RZGR ENERJS

Ad ve Soyad: Necati AKTA

No:2006010610034

zet:

Deien dnyada enerji artk hayatn olmasa olmazlarndandr. Bu enerjiyi salarken yalanan
dnyay ve evreye verdii etkiyi de dnmek lazm. Burada n plana kan yenilebilir enerji
olan rzgr enerjisidir. Rzgr enerjisi gne nmnn etkisi ve yer yzeyinin albedosunun
farkll sonucunda meydana gelen hava hareketleridir. lk insanlar rzgrn neden meydana
geldiini bilmemekle beraber onun gcnden yararlanma yoluna gitmitirlerdir. Aslnda
aslnda rzgrn gnn hangi zamannda yln hangi mevsiminde ve bir yrenin nerelerinde
fazlaca estiini tecrbelerle tespit edilip, onun gcnden yararlanarak toplum iin faydal
ilerin grlmesi dnlmtr. Eski yel deirmenlerinin kulalm buna rnek olarak
verilebilir. Gnmzde rzgr frldaklar artk yeni bir tabirle rzgr trbini adn almtr.
Bu vastayla elektrik enerjisi retilmesi salanmtr. Gnmzde rzgr enerjisi a
kapatabilecek miktarda retilmese de daha yaygn hale geliyor. Bu enerjiyi salayan rzgr
enerjisini etkileyen birok faktr olmakla beraber bunlar ksaca atmosferdeki snma
farkllklar yerin topografyas diyebiliriz. Rzgr enerjisini fizik ve mhendislik kurallaryla
hesaplayabiliriz. Bu hesaplar yardmyla rzgr haritalar karabiliriz. Bu haritalar vastasyla
kurulacak rzgr itliklerinin alanlar belirlenmi olur. Rzgr iftliklerinde trbinler
vastasyla enerji elde edilir. Bu rzgr iftlikleri dnyada yaygnlamakla beraber giderek
kapasiteleri artmaktadr. Trkiye ise son zamanlarda yapt atlmla beraber kendini rzgr
enerjisi retiminde srekli gelitirme abas iindedir. Bu hem da bamll azaltr hem de
evreye zarar vermez.

Giri:

Rzgr gne nlarnn dnyann olduka deiken olan yzeyini farkl stmas sonucunda
meydana gelen scaklk, younluk ve basn farklarndan meydana gelir. Dier bir ifadeyle
rzgr birbirine komu bulunan iki blge arasndaki basn farklarndan dolay meydana gelen
ve yksek basn merkezinden alak basn merkezine doru hareket eden hava akmdr.
Rzgrlar dnyann kendi ekseni etrafndan dnmesinden, yzey srtnmelerinden, yerel s
dalmndan, arazinin topografik yapsndan ve rzgr ynndeki farkl atmosferik
olaylardan etkilenir. lk insanlar rzgrn neden meydana geldiini bilmemekle beraber onun
gcnden yararlanma yoluna gitmitir. Aslnda rzgrn gnn hangi zamanlarda yln hangi
mevsimlerinde ve bir yrenin nerelerinde fazlaca estii tecrbelerle tespit edildikten sonra
onun gcnden yararlanarak toplum iin faydal ilerin grlmesi dnlmtr. Bu ynde

