STANBUL TEKNK NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

UZAY ZAMAN BLOK KODLARINI KULLANAN RLEL SSTEMLERN

GENELLETRLM SNMLEMEL KANALLARDAK HATA
PERFORMANS ANALZ

YKSEK LSANS TEZ

Asya MAHMUTOLU

Anabilim Dal : Elektronik ve Haberleme Mhendislii

Program : Telekomnikasyon Mhendislii

HAZRAN 2009
STANBUL TEKNK NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

UZAY ZAMAN BLOK KODLARINI KULLANAN RLEL SSTEMLERN

GENELLETRLM SNMLEMEL KANALLARDAK HATA
PERFORMANS ANALZ

YKSEK LSANS TEZ

Asya MAHMUTOLU
(504061306)

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 05 Mays 2009

Tezin Savunulduu Tarih : 04 Haziran 2009

Tez Danman : Do. Dr. brahim ALTUNBA (T)

Dier Jri yeleri : Prof. Dr. mit AYGL (T)
Do. Dr. Ouz KUCUR (GYTE)

HAZRAN 2009
NSZ

Yksek lisans almam boyunca bilgi ve birikimini benden esirgemeyen deerli

hocam Do. Dr. brahim Altunbaa, almalarmdaki ilgi ve yardmlarndan dolay
aratrma grevlisi Yk. Mh. Hac lhana ve arkadalarma, bugnlere gelmemde
byk pay sahibi olan sevgili aileme ve tezimi hazrlamam konusunda verdii
destekten tr TBTAKa teekkr bor bilirim.

Haziran 2009 Asya MAHMUTOLU

Elektronik Mhendisi

iii
iv
NDEKLER

Sayfa

NSZ.................................................................................................................. iii
NDEKLER .......................................................................................................v
KISALTMALAR ................................................................................................. vii
ZELGE LSTES...............................................................................................ix
EKL LSTES.....................................................................................................xi
ZET................................................................................................................... xiii
SUMMARY...........................................................................................................xv
1. GR ..................................................................................................................1
2. OK GRL OK IKILI (MIMO) YAPILAR .........................................7
2.1 Snmlemeli Kanallar .................................................................................... 7
2.1.1 Kanal parametreleri ..................................................................................7
2.1.1.1 ok yollu yaylm (Multipath spread) ............................................... 7
2.1.1.2 Uyumluluk bandgenilii (Coherence bandwidth)............................. 7
2.1.1.3 Uyumluluk zaman (Coherence time)................................................ 8
2.1.1.4 Doppler yaylm (Doppler spread).................................................... 8
2.1.2 Snmlemeli kanallarn snflandrlmas..................................................8
2.1.2.1 Geni lekli snmleme (Large-scale fading).................................. 8
2.1.2.2 Kk lekli snmleme (Small-scale fading)................................. 8
ok yollu yaylmn snmlemeye etkisi .................................................. 9
Doppler yaylmnn snmlemeye etkisi .................................................10
2.2 ok Yol Snmlemeli Kanal eitleri ve Dalmlar....................................11
2.2.1 Rayleigh kanal........................................................................................11
2.2.2 Rician kanal............................................................................................13
2.2.3 Nakagami-m kanal..................................................................................15
2.3 Uzay-Zaman Kodlar .....................................................................................16
2.3.1 Uzay-zaman blok kodlar (STBC)............................................................17
2.3.1.1 Alamouti yaps ...............................................................................17
2.3.2 Uzay-zaman kafes kodlar (STTC)...........................................................23
3. RLEL YAPILAR ..........................................................................................25
3.1 Aktarma Teknikleri .......................................................................................26
3.1.1 Sabit aktarma (Fixed relaying)................................................................26
3.1.1.1 Kuvvetlendir-aktar yntemi (AF) .....................................................26
3.1.1.2 z-aktar yntemi (DF) ...................................................................27
3.1.2 Semeli aktarma (Selection relaying)......................................................28
3.1.3 Artml aktarma ......................................................................................28
3.2 Aktarma Konusunda Yaplan almalar .......................................................29
4. NAKAGAM KANALDA OK ANTENL RLEL YAPILAR ..................33
4.1 letim Modeli.................................................................................................33
4.2 PEP Analizi ve eitleme Derecesi................................................................37
4.2.1 Kaynak-rle arasnda yksek SNR olmas durumu .................................38
4.2.2 Rle-hedef arasnda yksek SNR olmas durumu....................................40

v
 4.2.3 Kaynak-rle arasnda ok dk SNR olmas durumu ............................ 42
4.3 Bilgisayar Benzetim Sonular ...................................................................... 42
5. NAKAGAM KANALDA OK ANTENL OK RLEL YAPILAR ........ 47
5.1 letim Modeli ................................................................................................ 47
5.2 PEP Analizi ve eitleme Derecesi ............................................................... 50
5.2.1 Kaynak ve rleler arasnda yksek SNR olmas durumu......................... 51
5.2.2 Rleler ve hedef arasnda yksek SNR olmas durumu ........................... 52
5.2.3 Kaynak ve rleler arasnda ok dk SNR olmas durumu .................... 53
5.3 Bilgisayar Benzetim Sonular ...................................................................... 54
6. SONU.............................................................................................................. 59
KAYNAKLAR...................................................................................................... 61
ZGEM.......................................................................................................... 61

vi
KISALTMALAR

MIMO : Multiple Input Multiple Output (ok Girili ok kl)

SISO : Single Input Single Output (Tek Girili Tek kl)
STBC : Space Time Block Codes (Uzay Zaman Blok Kodlar)
STTC : Uzay-Zaman Kafes Kodlar
DF : Decode and Forward (z-Aktar)
AF : Amplify and Forward (Kuvvetlendir-Aktar)
PEP : Pairwise Error Probability (iftsel Hata Olasl st Snr)
AWGN : Additive White Gaussian Noise (Toplamsal Beyaz Gauss Grlts)
ISI : Intersymbol Interference (Simgeler Aras Giriim)
LOS : Line-Of-Sight (Direkt Gr)
SNR : Signal to Noise Ratio (aret Grlt Oran)
OFDM : Ortogonal Frequency Division Multiplexing (Dik Frekans Blmeli
oullama)
ML : Maximum Likelihood (Enbyk Olabilirlikli Karar Verme Kural)
PSK : Phase Shift Keying (Faz Kaydrmal Anahtarlama )
MRC : Maximum Ratio Combining (Enbyk Oran Birletirmesi)
NAF : Non-orthogonal Amplify and Forward (Dik-Olmayan Kuvvetlendir-
Aktar)
MPSK : M Phase Shift Keying (M. Dereceden Faz Kaydrmal Anahtarlama)
SER : Symbol Error Rate (Simge Hata Olasl)
QPSK : Quadrature Phase Shift Keying (4PSK)

vii
viii
ZELGE LSTES

Sayfa

izelge 2.1 : Alamouti kodu ...................................................................................18

izelge 2.2 : Verici ve alc antenler aras kanallar..................................................21
izelge 2.3 : Alc iaret yaplar.............................................................................22

ix
x
EKL LSTES

Sayfa

ekil 1.1 : letiim sistemi temel yaps.................................................................... 1

ekil 1.2 : SISO ve MIMO yaplar.......................................................................... 3
ekil 2.1 : Rayleigh snmlemeli kanal ..................................................................11
ekil 2.2 : Rayleigh dalmnn olaslk younluk ilevi.........................................12
ekil 2.3 : Rician snmlemeli kanal ......................................................................13
ekil 2.4 : Rician dalmnn olaslk younluk ilevi ............................................14
ekil 2.5 : Nakagami dalmnn olaslk younluk ilevi.......................................16
ekil 2.6 : 2 verici, 1 alc antenli Alamouti yaps ..................................................19
ekil 2.7 : 2 verici, 2 alc antenli Alamouti yaps ..................................................21
ekil 3.1 : Rleli yap .............................................................................................25
ekil 3.2 : Datlm anten eitlemesi...................................................................26
ekil 3.3 : Kuvvetlendir-aktar yntemi ...................................................................27
ekil 3.4 : z-aktar yntemi .................................................................................27
ekil 3.5 : Cover ve El Gamaln nerdikleri aktarma yntemleri ...........................29
ekil 4.1 : ok antenli rleli yap............................................................................34
ekil 4.2 : Farkl m deerlerine gre sistemin performans......................................43
ekil 4.3 : Kaynak-rle ile rle-hedef aras SNRn iyi olmas durumunda SER......44
ekil 4.4 : Kaynak-rle ve rle-hedef aras SNRlarn yksekliine gre SER ........44
ekil 4.5 : QPSK-8PSK modlasyonlarna gre SER..............................................45
ekil 4.6 : 8PSKda farkl m deerleri ve Gauss durumunda SER ...........................46
ekil 5.1 : ok rleli yap .......................................................................................48
ekil 5.2 : ESR/N0=35dB ve m=1 iken, rle saysna gre SER ................................54
ekil 5.3 : ok rleli yapda kaynak-rle ve rle-hedef aras SNRlara gre SER ...55
ekil 5.4 : ok rleli yapda m deerinin artmasyla elde edilen SER .....................55
ekil 5.5 : Rle saysnn ve m deerinin SERe etkisi ............................................56
ekil 5.6 : QPSK ve 8PSKnn karlatrlmas ......................................................57

xi
UZAY ZAMAN BLOK KODLARINI KULLANAN RLEL SSTEMLERN
GENELLETRLM SNMLEMEL KANALLARDAK HATA
PERFORMANS ANALZ

ZET

Gnmzde yeni nesil telsiz haberleme sistemlerinden beklenen, olabildiince

kaliteli ve hzl, az bandgenilii ve az g gerektiren iletimin salanabilmesidir.
Alnan iaretteki kalitenin dme sebebi, iaretin birtakm bozucu etkilere maruz
kalmasdr. Bu bozucu etkiler, kanaln snmleme etkisi, grlt ve giriimdir. Her
kanal tipinin karakterine gre ayr bir snmleme etkisi vardr. Vericiden yola kp
alcda toplanacak olan iaretlerin snmleme ve giriim etkilerinden minimum
ekilde etkilenmesi iin kullanlan nemli bir teknik eitlemedir.
eitleme genellikle uzayda (anten), zamanda ve frekansta yaplr. Verici ve alcda
birden fazla anten kullanlmas bu iki birim arasnda birden fazla yolun kurulmasn
ve sonuta snmlemenin etkisinin azalmasn salar. Bylece ok girili ok kl
(multiple input multiple output, MIMO) kanal salanm olur. ok anten kullanm
nc nesil telsiz haberleme sistemlerinin standartlarna girmi bulunmaktadr.
Verici anten eitlemesi ile kodlama birletirilerek uzay zaman kodlamas elde edilir.
Bu yolla, band-snrl kanallarda yksek hzlarda kaliteli iletim salanabilmektedir.
Baz durumlarda ok antenli yap, gerek hcresel sistemlerde gerekse tasarsz (ad-
hoc) gezgin alarda olsun vericideki boyut ve g kstlamalaryla kar karya
kalabilmektedir. Rleli sistemler kullanlarak ok antenli yapnn bu dezavantajndan
kurtulurken bir taraftan da spektral verimlilik ve g kazanc salanr. Bylece tek
bir birimde birden fazla anten bulundurmadan uzay eitlemesi salanm olur.
Son yllarda yaplan aratrmalar, rleli yaplarn sistemin performansn tek antenli
yaplara gre arttrdn gstermektedir. Belirli iaret grlt orannda elde edilen
dk hata olasl, iletim hznn arttrlabileceini gstermektedir. Ayrca snrl
olan kanal kapasitesine daha dk iaret grlt oranlar kullanlarak ulalaca
anlamna da gelmektedir. Rleli yaplarla elde edilen bu performans iyilemesi,
rlelerde birden fazla anten kullanm ile daha da arttrlabilir.
Bu almada, uzay zaman blok kodu (space time block codes, STBC) kullanan
MPSK modlasyonlu rleli sistemlerin Nakagami kanallardaki hata performans
analizi yaplmaktadr ve bu yolla hata performansnn iyileecei gsterilmektedir.
Bylece tek bir birimde ok anten kullanmna dair bir kstlama yoksa uzay-zaman
blok kodlarn avantajlaryla rleli yaplarn avantajlar birletirilmektedir. iftsel hata
olasl st snrlar (pairwise error probability, PEP) ve asimptotik eitleme
dereceleri belirlenerek Nakagami kanaldaki m deikeninin farkl deerleri iin hata
performanslar karlatrlmaktadr. Sistem tasarm srasnda artlara gre en uygun
modlasyon eidinin seilmesi sistemin esneklii asndan nem tar. 8PSK ve
QPSKnn hata performans analizleri yaplmaktadr. Ayrca tek rleli sistem (kaynak,
rle ve alcda ok anten mevcut) genelletirilerek ok rleli (kaynak, rle ve alcda
ok anten mevcut) sistem yaps oluturulmaktadr. iftsel hata olasl st snrlar

xiii
ve asimptotik eitleme dereceleri tespit edilerek hata performans analizi
yaplmaktadr. Bylece tek rleli duruma gre daha baarl hata erileri elde
edilmektedir.

xiv
ERROR PERFORMANCE ANALYSIS OF STBC CODED RELAYING
SYSTEMS IN GENERALIZED FADING CHANNELS

SUMMARY

Nowadays, there is an increasing demand for wireless multimedia and interactive

internet services, which require much higher speed, transmission quality, better
power efficiency compared to current communication systems. The main reasons of
low quality in received signals are variety of destructive factors, such as interference,
noise, and fading. According to the characteristic of each channel type, there are
different fading effects. Diversity technique is one of the important techniques to
minimize the fading and interference effects of the signals. In other words, it is one
of the most important contributors to reliable wireless communications.

Generally, diversity can be achieved with three different methods, in space (antenna),
in time, and in frequency. Using more than one antenna in transmitter and receiver
provides more than one communication path between the terminals which leads to
decreasing the fading effects. Hence a multi input- multi output channel can be
generated. Using multi antenna has been set to standards of third generation wireless
systems. Space-time codes can be obtained by combining transmitter antenna
diversity and coding. By using this technique, high speed rates can be achieved in
band-limited channels.

