HO NGUYEN TRUNG NAM ONG MONG LUC TRAN NGHIA dich, chu thich va gidi thiéu GIGI THIEU VAN BAN Hé Nguyén Tring (1374-1446) tut Manh Nguyén, hiéu Nam Ong, ngvéi Dai Lai”, tinh Thanh Héa. Té tién ong & hutdng Bao Dét dat Dién Chau, dén doi Hd Liém méi doi dén Dai Lai. Vi Hé Liém lam con nudi Tuyén by Lé Huan nén déi ho la Lé. Hé Nguyén Tritng do vay cén dude sit ca chép 1a Lé Tring. Ong 1a con truéng cia Hé Quy Ly nhung khong ké cha lam vua, ma chi gitt chic Tu dé ta Tudng quéc. Trong cuéec chién tranh xam luge nude ta, quan Minh da bat dude ong vao nam 1407, dua vé Bic Kinh cing cha 1a H6 Quy Ly, em 14 Hé Han Thvang va chau 1a Nhué (con Hé Han Thuong). Vi biét ché tao sting “than co”, mét thu vit khi ¢6 stic sat thuong Idn, vuot han céc loai sting duong thai, Hd Nguvén Trizng dude nha Minh tha khong giét va sai tréng coi 1, Dai Lai: vén huang: nay 4 phia bac séng Len, huyén Vinh Léc Tinh Thanh Héa edn c6 mii Kim Au. tite nui Dai Lai ca. Huang Dai Lai c6 lé nam 6 ving nay. eaviée ché tao vi khi'”. Ta chite Cong bd doanh thién ty thanh lai ty Chu su. éng dan dan dude thang lam Lang trung. réi Céng bé Hitu thi lang, Céng bé Ta thi Lang (1436), Céng bd Thuong thu (1445). Ong mat. vao thang 7 nam Chinh thong 11 (1446). tho 73 tudi. Nam Ong méng luc duge viet xony vao nam Mau Ngo (1438), 18 tae phd duy nhat hién con ctia H6 Nguyén Tring. Dau sach co bai tua cua Hd Huynh, mét quan Thuong thu déng triéu vai H6 Nguyén Trimng, viét nam Chinh Théng 5 (1440). Tiép dén 1A bai tua cia chinh Hé Nguyén Tring viet vao nam Chinh Théng 3 (1488). Réi dén phan chinh cua sach gom 31 thién truyén. Cuén sach c6 bai Hau tv cia Tong Chuong. ngudi Viet Nam, lam quan triéu Minh, viét nam Chinh Théng 7 (1442). Cac truyén trong Nam Ong méng luc 18: 1. Ngbé Vuong thay mat; 2. Truc Lam thi tich; 3. 'Té linh dinh ménh: 4 Due tat bitu vi; 5. Phu dite trinh minh: 6. Van tang khi tuyét: 7. Van Trinh nganh truc; 8. Y thién dung tam: 9. Dang luc than di; 10. Phu thé ti tiét; 11. Tang dao than thong; 12. Tau chugng minh nghiém; 13. Ap lang Chan nhan; 14. Minh Khéng than di: 15. Nhap mong ligu bénh; 16, Ni su die hanh; 17. Cam khich dé hanh: 18. Diép tu thi each; 19. Thi y thanh tan; 20. Trung true thién chung; 21. Thi phung trung gidn; 22. Thi dung tién nhan canh ct: 23. Thi ngén tu phy; 24. Ménh thong thi triéu; 25. Thi chi cong danh: 26. Tiéu thi 18 cu: 27. Thi cit kinh nhén; 28. Thi triéu du khanh (khudng); 29. Thi xing tudng chic: 30. Thi than tri quan; va 31. Quy khach tugng hoan. Nhung nay chi con lai 28 thién (mat cac thin 24, 25 vA 26), hién duge in 1. Nguyén van chit Han la “chuyén dé tao binh tugng cuc sting tin hoa duge”, c6é thé hiéu 1a chuyén don déc vie ché tao cac thit tén hia va thude sting 6 Cuc ché tao vi khi, %trong cac bé suu tap cé cua Trung Quée nhu Ky lue vung bién; Thuyét phu tuc quyén thap tu; Ngii triéu tiéu thuyét dai quan; phan Hoang Minh bach gia tiéu thuyét; Ham phén lau bi kip dé cuu tap; Tung thu tap thanh sa bién, phan Sw dia loai vv..." Theo lai tya cla Tac gia, Nam Ong méng luc duge bién soan mot la dé “biéu duong cac mau viéc thién cia ngutdi xua"; hai la dé “cung cAp diéu méi la cho bac quan ti” (Nam Ong méng luc tu). Déi véi ching ta ngay nay, Nam Ong mong luc 14 mét ngudn tu héu quy dé nghién citu vé van boc vA stt hoe nuéc ta ddi Ly Tran, mét giai doan ma sach vé cn lai rat it. Dudi day, chung téi dich va gidi thiéu bai tya cha HO Huynh, bai twa cua H6é Nguyén Tritng, bai hau tu cha Téng Chuong. cing 28 thién hién cén, theo ban chit Han chép 4 bd ting thu Ham phan léu bi kip; Thy vién Vien théng tin khoa hoe x8 hi; ky hiéu P.521 (2). BAI TUA THU NHAT OG SACH “NAM ONG MONG LUC” Kia mat tréi, sao téa sing, may rang phd mau, 46 1A vé dep cia trai; nui non bia vay, ed cay hoa trai, d6 la vé dep cua dat; danh higu dién chung, 18 nhac giao héa, dé 1A van minh cia ngudi. Khap trong tréi dat biét bao nhiéu nuéc, khéng dau 1& khéng c6 nén van minh. Nay éng Lé Tritng, ts 1. Theo sach Trung Quéc tung thu tong luc (dan theo Viet Nam Han vén tiéu thuyét ting soan. Série J, tap 6, Tran Khanh Hao. Vuong Tam Khanh chi bién. Hoe vién Vien Déng bac cd Paris xuat ban; Hoe sinh thu cue Day Loan an hanh nam 1986). 59Manh Nguyén, nguii Giao Nam" dang gitt chitc Ta thi lang 6 Bo Céng 1A nguii tu chat théng minh, tai hoc xuat sae, vii toi lai Ja ban cing triéu, mdi ri cé dem cuédn Nam Ong méng luc dua cho tai xem va nha viét tua, Téi doc khap mot lugt, biét “Nam Ong” 1a tén hiéu cia Manh Nguyén; van éng ngdn gon ma nghién can, cao nha ma héa hgp, theo tinh cam ké viée, theo ¥ nghia dat lai, viza thi vi, vita thiét thyc, khéng truyén nao 1A khong nhm trinh bay thit bac gitta vua téi, Jam rd cai lanh manh cua luan thudng dao ly, thuyét minh ché tham sAu cua tinh ménh dao thuat, ghi chép con dudng dan tdi su hung phé cua nude nha. Dén nhu ca ngdi tiét nghia thi bing bung cam khai, c6 thé dé ma uén nan phong tuc; biéu duong thuat tac thi siéu thoat thanh tan, 6 thé lay dé ma nuéi dudng tinh tinh. Véi cau néi sau day cua Manh Nguyén ké lai nguén phuc trach da hun dtc nén éng: “Ra ty hang sau, ddi dén cdy cao”, (...) séng gap triéu thanh”, tim géi nhan Nghiéu, ma cé chuyén ky ngé nay, tdi hiéu dude tam long cha Manh Nguyén va cho rang 6éng 1A dau tich la cia mét phuong