nh lp c|c chi i
5 v{ 6 m t ho|, c trang b cc xe trinh st, xe vn ti v mt s xe bc thp. Thng
1/1930, trung o{n 2 b binh L dng c trang b xe vn ti. Vic n{y |nh du qu
trnh c gii ho| v{ n nm 1934, qu}n L dng ~ c c|c n v hn hp c xe ti v xe
bc thp thay th c|c i i la nga c ng tun tra khu vc sa mc pha Nam. i i 2
hnh qun thuc trung o{n 2 b binh L dng c t chc li th{nh i i m t ho
thuc trung o{n 1 b binh L dng. Th|ng 1/1932, i i ny tham chin ti Mecissi.
Thng 2/1933, trong trn |nh ti Bou Gafez, trung u i i trng Brenkle v 11 lnh L
dng b qun khng chin tiu dit. C|c n v thit gip, k binh v{ sn chin ngy cng
tham gia nhiu trong cc hot ng bnh nh Morocco giai on sau.

C|c n v L dng t|c chin Morocco thng t chc hn hp bao gm c pho

thuc a. Th|ng 5/1925, n v ph|o 80mm L dng c thnh lp ti trung o{n 1 b
binh L dng v{ tham chin ti Oued Guir v Oued Zousfana. N tham gia nhiu trn |nh
n thng 10/1934 th phi thuc cho tiu o{n 3 thuc trung o{n 1 b binh L dng.
 Th|ng 5/1932, c|c trung o{n 2 v{ 4 b binh L dng th{nh lp c|c i i pho
75mm v{ n thi k u i chin th gii th hai, mt tiu o{n ph|o y ~ c
thnh lp cho trung o{n 6 b binh L dng Syria.

C th ni vic hnh th{nh c|c n v c gii trong thnh phn i L dng l{ tng
i sm lc by gi. N th hin s pht trin ca t tng mi trong tc chin qun s
hin i l{ tnh c ng cao v kh nng can thip nhanh, ho lc mnh. Trong khong thi
gian gia hai cuc i chin, t tng n{y ~ hnh th{nh nhng c c|c nc n nhn
mc khc nhau. Tic thay, tng n{y khng c Php nghin cu chu |o. Tr|i li,
nc c ph|t xt ~ nhanh chng ph|t trin c|c binh o{n xe tng v{ c gii to thnh qu
m mnh. Kt qu l{ khi nc Php b ph|t xt c tn cng nm 1940, mc d s lng
xe tng tng ng nhau nhng qu}n Ph|p khng c c|c binh o{n thit gi|p c ng, xe
tng b tr dn tri nn cc tuyn phng th ca Ph|p ~ nhanh chng b c|c mi thc su
ca c|c binh o{n xe tng ph|t xt nhanh chng chc thng, dn n ri lon th trn v
thm bi hon ton.

Bnh nh Syria 1921, m rng vi ngha qun Trung ng.

Sau nm 1918, v l{ nc bi trn trong i chin th gii th nht, Th phi chuyn

Syria v{ Lebanon sang cho Ph|p u tr. Th|ng 3/1921, tiu o{n 4 thuc trung o{n 4 b
binh L dng b v{o Beirut v{ n tr , tip tc sau l{ tiu o{n 5 thuc trung
o{n 4 b binh L dng v{ tiu o{n 4 thuc trung o{n 1 k binh L dng. S cai tr ca
Ph|p ~ vp phi s chng i ca nhng ngi ni dy thuc b tc Druze sng vng
ni. Tuy nhin, trong 3 nm u, c|c n binh cng nh c|c o qu}n Ph|p cha b tin
cng nhiu nn tiu o{n 4 thuc trung o{n 4 b binh L dng c gii th thng
11/1924. Nhng, th|ng 7/1925, mt cuc khi ngha ~ bng ln ti Djebel Druze.

Ngy 22/7, tiu o{n 4 thuc trung o{n 4 b binh L dng do i u Normand ch
huy n tr ti cn c Kafer pha ng-Nam Soueida b qun khi ngha tn cng. Soueida
b bao v}y v{ 115 lnh L dng b git. Ngy 2-3/8, qun Php cho tip vin nhng o
qun ny b |nh bt tr li v tn tht nng. Cuc khi ngha lan rng. Php t chc gii
vy ln th hai cho Soueida. Qun tip vin ln ny gm tiu o{n 5 thuc trung o{n 4 b
binh L dng, tiu o{n 4 thuc trung o{n 1 k binh L dng v{ 1 chi i xe bc thp.
Ng{y 16/9, khi o{n qu}n tin n lng Mousseifre, rut ngi l{ng c tng bao quanh, th
c tin b|o 3000 ngha qu}n ang tin n gn. Qu}n L dng lp tc t chc phng ng
trong l{ng nhng khng may cho h l{ ngay trong l{ng ~ c nhiu ngha qu}n n np.

Ngay trong m, ngha qu}n ~ |nh v{o bc tng pha Bc l{ng nhng qu}n Ph|p ~
y li c h. n rng s|ng ng{y 17, ngha qu}n tn cng tt c cc mt. Nhng qun
cm t n np sn trong lng leo ln cc mi nh bn x v{o lnh L dng. H cn phc
kch lnh L dng trong cc ng ngch v git phn ln nga ca lnh k binh L dng.
Khi tri s|ng r, qu}n Ph|p a xe bc thp n tng vin. Trn |nh ging co sut bui
s|ng v{ n chiu m|y bay Ph|p n ym tr. Qun khi ngha phi rt lui nhng qu}n
Php tn tht nng. 47 lnh L dng cht v 83 b thng.
 Mt trn |nh ln khc ca lnh L dng Syria l trn phng ng Rachaya ngy 20-
24/11 ca tiu o{n 4 thuc trung o{n 1 ky binh L dng v{ mt chi i thuc trung
o{n 12 k binh Spahis. Rachaya l mt ngi lng c vi nhng ngi nh v bc tng xy
bng | to ra mt m cung. Qun khi ngha tn cng lin tip vo lng trong sut 3 ngy,
nhiu ln chc thng tuyn phng ng ca Ph|p v{ |nh x|p l| c{. Lnh L dng b |nh
ti t gn ht n v tuyt vng. Tuy nhin, ng{y 24/11, m|y bay v{ trung o{n 6 k binh
Spahis kp n tng vin. Qun khi ngha rt lui.

Sau ny, sau khi tp trung lc lng {n |p cuc khi ngha ca ngi Druze, thng
10/1939, cc tiu o{n 1, 4, 6 thuc trung o{n 1 b binh L dng v{ tiu o{n 2 thuc
trung o{n 2 b binh L dng c ci t li th{nh trung o{n 6 b binh L dng.

Trong mu la i chin th gii th hai.

Trong giai on trc i chin th gii th hai, c|c n v L dng vn n tr ti

Bc Phi, Syria v{ ng Dng. Khi i chin th gii th hai bng n, c|c n v ny cung
cp s quan v{ binh lnh lm nng ct lp c|c n v mi.

Trong nhng nm 1930, Ph|p v{ Anh thi h{nh chnh s|ch nh}n nhng ph|t xt c
nn c c th cng ln ti. Ngoi ra, k thut qun s ca Php trong thi k n{y cng
b lc hu so vi c, cng thm s kiu ngo sau chin thng thi i chin th gii th
nht ~ l{m cho t tng nhiu nh ch huy qun s Php thi k ny tr nn bo th, li
thi. iu dn n sc chin u ca qu}n Ph|p ni chung v{ i L dng ni ring yu
nhiu so vi c lc by gi.

Th|ng 3/1940, Ph|p a s o{n nh s 1 sang tham chin chin trng Na Uy.
Trong thnh phn s o{n c b|n l o{n L dng 13 gm 2 tiu o{n ly t c|c n v L
dng Bc Phi, c hun luyn v trang b ti Ph|p tc chin ti rng ni. S o{n
b ln b|n o Haafeldet ngy 6/5. Ti }y, b|n l o{n tham gia trn |nh cng qu}n
ng minh ti Narvik. c c khong 5 nghn qu}n sn chin do trung tng Dielt, mt
chuyn gia chin u vng rng ni ch huy. Tuy n tr xa tuyn tip t v ch c 2 i
i ph|o nhng qu}n c li chim c cc kho tng ca s o{n 6 Na Uy v{ mt sn bay.
Pha ng minh huy ng l o{n 24 Cn v Anh (3 tiu o{n), 2 l o{n Na Uy, 2 bn l
o{n Ph|p v{ 1 n v Ba Lan.

Na m ng{y 12 chuyn sang ngy 13/5/1940, 7 tu chin Anh n pho vo Bjerkvik,

mt l{ng ch{i xinh p ~ c chp thnh nh bu thip, nm dc b bin cch Narvik 8
dm. Ngi nh th trong l{ng, ni qu}n c ly lm kho cha n, b ph hu tan tnh.
Nhiu ngi nh g trn b bin trng n, la khi ngn ngt. Ch c 1 m|y bay c xut
hin, nm bom xung o{n t{u nhng n b sng phng khng bn ln mnh lit nn vi v
b chy, bin mt sau nhng v|ch |. Nhanh ln nhng ngi Php. Nhanh ln nhng
ch{ng trai, thu th tu Bermuda thc gic lnh L dng, lng cng trang b hnh qun v
|o phao, ang leo thang d}y xung c|c t{u phng li Anh u dc bn sn tu ln. Thm
nhiu m|y bay c n tham chin, lao qua li la phng khng b bom oanh tc. Mt
bin si ln vi nhng ct nc trng xo. Pho tm xa ca tun dng hm Resolution n
vo th trn, to ra nhng ting rt chi tai. Lnh L dng t ch c nhiu vt cn kim loi
bo v, nay phi ngi ra ch trng. Khu sng h lau chi sch s bng long trong nhiu
ng{y qua dng nh b}y gi l vt bo v duy nht. o{n t{u b nhanh chng tin vo
b, nhng n pht cui tt c phi lng sang hai bn, tr|nh b~i b d kin v ho lc
c ~ khng ch ho{n to{n ni n{y.

Tu cp bn, c|c i i L dng trin khai tin cng v{o c|c cao im pha Bc v
Nam th trn. Ba xe tng hng nh ym tr h. Cuc tin cng gp tr ngi v tuyt dy ngp
n gi. Tiu o{n 2 ca bn l o{n L dng 13 chim c tri qu}n c Elvegaarden
pha sau th trn, bt sng phn ln nh}n vin qu}n y c v{ thng binh. Trong lc , 2
i i |nh thng qua Bjerkvik, ni qu}n c b tr phng ng mnh vi nhng sng
my kh kin c. Trn |nh trong m thc ra ~ git cht nhiu thng dn v ti hn l{
qu}n c. Anh lnh Favrel thuc bn l o{n L dng 13 k li: Mt cuc tn st khng
khip nhng con ngi trn ang cn ng. Sng trng trong tay, ti phi bng qua mt
ng~ t ngn ngang xc cht, nhiu ngi ln ln bn nhng thi hi tr em, nhng ngi b
thng g{o tht trong vng m|u[15]. Cuc chin u ko di 5 gi v{ qu}n c rt khi lng
li nhiu cm by. Favrel cng tha nhn rng sau khi vo lng, nhiu lnh L dng ~
cp bc. Nhn s kin y, sau n{y {i ph|t thanh c ~ tuyn truyn rng lnh L dng
l{ Mt |rn cp chuyn nghip.

Mc tiu k tip, Narvik, kh |nh chim hn nhiu. Khng ging l{ng Bjerkvik p nh
tranh, Narvik nm trn mt vng t cao hn khu vc ln cn. Th trn nm kp gia hai
v|ch |, mt u gip b bin. Nhng ngi nh to th{nh xng sng chy dc b|n o.
Mt con ng st chy pha Bc, xuyn qua v{i ng hm ni v{o ga u mi cng pha
Nam. Sau nhng bc tng v l ct trong th trn b nh n{y, qu}n c b tr 4500 qun.
V l do n{y, pha ng minh a ra mt k hoch mo him, theo 1500 lnh L dng
v 1 tiu o{n Na Uy s t Oijord pha Bc vt qua mt li vo hp ti Rombaks Fjord
|nh thng vo tung thm phng ng c.

Cuc hnh qun b hon li vi ln, cui cng bt u lc na m 27 sang ng{y

28/5/1940. Hai i i L dng b v{ nhanh chng |nh chim mc tiu c phn
cng. Tuy nhin, sau pht cho|ng v|ng, qu}n c hi li v n pho 77mm, qut sng my
nh ma v{o c|c mi tin qun ca lnh L dng. M|y bay c n tip vin nn ho pho
ca cc tu chin Anh phi quay ra i ph nn khng th ym tr cho qu}n b c.
Tnh th ca lnh L dng lc n{y nh mt ngi ang treo l lng, hai tay bm vo mp
tng, c gng u mnh vt qua bn kia. Khng c ho pho ym tr, lnh L dng c
gng xung phong vt qua nhng sng c b tr trong c|c ng hm v hc |. Trung
t| Magrin Vernerey vt ln pha trc, nhiu khi ch cch v tr c khong 30m, tay cm
ba-toong, ch th nhng mc tiu ca i phng cho binh lnh ca mnh.

Sau khi b, tiu o{n 1 L dng |nh dc theo b Bc b|n o, tiu o{n 2 L
dng tin vng xung pha Nam hi qun vi lnh Ba Lan ang tin dc b bin pha Nam
Beisford. n cui ng{y, qu}n ng minh chim c Narvik. Qu}n c rt lui c t chc
v. da v{o a hnh c li khng c ngn chn truy kch. Trong nhng ng{y sau, qu}n ng
minh tin dc theo ng st |nh ui qu}n c n khong 10 dm gn bin gii Thu
in. Tuy nhin, do tnh hnh ti Ph|p |ng lo ngi nn chin dch phi kt thc. Ngy 6/7,
bn l o{n L dng 13 rt v Anh. By s quan, 5 h s quan v{ 55 lnh L dng ~ cht,
ch yu khi |nh chim Narvik. Favrel chng kin 1 lnh L dng b x bn v cp bc ti
Narvik.

Khi qu}n c tn cng Ph|p, s o{n nh s 1 phi rt v tng vin cho chnh quc
nhng s o{n n Brest khi ~ qu| mun. Bn l o{n L dng 13 rt sang Anh. Tng
-gn ~ n thm bn l o{n. Lc n{y, b|n l o{n L dng 13 c s phn lit. Khong
mt na s qun ca l o{n rt v Ma-rc, s cn li tip tc chin u bn cnh qun Anh
v tr thnh mt phn trong lc lng Php T do ca tng -gn. H c bin ch li
thnh bn l o{n L dng 14. Th|ng 11/1940, n v ny ly li phin hiu bn l o{n
L dng 13.

Pari tht th, thm bi ra huyn thoi

- C|c n v c thnh lp ti Php gm trung o{n 11 b binh L dng (th|ng 1

1/1939), gm 2500 lnh L dng rt t c|c n v v 500 cu binh L dng ngi Php
v{ trung o{n 12 b binh L dng (th|ng 2/1940) gm cc cu binh L dng ngi Php
v 400 lnh mi.

- C|c trung o{n 1 v{ 2 k binh L dng vi 673 s quan v{ binh lnh thnh lp.

- Nhm trinh s|t s on s 97 thng 2/1 940 gm i i sn chin, 1 i i b binh,

1 ph}n i ho lc h tr v mt s m t.

- Khong 6000 lnh mi c tuyn, phn ln bin ch v{o c|c trung o{n h{nh qu}n 21
v 22 tnh nguyn L dng (th|ng 10/1939) v{ trung o{n h{nh qun tnh nguyn L
dng s 23 (thng 5/1940).

- Trong c|c trung o{n n{y c nhiu ngi t nn Ty Ban Nha trn sang Php sau cuc
ni chin v nhiu ngi ng ]u. C|c trung o{n mi lp ny phn ln trang b thiu thn
v lc hu.

- C|c n v phn ln trang b v kh v{ qu}n trang qu}n dng th h trc 1935.

Ng{y 10/5/1940, qu}n c m cuc tn cng x}m lc nc Ph|p. Trung o{n 11 b

binh L dng do i t Robert ch huy c tng ph|i cho s o{n 6 Bc Phi v b tr ti
Stenay gia sng Meuse v sng Chiers. Ng{y 27/5, trung o{n chin u vi qu}n c ti
Bois dInor v{ gi vng v tr n{y n khi c lnh rt ng{y 11/6. Ng{y 18/6, trung o{n b
qu}n c bao vy ti Saint-Germain-sur-Meuse, tiu o{n 2 b tiu dit hon ton. Trung
o{n phi li v Toul v{ n khi ngng bn, b thit hi 70% qun s.

Trung o{n 12 b binh L dng tng ph|i cho s o{n 8 ng ti Soissons v ngy 6/6
n v chin u trn u tin. Trung o{n phn kch nhng trong vng 10 gi th tiu o{n
2 b qu}n c tiu dit ho{n to{n. m ng{y 7/6, trung o{n b bao v}y, 500 ngi c |nh
chc thng vng v}y. Khi nh chin, trung o{n 12 b binh L dng gn Lmoges v ch
cn 300 ngi.Nhm trinh s|t s o{n s 97 tng ph|i cho s o{n 7 Bc Phi, tham chin
ngy 18/5 ti Somme v{ sau phi lin tc rt lui n ng{y 22/6. n v t ra kin cng
trong nhiu trn chin u chng li qu}n c mnh hn. i t ch huy n v ~ cht khi
ch huy i hu v ym tr cho n v vt sng ti Oise. Ch cn 262 ngi sng st khi
ngng bn.

Sau khi nc Php bi trn, bn l o{n L dng 13 l{ n v L dng duy nht tham
gia lc lng Php t do ca tng -gn. Nhng chnh trong nhng ng{y en ti ny,
h tr thnh mt n v huyn thoi trong qu}n i Php. Sau nhng ngy chin u Na-
uy, bn l o{n chin u cng qun Anh ti Eriteria thuc Italia, ng Phi.

Ngy 15/2/ 1941, bn l o{n b ln cng Sudan, |nh chim Ehghiahat ngy 27/3,
tin v{o Keren ng{y hm sau v{ |nh chim Montecullo ngy 7/4. Sau nhng trn |nh n{y
v sau khi chim c Masawa, bn l o{n bt c hn 15 nghn t binh Italia.

Tip theo l{ mt tn bi kch lnh L dng |nh lnh L dng. Ng{y 8/6/ 1941, 2 l
o{n Anh do tng Sir Henry Maitland Wilson ch huy t Iraq tin v{o Syria, trong khi
s o{n 7 Anh b ln Haifa (Palestine c) tin v Beirut, Lebanon. Bn l o{n L dng
13, thuc s o{n 1 Ph|p T do, vt bin gii Syria ti Dera cng l o{n 5 n v tin
v Damascus. Syria lc ny do qun Php trung thnh vi Chnh ph Vichy thn pht xt
phng th. Ti Syria lc c trung o{n 6 b binh L dng. Trong v{i ng{y u chin
dch, bn l o{n L dng 13 l{m d b. Ngy 19/6, bn l o{n trc tip tham chin,
|nh chim lng Kissoue nm trong tuyn phng th pha Nam Damascus. Trn |nh ngn
nhng |c lit, 13 lnh L dng cht, v{i ngi b thng. Ti hm , b|n l o{n tip tc
hnh qun v hng Damascus. Ng{y 20/6, n v xch hu ca bn l o{n 13 ng phi
mt n v ca trung o{n 6 b binh L dng gi Kadam, ngoi pha Nam Damascus.
Nhng ph|t sng u tin git cht 1 lnh L dng ngi B ca bn l o{n 13 v{ l{m b
thng 1 h s ca trung o{n 6.

gia |m lnh ca mnh, thiu t Amilakvari, ch huy ca bn l o{n 13 ra lnh cho

lnh kn thi bi Le Boudin, hnh khc ca i L dng. Bn kia cng thi bi Le Boudin.
Vin thiu t ra lnh ngng bn v{ bc v pha trn a i phng v{ nhn ra v tr ny
do 1 trung s v{ v{i lnh L dng ca trung o{n 6 gi. Vin trung s n{y bo Amilakvari
rng n v anh ta c lnh phi gi v tr n{y n 1 gi sng ngy hm sau. Thiu t
Amilakvari ng s dng ti ch cho n lc . S kin ny khng phi l duy nht.
Trung u Baulens ca trung o{n 6 b binh L dng b|o c|o i tun tra ca anh ta ~ bn
vo mt on xe ti ch lnh L dng ca -gn ti ngy 10/6 Nam Damascus.

Thc t l{ trung o{n 6 b binh L dng ~ chin u thc s chng li qu}n ng

minh trong c c bn l o{n L dng 13. C hai n v ny chin u mt cch gan
d, c k lut v tn tht ca c hai n v L dng l{ |ng k. Tn tht ca trung o{n 6
b binh L dng l{ 128 cht v 728 b thng, 1/4 qu}n s trung o{n, nng nht l trong
trn |nh chng li qun c ti Lebanon. Bn l o{n L dng 13 trong trn |nh v{o
Kadam vp phi s khng c kh c lit ca trung o{n 29 b binh Algeria. Trong chin
dch ny, tn tht ca bn l o{n L dng 13 l{ 21 cht v 47 b thng. Ng{y 14/7, hip
nh nh chin Saint-Jean-dAcre c k kt v lnh thuc trung o{n 6 L dng c
la chn. Khong 1000 ngi ~ ra nhp bn l o{n L dng 13 v{ vi s qun ny
ngi ta thnh lp thm tiu o{n 3 thuc bn l o{n. Nhng ngi cn li ca trung o{n
6 b binh L dng quay v Bc Phi v{ c tng cng cho trung o{n 1 b binh L
dng.

T thng 8/1941, bn l o{n do trung t| Amilakvari -Hong t Georgia ch huy c

iu n Ai Cp tng ph|i cho tp o{n qu}n 8 Anh. B|n l o{n chim mt na lc lng
trong l o{n 1 Ph|p t do. Ng{y 20/1/1942, qu}n o{n ch}u Phi ca thng ch c
Rommel tn cng cc v tr ca qun Anh Nam Benghazi, Libya, y li qun Anh v Ai
Cp. Nhm n nh mt trn, qun Anh cho xy dng tuyn phng th Nam Ghazalah.
Trung t}m khng chnh pha Nam phng tuyn t ti Bir Hakeim, vn l mt cn c c
ca qun Italia b li nm ti giao im mt s ng mn sa mc v cnh mt ci ging
cn. Ngy 14/2, bn l o{n L dng 13 thay th l o{n 150 n phng th Bir
Hakeim. Binh lnh nhn ra xung quanh, ch thy nhng cn ct trng mnh mng im vi
bi cy khng khiu n tn chn tri. Thi tit khc nghit, chnh lch nhit gia ban
ng{y v{ ban m qu| ln cng thm nhng trn b~o c|t. ~ th, b tr phng th qu| s s{i
kh c th chng li mt cuc tn cng ca mt binh o{n thin chin nh qu}n o{n ch}u
Phi ca ph|t xt c. Trong 3 th|ng sau , 957 lnh ca bn l o{n L dng 13 (chim
khong 1/3 lc lng ng minh ti Bir Hakeim lc ) xoay trn ra cng c tuyn cng
s t cc bi mn, kin to li trn a phng th.

Ngy 26/5, qu}n c |nh bc hu cc v tr ca qun Anh v tin vo Bir Hakeim. Sng
ngy 27/5, cuc tn cng ca xe tng Italia b y li. Lnh L dng dit c 32 xe tng
Italia, bt sng 91 t binh. Ph|n o|n c nh ca qu}n c vng qua Bir Hakeim |nh
tp hu v{o qu}n Anh, tng Koenig ch huy Bir Hakeim cho tp kch v{o ng tip t ca
qu}n c. Trong vi ngy tip theo, c|c t tn cng ca qun pht xt b y li. Chin
thng ca qu}n ng minh c v nh ~ trong tm tay. Nhng, ng{y 31/5, qu}n Italia
chc thng phng tuyn Anh pha Bc Bir Hakeim. Qun Anh phi rt lui, Bir Hakeim tr
thnh mt c o b v}y h~m. Ng{y 2/6, hai s quan Italia n tri qun Php v ku gi u
h{ng. Tng Koenig t chi. Trong nhng ng{y sau , i bc v khng qun pht xt oanh
tc d di Bir Hakeim. Ngy 6/6, 2 cuc tn cng ca xe tng v{ b binh c b chn li ti
mt Nam chu vi phng ng, ch yu do ho lc chnh xc ca i bc v sng chng tng
ca lnh L dng. Nh cng s vng chc, tn tht ca lnh L dng tng i nh. Ngy
9/6 mt cuc tn cng ca qu}n c cht na ~ chc thng c tuyn phng ng nhng
cuc phn kch trong gi pht cui cng ca cc xe bc thp L dng ~ y li h. Tuy
nhin, tnh th ca qun phng th ~ tr nn nghim trng. Nc v{ n dc ~ cn.
Ng{y 10/6, hai bn u ph|o nhng ln ny, cc pho th c ~ phn pho chnh xc lm
hn ch kh nng x kch ca pho th Php, ch da chnh ca cuc phng th. Lc 3 gi
chiu cng ng{y, qu}n c tn cng v{ ~ chc thng tuyn cng s ca Php, bt c
mt s t binh L dng trc khi qun Php t chc c cuc phn kch khi phc th
trn.

Khi nc v{ n i b|c 75mm ~ cn, Koenig ra lnh ph| v}y. Trong m ti ngy
10/6, lnh L dng v{ c|c n v qu}n ng minh khc Bir Hakeim, trong c 1 n v
nh qun Anh, xung phong vo trn a c. i lin ca h gn trn xe bc thp bn lin
hi. Qu}n c bn pho sng soi r mi vt xung quanh. Xe c n tung v vng mn.

Nhiu ngi b lc. Tng Koenig, trung t Amilakvari cng vi ngi lnh L dng n
l|i xe tn l{ Susan Travers cng phi ln m trn sa mc, my ln sut na vp phi qun
c mi v c phng tuyn Anh.

Trong nhng ngy phong to, nh cng s kin c, bn l o{n L dng 13 ch mt 14

ngi cht v 17 b thng th trong trn ph vy, h mt 11 ngi cht, 32 b thng, 37
b qu}n c bt lm t binh, 152 mt tch (c l tht s l{ ~ cht). Cc tiu o{n 2 v{ 3
thuc bn l o{n ~ chin u anh dng trong trn Bir Hakeim ch cn 693 ngi, phn
ln v kh nng b b li. Trn |nh n{y ~ to nn vinh quang cho bn l o{n v{ n tr
thnh huyn thoi trong lc lng Php T do.

Trong chin dch El Alamein cui thng 10/1942, bn l o{n L dng 13 tn cng El
Himeimat bn sn phi qu}n Anh. i t Hong t Amilakvari anh dng hy sinh. Trung t|
Bablon ch huy bn l o{n trong cuc truy kch qu}n c ca thng ch Anh Montgomery
n Tunisia. L o{n 1 Ph|p t do c ci t th{nh s o{n 1 Ph|p v{ b|n l o{n L
dng 13 ngh ngi ti Tobruk.

Suy nhc Php + chin thut, v kh M = Thng li ng minh

Sau khi nc Php bi trn, c|c n binh Php ti Bc Phi ca Chnh ph Vichy thiu
qun v trang b v phi chu nhiu s phin to|i v qu}n c thng xuyn lng bt nhng
ngi chng pht xt trong qu}n L dng v{ buc nhng lnh L dng ngi c hi
hng tham gia qu}n i ph|t xt. Hn 2000 lnh L dng ngi c ~ phi ra nhp
trung o{n 361 b binh chu Phi ca Thng ch c Rommel.

Trong thi gian n{y, trung o{n 1 b binh L dng ng ti Algeria, trung o{n 1 ky
binh L dng Tunisia, c|c trung o{n 2 v{ 3 b binh L dng n tr ti Morocco.
Trung o{n 2 k binh L dng v{ trung o{n 4 b binh L dng b gii th nm 1940 v{
trung o{n 6 b binh L dng gii th nm 1941 nhng cng trong nm 1941, b|n l o{n
L dng 4 c thnh lp v{ c a n ng ti Senegal thuc Php ti Ty Phi, qu
xa nn khng b c nhm ng.

Thng 11/1942, qun Anh-M b ln Bc Phi thuc Php. Qun Php chng c yu t
v nhanh chng ng theo qu}n ng minh. Vo thi im tin hnh chin dch Tunisia, tp
o{n qu}n ch}u Phi ca Ph|p ~ tham chin cnh qu}n ng minh. V kh, trang b lc hu
nhng n phi i chi vi c|c s o{n xe tng mnh thuc Qu}n o{n ch}u Phi ca c.
C ba tiu on ca trung o{n 3 h{nh qu}n L dng b thit hi nng n trong trn |nh
ti Djebel Mansour trung tun thng 1/1943, mt c c hiu trung o{n v{o tay ch. Mt
n v m t ho nh ca trung o{n 1 k binh L dng chin u tt ti Foum el Gouafel.
Th|ng 4/1943, trung o{n 2 b binh L dng b gii th ly qun b sung cho trung o{n
3 b binh L dng. Th|ng 5/1943, trung o{n h{nh qu}n 1 b binh L dng, c thnh
lp t tiu o{n 1 thuc trung o{n 1 L dng v{ b|n l o{n L dng 4, tham chin ti
Pont du Fahs v Zaghouan. Cng thi gian ny, bn l o{n L dng 13 b ln Libya v
chin u ti Djebel Garci.