Despite of the multiple-antenna techniques advantages the use of a large antenna

array might not be practical at the cellular mobile devices as well as in ad-hoc mobile
networks, due to the size and power limitations of the mobile terminals. By using
relay systems, while getting out of disadvantages of multi-antenna, spectral effiency
and power gain can be provided at the same time. In this way, distributed space
diversity can be achieved without placing multi-antenna in a unit.

Recent researches show that the overall system performance is increased in relay
systems with respect to the conventional one-antenna systems. Low error rate in
specific SNR ensures the increase of the transmission rate. Also, it means that limited
channel capacity can be reached by using lower SNR values. Additional multiple-
antenna usage on the units improves the error performance in relaying systems.

In this thesis, space-time block codes (STBC) with MPSK modulation have been
structured in relaying systems for Nakagami channels and their performance analysis
has been done. Thus if there is no limitation to use multi-antenna in one unit, the
advantage of space-time coding and relay systems are associated.

xv
The upper bound of pairwise error probability (PEP) and asymptotic diversity orders
have been determined, the error performance for different values of variable m in
Nakagami channel have been compared. In system design, choosing best modulation
type is important for flexibility of the system according to the conditions. Error
performance analysis has been done for 8PSK and QPSK. Besides, one-relay system
(multi-antenna source, relay and receiver), has been generalized and multi-relay
systems (multi-antenna source, relay and receiver) have been formed. For that kind
of systems, PEP analysis has been done and asymptotic diversity orders have been
obtained. Thus, according to performance analysis perspective better results have
been observed compared to the one relay systems.

xvi
xvii
xviii
1. GR

Bir iaretin vericiden gnderilmeden nce bir takm ilemlere tabi tutulmas
gerekmektedir. Bunlar kaynak kodlama, kanal kodlama ve modlasyon ilemleridir.
Vericiden yola kan iaret kanaldaki bozucu etkilere maruz kaldktan sonra alcya
iletilir. Burada da alcdaki ilemlerin tam tersi gerekletirilir: Demodlasyon, kanal
kod zme, kaynak kod zme. Genel olarak haberleme sistemini aadaki gibi
modelleyebiliriz.

Kaynak Kanal
Kaynak Kodlayc Kodlayc Modlatr

Bozucu Kanal
Etki

Kaynak Kanal Kod

Kullanc Kod zc Demodlatr
zc

ekil 1.1 : letiim sistemi temel yaps

Kaynak, gnderilecek olan bilgiyi rettikten sonra kaynak kodlaycya aktarr.

Kaynak kodlayc kendisine gelen bilgiyi sktrarak kanal kodlaycya iletir. Kanal
kodlayc ise bilgiyi kanaldaki snmleme, giriim gibi bozucu etkilerden korumak
zere kodlar ve kod szckleri oluturur. Bylece bilginin daha az hatayla iletilmesi
salanr. Bilgi modle edilip kanala verilecek simgeler hazrlanr. Kanalda iletilen
iaret bir takm bozulmalara uradktan sonra alcda demodle edilip kanal ve
kaynak kod zclerden geirilir.

Shannon [1] 1948 ylnda, grltl kodlama teoremini aklayarak

telekomnikasyon dnyas iin milat noktasn oluturmutur. Teorem yledir:

1
Kanaldaki bozucu etki ne olursa olsun veri hz (Rb) kanal kapasitesinin (C) altnda
kald mddete (Rb < C) yle kodlayc ve kod zcler tasarlanabilir ki hata
olasl sfra yaknsar. Tersine (Rb > C) ise alnan bilginin gvenilirlii yoktur. Hata
olasl 1e kadar kabilir. Bu teoremden sonra iletim hzn drmeden hata
olasln sfra yaknsatacak kodlarn bulunabilmesi iin eitli kodlama teknikleri
gelitirilmi ve ok iyi hata baarmlar salayan sistemler tasarlanabilmitir.
Shannonun yapt kapasite tanm, toplamsal beyaz Gauss grlts (AWGN) iin,
W kanal bandgeniliini, S/N iaret-grlt orann gstermek zere,

S
C = W log 2 1 + (1.1)
N

eklindedir [1]. Telsiz haberleme sistemlerinde, vericiden gnderilen iaret, ok yol

etkisi ve giriimden dolay snmlemeye uramaktadr. Aktr ki, toplamsal grlt
yannda snmleme de bulunan kanalda kapasite AWGN kanalnkine gre
azalacaktr. Snmlemeli kanal modeli olarak gemiten gnmze aratrmaclar
tarafndan en ok Rayleigh ve Rician kanallar ele alnmtr. Son zamanlarda
Rayleigh kanaln genelletirilmi hali olan Nakagami-m kanallarn da poplaritesi
artmtr. Rician kanal ile Nakagami kanal arasnda da birebir iliki sz konusudur.

Yksek hzlardaki veri iletimi ve g verimliliine duyulan ihtiya gn getike

artmaktadr. ok yol etkisi ve giriimden dolay snmleme, bir noktadaki tek
antenden dier noktadaki tek antene iletimde yeterince kaliteli ve hzl iletime imkan
salamamaktadr. Band-snrl bir kanalda veriyi byle bir sistemde tekrar tekrar
iletmek ise, iletiimde darboaz oluturmaktadr. Bu soruna bir zm olarak,
eitleme teknikleri kullanlmaktadr [4]. Genel olarak zaman, frekans, uzay (anten)
eitlemesi gibi tekniklerle baarm iyiletirilebilir. Son yllarda bu tekniklerden
zellikle verici ve/veya alc anten eitlemesi n plana kmtr [4]. Bu durumda
sistem, genel olarak ok girili ok kl (multiple input multiple output, MIMO)
sistemler olarak adlandrlr (ekil 1.2). Tek girili tek kl (single input single
output, SISO) yaplar ise, MIMO yaplarn zel hali olmaktadr. Yaplan aratrmalar
sonucunda ok girili ok k l yap kullanmann kanal kapasitesini arttrd
gzlemlenmitir [2-3]. En genel anlamda kapasite anten eitlemesiyle oluacak her
bir kanaln kapasitelerinin toplam kadar artm olur. Verici ve alc arasnda oluan
birden fazla kanal zerinden antenler arasnda iaret iletimiyle hz da artmakta ve
ayrca hata olaslnda iyileme sz konusu olmaktadr.

2
 ekil 1.2 : SISO ve MIMO yaplar

Tipik olarak verici anten eitlemesi kodlama ile birletirilerek uzay-zaman kodlar
oluturulmaktadr. Uzay zaman kodlar, uzay-zaman blok kodlar (space time block
codes, STBC) ve uzay-zaman kafes kodlar (space time trellis codes, STTC) olmak
zere ikiye ayrlr. STBCyi ilk olarak Alamouti [5], STTCyi ise Tarokh ve di. [4]
1998 ylnda ortaya atmtr. Uzay-zaman blok kodlar hata performans asndan
kafes kodlara gre zayf kalsa da alcda zlme kolayl asndan tercih sebebi
olabilmektedir.

Baz durumlarda ok anten kullanm, gerek hcresel sistemlerde gerekse tasarsz

(ad-hoc) gezgin alarda olsun verici boyutu ve g verimlilii kstlamalaryla kar
karya kalabilmektedir [6]. Bu sorun ibirlikli eitleme teknii kullanlarak
alabilmektedir [7-10]. birlikli eitlemenin elde edildii klasik, temel bir yap
rleli devrelerdir. Burada, kaynaktaki iaret sadece alcya deil rlelere de
gnderilir. Rle zerinde alc ve verici anten birlikte bulunur. Rlenin i levi
kendisine gelen iareti zerek (decode and forward, DF) ya da zmeden sadece
kuvvetlendirerek (amplify and forward, AF) alcya gndermektir. Bu ekilde alcda,
kaynaktan kan iaretin rleden ve kaynan kendisinden olmak zere iki versiyonu
alnm olur. Baka bir deyile, alc kaynaktan kan iarete dair daha ok bilgiye
sahip olduu iin alnan iareti daha dk hata olaslklaryla zer. birlikli
eitleme, verici eitlemesini sanal olarak gerekletirmektedir. ok antenli yapnn
gereklenmesindeki skntlardan dolay ibirlikli sistemi gereklemek daha avantajl
grnmektedir. Mevcut sistemlerdeki vericilere alc anten yerletirilmesi ve birtakm
ilevlerin kazandrlmasyla ibirlikli sistemi gereklemek mmkndr.

3
Laneman ve di. [7], klasik (geleneksel) dik uzay-zaman blok kodlarn datlm
yapda kullanc ibirlii iin kullanmay nermilerdir. Aktarma teknikleri dnda,
kullandklar ibirlikli eitleme protokol iki zaman birimli iletimden oluur. lk
zaman diliminde kaynak, hedef ve rlelere iletim yapar. kinci zaman diliminde ise
rleler aldklar iaretlerin ilenmi eklini ortogonal kanallar kullanarak gnderirler.
Uzay-zaman kodlamal ibirlikli eitleme klasik dik uzay-zaman blok kodlarn,
rleler arasnda datlm yapda kullanr. Nabar ve di. [8] ise datlm uzay-
zaman blok kodlarnn kuvvetlendir-aktar (AF) yntemiyle iftsel hata olasl st
snr analizi yapmtr. birlikli eitlemede performansn klasik tarzdaki ok
antenli yapya oranla arttn gstermitir.

Son zamanlarda yaplan aratrmalar gstermitir ki ibirlikli eitlemede, birimlerde

birden fazla anten kullanmann avantajlar vardr. ok girili ok kl aktarmaya
dair aratrmalara literatrde ska rastlayabiliriz [r.14-16]. Wang ve di. [14],
rleler tam-ift ynl yapdayken ve alcnn kanal durum bilgisine sahip olduu
varsaym altnda ok girili ok kl kanallarn kapasite alt ve st snrlarn
belirlemi lerdir. Yiu ve di. [15], datlm uzay-zaman blok kodlarn (STBC) rle
ve hedefteki ok antenli yapya uygulayarak alma yapmlardr. Uysal ve di.
[27]deki almalarnda Rayleigh kanalda STBC kodlar kullanarak tek rleyle
aktarma teknikleri zerinde durmulardr. Birimlerde birden fazla anten kullanlarak
hata performansnn iyiletiini; kaynak-rle, rle-hedef aras SNRlarn durumuna
gre eitleme derecelerinin deitiini gstermilerdir. Jing ve di. [16] ise
kuvvetlendir-aktar tekniiyle ve birimlerde birden fazla anten yaps altnda dorusal
yaylml (linear dispersion) uzay-zaman kodlar zerinde uygulamalarda
bulunmulardr.

Zhao ve di. [25], telsiz ibirlikli aktarma sistemlerinde farkl aktarma yntemlerini
(AF, DF gibi) tek bir rlenin olduu senaryoda kullanarak Nakagami kanallardaki
hata olasl performans analizi yapm lardr.

Bu almada, [27]deki yap temel alnarak, ok girili ok kl haberleme

teknii rleli sistemlere uyarlanmtr. Kaynak, tek rle ve hedefin birden fazla anten
ihtiva ettii, kaynaktan hedefe uzay-zaman blok kodlar kullanlarak datlm
yapda iletim temel alnmtr. Dik protokol yaps uygulanm, alcda kanal durum
bilgisi mevcutken rlede kuvvetlendir-aktar yntemi kullanlmtr. Byle bir
sistemde rlenin kaynak ve hedefe uzakl ve g kontrol kabulleri yaplarak

4
ncelikle Nakagami-m kanalda farkl senaryolar iin hata baarm analizleri
yaplm, iftsel hata st snrlar (PEP) tespit edilmitir. Balangta kullanlan
QPSK modlasyonu MPSK durumuna genelletirilmi ve hata baarm
incelenmitir. Son aamada ise rle says arttrlarak aktarmada genellemeye
gidilmi, eitlilik derecesi arttrlmtr. Bu duruma gre sistem analizi yaplp
iftsel hata st snrlar karlmtr. Elde edilen sonular bilgisayar benzetimleriyle
desteklenmitir.

Blm 2de, snmlemeli kanallar ve ok girili ok kl yaplar incelenmitir.

Blm3te, rleli yaplarn zellikleri incelenip STBC kodlarda, rleli sistemde ve

Rayleigh kanallarda gemite yaplan almalara deinilmitir.

Blm 4te, Nakagami-m kanalda STBC kodlamayla rleli sistemin davran

incelenip PEP karmlar yaplm ve eitleme dereceleri farkl SNR durumlar iin
tespit edilmitir. QPSK modlasyonu MPSKya genelletirilmi ve bu durumda
sistemin analizi yaplp hata baarmlar incelenmitir.

Blm 5te, Nakagami kanalda, QPSK modlasyonlu, STBC kodlamal, tek rleli
sistem, ok rleli bir yapya genelletirilmitir. Sistemin yeni yaps incelenip
matematiksel karmlar yaplmtr. Bir sonraki admda farkl SNR durumlar iin
PEP analizi yaplp eitleme dereceleri tespit edilmitir. Son aamada ok rleli
yapnn benzetim sonular ele alnmtr.

Blm 6da bu al mada ulalan sonular sunulmu ve ileride yaplabilecek

almalar tartlmtr.

5
6
2. OK GRL OK IKILI (MIMO) YAPILAR

MIMO yaplar, iletim hzn drmeden, ok yol snmlemeli kanallarn iaret

zerindeki bozucu etkisini ortadan kaldrmak iin ortaya kmtr. MIMOya
duyulan ihtiyacn daha iyi alglanabilmesi iin snmlemeli kanallar ve
karakteristiklerinin bilinmesi gerekmektedir.