trdi, nay dude phé trugng 6 Trung Ha", néi tiéng kh4p quan Ap, hoac gia con dé lai thanh danh tdi déi sau. Gid khong duce thanh triéu ban cho trong nhiém A khanh thi nhing chuyén ghi chép trong sAch sé mai mot 4 1. Giao Nam: cdn gou 1a Nam Giao, tue Giao Chi, tén nude ta thai cé. 2. Ra tif hang séu, dati dén cay cao (xuat tu u cée, thién vu kiéu méc): hai cdu tho trong bai Phat mée d phan Tidu nha trong Kinh Thi. tiing dude tac gid Nam Ong méng luc nhac dén trong bai Thi trigu dit khong (Diém the dé phic vé sau) 3. Triéu thénh (Thanh triéu): chi triéu nha Minh. 4, Xem Thi triéu du khong. truyén thit 28 trong Nam Ong méng luc. 5, Trung Ha: chi Trung Quéc. 60chén hoang xa, khéng ai hay biét. Nay nhd tri ngo ma séch nay sé dude mAi mai lru truyén, hé chang phai la dip may lén da citu van duge mét nguy co mat mat? Vi danh gid cao viée biéu difang cai thién, déc long vao chuyén nhan hau, nén t6i da khang tir chéi, viét vai lai vao ddu thién sch nay. Ngay ram thang 10 nam Canh Than nién hiéu Chinh ‘Théng” 5 (1440), Hé Huynh, tén chi 1a Con Lang, giit cdc chite tude: Tu dtc dai phu, Chinh tri thugng khanh, Thugng thu B6 Lé. BAI TUA THU HAIG SACH “NAM ONG MONG LUC” Sach Ludn ngit tiing néi: “Trong cai xém mui nha, thé nao cing cd ngwdi trung tin nhu Khau nay vay”, hudng hé nhan vat coi Nam Giao” tix xufa da déng dic, 1é nao vi 6 noi héo lanh ma vi cho 1a khéng cé nhan tai! Trong lai néi viée lam, trong tai nang cha ngudi xua co nhiéu diéu kha thu, chi vi qua con binh lita, sAch vd bi chdy sach, thanh ra nhiing diéu dé déu bj mat mat ca, khong con ai duge nghe, ha ching dang tiée 1m sao? Nghi tdi diém nay, t6i thudng tim ghi nhiing viéc ci, nhung thay mat mat gan hét, trong tram phan chi con duge mét hai; bén gép lai thanh mét tap sAch, dat tén 1a “Nam Ong méng luc’, phong khi cé ngudi doc nidt la dé biéu duong cac mau viée thién cha ngudi xua, hai 1. Chinh Théng: nién bigu cia Minh Anh Téng 2. Xem Ludn ngi, thién Cong Da Trang. “Khau" la tén cha Khéng TW. 3. Nam Giao: tiie dit Giao Chi. C6 ché viét 1a “Giao Nam", Tit day trd xuéng déu dich 1a théng nhat 14 “Nam Giao”. 61la dé cung c&p diéu mdi la cho ngudi quan ti, tuy déng khung trong vong tiéu thuyét, nhung cing la dé gép vui nhiing hic chuyén tr. C6 ké héi ti ring: “Nhing ngudi 6ng ghi chép déu 1A ngvai thign, vay thi trong cac chuyén binh sinh éng nghe thay, lai chang c6 chuyén nao bat thién u?” Téi tra 131 ho rang: “Chuyén thién téi rat mé nghe, nén cé thé nhé duge; con chuyén bat thién thi khéng phai khéng cé, chang qua toi khong nhé dav théi". Ho lai hdi: “Sach léy tén 1A “mong” ¥ nghia d ché nao?” Téi tra léi: "Nhan vat trong sach, xua kia rat phong pho. chi vi ddi thay vide déi, dau tich hau nhu khong dé lai, thanh ra con mdi mét minh téi biét chuyén va ké Jai ma théi, thé khong phai “méng” 1a gi? Céc bac dat nhan quan tit e6 thu cho chang? Con “Nam Ong” 1a tiéng Triing t6i tu goi minh vay Ngay Trang citu nam Mau Ngo, nién higu Chinh Thong 3 (1438). Lé Trig tén chit Manh Nguyén, ngudi xtt Nam Giao, tuée Chinh Nghi dai phu, chite Tu tri don, Cong bé TA thi lang dé wa 1. Ngay Tring Cau: tite ngay 9 thang 9 Am lich. 621. TRUYEN NGHE VUONG” (Nghé vuong thiy mat) Vua thi tam nha Tran 6 nuée An Nam huy Thuc Minh” 1a con thi ba cua Minh Vudng™ va do ngudi thit phi ho Lé sinh ra". Lic con lam vuong tu, hiéu la Cung Dinh Vuong, tinh tinh thuan hau, hiéu thao, cung kinh, can kiém, sang suét va qua dodn, hoc khap kinh su, khéng thich pht hoa. Theo 1é ci nha Tran, khi Vuong ti da Idn, vua cha bén cho ké vi, con ban than minh thi lui vé 6 Bade cung, tu xung la Vuong Phu cing con coi viée triéu chinh, nhung thuc té chi la truyén ngéi trén danh nghia™, dé én dinh chuyén vé sau, phéng khi voi 1. Tie truyén Trin Nghé Téng (1322-1395). Vi sg inh hudng téi sy “tén nghiém” coa vua Minh, Hé Nguyén Tring @a déi chit “Tong” ra chit “Vuong”. Dau dé c6 thé dich 1a “Pau dudi truyén Nghé Vung". Chung téi dich 14 “Truyén Nghé Vuong” cho d 2. Dai Viet Sif ky toan tht (DVSKTT) chép Trin Nghé Tong hoy 1a Phu. 3, Tite Trdn Minh ‘Tong (1300-1357) 4. DVSKTT chép me dich ctia Nghé Téng la Hién Ti Tuyén Thanh Hoang Thai hau: me Lé thi do con gai cb nh la em gai cing mét me vai Hién Tix, tue 1a, Nguyén Thanh Huan (éng ngoai than phy Hé Neuyén Tring) liv chéng ngudi ho Lé sinh ra. 5. Ping ra phai wiét “Thugng Hoang”. 6. Nguyén van 1a “Truyén danh khs” tite 1A truyén lai xa gid, 18 phue, tude hiéu... 6 khéng phan vé thue chat. nén chung tdi dich 1A “truyén ngéi trén danh nghia” cho dé hiéu. av 6 nghia 1a chi truyén ngéi vé hinh thie chit 63va, chu moi viéc déu do vua cha quyét dinh hét, vua ké vi khong khac gi Thé tu'"’ vay. Neguyén trudec kia, khi ngudi con thi cia Minh Vuong 1a Hién Vuong” da lén ngdi, thi nhiing nguai con dich cha Minh Vuong méi sinh ra: con trudng 1a Cung Tuc Vuong", ngd nghéch khéng hiéu vé chuyén di; con thi 1a Léc Tinh tudi cin tha au thi Hién Vuong mat, lai khéng cé con thita ké, nén Léc Tinh 4a vang ménh vua cha lén néi ngéi, ay 1a Du Vuong. Phong cho hai ngudi anh thi 14 Cung Tinh Vudng” lam Thai uy, Cung Dinh Vuong lam Ta tudng quéc. Cung Dinh Vuong 1a ngudi trung hau, thanh thuc, thd vua thd cha chu dao, timg chan to soi téc khong ai ché trach diéu gi. Giao thiép vdi ngudi thi khéng than