Sau nhng chin thng ca qu}n ng minh ti Bc Phi, c|c n v Ph|p c ti t

chc v trang b v kh M tham gia cc chin dch ti chu u ca qu}n ng minh nm
sau. C|c n v L dng c ci t li th{nh c|c n v chin u hin i. Lc lng
chnh gm trung o{n h{nh qu}n L dng RMLE (ly li phin hiu ca trung o{n RMLE
thi i chin th gii th nht) v thnh lp li c|c trung o{n 2, 3, 4 v{ 6 L dng ti Si
di bel Abbes thng 7/1943. Thnh lp thm s o{n 5 thit gip vi trang b v hun luyn
theo kiu M. Trung o{n 1 k binh L dng gm s ch huy, 1 chi o{n xe tng nh v 4
chi o{n xe bc thp. Bn l o{n L dng 13 cng c hun luyn v ti trang b bng
v kh M. Bn l o{n L dng 13 b ln Italia cui thng 4/1944, tham gia chin u
ti Garigliano v{ Monte Pencio trc khi tin qua Roma. Tiu o{n 1 thuc bn l o{n
thng mt trn nh nhng xut sc ti Radicofani ng{y 18/6. Lnh L dng tn cng chim
c mt ngn ni | dc c mt i i c phng ng trong mt l}u {i c c i bc
v{ xe tng ym h. C|c n v Php gm s o{n 1 b binh m t, bn l o{n L dng 13,
s o{n 5 thit gi|p tham gia b cng qu}n ng minh vo min Nam nc Php trong
chin dch Champane. Ba trung o{n L dng tham gia c|c trn |nh ma ng nm
1944-1945 ti Alsace. Bn l o{n L dng 13 chin u ti Strasbourg v Colma v trong
nhng tun cui cng ca chin tranh ti Isola, Alps, Php.

Trung o{n k binh L dng v{ trung o{n h{nh qu}n L dng RMLE c t chc
th{nh c|c binh o{n chin u hn hp theo kiu M gm xe tng, b binh c gii, pho
binh tham gia nhiu trn |nh |c lit ti Vosges thng 11/1944 v Colmar thng 2/1945.

Ng{y 19/3, trung o{n h{nh qu}n L dng RMLR tin v{o t c, vt sng Rhine
ng{y 2/4, n Stuttgart ngy 21/4 v Tubingen trn sng Danube ngy 23/4. Ngy
1/5/1945, trung o{n ang ti Tyrol, dy ni Arlberg.

Morocco 1945-1957, sau na th k bn mu, L dng tay trng ra v.

Ch bo h ca Php ti Morocco c thit lp t trc i chin th gii th

nht v{ ko d{i n thng 3/1956 v c im cui cng ca Ph|p rt i v{o nm 1957.
Trung o{n chim ng truyn thng ca Php ti }y l{ trung o{n 4 b binh L dng
(cn gi l{ trung o{n Morocco). Th|ng 4-5/1946, bn l o{n L dng 4 c thnh lp
li vi 2 tiu o{n ng ti Fez v Meknes v mt i i c gii ti Ksar-es-Souk sau
dn dn c tng ln th{nh 4 tiu o{n. Mt s i i c gii ng Agadir t nm 1944,
trc tm thi phi thuc cho trung o{n 3 b binh L dng, nay c t chc li thnh
binh o{n c gii L dng ti Morocco (GPLEM).

Thng 6/1947, tiu o{n 4 thuc bn l o{n L dng 4 chuyn n Madagascar phi
thuc cho binh o{n lin hp L dng ti Madagascar gi gn an ninh.Th|ng
10/1947, ba tiu o{n thuc trung o{n 4 b bnh L dng u rt 1 i i t mi tiu
o{n thnh lp tiu o{n 2 d L dng. Nm 1949, tiu o{n 3 thuc trung o{n 4 b
binh L dng c tng vin cho Bc B, Vit Nam thnh lp li trung o{n 5 b binh
L dng. Nm 1951, trung o{n ch cn 1 tiu o{n ti Fez, n thng 12 th nhn li tiu
o{n 4 t Madagascar tr v. Phong tr{o u tranh ca nhn dn Morocco bt u v sau
n{y Morocco c lp th|ng 4/1952. Trung o{n 4 v{ trung o{n 1 b binh L dng ~
thc hin cc cuc hnh qun cn qut ti Morocco. Trung o{n 2 ky binh L dng phi
tng cng ngi v trang b cho trung o{n 1 k binh L dng ti Vit Nam. Thng
10/195t5 c chuyn th{nh binh o{n 2 xe li nc.

n cui giai on ny, mt loi n v tc chin mi xut hin. Ma ng nm 1956-

1957, cc tiu o{n 1 v{ 2 thuc trung o{n 4 b binh L dng v{ binh o{n c gii L
dng ti Morocco c ci t li th{nh trung o{n 4 b binh c gii L dng gm 2 binh
o{n c lp. Mi binh o{n gm s ch huy, 3 i i b binh i xe vn ti v{ 1 trung i xe
bc thp M8 ca M. }y chnh l{ m hnh t chc c|c n v b binh c gii can thip
nhanh s c s dng rng ri ti Algeria.

Ng{y 18/4/1957, i i cui cng thuc trung o{n 4 L dng rt qua bin gii
Algeria, chm dt s c mt sut 50 nm ca lnh L dng Morocco.

Chin tranh Algeria 1954 -1962, mt Vit Nam mi chu Phi.

Sau i chin th gii th hai, nhng t chc khng chin b mt bt u c thnh lp

Algeria. S tht bi ca Php ng Dng gp phn c v tinh thn u tranh gi{nh c
lp ca nhn dn Algeria. Ngy 1/11/1954, Mt trn dn tc gii phng Algeria (FLN) ku
gi tng khi ngha v trang, tn cng cc mc tiu qun s, c|c n cnh s|t Ph|p cp
v kh trang b cho mnh. Qu}n i gii phng dn tc Algeria (ALN) c thnh lp t
nhng i du kch. Nhiu ngi vn l lnh tham gia c|c binh o{n thuc a ca Php sang
tham chin chin trng Vit Nam nhng ~ ri b h{ng ng qu}n Ph|p chy sang hng
ng kh|ng chin. Khi tr v Algeria, h ~ tham gia phong tr{o kh|ng chin Algeria v tr
thnh nhng cn b qun s c nng lc. Trong qu trnh chin u, qu}n i gii phng
dn tc Algeria ~ ln mnh v s lng vi qun s hn 150 nghn ngi. Ph|p a sang
Algeria c|c n v qu}n i {n |p phong tr{o kh|ng chin lc cao im nht ln n
khong 500 nghn ngi.

Cuc chin tranh bt u trong iu kin qu}n Ph|p ~ c mt trn lnh th Algeria v
ang c tung i chng li nhng ngi khi ngha. V th, cc hot ng qun s c c
im ca mt cuc chin tranh c ng. Chin tranh lan ra ton quc nhng khng hnh
thnh nhng mt trn tp trung. Hnh thc |nh du kch ca c|c n v Algeria buc Php
phi x nh lc lng. Ngo{i ra, do a hnh i ni him tr nn Php kh s dng c|c n
v thit gip v pho hng nng. iu n{y c qu}n i Algeria tn dng trit .

Khi Php rt khi ng Dng, nhiu n v c a v Algeria tham gia {n |p

phong tro khng chin. Trung o{n 3 b binh L dng l{ n v L dng v u tin v
n c a n vng ni Aures chng li qun khng chin. Nm 1956, trung o{n 2
b binh L dng rt t Morocco v{ trung o{n 5 b binh L dng t ng Dng v
c tng vin cho chin trng Algeria. V mt l lun qun s, ti Algeria thi k ny, rt
kinh nghim t tht bi i vi cuc chin tranh nhn dn Vit Nam v c v nh chia s
kinh nghim vi cc nh l lun gia ca ch ngha thc dn mi ang thc thi ti ng Nam
, Php cho thc hin chng trnh khi c v{ tr|i tim mc ch l{ khng b nhn dn v
bnh nh to ra nhng vng khng ting sng v{ trit ngun tip t ca qun gii
phng Algeria. Thng 9/1957, Php xy dng xong Phng tuyn Morice l{ mt tuyn
phng ng c chiu su di 200 dm dc bin gii Tunisia ngn chn cc chin s Algeria
t c|c cn c Tunisia thm nhp v{o trong nc. Lc ny, qun gii phng Algeria c
nhiu tri hun luyn v khong 10 nghn chin s Tunisia v{ Ph|p coi }y l{ mi e do
ln. Nhng tuyn cng s nh vy cng c xy dng dc bin gii vi Morocco. Nhng
phng tuyn ny c cc tuyn ro thp gai, bi mn, c c|c phng tin in t gim st,
c c|c i qu}n c gii v my bay tun tra ng{y m. Lc lng ph|p n tr dc
Phng tuyn Morice gm 80 nghn qu}n, trong c c|c trung o{n 3 v{ 4 b binh L
dng, b|n l o{n L dng 13 v{ c 2 trung o{n k binh L dng.

Hong t Bo Long, con trai ca Bo i, v Ho{ng cui cng ca Vit Nam cng tham
chin ti chin trng ny. Trong nhng nm nh}n d}n ta tin hnh cuc khng chin
chng Php, Bo Long hc ti trng qun s Php. Hc cha xong th chin tranh kt thc,
nc Vit Nam tm b chia thnh hai min v Bo i b Ng nh Dim, Th tng Chnh
ph Min Nam tay sai M lc , ht cng. Bo Long lc n{y trn danh ngha vn nm trong
bin ch qu}n i quc gia Vit Nam nn khng th ra nhp qu}n i Php. Cui cng anh
ta ra nhp i L dng v{ c iu n Phng tuyn Morice, Algeria, ch huy mt phn
i thit gip. Sau ny, Bo Long c Php tng thng hu}n chng Qu}n cng v th{nh
tch phc v trong i L dng ti Algeria.

Ma ng nm 1957-1958, qun gii phng Algeria tm cch thm nhp qua phng
tuyn v{ c ng che giu lc lng trc khi c|c n v L dng, nhy d, thit gip,
ph|o binh v{ khng qu}n Ph|p x|c nh c v tr ca h. C|c n v gii phng trnh
ng vi cc lc lng ln ca Php m ch tin hnh cc trn phc kch, tn cng cc
mc tiu l, n bt nh, ph hoi rng ri cc tuyn ng xe la, cc ng dn du v.v
vi phng ch}m |nh bt ng. Thng thng cc trn |nh c tin h{nh v{o ban m
hay nhng ngy thi tit xu khng qun Php kh hot ng. Sau khi tp kch xong, qun
gii phng Algeria phi nhanh chng di chuyn i ni kh|c. Ngo{i ra, qu}n gii phng c
mt mng li trinh st rng ln gip cho h nm c qun s ca qu}n Ph|p p
dng cc bin ph|p i ph. Bng nhng hot ng ca mnh, qun gii phng Algeria ~
gy cho qun Php thit hi nng n v phi thng xuyn trong tnh trng cng thng, nh
hng xu n tinh thn binh lnh Php. Trong thi gian chin tranh, 1958, nc Cng ho
Algeria ra i v Chnh ph lm thi c thnh lp. S kin ~ thc y phong tro
khng chin ngy cng lan rng.

Th|ng 12/1958, -gn b nhim tng Challe l{m t lnh chin trng Algeria cng
vi bn k hoch kh nguy him. Ly lun tn gi ca v t lnh, k hoch Challe l tp
trung lc lng vo mt khu vc nht nh trong mt thi gian bao v}y, sau tung c|c
i bit kch vo lng sc pht hin cc v tr ca qun gii phng v{ tung c|c trung o{n
can thip nhanh, trc thng, ph|o binh, m|y bay nm bom tn cng tiu dit. Cc ch huy
chin trng ca Challe s gi c|c n v L dng, nhy d trong khu vc, c th n 2
th|ng, tip tc truy lng |nh ph| tt c nhng g cn st li ca qun gii phng. Sau ,
khu vc s c giao li cho qu}n a phng v{ lc lng can thip li chuyn n khu
vc khc. Trong khun kh k hoch Challe, qun Php cho tin hnh hng lot cc chin
dch c{n qut nh Courroie th|ng 4/59, Etincelles, Jumelles th|ng 7/59, Pierres Precieuses
thng 9/59, Trident 1960 v.v Nhng chin dch n{y ~ g}y rt nhiu kh khn v{ tn tht
cho c|c n v gii phng Algeria nhng khng th tiu dit c h. C|c n v Php phi
h{nh qu}n v{ n tr ngo{i a hnh him tr, kh hu khc nghit trong thi gian di, li
lin tc b tp kch, phc kch nn tinh thn sa st.

Chin tranh ko di, chnh tr Ph|p ph}n l{m hai xu hng. Mt xu hng st nhp hn
Algeria vo Php v mt xu hng ch trng {m ph|n ho{ bnh v{ cng nhn Algeria c
lp. Tng -gn ng theo ch trng {m ph|n vi hy vng Php c th gi li mt s
c quyn ca mnh ti Algeria. Cc th lc i s|t nhp Algerla vo Php khng chu ngi
yn. Mt cuc o chnh ti Algeria c tin h{nh th|ng 4/1961 do 4 vin tng thc hin
c 3 trung o{n d, trong c c trung o{n 1 d L dng ng h. Cuc o chnh b
dp tt sau v{i ng{y nhng tinh thn pha Php suy sp hon ton. Thng 3/1962, Chnh
ph Php buc phi k hip nh nh chin v cng nhn quyn t quyt ca nhn dn
Algeria.

n p ni dy, gii thot con tin Cng ho Chad v chu Phi.

Cng ho Chad l thuc a c ca Php. T th|ng 4 n th|ng 9/1969, Ph|p a trung

o{n 2 d L dng v{o Chad h tr cho Chnh ph Tombalbaye chng li nhng ngi ni
dy. }y l{ hot ng chin u u tin ca lnh L dng k t sau chin tranh Algeria.
n th|ng 9/1969, Ph|p a thm mt i i c gii L dng v{o Chad. Th|ng 12/1970,
lnh L dng rt khi nc ny.

Trong nhng nm 1970 - 1980, c|c n v nhy d v thit gi|p L dng cn can thip
vo Chad vi ln trong thnh phn lc lng trin khai nhanh ca Ph|p chng li qun
ni dy ca FROLINAT c Libya h tr. Th|ng 5/1978, 1 chi o{n thuc trung o{n 1 ky
binh L dng can thip chng li qun ni dy ti Sala, Ati v Djedda. Thng 6/1983
FROLINAT li t chc mt cuc tn cng v tiu o{n 2 thuc trung o{n 1 ky binh L
dng c gi ti h tr qun chnh ph. Ba nm sau, qu}n chnh ph Chad tin cng ln
pha Bc vi s ym tr ca trung o{n 1 ky binh L dng. Sau n{y, c|c n v L dng
vn c gi n Chad trong nhng thi gian ngn theo c|ch lu}n lu.

Trong cc cuc chin tranh ti Somalia v Ethiopia trong nhng nm 1960-1980, bn l

o{n L dng 13 ng ti Djibouti lm nhim v an ninh. Thng 2/1976, qun khng b
Somalia bt cc 1 chic xe but ch 31 hc sinh v{ a v Loyada gn bin gii Somalia.
Ph}n i trinh st thuc bn l o{n L dng 13 v{ tiu o{n 2 thuc trung o{n 2 d L
dng thc hin thnh cng cuc gii cu.

Thng 5/1990, qun ni dy bt gi c|c con tin ngi u ti cng Gentil, Gabon, 2 i
i thuc trung o{n 2 b binh L dng v{ trung o{n 2 d L dng c gi n. Cc
con tin c th sau khi {m ph|n.

Thng 2/1991, tiu o{n 3 thuc trung o{n 2 b binh L dng t cn c Php Bangui
ti Cng ho{ Trung Phi vt qua bin gii Zaire tin v{o Kinshasa s t|n nhng ngi nc
ngoi khi bo lc bng pht ti Zaire. Tiu o{n 1 thuc trung o{n 2 L dng cng c
c n tng vin.

Nm 1994, c|c b lc Hu tu v{ Tutsi ~ tin hnh cuc ni chin m mu ti Rwanda.

C|c n v thuc trung o{n 2 b binh L dng v{ b|n l o{n L dng 13 c gi ti
thit lp mt khu vc an ton.

T Libng n Chin tranh Vng Vnh ln th 1 v Bosnia 1993-1996.

Thng 6/1983, l o{n tng cng 31 Ph|p b vo Beirut tham gia thnh phn ca
lc lng a que bi gm c|c n v M, Anh v{ Italia thit lp nhng khu vc ngn c|ch
v gim st ngng bn ca cuc ni chin ti Lebanon. L o{n gm trung o{n 2 b binh
L dng v{ 2 chi o{n thuc trung o{n 1 k binh L dng.

Trong cuc chin tranh Vng Vnh ln th nht nm 1991, Ph|p gi s o{n 6 tham
chin trong lin qun do M cm u. Th|ng 9/1990, trung o{n 2 b binh L dng l{ n
v Ph|p u tin n Saudi Arabia. Tip theo l{ c|c trung o{n 2 v{ 6 b binh L dng,
trung o{n 1 k binh L dng v{ trung o{n 1 k binh Spahis. S o{n Ph|p cng vi
qu}n o{n 18 khng vn M tin theo sn pha Ty.

Ng{y 22/2/1991, c|c trung o{n 2 v{ 6 b binh L dng thc su vo bin gii Iraq
5km. Lnh cng binh L dng v{ tiu o{n 1 thuc trung o{n 27 cng binh M lm cc
con ng i trn c|t ng{y 23. Qu}n Ph|p, bc sn pha Ty ca lin qu}n, |nh xuyn
qua phng tuyn ca s o{n 45 Iraq, |nh chim th trn v sn bay As Salman ngy 26/2.
Qun Php bt c 3000 t binh Iraq v khng c tn tht.

Trong ln trin khai u tin ca lc lng gn gi ho bnh ca Lin Hp quc ti

Bosnia, Ph|p l{ nc ng gp qu}n ln nht. Ti khu vc Sarajevo c khong 2 tiu o{n
hn hp. C|c n v d L dng v{ c|c ph}n i thuc trung o{n 2 v{ 6 b binh L
dng, trung o{n 1 ky binh L dng lu}n phin tham gia lc lng c nhim ny. Khi
lc lng UNPROFOR ca Lin Hp quc c thay th bng lc lng IFOR ca NATO, cc
n v Php vn tip tc tham gia. Trong giai on chuyn giao, ton b trung o{n 2 b
binh L dng c trin khai ti Mt. Igman.

MUN VO LNG TY, XIN MING LNH!

Hin nay, o qu}n L dng Ph|p duy tr qu}n s khong 8-9 nghn ngi. Tuy s
qun so vi trc c gim nhng v kh, trang b ~ c thay th cho thch hp vi vai tr
mt lc lng phn ng nhanh ca qu}n i Ph|p. H{ng nm, qu}n i Php tuyn khong
1.700 t}n binh L dng. Nhng ngi nc ngoi nu phc v 5 nm trong i L dng
s c quyn gia nhp quc tch Ph|p. C|c n v L dng hin nay gm:

Trung o{n 1 L dng, ng ti tri Vienot, Aubagne, Ph|p. Trung o{n nm di s

ch huy trc tip ca B ch huy L dng. Aubagne cng l{ ni t tng hnh dinh ca i
L dng. C|c t}n binh L dng u a ti trung o{n n{y phn loi. Trung o{n c
800 qun.
 Trung o{n 1 k binh L dng, ng ti tri Labouche, Orange, Ph|p. Trung o{n
thuc S o{n phn ng nhanh ca Php. phn ln lm nhim v nc ngoi, qun s c
900.

Trung o{n 2 b binh L dng, ng ti tri Vallongue, Nimes, Ph|p. Trung o{n c
1200 qun, phn ln l{ ngi Ph|p, ~ tng hot ng ti chu Phi, Bosnia v Chin tranh
Vng Vnh ln th nht.

Trung o{n 2 d L dng, ng ti tri Raffalli. Calvi, Corsica, Ph|p. }y l{ trung o{n
d duy nht trong i L dng. Qu}n s gm 1.000 ngi, thng xuyn t th sn sng
tc chin. Trong trung o{n c 1 n v c coi l{ n v tinh nhu nht trong c|c n v
tinh nhu trong qu}n i Ph|p. l{ Ph}n i bit kch d.

Trung o{n 3 b binh L dng, ng ti tri Forget, Kourou, Guyana thuc Php, Nam
M. Trung o{n c 600 qu}n, ch yu c hun luyn |nh rng. K t khi c iu n
Guyana thuc Ph|p, ~ c khong 5 nghn lt lnh L dng phc v ti }y.

Trung o{n 4 L dng, ng ti tri i u Danju, Castelnaudary, Ph|p. }y l{ trung

o{n hun luyn, c c|c kho| {o to h s, trung s cho i L dng.

Trung o{n 5 L dng, ng ti Muroroa, Tahiti, n Dng. Trung o{n c 800

qun, bo v bi th ht nhn ca Php v Polynesia thuc Php. Ngy 11/1/2000, trung
o{n gii th sau 27 nm ng ti Muroroa.

Trung o{n 6 cng binh L dng, ng ti tri Tng Rollet, St Morice lardoise,
Avignon, Ph|p. Trung o{n c 750 qu}n, l{ n v cng binh ch lc ca i L dng, nm
trong thnh phn lc lng phn ng nhanh ca Php.

Bn l o{n L dng 13, ng ti tri Gabode, Cng ho{ Djibouti, ng Phi. Trung
o{n c 900 qu}n, ng ti v tr trng yu nm trn ng ra n Dng v{ tng i
gn kim sot Bin Hng Hi v knh {o Suez.

Bit i L dng ng ti Mayotte, qun o Comores, n Dng c 250 qu}n.

Trung o{n 2 cng binh L dng, mi thnh lp ng{y 1/7/1999. ng ti Saint-

Christrol.

Trung o{n 1 cng binh L dng, th{nh lp ngy 1/7/1999.

Hin nay, o qu}n L dng Ph|p thu nhn tn binh tui t 17 n 40. Ngi mun
ng lnh phi c giy t hp l v phi t mnh n ng k ti 17 phng tuyn qun L
dng ri r|c trn t Ph|p, chi ph i ng phi t lo. Sau khi qua bc kim tra sc
kho s b v c chp nhn, ngi ng lnh c chuyn n trung tm phn loi ti
Tng h{nh dinh i L dng ti Aubagne (c|ch Marseille 15km) kim tra ton din, nu
qua c vng ny anh ta s k mt hp ng phc v 5 nm v{ tr thnh tn binh L
dng.
 Trong 4 th|ng u tin ca hp ng, t}n binh L dng phi tri qua c|c giai on
hun luyn ti trung o{n 4 L dng, sau c iu ng n phc v ti c|c n v.
Sau khi ht hp ng 5 nm, lnh L dng c quyn nhp quc tch Ph|p. Anh ta cng c
th tip tc k hp ng phc v trong i L dng. Lng ca lnh L dng hin nay
thp nht 900EUR/thng.

Lnh L dng i m k-pi trng, eo d}y biu chng gm 7 si tt li trong c 2

si r xung, qun phc c hai mu th hin c trng l{ xanh l| c}y v{ . Hai mu ny l
ly theo truyn thng t mu trang phc ca cc lnh ng lm Thu S phc v Ho{ng
Ph|p trc }y. Lnh L dng cn mang mt tm khn qun quanh eo hng mu xanh
nc bin thm, bn ngo{i eo tht lng. Lnh cng binh L dng khi d diu binh, ngoi
qun phc nh nhng ngi khc cn mang thm mt tp d bng da v vc mt chic ru
di cn. Bi hnh khc chnh thc ca lnh L dng t nm 1870 l{ b{i Le Boudin (C|i
xc xch).

V kh trang b cho lnh L dng hin nay kh| a dng gm sng trng t ng
FAMAS c nng 5,56mm, sng trung lin kiu 1952 c nng 7,5mm, sng chng tng hng
trung LRAC89, tn la chng tng RAC112mm, tn la chng tng c iu khin Milan Law,
sng trng bn ta FRF2, trng lin 12,7mm BRO G, ph|o 20mm CANON v.v i L
dng s dng nhiu loi xe t xe Peugeot 305 cho ch huy, xe thng tin Citroen Mehari
n xe bc thp chin u AMX-10RC trang b pho 105mm c kh nng li nc v.v Loi
xe chin u hin i c trang b rng ri cho lnh L dng hin nay l xe chin u a
nng VAB c kh nng li nc v di chuyn 625 dm khng cn tip nhin liu, c th ch
c 11 lnh L dng. Trung o{n 1 k binh L dng c trang b loi xe ny.
 CHNG III. CHIN TRNG VIT NAM
Cui th k 19, sc phc sau lp o chng.

Nm 1802, Gia Long ln ngi lp ra triu Nguyn, triu i phong kin cui cng Vit
Nam. Lc ny, ch phong kin Vit Nam ~ suy yu. Chnh sch b quan to cng ca
nh Nguyn lm kinh t b km hm. Mu thun gia cc giai cp trong x hi, ch yu l
nng dn, vi nh Nguyn tr nn su sc. H{ng trm cuc khi ngha ca nng d}n ~ n
ra nh khi ngha Phan B| V{nh (1821-1827), Cao B Qut (1854-1855) v.v Nh{ Nguyn
{n |p d~ man c|c cuc khi ngha nhng qua chnh sch h khc , nh{ Nguyn ~ hu
hoi sc mnh ca nhn dn, ca dn tc trong cng cuc chng ngoi xm[16].

Vi d tm xm chim cc thuc a mi v vt bc lt, m rng th trng, Ph|p ~

n Vit Nam t lu. Ngay t khi Nguyn \nh (Gia Long) cn cha ln ngi vua, Ph|p
~ gip Nguyn nh chng li nh{ T}y Sn to ch ng sau ny. Tuy nhin, chnh
sch b quan to cng ca nh Nguyn khng |p ng c li ch ca Php. Php to c
triu nh Nguyn cm o, ngc ~i gi|o s v{ t chi t do bun bn nhm |nh la d
lun. Ngy 1/9/1858, 2.500 qun v 12 tu chin Php, 450 qun v 1 tu chin Ty Ban
Nha tn cng { Nng, bt u cuc chin tranh x}m lc Vit Nam.

Trc nguy c mt nc, triu nh Nguyn i ph lng tng, bc nhc. T tng th

v ho dn dn chim u th v chi phi mi hot ng v t chc ch o chin tranh ca
triu Nguyn. Cng thm v{o , do khng khi dy c sc mnh ton dn chng gic
nn sc khng c ca qun triu nh b suy gim nghim trng v trang b v kh lc hu
nn khng ng c ni i bc, pho thuyn ca Php. Nhng tm gng dng cm ca
mt s v quan, binh s triu nh nh Nguyn Tri Phng cng khng cn c cuc tn
cng ca qu}n Ph|p. Nm 1862, triu nh Nguyn ~ k hip nh nhng hn 3 tnh min
ng Nam K v{ Cn o cho Php. Trong nhng nm 1864-1867, triu nh khng lo
chun b lc lng, huy ng sc mnh nhn dn chng ngoi xm m ch lo chuc li 3
tnh min ng qua thng lng. Chuc khng c m Php li c th ln ti. T
ng{y 20 n ngy 24/6/1867, qun Php lin tc tn cng. C|c th{nh Vnh Long, An Giang,
H{ Tin ri v{o tay ch. Ba tnh min Ty Nam K ~ b qun Php chim nt.

Sau khi mt Nam K, triu nh Nguyn khng h sa sang triu chnh, pht trin
kinh t, cng c quc phng chng gic m cn tip tay cho Php trn p nhng cuc ni
dy |nh gic ca nhn dn, to iu kin cho Php nhanh chng thc hin k hoch |nh
chim Bc K v Trung K.

Thng 10/1873, ly c ra gii quyt v Jean Dupuis, mt thng gia Ph|p nh a

mui dc sng Hng sang Trung Quc b qun triu nh gi li thiu t Francis Garnier
mang 180 qun ra Bc. }y chnh l{ h{nh ng dn ng |nh chim cc tnh min Bc.
Ngy 20/11/1873, qun Php tn cng thnh H Ni ln th nht. Thnh H Ni c chu vi
5km, tng cao 4m, d{y 16m, c h{o nc bao quanh. Sau mt gi tn cng, qun Php
chim c thnh. Tng c Nguyn Tri Phng b thng nng v b bt, ng nhn n m{
cht. ng l{m quan to nhng thanh lim, cha, con, anh, em u hy sinh v nc. Ti ca
Thanh H, 100 qun Vit Nam do mt cai c ch huy ~ chin u anh dng n ngi cui
cng. t lng nh n, nh}n d}n ~ i tn ca ny th{nh Quan Chng.[17]

Trong 21 ng{y (20/11 n 12/12) qun Php chim Hng Yn, Bc Ninh, Ninh Bnh, Hi
Dng, Nam nh. Ti Ninh Bnh, 1 vin i v{ 7 lnh Ph|p n chim c thnh. Qun
triu nh th{nh Hng Yn nghe tin c 10 lnh Ph|p n ~ ht hong chy tho thn. Sau
khi mt H Ni, qun triu nh tp hp Sn T}y. Qu}n C en ca Lu Vnh Phc cng
tin xung t pha Bc. B uy hip, Garnier t Nam nh v H Ni. Ngy 21/12/1873,
Gariner a qu}n |nh ra Cu Giy, b lt vo trn a mai phc ca qun C en v{ b git.
Qun Php tho chy. C hi gii phng min Bc ~ trong tm tay nhng nh{ Nguyn li
k Hip c Gip Tut ngy 15/3/1874, tha nhn ch quyn ca Php 6 tnh Nam K v
Ph|p c t do bun bn H Ni, Hi Phng v{ Quy Nhn.