2.1 Snmlemeli Kanallar

Toplamsal beyaz Gauss grlts (AWGN), simgeler aras giriim (intersymbol

interference, ISI), ok yol snmlemesi, yol kayb (path loss) ve glgeleme
(shadowing) bir iletiim sistemindeki bozucu etkenlerdir. zellikle ok yol
snmlemesi, bir iaretin vericiden alcya, farkl zamanlarda, birok yoldan
ulamas nedeni ile alcda elde edilen iaretin genliinde ve faznda ani deiimlerin
olmasna neden olur [17]. Gezgin iletiim sistemlerinde snmlemenin etkisi
minimuma indirgenmeye allr.

2.1.1 Kanal parametreleri

Kanal tanmlayp karakterize etmek iin kullanlan kanal parametreleri aadaki

gibidir.

2.1.1.1 ok yollu yaylm (Multipath spread)

Gnderilen iaretin snmlemeli kanaldan geerek ulat alcda ilk ve son

grnm arasndaki zaman farkna ok yollu yaylm (maksimum zaman gecikmesi)
denir ve Tm ile gsterilir [17].

2.1.1.2 Uyumluluk bandgenilii (Coherence bandwidth)

Kanaln bir iaretin spektral bileenlerini eit kazan ve dorusal fazda geirdi i
frekans aralna uyumluluk bandgenilii denir. Bc ile gsterilir [28]. Uyumluluk
bandgeni lii ile ok yollu yaylm arasnda,

7
BC 1 Tm (2.1)

ilikisi vardr.

2.1.1.3 Uyumluluk zaman (Coherence time)

Kanaln darbe (impuls) yantnn sabit kald ya da yksek ilikiye sahip olduu
zaman aral uyumluluk zaman Tc ile ifade edilir. Bu durumda, simge sresi Tcden
kk olursa simgenin iletim boyunca zamanda deimedii varsaylr [18].

2.1.1.4 Doppler yaylm (Doppler spread)

Doppler yaylm Bd, kanaln zamanla dei me zelliinden tr oluan spektral

genileme anlamna gelir [28]. Spektral genilemenin ne kadar olaca, iaretin geli
asna ve gezgin birimin greceli hzna baldr [18]. Uyumluluk zaman ile
Doppler yaylm arasnda,

TC 1 Bd (2.2)

ilikisi vardr.

2.1.2 Snmlemeli kanallarn snflandrlmas

Gezgin iletiim kanallarnda oluan snmlemeler geni lekli snmleme ve kk

lekli snmleme olarak ikiye ayrlr.

2.1.2.1 Geni lekli snmleme (Large-scale fading)

Geni alanlarda hareket ederken iaretin gcnde zayflamalar grlmesi ya da yol

kaybnn olumas geni lekli snmlemeyi ifade eder. Engebeli yeryz ekilleri
ve ok katl binalar geni lekli snmlemeyi oluturan faktrlerdir. Bu tr
faktrlerle meydana gelen orta lekteki snmlemelere ise glgeleme (shadowing)
denilmektedir [17].

2.1.2.2 Kk lekli snmleme (Small-scale fading)

Alc ve verici arasndaki uzakln kk deiimleri sonucu olarak iaretin genlik

ve faznda oluan ani deiimler kk lekli snmlemeyi meydana getirir [28].
aretin zaman yaylm (time-spreading) ve kanaln zamanla deiim zellii kk
lekli snmlemeye sebep olabilir [17]. aretin bandgeni lii, simge periyodu gibi

8
parametreleri ile kanal parametreleri arasndaki ilikiye gre kanaldan iletilen her
iaret farkl snmlemeye uramaktadr. ok yollu yaylm; zaman yaylm ve
frekans seici snmlemeye (frequency selective fading) yol aarken, Doppler
yaylm; frekans yaylm ve zaman seici snmlemeye (time selective fading) yol
amaktadr [28]. Bu iki propagasyon mekanizmalar birbirinden bamszdr [18].

ok yollu yaylmn snmlemeye etkisi

ok yollu yaylm iletilen iaretin dz ya da frekans seici snmlemeye uramasna

neden olur [18].

a) Dz snmleme (Flat fading)

Kanaln uyumluluk bandgenilii iaretin bandgeniliinden byk ise iaret dz

snmlemeye urar. Bu durumda, iaretin frekans bileenleri tamamen eit genlikte
snmlemeye urar [29]. Dz snmlemeli kanallar, kanala gnderilen iaretin
bandgeni lii kanaln bandgeniliinden ok daha dar olduundan dar bandl
kanallar olarak da adlandrlrlar. Dz snmlemeli kanallar derin snmlemelere
neden olurlar. Bir iaretin dz snmlemeye uramas iin,

Bs Bc

veya edeer olarak,

Ts Tm

olmaldr. Burada Ts iaretin simge periyodu, Bs iaretin bandgenilii, Tm , kanaln

gecikme yaylm, Bc kanaln uyumluluk bandgeni liidir.

b) Frekans seici snmleme (Frequency selective fading)

Kanaln uyumluluk bandgenilii iaretin bandgeniliinden kk ise iaret frekans

seici snmlemeye urar. Baka bir deyile, kanal iletilen iaretin
bandgeni liinden daha dar bir bandgenilii boyunca sabit kazan ve dorusal faz
yantna sahiptir. aretin farkl frekans bileenleri ilikisiz snmlemeye urarlar. Bu
durumda kanaln darbe yant, iletilen iaretin simge periyodundan daha byk ok
yollu yaylma sahiptir. Bu ekilde alcdaki iaret gnderilen iaretin zayflam ve
zamanda gecikmi birok bileeninden olumaktadr. Dolaysyla alcya bozulmaya

9
uram iaret gelir. Kanalda iaretlerin zaman yaylmna uramas simgeler aras
giriime sebebiyet verir.

Frekans seici snmleme oluabilmesi iin,

Bs > Bc

veya edeer olarak,

Ts < Tm

olmaldr.

Doppler yaylmnn snmlemeye etkisi

Hzl ve yava snmleme Doppler yaylm sonucu oluan snmlemelerdir.

a) Hzl snmleme (Fast fading)

Kanaln deiim hz ile iaretin dei im hznn birbirine gre durumlar kanaln
hzl ya da yava snmlemeli olmasn salar. Hzl snmlemeli kanalda kanaln
darbe yant bir simge periyodu boyunca ok hzl dei ir. Baka deyile, kanaln
uyumluluk zaman iletilen iaretin simge periyodundan daha kktr. Hzl
snmleyen kanallarda Doppler yaylmndan dolay frekans yaylm meydana gelir
ve iaret bozulmalara urar [28]. Ksacas hzl snmlemenin oluabilmesi iin,

Ts > Tc

veya edeer olarak,

Bs < Bd

olmas gerekir.

Dz snmlemeli kanalda kanaln darbe yant bir delta ilevi (sabit gecikmeli)
gibidir. Bu durumda, dz, hzl snmlemeli kanal delta ilevi genliinin deiiminin
iletilen temelband iaretin deiim oranndan daha hzl olduu kanaldr. Frekans
seici, hzl snmlemeli kanalda ise her bir ok yollu elemann zaman gecikmesinin,
genliinin ve faznn dei imi iletilen iaretin deiim oranndan hzldr [28].

b) Yava snmleme (Slow fading)

Kanaln darbe yant, iaretin deiimine gre daha yava deiiyorsa kanal yava
snmlemelidir. Yava snmlemeli kanaln birka simge periyodu boyunca sabit

10
olduu varsaylr. Frekans blgesinde, kanaln Doppler yaylm temelband iaretin
bandgeni liinden ok kktr [18]. Yava snmlemenin oluabilmesi iin,

Ts Tc

veya edeer olarak,

Bs Bd

gerekir.

2.2 ok Yol Snmlemeli Kanal eitleri ve Dalmlar

Rastgele gecikmi, yansm, salm iaret bileenlerinin yapc ve ykc

birleimlerinden dolay ok yol snmlemesi gerekleir. ok yol snmlemesi
kk-lekli iaret deiimlerine sebep olur. Gezgin iletiim anda ok yol
snmlemesinin zarfn modelleyen farkl istatistiksel davranlar vardr. Bu blmde
Rayleigh, Rician ve Nakagami kanallarn yaplar ve dalmlar gsterilerek mobil
alarda hangi modeli gereklediklerinden bahsedilmitir.

2.2.1 Rayleigh kanal

Gezgin iletiimde alc ve verici arasnda direkt gr yolu (line-of-sight, LOS)

yoksa Rayleigh dalmyla modellenir (ekil 2.1) [32].

ekil 2.1 : Rayleigh snmlemeli kanal

11
Rayleigh dalm, dz snmlemeye uram ve alcya dorudan ulamayan
iaretin alcdaki zarfnn istatistiksel olarak zamanla dei imini tanmlamaktadr
[28]. ok yollu bir kanalda kompleks snmleme deikeni,

h ( t ) = hI ( t ) + jhQ ( t ) = ( t ) e j ( t ) (2.3)

eklinde ifade edilir [18]. Bu ifadede gI(t) ve gQ(t) sfr ortalamal ve 2 varyansl
Gauss dalml bir sre ise h(t)nin zarf (t ) Rayleigh, faz (t ) de [0, 2]
aralnda dzgn dalml olur. Rayleigh dalm aadaki olaslk younluk
ilevine (pdf) sahiptir:

r r2
e x p 2
0 r
PR a y le ig h (r ) = 2 2 (2.4)
0 r < 0.

Bu olaslk younluk fonksiyonu ekil 2.2de gsterilmektedir [30].

ekil 2.2 : Rayleigh dalmnn olaslk younluk ilevi

12
Rayleigh dalmnn ortalama deeri,

rmean = E [r ] = rp (r )dr = = 1.2533 (2.5)
0
2

olarak bulunur. Rayleigh dalmnn varyans ise

2
r2 = E [r 2 ] E 2 [r ] = r 2 p (r )dr
0
2
(2.6)

= 2 2 = 0.4292 2
2

eklinde bulunur.

2.2.2 Rician kanal

Kk lekli snmlemeli kanaln genlik zarf, baskn zayflamam bir iaret

bileeni varsa (LOS gibi) Rician dalmldr [17] (ekil 2.3). Zarf sezici knda
baskn iaret doru akm bileeninin olumasna neden olur. Rician dalmnda
baskn iaret bileeni snmlenirse Rayleigh dalm elde edilir [18].

ekil 2.3 : Rician snmlemeli kanal

Rician dalm aadaki gibidir:

( r 2 + A2 )
r 2 2 rA
PRician (r ) = 2
e I 0 2 , A 0 ve r 0 . (2.7)

13
Burada A baskn iaretin maksimum deeri (zarf), I0(.) 0. derece 1. eit
deitirilmi Bessel ilevi ve 2 kanaln kompleks snmleme deikeninin dik
bileenlerinin gcdr. ekil 2.4te, Rician dalm farkl A deerleri iin verilmitir
[31].

ekil 2.4 : Rician dalmnn olaslk younluk ilevi

Rician dalm genellikle K parametresi kullanlarak ifade edilir. K parametresi dB

cinsinden u ekilde hesaplanr:

A2
K (dB) = 10log [ dB ] . (2.8)
2 2

Rician dalmnn ortalama gc aadaki gibidir:

= E r 2 = A2 + 2 2 = 2 2 (1 + K ) . (2.9)

Bu parametreler kullanlarak, olaslk younluk ilevi tekrar yazlrsa,

14
 2r ( K + 1) r 2 ( K + 1) K ( K + 1)
PRician (r ) = exp K I 0 2r
(2.10)

bulunur.

(2.10)da K = 0 yazlrsa Rician dalm, Rayleigh dalmna dnr. K

parametresinin deerinin bymesi kanaldaki snmlemenin etkisinin azalmas
anlamna gelir. K durumunda ise kanalda snmleme olmamaktadr ve kanal
toplamsal beyaz Gauss grltl kanala yaknsar [18].

2.2.3 Nakagami-m kanal

Nakagami-m dalmnn olaslk younluk fonksiyonu merkezi ki-kare dalmnn

temelini oluturur [26]. Buradaki m deeri Nakagami-min snmleme
1
parametresidir ve ile arasnda dei ir. (2.11)de Nakagami-m dalmn olaslk
2
younluk fonksiyonu verilmektedir:

2m m r 2 m1 mr 2
PNakagami ( r ) = exp , r0 (2.11)
m ( m )

Burada (.) , ( m ) = t m 1e t dt olarak tanmlanan Gamma fonksiyonudur. ekil 2.5,
0

=1 ve min farkl deerleri iin Nakagami-m dalmn gstermektedir.

15
 ekil 2.5 : Nakagami dalmnn olaslk younluk ilevi

1
Nakagami-m dalm m = olduunda tek-ynl Gauss dalmn ve m = 1
2
olduunda ise Rayleigh dalmn verir. m iken, Nakagami-m snmlemeli
kanal snmlemesiz AWGN kanala yaknsar.

2.3 Uzay-Zaman Kodlar

Genellikle iletim eitlemesi olarak frekans, uzay (anten) ve zaman eitlemeleri

kullanlmaktadr. Frekans eitlemesinde, ayn iaret birbirinden farkl frekanslarda
iletilir. Frekanslar aras bandgenilii uyumluluk bandgenilii Bcden byk
olmaldr. Zaman eitlemesinde, birbirinden bamsz snmlemeye uram
iaretler retmek iin ayn iaret farkl zaman dilimlerinde gnderilir. Anten
eitlemesi verici ve/veya alcda birden fazla anten kullanmna dayanr. Birbirinden
bamsz snmlemeli kanallar zerinden iletim salanr. likisiz snmleme elde
edebilmek iin antenlerin birbirinden yeteri kadar uzak olmalar gerekir.