ldm, cing khéng sd lm; trude viée chinh sy thi khéng 6 diéu gi qué ché cing khong qua khen. Héi Minh vuong qua dai, Cung Dinh Vuong dé tang ba nam, mat khéng hic nao rao Jé. Doan tang, quan ao khéng s4m cac thit td lua mau mé; 4n khéng cAn 1. Thé' tit: cing goi 1a “dich tif (con dich), tite 1a ngudi con trudng cla chu hau dugc lap nén dé néi ngdi, tuong tng vdi Thai tu cua Hoang dé. 2. Hién Vuong: ding ra phai viét 1a Hién Tong (1319-1341). Huy la Vugng, con thit cha Minh Téng, me dich la Hién Ty Tuyén Thanh Hoang Thai hau. me sinh 14 Minh Tit Hoang Thai phi Lé thi. 3. Cung Tic Vuong: tte Nguyén Duc. Tuy 18 con dict dang lé duge néi ngoi vua, nhung vi hay chai bai phéng dang nén khéng duge Minh Tong tin yéu 4. Léc Tinh: su ta khong thay chép. Nhung theo 1di van bén dudi. c6 thé biét Léc Tinh & day chinh la Du Téng (1336-1369). Huy 1a Hao, con thit mudi ca Minh Téng. 5. Cung Tinh Vitong: titc Nguyén Trac. 64ngon; qua muén, cé héng” 1a nhiing thie an quy 6 phuong Nam tt day tuyét nhién khéng téi miéng. Tho Du Vuong hon musi nam. Khi Du Vuong mat sém khong c6 con néi nghiép, c4c quan dai than ban vdi nhau rang: - Ta tuéng quan rat tét, nhung khong ly anh lai ké ngéi em! Bén theo lémh Quéc m4u dén con cia Cung Tuc Vuong 3A Vong Danh vé l4p lén lam vua!. Lic bay gid, Cung Tuc Vuong cing da sém mat. Sau khi con Cung Tic Vuong lén lam vua, theo y kién quan than, da dua i uy” lén lam Thai té, dua Ta tudng quéc” lén lam Thai su, va dia em cha TA tuéng quéc 1a Cung Tuyén Vuong lén lam chic Hitu Tuéng quéc®. Con Cung Tuc Vuong" thud nhé khéng chiu hoc, chi thich chai béi leu léng. Ngudi ta ndi ba me da tu théng vdi mot ngudi ho Duong ngoai hoang téc réi dé ra Vong Danh, cho nén 1. Nguyén van la “hai dén ngu”, chia ro 1a gong ca gi. Chi bide c6é mét loai tén Ja “hai diéu ngu” tite 1a “ca héng” cing 1A mat loai ca ngon va lanh 6 phugng Nam. Vay tam dich la “ca héng” ché tra citu thém. Cé ngudi dich “hai dén ngu” JA cé héw hoge cai cili (tidu hai Aén). 2, Theo siz chép. sau khi Du Tong mat. vi khéng c6 con néi nghiép nén Hoang Thai hau Hin Tir da sai ngudi dén Duong Nhat Lé (6 day goi 1 Vong Danh nghia den 1 khéng nhé tén) 1A con thit cia c6 Cung, Tie Vitong Due vito lam vua (xem DVSKT). 3. Tue Cung Tinh Vuong. 4, Trte Cung Dinh Vuong. 5. Cung Tuyén Vuong huy 1a Kinh, con thir mud mét cua Minh Tong. vi cé céng givp dd Nghé Tong gianh la: ngéi nha Trén trong tay Duang Nhat Lé. nén vé sau dude Nghé Tong nguténg ngéi cho, tite Dug Tong. 6. Tue Duong Nhat Lé.Vong Danh thudng bi nhitng ngudi trong hoang téc khinh ré", Sau khi ké vi, Vong Danh dé tang cha, khéng to vé dau buén, cit chi phan nhiéu that 1é, cat nhac bon tiéu nhan than can, miét thi cha 6ng, lam cho dam khanh si bat man. Dude mét nam, nhing ké ngang nganh trong hoang téc cung nhau lam loan, bi Vong Danh bat dude dem chém, nhiing ngwdi lién luy bi chét oan trong vu nay rat déng”. Vong Danh cdn ngam muu khui sach nhiing ngudi cé tén tudi trong ho Tran”, bén giét Thai té ngay tai nha”, Thai su dang dém phai lén trén®. Dén sang hém sau, nhiing ngudi cing 1am quan trong hoang téc déu mang gia quyén chay hét, 46 thanh 1. Theo sit chép, Nhat Lé 1A con ciia mot nguai phung chéo tén 1a Dung Khucng. Me cia Nhat Lé ting dong vai Vuong Miu. Vi ham sac dep, Cung Tuc Vuong Due da cup “Vuong mau” vé 1am vg, trong khi ba dang cé mang. Dén khi dé, tuy Duong Nhat Lé vin dutge Cung ‘Tic Vuong Duc nhan lam con minh, nhung trifée sau van bj nhing ngudi trong hoang téc khinh ré. 2. Nguyén vao mét dém thang 9 nam Canh Tudit (1370), cha con Nguyén Trac va hai con cia Cong chia Thién Ninh, dem nguii tong that vao trong thanh dinh giét Nhat Lé, nhung Nhat Lé da tréo qua tudng, nép minh duéi cau mdi, khéng ai ling thay, déu phai bé ve. Sang hém sau, Nhat Lé vao cung, sai ngudi chia di bat cae ké cha muu, cong ca thay!8 ngudi dem giét cd (Kem DVSKTT). 3. Duong Nhat Lé timg ban muu tinh ké vdi Tran Nhat Hach trong viée giét ngudi tong that ho Tran. Nguyén Nhién ngudi buyén Tién Du, timng gitt chite Chi hau ndi nhin, di cho Nghé Tong biét viée nay (Kem DVSKTT). 4. Thai té Nguyén Trac bi chét trong vu muu giét Nhat Lé khong thanh. 5. Trdn Nghé Téng (6 day goi Ja Thai su) vi cd con gai Jam Hoang hau cua Nhat Lé. s¢ va lay dén minh, nén tranh xa train Da Giang. 66vi vay vang tanh. Thai su theo dudng hém tdi tan vung man d6ng xa x6i, ¥ muén tu tan, nhung nhiing ké xung quanh da ngan lai. Ngudi man dong gitt Thai su 6 day hang thang trai, ai cimg biét tiéng Thai su. C&c quan trong téng that néi nhau tim tdi. Quan linh do con Cung Tuc Vuong sai di ling bat Thai su cing déu chay vé phia Thai su ca. Hitu Tuéng quéc dée thuc cdc quan khuyén mai Thai su tré vé kinh dé dé dep yén ndi cung dién, Thai su sut sii thodi thac rang: - Chu vi sém... trd lai Kinh thanh, khéo gitp minh quan, chuyén loan thanh tri, dat nude nha vao thé yén 6n'” thi ta dén chét cing vin chiu dn. Ta cé téi vdi Chia thugng, thoat than chay trén, chd chét 6 chén nui ring cing da 1a may, dau dam cé léng nay da no. Xin chu vi ché nén cé ép Moi nguoi déu xén xao, hét lust nay dén lugt khac khan khoan dang thu, thé chét khong déi y dinh, cé nai Thai su lén dudng, rdi ding vai lam kiéu dua Thai su xuéng nui. Ngudi gan xa tu tap déng nghit, tiéng hoan hé vang déng ca mdt géc trai, Khi vé cach dé thanh ba tram dam, lao tuéng Nguyén Ngo Lang” bao con Cung Tuc Vuong tu tay viét tdi trang minh va xin thoai vi, xong mang ra dé d6n xin 14i Thai su. Con Cung Ttic Vudng phuc xuéng dat xin tha ti. Thai su cing xoai ra dat 6m con Cung Ttic Vuong khoc léc hét sttc tham thiét ma rang: 1. Nguyén van cau nay 1a “ton an xa tac”, ching t1 ngd chit “ton” von la chit “dién” do tu dang gan giéng nhau nén in nham. “Dién an xa tie" 06 nghia Ja “dat nude nha vao thé yén én". Con “Ton an xa tac” thi lai cé nghia 1a “tén trong va lam cho nude nha yén én”, cau van trd nén hing cling. 