Vin vo c nh Nguyn sang cng nh Thanh, cho s i Th|i Lan Ph|p quyt nh tip
tc m rng x}m lc Vit Nam. Th|ng 4/1882, i u Hen ri Riviere a 233 lnh thu
qun lc chin v 3 pho hm n H Ni. Tm gi sng ngy 25/4/1882, qun Php tn
cng thnh H Ni ln th hai. n 11 gi, thnh H Ni tht th. Tng c Hong Diu
khng chu hng gic m tht c t vn ti vn V Miu.

u nm 1883, 750 qu}n Ph|p tng vin n H Ni. Riviere mang qun chim Hng Gai
v Qung Yn. Ngy 24/3/1883, sau vi gi cm c, th{nh Nam nh ri v{o tay qu}n Ph|p.
n lc n{y, nc ~ gn mt, vua T c mi thy sai lm ca mnh. Triu nh iu lin
qun Hong T Vim-Lu Vnh Phc v Ho{i c (Hong T Vim l ph m nh Nguyn,
ly con gi th nm ca vua Minh Mng), v{ Trng Quang n a qu}n v Gia Lm, kp
H Ni vo gia hai gng km. Phng Thn Qut sang nh Thanh cu cu. Qun Thanh do
c|c tng T Knh Bu, ng Cnh Tng, T Din Hc t sang ng Cao Bng, Tuyn
Quang, Lng Sn, Sn T}y, Bc Ninh. Vua T c }u bit nh Thanh lc ny lo thn mnh
cha xong th cn gip ai c.

Thy qu}n n tr ti H Ni b uy hip mnh, Riviere tr v cu nguy. Ngy

19/5/1883, Riviere a 550 qu}n tin ra Ph Ho{i. n Cu Giy th lt vo trn a mai
phc ca qun ta. Trn |nh ko d{i t 5 n 7 gi s|ng. Riviere v{ hn 100 qu}n Ph|p
cht v b thng. Qu}n Ph|p rt chy, tinh thn suy sp nhng T c li h lnh ngng
tn cng {m ph|n. Tng Php Bouet mang qun tip vin ra Bc, ng lc vua T
c mt. Tng Bouet |nh nhau vi qun ta 3 ngy lng Vng. Qun Php thua. Bouet
phi xin vin binh.

Tin d bay v Paris, Php cho chi 5,5 triu ph-rng h tr cho cuc chin tranh xm
lc Vit Nam v gi sang 3 nghn qu}n tng vin. c Courbet a chin hm |nh
chim 2 ph|o {i ca Thun An, uy hip mnh kinh thnh Hu. Triu nh nh{ Nguyn
u hng. Ngy 25/8/1883, Trn nh Tc, Nguyn Trng Hp ~ k Hip c Harmand
chnh thc tha nhn ch bo h ca Php ti Vit Nam. Nc ta ~ tr thnh thuc
a ca Php.

Sau Hip c 1883, nh Nguyn ra lnh cho binh s h v kh, nhng nhiu v quan v
binh s cng nh}n d}n vn tip tc phi hp vi qun C en v{ qu}n Thanh |nh Ph|p. T
thi im ny tr i mi xy ra nhng trn |nh ln v{ m mu, m u l trn Phng-
Sn T}y. Trong nhng trn |nh sau n{y ~ c s tham gia ca c|c n v L dng.

Sau khi |nh bi qun Php l{ng Vng, Ho{ng T| Vim v{ Lu Vnh Phc rt qu}n v
Phng. Qu}n Thanh do ng Cnh Tng ch huy rt v Sn T}y. Ng{y 29/8/1883, tng
Bouet a 2 nghn qu}n n |nh n Phng. Trn |nh ko d{i sut c ngy 2/9/1883.
Qun Php thua phi rt v H Ni. Qun C en tuy thng nhng b tn tht nng.

Sau trn Phng, Bouet b cch chc, c Courbet (nhn dn ta gi mt cch tro
phng l Cc b) thay. Ngy 11/12/1883, Courbet tp trung 9 nghn qu}n, trong c 1
tiu o{n L dng, chia l{m nhiu c|nh i |nh Sn T}y. Ng{y 13/12/1883, qun Php
tn cng chin lu Ph S|, c|ch th{nh Sn T}y 2km. Trn |nh Ph S v ngoi vi thnh
Sn T}y rt quyt lit. C hai pha u xung phong o t, |nh gi|p l| c{, binh s khng dng
sng m{ dng li l v gio mc. Trong chin lu ngp xc binh s hai bn. Trong qu}n ca
Hong T Vim chin u ti Sn T}y c nhiu tng t{i tham gia nh c inh Cng
Tr|ng, sau n{y l{ ngi ch huy chin ly Ba nh huyn thoi i th ca trung t Doddos.
(Xin xem phn V, chng 1).

Sau 3 ngy (13, 14, 15/12/1883), qun Php tin st ti ch}n th{nh Sn T}y. B binh
Zouaves ca Ph|p vt lu chng tre xng ln pha trc. Ngy 16/12/1883, trn kch
chin tip tc. Nhng khi qu}n ta ang anh dng c ch ngoi thnh th qun Php dng
mu gian cho tn Vit gian Lng Vn t gi l{m ngi bn thuc ln vo thnh h c ta
xung, treo c Ph|p ln. Qu}n ta ang chin u thy c Ph|p treo trn th{nh tng l
Ph|p ~ chim c thnh, lin tan v. Th{nh Sn T}y tht th. Gn 400 binh lnh v{ s
quan Php cht v b thng. Qu}n C en cng b cht gn 1 nghn ngi. Sau trn |nh,
nhng t binh b Php bt, phn ln b hnh quyt, mt s nh b {y ra Cn o.

Sau trn Phng - Sn T}y, tng Millot thay c Courbet. ng H Ni-Bc Ninh
ch n{o cng c lin qu}n Vit-Hoa ng gi, uy hip H Ni.

u nm 1884, nhn c thm vin binh, Millot tp trung 14 nghn qun cng 4 nghn
dn phu, chia lm hai cnh, cnh th nht t H Ni theo sng Hng, sng ung n Ph
Li, cnh th hai t Hi Dng i Ph Li. Ngy 11/3/1884, hai cnh qun gp nhau Ph
Li, cng theo sng Cu tin v Bc Ninh, |nh bc hu chn ng rt lui ca i phng.
16 gi ngy 13/3/1884, qun Php chim vng ni Trung Sn bo v ngoi vi Bc Ninh.
Nhiu trn |nh |c lit n ra trn ng tin qun ca Php v chn thnh. 17 gi 50
pht, thnh Bc Ninh tht th, lin qun Vit - Hoa rt v Thi Nguyn.

Sau khi chim xong Bc Ninh, Millot iu qu}n |nh Hng Ho|, ni tp trung lin qun
Vit-Hoa. Ngy 10/4/1884, qun Php t Sn T}y theo ng thu tin v Hng Ho|. Ng{y
11/4, trn |nh bt u qun Php dn trn theo sng Hng v{ sng { bt mt s ln
nng d}n i phc v. Cuc chin u din ra y mu la, hai bn ginh git nhau tng c
im ngoi vi th{nh Hng Ho|. Qu}n Ph|p phi xin tng vin. Ngy 13/4/1884, thnh
Hng Ho| tht th. Qun Thanh rt v Yn Bi - Lo Cai. Qun triu nh ca Hong T
Vim rt v ng Vn. Qu}n C en t ph x ri rt v ph Lm Thao.
 c tin tht bi trn chin trng Bc B Vit Nam. Triu nh Thanh hong s, tm
cch tho hip vi Php. Ngy 11/5/1884, Php-Thanh k hip c theo nh{ Thanh
tha nhn quyn bo h ca Php ti Vit Nam, rt qun Thanh v nc v m ca bin
gii Hoa-Vit thng thng. Cuc chin c v nh sp chm dt nhng khng phi vy.
Ngy 22/6/1884, qun Php do trung t Alphonse Dugenne ch huy n sng Thng c|ch
th x Bc Giang 41km, nh qua sng tip qun n Bc L (theo ho{ c ~ k gia Php
v{ nh{ Thanh) nhng vin ch huy qun Thanh khng chu giao n. ng ta ni cha nhn
c ch th t cp trn. Trung t Dugenne ra ti hu th cho qu}n Thanh phi rt khi n
sau 1 gi. Ht gi ngng bn, khng thy qun Thanh b n, qun Php o t tn cng
nhng b |nh bt tr li. 22 lnh Php cht v 60 b thng. c ngha qu}n Vit Nam h
tr, qun Thanh phn cng, bao vy qun Php t pha. Qun Php thua to, phi ph vy v
b phi sng Thng, cp tc xin tng vin.

n cho qu}n Ph|p thua ling xing Bc Giang, c Courbet mang chin hm
v lnh L dng sang |nh ph| Phc Ch}u, C Long, {i Loan. Chin tranh Trung-Php
bng n. ng thi, Php chun b tng vin sang chin trng Vit Nam.

Sau trn Bc L 4 thng, 6 nghn vin binh Ph|p n Vit Nam, nng tng s qun Php
ti chin trng Vit Nam ln n 20 nghn ngi. Ng{y 6/10/1884, tng Briere De Lisle
chia qu}n |nh n Ch, Sm v Bo Lc. Trn |nh rt gi di. Qun Thanh rt khi cc
n, s thng vong ln n h{ng nghn. Sau , qu}n Ph|p tin ln |nh n Kp. Kp l
mt u mi giao thng quan trng. Qu}n Thanh ~ x}y dng mt ph|o {i ln v kin
c, qu}n ng, ho lc mnh, lng thc nhiu. Ng{y 8/10/1884, tng Negrier dc ton
b 20 nghn qu}n v}y n Kp. }y l{ trn |nh ln nht v qun s, ti hn 30 nghn binh
s hai bn tham gia, cha k hng nghn nng dn b cng bc i pc chin trng cho
Php. Trn |nh ko d{i t ng{y 8 n ht ngy 9/10/1884. Qun Php thit hi nng n.
Tng Negrier b thng, a v H Ni cp cu. Qun Thanh b li 600 xc cht v rt ln
pha Bc.

Sau trn |nh Hng Ho|, ng{y 18/5/1884, qu}n Ph|p gm 700 lnh L dng v{ 3 ph|o
hm do trung t Duchesne ch huy tin |nh Tuyn Quang. C|ch Tuyn Quang 6 dm, qun
Php vp phi mt trn a ca qun C en. Lnh L dng |nh bc sn, qun C en
phi rt lui. Ngy 1/6/1884, pho hm Php t sng L bn vo thnh. Qun C en rt ln
pha Bc. Ph|p li 2 i i L dng, 1 i i lnh tay sai Bc K, 32 lnh pho th, mt
s lnh cng binh tng cng 619 lnh, trong c 390 lnh L dng gi thnh.

u nm 1885, tha dp qun Php dn ln Lng Sn, tng Lu Vnh Phc tp trung
15 nghn qu}n |nh th{nh Tuyn Quang. T ng{y 16 n ngy 20/1/1885, qun C en
{o nhng ng h{o bao v}y quanh th{nh. m 26/1, qu}n C en |nh chim mt ngi
lng cnh thnh khong 400m, sau xung phong v{o th{nh. Trn |nh |c lit v lnh L
dng y li c qun C en, dit hn 100 lnh. Qu}n C en thay i chin thut.
Nhng ng h{o bao v}y nhanh chng vn ra m cht ly thnh. Bn khu i bc ca
Php bn nhng khng ngn c. Mc tiu ca qun C en l{ mt l ct nm trn mt
con nh di 350m nm gc Ty Nam ca thnh. Qun Php thy rng i phng s
{o ng hm t thuc n cho n tung cng s ny, h rt khi m 30/1 v{ cho i
bc bn sp cng s.

Qun C en tip tc cuc bao vy. H dng tre g dng ln nhiu chi cao t bn
ta qu}n Ph|p Ng{y n{o lnh L dng cng mt v{i ngi v n bn ta. Ban m, cng
binh C en {o h{o tin v pha th{nh v{ cho i bc bn ph. V phn mnh, qun Php
ro rit cng c v tr nhng vn l h ch c 29 ci xng Ngy 3/2, mt ngi lnh trong
th{nh tho|t ra c mang th i xin tip vin. phng b |nh bt ng, qun Php h
thp nhng ngn n treo trn tng ban m. Khi nhng ng h{o ~ tin gn, vi lnh
L dng liu mng ra cp c mt l c ca qun C en.

Ng{y 8/2, khi c|c s quan ang n s|ng, mt qu i bc n tung trn m|i nh{ phng n
lm vi gch ri tung to xung b|t a trn b{n. i bc ca qun C en bt u bn,
khng chnh xc lm nhng c|c ph|o th C en hiu chnh li v{ n i bc bt u ri
v{o ngi cha, ni Marc Edmond Domin, ch huy qun Php, dng lm s ch huy. n
cng trng c vo tri lnh, gy ra nhiu tn tht. Sm ngy 12/2, qun C en cho n bc
ph| di v tr phng ng ca Php v qun xung kch tin ln. Lnh L dng y lui cuc
xung phong, dit khong 40 lnh C en i u. Vi pht sau, qu bc ph th hai n. Mt
lnh C en lao ln cm mt cy c ch tng v nhng b bn cht. Ba t xung phong
tip theo ca qun C en b |nh lui. Lnh L dng cht v b thng 11 ngi. Ngy
hng sau, qun Php gi vng v tr. Qun C en cho iu thm sng ci nng n tng
vin.

Su gi sng ngy 22/2/1885, qun C en ni hiu kn v ting reo h vang ln t

nhng chin ho. S b |nh bc ph|, i u L dng Catelin cho qu}n li li. Vi giy sau,
3 qu bc ph n tung, trong qu th hai git cht mt i u L dng v{ qu th ba
|nh sp mt on tng d{i 60m. Lnh L dng bn v hi k trn v cng binh lao ra
sa cha li ch tng . Ng{y hm , qu}n L dng cht 1 s quan v{ 4 lnh, 1 s quan,
3 h s quan v{ 37 lnh b thng.

Ng{y hm sau, lnh L dng y lui mt t tn cng na. Ngy 25/2, qun C en li
cho n bc ph v tn cng. Bn lnh L dng cht, 12 ngi b thng. Lc 11 gi 30 m
ngy 27/2, bc ph li n v qun C en chia l{m 3 c|nh tn cng vo thnh, chim ch
tng , nm tc n v thuc n vo bn trong. Trong gn 30 pht, cuc |nh gi|p l c
din ra ch tng . May mn thay cho lnh L dng l{ mt ly tre gn c t|c dng
nh mt tm o chn n ca qun C en. n sng, qun C en ngng tin cng. Lnh
L dng cht 3, trong c 1 s quan, b thng 9 ngi.

Tnh th lc ny qu tuyt vng. Lnh L dng n tr va cht va b thng gn 300

ngi. Ch cn 180 lnh L dng phng ng mt chu vi 1200m, trong 120m ~ b bc
ph| |nh sp. Ngy 1/3/1885, qun trong thnh nghe thy ting sng xa xa v cho rng
qun tip vin ang n gn. Nhng, tt c u qu mt mi ph| vng v}y |nh ra. Ng{y
2/3, qun C en bn d di vo thnh, lnh Php hong s cho rng h s b trn ngp
trc khi qun cu vin kp n. Thc ra, qun C en ch nghi binh chun b rt vng
vy v lc n{y ng i ca h ang giao chin vi qun Php cu vin Ho Mc. Vin
binh Php t Lng Sn v gii vy bt u ln ng t ngy 16/2. Qun Php v qun C
en |nh nhau mt trn ln Ho Mc, bn b sng L, gn thnh Tuyn Quang. Trn
|nh ko d{i t 1/3 n 3/3/1885, qun Php gii v}y c thnh Tuyn Quang vi tn
tht 484 lnh cht v b thng. i vi o{n qu}n cu vin Php, trn Ho Mc tht |ng
s. Sau trn |nh, tt c nhng con ng dn v th{nh Tuyn Quang u b cy xi ln, x
xc, tan hoang v la lit t thi binh lnh hai bn. Mi hi thi xng ln ln ma v lnh Php
th khng th tin vo mt mnh[18].

Thng 1/1885, vi lc lng tng vin trong c 2 tiu o{n L dng, tng Briere
de Lisle quyt nh dn qun ln pha Bc |nh chim Lng Sn, m thng con ng ci
quan n bin gii Trung Hoa. Ngy 3/2/1885, 12 tiu o{n Ph|p, tng cng khong 9
nghn qun v hng nghn nng dn b bt i phc dch ln ng di ma phn nng ht.
Khi o{n qu}n ri khi ng bng, bt u tin v{o vng i ni, Bn-mat, mt s quan L
dng vit Mi ngi cm thy rng nhim v s kh khn, rng chng ti tin v ni v
nh Chng ti nhn v pha sau, nhn li ng bng mt ln na Chng ti bit vng
ng bng, ng d}n v{ tr ph, y cc loi sn vt, l x Bc K ni ngi ta sng, ni
ngi ta vui chi. Chng ti li i tm mt x Bc K ni ngi ta chu ng, ni ngi ta
cht[19].

Sau hai ng{y h{nh qu}n xuyn qua i ni, i tin tiu ca qun Php vp phi n
ng Sn, ca ng vo Lng Sn. Ti }y, lin qu}n Vit-Hoa xy dng nhiu ph|o {i kin
c. Bn-mat vit: Mi thung lng u c ho, mi ngn ni u c cng s[20]. Lnh L
dng t chc tn cng nhng phi tr gi| t. Mt i i L dng cht ton b ban ch
huy v 1 phn 3 qun s trong trn |nh n{y. Quyn ch huy i i ri v{o tay mt trung s
nht. Sau trn thua au, qu}n Ph|p t chc |nh bc sn. Trn |nh ko d{i 3 ng{y th
ng Sn tht th. Lnh L dng ca Bn-mat tin vo nhng ph|o {i qu}n Thanh b li,
khng g nhng th thi ca qun Thanh cn nm li }y , h nm ln ra nhng
rm v{ cha kp n ming lng kh ~ ng thip i. Tt c u kit sc. Ngy 9/2/1885,
qun Php tip tc tin ln pha Bc di bu tri vn v. Lin qu}n Vit-Hoa ch |nh tr
hon chin nhng con ng ~ tr thnh mt vng ly. o{n xe ti ch n ni tr qu}n
khi ~ mun sau khi tri qua mt cuc hnh qun vt v di nhng ngn uc. Cng trong
ng{y , qu}n Ph|p chim n Tun Mui (Chi Lng), i phng rt ln pha Bc. Ngy
12/2/1885, qu}n Ph|p |nh n Bn Vy. Bn Vy l mt bn nh c v tr quyt nh th
x Lng Sn, }y c 6 nghn qu}n Thanh ng. i bc Php bn d di |nh bt qun
Thanh khi tuyn phng th th nht nhng c|c ph|o {i trn c|c ngn ni cm c c
thi gian qun Thanh rt lui. Qun Php chim c Bn Vy vi ci gi phi tr l
hn 200 s quan v{ binh lnh cht. Ngy 13/2/1885, qun Php tip tc tin ln. Dc ng,
h ch b bn ta quy ri. Nhng ngn ni dng nh li xa, con sng ngot gp v bn
phi v{ t nhin, Lng Sn xut hin ch cch khong 1 dm.

Thnh Lng Sn x}y hnh vung, mi cnh khong 425m, bn trong thnh c vi ngi
cha, mt s nh ca v nhiu khong t trng. Phn ln d}n c sng lng K La,
khong 3/4 dm pha Bc Lng Sn. Ng{y 13/2/1885, qu}n Ph|p tin cng th x Lng Sn.
Trn |nh din ra y mu v la. Hai vn qun Thanh chng tr quyt lit. Nh ho lc
mnh, qun Php chim c th x~ nhng hn 300 lnh v{ s quan cht v b thng. Qu}n
Thanh t chy mt phn th x~ trc khi rt lui. Tha thng, qun Php trn sang chim
K La v{ ng ng. Ng{y 22/2/1885, tng Negrier ph ca i Nam Quan, qun Thanh
rt v Long Chu (Trung Quc). Tin Trn Nam Quan tht th lm triu nh Thanh lo s, vi
v~ ph|i c Phng T T{i em qu}n cu vin. Hai gi m ng{y 22/3/1885, Phng T
Ti bt ng cho qun trn sang chim i Nam Quan. Qun Php gm 2 tiu o{n L dng
v 1 tiu o{n lnh tay sai Bc K phn cng. Qun Thanh rt lui v qun Php tha thng
tin sang lnh th Trung Hoa. Qun Php chim c mt tuyn cng s nhng khi tin
n tuyn cng s tip theo th mt cnh qun Thanh xut hin |nh v{o c|nh phi qun
Ph|p nhng b n ph|o Ph|p y li. m xung, hai bn tm ngh.

Sng ngy 24/3, lc 11 gi, sng tan, lnh L dng nhn cnh vt xung quanh gm
nhng ngn ni | dc v nhng thung lng hp c rt nhiu cng s ca qun Thanh.
Qun Php t chc tn cng. Hai bn |nh nhau d di n 3 gi chiu th mt o qun
Thanh n tip vin. Qun Thanh chuyn sang tn cng, ng hng h sa s. S quan L
dng Bn-mat cho l{ qu}n Thanh ng n khong 25-30 nghn qun[21]. Lnh L dng
Maury nh li trn |nh xoay chuyn bt li khi i i L dng ca anh ta thy tiu o{n
thuc trung o{n 143 Php tho chy khi mt n (qun Thanh b li) v pha i i anh
ta. Vin i u ch huy i i L dng quan s|t xem ti sao tiu o{n li rt. Nguyn nhn
c x|c nh rt nhanh. Nhng |m ng qu}n Thanh xng ln t mi pha n cch v tr
i i vi chc mt. Vin i u g{o ln: Bn, bn Chng n ka, c|ch 3 mt[22]. Nhng
khng c, qun Php phi rt lui. Lnh L dng i on hu v h li v pha i Nam
Quan. Tnh hnh tr nn xu hn, n dc dn dn cn. Lnh L dng Maury nh li: i
hnh chng ti c ngn li. n dc cn Ti ch cn 2 vin Ti ngh ti khng th trn
thot khi trn |nh n{y i i ti c 90 ngi, ch cn li 27 ngi sng st Nhng
ngi b thng b b li v khng bao gi thy h na[23]. n m, qu}n Ph|p qua i Nam
Quan v ng ng. Qu}n Thanh khng truy kch.

Ngy hm sau, qun Php cho mt i qun tin ln thm d v{ tm kim ngi mt
tch. H tm c 12 ngi nhng s ng ch cn l nhng thi hi nm ri r|c }y. Tiu
o{n 2 L dng cht 1 i u, 9 lnh, 54 ngi khc b thng v{ 2 mt tch. Tng
Negrier cho rt v Lng Sn. Lc 7 gi sng ngy 28/3/1885, qun Thanh c rong trng m
theo ng ci quan tin xung |nh Lng Sn. Qu}n L dng lc n{y c tng vin
1700 lnh. Hai bn |nh nhau sut ng{y v{ n chiu th qun Thanh rt v ng ng.
Nht k hnh qun ca qu}n L dng vit: Phi tha nhn rng cuc rt lui c trt t v
qun Trung Hoa hnh qun rt tt[24]. Trong trn |nh n{y, tng Negrier b thng nng,
phi a v cp cu H Ni. Cng chiu 28/3/1885, qun Php phi b Lng Sn chy v
n Kp, Bc Giang. Nhng ng{y 7/4, triu nh Thanh ~ ra lnh nh chin ging ho
vi Php.

Ngy 29/3, tin tht trn bay v Paris l{m xn xao d lun. Th tng Php Jules Ferry
phi t chc. Tng Briere de Lisle thua trn b triu hi. Tng De Courcy (nhn dn ta
thng gi chm bim l C-xy) sang thay vi 2 s o{n tng vin.

Tuy nhin, nh{ Thanh ~ ch tm ging ho vi Ph|p. Ng{y 22/6/1885, Ho{ c Php-
Hoa (Thin T}n 2) c k, theo nh{ Thanh nhn rt qun, cng nhn quyn bo h
ca Php Vit Nam. i li Ph|p nhng cho Trung Hoa mt s quyn li. S tham chin
ca qun Thanh trn chin trng Bc K, Vit Nam ~ chm dt.

Bnh nh Bc K ln 2 Vit Nam khng phi l Morocco.

Sau hip c 1883, nc Vit Nam ~ tr thnh thuc a ca Php. Sau khi qun Thanh
rt i, nhng trn |nh ln trn chin trng Bc K, Vit Nam ~ chm dt nhng khng
c ngha l{ mi vic ~ kt thc. Ti triu nh Hu, sau khi T c mt, Thng th B
Binh Tn Tht Thuyt, da vo s quan li v{ binh s c tinh thn yu nc, ~ ln lt ph
trut cc vua Dc c, Hip Ho, Kin Phc v{ a H{m Nghi ln ngi nm 1884.

V pha Ph|p, nm 1883, Chnh ph Php quyt nh thng qua khon ngn sch 5,5
triu frans chin ph cho chin trng Vit Nam, ng thi iu thm 4000 qun v 1 hm
i sang tng vin. Qun Php chin trng Bc K t 600 qu}n (1882) tng dn ln gn
2 nghn qun (1883), 15 nghn qun (1884) v 42 nghn qun (1885) do mt b tham mu
hng hu gm 9 tng, 36 s quan tham mu v{ 600 s quan loi ch huy[25].

Hm Nghi v Tn Tht Thuyt l~nh o phe khng chin trong triu tch cc chun b
lc lng |nh Ph|p. u nm 1885, Tn Tht Thuyt cho chuyn ra Qung Tr nhiu ti
sn qu v{ sng n, ng thi a qu}n v{o kinh th{nh chun b chin u. m
4/7/1885, qun ta m cuc tn cng tin cng quyt lit vo To Khm s v{ n binh
Php trong thnh Mang C Hu. Sau lc lng tng, qun Php cng c li v m cuc phn
cng sng ngy 5/7/1885. Qun Php binh lc hng hu, sng ng ti t}n. Ngha qu}n v
kh lc hu, ti tn. Dn c nhit t}m nhng hai tay khng l{m sao chn c qun th.
Trung t Php Metzinger ch huy 4 i i lnh Zouaves xung kch vt qua t ngn sng
Hng |nh chim Hong thnh. Khi chim c k {i, qu}n Ph|p mun ko c Php
nhng khng c sn c . Metzinger cho ly vi trng, vi kt vi nhng di tht lng
mu xanh ca lnh Zouaves kt thnh c tam t{i treo ln nh k {i b|o cho tng Courcy
bn hu ngn sng Hng bit. Kinh thnh b Php chim, Tn Tht Thuyt a vua H{m
Nghi ra sn phng T}n S (Qung Tr). Ngy 13/7/1885, vua Hm Nghi ban chiu Cn
vng ku gi vn th}n s phu v{ nh}n d}n ng ln |nh gic gip vua cu nc. Chiu
Cn vng c chuyn i nhanh chng khp c nc.

Hng ng chiu Cn Vng, vn th}n s phu v{ nh}n d}n c nc ~ hng h|i ng ln

|nh gic T nm 1885 tr i, khp c ba k khng ni n{o l{ khng c khi ngha. cao tr{o
u tranh yu nc ny ko d{i n tn nm 1896[26]. C bit c cuc khi ngha Yn Th do
Hong Hoa Thm tc Th|m l~nh o (ng c phong Tham tn qun v lin tnh Bc
Ninh-Bc Giang, Quyn Ph thng tng triu H{m Nghi) l~nh o ~ ko d{i n tn
nhng nm u th k 20. Cuc khng chin ca nh}n d}n ta ~ l{m cho Ph|p thit hi
nng. T nm 1887 n nm 1909, ch ring o qu}n L dng ~ tn tht 2976 s quan
v binh lnh cht trong chin u v v bnh tt[27].

