kn41 + 14 oktober 2016 + p18
knactueel
Het sterven van het licht?
Het nieuwe boek van mgr. Bonny, bisschop
van Antwerpen, en twee medeauteurs, roept
serieuze theologische vragen op.
Eduardo Echeverria
De openingszinnen van Lumen Gentium van het Twee-
de Vaticaans Concilie stellen dat Christus, niet de Kerk,
het licht van alle volken is. Wel schijnt diens licht op
het gelaat van de Kerk, in het bijzonder in haar verkon-
diging van het Evangelie. De menselijke aanvaarding
van dat licht en dus van het Evangelie staat bloot
aan verzet en dus aan vervorming, verkeerde uitleg en
verwerping (zie Johannes Paulus II, Dominum et Vivifi-
cantum, 55-56, 47). Daarom is het aanbod van heil, of
door Gods genade tot het heil geroepen worden, n
ding en het actuele aanvaarden ervan een ander. Over-
weeg Joh. 1,5;10. En het licht schijnt in de duisternis
en de duisternis heeft het niet begrepen. Hij was in
de wereld en de wereld werd door Hem gemaakt, en
de wereld kende Hem niet. Deze beide verzen hebben
het over de negatieve reactie van de wereld op de
komst van het licht. Zoals Karol Wojtyla, de komende
paus Johannes Paulus II terecht zei: Jezus is zowel het
licht dat schijnt voor de mensheid als tezelfdertijd een
teken van tegenspraak dat teken dat mensen, meer
dan ooit, vastbesloten zijn te weerstaan (Teken van te-
genspraak, 198).
Zondeval
Toch dooft de duisternis van de niet-spirituele geest
(Kol. 2,18, een aardse manier van denken heet het in
de Willibrordvertaling hr), van dwaling en zonde,
van vervorming, verkeerde interpretatie en verwer-
ping het Licht niet uit. Het Licht van Christus schijnt
nog altijd op het gelaat van de Kerk, zoals Johannes
Paulus II zegt, terwijl [de Kerk] alert op de nieuwe
uitdagingen van de geschiedenis en op de inspannin-
gen van de mensheid om de betekenis van het leven te
ontdekken, aan iedereen het antwoord aanbiedt dat
komt uit de waarheid over Christus en zijn
Evangelie(Veritatis Splendor 2). Voorts kunnen we ook
waarderen dat het licht van God de Schepper niet uit-
Foto: AP
Mgr. Johan Bonny schreef samen met twee andere auteurs een nieuw boek over relaties, huwelijk en gezin.
gedoofd is omdat de mens, zelfs hoewel de zondeval
(Gen. 3) en de universele gevolgen daarvan de hele
schepping wreed hebben ontredderd, nog altijd Gods
beeld weerspiegelt, net zoals de structuren van de
schepping zoals huwelijk en gezin, in feite de hele tij-
delijke orde, nog altijd de goedheid van de schepping
bekrachtigen, terwijl de dimensies van elke cultuur zo-
als kunst, literatuur, muziek, recht, morele standaarden
enzovoorts, nog altijd Gods goedheid weerspiegelen
met het oog op diens gewone genade.
Drievoudige strategie
De Kerk stelt dus niet dat de hele structuur van elke sa-
menleving, die van ons inbegrepen, onherstelbaar
slecht is en dus onverbeterbaar, onbereikbaar voor ver-
lossing. Maar ook accepteert ze niet al de dimensies van
deze cultuur als geheel en al goed of als geheel en al
aanvaardbaar. In haar antwoord op de omringende di-
mensies van een cultuur heeft de Kerk hooguit een drie-
voudige strategie van totale verwerping (bijvoorbeeld
incest, bestialiteit, homoseksuele praktijk, overspel, kin-
deroffer, prostitutie en verkrachting), gekwalificeerde
verdraagzaamheid (bijvoorbeeld praktijken uit het
Oude Testament zoals polygamie en scheiding, die aan-
vaard werd omwille van, zo vertelt Jezus ons, hard-
heid van harten, maar dit was niet zo vanuit de schep-
pingsorde [Mt. 19,8; Mc. 10,5]), en kritische bevestiging,
wat positieve, zij het bevestiging met onderscheidings-
vermogen inhoudt van het ware, goede en schone in,
zeg maar, de ouden en modernen (bijvoorbeeld de idee-
en van Plato, Aristoteles, Kant en Scheler).