2. DVSKTT chép la Trdan Ngé Lang, luc nay dang git chuc Thiéu uy. 67- Lam sao Chia thuong phai dén néng ndi nay? That khong may cho than, nao ngd cé ngay hém nay! Huu Tuéng quéc tuét gum thét lén rang: - Trai sai tri tdi, ké cd 161 sao dude 1am 161? Thai su 1é nao Jai vi chiit Jong nhén hué ma bé nghia én? Bén quat bao quan tudng 16i con Cung Tuc Vuong di, giuc ngudi ¢6 trach nhiém chuan bi lam 1é ruéc Thai su lén ngéi, phé con Cung Tic Vusng lam Hén Dite Céng. Vua" vao thanh yét tong miéu, vita khoc vita khan vai rang: - Su viée hém nay that ngoai y muén cua than. Vi nén xa tc, than khéng thé tir chéi. Trai lé trung hiéu, then so trong long. Nguyén ti bé su ton quy va vinh du cha than dé thuc hién phan nao chi ca, 1. Tue Thai su Cong Dinh Vuong. bay gid IA Tran Nghé ‘Téng. 2. DVSKTT chép su kién nay cé khac. nhat JA thai dé Trin Nghé Téng doi vai Duong Nhat Theo PVSKTT, Trin Nghé Tang sau khi chay ra tran DA Giang. dA ngdm hen vdi em 1a Cung Tuyén Vuong Kinh, Chutang Tic Quée Thugng hau Nguyén Dan, va Céng chia Thién Ninh Ngoc Tha cong hop nhau 6 séng Dai Lai (ttre song Lén, mét chi luu cua song Ma 6 Thanh Hoa) dé day binh chong Nhat Lé. Bay gid Nhat Lé chuyén ding Thiéu uy Tran Ngd Lang. trong khi Ng Lang dang IA “tay trong” eda Nghé Tong. Méi lan Nhat Lé sai tudng di danh bat Nghé Téng. Ngo Lang déu khuyén ho chay vé phia Nghé Téng cd. Cudi nam Thiéu Khanh nguyén nién (tue nim 1370). Nghé ng cing Cung Tuyén Vung va Céng chia Thién Ninh dem quan vé Kinh thanh. Ngay 13 thang 11 nam ay, dén phu Kién Hung (é vao mién tay tinh Nam Dinh, nay thuée Nam Ha). ha lenh phe Lé Lam Hén Dic Cong. Ngay 15. Nghé Téng lén ngdi Hoang dé, tu xung la Nghia Hoang. Sau dé lar tigp tuc tién quan vé Thang Long. Khi dén bén Chu Gra, nguéi trong tong that va cae quan ra dén ming. tung hd. 68Bén ha lénh khéng dugc dung xe kiéu cua vua, quan éo da déu son den, khéng ding chau bau vang son. Cac thtie 4n mac déu phai tiét kiém nhu truéc, suét ddi mang tang Jé khéng chut thay déi. Bén chuyén loan thanh tri, noi theo nén nép cu, thudng phat céng minh, dang ké hién long. Bdi thay con minh khéng co tai nang, kh6 dudng viéc ]én, nén dude mét nim, vua da cho em la Hau tuéng quéc ké vi dé cing coi viéc triéu chinh, a6 14 Dué Vuong". Truéc dé, Chiém Thanh thiva co trong nude cé hiém khich, da nhiéu lan dén cudp pha. Dué Vuong !én ng6éi dudc ba nam, than chinh di danh Chiém Thanh, nhung bi thua to, khong trd vé”’. Nghé Vuong cho con cua Dué Vusng 1A Hién™ ké vi. ft lau sau, Hién nghe muén nam. vi thé goi Chit Gia la x4 Son H6. Ngay 21, xa gia vé Bén Déng. Ngo Lang khuyén Nhat Lé mae 4o thuéng dén xin nhuang ngéi. xudng thuyén dén tiép. Vua bao Nhat Lé ring: “Khong ng ngay nay su thé lai dén thé nay’, réi sai dem giam Nhat Lé 4 phung Giang Khdu (nay d vo khodng dén Bach Ma, phé Hang Buém. Ha Noi). Nhat Lé goi Ngé Lang vao trong man ni déi rang: “Ta cé lo vang chén 6 trong cung, nguai nén vé lay”. Ngé Lang quy xuéng vang lénh, bi Duong Nhat Lé bop cé chét Chau Ngé Lang la Tran Thé Dé dem viée ay tau lén, Nghé Tong sai danh chét Nhat Lé va con 1a Liéu, ri sai dem chon d nui Dar Mong (Xem Bd. DVSKTT, quyén VII) 1. Tite Tran Dug Téng. 2. Trong chién dich nay, Tran Dué Téng da tu tran. 3. C6 noi doc 1a “Nghién". Ching té1 theo Khang Hy tu dién, doc la “Hién™ (Hinh chén thiét). 4. Nguyén vin viét 1a Chiém. Co 1é nham, vi ngay truée dé, da néi con ctia Dué Vuong la Hign. Ching tdi chifa lai. 69lai gian than lam nhiéu viée vé dao, Nghé Vuong lo nude nha nghiéng dé, méi than khée ma phé di, cho goi Ja Linh Due Cong’. Nghé Vugng lay con ut cua minh la Ngung vao ké vi, d6 14 Thuan Vuong. Dugc bay nam. vua cha mat”. Bay gid 1A nam Gidp Tuat’ nién hiéu Héng Va thit hai musi bay”. Chén 6 Yén Sinh” thuy la Nghé. Xwa kia héi Nghé Vuong con nhé, tam chin tudi theo hau Minh Vuong, vita luc trén giudng cé chiéc chiéu tric, Minh Vuong bao vinh thi, Nghé Vuong ting khau doc rang: - Hitu vi thi’ quan, Trung khéng ngoai kinh. Tude nhi? vi né, Khiing thuong nhan tinh. (C6 nang gidi giang, trong réng ngoai cting; bat lam day tdi, e cham nhan tinh). Minh Vuong rat lay lam Ja, nhung vd m4ng rang: - Cha ra lai lé gi, dig ghi chép lai”. Bén dan thay day ditng bao lam tho nita. Ngudi quan tt ndi “ménh trai cé dau hiéu, khéng ai ngan can néi”, vé sau qua nhién nhu vay. Sau khi lén ngéi, Nghé 1. Tie Phé Dé (1361-1388) 2. Chi Nghé Tang. 3. Nguyén van chép la Giap Mau. Chiing tdi chita Iai. A. Hong Vai: la nién hnéu cua Minh Thai Td; Héng Va thi hai mutt bay, tute nam 1394. 