Telsiz haberleme sistemlerinde, olabildiince kaliteli bir ekilde yksek hzlara

ulama istei genel olarak MIMO teknikleri kullanlarak karlanabilmektedir.
MIMO sistemler, verici ve/veya alcda birden fazla anten kullanlarak

16
gereklenmektedir. Bu yolla elde edilen anten eitlemesi sayesinde kapasite
artmakta ve dolaysyla yksek hzlarda veri iletimi sz konusu olmaktadr [4]. Alc
anten eitlemesi uzun yllardr bilinen bir yntemdir. Ancak mobil ileti im
sistemlerinde gezgin birimlerin her birine birden fazla anten yerletirilmesi zordur.
Ayrca alc boyutlarnn da snrl tutulmas istendiinden ok antenli karmak
yapnn vericide (baz istasyonu) oluturulmas tercih edilir. Vericide eitlemeyi
gerektiren uzayzaman kodlar zamanda ve uzayda kodlama yaplarak salanr.
Farkl zamanlarda ve farkl antenlerde birbiriyle ilikili iaretler retilmektedir.
Alcda belirli bir algoritmayla zlen bu iaretler gnderilen iaret ile ilgili alcya
SISO yapya gre daha fazla bilgi salar ve bylece alcdaki hata performans
iyileir. Ayrca bandgeniliinden dn verilmeden, vericide g kazanc salanr.

2.3.1 Uzay-zaman blok kodlar (STBC)

STBC, verici anten eitlemesi salayan bir tekniktir. Alc ve vericide basit bir
algoritmayla gereklenebilen STBC, kapasite ve hzn artmasn salarken
bandgeni liinden fedakarlk etmeden iletimde g kazancn da beraberinde getirir.
Uzay-zaman blok kodlarnn temeli Alamoutinin [5] nerdii basit ama etkili yapya
dayanr.

2.3.1.1 Alamouti yaps

Alamouti yaps, alcda zlen iaretin kalitesini arttrmay salayan, iki verici
antenli, basit bir iaret ileme tekniine dayanan bir iletim eitleme yntemidir. Bu
teknikle elde edilen eitleme dzeyi maksimum oran birletirmenin iki alc antenle
uygulanmasyla elde edilen eitleme dzeyine eittir. Bu yap 2 verici anten ve ok
alc anten kullanlarak genelletirilebilir ve eitleme dzeyi alc anten saysnn iki
kat kadar olur. Bu yntem, alcdan vericiye hibir geri besleme iermeden ve basit
hesaplamalarla gerekletirilebilmektedir. Ayrca bu yeni yap fazladan band
genilii gerektirmemektedir [5].

Alamouti yaps ile birlikte hata performans iyilemekte, veri iletim hz ya da telsiz
haberleme sisteminin kapasitesi artmaktadr. Snmlemeye kar azalan duyarllk,
veri hzn arttrmak iin ok dzeyli modlasyon tekniklerinin kullanlmasna olanak
salamaktadr. zetle, bu yap ok yol snmlemesinin etkisiyle snrl sistem
kapasitesine sahip uygulamalarda ok verimlidir [5]. Snmleme etkisini baz
istasyonunda birden fazla anten kullanarak etkin bir ekilde azaltmay salayan ve

17
karmaklk derecesi dk olan Alamouti yaps iletiim sistemleri iin tercih
edilebilir bir yapdr.

ekil 2.7de Alamoutinin nerdii iki kollu iletim eitleme yaps grlmektedir. 2
verici ve 1 alc anten kullanlan bu yapda temel olarak,

- Kodlama,

- Alcdaki birletirme yaps,

- ML sezme iin karar kural

gerekletirilir. Bir simge periyodunda vericilerden ayn anda iki iaret gnderilir.
Tx:0dan gnderilen iaret s0 ile, Tx:1den gnderilen iaret s1 ile belirtilmi olsun.
Bu durumda ikinci simge periyodunda Tx:0dan -s1* ve Tx:1den s0*
gnderilmektedir [5]. Bu ileyi izelge 2.1de gsterilmektedir.

izelge 2.1 : Alamouti kodu

Tx anten 0 Tx anten 1

t an s0 s1

t + T an -s1* s0*

18
 ekil 2.6 : 2 verici, 1 alc antenli Alamouti yaps

izelge 2.1de kodlama uzay ve zamanda (space-time) yaplmtr. Aslnda kodlama

uzay ve frekansta da yaplabilir. Bu durumda iki tane simge periyodu yerine iki tane
ayr tayc kullanlmaldr [5].

t annda dz snmlemeli kanallar karmak arpmsal bozulmal olarak

modelleyebiliriz [5]. Snmlemenin artarda iki simge periyodu boyunca sabit olduu
varsaylrsa,

19
h0 (t ) = h0 (t + T ) = h0 = 0 e j0
(2.12)
h1 (t ) = h1 (t + T ) = h1 = 1e j1

eklinde yazlabilir. Burada T simge sresi, h0 Tx: 0 ile alc anten arasndaki ve h1
Tx: 1 ile alc anten arasndaki kanallardr. Alcdaki iaretler yle ifade edilebilir:

r0 = r (t ) = h0 s0 + h1 s1 + n0
(2.13)
r1 = r (t + T ) = h0 s1* + h1 s0* + n1 .

Burada r0 ve r1, t ve t + T anlarnda alcdaki iaretlerdir. ekil 2.6de gsterilen

birletirici aadaki ekilde iaretleri birletirir ve en byk olabilirlikli seziciye
gnderir:

s0 = h0*r0 + h1r1*
(2.14)
s1 = h1*r0 h0 r1* .

(2.13) ve (2.14) kullanrsak (2.15) yle yazlabilir:

s0 = ( 02 + 12 )s0 + h0* n0 + h1n1*

(2.15)
s1 = ( 02 + 12 ) s1 h0 n1* + h1* n0 .

Elde edilen iaretler ML seziciye gnderilir. s0 iin,

2 2
( 02 + 12 1) si + d 2 (s0 , si ) ( 02 + 12 1) sk + d 2 ( s0 , sk ) , i k (2.16)

se si iaretine karar verilir. Faz kaydrmal anahtarlama (PSK) iaretleri iin tm

iaretler eit enerjili olduundan karar kural aadaki gibi olur [5]:

d 2 ( s0 , si ) d 2 ( s0 , sk ) , i k (2.17)

ise si iareti seilir. Benzer kural s1 iareti iin de geerlidir.

ekil 2.7de 2 verici, 2 alc antenin kullanld, asimptotik olarak 4 eitleme

derecesi salayan Alamouti yaps grlmektedir.

20
 ekil 2.7 : 2 verici, 2 alc antenli Alamouti yaps

Kodlama ve iletim dizisinin yaps nceki durum ile tamamen ayndr. izelge 2.2de
verici ile alc antenler arasndaki kanallar, izelge 3.3te alcdaki iaretlerin
gsterimleri verilmitir.

izelge 2.2 : Verici ve alc antenler aras kanallar

Rx anten 0 Rx anten 1

Tx anten 0 h0 h2

Tx anten 1 h1 h3

21
 izelge 2.3 : Alc iaret yaplar
Rx anten 0 Rx anten 1

t an r0 r2

t + T an r1 r3

Alcdaki iaretler,

r0 = h0 s0 + h1s1 + n0

r1 = h0 s1* + h1s0* + n1
(2.18)
r2 = h2 s0 + h3 s1 + n2

r3 = h2 s1* + h3 s0* + n3

eklindedir. Birletirici aadaki iki iareti oluturur:

s0 = h0*r0 + h1r1* + h2* r2 + h3 r3*

(2.19)
s1 = h1*r0 h0 r1* + h3* r2 h2 r3* .

(2.18) ve (2.19)u kullanarak,

s0 = ( 02 + 12 + 22 + 32 )s0 + h0* n0 + h1n1* + h2* n2 + h3 n3*

(2.20)
s1 = ( 02 + 12 + 22 + 32 ) s1 h0 n1* + h1*n0 h2 n3* + h3*n2

yazlr. Bu iaretler ML seziciye gnderilir. s0 ve s1 iin srasyla aadaki karar

ltleri kullanlr:

s0 iareti iin,

2
( 02 + 12 + 22 + 32 1) si + d 2 ( s0 , si )
2 (2.21)
( 02 + 12 + 22 + 32 1) sk + d 2 (s0 , sk ) , i k

ise si iareti seilir. PSK durumunda,

d 2 ( s0 , si ) d 2 ( s0 , sk ) , i k (2.22)

ise si iareti seilir.

s1 iareti iin,

22
 2
( 02 + 12 + 22 + 32 1) si + d 2 (s1 , si )
2 (2.23)
( 02 + 12 + 22 + 32 1) sk + d 2 ( s1 , sk )

ise siye karar verilir. Eit enerjili iaretler iin

d 2 ( s1 , si ) d 2 ( s1 , sk ) , i k (2.24)

ise si iareti seilir.

2.3.2 Uzay-zaman kafes kodlar (STTC)

Uzay-zaman kafes kodlar ilk defa Tarokh ve di. [4] tarafndan ortaya atlmtr.
STTC, kodlama kazanc ve spektral verimlilik salarken, dz snmlemeli
kanallarda eitleme kazanc da salamaktadr.

STTC, uzaysal ve zamansal olarak ilikiyi salamak iin katlamal kodlar kullanr.
Bylece, kafes yap ile bilgiyi MIMO kanal zerinden iletmeyi salar. eitleme
kazanc yannda kodlama kazanc da salar. Ancak STBCdekine gre karmak kod
zcye sahiptir. Karmaklk, verici anten ve kafes durum saysnn artmasyla
orantl olarak artar. Alc ML kestirme yapar. rnein Viterbi algoritmasn kullanr.

23
24
3. RLEL YAPILAR

lk olarak 1971 ylnda Van-der Meulen tarafndan ortaya atlan rleli yaplar [20],
temel olarak iareti gnderen kaynak, iaretin gnderilmesi amalanan hedef ve
kaynaa iaretin gnderimi konusunda yardmc olan rleden oluur. Kaynak iareti
hem hedefe hem rleye yaynlar (broadcasting). Rle ald iareti farkl aktarma
yntemlerine gre (z-aktar, kuvvetlendir-aktar, sktr-aktar vs.) ileyerek hedefe
iletir. Bylece hedefte iaretin hem kaynaktan hem de rleden gelen kopyalar elde
edilir (ekil 3.1).

ekil 3.1 : Rleli yap

Klasik rleli yapda, rle bilgi retmeden kaynaktan ald bilgiyi hedefe iletmekle
sorumludur. birlikli sistemde ise birimler ayn anda hem rle hem de kaynak grevi
grevi grmektedirler. Dier bir deyile ibirlikli eitlemede, kullanclar hem kendi
iaretlerini hem de dier birimin iaretini iletirler.

Kaynan iaretini gndermek iin rledeki anteni de kullanmas datlm anten

eitlemesi kavramn da beraberinde getirir [19]. ekil 3.2de datlm anten
eitlemesinin nasl saland grlmektedir. Kaynak ve rleler kaynaktaki iareti
yardmlaarak ilettikleri iin bir bakma kaynak zerindeki sanal anten grevi
grmektedirler.

25
 Rle

Hedef

Sanal
Anten
Dizisi

Kaynak

Rle

ekil 3.2 : Datlm anten eitlemesi

3.1 Aktarma Teknikleri

Aktarma tekniklerini sabit, seimli ve artml olmak zere temel gruba ayrabiliriz.
Bu yntemler rlede farkl ilemlerle yaplrken, alc antende de farkl birletirmeler
uygulanr [12].

3.1.1 Sabit aktarma (Fixed relaying)

En ok kullanlan sabit aktarma eitleri kuvvetlendir-aktar ve z-aktar

yntemleridir.

3.1.1.1 Kuvvetlendir-aktar yntemi (AF)

al mas kabaca ekil 3.3te gsterilen kuvvetlendir-aktar ynteminde kaynak

rleye iaretini iletir. Rle, ald iareti kanal hakknda sahip olduu bilgiye gre
kuvvetlendirerek gnderir. Kuvvetlendirme kazanc kaynak-rle kanalna baldr ve
buna sabit olmayan kazanl AF denir. Buradaki iaret grlt oran yksek ise
rleye gelen iaretin tamamen bozulmaya uramas beklenmez ve eklenen grlty
rle glendirse bile iareti bozmaya yetmeyecektir. Dolaysyla bu artlarda
kuvvetlendir-aktar ynteminden iyi bir performans elde edilir.

26
 ekil 3.3 : Kuvvetlendir-aktar yntemi

Sabit kazanl AFde rle kanal hakknda herhangi bir bilgiye sahip olmad iin
ald iareti sabit bir katsayyla arparak hedefe aktarr. Baka bir deyile rlede
sabit g kstlamas sz konusudur [8]. Sabit kazanl AF, AF kadar iyi performans
gstermemekle birlikte, devre yapsnn basit olmas asndan tercih edilebilir.

3.1.1.2 z-aktar yntemi (DF)

ekil 3.4te gsterilen z-aktar ynteminde, rle kaynaktan gelen iareti nce
kendisi zer ve karar verdii iareti hedefe yollar [12]. Ald iareti yanl zmesi
durumunda bu yntemin performans ktleir. Dolaysyla kaynak-rle arasndaki
kanal nemlidir.

ekil 3.4 : z-aktar yntemi

27
Kodzme ilemi rlede farkl ekillerde olabilir. rnein tam bir kodzme
yapabilir. Yani kod kelimesini tamamen kestirir ve hedefe yle yollar. Simge simge
kodzme yapp tam kodzme iini hedefe de brakabilir.

3.1.2 Semeli aktarma (Selection relaying)

z-aktar ynteminin dezavantaj performansnn kaynak-rle aras kanala sk

skya bal olmasdr. Bu bamlln nne gemek mmkndr. Rlelerde
kaynak-rle aras kanal katsays hSR kestirilip iletim davranlar ona gre
2
belirlenebilir. Semeli aktarmann al mas u ekildedir: hSR deeri belli bir

deerin altndaysa kaynak rleyle ibirliini keser, hedefle iletiimine iareti

2
yineleme eklinde ya da daha gl kodlar kullanarak devam eder. hSR belli

deerin zerindeyse kaynak bilgisini rleye aktarr. Rle elde edecei eitleme
kazancna gre AF ya da DF kullanarak ald iareti hedefe gnderir.

Semeli aktarmann baarsz olmas iin kanal katsaylarnn hepsinin zayf olmas
2
gerekir. rnein hSR kkse, baarsz iletim iin kaynak-hedef aras kanaln da
2
kt olmas gerekir. Ayn ekilde hSR bykse, baarsz iletim iin rle-hedef

arasnn ve kaynak-hedef arasnn birden bozuk olmas gerekir.