Simplistische strategie
Deze drievoudige strategie, waarvoor we bewijs vin-
den in de Heilige Schrift, is een antwoord op de vraag
hoe de Kerk zich met de omringende cultuur zou moe-
ten inlaten. Deze vraag is fundamenteel voor de dui-
ding van het nieuwe boek Mag ik? Dank je. Sorry Vrij-
moedige dialoog over relaties, huwelijk en gezin, door mgr.
Johan Bonny, Roger Burggraeve en Ilse Van Halst.
Eerder dan deze complexe drievoudige strategie zet-
ten de auteurs een simplistische strategie in, om heel
de cultureel dominante moraliteit van onze tijd geheel
en al te aanvaarden, in het bijzonder de bekrachtiging
van seks voor het huwelijk en dus van samenwonen
(33-36, 41-46, 48-50, 63, 70), contraceptieve seks (108-
110), en homoseks (62, 137, 143-145, 148149, 151, 153,
155-157, 161, 169, 174). Zij aanvaarden deze moraliteit
niet alleen omdat de dingen sociaal zo liggen, maar ook
omdat de leer van de Kerk niet meer weerspiegelt wat
christenen ervaren (41-42, 84). Ze proberen ook zowel
een morele als theologische rechtvaardiging van deze
praktijken te geven, waarbij ze zover gaan te pleiten
voor kerkelijke riten ten behoeve van samenwonende
en homoseksuele koppels (52, 54-55, 163-164).
Theologie van het Lichaam
De auteurs geven grif toe dat hun visie niet de hele
Kerk vertegenwoordigt (243). Dit is een understate-
ment, en het is ook niet accuraat. Ze verwerpen bewust
het belijdende katholicisme, de normatieve en gezag-
hebbende uiteenzetting van het katholieke geloof, in
het bijzonder van het morele leven in Christus betref-
fende de menselijke seksualiteit (145, 162, 215), zoals
die te vinden is in de Catechismus van de Katholieke Kerk
(2331-2400), die Johannes Paulus II een zekere norm
voor het onderricht van het geloof noemde alsmede
een zekere en authentieke referentietekst.
Verder gaan deze auteurs compleet voorbij aan de fun-
damentele morele leer van Veritatis Splendor van Johan-
nes Paulus II en de diepe bijbelse en theologische over-
wegingen in diens Theologie van het Lichaam. Ik ben
niet verbaasd dat zij de laatste negeren, gezien hun stel-
ling (waarover we later te spreken komen) aangaande
de morele en ontologische onbeduidendheid van seksu-
ele verschillen en dus van belichaamde personen. Deze
theologie geeft immers juist een positieve beschrijving
van het huwelijksleven en van de vereniging van man
en vrouw als twee-in-n-vlees (Gen. 2,24). Ironisch ge-
noeg heeft uitgeverij Betsaida juist de complete Theo-
logie van het Lichaam van Johannes Paulus II in het
Nederlands uitgebracht. De vraag is welke theologi-
sche rechtvaardiging deze auteurs dan kunnen geven
voor bijvoorbeeld samenwonen en homoseksuele re-
laties. Hier zullen we volgende week nader op ingaan.
(vert. HR)
Johan Bonny, Roger Burggraeve en Ilse Van Halst. Mag ik?
Dank je. Sorry Vrijmoedige dialoog over relaties, huwelijk
en gezin. Uitg. Lannoo, 224 pp., pb., 19,99,
ISBN 978 94 0143 825 4
kn42 + 21 oktober 2016 + p16
Het sterven van het licht?
Het nieuwe boek van mgr. Bonny, bisschop
van Antwerpen, en twee medeauteurs, roept
serieuze theologische vragen op. Deel twee
van een kritisch onderzoek.