5. Lang cua Anh Tong. Minh Téng va Du Tang déu 4 day ed. dit thude huyén Déng Triéu, tinh Har Duong 6. Chiéu trtie: dich tit chit “tric né", can go} la “phu nhén né", mét tht cinéu dan bang tric, nguin xua trai nm vao mia néng. 7. Ditng ghi chép Iai: day 1a 81 vua bao véi Su quan. 70Vuong da nhat hét nhiing dita tré cdi cit trong dam con chau cua anh chi em minh dia vao cung nudi nang, coi hét nhu con cai minh dé ra. Ngudi trong dong ho xa gan déu duce yéu thugng dim boc. Sau con loan lac, ngudi nao nghéo khé khéng thé cuéi xin dude, thi lay vo ga chéng cho ho; ngudi nao chita dude chén cét, thi chon cat cho ho; dén ca nhiing diéu vat vanh chi tiét, khéng c6 cai gi 1A khéng thu nhat chép sao. Xém giéng hoa hgp, dam 4m nhv tiét mua xuan. Ngudi trong nha dude cam héa, phong tuc dan dan tré nén thudn hau. Vua 6 dat nay cing cé ngudi tét dén thé u? 1. Néi chung, Hé Nguyén Tritng da danh gia Nghé Tong qué cao. Su that thi Nghé Téng cing c6 mat dang khen, nhung khéng phai khéng 6 nhiéu chd dang ché. Ngé Si Lian nhan xét c6 phan dting: Nghe Téng tinh tréi héa nha, gitt long kinh sg. Song uy vil khong du chéng cu gidc bén ngodi, cudng minh khéng di phan biét lai giém pha. cé mot Nguyén Dan ma khéng biét ding, lai giao quyén cho ho ngoai, dé cho co nghiép nha Tran dan dan dén nguy khon, thé la trude mat cé ké n6i giém ma khéng thay, sau lung co ké Am giac ma khéng hay! (Xem Bd. DVSKTT, quyén VII, phan Thuén ‘Tong Hoang dé). Qua dé cao Nghé Téng, phai chang vi Hd Nguyén Trimg 1a ngoai thich cua nha Tran, vA cha Hé Nguyén Tring 1a Hé Quy Ly timg dude Nghé Téng dac biét nang da, c&t nhac? =2. TRUC LAM THI TICH” Vua thit ba cha ho Tran la Nhan Vuong, sau khi da truyén ng6i cho Thé tu, bén xuat gia tu hanh, khac kh6, tinh tién”, tué gidi, siéu thodt, thanh vi to su d mét phuong. Lam am trén dinh TH Tiéu® nui Yén Tu, tu dat hiéu JA Truc Lam Dai Si. Chi cua Nhan Vuong hiéu Thién Thuy, lam nhiéu diéu tri dao dan ba. 6 Tit Tiéu, Dai Si nghe tin chi 6m gan chét, bén xuéng nui vé tham, noi véi Thién Thuy rang: 1. Tric Lam thi tich: Trac Lam 1a éu ca Tran Nhan Tong (hy Kham, con trudng cia Thanh Téng. me 1A Nguyén Thanh Thién Cam Hoang Thai hau), 1A té thi nhat cia phai Tric Lam Thién tong & nude ta, Thi Tich - danh tit nha Pha 6 day nghia Ja hién ra, thé hién, lam cho thay... “Tjch" 6 day cé nghia 1A tich dhét - dich nghia chit Niét ban trong tiéng Phan. Cai chét eda Phat Bé Tat (Bouddha) hay cua cdc cao tang déu goi IA tich, co nghia 14 su chuyén hoa ti hién tugng nay sang hién rugng khae, chi khong phai 1a mat di that. Vay “Trtic Lam thi tich” e6 nghia 1a sy chét cua Triie Lam 2. Tite Tran Nhan Tong. 3. Tinh tién: cht nha Phat. Ty Tu trong cuén Thwong sinh kinh sd co giai thich: “Tinh, vi tinh thuan vé 6 tap cd; tién, vi thang tién bat giai day cé = tinh, JA néi sy thudn, khéng pha lan cdi xdu, car nhd ban; uén, 1a néi su tién lén ikhéng mét mdi, ra rai”. 4. Tué giai: “Tué” 1a tri tué, sAng sudt, dich nghia ch bat nha (prajna) trong tiéng Phan. “Tué gidi” la ly gidi mot cdch sing sudt. 5. DVSKTT néi Tran Nhan Tong xuat gia 6 ngon Tut Phong. 6. Chi Trac Lam. re- Thdi dén thi chi cit di, dudi Am Phu c6 hai gi thi cit tra 181 14 xin ch’ mét lat, em tdi Ja Tric Lam Dai Si sé tdi N6i xong tré vé nui. Di may ngay dén am, dan dé dé dé cdc viée vé sau réi bong nhién ngéi ma héa”. Thién Thuy cing mat vao ngay hom d6. 3. LINH HON ONG DINH NGOI CHO CHAU® (Té linb dinh ménh) H6i Nhan Vuong mat, con 1a Anh Vuong" chua c6 con dich ké tu, chi mdi cé con thi théi, nén c6 y chd sau khi sinh con dich, sé quyét dinh viéc néi ngéi. Dén sau khi hoa tang, lic boc cét, con chau diing quanh vai hau, x4 Hi bay vao éng tay Ao céa ngudi chau thu, 1. Day c6 nghia Ia chét. 2. Chi née linh hén cia éng Trin Nhan Tong quyét dinh nhuéng ngéi cha chau la Minh Tong. 3. Tac Trin Anh Tang, tén 1A Thuyén. con trudng cla Nhan ‘Tong, me la Kham Tit Bao Thanh Hoang Thai hau. 4. Nguyén van 1a fr@ ti. Con doc 1A dé ¢i, tiéng nha Phat, cé nghia la héa tang. 5. Xa li: con goi la xd li tz, tiéng nha Phat. co nghia 1a xc Phat sau khi hoa tang xong. sé két thanh nhiing vat giéng nhu hat chau, gém ba mau: xutong két thanh hat mau trdng: téc két thanh hat mav den; thit két thanh hat mau dé... Thue ra, day chi 1A truyén thuyét. 6. Day chi Hoang tt Manh, con tht cua Anh Tong, me sinh ra Chéu Hién Hoang Thai hau Trdn thi, con gai cia Bao Nghia Dai Vusng Binh Trong. 73phat ra 4nh sang, hé lay ra lai cit bay vao. Anh Vuong thay vay vai rang: ao khéng dam tuan ménh. Lay ra, bén théi. Duge it lau, Nhan Vuong lay con tha lam Thé tu. Vé sau, me dich” tuy sinh con trai, nhung khéng nudi dude, rét cuc ngudi con thit van néi ngéi vua, dy 1a Minh Vuong”. 4. CO DUC AT CO DIA VI (Dite tat hitu vi) Minh Vuong" néi ngéi vua duge it lau, thi ba dich mau’ sinh con trai. Dén ngay gidp tudi téi, Anh 1, Tue Thuan Thanh Bao Ti Hoang Thai hau Tran thi, con gai Hung Nhugng Dai Vuong Quée Tang. 2. Theo BVSKTT, sau khi Tran Nhan Tong chét, nha su Phap Loa a dem xdc thidu di. nhat duge han ba nghin hat x4 ly, mang vé chia Tu Phiic 6 Kinh su. Anh Téng thay thé, c6 y nga vue: cde quan nhiéu ngudi cé ¥ xin bat tdi Phap Loa. Khi ay Hoang tit Manh mdi lén 9 tudi ding hau bén canh, béng thay cé may hat xa ly d trong boe, dua va cho moi nguai xem. Anh Tang kiém tra lai sd xa ly 6 trong hép, thi thay thidu. ti dé mdi khong nghi ngd gi Phap Loa nita 3. Minh Vitong: tite Tran Minh Tong. Ong tén that 12 Manh, con mot ngusi thi phi cia Tran Anh Tong. Vi ngudi vg cd cla Trin Anh Tong chufa c6 con trai, nén Manh due Anh Téng truyén ngéi cho, lam vua tii ndm 1314 dén nam 1329. 