3.1.3 Artml aktarma

Rleler srekli aktarma yaptklar iin yksek hzlarda sabit ve semeli aktarma
verimli deildir [12]. Bunun iin baka bir yntem olan artml aktarma
gelitirilmitir. Bu yntemde, hedeften rle ve kaynaa geribesleme szkonusudur.
En azndan rlenin hedeften gelen bilgiyi doru ekilde ald varsaylr. Kaynak-
hedef arasndaki SNR olduka gl ise geribeslemede baarl olduunun bilgisi
iletilir. Bu durumda rleye ihtiya duyulmaz. Ancak kaynak-hedef aras SNR dk
ise geribesleme ile hedef, rleden kaynaktan ald mesaj kuvvetlendirip iletmesini
ister. Daha sonra hedef; rle ve kaynaktan ald iaretleri birletirir. Bu yntemde,
daha nce anlatlan yntemlere gre kanal daha verimli kullanlr, spektral verimlilik
artar. Bunun sebebi ise iletimin tekrarlanmas ok nadir olur.

28
3.2 Aktarma Konusunda Yaplan almalar

Cover ve El Gamal, 1979 ylnda yaptklar alma [21] ile snmlemesiz rleli
kanal salar iin limitleri belirlemilerdir. Bu limitleri belirlerken z-aktar ve
sktr-aktar yntemlerini kullanmlardr. almann sonucuna gre z-aktar
ynteminin performans kaynak-rle arasndaki kanala, sktr-aktar ynteminin
performans ise rle-hedef arasndaki kanala ve iaret/grlt oranna baldr [21].
ekil 3.5te grld zere, kaynak ve rlenin birbirlerine yakn olmas durumunda
z-aktar yntemi kullanlmtr. Rlenin hedefe yakn olmas durumunda ise
sktr-aktar yntemi kullanlmtr.

ekil 3.5 : Cover ve El Gamaln nerdikleri aktarma yntemleri

29
Son zamanlarda yaplan aratrmalar gstermitir ki ibirlikli eitlemede, birimlerde
birden fazla anten kullanmann da avantajlar vardr. ok girili ok kl
aktarmaya dair aratrmalara literatrde artk ska rastlanmaktadr [14-16]. Wang ve
di. [14], rleler tam-ift ynl yapdayken ve alc antenin kanal durum bilgisine
sahip olduu varsaym altnda ok girili ok kl kanallarn kapasite alt ve st
snrlarn belirlemilerdir. Yiu ve di. [15], datlm uzay-zaman blok kodlar
(STBC) rle ve hedefteki ok antenli yapya uygulayarak alma yapm lardr. Jing
ve di. [16] ise kuvvetlendir-aktar aktarma tekniiyle ve birimlerde birden fazla
anten yaps altnda dorusal yaylml uzay-zaman kodlar zerinde uygulamalarda
bulunmulardr.

Blcskei ve di. [24], MIMO Rayleigh snmlemeli paralel rle kanalnda

kuvvetlendir-aktar yntemini kullanmlardr. almalarnn sonucuna gre MIMO
Rayleigh snmlemeli paralel rle kanalnda ulalabilir maksimum iletim hz anten
saysyla dorusal, rle saysyla logaritmik olarak artmaktadr.

Laneman ve di.nin aratrmasnda kulland modelde [12] , kaynaktan kan iaret

yar-dubleks rleler zerinden geerek kaynaa ular ve alcda rle saysndan bir
fazla eitleme derecesi elde edilir. Kullandklar protokol iki zaman birimli
iletimden oluur. lk zaman diliminde kaynak, hedef ve rlelere iletim yapar. kinci
zaman diliminde rleler aldklar iaretlerin i lenmi eklini ortogonal kanallar
kullanarak gnderirler ya da ayn alt-kanal (uzay-zaman kodlamal ibirlikli
eitleme) kullanrlar. Uzay-zaman kodlamal ibirlikli eitleme klasik dik ortogonal
uzay-zaman blok kodlarn, rleler arasnda datlm yapda kullanr.

Nabar ve di. [10]daki almalarnda ibirlikli eitlemede performansn eski

tarzdaki ok antenli yapya oranla arttn gstermilerdir. farkl protokol
yapsn incelemi lerdir. Protokol 1de ilk iaretleme aralnda kaynak rle ve
hedefe iletim yapar. kinci aralkta ise, rle ve kaynak birlikte hedefe iletimde
bulunurlar. Protokol 1, [13]te dik-olmayan kuvvetlendir-aktar (NAF) protokol
olarak adlandrlmaktadr. Protokol 2, ilk iaretleme aralnda kaynak rle ve
hedefe iletim yapar. kinci aralkta ise sadece rle iletim yapar. Protokol 3te ise, ilk
iaretleme aralnda kaynak sadece rleye iletim yapar. kinci aralkta ise rle ve
kaynak hedefe iletim yapar. Protokol 1, ok girili ok kl (MIMO), Protokol 2
tek girili ok kl, Protokol 3 ok girili tek k l yapya kar dmektedir.

30
Protokol 2de iki zaman diliminde de ayn iaret kullanlr. Dolaysyla Protokol 2ye
klasik uzay-zaman yaps uygulanamaz. Laneman ve di., [12]de Protokol 2ye
STBCyi birden fazla rle arasnda kullanarak uyguladlar. Bu kodlamaya gre tek
rleli senaryoda kaynak da iletim yapmaktadr. Bylece ok girili ok k l yap
salanmtr.

Sendonaris ve di., [9] ve [10]daki almalarnda ibirlikli sistemlerin ibirlikli

olmayan sistemlere gre iletim hzlarnn daha yksek olduunu ve kanaldaki
snmlemelere kar daha az hassas olduklarn gstermilerdir.

Zhao ve di. [25], farkl aktarma yntemlerini (AF, DF gibi) tek bir rlenin olduu
senaryoda kullanarak Nakagami kanallardaki hata olasl performans analizi
yapmlardr.

Daha nceden de belirtildii gibi, ok yol yaylmndan kaynaklanan snmlemeden

en az ekilde etkilenmek iin zellikle anten eitlemesi kullanlr. Anten
eitlemesinin dier yntemlere gre ucuz olmas bunda nemli bir etkendir.
Datlm anten eitlemesi aktarma yoluyla gerekletirilebilir. Telsiz
haberlemenin yaylm mekanizmas, kaynak ve rlede, sanal (datlm) anten
dizilerinin olumasn salar. Aktarmada kaynak rleyi, bilgisini hedefe yollamas
iin kullanr.

Uysal ve di. [27] ; kaynak, hedef ve rle ok antenli olmak zere tek rleli bir
yapy incelemilerdir. Bu almalarnda, farkl aktarma teknikleri iin ok antenli
yapnn olumlu etkilerini gzlemlemi lerdir. Protokol 2yi sabit kazanl AF, AF ve
DF aktarma tekniklerinde kullanp iftsel hata olaslklar (pairwise error probability,
PEP) st snrlarn bulmulardr. Burada, kaynak-rle ve rle-hedef arasnda klasik
STBC yaps kullanlmaktadr.

Kaynaktaki anten says MS, hedefteki N, rlenin alc anten says MR ve verici anten
says MT ile gsterilirse, DF ve AF aktarma yntemleri, kaynak ve rle arasndaki
SNR ok yksek deerlerdeyken N ( M T + M S ) eitleme derecesini salamaktadr.

Bu senaryo, rlenin kaynaa yakn olmas durumuna denk gelir. Ayn kabuller
altnda, sabit kazanl AFnin salad eitlilik derecesi
M T min ( M S , N ) + M S N dir. Bu sonular u anlama gelmektedir: DF ve AFde,

31
RD aras aktarma kanalndaki eitlilii belirleyen ksm iken, sabit kazanl
AFde SR ve R D yollarndaki eitlemelerden minimum olan aktarma kanal
iin belirleyici unsurdur.

Rle ile hedef aras SNRn gl olduu durumlarda ise, AF, sabit kazanl AF ve
DF aktarma yntemlerinin gsterecei eitlilik dereceleri srasyla M S ( N + M R ) ,

M S ( N + M T ) ve NM S dir. Bu durum rlenin hedefe yakn olduu senaryolara kar

der. Buradaki sonulara gre AF ile sabit kazanl AFde aktarma yolunda kaynak
ile rle aras, eitleme derecesinde etkilidir. DFde ise eitleme derecesi tamamen
ibirliksiz senaryonunkiyle ayndr. Bunun sebebi rlenin hedefe yaknlndan
kaynaklanan SR linkinin zayf olmasdr.

32
4. NAKAGAM KANALDA OK ANTENL RLEL YAPILAR

4.1 letim Modeli

Bu almada, uzay-zaman blok kodu (STBC) kullanan rleli yaplarn Nakagami

kanaldaki hata baarm analizi yaplp iftsel hata olaslklar st snrlar
belirlenmitir. Ele alnan yapda (ekil 4.1) kaynak, kaynan iaretinin iletimi
konusunda ona yardmc olan rle ve hedef mevcuttur. Bu birimlerin her birinin ok
antenli olduu varsaylmaktadr. Kaynak ile rle, rle ile hedef ve kaynak ile hedef
arasndaki kanallar Nakagami dalmaktadr. letiim Protokol 2ye gre
yaplmaktadr. Dier bir ifadeyle, iletiim sresi iki zaman aralna blnrse, ilk K
zaman aralnda kaynak, M S tane anteni araclyla MPSK modlasyonlu iaretleri

Q K hznda uzay-zaman blok kodlamas yaparak hedefe ve rleye gnderir (yayn

faz). Burada, Q kaynaktaki M S tane antenden gnderilen simge eidini
gstermektedir. K ise kaynan antenleri araclyla iletim yapt zaman araln
gstermektedir. Bir sonraki K zaman aralnda ise (aktarma faz), kaynak susarken
rle, verici antenleriyle ayn STBC kodlama tekniini kullanarak kaynaktan ald
iareti AF yoluyla iletir. AFde rle, kanaln durum bilgisine sahiptir ve bu bilgiye
gre gnderecei iaret zerinde ilem yapar. Ayn ekilde hedefin de kaynak-hedef,
kaynak-rle ve rle-hedef arasndaki tam kanal bilgisine sahip olduu
varsaylmaktadr. Hedef, 2K zaman aralnda, kaynaktan ve rleden ald
kompleks snmlemeye (zarf Nakagami) urayan iaretleri birletirme ileminden
geirdikten sonra en byk olabilirlikli karar verme kuralna (Maximum Likelihood,
ML) gre gnderilen iarete karar verir .

33
 ekil 4.1 : ok antenli rleli yap

hSD ,i , j , hSR ,i , g ve hRD , g , j srasyla kaynak-hedef arasndaki i. verici antenden j. alc

antene, kaynak-rle aras i. verici antenden g. alc antene ve rle-hedef aras g. verici
antenden j. alc antene giden yollardaki kompleks snmleme katsaylarn
gstermektedir.

Yaynlama faz boyunca hedefteki j. (j = 1,2,,N) antende alnan iaret,

ESD M S
rDk , j = hSD,i, j xik + nDk , j ,
M S i =1
k = 1,2,,K (4.1)

biiminde yazlabilir [27]. Burada ESD , kaynak ve hedef arasndaki yol kayplar ve
olas glgeleme etkileri hesaba katlarak bulunan hedefteki ortalama enerjiyi
belirtmektedir. Bu al mada, baka trl belirtilmedii srece, n deikenleri
(indisten bamsz olarak) bamsz ve zde dalml (i.i.d.), sfr ortalamal, N0/2
varyansl kompleks Gauss rnekleri varsaylmaktadr ve toplamsal grlty
modellemektedir. Burada xik , STBC kodlanm ve modle edilmi, i. antenden k.
zaman diliminde gnderilen iarettir. Rledeki g. alc antende (g = 1,2,,MR) ilk K
zaman aralnda alnan iaret,

34
 MS
ESR
rRk, g =
MS
h
i =1
x + nRk , g ,
k
SR ,i , g i k =1,2,,K (4.2)

olarak yazlabilir. Burada ESR , kaynak ve rle arasndaki yol kayplar ve olas
glgeleme etkileri hesaba katlarak bulunan rledeki ortalama enerjiyi belirtmektedir.
Rle kendisine gelen iareti ileyip hedefe gnderecektir. AF aktarmas yapld
varsaylmaktadr. Bu aktarma tekniinin seilme nedeni sabit kazanl AFye gre
kanal durum bilgisi ierdii iin daha iyi performans gstermesidir. DF ile
karlatrldnda ise SR arasndaki SNR gl iken ikisinin ayn performans
gsterdii, ancak RD aras gl olup SR arasnn zayf kald durumlarda
DFnin performansnn dk olduu bilinmektedir. Buna gre rlenin, kaynak-rle
arasndaki kanal durum bilgisine mkemmel bir ekilde sahip olduu
varsaylmaktadr.

Rleye gelen iaretlere ilk ilem olarak uzay-zaman filtrelemesi daha sonra ise
birletirme yaplarak,

ESR (4.3)
sR, q = SR sq + q ,q = 1,,Q
MS

elde edilir [27]. sq , kaynaktaki antenlerden kan s simgelerinden q.y gsterir.