Phong tro khng chin ca nhn dn ta lm chm li k hoch khai thc thuc a ca
Php. V vy yu cu bnh nh l cp thit i vi Ph|p. Nm 1886, lc lng Php Bc
K v Trung K c 1 s o{n b binh v{ 1 s o{n thu qun lc chin. C|c n v L dng
Vit Nam lc ny ch yu n tr ti khu vc Bc K nn lnh L dng chim vai tr
quan trng trong cc hot ng bnh nh ca Php ti }y. Th nhng, chin thut |nh
nh l thot n thot hin ca ngha qu}n l{m qu}n Ph|p v cng lng tng. Lnh L dng
phi x l ra c|c n v nh, mt nhoi trong cc cuc tun tra, v}y qut ngha qu}n. Nhng
cn c a khng chin bt buc qun Php phi t chc cc binh o{n ln tn cng. V
d, |nh cn c Ba nh, Ph|p huy ng 78 s quan v{ 3530 lnh, 24 khu i bc, 6 pho
hm. C|c o{n qu}n thng l hn hp gia lnh L dng, lnh thu qun lc chin v lnh
ngu (Php gi l b binh Bc K). Lnh ngy tinh thn chin u thp v{ qu}n Ph|p thng
dng h canh gi nhng ngi nng dn b bt i phc dch. Nhng ngi nng dn ny
khng mn m g cng vic nng nhc phc v qu}n x}m lc nn h lun tm cch b trn.
S quan L dng Bn-Mat vit cu-li (dn phu Vit Nam) ca n v anh ta b canh gi nh
nhng ngi t nhng nhng v b trn vn nhiu n ni c lnh bn thng tay. Bn-
Mat tha nhn bin php ny qu d~ man. Tuy nhin, mt m, mt na s cu-li ca n v
Carpeaux trn mt. V vy, i u ra lnh cho l trng mt lng gn nht phi cung cp s
ngi thay v mt s ph n lp tc b bt i mang v|c c[28].

Mt vn na l{ thng tin tnh b|o km. Lnh L dng c phi hnh qun hng ngy
rng r, m hi nh nhi, o qun lem luc, p mui bm bp trn nhng con ng mn
xuyn rng, ngh m trong nhng ngi cha b hoang, trn tng th y nhng ch Nho
m h ch hiu m g, ri khng tm thy mt bng ngha qun no c. S quan L dng
Pfirmann vit Mc nhng cuc h{nh qu}n i h{nh qu}n li ca chng ti dc sng hay
trong rng, bn cp tip tc khng b[29]. Kh| thng xuyn, sau nhiu m trong nhng
khu rng m t v mi mt, chng ti phi quay tr v n m khng nhn thy bng
dng mt tn phin lon n{o[30].

C|i |ng s nht l{ i hnh rng rn ln my di dng dc y b phc kch. n v L

dng ca Carpeaux b ri v{o ng c|i by nh vy do vin l trng ca chnh ci lng
m h ~ bt |m {n b{ con g|i i khu}n . Vin i u thy tn l trng ny qu s hi
nn bc b yu cu phi cht u hn, ch pht |nh roi thi. C l v c|i h{nh ng nhn
o khng tin v{o mt mnh y m{ qu}n Ph|p ~ gp may mn. Ngha qu}n ch bn t xa
m khng xung phong. Tuy nhin, s ln xn ~ xy ra. |m cu-li b chy tung to ra cc
hng v qun lnh th bn nh in vo nhng vt khi (pht ra t u nng sng ca
ngha qu}n) v{ nhng chic m rm xa xa. Mt lnh L dng tr li khi c hi rng anh
ta ~ chin u Bc K cha, anh ta |p: Bn ngha qu}n }y khng ging Morocco
}u anh khng bao gi thy h. Anh bit l h }u quanh c|i ch m{ ngi ta gi anh
n anh b pht hin. Chc chc h li bn vo chng ti[31].

thc hin chnh s|ch bnh nh v chim ng, Ph|p chia a bn t Thanh Ho| n
Lng Sn th{nh 14 qu}n khu. Th|ng 8/1891, di p lc ca Thng tng Antoine de
Lanessan, Php cho lp 4 khu vc qun qun Bc K (dn ta hi y gi l{ 4 o quan binh)
dc theo bin gii vi Trung Hoa. Mi khu do 1 i t| ng u. Vic t chc cc o quan
binh l mt th on thm him ca Php, trao li quyn ch ng cho c|c s quan m cc
cuc hnh qun cn qut khi pht hin ngha qu}n bt c ni n{o. Ph|p cho rt bt cc
n nh, thay bng lnh dng tp trung c|c i qu}n c ng i {n |p c|c i ngha
qu}n. Khi i t| Joseph Gallieni n Bc K nm 1892 v{ ch huy mt khu qun qun, ng ta
cho p dng kinh nghim Bc Phi, t chc nhiu mi tin cng i phng. Mt mi |nh
chnh din v{ mi th hai |nh bc sn. Nhng vic phi hp gia cc cnh qun khng
c lin lc (hi cha c b {m nh b}y gi) gia rng ni a hnh him tr lm cho
vic phi hp thi gian gia cc cnh qun rt kh khn. Ngha qu}n thng c ng rt
nhanh khi h thy b |nh bc sn.. Lc th li phi truy kch v chin thut ny tr nn
km hiu qu. Ngo{i ra, lnh L dng trang b nng n rt kh di chuyn.

~ c c gng gim bt khi lng nhng trang b vn qu nhiu gm mt lu c nhn,

cc trang b h{nh qu}n eo trn vai, 1 khu sng trng v 144 vin n. Kt qu l ch sau
mt vi ngy hnh qun qua nhng cnh rng gi, nhng con sng chy xit, tro ln tt
xung nhng ngn ni, ng v vt vi qun |o t m, nhng ngi ny mt nhoi ra v
khi h ~ nm xung ngh th khng dy d cho c ai b|o l{ ngha qu}n n |nh. T k m
n! Cho chng n chm u t i Ti thiu l chuyn n{y cng kt thc? l{ nhng
cu tr li ca h[32]. u tin, i hnh hnh qun phi dng li cho n khi binh lnh chu
tip tc hay c cu-li khing i trn nhng chic cng tre. Khi mt lnh L dng trong
n v ca Carpeaux gc xung, ngi ta bt dim d v{o ch}n anh n{y n kh n b
bng l{m cho anh ta gng dy m{ khng n thua. Cui cng pht hin l{ anh ta ~
cht[33]. Ri khi thy tnh trng cu cha cho mi lnh L dng s lm chm tc hnh
qu}n, c|c s quan bn cho tc v kh v{ b li nhng lnh L dng kit sc. i u ca Le
Poer bo ngi lnh m khi anh ta khng cn gng ni theo cuc h{nh qu}n c na:
Bn n c th tm c cu nhng chng khng th ly c sng v{ n ca cu[34].
Khng phi t nhin m mt s lnh L dng, d ~ kit sc hon ton, v bn nng sinh
tn, do git bt c ai ly v kh ca anh ta. S quan L dng Carpeaux nh li: Ti phi
thuyt phc. Ti ngi xung bn cnh ngi lnh L dng suy sp |ng thng kia. Tha
lc anh ta s , ti ly v kh ca anh ta a cho ngi khc v k phi mang n th pht
khng ln[35].

n ti, vin h s hay cho ngi quay li tm kim k xu s nhng h chng tm c

g c. iu |ng s na l trong cc cuc h{nh qu}n m{ lnh L dng trang b nh, mt
chic bi ng, mt ti dt v mt t n, khng c xe ti nn nu c ai b m hay b thng
th tht khng khip. B h li }u th chc chn mt tch hay ch thy thi hi ca h. Vy
l, nu c ai trong tnh trng khn cng nh vy trong cc cuc hnh qun trang b nh,
lnh L dng cho anh ta ung mt cht, sau bo: B}y gi l ming cui cng ca cu.
H nht mu g vo mm ngi lnh L dng khn kh kia, sau bp c[36]. Theo
Carpeaux, 50 lnh L dng bt u h{nh qu}n th khi n mc tiu ~ nh th ch cn
khong 10 ngi c th chin u.

Khi thy r rng cc cuc cn qut ngha qu}n vi i hnh ln, nng n, km c ng s
khng c hiu qu vi c|c i ngha qu}n di chuyn rt nhanh, v s dn n tiu hao nht
l vi lnh L dng, Ph|p thay i chin thut cho ng h{ng lot n bt nh khp ni,
va to nhng b{n p truy qut, va km kp nhn dn, trit ng tip t ca ngha
qun. Tuy nhin, nhng n bt l v{ c|c i qun nh cng d b tp kch, phc kch. Ngha
qun n np trong dn v thm ch tr trn v{o n Ph|p iu tra tnh hnh. Carpeaux,
sau mt trn tp kch ca ngha qu}n, nhn ra thi h{i 1 ngha qu}n chnh l{ ngi va bn
cho anh ta mt con g ch l{ng hm trc[37].
 Phong tro khng chin cu nc ca nh}n d}n ta do vn th}n s phu l~nh o di
ngn c Cn Vng ca vua H{m Nghi ~ l{m cho Ph|p thit hi nng v ghi mt trang v
vang trong lch s dng nc v gi nc ca nhn dn Vit Nam. Tuy nhin, do nhng hn
ch ca mnh v nhiu nguyn nhn, phong tro dn dn tht bi. n cui nm 1897, v c
bn Ph|p ~ {n |p c phong tro Cn Vng kh|ng chin ca nhn dn ta, bin Vit
Nam thnh thuc a.

Thi Php thuc, nhn dn Vit Nam v cng i kh, phn ln khng c rung t. H
lnh canh np t, cy thu cuc mn, lm lng vt v quanh nm khng n, phng
php canh tc lc hu, dng c th s, sc lao ng ra n kit qu, nn m kh rch,
ko c{y thay tr}u. Khng t gia nh lm vo cnh bn v con nh nh{ vn Ng Tt T ~
m t trong tiu thuyt Tt n. Nm 1914, i chin th gii th nht bng n, Php bt
gn 10 vn ngi Vit Nam, ch yu l{ nng d}n, sang Ph|p l{m bia n. Ngi Vit
Nam phi tr th thu c bit l{ thu m|u. Ph|p cn t ra rt nhiu th thu, bc lt
nhn dn Vit Nam n tn xng tu.

T nm 1902 n 1912, to{ |n Ph|p ~ kt |n 25 nghn ngi ti ni lon chng li

Nh{ nc Bo h, mc |n loi, cm c, kh sai, t chung thn hay t hnh. Nh t Cn
o nm 1912 giam gi 1200 t chnh tr.

Trong thi gian n{y v{ n khi i chin th gii th nht n ra, c|c n v L dng
c rt dn. Nm 1920, tiu o{n 4 thuc trung o{n 1 b binh L dng rt, nm 1921 l{
tiu o{n 4 thuc trung o{n 2 L dng. Nm 1926, tip tc tiu o{n 9 thuc trung o{n
1 L dng rt i. Nm 1927. tiu o{n 7 thuc trung o{n 1 L dng v{ nm 1930 l{ tiu
o{n 1 thuc trung o{n 1 L dng rt. Th|ng 9/1 930, 3 tiu o{n L dng cn li c
t chc li th{nh trung o{n 5 b binh L dng.

Tuy b bc lt, km kp, {n |p nh vy, nhn dn Vit Nam lun lun tm c|ch ng dy
tm c|ch u tranh chng li ch thng tr ca thc dn Php. T nhng h{nh ng chng
Php ca nhng ng vua yu nc Th{nh Th|i, Duy T}n (u b Php bt i {y) nhng
phong tr{o ng Du ca c Phan Bi Chu, phong tro Duy Tn ca c Phan Chu Trinh,
phong tr{o ng Kinh Ngha Thc ca c Lng Vn Can, phong tr{o chng su thu
Trung K, khi ngha Th|i Nguyn ca i Cn cho n khi ngha Yn B|i ca Nguyn Thi
Hc v. v u biu th lng yu nc ca nhn dn ta v lm cho thc dn Php lng tng
i ph. Do s khng hong v ng li cch mng, nhng phong tr{o n{y u tht bi.
Ch n khi lnh t Nguyn i Quc tm ra con ng cu nc t ch ngha M|c - Lnin th
cch mng Vit Nam mi thc s i ng hng. Ngy 3/2/1930, ti b|n o Cu Long
(Hng Cng), Nguyn i Quc ~ triu tp i biu ba t chc cch mng mi c thnh
lp l{ ng Dng Cng sn ng (6/1925), An Nam Cng sn ng (11/1929) v{ ng
Dng Cng sn lin o{n (1/1930) n hp v hp nht th{nh ng Cng sn Vit Nam
ngy nay. Thng 10/1930, lun cng chnh tr ca ng c thng qua v{ cng ti
Hng Cng, ng ~ bu ra Tng b th u tin ca mnh l Trn Ph, ngi ~ d tho
Lun cng chnh tr.
 Ng{y 1/5/1930, ng Cng sn Vit Nam l~nh o nhn dn hai tnh Ngh An-H{ Tnh
ni dy u tranh chng thc dn Php. Phong tro X Vit Ngh Tnh lan ra rt nhanh,
nhiu ni nh}n d}n cp chnh quyn v ban b cc quyn t do dn ch. Thc dn Php
{n |p d~ man qun chng cch mng. Tiu o{n 3 thuc trung o{n 5 L dng ng ti
Bc K lc c iu v{o tham gia {n |p, bn git nhn dn v nhng ngi cch mng
rt man r. Ngy 12/9/1930, khi qun chng cch mng ko v Vinh biu tnh thc dn
Ph|p cho m|y bay n nm bom lm cht h{ng trm ngi. Ng{y 5/10/1930, 1 i i L
dng ~ git gn 100 ngi. Ng{y 12/12/1930, 1 i i L dng gn Vinh ~ git 33
ngi, bt 51 ngi. V nhng thnh tch bn git nh vy, tiu o{n 3 thuc trung o{n 5
L dng ~ c triu nh b nhn nh Nguyn tng thng Long bi tinh An Nam v
hn 100 s quan, binh lnh ca tiu o{n c tuyn dng[38]. Ci th thnh tch kiu ny
~ l{m nh}n d}n ta cm th lnh L dng n tn xng tu. Ngy 9/3/1931, tiu o{n 3
L dng tp hp tin hnh mt cuc diu binh Vinh. Qun chng nhn dn t tp bn
ng. Khi lnh L dng diu qua, truyn n nm v{o h{ng ng v{ nhiu ting ht cm
th vang ln i git vin tiu o{n trng L dng |c n. Ph|t r ln, vin thiu t tiu
o{n trng Lambert ra lnh cho 1 trung i vi sng cm li l xng v{o |m ng bt
ngay 6 ngi ri em h ra sp hng ngang trn cy cu gn dinh Cng s v x bn h. Hai
ngi trong s khng may ny c nhy xung nc. Lnh L dng bn theo v h ~ cht
di l{n nc chy[39].

Ng{y 27/5/1931, trung s L dng Perrier b qun chng cch mng git cht. tr
th, lnh L dng n Nam {n li ngay v{i ngi t ra bn. Ngi ta c t chc mt
phin to{ x 5 lnh L dng tham gia v ny. Cc b co ci rng h n gin ch lm
theo lnh trn. M{ cn hn th na, tr|nh cho nh{ t qu| ng, m n{o ngi ta cng
git t nhn, thm ch nhng ngi v ti, k c nhng cu-li b bt i phc dch m dm m
mm i tin cng[40]. Vic bn git xy ra tt c c|c n L dng, k c vic cc s quan
thch th vic ct u ngi lm vui, thm ch l ch bng mt con dao nh[41]. Hn na,
nhiu lnh L dng iu t Morocco qua quen ci thi l{ bt c phn t tnh nghi no
u b x bn v }y cng vy. Mt con s thng k ca Ph|p a ra, trong thi gian din
ra phong tro X Vit Ngh Tnh 1930-1931, khong 2 nghn ngi b git v{ 4 nghn ngi
b bt giam v kt n[42]. C l con s n{y cn di s tht. Mt nhn chng vit ngy
15/3/1931: Vic hnh x ca binh lnh ni chung v{ lnh L dng ni ring l{ mt s tn
bo gh tm. Mt |m lnh hp, bung lng tt c mi th tnh, hon ton mt kim sot,
hin gi khng b c t nc. Tn th cp git, tn th hm hip, tn th kt n, tn hnh
hnh trong khi tn kh|c h{i lng. Lnh L dng xng v{o nh{, cp bt c th g chng
thch, hm hip {n b{ con g|i. Khng l do, khng bng chng, {n ng, thanh nin b bt
v b bn trong s lnh lng, khng qua xt x. }y thc s l mt |m cp mc qun
phc c th lng trn t nc n{y Nu bng nhng bin ph|p m{ ngi ta d nh
bnh nh t nc ny th qu l sai lm t hi[43].

Do s {n |p d~ man ca thc d}n Ph|p, n nm 1931, phong tr{o X Vit Ngh Tnh
chm dt nhng cuc u tranh ca nh}n d}n ta do ng l~nh o khng tn li. Vi phong
tro u tranh v dn ch 1936-1939, lc lng qun chng cch mng v h thng c s
ca ng li ln mnh, chun b cho nhng bc pht trin tip theo ca cch mng Vit
Nam.
 m kinh hong 9-3 - Mu quc b cng bc, L dng thnh con hoang.

Thng 9/1939, i chin th gii th hai bt u. Ph|t xt c trn qua chu u. Ngy
10/5/1940, t 4 gi s|ng, h{ng nghn m|y bay c gii bom xung cc thnh ph B, cc
sn bay Php. Cc thnh ph B b hu dit c h thng. Mi gi sng, ton b Cng quc
Lucxumberg b chim ng. Lnh d c nhy nh ma xung H Lan. Mt trn pha Ty
ko di ra hng nghn cy s. Lin tip hai ng{y 11 v{ 12/5, khng qu}n c trt bom
xung c|c cn c qun s, cc kho tng, nh my, h thng giao thng ng st, ng b,
cu cng. Hu phng b ct ri khi tin phng. Ng{y 13/5/1940, c|c s o{n xe tng
c ni ui nhau vt qua dy ni Ardennes ht ln nh{o c|c s o{n k binh Php. Qun
c tin v{o Sedan, vt sng Meusse hai on. Chin lu Maginot ca Php xy dng
kin c, tn km tr thnh v tc dng. Trn c|nh ng Flandre, c|c s o{n d b thin
chin b bao v}y v{ khng qu}n c nm bom nh gi~ go. Mt o qun hng mnh b p
st phi dn v Dunkerque v ch cn mt con ng duy nht l trn xung bin Manche.
N c cc tu Anh cu thot sau ny tr thnh lc lng ca tng Gn, trong s
c bn l o{n L dng 13, n v L dng duy nht tham gia chin u chng pht xt
bn cnh cc lc lng ng minh. Chnh ph H Lan tuyn b u h{ng. Nc B b chim
ng ho{n to{n.

Trc thm bi ca qu}n i ngoi mt trn, Chnh ph Php hong lon.

Ngy 14/6/1940, Paris tuyn b l thnh ph b ng. Chnh ph Php chy v min
Nam ri ng Vichy.

Ngy 20/6/1940, Php tuyn b u h{ng khng iu kin.

Ngy 22/6, hip c nh chin c k kt trn chnh toa xe la m{ nm xa Ph|p ~

bt c phi k u h{ng trong i chin th gii th nht.

Ng{y 25/6, nh chin c hiu lc, Php chnh thc mt nc.

S kin ny khc no ting st n gia tri quang. Chnh quyn thuc a ng Dng
cc k lo s. Trong s la chn h trng gia vic tun lnh chnh ph Vichy u hng pht
xt v theo chnh ph khng chin ca tng Gn chin u cng phe ng minh, tm l
chung ca gii cm quyn thc dn ng Dng l{ mun ch ho{, nhng b, thc cht
l{ u hng pht xt. V pha Nht, }m mu b{nh trng xung ng Nam \ ~ c t lu v
Nht rt thm mun nhng ngun t{i nguyn thin nhin phong ph nh la go ng
Dng, cao su M Lai, du m Indonesia v.v ly chin tranh nui chin tranh, thc
hin gic mng i ng \ ca mnh. V{o nm 1940, chin tranh Trung-Nht ang sa ly,
qun Nht khng tin ln c. V kh M vin tr cho Tng Gii Thch qua nhiu ng
a v{o Trung Quc m mt trong nhng con ng thun tin nht l qua min Bc Vit
Nam. Vin vo c ny, Nht gi ti hu th i Ph|p phi chm dt vic vn chuyn v kh
cho Tng v phi cho Nht t kim sot vic ny. Ton quyn ng Dng lc l{
Catroux ~ chp nhn yu sch ca Nht. V vic ny, ng ta b cch chc, Decoux sang thay
nhng cng chng l{m c g hn. Nht lin tip gy sc p vi chnh ph Php Vichy,
buc Php phi cho qun Nht tin vo Vit Nam. dn mt Ph|p, qu}n Nht tn
cng Lng Sn.

C l cng nn im qua tnh hnh qu}n i Php ng Dng thi gian ny. Sau khi
~ thn tnh ng Dng, Ph|p cho l{ mnh ~ vng ch}n ng }y. i chin th gii
th nht kt thc, Ph|p l{ nc thng trn nn cng ch quan, coi phng th ng Dng
ch l phng th ni a, {n |p c|c cuc u tranh gi{nh c lp, t do ca nhn dn ba
nc ng Dng m{ thi.

Trong nhng nm 1930, qu}n i Ph|p ~ t ra lc hu so vi nhiu cng quc cng

thi v v kh trang b cng nh |p dng cc l thuyt chin tranh hin i. Chnh quc ~
vy, qun Php ng Dng cn th thm hn na. Lc qun Php ng Dng c
khong 90 nghn qu}n, trong 14,5 nghn l{ lnh ]u. Nng ct ca lc lng ny l cc
trung o{n 9 v{ 11 b binh thuc a v{ trung o{n 5 b binh L dng (c 3 tiu o{n).
Sng trng, sng my trang b th mu m t thii chin th gii th nht. i bc
thiu, li t n. Mi khu pho 75mm ch c 80 vin n ~ l}u ng{y khng c thay
th, qu n qu khng. Thit gip th ch c vi chic xe tng R-nn v my chic xe bc
thp b|nh hi loi c l s, gi{ nua, khng c ph tng thay th. C|c phng tin thng tin
lin lc va lc hu va thiu.

Khng qun ch c 20 my bay chin u Morane 406, trang b 3 tiu pho 20mm, tc
450km/gi, 4 my bay nm bom Farman 221 nm bom, tc 200km/gi; 6 my bay trinh
st Potez 543 tc 200km/gi, 40 my bay Potez 25 tc 100km/gi, 10 thu ph c
Loire, 6 my bay cu thng P29. }y to{n l{ nhng m|y bay ~ qu| c k, bay chm nh
ra b.

Hi qun ch c 1 tun dng hm v 4 tu h tng. Tun dng hm Lamotte-Picquet

l k hm, h thu nm 1926, trang b 8 i bc 155mm. Hai tu h tng La Marue v La
Talure l cc tu chin nh 575 v 660 tn, h thu t nm 1916 v{ 1919. Hai chic Dumont
Durville v{ c Chamer, mi chic 2 nghn tn, h thu nm 1932 v{ 1933[44]. Lc lng
hi qun ny phi trn gi mt b bin di my nghn cy s th chng qua ch nh mui b
b m thi.

Trn tt c l s x cng trong kiu ngo v kinh nghim {n |p nhng ngi dn tay
khng tc st ca nhng ngi ch huy Php ng Dng th l{m sao i chi ni qun
Nht thin chin li dy dn kinh nghim trn chin trng Trung Quc trong bao nm qua.

Xin quay tr li cuc tn cng Lng Sn ca Nht. m 21 rng ngy 22/9, qun Nht
tp trung khong 1 s o{n Mc Nam Quan. Chiu ngy 22/9, qun bo Php bo co
Nht tp trung ng qu}n, n 23 gi th n ng ng b|o c|o lnh Nht xut hin. Ngay
trong m 22/9, qu}n Nht c xe tng ym tr tn cng n ng ng. Ph|o {i n{y c 32
sng m|y v{ c coi l{ n kin c nht trong h thng phng th bin gii ca Php
ng Dng. Qu}n Ph|p c khng c nhng ph|o {i vn mt v tay Nht.

Sng ngy 23/9, mt my bay Potez 25 ca Ph|p bay ln ng ng. Phi cng thy rt
ng qu}n Nht hnh qun t Mc Nam Quan xung, c Nht bay php phi trn ph|o {i
ng ng. Lc , 3 m|y bay tim kch Nht lao n v chic my bay gi nua ca Php c
sng c cht bay l st cc ngn cy v n sn bay. Vin phi cng va ri khi my bay th
chic my bay xu s cng 3 chic khc b bn n tan tnh. Tin d c bo v, b ch huy
Ph|p iu mt tiu o{n lnh Nng t Kh|nh Kh |nh bc sn qun Nht ri t ng
ng tin v Lng Sn. T Lng Sn, 1 tiu o{n kh|c tin ln tip ng. Trong ngy 23/9,
tiu o{n Nng c 700 qu}n n im He th vp phi 6 nghn qun Nht c xe tng ym h
ang tin n nhm chim chnh con ng n{y ct t lin lc gia Lng Sn vi ng
M v H Ni. Tiu o{n Nng b |nh tan t|c nhng ngi sng st b trn v vi gia nh.

Trong thnh Lng Sn lc n{y c tiu o{n 2 thuc trung o{n 5 b binh L dng, 1
i i lnh Bc K, 3 khu pho 75mm v 1 khu pho 155mm. Thnh nm bn b sng K
Cng, c mt cy cu nh ni sang th trn K La. Ch huy qun Php Lng Sn l{ tng
Meunerat in v H Ni xin rt b Lng Sn v ng M v Lng Sn l{ mt thung lng c
3 ng i n, rt d b bao v}y. Tng Martin cho php rt sang K La c th. Chiu ti
ngy 24/9, cuc lui qun bt u. Khu pho 155mm qu nng phi ph hu. B binh qua
sng trc ri n cc khu pho 75mm. Do hong lon, nhng ngi i sau tng nhng
ngi sang trc l qun Nht nn n sng. Bn kia bn tr li. Mi th ri tung ln v mi
ngi li x nhau quay tr li thnh Lng Sn.

Ngy 25/9, thy khng th khng c li qun Nht, tng Meunerat in cho H Ni xin
c u h{ng. Tng Martin r v{o b|o c|o to{n quyn Decoux xin kin. Decoux u
nhim cho ng ta ton quyn quyt nh v{ Martin ~ ra lnh cho Lng Sn u hng. Lc
10 gi 40 cng ngy, Lng Sn treo c trng. Qun Nht n n ko v pha Nam[45].

Qun Nht bt c 2500 qun Php lm t binh k c tng Meunerat. Ti c|c n

kh|c c 150 ngi cht trong c 15 s quan. Trong trn Lng Sn, mt chi tit |ng ch
l ln u tin trong lch s o qu}n L dng, 1 tiu o{n h v kh u h{ng qu}n ch
m khng bn mt pht sng no. Qun Nht t|ch ring 179 lnh L dng ngi c v o
ra, khuyn h nn tr v b tham gia chin u nhng nhng ngi ny t chi, mun
li trong qu}n i Ph|p. ng M vn ngyn vn nhng qu}n Nht chim ng b v
ng xe la v tip tc tin v xui.

Rng ngy 26/9, qun Nht b ln bi bin Sn v{ tin v Hi Phng cng xe tng,
my bay ym tr. Hm i Nht ngo{i khi, cha ht i bc vo b th uy. Ngi Php
ht hong, cho phi vin ra bo vi tin qun Nht rng Hi Phng l thnh ph b ng. Th
l qun Nht, h{ng ng chnh t, s|t kh ng ng tin vo thnh ph nh i diu binh.

Mi vic ~ xong xui. Nht cho tuyn b mt cch bp bm rng trn Lng Sn ch l
hiu lm, Hip nh Vichy-Tokyo ~ k ri, ch v ng Dng xa xi c|ch tr nn khng
bo kp y thi v ngy 15/10 Nht trao tr t binh cho Php.

Sau trn dn mt Lng Sn, b ngoi th Nht vn tn trng ch quyn ca Php

ng Dng. B my cai tr v cc lc lng qu}n i Php vn cn nguyn nhng trn
thc t ~ thc hin cng vic n nh hu phng cho qu}n Nht rnh tay tc chin
ng Nam \. Nht ng qu}n c|c ni trng yu v s dng c|c cn c khng qun, hi
qun T}n Sn Nht v Cam Ranh. B t lnh o qu}n Phng Nam do thng ch B| tc
Terauchi ch huy t hnh dinh ti Si Gn v t }y ch huy khp chin trng ng Nam
\ sang n tn Min in. Chnh cc my bay ca khng o{n khng qu}n Nht ti T}n Sn
Nht ~ |nh chm 2 t{u chin ti tn nht, nim t ho ca hi qun Anh lc by gi l
thit gip hm Hong t x Wales v tun dng hm Repulse, tin dn n s thm bi
ca Anh trn chin trng M Lai v Singapore trong nhng ng{y u ca cuc chin tranh
Th|i Bnh Dng trong i chin th gii th hai. bo cha cho s u hng ca mnh,
ton quyn Decoux bin bch: Bin ng Lng Sn c c|i tt ca n l{ ~ chng minh cho
ngi Php thy nu khng mun mt ng Dng mt cch khng th cu v~n c na
th tt hn ht l khng nn ti din li mt ln na mt cuc th thch chng qu}n i
Nht Bn nh vy[46].

i qu}n xe p ca Nht tin vo Si Gn.Vi quan im ~ yu ng ra gi nn

chnh quyn Php ng Dng ~ cc cung phc v qun Nht, cung cp cho chng mt
khi lng vt cht khng l phc v chin tranh. T nm 1941 n 1944, go a sang
Nht l 3,6 triu tn. Tin cung cp cho Nht trang tri chi ph cho qun Nht ng
Dng l{ 1 t 445 triu ng ng Dng bng 14 t 450 triu phrng Ph|p[47].