4, Dich mau: day chi ngudi vo cia Trén Anh Téng (Chinh cung Hoang hau). 7AVuong" di tudn tra ngoai bién gidi, moi viée 6 nha déu do Tu Vuong” quyét dinh. Khi ngudi coi viée dén xin y kién vé 1é gidp tudi tdi, Minh Vuong bao cif tién hanh theo thé 1é mét vi Thé tu. Ngudi coi viée cho 1a da cé vung réi, nén rat lay lam kho x. Vugng bao: - Viéc gi phai ngan ngai? Trude day vi dich ty chua sinh, nén ta mdi tam 6 ngéi nay; nay dich tu“ da sinh ri, chd khi lén Jén, ta sé trao lai ngéi vua, cé gi 1a kh! Neudi kia ndéi: - Viée nay 4 caéc ddi truée thudng sinh ra lim chuyén nguy hiém, xin nghi lai cho that ky! Vua bao: - Cut theo 1é phai ma lam, hdi nao lo chuyén an nguy! Rét cuc, da tién hanh 1é giap tudi tdi theo thé thie mét vi Thé ti. Dude mét nam thi dich tu mat, Vuong thudng x6t vé cing. Cac bac quan tit cho rang Minh Vuong 1A ngudi thanh tam, bat ch&p sy an nguy, ditc nhuéng nhin ay sang ngdi kim cé. Sach Ta truyén ndi: “Ké 6 diic thi thé nao cig cé dia vi”, 1a dé chi trutng nhu thé nay chang? 1. Anh Vuong: tic Tran Anh Téng, tén that la Thuyén, lam vua tiinam 1293 dén nam 1314 2. Tee vitong: vua néi ngdr, chi Tran Minh Téng. 8. ¥ céu nay la: néu tin hanh 1é gidp tudi tdi theo thé thie mot vi Thé ui, thi nhu vay cé nghia la cong nhan quyén lam vua sau nay cua duc bé méi sinh, va Tran Minh Téng do d6 sé mat ngé. Vi thé ma nguds con vige lay lam kkhé xu 4. Dich tu: day chi ngudi con trai méi sinh cua Chinh cung Hoang hau.5. SU KIEN TRINH, SANG SUOT CUA MOT BA PHI (Phu dite trinh minh) Ngudi Chinh phi ho Lé'” cua Tran Dué Vuong nguyén 1a me cha Linh Ditc”. Truéc kia, khi Dué Vuong xudt quan khong vé™, Phi ben got téc lam ni. Gap hic Nghé Vuong lay Linh Dite néi ngéi, Phi da cé ti chéi thay cho Linh Dtic, nhung khéng dude, méi khéc léc néi véi nguéi than rang: - Con ta phtic mong. khé duong néi ngéi to, chi co mac va théi. Cé Chiia lia ddi, ké chuta mat nay chi muén chét cho chong, khong muén thay viéc ddi, hudng chi 1a nhin con ta sap nguy khén u? Réi déc chi tu hanh, sém chiéu tung niém dé bao dén on chia, chua day nim s4u nam ma chan tay dét tran", da lam di moi phép, sau cing da thi tich trong khi nhap dinh. Vé sau, khi Linh Dite bi phé™, ai cing 1. Tate ngudi sinh ra Ly Duc Vuong (Phé Dé). Ja em gai con nha cht cua Hé Quy Ly: Hé Nguyén Trig goi bing cd. 2. Tue Linh Die Vuong (Phé Dé), 3. Chi viée Dug Téng dem quan di danh Chiém Thanh vio nam 1377, vA da td trin. 4. Nguyén van chit Han ta nhién ti luyén dink. 6 nghia ta “dét cénh tay, dét dinh ddu", mét ach thife tu luyén cua dao Phat. Ching tir dich 1a “dét tran” “chan tay dét tran" cho dé hiéu. 5. Nguyén viée nay, DVSKTT chép nhu sau: “Thang 12. ngay méng 6, sang sém, Thitong Hoang (Tran Nghé Téng) gia cach vé Yén Sinh, sai Dién hau di theo hau; réi sax Chi b4u nér nhan goi vua (Linh Duc Vuang, tite Phé Dé) dén ban viée nue. Vua chua an 76phuc Phi 1a ngudi sang suét, thay truéc su viéc. Va lai. cam su chan thanh thé vua, va tiét thao kién trinh cha Phi, vita vao ctta Phat thi di nhanh vao chinh gidc, ai chang thudng xét, ngoi khen? Tuy cac phi tan doi trude cua nha Tran cing lim nguai hién dtc, nhung nguéi phi nay sinh sau ma g4n nhu hon han nhiing ngudi phi truéc, sao ]én lao dén thé? 6. NGHE TANG TAT THO (Van tang khi tuyét) Con gai Tran Thai Vuong” hiéu Thiéu Duong”. Khi ba dang 6 cit, Thai Vuong khéng duge khde da mét thang. Nhiéu l4n ba sai ngudéi dén tham hoi nhung nhiing ngudi hau can néi déi rang: - Vua da binh phuc rai, khéng viée gi nia. com sang, dh ngay, chi ¢6 ha: ngudi theo hdu ma théi. Khi vua dén nai, Thugng hodng néi: “Dai vudng lai day" di sai ngudi dem vua ra giam 6 chia Tt Phoc. tuyén néi chiéu rang: “Trude kia Dué Tong di tudn phygng Nam kbéng trd vé, ding con dich dé len ngdi, 1A theo dao dai xua. Song. quan gia (chi Linh Dite Vung) tir khi len ngéi dén gid. van con tré con lam. git due khong thing, than mat véi bon tiéu nhan. nghe bon Lé A Phu, Lé Du Nghi giém pha vu ham ngud céng than, 1am dao déng xa Lac, nén gidng xudng lam “Linh Die Dai vudng". Song nha nude khong thé khéng co ngudi dung chi. ngér bau khong thé ba khong, nén dén Chiéu Dinh Vuong vao néi car théng (...)", Cuéi cling, Tréin Nghé Tong cho dem Phé Dé xuéng phu That Duong bat that cé chét (Kem Bd. DVSKTT: tap 2). 1. Tite Trdn Thai Téng, hie nay dang lam Thuong hoang 2. Thiéu Duong 1a con gai thtt cua Tran Thai Tong. 17Dén ngay Thai Vuong lia ddi, ba bong nghe tiéng chudéng danh lién héi, bén hoi: - Cé phai 1a viée chang lanh chang? Nhiing ngudi hau can lai n6i déi, nhung ba khéng nghe, cit khéc léc kéu gao cho dén khi tét thé, nham mat ma mat. 7. VAN TRINH CUNG COI VA NGAY THANG (Van trinh nganh true) Chu An hiéu 1a Tiéu An, ngudi 6 vang Thugng Phuc" dat Giao Chi. Tinh éng liém khiét va cuong truc, 6 nha thudng ham thich doc sach, hoc van tinh théng, tiéng tam limg lay xa gan. Hoc trd day cia, thudng van cé nhitng ngudi dé dat lam quan to. Chu An 1a ngudi diém dam, it ham muén, khéng di thi. Khoang nam Chi Nguyén™, Tran Minh Vuong" cé vai éng dén Kinh Dé trao cho chtte Quéc ti Tu nghiép, giang sach cho Thé tu”. Duge it lau chuyén lam chic Té titu nha Thai hoc. Dén khi Minh Vuong mat, con 1a Du Vuong” hay chai bai, bd viéc nude, bon quyén than dan dan lam nhiéu diéu trai phép, Chu An 1. Thuong phic: vic huyén Thu DVSKTT, thi Chu An ngué huyén Thanh Tri, ngoai thanh Ha N6i) 2. Chi Nguyén: nién méu cua Nguyén Thé TS 3. Tran Minh Vuong: vite Tran Minh Téng, lam vua ti nam 1314 dén nam 1329. 