Burada,

1
M R MS 2
2 (4.4)
SR = hSR,i , g
g =1 i =1

dir. q , 0 ortalamal, boyut bana N0/2 varyansl, kompleks Gausstur. Rle

1
knda ortalama birim enerjiyi salamak iin (4.3) ifadesi ( SR
2
ESR / M S + N 0 ) 2 ile

normalize edilirse aadaki sonu ortaya kar:

ESR / M S 1
sR, q = 2
SR sq + q . (4.5)
ESR / M S + N0
SR
2
SR ESR / M S + N 0

s R,1 , s R,2 , , sR,Q iaretleri Q/K hzl STBC ile kodlanr ve hedefe gnderilir. sR , g

rledeki g. verici antenden i. zamanda kan iaret olsun. Rleden hedefe iletim

35
yapldna gre, bu ilemler ikinci K zaman aralnda olacaktr. Hedefteki j.
antende, l. zaman diliminde alnan iaret,

ERD MT
r
D, j =
M T g =1
hRD, g , j sR, g + nD , j (4.6)

olur. Burada ERD , rle ve hedef arasndaki yol kayplar ve olas glgeleme etkileri
hesaba katlarak bulunan hedefteki ortalama enerjiyi belirtmektedir ve l = K+1,
K+2, , 2K olup j = 1,2,,N eklindedir. Hedef, ald iarete uzay-zaman
filtrelemesinden sonra birletirme yapar ve aadaki sonu elde edilir:

ERD (4.7)
sD , q = RD sR ,q + D ,q ,q = 1,,Q, j = 1,, N.
MT

D , q burada yine 0 ortalamal kompleks Gausstur. (4.5), (4.7)de yerine yazlrsa,

ESR ERD
sD , q = RD SR sq + nD ,q (4.8)
M T M S ( SR ESR M S + N0 )
2

olduu gsterilebilir. Burada nD ,q ,

ERD
nD , q = RDq + nD , q (4.9)
M T ( SR
2
ESR M S + N0 )

olup, 0 ortalamal ve aadaki varyansa sahip kompleks Gauss bir terimdir [27]:

2 2
ERD RD
E nD ,q / RD , SR = N0 1 + (4.10)
M T ( SR
2
E M + N )
SR S 0

Grltnn varyansn boyut bana N 0 2 ye eitlemek iin hedefte alnan iaret

olan (4.7) ifadesi,

1
ERD 2 2
(4.11)
1 + RD

M T ( SR
2
E M + N )
SR S 0

36
ile arplr. Gerekli ilemler yapldnda yle bir ifade elde edilir:

(4.12)
sD ,q = RD SR sq + n D, q , q = 1,2,,N

elde edilir. Burada,

=
( ESR N 0 ) ERD (4.13)
(M T
2
SR ( ESR N 0 ) + M S M T ) + M S RD
2
( ERD N0 )

olarak tanmlanmaktadr. N tane antenden alnan iaretler en sonda en byk

olabilirlikli karar vericiye verilir.

4.2 PEP Analizi ve eitleme Derecesi

Bu blmde, hedef ve rlede kanal durum bilgisi bilinen, kuvvetlendir-aktar yntemi

kullanlan; kaynak-hedef, kaynak-rle ve rle-hedef aras kanallar Nakagami olan
yapnn iftsel hata olaslklar st snr belirlenip farkl senaryolar iin eitleme
derecesi tespit edilecektir.

Kaynaktan kan kod kelimeleri vektr ile alcda zlen kod kelimeleri vektrleri
T T
s = s1 , s2 ,..., sQ ve sD = s1 , s2 ,..., sQ eklinde gsterilirse ve ML kodzcs

kullanlrsa koullu PEP,

P ( s, sD hSR,i , g , hRD, g , j , hSD,i , j , i = 1,..., M s , g = 1,..., M T , j = 1,..., N )

(4.14)
d 2 ( s, s )
= Q D
.
2 N0

olarak verilebilir. Burada d 2 ( s , sD ) karesel klid uzakln, Q (.) ise

1 2

e dt olarak tanmlanan Q fonksiyonunu gstermektedir. (4.14)e ,

t 2
Q ( x) =
2 x

2
2
Q( x) e x ile verilen Chernoff eitsizliini uygularsak gsterilebilir ki,

37
P ( s, sD hSR,i , g , hRD, g , j , hSD,i , j , i = 1,..., M s , g = 1,..., M T , j = 1,..., N )

(4.15)
d ( s , sD )
2

exp
4N0

elde edilir. Rlede ve hedefte kanala dair bilgiler bilindiine gre, iftsel hata
olasl st snrn daha ak bir ifadeye dntrmek iin d 2 ( s , sD ) u ekilde

yazlabilir:

d 2 ( s , sD ) = d S2 D ( s, sD ) + d S2 R D ( s, sD ) . (4.16)

SRD kaynak-rle-hedef, SD kaynak-hedef yolunu gstermek zere, SRD

ve SD yollarna ilikin karesel klid uzaklklar zerinde gerekli ilemler
yapldnda aadaki sonuca ulalr:

N Ms 2 N MT 2
ESD (4.17)
d 2
( s, sD ) =
MS
hj =1 i =1
SD ,i , j + hRD , g , j SR
j =1 g =1
2
.

Burada ,

2 2 (4.18)
= s1 sD ,1 + ... + sQ sD ,Q

ve da (4.13) ile belirtildii gibidir. SR ise (4.4)teki gibidir. d 2 ( s , sD ) ifadesi

farkl SNR kabulleriyle birlikte incelenirse iftsel hata olaslklar bu durumlara gre
bulunup eitleme dereceleri tespit edilebilir.

4.2.1 Kaynak-rle arasnda yksek SNR olmas durumu

Kaynak ile rlenin arasndaki SNRn yksek olmas, uygulamalarda bu iki birimin
birbirine yakn olmas anlamna gelir. Burada, ilem kolayl asndan, kaynak-
hedef aras ve rle-hedef aras gler birbiriyle eit tutularak
ESR N 0 ESD N 0 = ERD N 0 varsaym yaplacaktr. Bu durumda, karesel klid
uzaklnda yer alan ,

38
 1 (4.19)
= ERD ( M T SR
2
)
eklinde bulunur. (4.17)deki ifadede yeni deeri yerine yazldnda,

N MS 2 N MT 2
ESD ESD (4.20)
2
d ( s , sD ) =
Ms
h
j =1 i =1
SD ,i , j +
MT
hj =1 g =1
RD , g , j

ifadesi elde edilir. (4.15) ile verilen koullu PEP ifadesinde, snmleme katsaylarna
ilikin terimler zerinden ortalama alnarak koul ortadan kaldrlabilir ve bylece
ortalama PEP elde edilebilir. (4.20)den grld gibi, snmleme katsaylarna
2 2
ilikin terim hSD ,i , j ve hRD , g , j olup hSD,i , j ve hRD, g , j Nakagami dalml iken,
2 2
hSD ,i , j ve hRD , g , j ,

m m m 1 m (4.21)
PGamma ( ) = m
exp , 0
( m)

olaslk younluk fonksiyonu ile verilen Gamma dalmldr. Burada ortalama

SNR gstermektedir. m ise Nakagami dalmndaki m deikenini ifade
etmektedir. Gamma dalmnn moment retme fonksiyonu (moment generation
function, MGF) aadaki gibidir:

m
s (4.22)
M Gamma ( s ) = 1 .
m

2
ESD N 0 1 kabul edilerek; (4.20), (4.15)te yerine yazlrsa ve hSD ,i , j ve
2
hRD , g , j ye gre beklenen deeri alnrsa, iftsel hata olasl st snr,

P ( s, sD hSR,i , g , hRD, g , j , hSD,i , j , i = 1,..., M s , g = 1,..., M T , j = 1,..., N )

(4.23)
ESD N MS 2
ESD N MT 2

exp
4 N0 M s h SD ,i , j
4N0 MT
h RD , g , j iken,

j =1 i =1 j =1 g =1

39

d 2 ( s , sD )
P ( s, sD ) exp
0 0 4 N 0
(
p hSD ,i , j
2
) p( h RD , g , j
2
)d hSD ,i , j
2 d
hRD ,g , j
2

E N MS 2
E N MT
2

00
4NM
0 s j=1 i=1 4NM
0 T j=1 g=1


2 2
exp SD hSDi, , j SD hRDg, , j p hSDi, , j p hRD,g, j d 2d 2 ( )(
hSDi, , j hRDg
, ,j
)
ESD N MS 2

exp
0

4N0Ms j=1 i=1



( 2
hSD,i, j p hSD,i, j d 2
hSD,i , j
)
ESD N MT 2

. exp
0

4N0MT j=1 g=1



(
2
hRD,g, j p hRD, g, j d 2
hRD,g , j
)
N MS
E 2

j =1 i =1 0 4N0Ms
2
exp SD hSD,i, j p hSD,i, j d 2 (
hSD,i , j
)
N MT
ESD 2
. exp
j =1 g=1 0 4N0MT
2
hRD,g, j p hRD,g, j d (
hRD,g, j
2 )
Gamma dalmn MGFsinden yararlanarak,

NM S m NMT m
ESD ESD (4.24)
P ( s , sD )
4N0 M S m 4 N0 M T m

biiminde elde edilir. Buradan da grld zere eitleme derecesi

Nm ( M S + M T ) eklindedir. Uygulamalarda birimlerdeki gereklemenin basit olmas

ve maliyetin ucuza gelmesi asndan kaynaktaki anten says ile rledeki anten
saylar eit seilebilmektedir.

4.2.2 Rle-hedef arasnda yksek SNR olmas durumu

Rle ile hedef arasndaki SNRn yksek olmas uygulamalarda bu iki birimin
birbirine yakn olmas anlamna gelir. Kaynak-hedef aras ve kaynak-rle aras gler
birbiriyle eit tutularak ERD N 0 ESD N 0 = ESR N 0 varsaym yaplacaktr. Bu
durumda, karesel klid uzaklnda yer alan ,

40
 ESR (4.25)
= 2
M s RD

2 2
olur. (4.25)teki ifadede yeni deeri ile RD ve SR deerleri yerine yazldnda,

N MS 2 MR MS 2
ESD ESR (4.26)
2
d ( s , sD ) =
MS
h
j =1 i =1
SD ,i , j +
MS
h
g =1 i =1
SR ,i , g

2 2
ifadesi elde edilir. Burada, hSD ,i , j ve hSR ,i , g Gamma dalmakta ve ayrca
ESD N 0 1 kabul edilmektedir. (4.26), (4.15)te yerine yazlrsa iftsel hata
olasl st snr,

P ( s, sD hSR,i , g , hRD, g , j , hSD,i , j , i = 1,..., M s , g = 1,..., M T , j = 1,..., N )

ESD N MS 2
ESR MS M R 2

exp
4N0M s hSD,i, j 4 N0 M S
hSR ,i , g iken,

j =1 i =1 i =1 g =1

d 2 ( s, sD )
P ( s, sD ) exp
0 0 4 N 0
p hSD ,i , j

( 2
) p( hSR ,i , g
2
)d hSD ,i , j
2 d
hSR ,i ,g
2

ESD N MS 2
ESR MS MR
2

exp
00
4NM
0 s j=1 i=1
hSDi, , j
4N0MS i=1 g=1

2 2
hSRi, ,g p hSDi, , j p hSRi, ,g d 2d 2( )( )
hSDi, , j hSRi, ,g

(4.27)
ESD N MS 2

exp
0

4N0 Ms j=1 i=1



2
hSD,i , j p hSD,i, j d 2 (
hSD,i , j
)
ESR MS MR 2

. exp
0

4N0 MS i=1 g =1



2
hSR,i,g p hSR,i, g d 2 (
hSR ,i ,g
)
N MS
ESD 2
exp
j =1 i =1 0 4N0Ms
2
hSD,i, j p hSD,i, j d 2
hSD,i , j ( )
MS MR
ESR 2
. exp
i =1 g =1 0 4N0MS
2
hSR,i, g p hSR,i,g d 2
hSR,i ,g ( )
olur. Gamma dalmn MGFsinden yararlanarak,

41
 m ( NM S + M R M S )
ESD m( NM S + M R M S ) (4.28)
P ( s , sD ) ( ) .
4 N0 M S m

olarak bulunur. Buradan da grld zere eitleme derecesi m ( NM S + M R M S )

olup, anten says ve m parametresi ile artmaktadr.

4.2.3 Kaynak-rle arasnda ok dk SNR olmas durumu

ESR N 0 0 durumunda, kaynak ile rle arasnda iyi bir iletiim sz konusu
olmayabilir. O yzden bu durumu performansn nasl olacan ayrca incelemekte
fayda vardr. ESD N 0 = ERD N 0 1 kabulyle,

ESR (4.29)
= 2
M s RD

bulunur. d 2 ( s , sD ) ifadesi ise,

MS 2 2
ESD N
ESR M M R S
(4.30)
2
d ( s , sD ) =
MS
h
j =1 i =1
SD ,i , j +
MS
N hSR,i , g
g =1 i =1

eklinde bulunur. Buradan (4.30), (4.15)te yerine yazlarak (4.23) ve (4.27)deki

ilemler uygulanrsa PEP,

mNM S mM R M S
ESD NESR (4.31)
P ( s , sD ) 1 +
4 N0 M S m 4N0 M S m

biiminde elde edilir. ESR N 0 0 olduu iin, ESD N 0 l ifade asimptotik

performans belirler. Dolaysyla eitleme derecesi mNM S dir. Baka bir deyi le,
byle bir durumda kaynak-hedef arasndaki yol eitleme derecesini belirler.

4.3 Bilgisayar Benzetim Sonular

Ele alnan sistemin simge hata performans, Nakagami kanalda, farkl ESD/N0
varsaymlar altnda incelenmitir. Benzetimlerde M S = M R = MT = 2 , N =1
alnmtr. Aksi belirtilmedii srece QPSK modlasyonu kullanlmtr.

42
Nakagami-mde m deerinin 1 olmas Rayleigh kanala denk gelmektedir. m
deerinin bymesi durumunda ise kanal Gauss kanala yaklar. MATLAB
programyla yaplan benzetimde de bu durumu dorulayan sonular elde edilmitir
(ekil 4.2).

0
10
E /N =35dB, m=1
SR 0

-1
E /N =35dB, m=2
SR 0
10
E /N =35dB, m=4
SR 0
E /N =35dB, Gauss
SR 0
-2
10
SER

-3
10

-4
10

-5
10

-6
10
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
E /N [dB]
SD 0

ekil 4.2 : Farkl m deerlerine gre sistemin performans

Rlenin kaynaa yakn olmas ve rlenin hedefe yakn olmas durumlar ayr ayr
incelenmitir. Bilindii zere, ESR N 0 ESD N 0 = ERD N 0 rlenin kaynaa yakn
olmas durumunu ifade etmektedir. Bu durum bir bakma verici eitlemesinin
salanaca anlamna gelmektedir. ERD N 0 ESD N 0 = ESR N 0 ise rlenin hedefe
yakn olduunu gsterir ve bu durumda alc eitlemesinin salanaca sonucu
karlabilir. ekil 4.3te verilen, benzetim sonularndan da grlebilecei zere,
alc eitlemesinin saland durum olan rlenin hedefe yakn olduu senaryo daha
iyi performans gstermektedir.