Eduardo Echeverria
Vorige week hebben we in het eerste deel van deze be-
spreking de vraag gesteld welke rechtvaardiging ge-
geven wordt door mgr. Johan Bonny, bisschop van Ant-
werpen, samen met medeauteurs Roger Burggraeve
en Ilse Van Halst, voor ongehuwd samenwonen en
voor homoseksuele relaties. In Mag ik? Sorry, Dank je
gebruiken ze het concept van de semina Verbi of zaden
van het Woord om goedheid of positieve elementen
in deze relaties te vinden (17, 43, 49, 50, 61, 147, 168,
214) met de suggestie dat deze relaties als zodanig on-
volmaakte vormen enonvolledige verwezenlijking van
huwelijksliefde zijn, van een exclusieve en permanen-
te relatie. Ze zeggen, liefde is liefde (148,169).
Maar dit is een misverstand en daarom een misbruik
van dit concept, dat typisch thuishoort in de context
van het waarderen van de elementen van goedheid en
waarheid die gevonden worden in andere culturen en
religies, als een voorbereiding op het ontvangen van
Mgr. Johan Bonny is populair in Belgi. Op deze nieuwe postzegel, die deze week wordt uitgegeven en oproept tot religieuze tolerantie, staat hij afgebeeld samen met de Brusselse
grootrabbijn Albert Guigui en de Gentse imam Khalid Benhaddou.
knactueel
het Evangelie (praeparatio evangelica).Het spreekt voor
zich dat vanuit de erkenning van die elementen Vati-
canum II niet naar de conclusie gaat dat die religies zelf
als zodanig voertuigen van het heil zijn, die ons al is het
maar onvolmaakt in een reddende relatie met God
brengen.
Fragmenten van waarheid
Geen wonder dat Ad Gentes 9 van Vaticanum II er van-
uit gaat dat de missionaire activiteit van de Kerk ook
een zuivering van verkeerde elementen inhoudt in
al wat er aan waarheid en genade bij de heidenen
reeds werd gevonden. Geen wonder dat Lumen Gen-
tium 16-17 het heeft over misleidingen door de Boze
die aan het werk zijn in het verzet van een mens tegen
Gods voorafgaande genade, en ook dat het Evangelie
niet-christenen wegrukt uit de slavernij van dwaling
en afgoden en de verwarring van de duivel. Zelfs
spreekt Ad Gentes 9 over de fragmenten van waarheid
en genade die onder de volken gevonden kunnen wor-
den, die het Evangelie bevrijdt van alle smet van
kwaad en [de waarheid] herstelt in Christus, de bewer-
ker van het heil, die het rijk van de duivel vernietigt en
de velerlei boosheid van de zonde uitbant. Kortom,
de missionaire praktijk van de Kerk is er een van om-
vorming die elke gedachte tot gehoorzaamheid
brengt aan Christus (2 Kor. 10,5) door wat er ook aan
waarheid of goedheid in deze culturen en religies ge-
vonden wordt te behandelen als stapstenen die in
dienst worden gebracht van het evangelie en zijn aan-
vaarding.
Gods algemene genade
Zie zo ook het gebruik van dit concept met betrekking
tot samenwonen. Laten we aannemen dat een samen-
wonend stel met kinderen een zekere stabiliteit bezit
om kinderen op te brengen (45-46). Dat is goed, en la-
ten we zeggen dat het zelfs een blijk is van Gods alge-
mene genade. Maar dat wil niet zeggen dat een samen-
woonrelatie als zodanig van zichzelf goed is, en dat het
een onvolmaakte vorm en onvolledige verwerkelijking
van het huwelijk is (48). Net zomin als dankzij Gods
algemene genade de aanwezigheid van waarheid en
goedheid in niet-christelijke religies deze religies tot
onvolmaakte voertuigen van het heil maakt.
Wat onderscheidend is in samenwonen is dat de stel-
len seksuele omgang hebben ontucht is moreel ver-
keerd volgens de vaste leer van de Kerk zonder een
levenslange verplichting jegens elkaar te zijn aange-
gaan (en zoals de scheidingspercentages laten zien,
vormt dit een slechte voorbereiding op het huwelijk).