4, Thé tz. day chi con cla Tran Minh Tong. 5. Du Vieemg: tue Tran Du Téng. lam vua tit nfm 1341 dén 1369. Phuc. tinh HA Déng ci. Theo thanh Dam (nay 1A huyén 78nhiéu lin can ngan ma vua khong nghe, lai dang sé xin chém bay tén gian than déu 1a hang quyén thé ca, ngudi dudng thdi goi do 1a That trdm sd. Ta sé dang lén nhung khéng dugc tra 1di, Chu An bén treo mii tit quan, trd vé véi vuén ruéng. Sau Du Vudng mat, trong nude cé loan. Quan than rude Nghé Vuong vé, Jap én lam vua. Chu An nghe tin dy, rat ddi vui ming, bén chéng gay dén Kinh dé dé yét kién. Réi sau dé, ong xin trd vé lang, lay cé gid nua 6m yéu, tl chéi khéng nhan chtic tude. Nha vua ban cho hiéu “Van Trinh tién sinh” va sai ngudi mang rat nhiéu 1é vat tién dua vé lang. Chang bao lau, Chu An mat 4 qué nha. Nhan dan va ké si dé thanh vén ngudng md phong cach cao dep cua 6ng, khéng ai la khéng thd than thudng tiéc. Truée d6, trong dam hoc tro cha Chu An cé ngudi tuy ra lam quan nhung van thugng dén tham viéng 6ng, lay bén giving dng, ngudi nao dude trd chuyén déi cau trude hic ra vé thi lay lam ming rd lam. Ai cé diéu gi khéng tét, lién bi ng qud trach, nhiéc méc gay gat, tham chi quat mang khéng cho vé nha. Thanh cao, nghiém chinh néi tiéng mét thai, Jim liét dén thé. Oi, that 14 mét con ngudi thién vay. 8. THAY THUOC CO LONG NHAN TU (Y thién dung tam) Ong ngoai cia té tién Tring’, 14 Pham Céng, hy Ban, vén dong déi nha lam thuéc, thd Trdn Anh 1. Tae gid tu xung, 79Vuong", dude vua cho giit chite Thai y”, thudng vét hét tién cua dé tich trit thuée tét va hia gao. Nguéi nao ci cuit, khé sd ma bi bénh tat thi dude Cu cho 4 tai nha minh dé cung cap com chao va ctu chia cho, da mau mi dam dé, cing khéng chut ghé tém. Cut nhu vay, ké dén cha chita cho khde manh réi mdi di, trén giudng khéng lic nado vang ngudi. Bong may nam lién déi kém, bénh dich lan tran. Cu bén dung nha cura cho ké khé nghéo 4, nhd dé ma sé ngudi déi khat, bénh tat duge cttu song cé téi hon mét nghin, tén tudi Cu duge duang thai trong vong. Maét hém, cé ngudi dén gé ctifa khan thiét mai cu rang: - Trong nha cé ngudi vo béng dung bi mau ra nhy x6i, mat may nhot nhat. Cu nghe xong, véi va di ngay. Vira ra khdi cua, thi gdp ngudi do nha vua sai tdi néi: - Trong cung c6é mét vi quy nhan dang Jén con sot rét, nha vua cho vdi Cu vao xem. dang cé nguéi tinh ménh chi con trong chéc lat, dé téi di cttu da, chéc nita sé vio cung ngay. Su gia tute gidn néi: z - Phan lam bé t6i, sao duge nhu vay? Ong muén cttu tinh ménh cua ngudi kia ma khéng ctfu tinh ménh cua éng u? Cu dap: - Téi that cé toi, nhung cing chang biét ]am thé nao nita; néu khéng cttu ngudi ta, thi ho sé chét trong chéc lat, con tréng mong vao déu dude. Tinh ménh cua bé téi 1. Tran Anh Vuong: tic Trin Anh Téng, lam vua tif nam 1293 dén nam 1314 2. Thai y: cdn goi 1a Nev y. thn mét chite quan chuyén viée phyc vu thudéc thang trong cung dién nha vua. 80mon nay tréng mong vao Chua thudng, may ra khoi chét, con cac tdi khac déu xin cam chiu. Thé réi Cu di ctu chita cho ké kia, qua nhién ngudi ay qua dude. Lién sau 46, Cu dén yét kién nha vua. Vua quo trach. Cu bé mii xuéng ta tdi va gidi bay thuc tam cua minh. Vua miing rd noi: - Nguoi that 1A mot luong y, da gidi tay nghé Jai cé long nhan diic dé ctu dan lanh, that xtmg dang vdi long mong méi cua ta. Vé sau con chau Cu cé dén hai ba ngudi thay thuée gidi, Jam quan tdi tit pham nga pham, ngudi dai ai cing khen la khéng dé mat nghiép nha. 9. DUNG LUC PHI THUGNG (Dang lc than di) G muée An Nam vao thai nha Ly, cé nguéi Thanh Hoa tén la Lé Phung Hiéu, dang mao la thudng, an udng gap mudi ké khac. Mdi mudi hai mudi ba tudi, than hinh da cao bay xich®. Chat cé bon giac bén ngoai dén xAm pham bd cdi, bat ngudi cuép cla rat nbiéu, ngudi trong x6m lang hoang hét khong biét lam sao déi phé. Phung Hiéu néi vdi cha me khong nén theo ngudi ta chay sap chay ngtta, chi can nau that nhiéu cém cho con an mét bila no né, thi viée giét giac ctu dan hom nay dé nhu tré ban tay. An com xong, Phung Hiéu cam 1. Vé gée tich Lé Phung Hiéu, Viet dién u link ghi rd: “Vuong ho Lé. tén Phung Hiéu,ngudi lang Bang Son (nay la Duong Son, huyén Hoang Héa) phi Thanh Héa (nay 1A tinh Thanh Héa). Cé ngudi néi Vuong 14 chau ng Dinh phién hau Lé Dinh” 2. Khoaing 2m30. almét con dao ngdn tuc goi 18 dao rua, chat cay lam khi gidi, xéng thang vao tran giac, doc ngang danh dich vé chay, hon mét nghin ngudi trong thén xém bi giac bat déu dude etfu trd vé'"'. Nha Ly ban thudng, phong cho chuc tude, Phung Hiéu déu cé ti khéng nhan, chi xin cap rudng dé ty cay cay lam an ma théi. Khi quan tren ban dinh vé sé khoanh mAu nén cap, Phung Hiéu noi: - Than” ting ding dao rua dé pha giac, nay xin cam dao rua ma ném, hé xa tdi dau thi lay gidi han tdi dé. Quan trén thuan Idi. Dao rva ném xa hon mudi da ca ving rudng dé déu thudng cho Phung Hiéu ca. Ngudi dai sau nhan day, pham thudng rudng cho ngudi cé cong, déu dat tén la “chude dao dién””. Vua sai cdm quan, Phung Hiéu lay cd khéng du tai dé ti chéi, chi miudn dude séng 6 thén qué, chd khi ding binh, sé xin ]Am Tién phong, pha tran giac, dén dn nudc ma théi. Mudi may nam sau dude voi lam tién phong, dem theo hon mudi ngudi danh tan hon van quan giac, dude phong 1a Uy Vién Tuéng quin"”, rdi van séng 6 thén qué, tho chét tai nha’. 