43
 0
10 ESR/N0=35dB, m=1
ESR/N0=35dB, m=2
-1
10 ERD/N0=35dB, m=1
ERD/N0=35dB, m=2
-2
10

-3
10
SER

-4
10

-5
10

-6
10

-7
10
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ESD/N0[dB]

ekil 4.3 : Kaynak-rle ile rle-hedef aras SNRn iyi olmas durumunda SER

ekil 4.4te, ESR N 0 = 35 dB ve ESR N 0 = 10dB olmas durumu ile ERD N 0 = 35 dB

ve ERD N 0 = 10dB durumlar incelenmektedir. Buradan, birimler aras SNRn

dmesi durumunda hata olaslnn ktye gittii grlmektedir.

0 ESR/N0=10dB, m=1
10
ESR/N0=35dB, m=1

-1 ESR/N0=35dB, m=2
10
ERD/N0=10dB, m=1
ERD/N0=35dB, m=1
-2
10 ERD/N0=35dB, m=2

-3
10
SER

-4
10

-5
10

-6
10

-7
10
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ESD/N0[dB]

ekil 4.4 : Kaynak-rle ve rle-hedef aras SNRlarn yksekliine gre SER

44
ekil 4.5te QPSK ve 8PSK modlasyonlaryla Rayleigh kanalda elde edilen
benzetim sonular karlatrlmtr. Grld gibi, modlasyonun dzey says
arttka performans ktlemektedir.

0
10 8PSK, ESR/N0=35dB, m=1
8PSK, E /N =35dB, m=1
RD 0
4PSK, E /N =35dB, m=1
SR 0
-1 4PSK, E /N =35dB, m=1
10 RD 0

-2
10
SER

-3
10

-4
10

-5
10
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
E SD/N0[dB]

ekil 4.5 : QPSK-8PSK modlasyonlarna gre SER

45
Nakagami-m dalan kanaldaki min farkl deerleri iin 8PSK modlasyonuyla elde
edilen sonular ise ekil 4.6daki gibidir. m deerinin artmasyla birlikte hata
performansnda iyileme sz konusudur. m deeri arttka eri Gauss kanala yaklar.

0
10 8PSK, ESR/N0=35dB, m=1
8PSK, ESR/N0=35dB, m=2
-1
10 8PSK, ESR/N0=35dB, m=4
8PSK, ESR/N0=35dB, Gauss
-2
10

-3
10
SER

-4
10

-5
10

-6
10

-7
10
2 4 6 8 10 12 14 16
ESD/N0[dB]

ekil 4.6 : 8PSKda farkl m deerleri ve Gauss durumunda SER

46
5. NAKAGAM KANALDA OK ANTENL OK RLEL YAPILAR

Bu blmde, 4. blmde incelenen tek rleli yap genelletirilerek ok rleli durum

incelenecektir. ok rleli yap sayesinde hedefte kaynaktaki iarete dair bilgi
artacaktr. Bir tane rledeki SNRn kt olmas durumunda tek rleli yapnn daha
ok kaynak-hedef arasndaki yolun performansna bal olduu PEP analiziyle
gsterilmiti. Bu durumdan kurtulmak iin ok rleli yap iyi bir zm olmaktadr.
Tek rle iin kaynak-rle aras performans kt iken, dier kaynak-rle yollar iin
performans iyi ise PEP ve eitleme derecesi kaynak-hedef arasna bal olmaktan
kar ve performans iyileir. Bu yapda, kaynaktan kan iaretler farkl rlelerden
geerek hedefe iletilmektedir. Bylece hedefe bir rleden gelen iaret kt olsa da
dier rlelerden gelen iaretlerin iyi olmas bu durumu telafi etmekte ve hedefte
gnderilen iarete karar verilirken tek rleli duruma gre ok daha iyi bir sonu elde
edilmektedir.

5.1 letim Modeli

Bu almada ekil 5.1de gsterilen L rleli yap ele alnmtr. ok rleli yapda
kanallarn ortogonal olduu varsaylarak i lem yaplmaktadr. Bir baka deyi le, ilk
zaman aralnda kaynak, antenleri araclyla uzay-zaman blok kodlarn kullanarak
hedefe ve rleye gnderecei iareti yaynlamaktadr. kinci zaman aralnda birinci
rle kaynaktan ald iareti daha nceki blmde olduu gibi kanal durum bilgisine
gre ileme tabi tutup hedefe iletir. Dier rleler o aamada beklemededir. nc
zaman aralnda ikinci rle ayn ilemi yaparak hedefe doru iletim yapar. Bu
ekilde her rle ayr ayr zaman dilimlerinde iletim yaparlar, dierleri o srada susar.

Her bir birimin iletim yapt zaman aral (periyot) K zaman diliminden
olumaktadr. Toplam rle says L diye gsterilirse; hedef, (L+1)K zaman diliminde,
kaynaktan ve rlelerden ald Nakagami-m snmlemesine urayan iaretleri
birletirme ileminden geirdikten sonra en byk olabilirlikli karar verme kuralna
(ML) gre gnderilen iarete karar verir.

47
 ekil 5.1 : ok rleli yap

hSD ,i , j , hSR ,i , g , r ve hRD , g , j , r srasyla kaynak-hedef arasndaki i. verici antenden j. alc

antene, kaynak ve r. rle aras i. verici antenden g. alc antene ve r. rle ve hedef
aras g. verici antenden j. alc antene giden yollardaki kompleks snmleme
katsaylarn gstermektedir. lem kolayl asndan ESR , ERD deerleri ile M R ve

M T deerleri her rlede eit varsaylmaktadr.

Hedefte kaynaktan alnan iaret (4.1)de elde edilmiti. r. rlenin g. anteninin k.

zaman diliminde alaca iaret ise aadaki gibi olur:

48
 MS
ESR (5.1)
r k
R , g ,r =
MS
h
i =1
x + nRk , g , r
k
SR ,i , g , r i k =1,2,,K.

Burada k, kaynaktaki antenlerin gnderim yapt her bir zaman dilimini

gstermektedir. Baka trl belirtilmedii srece, n deikenleri (indisten bamsz
olarak) bamsz ve zde dalml (i.i.d.), sfr ortalamal, N0/2 varyansl kompleks
Gauss rnekleridir ve toplamsal grlty modellemektedir. Her bir rlede 4.
blmde anlatlan ilemler gerekletirildikten sonra r. rleden gnderilecek olan
simgeler u ekilde gsterilebilir:

ESR / M S 1 (5.2)
sR, q, r = 2
SR ,r sq + q ,r .
SR ,r ESR / M S + N 0 2
SR E
, r SR / M S + N 0

Hedefte r. rleden (r+1). zaman aralnda (K zaman dilimlik) alnacak olan iaret,

ERD MT
r r
D, j , r =
M T g =1
hRD, g , j , r sR,rg ,r + nDr, j (5.3)

eklindedir. Burada lr , r. rlenin (r+1). zaman aralndaki K zaman diliminden

l.sini gstermektedir. Ksacas (L+1) zaman aralnda hedefte alnacak olan

iaretler aadaki gibi olur:

ESD M S (5.4)
r k
D, j =
M S i =1
hSD,i , j xik + nDk , j , k = 1, 2,..., K ,

ERD MT
r 1
D , j ,1 =
M T g =1
hRD, g , j ,1sR1, g ,1 + nD1, j , l1 = K + 1, K + 2,..., 2 K , (5.5)

.
.
.

ERD MT
r L
D, j , L =
MT g =1
hRD , g , j , L sR ,Lg , L + nD L, j , lL = LK + 1, LK + 2,..., ( L + 1) K (5.6)

49
5.2 PEP Analizi ve eitleme Derecesi

Bu blmde, Nakagami kanalda, kuvvetlendir-aktar yntemini kullanan, ok rleli

sistemin iftsel hata olasl analizi yaplp deiik durumlar iin eitleme
dereceleri tespit edilecektir.

Q, MS tane antenden K zaman diliminde gnderilen iaret says olmak zere,

kaynaktan kan kod kelimeleri vektr ile alcda hatal olarak zlen kod
T T
kelimeleri vektrleri s = s1 , s2 ,..., sQ ve sD = s1 , s2 ,..., sQ eklinde gsterilirse ve

ML kodzcs kullanlrsa koullu PEP,

P ( s , sD hSR,i , g ,r , hRD , g , j , r , hSD ,i , j , i = 1,..., M s , g = 1,..., M T , j = 1,..., N , r = 1,..., L )

(5.7)
d 2 ( s , sD )
exp
4N0

eklinde yazlabilir. d 2 ( s , sD ) ifadesi ise,

L
d 2 ( s , sD ) = d S2D ( s, sD ) + d S2 R D ,r ( s , sD ) (5.8)
r =1

dir. Karesel klid uzaklklar yerine yazlp ilem yapldnda,

N Ms 2 L N MT 2
ESD (5.9)
d 2
( s, sD ) =
MS
h
j =1 i =1
SD ,i , j + r hRD , g , j ,r SR
r =1 j =1 g =1
2
,r

sonucuna ulalabilir. Burada , (4.18) ile verilen ifade iken, r r. rledeki

deeridir:

r =
( ESR N 0 ) ERD . (5.10)
(M T 2
SR ,r ( ESR N 0 ) + M S M T ) + M S RD
2
,r ( ERD N0 )

SR ,r ise,

50
 1
M R MS 2
2 (5.11)
SR ,r = hSR,i , g ,r
g =1 i =1

eklindedir. d 2 ( s , sD ) ifadesi farkl SNR kabulleriyle birlikte incelenirse iftsel hata

olaslklar bu durumlara gre karlp eitleme dereceleri tespit edilebilir.

5.2.1 Kaynak ve rleler arasnda yksek SNR olmas durumu

Kaynak ile rlelerin arasndaki SNRn yksek olmas, uygulamalarda bu birimlerin

birbirine yakn olmas anlamna gelir. Burada, ilem kolayl asndan, kaynak-
hedef aras ve rleler ile hedef aras gler birbiriyle eit tutularak
ESR N 0 ESD N 0 = ERD N 0 varsaym yaplacaktr. Bu durumda, karesel klid

uzaklnda yer alan r. rledeki r ,

1 (5.12)
r = ERD ( M T SR
2
,r )

bulunur. d 2 ( s , sD ) ise,

N MS 2 L N MT 2
ESD ESD (5.13)
d 2
( s, sD ) =
Ms
h
j =1 i =1
SD ,i , j +
r =1 MT
h
j =1 g =1
RD , g , j ,r

eklindedir. Bulunan karesel klid uzakl ifadesi yerine yazldnda PEP,

P ( s , sD hSR,i , g , hRD , g , j , hSD ,i , j , i = 1,..., M s , g = 1,..., M T , j = 1,..., N )

ESD N MS 2 L
ESD N MT 2

exp
4 N0 M s hSD,i, j RD, g , j,r iken,
r =1 4 N 0 M T j =1 g =1
h (5.14)
j =1 i =1

d 2 ( s, sD )
P ( s , sD ) exp
0 0 4N0
p hSD ,i , j ( 2
) p( h RD , g , j ,r
2
)d hSD ,i , j
2 d
hRD , g , j ,r
2

51
 ESD N MS 2 L
ESD N MT
2

exp
00
4NM
0 s j=1 i=1
hSDi, , j
r=1 4NM

0 T j=1 g=1


( )(
2 2
hRDg, , j,r p hSDi, , j p hRDg, , j,r d 2d 2
hSDi, ,j hRDg
, , j,r
)
ESD N MS 2

exp
0

4N0 Ms j =1 i=1

hSD,i , j p hSD,i , j


(
2
d 2
hSD,i , j
)
L ESD N MT 2

. exp
0
r =1 4 N 0 M T


j =1 g =1


(
hRD, g , j ,r p hRD , g , j ,r
2
)d hRD , g , j ,r
2

N MS
ESD 2
exp
j =1 i =1 0 4N0Ms
2
hSD,i, j p hSD,i, j d 2

(
hSD,i , j
)
L N MT
ESD 2
. exp
r=1 j =1 g =1 0 4N0MT
2
hRD, g, j,r p hRD,g, j,r d (
hRD,g, j ,r
2 )
olur. Gamma dalmnn MGFsinden yararlanarak,

NM S m NM T mL
ESD ESD (5.15)
P ( s , sD )
4 N0 M S m 4N0M T m

eklinde bulunur. Grlr ki eitleme derecesi Nm ( M S + LM T ) dir.

5.2.2 Rleler ve hedef arasnda yksek SNR olmas durumu

Rleler ile hedef arasndaki SNRn yksek olmas uygulamalarda bu birimlerin

birbirine yakn olmas anlamna gelir. Kaynak-hedef aras ve kaynak-rle aras gler
birbiriyle eit tutularak ERD N 0 ESD N 0 = ESR N 0 varsaym yaplacaktr. Bu

durumda, karesel klid uzaklnda yer alan r ,

ESR (5.16)
r = 2
M s RDr

bulunur. d 2 ( s , sD ) ifadesi ise,

52
 N MS 2 L MR MS 2
ESD ESR (5.17)
d 2
( s , sD ) =
MS
h
j =1 i =1
SD ,i , j +
r =1 MS
h
g =1 i =1
SR ,i , g ,r

eklindedir. Elde edilen d 2 ( s , sD ) ile (5.14)teki ilemlerin benzeri yaplarak

oluturulan yeni PEP,

m ( NM S + LM R M S )
ESD m( NM S + LM R M S ) (5.18)
P ( s , sD ) ( )
4 N0 M S m

eklindedir. eitleme derecesi PEP ifadesinden grld zere

m ( NM S + LM R M S ) dir.