Deze relatie is niet te verzoenen met het huwelijk, maar
is ook geen geschikte voorbereiding of vooruitgrijpen
op het huwelijk. Simpel gesteld is het een zondige ver-
Foto: Bpost

houding die het stel vervreemdt van God (1 Kor 6,9-
10;15-19) en daarom is het geen onvolledige of onvol-
maakte relatie die als zodanig geordend is op het goed
van het huwelijk, maar eerder een schending van het
huwelijk.
Goedkope genade
De schrijvers besteden erg weinig systematische aan-
dacht aan de zonde en zijn manifestaties, en dat is op-
zettelijk (42, 84, 144). Het maakt geen onderdeel uit van
hun kijk op menselijke wezens en het begrip hoe men-
sen verzet plegen en daarom de kerkelijke leer over sek-
suele moraliteit vervormen, verkeerd interpreteren en
uiteindelijk verwerpen. In het bijzonder betekent dit
dat zij de logica van de genade misverstaan. Genade is
het gelaat van God dat tot zondaren wordt gewend, dat
hen opzoekt en hun vergeving en verlossing aanbiedt
door Christus verzoeningswerk. Heel het boek hebben
ze het over een pastorale strategie van genade, maar
nergens brengen ze dat in verband met berouw, de ver-
geving van zonden, het verzoeningswerk van Christus
en het sacrament van de biecht (1 Joh. 1,9). Het verdoe-
zelen of wegmoffelen van zonde, oordeel, toorn en het
kruis heeft aanleiding gegeven tot een theologie van
goddelijke aanvaarding evident door heel dit boek
heen ten koste van een theologie van goddelijke ver-
lossing, en zo tot een sentimentele visie op God en zijn
liefde die neerkomt op goedkope genade. Hun kijk op
genade is pure theologische vrijzinnigheid: en God
zonder toorn bracht mensen zonder zonde in een ko-
ninkrijk zonder oordeel door de bediening van een
Christus zonder een kruis (H. Richard Niebuhr).
Homoseksuele verhoudingen
Hoe geven ze een morele rechtvaardiging voor
homorelaties? Hier moeten verschillende punten ge-
maakt worden. Ten eerste zijn de auteurs aangaande
homoseksualiteit culturele relativisten. De morele
waardering van homoseksuele daden verschilt van cul-
tuur tot cultuur. Ten tweede betekent hun relativisme
niet dat alles kan in homo- of samenwoonrelaties. Ze
passen morele normen toe die algemeen van toepas-
sing zijn op alle (hetero- of homoseksuele) duurzame
interpersoonlijke verhoudingen, namelijk normen of
grensregels, zoals ze het noemen (101), die liegen, be-
drog, dwang, uitbuiting enzovoort verbieden. Ze noe-
men dit een relationele ethiek (13, 102, 158-159, 161,
163, 174, 218). Ten derde is er in hun visie geen aparte
seksuele ethiek, want het is veeleer de morele kwali-
teit van de relatie, de duurzame liefde, persoonlijke in-
zet, houdingen en affecties dan de natuurlijke goede-
ren van de menselijke seksualiteit, de doeleinden van
vereniging en voortplanting van de geschapen teleo-
logische ordening van de persoon als lichaam-ziel op
de seksuele ander, die het wezenlijke van een relatie
tot uitdrukking brengt.
De menselijke seksualiteit is, volgens de auteurs,niet
ontworpen met ingebouwde beginselen en met inge-
bouwde betekenissen en doelen. Daarom stellen ze dat
seksuele differentiatie en dus de lichamelijke natuur
van de menselijke persoon moreel onbeduidend is.Daar-
om speelt het individuele, seksueel gedifferentieerde
lichaam geen moreel fundamentele rol in de waarde-
ring van seksuele daden. Kortom, hetero- en homosek-
suele betrekkingen zijn niet minder omdat ze alleen
maar anders zijn. Beide vormen kunnen exclusieve en
duurzame liefde ervaren op eigen legitieme wijze (153-
155), volgens de auteurs.Maar dit loochent de seksu-
eel gedifferentieerde werkelijkheid van de man en de
vrouw en de twee-eenheid van het menselijke paar, die
bepalend is voor het oorspronkelijke karakter van
Gods beeltenis en voor de vorm van liefde die het hu-
welijk is. (Genesis 1,27-28; 2,24).