1, Cau nay tong nguyén ban chit Han cin chita dng mot chit chiing ti doan ¢6 thé Ja “18” tite “bat nguai”. Tam dich nhu vay. cha tra ctu thém. 2, Cha “thin” dang d day khéng dting ché lim. vi Phung Hidu dang noi chuyén véi quan. chu: khéng phai v vua. 3. Hién nay. c6 nai edn néi la “thie dao den”. 4 Mét s6'saich khac nhu Viét dién w link. Lich triéu high chung loai chi. vwv.. déu khéng thai néi tdi tude phong nay. Viét dién w link ndi Lé Phung Hiéu dudi triéu Ly Thai T6 duge gid chic Va vé Tudng quan. Sang triéu Ly Thar Tong, Phung Hiéu dutge efit nhc lam Dé thing Thuung Tudng quan. phong tuée hau. 5. Viét dién u link cing nhu Lich triew hién chutong loai chi déu nér Lé Phung Higu sau khi chét. duge nhan dan dia phuang lap én. thé lam phtic than. 8210. VO CHONG CHET Vi TIET NGHIA (Phu thé tt tiét) Nam Dinh Hoi (1407), nién hiéu Vinh Lac’, vao ngay dai quan™ binh dinh dat Giao Chi, cé mot ngudi dau muc tén la Ngé Mién™ nhay xuéng nuéc ty tu, vg 1a Nguyén thi ngtta mat lén trai than rang: - Chéng ta thé Chua, mét dai an Ic, tir ch Trung quan dude lén tham dy Chinh phi, nay vi nghia ma chét. thé 14 chét dang ché, con on han gi. Néu thiép muén séng ha khéng cén noi nao sao? Nhung céi nghia vd chong, cai dn vua tdi ta khéng n@ long nao phy bac. Tha chét theo nhau vay. Noi doan, cing nhay xuéng nude ma chét. Than 6i! Chét vi tiét nghia la ly duong nhién cua ké si dai phu, thé mA cé ngudi con lay lam kh6. Xua nay, it ngudi cd vi quan nao dude nhu vay. Ngé Mién ja dang trudng phu chang? Dén nhu Nguyén thi, mot ngudi dan ba lam nguy van nhan ra tiét lén, biét chéng chét dang ché khéng 4n han gi, lai con coi trong diéu nghia, xem nhe cdi séng, nhin chét nhu vé, cé thé goi la bac hién phy vay”. Trong sé dan ba ngu dai 1. Vinh Lac: nién higu cua Mnh Thanh T6. 2. Dai quén: chi quan nha Minh. 3. Theo DVSKTT. Ngé Mién hic nay dang git chtte Hanh khién hiu quan tham tri chinh sur duéi triéu Hé. 4. 6 bin cha Han, cau nay tdi nghia. Theo nga phap van ngén, trong cau nghi van, khang dinh trd thanh pha dinh. Néu dich theo diing nghia vén cé cia cfu. thi la “khéng goi la hién phu duge”. 83trén ddi, nhitng ke vi buc tiie mA nhay xuéng nude chét nhiéu lam. Dén nhu vi nghia bé minh, thi rat khong dé dude! Hang nhu Nguyén thi that dang ca ngoi thay’. 11, PHEP THAN THONG CUA TANG, DAO (Tang dao than thong) Vao thdi ho Ly”, timg cé yéu quai ngay dém an hinh kéu khoc trén tudng nha cung dién, hét ngay nay sang ngay khac. Bay gid thude di vua tht hai®, c6 danh tang Giac Hai va dao si Thong Huyén cing dén dé yém tri. Giac Hai lay may hat chau go vao néc nha, tiéng kéu khéc lién tay im bat. Théng Huyén dung lénh bai dap vao cét, béng thay mét ban tay to tuéng 16 ra trén tudng nha, cdm mét con ran méi vat xudng dat, yéu quai bén hét. Nha vua tmg khdu doc rang: Gide Hai tam nhw hai, Théng Huyén dao cang huyén. Than théng tai bién hoa, Mét phat, mét than tién. Phai thém mét chit “bat” sau chit “kha” (cha bat vj hién phy da hu) thi méi cé nghia “khéng goi la hién phy duge hay sao”. O day, ching téi tam dich theo ¥ mach van. 1. Trong DVSKTT cing cé chép cau chuyén nay, va c6 kém theo lai ban ciia Ngé Si Laén nhu sau: “Vg Ngé Mién la Nguyén thi khong nhiing chi chét vi tiét nghia, 101 ndi cing du 1am bai hoc cho déi...”. 2. Chi dai nha Ly (1010-1225) 6 nude ta. 3. Chi Ly Thai Téng (1028-1054). 8412, TO TAU THIEN DINH UNG NGHIEM (Tau chwong minh nghiém) 6 cung Thai Thanh xt Giao Chi cé mét dao si tén 1A Dao Tham, vao khoang nam Chi Nguyén dai Nguyén Thé Té" lam 1é cau tu cho Tran Thai Vudng. Khi doc sé xong, Dao Tham tau vdi vua rang: - Thugng dé da chap nhan sé tau, sé sai Chiéu Van dong tu gidng sinh ndi cung vua, 6 day bon ky”, Réi Hau cung cé mang, qua nhién sinh con trai, trén canh tay cé chit “Chiéu Van déng tu”, nét kha rd rang, nhan dé lay hiéu 1a “Chiéu Van". Khi tuéi da 1dn, nét chit méi mat di, Dén nam 48 tudi, Chiéu Van bi 6m hon mét thang. Cac con cla Chiéu Van lam chay xin bdt tuéi tho cia minh dé kéo thém tudi cho cha. Dao si doc sé xong, ding day néi: 1. Ché nay tac gid nhé nhdm. Chiéu Van Vuong Trin Nhat Duat sinh vio nam Giap Dan, nién hiéu Nguyén Phong thif ty (1254), tudng duong véi Téng Bao Hyu nam thi hai. Vay thi. viée edu ty cho Trén ‘Thai Téng sinh ra Chiéu Van, phai xay ra trude 1254, chit khong thé vao nhiing nam Chi Nguyén sau do (ttc tit 1264 tra vé sau) dude. 2. Mai ky 1a 12 nam, bén ky tite 48 nam. 3. Nguvén ban chit Han 1a “hoc pha minh hién”, nghia 1a “hoc kha yO rang”. Chiing tdi doan chit “hoc” 4 day, ding ra phai 1a chit “ty”, nghia la chit rat ré rang, rat hop vdi van canh, vay nay dinh chinh lai. 4. Tite Chiéu Van Vuong Tran Nhat Duat, con thit sau cda Traén ‘Thai Tong. 5. Nguyén ban chit Han, sau chit “bai chuang” (doc 84) c6 18 s6t chif tat, nghia 1A “xong”. Nhu vay, cau van mdi ré nghia, khdi nhdm lin véi y “ding day noi” tiép sau do. 85