Sut 4 nm di ch chim ng ca Nht, chnh quyn thuc a ~ nhng b tt c

trnh cho qun Nht ci c dng v lc, hng mong gi c c|i ch quyn mong
manh ny, ch thi c. Tuy nhin, n nm 1945 th th thua ca Nht ~ kh| r r{ng. Qu}n
ng minh ~ a chin tranh v{o s|t n t Nht. Bn chin trng chu u, Hng qun
Lin X cng ang tin s|t n Berlin, so huyt ca ph|t xt c. Lc lng Php t do
cng qu}n ng minh ~ gii phng nc Php. Nht khng mun hu phng ca mnh
ng Dng tr nn bt n nh v ngi Php c th tr c ng theo qu}n ng minh
thc dao v{o sau lng. Thc t th phe Gn ~ c t chc mt s hot ng tnh bo v
bit kch ti ng Dng nhm chun b cho vic quay tr li v ng Dng cng c mt
s ngi Php khng chu u hng, thc hin mt s hot ng chin u t pht chng li
qun Nht. V vy Nht ch trng o chnh, ht cng Php ti ng Dng.

Mt s ng{y trc khi xy ra s kin, nhiu ngun tin ca Ph|p ph|n o|n Nht s hnh
ng trc ngy 10/3/1945. Thm ch, lc 11 gi ngy 9/3/1945, Thng s Bc K ch
thn sang gp tng Mordant bo l ng ta tin chc n bo lc sp n ra. Th nhng, pha
qun s rt ch quan v theo h, tnh hnh rt yn t}m, khng c g c bit c. n mc m
trong ng{y, tng Mordant cho gii to mt phn lnh cm tri v cho php mt phn s
quan, binh lnh c php v nh hoc ra ph chi.

V tng quan lc lng m hm th qu}n s hai bn khong 60 nghn qun, coi

nh ngang bng nhng cht lng th chnh lch qu xa. Qun Php, nng ct l cc trung
o{n 9 v{ 11 b binh thuc a v{ trung o{n 5 b binh L dng. Qu}n Nht gm qun
o{n 38 v{ mt s n v kh|c ang t bin gii xung. Qun Nht dy dn, thin chin.
Qu}n Ph|p th t}m l ch|n chng, tr tr, v kh lc hu. V vy, ch trong 1 m, khi qu}n
Nht khi s Php hon ton b ng. Nhiu s quan, binh lnh b qun Nht bt ti nh
ring hay ang i chi ph. Ti mt s ni nh Lng Sn, qu}n Nht by tr mi c|c s quan
Ph|p n n tic ri bt ng |nh p. Trn to{n ci ng Dng, ti phn ln c|c ni, qu}n
Php ch chng c c 1 m. Ch c ph|o {i ng ng chng c c lu nht, 3 ngy,
nhng }y li chng c mt lnh L dng n{o. Mt to|n lnh L dng Lng Sn b
em ra x bn bng sng m|y. Trc khi cht, h h to Nc Ph|p mun nm. Nhng
hot ng khng c c t chc ca lnh L dng trong cuc o chnh ny xy ra H
Giang.

Ngy 8/3, Sawano, ch huy qun Nht H Giang gi giy mi ton th ban tham mu
Php H{ Giang n d tic. Ch huy qun Php H Giang, thiu t| Moullet, o|n c m
mu ca Sawano nn tng k tu k cng gi giy mi c|c s quan Nht n d tic ti t
tht. Pha Nht nhn li.

Thiu t Moullet ra lnh cho 7 s quan tham mu n d tic phi b mt mang v kh.
ng cho d{n 1 i lnh L dng danh d n kh|ch vi sng c lp n v{ b|o ng ton
th qu}n lnh di quyn.

Lc 19 gi, ngy 9/3, thiu t| Sawano v{ 7 s quan Nht n d tic. Trong s ny c 5

v s ci trang. Ba tic bt u. Hai bn h h chc ru ln nhau. V{i s quan Nht rng ln
nhng bi ht Nht. Sawano gi v say, co li xin ra v trc. Moullet tin hn ra n ca
th ng lc o, nh ~ c hiu lnh t trc, in tt, c th x chm vo bng ti.

Trong phng tic, c|c v s Nht rt on kim ra xng v{o c|c s quan Ph|p. i u Jolly
b git ngay. i u Van den Akker b thng, 3 s quan khc b bt sng. Ch c thiu t
Moullet v 1 trung u chy ra c, ln c th trn mt g|c trong t tht. H{ng trm
lnh Nht mai phc sn trong th x xng ra bn lon x. Qun Php khng c dng cm
trong ph|o {i Billote do i u Jean Cenelle ch huy v trong cc doanh tri. n rng ngy
10/3 th ch cn li ph|o {i v{ g|c trong t tht Moulle, c|c ni kh|c b chim ht.
Sawano e do nu khng hng s git ht nhng ngi b bt. Thiu t Moullet ra hng sau
cng. Sawano ra lnh git sch 80 t binh L dng m{ Nht bt c k c Moullet v th
ht s lnh ng Dng cn li.

Sau c|i m 9/3 kinh khng y, c|i c nghip ca Php ng Dng ~ ri v{o tay
Nht. Ngi Php, t a v ch nhn ng ph phn, ung mu ht m nhn d}n ng
Dng n kit qu, bng thay vai i v, tr thnh nhng t binh b hnh h, tra tn, thn
tn ma di trong nh giam Nht Bn. Mt s n v Php c tm ng rt chy sang Min
in, Trung Hoa tm theo qu}n ng minh. |ng k nht l cuc rt lui ca trung o{n 5 b
binh L dng do tng Alessandri ch huy.

Tng Marcel Alessandri sinh nm 1895, tt nghip trng v b Saint Cyr nm 1914,
tham gia i chin th gii th nht ti Verdun, Flandre, Sabattier. Su ln c tuyn
dng. Sang ng Dng thng 3/1939.

m 9/3, c|c n v Ph|p ng Tng gm trung o{n 5 b binh L dng v{ mt s

n v khc bt u i v pha Bc. Sng ngy 10/3, qun Nht vo Tng, git ht nhng
ngi li trong c 1 trung t| v{ 1 i u. Khong 7 gi sng, qun Nht v{o Sn T}y v{
n 7 gi 30 th tn cng Vit Tr. n v L dng ca i u Lenoir kch chin vi qun
Nht v b thit hi nng, 40 lnh cht, 39 ngi b thng v{ 30 mt tch. n v phi b li
v kh nng, bi qua sng Hng ra nhp vi qun ea Alessandrie. Ho v n ch, khi bi
qua sng, 18 ngi na b nc cun i, ch cn 185 lnh L dng nhp vo vi binh o{n.

Ng{y 11/3, Alessandrie chia binh o{n ra l{m hai c|nh, i song song vi dy ni gia
sng Hng v{ sng {. Mt c|nh i qua Ngha L v Thi Nguyn v pha Phong Th c 640
qun do thiu t Prugnat ch huy gm lnh L dng, ph|o th v qun Tng ln. Cnh kia
i v pha Sn La, Lai Ch}u s qun v thnh phn cng nh c|nh kia do i t Francois ch
huy. Trung t Carbonel, hiu trng trng v b Tng cng i cng c|nh n{y.

Trong khi i ng, nhiu ton qun khc nhp vo tng cng tt c l 1350 lnh u,
3300 lnh ng Dng. H chin u lin tc t ng{y 13/3 n ngy 1/5/1945 trn mt
chng ng d{i hn 1 nghn c}y s nh trn Ch B ngy 13/3, trn Mc Chu ngy 18/3,
trn Sn La ng{y 20-27/3, o Pha in ng{y 29/3, Tun Gio ngy 31/3 v trn Bnh L
ngy 1/4 c lit hn c.

Lnh L dng chin u t ng{y 1 n ngy 4/4 ti in Bin Ph v mt s trn khc

cho n ngy 1/5 l trn |nh m mu cui cng. Ng{y 2/5/1945, sau 54 ng{y m rt lui
v chin u, Alessandrie v nhng ngi sng st vt bin gii sang t Trung Quc. Tn
tht kh cao, ch ring trong tng s 850 lnh L dng c 63 cht, 108 b thng, 109 mt
tch[48]. Sau nhng ng{y lang thang trn t Trung Hoa, thng 8/1945, h tr v Vit Nam th
Cch mng Th|ng T|m ~ th{nh cng rc r.

Chin tranh ng Dng 1946-1954

1. Trn Ph Thng, so t{i |nh - gi c im vi Vit Minh.

T khi i chin th gii th hai cn cha kt thc, Ph|p ~ thc hin nhng bc
chun b quay li Vit Nam nhm khi phc li ch thuc a thc d}n. i chin kt
thc, Nht bi trn u hng. Theo s tho thun gia c|c nc ng minh, gii gip qun
Nht bc v tuyn 18 giao cho qu}n Tng, nam v tuyn 18 giao cho qun Anh. Trong
nhng ngy cui th|ng 8/1945, s o{n 20 n do tng Anh Gracey ch huy lc tc ko
n S{i Gn. Np di bng qun Anh, c|c n v qun Php tn cng |nh chim tr s U
ban nhn dn Nam B v nhiu cng s khc ca ta ngy 23/9/1945. Ting sng khng
chin n ran. Cch mng th{nh cng cha bao nhiu ng{y, Nam B th{nh ng ~ ng dy
khng chin.

Trong hai thng 10 v 11/1945, Ph|p tng vin sang s o{n 2 thit gi|p v{ s o{n 9
b binh thuc a. Qu}n Ph|p |nh ra vng ngoi vi m rng phm vi chim ng.

Th|ng 2/1946, trung o{n 2 b binh L dng b v{o S{i Gn. }y l{ n v L

dng u tin tr li Vit Nam k t khi Cch mng Thng Tm thnh cng. Cng thi gian
n{y, t{n qu}n trung o{n 5 b binh L dng chy trn qun Nht sau s kin 9/3 sang
Trung Quc (thuc Tng Gii Thch) c a qua L{o v cng c ti S{i Gn. Ph|p cng
tuyn la trong s lnh L dng c th ra t nh t qun Nht t chc li 1 tiu o{n
thuc trung o{n 5 b binh L dng. C|c n v L dng n{y lp tc c iu ng ra
|nh chim Nam Trung B. T th|ng 3 n th|ng 6/1946, trung o{n 3 b binh L dng
v bn l o{n L dng 13 cng lc tc ko ti. Nh vy n trc ngy ton quc khng
chin ng{y 19/12/1946, Ph|p ~ iu ng 3 trung o{n v{ 1 b|n l o{n L dng n
Vit Nam. C|c n v ny tham gia vo cc chin dch tn cng v{ bnh nh ti Nam B,
Nam Trung B v Ty Nguyn.

Sau khi ~ chim c mt s tnh Nam B, c quan tham mu Ph|p ~ d kin mt

k hoch tn cng ra min Bc. Theo k hoch n{y, c|c n v b binh v xe bc thp, c
pho binh ym tr, b vo Hi Phng. C|c n v d s |nh chim c|c im xung yu
H Ni, gii tho|t 5 nghn lnh Ph|p ang b cm gi trong th{nh, v trang cho chng v{ cm
c ch qun t Hi Phng ln chim ng tt c cc v tr chin lc. Nhng, c|c vin ch
huy Php e ngi v k hoch ny qu mo him. Vo thi im , Ph|p c 65 nghn qu}n
Nam B nhng khng th bp c lc lng khng chin ca ta. H tha hiu lc
lng ngoi Bc chc chn s hng mnh gp bi. Nu m rng chin tranh ra ton ci
Vit Nam tc l Php s phi ng u vi c mt dn tc. Tng Php Le Clerc d kin
phi c mt o qu}n 350 nghn ngi mi binh lc. l{ mt iu m mt nc Php
kit qu sau i chin th gii th hai s khng th lm ni. Ngoi ra, ngoi Bc hin cn 18
vn qu}n Tng ang l{m nhim v gii gip qun Nht. Nu ng vi qu}n Tng th
s ht sc nguy him. C|c tng t t nhiu thc thi ca Php nhn thc c rng phi
tho thun c vi Tng v{ iu nh c vi Chnh ph ta. Ph|p ~ k vi Tng hip
c Hoa-Ph|p ng{y 28/2/1946 theo , Ph|p nh}n nhng Tng mt s quyn li v{
i li, Tng ng qun Php thay th qu}n Tng gii gip qun Nht min Bc.
V pha ta, trnh vic ng u vi hai k th mt lc v tranh th thi gian chun b
lc lng khng chin, Bc H v{ ng ta ch trng ho{ tin. Ta ng k vi Php
Hip nh s b ng{y 6/3/1946, 15 nghn qun Php ra min Bc lm nhim v tip
phng thay qu}n Tng, Php phi cng nhn Vit Nam l quc gia t do. |ng ch l{ B|c
v{ ng ta ~ buc Php phi ng trong hip nh rng binh lnh Php tham gia qun
tip phng phi l{ ngi Php, nhng binh lnh khng phi gc Php ch c dng canh
gc t binh Nht. Ta t iu kin ny nhm gt bn L dng ra ngo{i qu}n tip phng[49].

Nh ta ~ bit, nm 1945, khi bt tay vo chun b a qu}n sang chim li Vit Nam,
vi tnh trng kit qu sau chin tranh v phi a mt b phn quan trng c|c n v
chnh quc chim ng c, Php khng th a nhiu lnh t chnh quc sang Vit Nam.
D kin a sang 2 s o{n nhng lc li ch c c|c n v lnh Senegal l c sn. Nhiu
kin khng ng tnh, coi vic i chim li mt trong nhng thuc a l}u i nht ca
Php m li ton dng lnh da en th khng c[50]. n khi tp hp c 2 s o{n th
li thiu phng tin chuyn ch. V vy, l{ ti sao Php khng th t a ngay nhiu
s o{n sang Vit Nam m{ lc u phi da vo qun Anh. Trong s qu}n a sang Vit
Nam t th|ng 2 n th|ng 6/1946 c 3 trung o{n v{ 1 b|n l o{n L dng chim mt t
l kh ln trong qun vin chinh Php thi gian ny. S lng qun Php ti Vit Nam ln
ti 90 nghn ngi. Theo Hip nh s b 6/3, Ph|p c a ra min Bc 15 nghn qun
(tnh t { Nng tr ra) nhng h ~ tng qu}n tr|i php ln 30 nghn, ng ti nhiu im
xung yu, ring H Ni c 1 trung o{n b binh, 1 trung o{n thuc s o{n 2 thit gip, 1
n v bit kch, 1 n v d v khng qun, hi qun tng cng khong 6500 qun v 7000
Php kiu c trang b v kh.
 V pha ta, lc lng v trang chnh qui c nc thi gian ny c khong 82 nghn
ngi[51] nhng trang b th khc nhau mt tri mt vc. Qun Php l mt qu}n i nh
ngh, tinh nhu vi mi qun binh chng c trang b v kh hin i vi c xe tng,
i bc, my bay, tu chin. Nhiu loi mi c M trang b. Cn qu}n i ta n thun l
b binh, trang b yu. Ch khong 1/3 c sng loi, n t. Mi trung o{n ch c vi khu
sng my, vi khu ci. Ta ch c vi khu pho 75mm c l thu c ca Php hay Nht,
khng c xe tng, m|y bay, t{u chin. Trong iu kin nh vy, tnh cht cuc khng chin
ca ta l{ trng k khng chin, ton din khng chin[52].

Ngy 23/11/1945, Php gy hn |nh chim Hi Phng. Ta nhn nh Php nht nh

s |nh v{ tch cc thc hin cc cng vic chun b cho cuc khng chin lu di. Ngy
19/12/1946, cuc khng chin chng Php ca nhn dn ta chnh thc bt u vi ting
sng ca th H{ Ni. Ti c|c a phng trong c nc, ta ng lot tin cng ch. Qun
Php b ta giam chn trong cc thnh ph v th x v b thit hi nng. ]m mu tin cng
chp nhong ca Php b tht bi thm hi. Ta ~ tranh th c thi gian a c nc
chuyn sang khng chin. Tiu biu ca cuc chin u giam ch}n ch cc thnh ph ln
l cuc chin u ca Th H{ Ni ko d{i hn hai th|ng. Lc lng Php tp trung ti H
Ni ng nht min Bc. Sau khi cuc khng chin n ra khong 2 tun, Ph|p tng vin cho
H Ni 1 tiu o{n thuc trung o{n 3 b binh L dng rt t Bc Giang v v sau ny
thm nhiu n v tng vin kh|c. Sau hn 60 ng{y m chin u anh dng, ho{n th{nh
nhim v giam ch}n ch, trung o{n Th ca ta ~ rt lui an to{n.

Sau thi gian chin u giam ch}n ch trong cc thnh ph ln, Trung ng ng v
Chnh ph ta rt ln an ton khu Vit Bc v t l~nh o cuc khng chin. Ngy
7/10/1947, qun Php tin hnh cuc hnh qun Lea nhy d xung Bc Cn, ni h tin l
Trung ng ca ta ng. ng thi, hai binh o{n c gii theo hai ng ng b tin ln m
mu khp vng v}y, tiu dit u no khng chin ca ta. Chin dch n{y ~ tht bi hon
ton. Qun Php b sa vo th trn thin la a vng ca ta. Nh}n d}n l{m vn khng nh
trng. Qun ta tin hnh cc cuc tp kch, phc kch trn b, trn sng lm qun Php thit
hi nng. Mc tiu chin dch l chp bt c quan u no ca ta khng t c, an ton
khu ca ta vn khng b ph hu, li thit hi nng. ng s 4 th{nh con ng mu ca
ch. Sng L thnh m chn qun Php. Ngy 19/12/1947, chin dch Vit Bc kt thc,
qun Php tho chy v xui.

Trong khong thi gian t sau chin thng Vit Bc thu ng nm 1947 n trc chin
dch Bin Gii nm 1950 l{ thi gian ta |nh ph| bnh nh, pht trin chin tranh du kch,
y vn ng chin tin ti ba th qun hnh thnh hon chnh[53]. Chin trng Vit Nam
hnh thnh hai vng xen k nhau l vng t do v vng tm chim. Php phi chuyn sang
|nh l}u d{i, bnh nh vng tm chim v ln chim vng t do ca ta. Li dng u th v
v kh, bn cnh vic t chc nhng cuc cn qut nhm chim t chim dn, Php s
dng chin thut c im nh, i qun ng chin nh bnh nh. Nhng c im c
xy dng kh kin c, c h{ng r{o bao quanh, c trang b sng my, sng ci, pho khng
git v.v nhm khng ch khu vc xung quanh, km kp nh}n d}n, |nh ph| lc lng v
trang ta. Lc n{y, qu}n i ta trang b vn thiu thn, mt b phn quan trng chin s ta
vn phi dng m|c bp a l{m v kh. Tuy nhin, sang nm 1948, ch lc ta ~ trng
thnh thm mt bc v{ ta ~ c nhng trn dit c im nh. M u l trn Ph Thng.

- n Ph Thng (Php gi l Ph Tng Ho) (*) cch th x Bc Cn 20km v pha Bc,

n ng ng ba Bc Cn-Ng}n Sn-Ch R~. n Ph Thng gi con ng huyt mch t Cao
Bng i Bc Cn, to thnh l chn va bo v qun Php Bc Cn v khng ch vng Ch
R~, Lng Thng, Na R.

- n c i i 2 gm 1 02 lnh thuc tiu o{n 1, trung o{n 3 b binh L dng ng

gi, trang b 10 trung lin, 1 i lin, 1 ci 81, 2 ci 60, 1 trng lin 12 ly 7, 2 khu pho
37mm.

- n n{y ~ b ta |nh mt ln hi thu ng 1947 nn qu}n Ph|p ~ cng c li vng

chc hn. n c bao quanh bng mt bc th{nh t cao khong 3 mt, bn gc c l ct,
tng nh xy gch kh kin c. Bao quanh c ro thp gai, ro chng tre v ci mn.

- Lc lng ta |nh n gm 1 tiu o{n (tiu o{n 11) khong 400 qun (nhiu ti liu
ca Php cho rng ta huy ng khong 5, 6 tiu o{n, vi 3 nghn qun).

Sau mt ng{y m b mt trin khai bao vy, 18 gi 15 pht ngy 25/7/1948, tiu o{n
11 n sng tn cng. Do ph|o 75mm khng ph|t huy c tc dng nn lnh L dng
trong cc l ct chng c quyt lit. Tiu o{n tp trung li cc loi ho lc ch |p xung
kch ln m t ph khu, dng thang v|n vt r{o v{o n. Nhiu cn b chin s ta hy
sinh khi vt ro. Khong 20 gi 45 pht, hng ro v ca l ct pha ty b ph v, b tr
phng th b ri lon. i u n trng Cardinal v{ trung u n ph Charlotton u t
thng. Thng s nht Bevalot nm quyn ch huy. B i Vit Nam h ht xung phong
chim cc l ct 1, 2, 3 ch cn l ct 4 cn chng c trong tnh trng tuyt vng. Ta lin tc
m nhiu t xung phong, c i d b v{ i tr chin u c a v{o tip sc cho xung
kch. Nhng do chin u ko d{i, n v lu n ~ cn, lc lng ta thng vong gn 100
ngi nn sc t kch gim. Gn sng, tiu o{n ra lnh cho b i rt ra ngo{i. i i L
dng b loi khi vng chin u 2/3 qun s (23 cht, 48 b thng). Sau 3 ng{y v{ phi
t chc t kch 3 ln, qun tip vin Php t Cao Bng mi ti c n vo bui ti ngy
28/7/1948. Theo truyn thng ca lnh L dng, thng s nht Bevalot v 39 lnh L
dng cn sng st dn hng ro danh d ch{o n nhng ngi cu vin.

i vi Php, trn Ph Thng c coi l mt chin thng, biu th lng gan d, tinh
thn chin u cng nh s thnh tho nghip v ca lnh L dng. Nhng b ch huy
Php khng hiu c ht ngha rng trn Ph Thng ~ m u truyn thng dit c
im ca qu}n i ta, mt iu Php khng h mong i. Tiu o{n 11 c tng danh hiu
Tiu o{n Ph Thng v tr thnh mt n v |nh c im ni ting sau ny[54].

S tht bi trong cuc hnh qun Lea vi trn nhy d chp git xung Bc Cn lm cho
b ch huy Php tin rng h cn phi cng c c|c n v nhy d ph|t huy u th trn
chin trng. B ch huy Ph|p |nh gi| khng mt n v no c cht lng chin u cng
nh s hung hn bng lnh L dng. Tuy nhin, quyt nh thnh lp c|c n v d L
dng khng phi khng c tr ngi v t trc ti gi c|c n v truyn thng L dng
ch l b binh[55]. Th|ng 4/1948, c|c t}n binh d L dng c tp hp trong nhng cn
lu d chin ti Khamisis, khong 13 dm v pha Nam Sidi bel Abbes, h thy tht vng.
Janos Kemensi, mt t}n binh d L dng ni:L{m sao m{ mt cnh rng hp dn ven b
a Trung Hi li n giu s kh s nh vy[56]. Nc phi chia khu phn. Khng c ni
git gi, tm ra, khng c ging m cng chng c nh{ n. Hin nhin mi ngi ph|i n
ng. Ch v sinh hi thi v bi bm ph y khp ni. Chng trnh hun luyn vt v
nh h{nh qu}n 5 dm vi trang b hnh qun trong 1 gi. Nhng ai qua c th thch
ny s c gi i hun luyn cng |m lnh d xung kch. C|c n v d L dng c
coi l mt trong nhng n v tinh nhu nht trong qu}n i Php. Trong nhng trn |nh
trn ng s 4 nm 1950 v{ trn in Bin Ph sau n{y, ngi Php coi cc tiu o{n d
L dng l{ n v h{ng u.

2. ng s 4, ng s 6, mi ng ng u dn n. b~i tha ma

ng s 4 chy t Lng Sn qua Tht Kh, ng Kh ln Cao Bng l{ con ng chin

lc dc bin gii vi Trung Quc. i vi nhng c im c lp ng nght lnh b binh
thuc a v{ lnh L dng n{y th ng 4 l mch mu sng cn. Con ng ngon ngho,
i qua nhng d~y ni | vi, nhng b ta luy dng ng v nhng cnh rng gi{. C|c n
bt Php nm trong nhng thung lng hp, bao quanh l nhng nng la, ri n l
nhng vch ni v nhng cnh rng trng ip. T sau um 1947, ng s 4 tr thnh
con ng m|u i vi Php v qun ta lin tip t chc nhng trn phc kch. Nm 1949,
qu}n i Vit Nam ~ th{nh lp c|c i o{n ch lc. Bn kia bin gii, cch mng Trung
Quc ~ th{nh cng th s phn ca c|c n bt Php dc ng s 4 cng tr nn bp
bnh hn bao gi ht. Vic tip t, duy tr s sng cho n ~ tr thnh mt s nguy him
cht ngi. Mt trung s thuc trung o{n 3 b binh L dng ~ m t mt cuc phc kch
cho k gi Ph|p Lucien Bodar nh sau:

u tin, qun Vit lm t lit o{n xe. H cho n mn sau nhng chic xe bc thp i
u, c lp chng vi o{n xe ti. ng thi khi n mn, khong mt t khu trung lin t
trn nhng v|ch ni v~i n xung ton b o{n xe. Sau l{ mt trn ma lu n nm
xung. Lnh chnh qui Vit, np sn trong cc bi c}y ven ng hay trn vch ni, xng ra
rt chnh xc v thnh tho, c khong 12 ngi bm ly 1 xe. ng l{ mt cn b~o la. Xe
chy ngn ngang khp ni, lm tc nghn ton b con ng. Tt c ch xy ra trong khong
vi pht. Khi Vit Minh tn cng, lnh L dng nhy ra khi xe bm vo b ni. H tm li
thnh tng nhm v c khng c li. Qun Vit tin cng rt c phng ph|p. H tro ln
ln lt cc xe ti, ly v kh, trang b ri t xe. Nhng ngi khc tn cng cc nhm lnh
Php vn c bm vo b v|ch ni khng c. Cu li ca h (ch d}n cng i phc v chin
u ca ta) dng vng mang i nhng ngi b thng. Khp ni l{ nhng cuc |nh gi|p
l| c{. C n h{ng trm trn u tay i hay cn chin. Trong ci m hn n ny, cc chnh
tr vin, rt bnh tnh ch huy cng vic, ra lnh cho lnh chinh qui cng nh cu li C|c s
quan xng xo gia trn |nh, qu|t hi bng ting Ph|p Thng i t }u? Thng i t
}u?. H ang tm i t Simon, ch huy trung o{n 3 b binh L dng, hin ang c mt
trong o{n xe Ti trong mt phn o{n xe b ph hu. Ti np mt vch ni cng vi
lnh L dng kh|c. Chng ti kh|ng c in cung trong vng na gi ri b bp. Ti
trn vo mt bi cy cch mt ng khong 50 mt. Ri ti nghe thy vi ting sng st
ngay cnh. l{ my ngi lnh L dng t bn v s mnh v b qun Vit nhn thy. H
khng tm ra ti.

Ti khng bit c|i cn |c mng ny kt thc th no. C v l{ i t| Simon ~ tp hp

c khong 100 ngi, t chc phng ng hnh vung v dng lu n c y lui c|c t
tn cng ca qun Vit. Ba gi sau, qun cu vin n, c c xe tng hng nng. Vi pht
trc khi mi ngi c th nghe thy ting xch xe tng, qu}n Vit bin mt. Lc u,
xung phong, h ni mt hi kn. Khi rt lui, h li ni mt hi kn khc. H bin vo rng
trong trt t hon ho, tng n v mt. Nhng i cu li mang i nhng ngi cht, ngi
b thng v{ chin li phm h thu c.

Chng ti li lm ch chin trng. Con ng tr thnh bi tha ma, mt ci nh m.

o{n xe chng cn g ngoi nhng x|c lnh L dng ri rc v nhng chic xe chy. Mi
tanh ti tht gh s. Nhng ngi cn sng st tp hp li. H dn thng con ng, thu
nht ngi cht, ngi b thng. o{n xe, hay nhng g cn li ca n, ln ng.[57] Trong
nm 1950, ch lc ta ~ c nhng i o{n u tin. V kh trang b c ci thin mt
bc v ta ~ bt u nhn c s gip ca c|c nc x hi ch ngha anh em. \p lc
ca ta ln phng tuyn ng s 4 ca Php ngy cng nng. B ch huy Php, mc d nhn
thc c ch yu ca cc c im c lp trn ng s 4, vn khng dt kho|t c vic
b hay gi chng. Ngy 25/7/1949, Hi ng quc phng Ph|p ~ chun y k hoch rt b
cc c im ng s 4 ca tng Georges Revers nhng cuc rt lui ~ b tr hon bi hai
l do. Th nht l v r r ti liu mt ca tng Revers. Th hai l s ch o khng r rng
ca chnh ph Ph|p ~ phn |nh v{o qu}n i. Khi tng Roger Blaizot, Tng t lnh qun
i Php ng Dng lc , chun b rt b phng tuyn ng s 4 th ng ta b triu
hi, tng Marcel Carpentier sang thay. Carpentier ng theo quan im ca tng Marcel
Alessandri rng khi Cng sn Trung Hoa thng th th phng tuyn ng s 4 s tr nn
quan trng hn bao gi ht. ng ta cho rng Vit Minh khng sc cng ph ni nhng c
im kin c nh Cao Bng v sau cng, rt phng tuyn ng s 4 th tht xu h.