Seksueel verschil?
Schiet deze visie, door het seksuele verschil voor on-
beduidend te houden om een seksuele daad moreel
juist te maken, dan niet tekort in het begrijpen van het
eenwordingsgeheel dat de lichaam-persoon is, en zo
van de menselijke betekenis van het lichaam? Doet de
visie wel recht aan de belichaming van menselijke per-
knactueel
Het nieuwe boek van mgr. Johan Bonny en zijn
medeauteurs Roger Burggraeve en Ilse Van
Halst roept serieuze theologische vragen op,
stelt Eduardo Echeverria.
sonen als man en vrouw en zo aan de seksuele verschil-
len tussen hen? Drukt die wel goed de intrinsieke
plaats van het lichaam uit bij een interpersoonlijke een-
heid of blijft het lichaam uitwendig aan de persoon?
Als dat laatste het geval is, behandelt die visie dan wel
bevredigend de menselijke betekenis en de morele sta-
tus van het menselijk lichaam, laat staan de sacramen-
tele betekenis ervan?
Denk aan het echtelijk huwelijk als liefdesgemeenschap
volgens de leer van de Kerk. Het is gebaseerd op de
waarheid over de mensheid dat mannen en vrouwen
complementair zijn. Seksuele complementariteit is
noodzakelijk, niet alleen vanwege het biologische feit
dat voortplanting een man en een vrouw vereist, maar
ook om organisch een compleet organisme te worden
en zo bij te dragen aan de gemeenschap van personen.
Homokoppels hebben geen biologische basis van or-
ganische complementariteit, wat het hun onmogelijk
maakt het soort voortplantingsdaad te verrichten die
hen tot de lijfelijke vereniging-in-een-vlees van het hu-
welijk zelf maakt. De liefdesvorm die het echtelijk hu-
welijk is, wordt tot stand gebracht door een lichame-
lijke seksuele vereniging van man en vrouw als een
vlees (Gen 2,24).
Seksuele complementariteit
Deze werkelijke lichamelijk eenheid die voor paren
van hetzelfde geslacht onmogelijk is, voltrekt de ech-
telijke eenheid. De schrijvers vergissen zich door te stel-
len dat het zogenaamde evangelische ideaal van het
huwelijk alleen uit exclusiviteit en duurzaamheid be-
staat. Ze verzekeren ons dat zij de kerkwet onder-
schrijven dat het sacrament van het huwelijk over de
vereniging van man en vrouw gaat. Maar aangezien
de auteurs benadrukken dat wat zij voor de essentie
van het huwelijk (exclusiviteit en duurzaamheid) hou-
den in feite door een homokoppel verwerkelijkt kan
worden, is dit voor hen een onderscheid dat geen wer-
kelijk verschil maakt. In de liefdesvorm die het echte-
lijk huwelijk is, is de n-vleeseenheid niet alleen we-
zenlijk voor deze vorm maar het is ook de taal van het
lichaam voor de eenheid van het samen leven van n
leven. Deze lichamelijke vereniging wordt mogelijk ge-
maakt door seksuele complementariteit en is niet ex-
trinsiek aan de wederzijdse, zichzelf gevende liefde die
het aanduidt of symboliseert. Natuurlijk is zij het te-
ken of symbool van die wederzijdse liefde maar dat is
precies wat het ook in werkelijkheid is omdat het men-
selijk lichaam deel is van de persoonlijke realiteit van
kn42 + 21 oktober 2016 + p17
het menselijk wezen een n-vlees-vereniging en
geen extrinsiek instrument van het zelf.