5.2.3 Kaynak ve rleler arasnda ok dk SNR olmas durumu

Tm rleler iin ESR N 0 0 durumunda, ESD N 0 = ERD N 0 1 kabulyle,

ESR (5.19)
r = 2
M s RD ,r

bulunur. r ifadesi d 2 ( s , sD ) de yerine yazlrsa,

N MS 2 L M R MS 2
ESD ESR (5.20)
d 2
( s, sD ) =
MS
h
j =1 i =1
SD ,i , j +
r =1 MS
N hSR ,i , g , r
g =1 i =1

bulunur. PEP ifadesi ise,

mNM S mLM R M S
ESD NESR (5.21)
P ( s , sD ) 1 +
4 N0 M S m 4N0M S m

eklindedir. Tm rleler iin ESR N 0 0 olduu iin, ESD N 0 l ifade asimptotik

performans belirler. Dolaysyla eitleme derecesi mNM S dir. Baka bir deyi le,
byle bir durumda kaynak-hedef arasndaki yol eitleme derecesini belirler ve ok
rle kullanmann anlam yoktur. Ancak tek bir rle iin ESR N 0 0 ve dier

53
rlelerde kaynak-rle aras SNR yksek ise eitleme derecesi Nm ( M S + ( L 1) M T )

olur. Bylece ok rle kullanarak eitleme kazanc salanmaktadr.

5.3 Bilgisayar Benzetim Sonular

ok rle kullanarak tek rleli duruma gre hata performansnn iyileecei PEP
analizi ile nceki blmlerde gsterilmiti. Bilgisayar benzetimi sonular da yaplan
analizi desteklemektedir. ekil 5.2de tek rle durumu ile ok rleli durumun
karlatrmas yaplmaktadr. zellikle yksek SNRlara kldnda rle saysnn
artmas hata olaslnn olduka dmesini salamaktadr. eitleme kazancnn bir
gstergesi olarak rle says arttka hata erisindeki eim de artmaktadr.

0
10
ESR/N0=35dB, m=1, 1 rle
ESR/N0=35dB, m=1, 2 rle
-1
10 ESR/N0=35dB, m=1, 3 rle
ESR/N0=35dB, m=1, 4 rle

-2
10
SER

-3
10

-4
10

-5
10

-6
10
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ESD/N0[dB]

ekil 5.2 : ESR/N0=35dB ve m=1 iken, rle saysna gre SER

Rle hedef aras SNRn yksek olmas durumunun, kaynak rle arasndaki SNRn
yksek olmas durumundan daha iyi performans verdii tek rle iin gsterilmiti.
Benzer sonularn ok rleli durum iin de geerli olduu ekil 5.3ten
grlmektedir.

54
 -1
10
E RD/N0=35dB, 2 rle, m=1
E SR/N0=35dB, 2 rle, m=1
-2
10

-3
SER 10

-4
10

-5
10

-6
10

-7
10
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
E SD/N0[dB]

ekil 5.3 : ok rleli yapda kaynak-rle ve rle-hedef aras SNRlara gre SER

Nakagami-m kanalda, m deerinin artmasyla birlikte ok rleli yapnn m=1

durumunda gsterdii performanstan daha da iyi sonular elde edilir (ekil 5.4).

-1
10 ESR/N0=35dB, 2 rle, m=1
ESR/N0=35dB, 2 rle, m=2

-2 ESR/N0=35dB, 2 rle, m=4

10

-3
10
SER

-4
10

-5
10

-6
10
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ESD/N0[dB]

ekil 5.4 : ok rleli yapda m deerinin artmasyla elde edilen SER

55
ekil 5.5te farkl m deerleri ve rle saylarna ilikin SER erileri grlmektedir.
Buradan anlalabilecei zere, rle saysn arttrmak, m deerinin artmasna gre
hata performansnn iyilemesinde daha fazla olumlu etkide bulunmaktadr.

0
10 E /N =35dB, m=1, 1 rle
SR 0
E /N =35dB, m=1, 2 rle
SR 0
-1 E /N =35dB, m=2, 1 rle
10 SR 0
E SR/N0=35dB, m=4, 1 rle
E /N =35dB, m=1, 4 rle
SR 0
-2
10
SER

-3
10

-4
10

-5
10

-6
10
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
E /N [dB]
SD 0

ekil 5.5 : Rle saysnn ve m deerinin SERe etkisi

ekil 5.6da QPSK ve 8PSKnn farkl rle saylar ve m deerleriyle performans

karlatrmalar yaplmaktadr. Buradan, 8PSK kullanmnn getirecei hata
performans kaybnn rle says arttrlarak giderilebilecei grlmektedir. Yksek m
deerlerinde QPSKnn hata performansnn yakalanabilmesi iin dk m
deerlerindeki duruma gre daha fazla rle kullanmna ihtiya vardr.

56
 0
10

-1
10

-2
10
SER

-3
10

ESR/N0=35dB, 8PSK, 1 rle, m=1

-4 ESR/N0=35dB, 8PSK, 6 rle, m=1

10
ESR/N0=35dB, 8PSK, 6 rle, m=4
ESR/N0=35dB, QPSK, 1 rle, m=1
-5
10 ESR/N0=35dB, QPSK, 1 rle, m=4

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ESD/N0

ekil 5.6 : QPSK ve 8PSKnn karlatrlmas

57
58
6. SONU

Bu tezde, STBC kodlamal tek ve ok rleli yaplarn MPSK modlasyonlu iaretler

kullanlarak, Nakagami kanallarda PEP analizleri yaplm, farkl SNR durumlar iin
eitleme dereceleri tespit edilmi ve hata performans analizleri gereklenmitir.

Nakagami kanalda, m deerinin artmasyla kaynak-hedef, kaynak-rle ve rle-hedef

arasndaki kanallarn Gauss olmas durumunun gsterdii performansa yaknlald
grlmtr.

Rle-hedef aras SNRn yksek olduu durumda elde edilen hata performansnn,
kaynak-rle aras SNRn yksek olduu durumdaki performanstan daha iyi sonu
verdii gzlemlenmitir. Bilindii zere, rle-hedef aras SNRn yksek olmas bir
anlamda alc eitlemesine kar dmektedir. Alc eitlemesinin hata
performansnn verici eitlemesine gre iyi olduu dnlrse elde edilen sonular
bu durumu destekler niteliktedir.

Rle saysnn artmasyla birlikte, tek rleli duruma gre eitleme derecesinin artt
gsterilmitir. Hata performansnda da tek rleli duruma gre byk iyilemeler
olduu benzetim sonularyla dorulanmtr. ok rleli yapda da m deerinin
artmasyla birlikte Gauss kanala yaklaan bir hata performans gzlemlenmitir.

m deeri kanal modellemeye yardmc olurken, rle saysn arttrmann hata

performansnn iyilemesine getirecei katk m deerinin artmasnn getirece i
katkdan daha yksek olduu gsterilmitir.

QPSK ve 8PSKnn farkl rle saylar ve m deerleriyle performans karlatrmalar

yaplmtr. Buradan, 8PSK kullanmnn getirecei hata performans kaybnn rle
says arttrlarak giderilebilecei gsterilmitir.

Bu almada kullanlan rleli yaplar, ibirlikli eitlemeye uyarlanp rleler ve

kaynak ibirlii yaparak birbirlerinin iaretlerini iletecek ekilde bir yap
oluturulabilir. Ayrca Nakagami kanal yapsnda genelletirmeye gidilerek sistem,
Weibull veya genelletirilmi Gamma dalml kanala uyarlanabilir.

59
60
KAYNAKLAR

[1] Shannon, C. E., 1948. A mathematical Theory of Communication, Bell System

Technical Journal, vol. 27, pp. 379-423, 623-656.
[2] Vucetic, B. and Yuan, J., 2003. Space-Time Coding, Wiley, New York.
[3] Telatar, E., 1999. Capacity of Multi-antenna Gaussian Channels, European
Transactions on Telecommunications, vol. 10, no. 6, pp. 585-595.
[4] Tarokh, V., N. Seshadri , R. Calderbank, 1998. Space-time Codes for High
Data Rate Wireless Communications: Performance Criterion and
Code Construction, IEEE Trans. Inform. Theory.
[5] Alamouti, S.M., 1998. A Simple Transmit Diversity Technique for Wireless
Communication, IEEE Journal of Selected Areas in Communications,
vol. 16, no. 8.
[6] Uysal, M. and Muhaidat, S., 2004. Maximum-Likelihood Detection for
Distributed Space-Time Block Coding, IEEE VTC04-Fall, Los
Angeles, California, USA.
[7] Laneman, J. N. and Wornell, G. W., 2003. Distributed Space-time-coded
Protocols for Exploiting Cooperative Diversity in Wireless Networks,
IEEE Transactions on Information Theory, vol. 49, no. 10, pp. 2415-
2425.
[8] Nabar, R. U., Blcskei, Helmut, Kneubuhler, F. W., 2004. Fading Relay
Channels: Performance Limits and Space-time Signal Design, IEEE
Journal on Selected Areas in Communications, vol. 22, no. 6, pp.
1099-1109.
[9] Sendonaris, A., Erkip, E. and Aazhang, B., 2003. User Cooperation Diversity.
Part I. System description, IEEE Transactions on Communications,
vol. 51, no.11, pp. 1927-1938.
[10] Sendonaris, A., Erkip, E. and Aazhang, B., 2003. User Cooperation Diversity.
Part II. Implementation Aspects and Performance Analysis, IEEE
Transactions on Communications, vol. 51, no.11, pp. 1939-1948.
[11] Janani, M., Hedayat, A., Hunter, T. E. and Nosratinia, A., 2004. Coded Co-
operation in Wireless Communications: Space-time Transmission and
Iterative Decoding, IEEE Transaction on Signal Processing, vol. 52,
no. 2, pp. 362-371.
[12] Laneman, J. N., Tse, D. N. C. and Wornell, G. W., 2004. Cooperative
Diversity in Wireless Networks: Efficient Protocols and Outage
Behavior, IEEE Transactions on Information Theory, vol. 50, no. 12,
pp. 3062-3080.

61
[13] Azarian,K., Gamal, H. E. and Schniter, P., 2005. On the Achievable
Diversity-vs-Multiplexing Tradeoff in Cooperative Channels, IEEE
Transaction on Information Theory, vol. 51, pp. 4152-4172.
[14] Wang, B., Zhang, J. and Host-Madsen, A., 2005. On the Capacity of MIMO
Relay Channels, IEEE Transactions on Information Theory, vol. 51,
no. 1, pp. 2943.
[15] Yiu, S., Schober, R. and Lampe, L., 2005. Distributed Space-time Block
Coding for cooperative networks with multiple-antenna nodes, in
Proc. Of IEEE Workshop on Computational Advances in Multi-Sensor
Adaptive Processing (CAMSAP), Puerto Vallarta, Mexico.
[16] Jing, Y. and Hassibi, B., 2005. Cooperative Diversity in Wireless Relay
Networks with Multiple-antenna Nodes, in Proc. of IEEE
International Symposium on Information Theory, Japan.
[17] Sklar B., 1997. Rayleigh Fading Channels in Mobile Digital Communication
Systems, IEEE Communications Magazine, pp. 90- 109.
[18] Stber, G. L., 2000. Principles of Mobile Communication, Kluwer Academic
Publishers.
[19] Laneman, J. N. and Wornell, G. W., 2000. Exploiting Distributed Spatial
Diversity in Wireless Networks, in Proc. Allerton Conf.
Communications, Control, and Computing, Monticello, IL.
[20] Van der Meulen, E. C., 1971. Three-terminal Communication Channels,
Advances in Applied Probability, vol. 3, no. 1, pp. 120-154.
[21] Cover, T. M. and Gamal, A. A. E., 1996. Capacity Theorems for Degree from
the University of Texas at Dallas in 1996, and the Relay Channel,
IEEE Trans. Information Theory, vol. 25, a Ph.D. degree from the
University of Texas at Dallas inno. 5, Sept. 1979, pp. 572 84.
[22] Schein, B. and Gallager, R. G., 2000. The Gaussian Parallel Relay Network, in
Proc. of International Symposium on Information Theory, Sorrento,
Italy, pp. 22.
[23] Gastpar, M. and Vetterli, M., 2005. On the Capacity of Large Gaussian Relay
Networks, IEEE Transactions on Information Theory, vol. 51, issue.
3, pp. 765-779.
[24] Blcskei, H., Nabar, R. U., Oyman, . and Paulraj, A. J., 2006. Capacity
Scaling Laws in MIMO Relay Networks, IEEE Transactions on
Wireless Communications, vol. 5, no. 6, pp. 1433-1444.
[25] Zhao Q., Li H., Wang P., 2008. Performance of Cooperative Relay with Binary
Modulation in Nakagami-m Fading Channels, IEEE Transactions on
Vehicular Technology, vol.57, no.5, pp. 3310-3315.
[26] Simon M. K., Alaouini M., Digital Communication Over Fading Channels
[27] Muhaidat, S. and Uysal, M., 2008. Cooperative Diversity with Multiple-
Antenna Nodes in Fading Relay Channels, IEEE Transactions on
Wireless Communications, vol. 7, no. 8, pp. 3036-3046.
[28] E.Ylmaz, 2004. Uzay Zaman Blok Kodlarnda Verici Anten Seimi, T.

62
[29] Url-1 < http://en.wikipedia.org/wiki/Fading >, alnd tarih 03.05.2009.
[30] Url-2 < http://en.wikipedia.org/wiki/Rayleigh_distribution >, alnd tarih
03.05.2009.
[31] Url-3 < http://en.wikipedia.org/wiki/Rice_distribution >, alnd tarih
03.05.2009.
[32] Url-4 < www.skydsp.com/.../4thyrthesis/chapter1.htm >, alnd tarih
03.05.2009

63
64
ZGEM

Ad Soyad: Asya MAHMUTOLU

Doum Yeri ve Tarihi: Kabil/Afganistan 23.10.1984

Lisans niversite: Kadir Has niversitesi

65