Ng{y 25/5/1950, 1 trung o{n ta tn cng tiu dit c im ng Kh do 2 i i Ma-

rc chim gi. Sau trn |nh n{y, Ph|p cho rt tt c nhng c im l co cm v cc c
im ln hn, mi c im c t 2 i i tr ln v{ cho tng cng phng ng vi hm
ho, dy thp gai, bi mn, l ct, hm ngm. Mt s ni c c s}n bay. Ph|p cng a qu}n
d ln chim li ng Kh.

Tng Carpentier, t lnh min Bc ng Dng khng m trc him ho m ng ta

phi i mt trn ng s 4. C|c o{n xe khng th i li qu Tht Kh. ng Kh, Cao
Bng tr thnh nhng hn o c lp gia mt bin c Vit Minh. Hn th na, t thng
9/1949, tnh b|o Ph|p ~ c nhng tin tc v vic c|c n v ta sang Trung Quc nhn
trang b mi v hun luyn. B m nh bi cuc chin tranh Triu Tin lc n{y ang |c lit,
Carpentier cho rng Vit Minh s m mt cuc tng tn cng vi s phi hp ca Trung
Quc bng c|c n v b binh tinh nhu c pho binh, thit gip v c th c khng qun
ym tr. Mc tiu ca cuc tn cng s l cc c im t Cao Bng n Lng Sn v{ v l do
ny, cc c im s c bo v n cng[58].
 R rng rng tnh b|o Ph|p ~ phm mt s sai lm. H khng nm c tnh hnh cc
n v ta khi ang trn t Trung Quc v{ cng khng x|c nh c }u s l mc tiu
ca cuc tin cng. ng Kh, Tht Kh, Lng Sn u c coi l mc tiu s b tn cng
cho nn khi buc phi rt chy th tm l lo s sn c lp tc tr thnh mt s hong lon.
C|c n v Vit Minh rt gii ngy trang l{m cho qu}n b|o Ph|p |nh gi| khng ng sc
mnh, kh nng c ng cao v tinh thn quyt t ca h. Carpentier, trong mt bn bo
co ln Th tng Ph|p, ~ tha nhn rng Vit Minh ch trong vng 3-4 th|ng ~ bin
qu}n i ca h t nhng i qun du kch tr thnh nhng n v chnh qui v ng ta
hon ton bt ng[59].

Dn dn, nguy c c{ng ng{y c{ng tng, Carpentier cng thy rng phi rt b phng
tuyn ng s 4 ~ tr nn v ch. u thng 9/1950, ng ta ra lnh rt b Cao Bng
trc ng{y 15/10. Nhng, trc khi mnh lnh n{y c ban hnh, tt c ~ tr nn qu
mun. Lc 6 gi sng ngy 16/9/1950, mt cn ma n ci v{ n i bc p chp xung
c im ng Kh. Cuc tn cng ca qun ta bt u.

C im ng Kh gm 2 im ta ln v 7 v tr vnh ngoi, c hm ngm c th. Qun

Ph|p n tr c 2 i i thuc tiu o{n 2, trung o{n 3 b binh L dng, 1 trung i lnh
dng, 1 ph}n i pho 105mm, tng s khong 350 qu}n. Ta a 2 trung o{n 174 v{ 209,
chia l{m hai mi tin cng. Lc 9 gi, trung o{n 174 chim c i Yn Nga, 10 gi 30
chim Pha Kho. Php cho my bay ln bn ph chi vin. Lnh L dng trn tnh, chng c
li c lit Lc ny, mt b phn ca trung o{n 209 i lc ng nn trung o{n khng kp
b tr trn a tn cng. Cuc chin u c lit tip tc din ra sut m 16. Qu}n Ph|p dn
lc lng t hm ngm c th phn kch hng y bt qu}n ta ra. C|c mi tin qun ca ta
vp phi li la t cc ho im ngm v sng ci phi dng li khng pht trin c.
Qun ta cng c i hnh. Lc 17 gi ngy 17/9, qun ta tn cng ln th hai v{o ng Kh.
}y l{ t tn cng quyt lit nht. 4 gi 30 sng ngy 18/9, qun ta bt sng c vin i
u n trng. n 10 gi, trn |nh kt thc. Qun ta tiu dit v bt sng hn 300 lnh L
dng, thu to{n b v kh. Mt s quan v{ 31 lnh L dng trn tho|t c, chui li trong
rng, 1 tun sau mi v n Tht Kh.

Trc tnh hnh mi, tng Carpentier cho tng vin Cao Bng 1 tiu o{n Tabor v{ cho
tp trung 3 tiu o{n Tabor Morocco v{ tiu o{n 1 d L dng, tng cng khong 3500
qun ti Tht Kh. Lc lng n{y c t chc th{nh binh o{n c ng Bayard do trung t
Marcel Le Page ch huy. Nhim v ca binh o{n Bayard l{ tin cng chim li ng Kh v{
gi n n qu}n Ph|p t Cao Bng rt v. Ngy 30/9, Le Page cho qun tin t Tht Kh
ln ng Kh theo ng s 4. Tiu o{n 1 d L dng i u. Binh o{n phi mt 28 gi
mi vt qua c chng ng 28km v may mn cho h, ton b trn a phc kch ca
i o{n 308 b trng v cc chin s ta ang tp trung i ly go. Ti ngy 1/10, qun Php
xut hin trc ng Kh. Trung o{n 209 ~ n sng |nh ch. B ch huy chin dch ta
nhanh chng ra lnh tp trung lc lng tiu dit qu}n ch tin ln ng Kh. S|ng ng{y
2/10, tiu o{n 1 d L dng v{ 1 tiu o{n Morroco tin cng ng Kh nhng b qun
ta chn li. n chiu, mt my bay Php th xung cho Le Page mt cng th ca ch huy
Lin khu bin thu ng Bc gii thch nhim v cho binh o{n Bayard. Le Page c lnh
vng qua ng Kh v pha Ty quay tr li ng 4 Nm Nng, khong 11 dm pha Bc
ng Kh. Le Page li tiu o{n 1 d L dng v{ tiu o{n 11 Tabor l{m hu v v{ a
2 tiu o{n cn li vng ln pha Bc. Tiu o{n 1 d L dng v{ tiu o{n Morroco lp
tc b c|c t xung phong c ho lc pho, ci ym h ca qu}n ta |nh cho ti t. Tht
khn kh cho |m lnh d L dng v ch huy ca h ~ |nh gi| qu| thp kh nng chin
u ca i phng. Lc 6 gi s|ng ng{y 3/10/1950, lnh d L dng v{ lnh Morroco rt
lui sau khi ph hu cc trang b nng v la nga. Lnh L dng Kemenci vit: Chng ti
rt vo ni theo mt con ng mn m thc ra ch c ci tn tn ti m{ thi. m hm ,
v{i ngi b thng ca chng ti cht. |m cu li khing h c 10-20 mt li ng di di.
Tt c chng ti r ri v chng ti khng c ng t khi ri cn c. Tro ln, tt xung vi
ln mi ngy trn nhng vch ni vi ba-l v trang b nng g~y lng. Mi khi dng li ngh
vi pht, mi ngi u ln ra ng[60].

Ng{y 5/10, Le Page v{ c|c n v di quyn, thit hi nng v ru r~, n Cc X b

qu}n ta bao v}y. Khng c lng thc, nc ung, n dc, Le Page c gng tr li ch
Charton. Lc 5 gi chiu ngy 6/10, Le Page lin lc c vi Charton qua in {i nhng
tnh hnh ca binh o{n Bayard cng chng kh| hn d n l{ n v i cu vin.

Qun Php Cao Bng do trung t| L dng Charton ch huy bt u hnh qun t bui
tra ng{y 3/10, trong binh o{n c tiu o{n 3 L dng i hnh binh o{n trong ta nh
mt |m di d}n hp hn l{ mt n v qu}n i hnh qun. V s b phc kch, binh o{n
hnh qun kiu s}u o. Lc 10 gi s|ng ng{y 10/4, binh o{n i c 18 dm gia Cao
Bng v Nm Nng. Charton nhn c in ca Le Page cho bit khng chim c ng
Kh. Qun Charton ph hu xe c v r v{o ng mn Quang Lit tm n vi Le Page
ang pha ng Cc X|. Tuy nhin, ng mn Quang Lit biu hin trn bn nhng
tm ra n trn thc a khng phi d. Th|m b|o i trc tm ra mt con ng mn nhng
ri mi ngi thy n mt ht trong bi rm. Lnh Php phi m ng xuyn qua nhng
bi cy rm rp v{ i hnh nhanh chng ko d{i ra n hn 4 dm. n ngy 6/10, binh
o{n Charton cng n c im cao 477, im hi qun.

Trong lc ny, ti Cc X, Le Page quyt nh b li thng binh, m ng mu tin

sang im cao 477. Ngy 5/10, tiu o{n 1 d L dng m 4 t xung phong nhng u b
|nh bt tr li, thng vong rt nhiu. Lnh L dng Jacob Kemenci k: Ti cn 4 bng
n cc-bin. Ti cho mt h s quan kh|c ht n 2 bng. Sau , vi mt mnh lnh nhanh,
chnh x|c, c nhc li vi ln - tin ln, xung phong - c nhm tin ln gn nh ht n v
ch cn li l hay dao gm. Ti cng tin ln, bn ht c|c bng n v pha tr|i ti vt
qua rt nhiu x|c ngi, c L dng ln Vit, mt s ngi b thng bng li l.[61].

Sng ngy 6/10, qun Le Page li m ng mu c thot ra. B thit hi nng, nhng
binh lnh sng st ca binh o{n Bayard m~i bui tra mi ti c im cao 477 trong
tnh trng binh lao m lit. Ch cn 650 ngi trong to{n binh o{n, ring tiu o{n 1 d L
dng cn 9 s quan v{ 121 binh lnh.

Cng trong ng{y 6/10, c|c v tr ca binh o{n Charton ti im cao 477 cng b 5 tiu
o{n qu}n ta tn cng. Charton c gng c thc binh lnh chng c vi s ym tr ca 6
my bay khu trc. ang bi ri th tn qun ca Le Page ko ti mang theo s khip m
cho lnh Charton. Tiu o{n 3 Tabor ca binh o{n Charton b |nh tan lc 4 gi chiu.
Qun Php tan r. Tiu o{n cn gi c i cht tinh thn l tiu o{n 3 L dng.
Charton i vi tiu o{n n{y v{ khong 300 lnh Morroco. Le Page cng tp hp quanh
mnh mt s s quan binh lnh. C hai u c gng lun l|ch tm ng v Tht Kh nhng
cc ng rng u c cc chin s ta lng bt t binh. C hai vin ch huy u b bt v{ u
hng. Trong tng s qun ca c hai binh o{n Bayard v{ Charton, ch c 12 s quan v{ 475
lnh tho|t c v Tht Kh trong c 3 s quan v{ 21 lnh ca tiu o{n 1 d L dng.

Thng li ca chin dch Bin Gii nm 1950 ca ta, ngoi nhng ngha ln, i vi
o qu}n L dng Ph|p l{ mt tht bi au n v trong trn ny, h b mt hai tiu o{n
L dng tinh nhu, trong c 1 tiu o{n d. Trong sut cuc chin tranh, qun Php ch
c 2 tiu o{n d L dng ng Dng v{ c coi l 2 tiu o{n tinh nhu nht trong
i L dng. Tuy nhin, trong cuc chin tranh, sc chin u ca cc tiu o{n d L
dng dn dn suy gim. Tn tht rt cao, c v cht trn ln bnh tt. Bo co ca tiu
o{n 1 d L dng nm 1951 vit rng t l bnh tt rt cao do cc cuc cn vng rung
la, tm ra trong nc b nhim v v nhiu lnh L dng t chi ung thuc phng st
rt[62]. Vin ch huy tiu o{n 2 d L dng vit v mt cuc h{nh qu}n nh sau: Ti ly v
d v ba ngy cui cng ca cuc hnh qun. S qun ca c|c i i t 90-100 ngi tt
xung mt cch thm hi cn 60 ngi Lnh L dng ~ mt phn ln sc chin u. H
tin, nhng s mt nhc lm cho h khng th tn dng c s thnh cng. Mt nhm du
kch ~ trn tho|t n gin ch v lnh L dng khng th xng ln qu 100 mt. V{i ngi
ng gc xung kit sc, nhiu ngi khc nn ma t tung.[63]

Mt vn khc ca i L dng l{ tn tht qu nng trong chin u nn binh lnh

hun luyn b sung khng kp. Nhiu h s quan phi ko di hp ng nn tui cao v h
tr nn km linh hot. Lnh mi hun luyn cht lng km. Tiu o{n 2 d L dng ph{n
n{n th|ng 3/1950: Nhng trn |nh ng{y c{ng |c lit. Chng ti khng th tip tc lu
di vi tnh trng ny, c v mt chin thut ln sc kho[64]. Trong khi b binh Vit Minh
tip tc ln mnh n mt mc, trn sn nh ca h, c coi l nhng n v b binh hng
nht. B binh Php tri li, tr nn km hiu qu khi chin tranh tip tc ko d{i. Khng ai
|nh gi| thp mt i th ~ t khng nh cht lng ca mnh[65] Vin ch huy tiu o{n
2 d L dng vit nh vy thng 12/1950. Sau chin thng Bin Gii, qu}n i ta ~ ln
mnh vt bc. Khi c ng chin lc ~ hnh th{nh vi 6 i o{n ch lc. Qun Php
lm vo th phng ng b ng. Php c tng De Lattre De Tassigny sang lm Cao u kim
Tng t lnh qun vin chinh Php ng Dng.

De Lattre cho t chc c|c binh o{n c ng nhm i ph linh hot vi nhng cuc tn
cng ca qu}n ta. Binh o{n c ng l mt t chc lm thi trong qu}n i Php ng
Dng, thng gm 3 tiu o{n b binh v{ c|c ph}n i h tr. Bin ch cc tiu o{n
trong binh o{n c ng khng c nh, ly t c|c trung o{n b binh v c th thay i.
Trong nhiu trng hp, mi binh o{n c ng gm 1 tiu o{n L dng hay 1 tiu o{n
Php, 1 tiu o{n thuc a chu Phi v 1 tiu o{n ngy. De Lattre ch trng tng nhanh
s qun ngu hng dng ngi Vit |nh ngi Vit di chiu b{i ph|t trin qu}n i
cc quc gia lin kt. ng ta cho t chc trong cc tiu o{n vin chinh i i th t gi l
i i CIPLE gm ngi cc dn tc ng Dng nh Vit Nam, L{o, Campuchia tng
cng sc chin u v cho rng vi i i th t nh th, cc tiu o{n Ph|p hay L
dng s khng b lc ng. Bn cnh De Lattre cng ra lnh cho mi tiu o{n trong
qun i vin chinh Php phi u cho 1 tiu o{n ngy. Bn cnh vic pht trin lc
lng, De Lattre cho xy dng Phng tuyn De Lattre gm 1300 cng s b tng ct st,
lp thnh 113 c im bao bc ly vng ng bng Bc B hng ngn chn s thm nhp
ca ta.

T sau chin dch Bin Gii, Ph|p tng cng cc chin dch c{n qut ch{ x|t bnh nh
ng bng Bc B. V pha ta, t th|ng 12/1950 n thng 5/1951, ta m 3 chin dch ln
l chin dch Quang Trung |nh Vnh Yn, chin dch Ho{ng Hoa Th|m |nh ra vng ng
s 18 thuc Qung Ninh v chin dch Quang Trung |nh v{o vng Nam ng bng Bc B.
Qun Php b thit hi nng. Hot ng du kch ca ta tm lng xung sau nhng t cn
qut ca Php li phc hi. Ni nh vy khng c ngha l{ qu}n Ph|p chu ngi yn. Ma h
nm 1951, Ph|p tip tc cc chin dch cn qut nhm tiu dit cc khu du kch ca ta. C
nhiu trn c{n huy ng binh lc ln nh c|c trn cn Tri Chanh, Tri Qut nhm tiu dit
trung o{n 42 ca ta. Trung o{n n{y chuyn hot ng ch hu ng bng Bc B m
qun Php khip s gi l{ Trung o{n ma. Nh ta bit, trong c|c binh o{n c ng Php
thng c 1 tiu o{n L dng. Vi vai tr xung kch, c|c n v L dng phi nm
nhng n au ca b i, du kch ta. V d, trong trn c{n Tr|i Qut (Mandarine) t ngy
30/9 n 8/10/1951 ti Thi Bnh thuc ng bng Bc B, tiu o{n 3 L dng c i
bc 105 v 155 ym tr nhiu ln xung phong vo Ni Thn nhng u b b i a
phng |nh bt ra. Lu tre xanh ca lng xm Vit Nam ~ chng t sc bn vng trc
m|y bay, i bc v s hung hn ca lnh L dng Ph|p.

Thng 11/1951, De Lattre m cuc tn cng |nh chim Ha Bnh hng ct t ng

hnh lang ni lin Lin khu 3 ca ta vi cn c a Vit Bc. Tham gia cuc hnh qun ny
c tiu o{n 1 thuc trung o{n 2 b binh L dng, c|c tiu o{n 1 v{ 3 thuc trung o{n
5 b binh L dng, c|c tiu o{n 2 v{ 3 thuc bn l o{n L dng 13 v{ c 2 tiu o{n 1
v{ 2 d L dng. Lp tc, ta m chin dch Ho{ Bnh, nhanh chng a c|c n v ch lc
c ng bao vy qun Php trong th x Ho Bnh v uy hip cc tuyn ng tip t ca
Ph|p trn sng { v{ ng s 6. Ngy 16/11/1951, trn thng u tin ca chin dch ~
xy ra. Trung o{n 64 thuc i o{n 320 ang c mt Ngoi |y ph|t hin 2 i i L
dng xut hin T n, nam Ch Bn. Gia ban ngy, b i ta bt ng tin cng vo
gia i hnh qu}n ch. Quan t De Vincent, ch huy tiu o{n b mng, c c quan ch huy
tiu o{n u h{ng, 1 i i L dng b tiu dit. Sau trn ny, phn khu Ch Bn ra lnh
cho binh lnh khng c i ra ngo{i v{ khng c gi th t.

Sau khi chim ng Ho{ Bnh, Ph|p t chc th{nh 2 ph}n khu. Ph}n khu Sng { - Ba V
c 5 tiu o{n b binh, 1 tiu o{n d, 1 tiu o{n ph|o, 1 trung i xe tng. Ph}n khu Ho{
Bnh - ng s 6 c 6 tiu o{n b binh, 2 tiu o{n d, 2 tiu o{n ph|o, 1 tiu o{n thit
gi|p, 1 i i xe tng. Qu}n Ph|p c nh chim ng Ho{ Bnh l}u d{i v{ ch n tiu
dit ch lc ta.

Sau khi c ng b tr lc lng, ta |nh c im Tu V m mn chin dch. Qun

Php bn 5 nghn ph|t i bc vn khng cn c cuc tn cng ca ta. Tu V tht th, 1
tiu o{n Morroco b tiu dit. Sau trn Tu V, qu}n ta lin tip t chc nhiu trn phc
kch, uy hip nng n ng s 6, mch mu tip t trn b ca qun Php. Nhng trn
phc kch ni ting l trn Cu D dit 34 xe, trn Giang M dit 10 xe c c xe tng. Trong
trn Giang M, tiu i trng C Chnh Lan dng lu n truy kch dit xe tng ch. Trong
t 2 chin dch, ta t chc nhiu trn |nh c|c o{n t{u Ph|p trn sng {. C|c tuyn tip
t ng thu v{ ng b ca Ph|p cho Ho{ Bnh u b ct t. Ta li cho 2 i o{n lun
vo tn cng vng ch hu ng bng Bc B. n bt Php sp tng mng. 12 tiu o{n
c ng Php cn li ti ng bng chy ngc chy xui cu vin nh n c. C|c khu du
kch ca ta khng nhng phc hi m cn m rng hn trc.

Sau thng li ca t 2 chin dch, ta tip tc t chc t 3 (thng 1/1952), dit nhiu v
tr xung quanh Ho{ Bnh nhng trn |nh n Pheo, trng im t tn cng li khng
thnh cng.

n Pheo do tiu o{n 2 (4 i i) thuc bn l o{n L dng 13 trn gi, chia lm 3

khu: i Pheo, l{ng Pheo v{ i Miu. n c h thng ho lc mnh, c phi thuc 4
khu ph|o 105 v{ 1 trung i xe tng, c pho t cc trn a xung quanh chi vin. a
hnh Pheo phc tp, bt li cho bn tn cng. Tuy nhin, nhng cuc iu tra chun b chin
trng ca ta khng phn |nh c tnh hnh y. Mt phn do a hnh, thi tit kh khn
v{ cn do trung o{n 102 (n v c giao nhim v |nh Pheo) cn ch quan, n gin.
Bn ct ca trung o{n khng th hin c s b phng cn mt ca ch. Lc lng tin
cng ph}n t|n, chia u 3 tiu o{n |nh 3 ni. T tng ch quan ca cn b truyn sang
chin s. n v tr chin cn khng mang c c s n d tr v cho rng |nh mt long
l xong, mang lm g cho nng. V vy, b i ta khi xung phong vo c im ~ vp phi
mt hnh thi phng ng kiu mi ca Php vng rng ni. B i ta b n bn thng ca
Php uy hip t nhiu pha, c khi t c 4 pha. D ~ chin u rt dng cm (sau ny ti
liu Php cho bit, ton b ban tham mu Ph|p trong n Pheo u thng vong ht)
nhng qu}n ta vn phi rt ra ngoi. Sau ny, cu trc phng ng ca trung t}m khng
Pheo c chn lm th d ging dy trong nh{ trng qun s Php.[66]

D trn Pheo khng th{nh cng nhng tnh th qun Php Ho{ Bnh cng chng ci
thin c g m vn b qun ta vy cht. Gia lc n{y, tng De Lattre v Php v cht v
bnh ung th. Salan ln thay, ch trng rt khi Ho Bnh. Ngy 22/2/1952, lc 17 gi, 5
tiu o{n Ph|p th x Ho Bnh bt u qua sng rt sang ng s 6. Pho binh Php
bn chn cc ng ng ngn cn qu}n ta truy kch. Trung o{n 36 ca ta pha Bc th
x nhn lnh truy kch nhng do tri ti v{ ph|o ch bn chn nn sng hm sau mi ti
th x. Lc ny, ch cn mt b phn thuc tiu o{n 2 d L dng v{ tiu o{n 3, b|n l
o{n L dng 13 ang qua sng. Trung o{n 36 lp tc tin cng. n chiu, trung o{n
209 ca ta tin cng v{o lnh L dng xm Pheo ang rt. M|y bay Ph|p lao xung trt
bom v n pho ym tr cho lnh L dng chy nh vt v pha o{n xe ang trn
ng 6. Ho v n ch, qu}n Ph|p cn b i o{n 304 gi|ng cho n cui cng ti o
Km trc khi v c Xu}n Mai. O|i om thay, nhng n v u tin v cui cng chu
n sm st ca qun ta trong chin dch Ho Bnh l{ c|c n v L dng.

3. in Bin Ph - v n canh bc thuc a, tan hoang huyn thoi o qun

 Th|ng 10/1952, ta a 3 i o{n m chin dch tn cng ln Ty Bc. Hng lot c
im ca Php b tiu dit. Ngy 18/10, qun ta dit Ngha L, t ton b phn khu qun
s Php vo th tuyt vng v khng th cu vin bng qun d. Salan, Tng t lnh qun
Php ng Dng lc n{y (thay De Lattre ~ cht) cho tng vin ln Ty Bc 9 tiu o{n
cng vi 7 tiu o{n cn li v mt s i i c lp, t chc mt s khu vc phng ng
lm thi ngn chn qun ta. Cng thi gian ny, hng thu ht ch lc ta t Ty Bc v,
Salan a 3 vn qun m cuc h{nh qu}n Lorraine |nh ln Ph Th. Ta khng mc mu
Salan, ch a 1 trung o{n (trung o{n 36) v cng vi 1 trung o{n ch lc (trung o{n
176) ~ b tr sn, b i a phng v{ du kch t chc |nh ch. Qu}n Ph|p khng t
c mc tiu ko ch lc ta t Ty Bc v. Lng sc ph| ph|ch kho t{ng cng chng c
g nn {nh ko nhau rt v ng bng. Rt cng khng xong. Ng{y 17/11, tiu o{n 2
thuc trung o{n 2 b binh L dng v ti Chn Mng trn ng s 2 th lt vo phc
kch ca trung o{n 36 v{ b |nh thit hi nng. 44 xe c gii b ph hu. Hn 400 qu}n
cht v b thng. Ti N Sn, Php ~ x}y dng 1 tp o{n c im vi 10 tiu o{n, trong
c tiu o{n 3 thuc trung o{n 3 v{ tiu o{n 3 thuc trung o{n 5 b binh L dng.
Cc c im c b tr trn i cao bao bc quanh sn bay, c cng s d chin v pho
binh ym tr. m 30/11, qun ta tn cng |nh chim cc v tr P Hng v Bn Hi. Ngy
hm sau, qu}n Ph|p c m|y bay, i bc ym tr phn kch chim li P Hng. m 1/12,
qu}n ta |nh Bn V}y do 2 i i L dng phng th v N Si. C hai trn |nh u
khng th{nh cng. n s|ng, Ph|p cho khng qu}n nm bom v{o i hnh ta v bn hn 5
nghn qu i bc cu nguy cho cc c im.

Cc trn |nh ca ta khng thnh cng v cc c im ch nm trong cu trc cht ch

ca tp o{n c im N Sn, mt chin lc ngn chn mi ca Php. Ta cn c thm thi
gian |nh bi chin lc ny. V vy, B ch huy chin dch ta cho kt thc chin dch Ty
Bc.

Th|ng 5/1953, tng Navarre c b nhim lm Tng ch huy qun vin chinh Php
ng Dng. ng ta vch ra K hoch Navarre nhm ginh chin thng trong vng 18
th|ng. Cha l{m c g nhiu th th|ng 11/1953, c tin ch lc ta tin ln Ty Bc,
Navarre cho 6 tiu o{n nhy d chim ng in Bin Ph hng thit lp mt cn c u
cu khng - b ngn chn ch lc ta, lm bn p tn cng vo hu phng ca ta v bo v
L{o. in Bin Ph l mt thung lng d{i khong 20km, rng 5 - 7km, bao quanh l rng
ni, nm gn bin gii Lo.

Sau khi chim c in Bin Ph, B ch huy Php nhanh chng xy dng mt tp
o{n c im kin c gm 7 cm c im vi 10 tiu o{n b binh, 2 tiu o{n d, 2 tiu
o{n ph|o, 1 i i xe tng v{ n v chuyn mn kh|c c trang b v kh hin i.

Lc lng tp trung ti in Bin Ph gm nhng n v thin chin bc nht ca Php

ng Dng lc , c coi l{ ngn gi|o ca qun vin chinh. Trong c|c n v c
a ln in Bin Ph c 4 tiu o{n L dng gm:

- Tiu o{n 1 v{ 3 thuc bn l o{n L dng 13

- Tiu o{n 1 thuc trung o{n 2 b binh L dng

 - Tiu o{n 3 thuc trung o{n 3 b binh L dng

- Tiu o{n 1 d L dng.

C|c n v h tr gm:

- i i 1 sng ci nng nhy d L dng

- i i 1 v 2 sng ci hn hp L dng

- i i 5 sa cha hng trung L dng.

Sau ny, trong qu trnh chin dch, B ch huy Ph|p tng vin thm 5 tiu o{n v{ 2 i
i d, trong c tiu o{n 2 d L dng v{ nhiu lnh L dng tnh nguyn cha qua
hun luyn nhy d.

B ch huy Php tin rng ta kh c th a 1 lc lng ln ln Ty Bc trong mt thi

gian d{i v a hnh him tr, ng s khng thun tin, tip t kh khn. Lc lng hng
hu ca Php ti in Bin Ph sc nghin nt khi ch lc ca Vit Minh. Navarre h
quyt tm chp nhn chin u, i u vi ch lc ta ti in Bin Ph. T ch ch l mt
cuc h{nh qu}n ngn chn thng thng, in Bin Ph ~ tr th{nh ni quyt nh s
phn ca K hoch Navarre v{ vn mnh ca chin trng ng Dng.

H tun thng 12/1953, B Chnh tr ng ta quyt nh chn in Bin Ph l{m im

quyt chin chin lc trong ng Xu}n 1953-1954. i tng V Nguyn Gip trc tip
lm ch huy trng chin dch. Trc khi ln ng, i tng n cho Bc H ti Khui
T|t. B|c ni: Tng t lnh ra mt trn, tng qun ti ngoi. Trao cho ch ton quyn. C
vn g kh khn, b{n thng nht trong ng u, thng nht vi c vn th c quyt nh
ri b|o c|o sau. Trc khi chia tay, Bc dn thm: Trn ny rt quan trng, phi |nh cho
thng. Chc thng mi |nh, khng chc thng khng |nh [67].

chun b cho chin dch, ta ~ sa cha v lm mi h{ng trm c}y s ng giao

thng, huy ng hng vn dn cng vn chuyn lng thc n dc ra chin trng. B
ch huy Php li mt ln na |nh gi| thp i phng. H khng th tin c ta c th a
trng ph|o vt qua a hnh him tr b tr ti cc trin ni bao quanh in Bin Ph v
c th bo m tip t lng thc n c cho mt t chin u di ngy. S ch quan
khinh ch v kiu ngo ~ a qu}n Ph|p n thm ho. Bn i o{n ca ta xit cht vng
v}y quanh in Bin Ph. Nhng cuc tn cng nng ra xung quanh ca qun Php trong
thng 12/1953 v thng 1-2/1954 u b b gy vi tn tht nng. Qu}n Ph|p ~ th c
nm trong gi.