Lichamelijke dimensies
Deze nadruk op het lichaam als intrinsiek aan iemands
eigen zelf wortelt in de leer van de Kerk over de li-
chaam/ziel eenheid van de menselijke person. Zoals
Johannes Paulus zegt: In feite zijn lichaam en ziel on-
scheidbaar: in de willende handelende persoon en in de
weloverwogen daad staan of vallen ze samen (Veritas
Splendor 49). Daarom, voegt hij eraan toe, kunnen we
gemakkelijk begrijpen waarom het scheiden van de
morele daad van de lichamelijke dimensies van het
stellen ervan, in strijd is met het onderricht van Schrift
en Traditie (ibid.). Dit onderricht wordt expliciet om-
armd door Benedictus XVI (bijv. Toespraak tot de Ro-
meinse Curie, 21 december 2012) en Franciscus, in het
bijzonder in Amoris Laetitia 56 en Laudato Si 155. De
auteurs van dit boek geven zich er rekenschap van dat
zij ook op dit punt breken met de katholieke traditie
door de lichaam/ziel-eenheid van de menselijke per-
soon te ontkennen (Catechismus van de Katholieke Kerk
362-368).
Eenrichtingsgesprek
Mag ik? Sorry, Dank je heeft als ondertitel Een open dia-
loog Zeker zijn de schrijvers ervan open en eerlijk
over hun verwerping van de leer van de Kerk, maar ze
zijn niet betrokken in ook maar iets wat op een dia-
loog lijkt. Een open, kritische en betekenisvolle dia-
loog betekent een uitwisseling van visies met het doel
te luisteren en te spreken met anderen die het oneens
zijn met ons met als doel tot een dieper begrip van de
waarheid te komen. Dit boek is in wezen een eenrich-
tingsgesprek tussen een bisschop en een moraaltheo-
loog, want er is geen ondervrager die de opponerende
positie van de leer van de Kerk over seksuele moraal
uitdraagt in antwoord op de beweringen van de bis-
schop en de moraaltheoloog.
Schandaal
Ik heb hier niet de ruimte om hun interpretatie te be-
spreken van paus Franciscus Amoris Laetitia. Ook laat
ik niet alleen hun onkritische beweringen buiten be-
schouwing dat er gevestigde wetenschap bestaat over
de homoseksuele conditie (159-160), maar ook de vaak
herhaalde maar zeer omstreden stelling weerlegd
door protestante en katholieke geleerden van naam
dat de H. Schrift van moderne homoseksualiteit geen
weet heeft (160).
Wel heeft het boek enige goede begripsvolle overwe-
gingen en wijs pastoraal advies voor het omgaan met
verstoorde huwelijken (218-225, 229-241), voor het
handhaven van de vitaliteit van huwelijk en gezinsle-
ven voor het gemeenschappelijk goede (119-127, 130-
134) en voor het krijgen en opvoeden van kinderen
(114-119). Toch is dit boek een schandaal, speciaal om-
dat het meegeschreven is door een Belgische bisschop
van de Kerk, die volgens Canon 386 gehouden is aan
de gelovigen de geloofswaarheden voor te houden en
uit te leggen, die geloofd moeten worden en op de mo-
raal toegepast. Daarom: Schandaal is een houding
die een ander ertoe brengt kwaad te doen Schandaal
is ernstig wanneer het wordt veroorzaakt door dege-
nen die van nature of ambtshalve gehouden zijn ande-
ren te onderwijzen en op te voeden (Catechismus van
de Katholieke Kerk 2284-2285).
Begrijpt u me alstublieft niet verkeerd. Ik stel de mo-
rele en theologische dwalingen die deze auteurs om-
helzen volgens de leer van de Kerk niet gelijk
aangeestelijk ongeloof. Dat oordeel laat ik aan de Heer.
Niettemin is hun boek slecht nieuws, omdat dit het
licht vermindert dat uitstraalt van de hele waarheid
over Jezus Christus, van zijn zending en van zijn Kerk
in de richting van de cultuur. (vert. HR)
Johan Bonny, Roger Burggraeve en Ilse Van Halst. Mag ik?
Dank je. Sorry Vrijmoedige dialoog over relaties, huwelijk
en gezin. Uitg. Lannoo, 224 pp., pb., 19,99, ISBN 978 94
0143 825 4