Ngy 13/3/1954, cuc tn cng ca ta bt u vi 2 nghn ph|t i bc bn vo tp

o{n c im. Chiu ti cng ng{y, qu}n ta |nh trn m mn vo c im Him Lam do tiu
o{n 3 thuc bn l o{n L dng 13 phng ng. Him Lam nm pha Bc tp o{n c
im, c nhim v ngn chn qun ta tin v{o theo ng 41. Ta b tr 3 tiu o{n trc tip
|nh c im, 2 tiu o{n l{m d b v 1 tiu o{n sn s{ng |nh vin. Mc d qun Php
~ d o|n c ta s tin cng trong ng{y nhng kh ph|o ta bt u bn lc 17 gi ngy
13/3, lnh Php vn b bt ng. Trung s L dng Kubiak k li nh sau: V{o lc , thnh
lnh, ngy tn th ~ n Ti c cm tng Beatrice bay ln, tan thnh tro bi. Xung quanh
ti, t | tung to ln v{ lnh L dng ng~ vt xung }y t thng. V cng sng st,
chng ti t hi qun Vit ly }u ra lm pho th c th bn mnh nh vy. n pho
khng ngng trt xung nh mt trn ma | bt cht bui chiu thu. L ct, ng ho
ni ui nhau sp chn vi ngi v{ v kh[68].

Khng ring Him Lam, c khu trung t}m cng ti bi di cn ma n. Nhiu my bay
trng n trn sn bay. Mt kho xng bc chy. Nhiu hm ho cng s sp . Trung t
Langlais ch huy lc lng phn kch ang tm th cuc pho kch ca ta bt u lm ng ta
cung cung khng kp mc qun o chy v ch huy s. C gng lin lc bng v tuyn v
nhiu ng d}y in thoi ~ b t, Langlais nm c tnh hnh ca cc tiu o{n d ca
mnh v bit c Beatrice (Him Lam) ang b c|c t xung phong ca i phng l{m cho
st m nng. t nhin, mt vin n pho n v nc hm ca Langlais lm tt c b vng
xung t nhng h va, khng ai vic g. Va ng ln th mt qu n pho khc st qua
vai trung u Roy cm xung t khng n. Lc 19h50, De Cat gi in cho Langlais cho bit
trung t Gaucher, ch huy ph}n khu trung t}m v{ to{n ban tham mu b cht v n pho,
tr thiu t| Vado v{ Langlais c c lm ch huy phn khu trung tm.

Trong khi pho ta bn cp tp, qu}n Ph|p cha kp phn ng, qun ta cho b tr sn
ph|o ngay trc c im s 3 ca Him Lam bn trc tip vo cc sng ch ym tr cho
b binh ta ln t bc ph m hng ro. Khong 18 gi 15, mt li i ~ c m qua cc
bi mn v ro thp gai v{ xung kch ta ~ chc thng tuyn phng ng vng ngoi. Tiu
o{n trng Pegot ca Him Lam xin ph|o Mng Thanh chi vin bn cng st hng ro
cng tt Pho th Php nhy b vo pho ca mnh nhng n phn pho ca ta cc k
chnh xc. 12 khu pho, ci ca Ph|p ~ b ph hu, nhiu khu kh|c h hi. Tuy nhin,
trong sut trn |nh, ph|o bnh Ph|p cng ~ bn 6 nghn ph|t n ym tr cho Him Lam.
Tr li c im s 3, khi lnh L dng va kp hon hn th xung kch ta ~ lt qua ca m
lt vo c im |nh to ra hai bn. Mt tiu i mi nhn lao thng ln l ct ch huy trn
nh i v 1 qu bc ph| 10kg ~ kt thc s phn s ch huy i i ch. Sau khong 1
gi chin u, ta chim c c im s 3, tiu dit i i L dng 11. Trc , lc 18
gi 30, mt qu i bc ca ta bn trng hm ch huy Him Lam, git cht thiu t tiu o{n
trng Pegot v{ i u tiu o{n ph Paedi. Cuc khng c ca lnh L dng Him Lam
ri v{o tnh trng rn mt u.

Ti c im s 2, khi va m xong hng ro cui cng th mt khu sng my t l ct

tin duyn bn ra d di. Qun ta dng ho lc bn thng kim ch nhng khng dp tt
c ho lc ch. Tiu i trng Phan nh Git trn ln va bn va nm lu n v
pha l ct ch. Gn n ni th lu n ht, anh ~ lao ln dng th}n mnh lp l chu mai
lm ho lc ch b dp tt trong gi}y l|t, th gi cho ln sng xung phong lao ti. Lc 22
gi 30, i i 10 L dng b tiu dit, c im 2 lt v{o tay ta. n lc ny, Him Lam
khng cn mt s quan no. Tiu o{n L dng ch cn cc h s quan ch huy.
 Ti c im 1, tiu o{n 11 ca ta phi vt qua h{ng r{o n i b|c Ph|p ngn chn
nn vo tuyn xut pht xung phong chm, lc lng b tiu hao. Ho lc trong tun ra
ca m. Trung i bc ph ca ta m c 7 hng ro th vp phi hai ho lc cho cnh s,
ln ngi n{o thng vong ngi . Qu}n ta a bc ph d b v 1 khu DKZ ln bn sp
l ct tin duyn nhng ho lc ch vn tip tc bn x ra. Cuc chin u trc ca m
din ra quyt lit sut 4 gi lin. C|c n v ta ti cc c im 2 v{ 3 c lnh |nh sang
phi hp dit c im 1 nhng khng tm ra li i gia nhng bi mn v hng ro thp gai
d{y c. Trnh tnh hung trn |nh ko d{i, B ch huy chin dch n c n v tin cng
kt thc trn |nh trc khi tri s|ng. Ta a 1 tiu o{n d b vo trn. Mt cn b i i
ph ca ta b ln quan st pht hin ra hai ho im ngm. Anh quay xung a ln 4 khu
i lin bn kim ch cho bc ph ln m nt hng ro cui cng. T mi nhn lao ln, dit
3 l ct m ng cho xung kch ta o t tin vo tung thm c im. Lnh L dng chng
c tuyt vng nhng trc sc tin cng mnh lit ca ta v{ cng khng hy vng c lc
lng tip vin t Mng Thanh ra nn th trn sp hon ton. Lc 23 gi 30, i o{n
trng i o{n 312 L Trng Tn bo co B ch huy chin dch ta ~ tiu dit c im
Him Lam, dit 300 v bt sng 200 lnh L dng, thu to{n b v kh. Theo t{i liu ca Php
th bc in cui cng ca i i 9 L dng phng th c im 1 gi v Mng Thanh l
lc 0 gi 15 ng{y 14/3. Trung s Kubiak v{ 94 ngi sng st ca tiu o{n 3, b|n l o{n
L dng 13 rt chy vo rng. S b qun nh bn nhm trong m, h trn trong rng
i sng.

Sng hm sau, tri xu, m}y m d{y c. Khng qun Php khng th hot ng. B ch
huy Php ti in Bin Ph chun b phn kch. Trung s Kubiak v{ nhng ngi sng st
li thi lnh thch v ti thung lng th gp lnh d ca binh o{n 2 khng vn i phn kch.
Lnh L dng b n v{o tay sng, n v lu n. Ngi ta ra lnh cho h quay tr li cng
vi lnh d chim li Beatrice. H tin theo ng 41 v vp phi trn a ca c 1 tiu o{n
ca ta. Khi qu}n Ph|p ang chun b xung phong th t nhin mt s quan L dng bng
b y mnh long chong i v pha h. l{ trung u Turpin ca i i L dng 11.
Anh ta mang mt l| th ca ch huy i o{n 312 cho php ngi Ph|p n thu nht
thng binh Him Lam. De Catstries xin kin H Ni. Cogny in hi Si Gn ri tr li
chp nhn. Vo khong 9 gi, mt o{n xe gm 1 xe gp c c ch thp , 1 xe ti v 1 xe
cu thng tin v pha Him Lam. i u qun y Le Damany ca tiu o{n 3 v{ cha tuyn
u bn l o{n L dng 13 Trinquand ngi trn xe cng trung s Kubiak v{ 11 lnh L
dng tnh nguyn khng mang v kh. Mt nhm nh cn b chin s ca ta n h ti
ch}n i. X|c 300 lnh L dng nm cht la lit trong ng nt tht kinh khng. Nhng
ngi tm kim thu nht c 12 thng binh. Mt ngi tt th khi cha tuyn u lm l
xc du thnh cho anh ta. Vo lc 10 gi, o{n xe ch v cn c. Tng kt thit hi thy
rng trong s 750 ngi ca tiu o{n 3, b|n l o{n L dng 13 ch cn sng st 2 trung
u v 192 lnh. Nhng ngi sng st ca c|c i i 9 v{ 10 c st nhp vo tiu o{n 1
thuc trung o{n 2 L dng ang phng th Huguette. Nhng ngi sng st ca c|c i
i 11, 12 v{ i i ch huy v s ch huy bn l o{n. B n sm st ca qun ta, tinh thn
lnh L dng xung rt thp. Ngy 17/3, 2 lnh L dng ca i i 10 {o ng khi
Huguette. u th|ng 4, 10 lnh L dng ca tiu o{n 3 chy sang u hng ta.
 Sau khi tiu dit Him Lam, m 14/3 ta tiu dit c im i c Lp (Gabrielle) do 1
tiu o{n Algeria phng th v{ |nh bi cuc phn kch ca tiu o{n d ngu s 5 va
nhy xung tng vin. Ton b tiu o{n Algeria b tiu dit, ch c mt nhm lnh L dng
ca i i ci phi thuc cho tiu o{n l{ tho|t c. i i Martin thuc tiu o{n 1 d
L dng tng cng cho tiu o{n d 5 i phn kch chim li c Lp cng b mt mt
phn t qu}n s. Ngy 17/3, tiu o{n Th|i gi v tr Bn Ko (Anne Marie) ko c trng ra
hng. Ch sau 5 ngy chin u, cnh ca pha Bc ca tp o{n c im in Bin Ph ~
m toang.

T ng{y 30/3 n trc ngy 1/5/1954 l thi gian ta m t tin cng th hai nhm
v{o 5 cao im pha ng s}n bay Mng Thanh, t ngn sng Nm Rm. Ngi Php gi
}y l{ trn |nh 5 ngn i v{ gi{nh git nhng c im pha Ty sn bay, hu ngn
sng Nm Rm m{ ngi Php gi l{ cuc chin Huguette. B i ta {o h{ng trm c}y s
ng ho bao vy tp o{n c im, hnh thnh cc trn a tin cng bp nght c im
ca qun Php, lm t lit sn bay. Qun Php ch cn con ng tip t v{ tng vin duy
nht l th d. Cao x ta tin v{o c|nh ng Mng Thanh, thu hp phm vi th d tip t,
gy thit hi nng n cho khng qun Php. Trong thi gian ny, tiu o{n 1 thuc trung
o{n 2 L dng b tr ti cm c im Huguette. Tiu o{n 1 thuc bn l o{n L dng
13 gi cm c im Claudine. C hai cm c im n{y u nm pha Ty sn bay, hu ngn
sng Nm Rm. Tiu o{n 3 thuc trung o{n 3 L dng b tr ti Hng Cm v tiu o{n
1 d L dng tham gia chin |u ti khu vc c|c im cao pha ng. Sau t tin cng
|nh 5 cao im pha ng, qu}n Ph|p ch cn gi c mt phn c|c cao im A1 v C1
(Eliane 2 v Eliane 1). Qun ta dng chin thut vy ln, tiu dit tng c im, dn dn thu
hp vng kim sot ca Php, bp nght qu}n ch. Qu}n Ph|p cng lin tip t chc phn
kch ci thin th trn. Cc tiu o{n L dng phng ng pha Ty sn bay b tiu hao,
kit sc trc chin thut |nh ln ca ta. Tiu biu ti }y l{ trn |nh tiu dit trung tm
khng bo v s}n bay Mng Thanh.

S|ng ng{y 14/4, i tun tiu Php trn sn bay pht hin ng ho ca ta ~ ct t
lin lc gia Huguette 1 (c im 206) v Huguette 6 (c im l05) vi khu trung tm. Mt
ng h{o kh|c }m thng vo sn bay. C im Huguette 1 b bao vy. Cc tiu o{n d
thuc a 6 v 8 ~ c |nh m ng nhng b sng ci v nhng bi mn ca qun ta
|nh bt tr li. Chin h{o ta ~ v}y cht cc c im 206 v{ 105 v{ }m thng vo sn bay.
Lin tip trong 3 ng{y 15, 16 v{ 17/4, Langlais huy ng cc tiu o{n 1 v{ 2 d L dng
v tiu o{n 6 d thuc a c sc m thng ng tip t n cho Huguette 1 v Huguette
6. Lnh L dng cc c im ny thiu n c, lng thc v c nc ung. Qung
ng ch v{i trm mt nhng lp lp chin ho v sng ca i phng. Lnh L dng
phi mt nhiu gi mi vt c qua v phi chu tn tht nng. Thm v{o l{ x|c mt
chic my bay Curtiss Commando nm l l trn ng bng gip cho i phng mt
cng s ni rt tt t lin thanh qut gc bt c lnh L dng n{o hung hng xng ln.
Tn tht tip t cho 206 v 105 cn nhiu hn trn phn kch chim li i C1 nn sau 3
ng{y, De Castries {nh ra lnh b Huguette 6. Mt |m qu}n c huy ng t tiu o{n 1
d L dng, tiu o{n 1 thuc trung o{n 2 L dng v{ tiu o{n 8 d thuc a cng 2
xe tng i n bn Huguette 6 v. Sau khong na gi sng th i qun ny kit sc v
- theo li k ca Langlais sau ny - ht hi, ht n v ht ngi. Vin ch huy Huguette 6
c lnh rng tu anh ta la chn hoc ph vng vy rt chy, b li ton b thng binh
hoc u hng. Lc ny, chin h{o ta ~ lun su vo hng ro c im. Pho khng git ca
ta ln lt bn sp 15 sng ca Ph|p. Lnh L dng trong n thiu thc n, nc ung
m{ khng d|m l u ra v s b bn ta. Ngy 18/4, qun ta tn cng. Lnh L dng liu
mng ph vy. Trong lc tho chy hong lon, khng ai m r bao nhiu ngi cht hay
b thng. n khi tp hp li th mi r n v L dng ng ti c im 105 mt 106
ngi cht, 49 b thng, 79 mt tch.

Sau khi mt v tr 105, c im 206 tr thnh v tr tin tiu pha ty bc khu trung tm.
ng ti }y c i i 4 thuc bn l o{n L dng 13 mi n thay th cho i i 4 ca
tiu o{n 1, trung o{n 2 L dng. Lnh L dng chng c kh quyt lit Cc chin s
thuc trung o{n 36 ang v}y c im n{y ngh ra c|ch an nhng con ci bng rm l{m l|
chn che chn an ton cho cc chin s {o trn a pha sau n. n ngy 19/4, 3 chin ho
ta ~ tin vo st hng ro. Qun ta bn ci quy ri, dng DKZ bn sp cc sng tin
duyn v bn ta l{m lnh L dng v cng khn qun, phi ku cu Mng Thanh. B ch
huy Ph|p cho lnh L dng v{ xe tng ra lp h{o nhng b ta bn ch|y 1 xe tng phi tho
chy, t b nh lp ho.

Tuy nhin, khi chin ho ta vo st hng ro th con ci t ra gim tc dng v khng cn

c n bn lt sn v lu n ca ch m cn lm l v tr. Cc chin s vn l du kch
ch hu li ngh ra c|ch {o ng hm chui qua hng ro vo st l ct ch. Lc 22 gi
ngy 22/4, trung o{n 36 ra lnh dng cc tp xung kch nh |nh v{o c im chim l
ct u cu. Theo k hoch, pho ta s bn 20 ph|t ym h nhng mi bn c 13 pht
th xung kch ~ yu cu ngng li. Ba mi tn cng cng lc nh ln t lng t. Lnh L
dng sng st khi thy nhng bng lnh Vit Minh cm sng cm li l xut hin trong
n. i u n trng Chevalier bo co s ch huy tiu o{n rng qu}n Vit chng khc
g nc trong khe thm ra ch n{o cng thy. Khng b l c hi, 3 mi xung kch ca ta
|nh thng vo s ch huy. Sau 15 pht, trung o{n mi kp a v{o n 2 trung i tng
vin. Phn ln 177 lnh L dng gi n b bt sng. Ch v{i lnh L dng chy thot
c v khu trung tm cho bit c im ~ tht th trong m. Trn |nh 206 ~ chng t
s thnh cng ca chin thut |nh ln. T tr i, lnh Ph|p mi khi thy ng ho ta
tin ti gn c im th nh thy mt ci cht c b|o trc, xut hin t lng t.

Sng sm ngy 23/4, tin tht th Huguette 1 bay v Mng Thanh. Sau pht bng
hong, De Castries cho kin l phi phn kch chim li 206. C Langlais v{ Bigeard u
phn i tng ny v theo h, nh vy s lm cho lc lng d b cui cng l tiu o{n
2 d L dng b tiu hao nng. Nhng, De Castries vn gi kin ca mnh. Bigeard c
giao nhim v t chc cuc phn kch. ng ta cho a lc lng d b ca tiu o{n 2 thuc
trung o{n d tim kch s 1, tiu o{n 6 d thuc a v tiu o{n 1 thuc trung o{n 2 b
binh L dng ln trung t}m khng Eliane, rt ton b tiu o{n 2 d L dng ang
ng }y v Mng Thanh. Tiu o{n 2 d L dng d ~ b st m trong nhng trn
|nh trc , ch cn gn 400 qu}n nhng vn l{ n v mnh nht tin hnh cuc
phn kch. N vn l mt tiu o{n tinh nhu, nhiu binh lnh l cu o{n vin thanh nin
Ht-le.
 Bigeard ngh khng qu}n cho m|y bay B26 n nm bom, pho binh s bn 1200
ph|t n ym tr. Bui tra yn tnh, tri nng. i i ta phng ng khu vc s}n bay ang
ngh tra th c lnh sn sng chin u. Lt sau, my bay Php thuc phi i 11F n b
nho oanh tc l{m hai t. Sau ph|o binh Ph|p trt n vo 206. Cao x ta |nh tr, bn
ri 1 m|y bay. Lc 14 gi, tiu o{n 2 d L dng c 3 xe tng ym h chia lm hai cnh
tin ra sn bay. Ph|o ta ~ tnh to|n phn t bn t trc, lc ny mi ln ting. Nhng ct
khi en trm ln lnh L dng nhng h khng chu dng li. Ch pho ta ngt bn, lnh
d li xng ln. Khi hai i i d L dng tin vo trn a trng tri ca sn bay th tr
thnh mc tiu ca li la d di ca nhng khu i lin ca i phng trong x|c chic
Curtiss Commando. Trung u De Bire b thng nng. C|c i i 7 v{ 8 d L dng b
thit hi nng. Mi pha nam cng chng may mn g. i i 5 d L dng loanh quanh
trong m hm h hn n nn khng n kp khi my bay oanh tc. Khi i i 5 v{ i i
6 d L dng tn cng th vp phi li la d{y c ca qun ta pha bc c im 206. Tuy
nhin, lnh d vn tn cng. Mt s li dng ng h{o tho|t nc sn bay, mt s li dng
nhng h bom vn ng. S lnh d tin theo h{o tho|t nc gp mt h bom ct t
ng ho ta nn li dng n |nh thc v{o sn i i 213 ca ta. Th trn bng chc
hn lon. Qu}n ta v{ lnh d L dng |nh gi|p l| c{ gi{nh git nhau tng on chin ho.
Tiu o{n trng Quc Tr cho rt v tuyn ho th hai v gi pho binh chi vin. Pho ta
bn trm ln tuyn ho th nht. Tiu o{n 2 d L dng thng vong nhiu trn trn a
va chim c ng lc n{y h c lnh rt lui. Bigeard nhn thy khng th hy sinh
tiu o{n d mt cch v ch. Ch pho ta ngng bn, tiu o{n 2 d L dng rt chy v
Mng Thanh. H phi rt lui sut chiu d{i s}n bay di n pho truy kch. Nhiu ngi
lao xung cc h bom trnh th li b sng ci i phng c c|i. Cuc lui qu}n cng
hao tn nh cuc tn cng. n khi kim im thit hi th tht |ng s. Tng cng 150 lnh
d (tc l khong na tiu o{n) cht v b thng. iu ngha l{ tp o{n c im ~
mt i nhng lc lng d b cui cng. Vin tiu o{n trng Liesenfelt b cch chc.
Nhng binh lnh sng st ca hai tiu o{n 1 v{ 2 d L dng lng danh st nhp li thnh
mt tiu o{n gi l tiu o{n h{nh qu}n d L dng.

Thi gian t ng{y 1 n ngy 7/5/1954 l thi gian ta tin h{nh t tn cng th ba v
t tng cng kch, tiu dit hon ton tp o{n c im in Bin Ph. n v L dng
cui cng b xo s ti in Bin Ph l tiu o{n 3 thuc trung o{n 3 b binh L dng.
Trc ng{y 13/3 trc khi n ra trn |nh, ti in Bin Ph c 2969 lnh L dng. Trong
s 4291 lnh nhy d tng vin sau n{y c 962 lnh L dng. Nh vy, tng s c 3931 lnh
L dng tham gia trn in Bin Ph. Theo Bernard Fall, trong c th c khong 1900
lnh c. Theo cc ngun t liu Php th tn tht ca lnh L dng ti in Bin Ph l
khong 2322 cht, mt tch v b thng. l{ cha k tn tht 294 s quan v{ lnh L
dng trong thi gian t 21/11/1953 n 12/3/1954.

Sau chin thng in Bin Ph, ngy 20/7/1954, Hi ngh Geneve v ho bnh ng
Dng c k kt. Theo Hip nh Geneve, Vit Nam tm thi chia lm hai min. Lc
lng khng chin tp kt ti min Bc v qun Php rt vo min Nam. Ngy 10/10/1954,
qun ta tin vo gii phng th H{ Ni. Qun Php sau khi rt khi min Bc cng dn
dn rt khi Vit Nam. n v L dng cui cng rt khi Vit Nam ngy 12/3/1956 l
tiu o{n 2 thuc trung o{n 5 b binh L dng, chm dt s c mt ca o qun L
dng Ph|p ti Vit Nam.

Mt s li nh gi v o qun L Dng.

- Lnh L dng, t ng{y u chin tranh ~ l{ ch da ch yu ca tng lnh Ph|p.

(i tng V Nguyn Gi|p, ng ti in Bin Ph, NXB Qu}n i nhn dn 1999,
Trang 131).

- Trc }y ta thng hiu sc mnh ca ch l v kh, trang b hin i, ch yu ca

ch l tinh thn, mt cng c x}m lc, mt i qu}n |nh thu. Nay ta ~ thy r thm ci
mnh ca mt i qun nh ngh Ti ng Kh, khng y 3 i i ca ch c th
ng u vi 2 trung o{n ch lc ca ta trong sut 52 gi lin. n Pheo trong chin
dch Ho{ Bnh c chnh cc chuyn gia qun s Php coi l mt mu mc trong t chc
phng ng c im. (i tng V Nguyn Gi|p, ng ti in Bin Ph, NXB Qu}n i
nhn dn 1999, trang 331-332).

- C|ch duy nht chng ta th hin lng bit n i vi nc Php l ci cht (i t

Hong t Amilakvari. ch huy bn l o{n L dng 13)

- Khi mt dn tc thc tnh, nhng ngi con u t nht ca n sn sng cng hin i
mnh gii phng cho n. Khi mt quc ln b e do sp , n sn sng hy sinh
nhng h s quan ca mnh

Vi nt v cc n v L dng tham chin trong chin tranh Vit Nam.

- Trung o{n 2 b binh L dng.

n Vit Nam thng 2/1946. Tham gia cc chin dch cn qut ti Nam Trung B. Thng
12/1946, tiu o{n 1 thuc trung o{n c iu ra Bc, tham gia chin dch Ho Bnh
1951-1952, b tiu dit ti in Bin Ph. Tiu o{n 2 c iu ra Bc B nm 1951, phi
thuc cho binh o{n c ng s 4 ti ng bng Bc B, nm 1953-1954 c iu sang
Lo ti C|nh ng Chum, Luang Prabang. Tiu o{n 3 c iu ra Bc B thng 5/1951,
vo Trung Trung B nm 1952-1954. Tiu o{n 4 c thnh lp cui nm 1949 gm binh
lnh ngi Vit do c|c s quan L dng ch huy, hot ng ti Trung Trung B nm 1950-
1954.

- Trung o{n 3 b binh L dng.

Cc tiu o{n 1 v{ 2 n Vit Nam thng 4 v tiu o{n 3 n thng 6/1946, cn qut ti
Nam B. Thng 3/1947, tiu o{n 1 c iu ra Bc B tip theo l{ c|c tiu o{n 2 v{ 3
th|ng 10/1947. Trung o{n ng dc ng s 4. i i 2 d trn Ph Thng thng
7/1948. C|c i i 5 v 6 v tiu o{n 3 b tiu dit trong chin dch Bin Gii thng
10/1950 v thnh lp li ti H Ni. Tiu o{n 3 c thnh lp trn c s tiu o{n h{nh
qun ca trung o{n 1 b binh L dng, th|ng 11/1952-4/1953, tham chin ti N Sn.
Nm 1951, c|c tiu o{n 4 v{ 5 c thnh lp gm lnh ngi Vit. 1951-1954 tham chin
ti Bc B. Thng 4/1953, tiu o{n 2 c iu sang Lo phi thuc cho binh o{n c
ng s 6. Tiu o{n 3 b tiu dit ln th 2 ti in Bin Ph nm 1954.

- Trung o{n 5 b binh L dng.

T Trung Quc v Vit Nam thng 2/1946, thng 9 chuyn vo Si Gn. Thng 11/1946,
trung o{n gii th. Thng 11/1949, tiu o{n 1 ca trung o{n c thnh lp li trn c
s tiu o{n thuc trung o{n 6 b binh L dng. Tiu o{n tham chin ti ng s 6
thng 3, quanh H Ni thng 4-5, Hu v{ { Nng ma h nm 1950. Th|ng 11/1949, tiu
o{n 2 ca trung o{n c thnh lp li trn c s tiu o{n 5 thuc trung o{n 4 b binh
L dng, hot ng ti Bc B, { Nng, Hu ma h nm 1950. Th|ng 10/1950, tiu o{n
tham chin ti ng s 4. Tiu o{n 3 ca trung o{n c thnh lp thng 3/1950.
Trung o{n ng ti Mng Ci cui nm 1950, tham gia x}y dng Phng tuyn De Lattre
nm 1951. Ma xu}n nm 1951, tiu o{n 4 thuc trung o{n gm lnh ngi Vit c
thnh lp, tiu o{n 3 phi thuc cho binh o{n c ng s 2, 1951-1952, cc tiu o{n 1
v 3 tham d trn Ho Bnh-ng s 6, cc tiu o{n kh|c hot ng ti Bc B. Thng
11/1952, tiu o{n 3 d trn N Sn, chuyn vo Trung B ma h nm 1953. Tiu o{n 2
tham d trn nhy d Lng Sn 1953. Th|ng 11/1953, tiu o{n 1 v{o ng bng Nam B,
sang L{o u 1954. Cc tiu o{n 2 v{ 3 hot ng ti Bc B nm 1954, th|ng 11 rt vo
Trung B. Th|ng 9/1955, trung o{n rt v{o S{i Gn. Ng{y 12/3/1956, tiu o{n 2 thuc
trung o{n l{ n v L dng cui cng ri Vit Nam.

- Bn l o{n L dng 13

n Vit Nam thng 3/1946, hot ng ti Nam B, Nam Trung B. Nm 1948, tiu
o{n 2 ca bn l o{n sang Cambodia ri Trung Trung B. Tiu o{n 3 ca bn l o{n
ng ti Hc Mn, gn S{i Gn. Nm 1949, tiu o{n 4 ca bn l o{n c thnh lp gm
lnh ngi Vit. Nm 1950, b|n l o{n ng ti Hc Mn. Nm 1951, c|c tiu o{n 2 v{ 3
ca bn l o{n ra Bc ng ti Phng tuyn De Lattre, tham d trn Ho Bnh-ng s 6.
Nm 1953, tiu o{n 3 ra Trung Trung B. Thng 10/1953, tiu o{n 2 tng cng cho
binh o{n c ng s 4. Nm 1954, c|c tiu o{n 1 v{ 3 ca bn l o{n b tiu dit ti in
Bin Ph.

- Trung o{n 1 k binh L dng

n Vit Nam th|ng 1/1947 nhng cha c xe c nn hot ng nh n v b binh. T

th|ng 4/1947, trung o{n bt u nhn trang b gm xe bc thp Coventry ca Anh, xe
trinh s|t Humber mang i lin, xe vn ti bc thp, xe gp, 5 xe tng hng nh H39. Cui
nm 1947, c|c chi o{n 1 v{ 2 hot ng ti Nam B, chi o{n 3 ti { Nng, chi o{n 4 ti
Hu, chi o{n 5 ti ng Hi, chi o{n 6 ti Phan R. u nm 1948, trung o{n c chia
th{nh Lin o{n 1 (2 chi o{n) hot ng ti Nam B, sau c tng cng chi o{n 6. Lin
o{n 2 gm 3 chi o{n 3, 4, 5 hot ng ti Hu, Qung Tr, ng Hi, Trung Trung B nm
1950. Cui nm 1950, lin o{n 1 nhn thm cc xe bc thp li nc LVT4. Ma h nm
1951, lin o{n 1 i th{nh lin o{n 1 c lp. Lin o{n 2 cng nhn thm xe c v thnh
lin o{n 2 c lp. Gia nm 1953, c|c lin o{n xe li nc v{ c|c n v khc ca trung
o{n 1 k binh L dng c tng cng 14 chi o{n chin u v{ 4 chi o{n ym tr, trang b
ch yu gm xe tng M29, xe li nc LVT4, xe bc thp na bnh xch, xe bc thp bnh
hi M8, lu ph|o 75mm HMC v{ xe tng hng nh M5A1 lm nhim v c ng tc chin
trn ton chin trng ng Dng.

- Tiu o{n 1 d L dng.

n Hi Phng ngy 15/11/1948, hot ng ti Bc B. Nm 1950 hot ng ti mt

trn ng s 4, b tiu dit trong chin dch Bin Gii. Thng 3/1951, tiu o{n c
thnh lp li, tham gia chin dch Ho{ Bnh. Nm 1952, tiu o{n d trn N Sn. u 1953,
tiu o{n hot ng ti Ty Nguyn v Lo, cui nm rt v Bc B, tham gia nhy d |nh
chim in Bin Ph. B tiu dit trong chin dch in Bin Ph.

- Tiu o{n 2 d L dng.

n Si Gn ngy 3/1 1/1949, hot ng ti Nam B. Nm 1950 hot ng ti Trung B

ri c iu ra Bc B. Tham gia chin dch Ho Bnh 1951-1952. D trn N Sn. Nm
1953, tham chin ti C|nh ng Chum, L{o. u nm 1954, rt v hot ng ti Trung B,
Nam B. Ng{y 18/3/1954 c iu gp v H Ni lm d b v{ sau tng vin ln in
Bin Ph v b tiu dit.

- Tiu o{n 3 d L dng.

L tiu o{n hun luyn, cung cp qun s thay th cho cc tiu o{n 1 v{ 2 d L
dng. Trong nhng ngy tp o{n c im in Bin Ph nguy ngp, Php quyt nh
tng vin tiu o{n 3 d L dng sang ng Dng cng tiu o{n 7 d thuc a. Nhng
n khng cho php my bay qun s Php h cnh tip du ti nc ny nn cc my
bay C124 phi bay vng qua Ceyland (by gi l{ Sri Lanka) lc cn l{ thuc a ca Anh
tip du. C hai tiu o{n d n Vit Nam khi trn in Bin Ph ~ kt thc. S qun
ca tiu o{n 3 d L dng c ly ra thnh lp li cc tiu o{n 1 v{ 2 d L dng.

Cc n v chuyn mn khc.

Bn cnh c|c n v chin u, lnh L dng cn c nhiu n v k thut nh i i

40 vn ti L dng, i i 2 sa cha L dng, i i 21 cng binh L dng, tiu o{n
61 k thut v.v v{ 1 o{n t{u bc thp do trung o{n 2 b binh L dng iu khin, hot
ng trn on Ninh Ho, Phan Thit, Nha Trang. o{n t{u c 2 u m|y hi nc v 14 toa
gm toa ch huy, toa thng tin, toa cu thng, toa n, 2 toa trn i trc d mn. o{n
t{u c trang b 1 ph|o 40mm, 1 ph|o 20mm, 8 i lin 2 nng, 1 ci 81mm v 1 ci
60mm. o{n t{u c 1100 lnh L dng. Sau khi qu}n Ph|p rt khi Vit nam, o{n t{u b
d b.

Trong lch s chin u ca mnh, chin trng ng Dng c bit l Vit Nam l{ ni
lnh L dng chu tn tht nhiu nht v nhn mng.

Trong cuc chin ng Dng ln th hai 1946-1954, thit hi ca i L dng trn

chin trng ng Dng l{ 309 s quan, 1082 h s quan, 9092 lnh, tng cng 10.483
ngi, so vi tn tht ca o qu}n L dng trong i chin th gii th hai l{ 9017 ngi
th cao hn nhiu. iu ni ln mc c lit ca cuc chin.

C th ni rng, lnh L dng ~ th hin kh nng ca mt i qun nh ngh chuyn

nghip, c tinh thn chin u. Khng phi t nhin m{ tng t Php ng Dng coi
c|c n v L dng l{ tr ct ca qun vin chinh. Tuy nhin, trong cuc khng chin anh
dng ca qun v dn Vit Nam, c|c n v L dng cng khng th l{m thay i c
tnh hnh. Tri li, v bn cht l mt o qu}n |nh thu chuyn nghip nn khi vp phi
cuc khng chin trng k th im yu dn dn bc l r. l{ i L dng l{ o qun
|nh thu chuyn nghip nn khng c l tng hoc l tng l tin. Th hai l lnh L
dng c hun luyn hnh mu phng T}y, trang b hin i, c gii ho, tc chin
chnh quy trong chin tranh quy c nhng nng n, khng thch hp i ph vi chin
tranh nhn dn ca ta. Cuc chin m mi ngi dn l mt chin s, mi lng xm l mt
ph|o {i. Thng vong trong chin u ln nn lin tc i hi b sung. Cc trung tm
hun luyn lnh L dng Algeria lin tip nhn c|c t tn binh b sung mi m hun
luyn a sang ng Dng. Thit hi nng nn nm 1951, chng trnh hun luyn tn
binh L dng phi gim t 9 tun xung 6 tun tng s lng hun luyn. Thm ch
nhiu lnh L dng sau khi kt thc thi gian hun luyn, thay v n tr ti Bc Phi mt
vi thng theo thng l rn luyn thm, th b gi thng sang ng Dng.

u nm 1949, c|c vin ch huy ng Dng ku ca cht lng hun luyn chin
thut ca lnh L dng gim st. Nm 1950, trung o{n 3 b binh L dng b|o c|o ln
trn rng qu}n tng vin mi nhn c hun luyn rt km[69]. B binh Php, bao gm lnh
L dng, t ra thiu kinh nghim |nh cn chin v{ |nh m trong khi c|c n v Vit
Minh trang b nh ngy cng t ra c ng hn. Theo nhiu nh nghin cu lch s qun s
Php, t nm 1950, kh nng |nh bi cc cuc hnh qun quy m nh ca Php ca cc
n v Vit Minh ~ n}ng cao r rt, c ngha l{ tn tht ca Ph|p ng{y c{ng tng.[70] C mt
kinh nghim c c kt rng, k no may mn sng st c sau 3 th|ng u tin th k
c c may sng tr v. Khng nhng thiu lnh m{ i L dng ng{y c{ng thiu trm
trng h s quan. Nm 1949, trung o{n 2 b binh L dng ph{n n{n qu| thiu h s quan.
Trong s cc h s quan l}u nm th cn qu| nhiu k say ru, nhng ngi mi th thiu
kinh nghim ch huy. u nm 1951, trung o{n 5 b binh L dng b|o c|o thiu 17
thng s nht, 35 thng s v{ 71 trung s nht. Ngy 2/6/1953, trong bn bo co, vin
ch huy tiu o{n 2, trung o{n 5 b binh L dng than th H }u ri, nhng thng s
nht v{ thng s ca i L dng?[71]. Mt bo co ca qu}n i Php thng 8/1953 cho
bit t l thiu ht h s quan ca i L dng l{ 12,8% v{ 19% trong c|c n v Bc Phi,
Senegales v Bo i. S st gim kh nng chin u ca b binh Php dn n s ph
thuc ngy cng nhiu vo ho lc pho binh. T nm 1952 n 1954, tiu th n pho
ca Php ng Dng tng gp i.

Mt vn au u kh|c i vi qu}n Ph|p ni chung v{ i L dng ni ring l{

phong tro khng chin vng ch hu v cc hot ng du kch ca ta. Bin la chin tranh
nhn dn ca ta thc s l{m cho i qu}n L dng ca Ph|p nh b sa vo gia mt by
ong v v ch}m t t tung. Hm chng, cm by, lu n g{i, mn v.v nh nhng ci cht
v hnh mang li s khng khip cho lnh L dng. Lnh L dng Kemenci vit: Khi i
tun, chng ti lun lun phi ci thp u xung v mn v by ging ra khp ni[72]. Mn
i phng phn ln l t ch to ti ch, gi bng dy. N khng mnh bng mn Nht Bn
nhng vn c hiu qu, lm b thng nhng ngi lnh ng gn nh ly i mt ci
chn hay mt con mt ca anh ta. |ng s nht l b thng bi mnh kim loi nu v
phc ch}n p trng mn.

Bn cnh , d ~ rt c gng nhng Ph|p khng t{i n{o lp ra c mt chnh quyn

tay sai hu hiu v{ nh vy c ngha l{ c|c t c{n qut bnh nh ca qun Php ni
chung v{ L dng ni ring chng em li hiu qu g |ng k. Nm 1953, tiu o{n 2 d
L dng bo co cc hot ng bnh nh ca mnh khng em li kt qu g v cc cuc
hnh qun ca n khng c h tr bi cc hot ng chnh tr - x hi hu hiu ca chnh
quyn Vit Nam (ngu quyn Bo i). Nm chnh quyn thc t nng thn l Vit Minh,
rt i khi b tin |nh nhng lp tc xut hin tr li khi bng nhng ngi lnh L dng
cui cng khut trn ng la. Bo co ca tiu o{n cho rng, bnh nh m khng c mt
chnh tr cng nh to ra c mt c cu dn s hu hiu th r rng s tht bi[73].

Ngoi ra, h thng ch im v mng li gi|n ip do Php to ra hot ng km do

cng tc bo mt phng gian trong chin tranh nhn dn ca ta v hiu ho. Bo co ca
bn l o{n L dng 13 nm 1950 vit: i khi cng |nh p c Vit Minh do tin tnh
b|o nhng trng hp ny him lm. Chng ti phi tha nhn l{ chng ti c thng tin
ti[74]. Nhiu cuc hnh qun b hu b v thiu thng tn tnh b|o. Lnh L dng t ra km
hiu qu khi i ph vi hot ng du kch. Lnh L dng Kemenci vit: khi v{o l{ng,
chng ti ch thy ph n, tr em v{ ngi gi. Chng ti phi mt th gi tm ra k bn
chng ti m chng bao gi tm ra h. Nhng ngi ny trn trong nhng hm b mt ~
{o t trc. Rt kh bt c h v li vo hm qu hp i vi ngi u v hm th c li
thot b mt. Ti mt l{ng, ngi dn mi chng ti ung tr v{ ru trng. Nhng khi
chng ti i khi th h li bn v{o chng ti. l{ ti sao chng ti b cht mt v b
thng v{i ngi.[75] Nhng n bt L dng bin thnh nhng c o c lp b i
phng bn ta, quy ri, tp kch v tr thnh nhng a ngc i vi lnh L dng. Cuc
sng ca nhng n bt ny, theo li k ca Ainley, lnh thuc trung o{n 1 k binh L
dng, ch sng nh v{o lng bao dung ca vin ch huy Vit Minh a phng, ngi c
sc mnh trn ngp n khi no anh ta mun.

Trong thi gian tham chin Vit Nam, lnh L dng ~ g}y ra v v{n ti c vi nhn
dn ta. Nhng ti c ca lnh L dng th kh c th ni ht. Ch xin c nu mt vi v d
dn chng t li k ca Ainley. Mt ln khi i c{n, Ainley ~ c ngn cn vin tiu i
trng ngi Armenia khi tn n{y ang h~m hip mt c gi Vit Nam. Ainley k li: Ti
tm vo vai hn ta, ging hn ra khi c gi v bo rng hn khng c l{m nh vy
Tht l lng l hn ta ph| ra ci v theo mt cung cch thn mt nht hn bo rng ti nn
nhanh chng quen vi nhng cuc cng dm thn mt nho nh kiu nh th. Do ti n
cu, c g|i ~ c c hi trn thot vo bi rm vi b qun o b x r|ch ti t[76]. Ainley
cm thy chong vng khi anh ta nhanh chng nhn ra rng h~m hip, |nh p, t ph,
hnh h nhng ngi nng dn v dn lng v ti l nhng vic thng xuyn xy trong
nhng cuc tun tra v nhng cuc cn ca qu}n Ph|p[77]. Chng c g kh hiu ti sao lnh
L dng li b nhiu n au, chu nhiu tn tht nh vy. Gy ti c th tri khng dung
t khng tha.

Ni mt cch khch quan, trong thnh phn ra nhp lnh L dng, bn cnh nhng
phn t phn ng, lu manh cng c nhng ngi d}n lao ng, v hon cnh x y m
chn con ng l{m lnh |nh thu. c tn mt chng kin cuc chin u kin cng
gi{nh c lp ca nhn dn ta, nhiu ngi ~ tnh ng v chy sang h{ng ng ta tm con
ng i ng. B|o c|o h{nh qu}n ca Php ghi nhn nm 1945 ~ c 5 trng hp lnh L
dng chy sang h{ng ng ta. l{ c|c anh Chin S, L c Nh}n (ngi c), anh Nguyn
Dn (ngi \o) cng hai ngi na. Bo co ngy 15/1/1949 ca i L dng ~ ghi nhn
t th|ng 9/1945 n thi im ~ c 721 lnh L dng chy sang h{ng ng kh|ng
chin.

V pha ta, t nhng nm u ca cuc khng chin, ta ~ t chc cng t|c ch vn v

~ thu c nhiu kt qu. Theo con s thng k cha y ca ta, trong sut cuc khng
chin chng Ph|p ~ c 1373 lnh L dng chy sang h{ng ng ta v{ ~ tch cc tham gia
chin u[78]. Bc H gi h, cng vi nhng hng binh thuc cc dn tc thuc a Php v
Nht vi ci tn chung l nhng ngi Vit Nam mi. Nhiu ngi ~ tr thnh nhng cn
b ca ta nh anh Nguyn Dn l c vn qun s cho i tng V Nguyn Gip cho n
nm 1950.

Nm 1948, ta m mt chiu ~i s ti Th|i Nguyn n tip cc hng binh u-Phi.

Nhiu h{ng binh L dng ~ tham gia chin u anh dng trn c|c mt trn. Thm ch,
mt s n v c bit gm c|c h{ng binh L dng ~ c thnh lp v tham gia chin
u nh i Guillaume Tell ti Vit Bc do anh L c Nh}n, ngi c, ch huy hay i
quyt t gm to{n h{ng binh L dng chin u bn cnh trung o{n Trn Cao Vn ti
Trung B. C|c h{ng binh L dng v{ c|c d}n tc kh|c cng c ta s dng trong cng tc
tuyn truyn ch vn vi nhng binh lnh trong qu}n i Ph|p ng chng vi h. Nhiu
ngi Vit Nam mi c Chnh ph ta tng thng nh c|c anh Koch v{ Klement c
thng Hu}n chng chin cng.

Cuc chin u ca nhng ngi Vit Nam mi ~ g}y nn s hoang mang trong hng
ng binh lnh Ph|p. V vy m thng 4/1947, khi c gi|o s Paul Mus n gp Bc H
trao i v vic ngng bn, mt trong nhng yu cu trong ti hu th ca Cao u Php
Bolaerzt lc l{ pha ta phi trao tr nhng ngi nc ngo{i chy sang h{ng ng kh|ng
chin. Bc H ~ b|c b yu s|ch l|o xc y. Sau ny, t nm 1951 n 1955, ta ~ t chc
cho 761 ngi, ch yu l{ ngi c, tr v t quc. Nhn dn Vit Nam khng bao gi
qun nhng ngi vit Nam mi ~ s|t c|nh bn mnh trong cuc khng chin anh dng
gii phng dn tc, ginh li c lp t do cho t nc Vit Nam.

BN TUYN NGN CA T BINH B BT CH BN, NH]N NG[Y C TR T DO

19/12/1951

Trc ht, chng ti mun by t v th hin tt c lng bit n ca chng ti i vi

chnh sch khoan hng ca Ch tch H Ch Minh v Chnh ph Vit Nam v ~ tr li t do
nhanh chng cho chng ti.
 Chng ti cng cm n v tt c nhng s tht m{ chng ti ~ c bit trong nhng
ngy bn cnh cc ng. S tht ~ bin chng ti, ngy hm qua cn l k th, thnh
nhng ngi o{n kt trong cng mt cuc u tranh v ho bnh v dn ch th gii.

Tt c cc bn c tr li t do hm nay gm ngi Ma-rc, Ph|p, c, Hung, Ba Lan,

Ty Ban Nha, Italia, mt ln na o{n kt li th hin s luyn tic ca mnh v ~ nghe
theo nhng li tuyn truyn di tr ca bn xi gic chin tranh Ph|p v{ ~ bn li ko
vo cuc chin tranh phi ngha n{y. Bi vy chng ti ch c mt iu mong mun duy nht
l tm cch sa cha ni au n m{ chng ti ~ g}y ra v{ tr n i vi ton th nhn dn
Vit Nam v nht l{ i vi cc nh chc trch dn s cng nh qu}n s v{ ban l~nh o
tri giam, nhng ngi ~ l{m ht sc mnh to iu kin thun li cho cuc sng ca
chng ti ni }y. Chng ti sp phi xa cc ng, ln ny khng phi mang xng tht
ca mnh lm mi cho i bc trong cuc chin tranh x}m lc Vit Nam, m{ l{ i theo con
ng ca nhng ngi bn chng ti nh Henri Martin, Leo Figueres, Raymonde Dien v
bn cnh h, chng ti s u tranh cho ho bnh bi v chng ti khng c bt c mt li
ch no trong cuc chin tranh thuc a. Tt c t nc ca chng ti ang cn chng ti
xy dng mt chu u v mt chu Phi t do dn ch v{ tham gia v{o phong tr{o u
tranh i ngng chin Vit Nam. Chng ti kt thc bng vic h vang cc khu hiu:

Ch tch H Ch Minh mun nm!

Nc Vit Nam Dn ch Cng ho{ mun nm!

Ho{ bnh mun nm!

(K tn vo bn tuyn b ny gm 4 lnh c, 4 lnh Php, 3 lnh Ba Lan, 1 lnh Hung, 1

lnh Italia thuc tiu o{n 2, trung o{n 3 b binh L dng, 1 lnh Ba Lan thuc tiu o{n 1
d L dng. Ngo{i ra. cng k v{o bn tuyn ngn cn c 10 lnh Ma-rc thuc tiu o{n 2,
trung o{n 6 b binh Ma-rc. Nguyn bn bn tuyn b ny nm trong h s lu tr s No
1096 ca Trung t}m lu tr quc gia 1, Cc Vn th v{ Lu tr Nh{ nc. Tc gi trch dn
theo bn dch trong cun Chin tranh ng Dng qua ting ni ca binh lnh Ph|p ca
Trung t}m lu tr quc gia 1, Cc Vn th v{ Lu tr Nh{ nc, NXB Qu}n i nhn dn
ph|t h{nh nm 2004)

DANH MC TI LIU THAM KHO

1. Lch s qu}n i nhn dn Vit Nam, Ban nghin cu lch s qu}n i - Tng cc
Chnh tr, NXB Qu}n i nhn dn, 1974.

2. Nhng chng ng lch s, i tng V Nguyn Gip. NXB Chnh tr quc gia,
1994.

3. Chin u trong vng v}y, i tng V Nguyn Gi|p, NXB Qu}n i nhn dn-NXB
Thanh nin, 1995.

4. ng ti in Bin Ph, i tng V Nguyn Gi|p. NXB Qu}n i nhn dn, 1999.
5. in Bin Ph - im hn lch s, i tng V Nguyn Gi|p, NXB Qu}n i nhn
dn, 2000.

6. i o{n Qu}n tin phong-k s, NXB Qu}n i nhn dn, 1978.

7. Lch s s o{n b binh 312, NXB Qu}n i nhn dn, 1995

8. T { Nng n in Bin Ph Nguyn Khc Cn-Phm Vit Thc, NXB Qu}n i

nhn dn, 1994.

9. Nhng ngi Vit Nam mi, B|o Qu}n i nh}n d}n, NXB Qu}n i nhn dn, 2005

10. Chin tranh ng Dng qua ting ni ca binh lnh Ph|p, Trung t}m lu tr quc
gia 1, NXB Qu}n i nhn dn, 2004.

11. m d{i Nht-Php bn nhau, B|c s Ng Vn Qu, NXB Tr, 2001.

12. Cn c a trong phong tro Cn Vng chng Ph|p, Dng nh Lp, NXB Chnh
tr quc gia, 2004.

13. Nhng vin tng ng nga, Nguyn Phng Nam, NXB Lao ng, 2004.

14. T 2B n S.D.E.C.E, S Tm, NXB Cng an nhn dn, 1984.

15. Lch s chin tranh v ngh thut qun s, Vin lch s qun s Vit Nam, 1986
(Dch t bn ting Nga).

16. The French Foreign Legion, Douglas Porch, NXB Harper Collins, 1991.

17. French Foreign Legion, 1914-1945, Martin Windrow, NXB Osprey, 1999.

18. French Foreign Legion, lnfantry and Cavalry since 1945, Martin Windrow, NXB
Osprey, 1996.

19. French Foreign Legion Paratroops, Martin Windrow, NXB Osprey, 1985.

20. Hell in a small place-the siege of Dien Bien Phu, Bemard Fall, NXB Da Capo Press,
1996.

21. lndochina S.O.S , Andre Viollis,. (Paris: Gallimard, 1935)

22. La guerre dlndochine, Lucien Bodard.

 CH THCH

[1] Souvenir dun vieux soldat, H. Spinner (Messeiller, 1906), tr.136.

[2] Ghi chp ca Dupin, s lu tr SHAT, 1 Ki98 ca Lu tr qu}n i Php.

[3] Jacquot, Mon journal, 19/9.

[4] Martyn, Life in-the Legion, tr.206-207.

[5] Lelivre, Campagne, tr.97.

[6] Lelivre, Campagne, tr.110.

[7] Rapport, tr.45-46.

[8] Martyn, Life in the Legion, tr.226.

[9] Douglas Porch, The French Foreign Legion, tr.268.

[10]Trung u Langlois, Qu{ lu nim t Madagascar (Paris: Charles lavauzelle, 1897),

tr.76-77, 89.

[11] Lentonnet, Carnets, tr. 86.

[12] Trung u Langlois, Qu{ lu nim t Madagascar, tr.114.

[13] Trung u Langlois, Qu{ lu nim t Madagascar, tr.117.

Zouaves l tn mt i qu}n c Php thnh lp gm ngi mt s b tc thiu s

[14]

ti khu vc Bc Phi, rt thin chin, c s dng nhiu trong cc cuc x}m lc thuc
a ca Php. Nhiu n v Zouaves ~ c a sang tham chin ti Vit Nam khi Php
x}m lc nc ta. (Ch thch ca tc gi).

[15] Favrel, Ci-devant legionnaire, tr.140,145, 146.

Dng nh Lp, Cn c a trong phong tro Cn Vng chng Php, NXB Chnh tr
[16]

quc gia, tr.13.

Nguyn Khc Cn-Phm Vit Thc, T { Nng n in Bin Ph, NXB Qu}n i
[17]

nhn dn, tr.82.

[18] Boisset, Tuyen Quang, tr.28-29.

[19] Bn-mat, Souvenir, tr.142.

[20] Bn-mat, Souvenir, tr.147-148.

[21] Douglas Porch, The French Foreign Legion, tr.232.

[22] Maury, Mes campanes, tr. 193-194.

[23] Maury, Mes campanes, tr. 194-196.

[24] Notes, tr. 44.

Ng Vn Ho{, Nhng tp xc Php-Vit Trung K v Bc K t 1885 n 1896,

[25]

Tp ch nghin cu lch s s 6/1984, tr.67.

Dng nh Lp, Cn c a trong phong tro Cn Vng chng Php, NXB Chnh tr
[26]

quc gia, tr.39.

[27] i t Tournyol du Clos, La Lgion trangre au Tonkin 1883-1932.

[28] Carpeaux, La chasse aux pirates, tr. 64-65.

[29] Pfrmann, Le Sergent Prrmann, tr. 69, 74.

[30] Pfrmann, Le Sergent Pfrmann, tr. 82-83.

[31] Sylvre, Flutsch, tr. 64.

[32] Carpeaux, La chasse aux pirates, tr. 84.

[33] Carpeaux, La chasse aux pirates, tr. 84-85.

[34] Le Poer, A Modern Legionary, tr. 127.

[35] Carpeaux, La chasse aux pirates, tr. 46.

[36] Sylvre, Flutsch, tr. 64.

[37] Carpeaux, La chasse aux pirates, tr. 238.

[38] Douglas Porch, The French Foreign Legion, tr. 509.

[39] Andre Vlottls, Indochina S.O.S. (Paris: Gallimard, 1935), tr. 159.

[40] Douglas Porch, The French Foreign Legton, tr. 509.

[41] Dougas Porch, The French Foreign Legion, tr. 509.

[42] Douglas Porch, The French Foreign Legion, tr. 510.

[43] Andre Vollis, lndochina S.O.S. (Paris: Gallimard, 1935), tr. 158.
[44] B|c s Ng Vn Qu, m d{i Nht-Php bn nhau, NXB Tr, tr. 132, tr. 133-134.

[45] B|c s Ng Vn Qu, m d{i Nht-Php bn nhau, NXB Tr, tr. 26-27

[46] B|c s Ng Vn Qu, m d{i Nht - Php bn nhau, NXB Tr, tr. 32.

[47] B|c s Ng Vn Qu, m d{i Nht-Php bn nhau, NXB Tr, tr. 34.

[48] B|c s Ng Vn Qu, m d{i Nht-Php bn nhau, NXB Tr, tr. 123.

i tng V Nguyn Gip, Nhng chng ng lch s, NXB Chnh tr quc gia, tr.
[49]

395.

[50] Douglas Porch, The French Foreign Legion, tr. 513.

i tng V Nguyn Gip, Chin u trong vng v}y, NXB Qu}n i nhn dn-NXB
[51]

Thanh nin. tr. 35.

[52] Lch s qu}n i nhn dn Vit Nam, NXB Qu}n i nhn dn - 1974, tr. 254.

[53] Lch s qu}n i nhn dn Vit Nam, NXB Qu}n i nhn dn - 1974, tr. 330.

i tng V Nguyn Gip, Chin u trong vng v}y, NXB Qu}n i nhn dn-NXB
[54]

Thanh nin, tr. 267. Lch s s o{n 31 2 b binh, NXB Qu}n i nhn dn-1995, tr. 23.

[55] Douglas Porch, The French Foreign Legion, tr. 517.

[56] Kemenci, Legionnaire en avant, tr. 115.

[57] Lucien Bodard, La guerre dlndochine, tr. 406-9.

[58] Douglas Porch, The French Foreign Legion, tr. 521.

Bo co ca tng Carpentier gi Th tng Ph|p th|ng 10/1950 khng ngy, s

[59]

lu tr h s qu}n s Php SHAT, 10H1142.

[60] Kemenci, Legionnaire en avant, tr. 201.

[61] Kemenci, Legionnaire en avant, tr. 20-11.

[62] H s lu tr qun s Php s SHAT, 10H376, 1951.

[63] H s lu tr qun s Php s SHAT, 10H376, tiu o{n 2 d L dng 1950.

H s lu tr qun s Php s SHAT, 10H376, tiu o{n 2 d L dng 8/1951-

[64]

3/1952.

[65] H s lu tr qun s Php s SHAT. 10H376, tiu o{n 2 d L dng 12/1952.

[66]i tng V Nguyn Gi|p, ng ti in Bin Ph, NXB Qu}n i nhn dn 1999,
tr. 307, 308, 327. i o{n Qu}n tin phong, NXB Qu}n i nhn dn - 1978, tr. 408-409.

i tng V Nguyn Gi|p, in Bin Ph - im hn lch s, NXB Qu}n i nhn dn

[67]

2000, tr. 66.

[68] Trung s Kubiak, Cuc h{nh qu}n Castor, tp ch Kepi Blanc 10/1962, tr. 36.

H s lu tr qun s Php s SHAT. 10H375, trung o{n 3 b binh L dng, qu

[69]

3/1950.

[70] Douglas Porch, The French Foreign Le gion, tr. 534.

H s lu tr qun s Php s SHAT, 10H375, tiu o{n 2, trung o{n 5 b binh L

[71]

dng, 6/1953.

[72] Kemenci, Legionnaire en avant, tr. 211.

[73] H s lu tr qun s Php s SHAT, 10H376, tiu o{n 2 d L dng, qu 2/1953.

[74] H s lu tr qun s Php s SHAT, 10H376, bn l o{n L dng 13, 1950.

[75] Kemenci, Legionnaire en avant, tr. 174.

[76] Ainly, ln order to die, tr. 42-43.

[77] Ainly, ln order to die, tr. 29, 37.

Phan c, n v tuyn truyn v trang Guillaume Tell, Nhng ngi Vit Nam mi,
[78]

NXB Qu}n i nhn dn 2005, tr. 11-14.

 Chia s ebook: https://downloadsach.com

Follow us on Facebook: https://facebook.com/caphebuoitoi