1
belki de ilk uygulamalar yelkenli gemilerin yzdrlmesi yoluyla balamtr. Eski yunanllar
ve onlar takiben Romallar zamannda her ne kadar gemilerin yelkenler vastasyla
yzdrlmesi mmkn olmusa da toplumun dier faaliyetlerinde rzgr gcnden
yararlanma yoluna gidiler onlar tarafndan olmamtr. Daha ziyade kara topluluklarnda
gelien ve dairesel hareketli yel deirmenlerinden g kayna olarak yararlanmak orta ve bat
Asya lkelerinde balamtr. M. 200 de in de basit yel deirmenleri su pompalanmasnda
kullanlrken, ran da ve orta douda kantlar kamtan rlm olan dey eksenli yel
deirmenleri, tahllar tmede kullanlmtr. Landels tarafndan akland zere eski
Yunan ve Romallar yelken takmnn ayarlanmas ile bir teknenin rzgrn ynnden farkl
bir ynde gideceinin farkndaydlar. Ancak bu uygarlkta yel deirmeni gibi topluma faydal
makinelerin kullanlmasna rastlanlmamaktadr. Rzgr enerjisi 11.yzyldan itibaren,
tacirler tarafndan ve ayrca hal seferleri vesilesiyle Avrupaya gtrlmtr. Hollandallar,
yel deirmenini gelitirerek gllerin ve ren nehri bataklklarnn kurutulmasnda
kullanlmtr. Hava ktlelerinin kinetik enerjisinin bir pervane veya dey mil ile istenilen
yere nakil edilmesi sonucunda rzgr enerjisinin enerjisinden faydalanlmtr. 19.yzyl
sonlarnda ise gmenler bu teknolojiyi Amerika ya gtrerek tarlalarn ve iftliklerin
sulanmas iin su pompalama ve daha sonrada evler ve endstri iin elektrik retiminde
kullanmtrlardr. Gnmzde, rzgr frldaklar artk yeni bir tabirle rzgr trbini adn
almtr bunun sebebi, artk rzgrdan hareket deil de elektrik enerjisi retilmesine
ynlenmededir. zellikle slam medeniyeti srasnda gelitirilmi olan ve on ikinci yzyl
sonlarna kadar sren bir uygarlk srasnda rzgr gcnden yararlanmak iin yaplm olan
deiik cihazlar vardr. Mesela, yatay eksenli rzgr deirmenleri kuzey Avrupa lkelerinden
nce 1200 yllarnda yaam Diyarbakr yresi Artuk Trklerinden Ebu l iz tarafndan
gelitirilmi cihazlar yaplmas dnlmtr. nce Avrupa da daha sonra Amerika da
buharl makineleri kefi ile balayan sanayileme yel deirmenlerinin ve yelkenli gemilerin
kullanmnn aamal olarak azalmasna sebep olmutur. Dizel yaktlarn ucuzluu sebebiyle
rzgr enerjisinin deerlendirme abalar bir kenara braklmtr. Bu durum ikinci dnya
savana kadar srmtr. Bu yllardaki enerji sknts sebebiyle rzgr trbinlerine duyulan
ilgi tekrar artm ve 1940l yllarda 1,25 MWlk bir rzgr trbini Danimarka yerel enerji
ebekesine enerji salamtr. Rzgr enerjisinin nemi fosil yakt fiyatlarna gre srekli
deimi ve 2. Dnya savandan sonra fosil yakt fiyatlarnn dmesiyle yeniden azalmtr.
1970li yllardaki petrol krizi ve yakt fiyatlarndaki art sonucu rzgr enerjisi tekrar
hatrlanm ve bu yllardaki petrol ambargosu sebebiyle yrtlen rzgr trbini aratrma
gelitirme almalar ile eski almalardan yararlanlarak rzgrdan enerji retimi
konusunda yeni tasarmlar gelitirilmitir. Rzgr tarlalar veya rzgr enerji santralleri ad
altnda gruplar halinde rzgr trbinlerini ieren ve ebekeye enerji salayan projeler Avrupa
da ve Amerika birleik devletlerinde uygulanmtr. 1980li yllarda petrol fiyatlarnn
dmesiyle bu enerji kaynana olan ilgi azalm olmakla birlikte zellikle 1990larda evre
bilincinin artmas sebebiyle yeniden gndeme gelmi ve salanan teknolojik gelimeler
sonucunda rzgar enerjisinden elektrik retim maliyetleri konvansiyonel enerji santralleri ile
rekabet edebilecek seviyelere gelmi ve ticari olarak kullanm bata Avrupa birlii lkeleri ve
ABD olmak zere btn dnya lkelerinde yaygnlamtr. Rzgr enerjisinden mekanik
enerji ve elektrik enerji olmak zere iki temel yararlanma ekli vardr. Mekanik
uygulamalarda rzgr enerjisi mekanik enerjiye evrilerek ev ve iftliklerde hayvanlarn su

2
ihtiyacnn salanmas, arazilerin kurutulmas gibi amalarla ve ayrca su pompalamada,
eitli rnleri kesme, bime, tme ve sktrmada, ya kartma ve benzeri ilerde de
kullanlmaktadr. Rzgr enerjisi, ya elektrik ebekesinin olmad krsal alanlarda bulunan
yerin elektrik ihtiyacn karlar ya da dorudan elektrik ebekesini beslemek iin kullanlr.
ebekenin olmad yerlerdeki rzgr enerjili sistemlerinde rzgrn esmedii durumlarda
kullanlmak zere uygun bir depolama sistemi vardr. ebeke balantl sistemler ise karalara
veya ky tesi deniz ii kurulmaktadr. Rzgr enerjisi byk potansiyeline karn dank
karakteristikli bir enerji kaynadr. Rzgr santralleri geni bir arazi zerinde belli aralklarla
yerletirilmi birok trbinden meydana gelir. Bu sebeple rzgr santralleri iki ynl arazi
kullanmna uygundur. Hesaplamalar arazinin ancak %1 nin rzgr trbinlerinin tarafndan
kullanldn gstermektedir. Arazinin %99 unu ise tarmsal amalar iin veya dier alanlar
olarak kullanmna devam edilebilir. Rzgr trbinleri, hareket halindeki havann kinetik
enerjisini mekanik enerjiye dntren makinelerdir. Bir rzgr trbini, evredeki engellerin
rzgar hz profilini deitirmeyecei ykseklikteki bir kule zerine yerletirilmi gvde ve
rotordan meydana gelir. Kanatlar ve gbek, rotor olarak adlandrlr. Jeneratr, dili kutusu ve
dier kontrol cihazlar gvde iinde yer alr. Rzgr trbinleri dn eksenlerinin
dorultusuna gre yatay veya dey eksenli olarak imal edilir. Srekli dnen kanatlarla
yakalanan enerji dili kutusu zerinden veya dorudan jeneratre balanr. Rotorun dn hz
sabit veya deiken olabilmektedir. ebekeye uyumu arttran deiken hzl trbinlerin
kullanm daha yaygn hale gelmektedir. Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dntren
jeneratrler senkron ve asenkron olmak zere iki trdr. Senkron jeneratr, bal olduu
ebeke ile ayn frekansta alr. ndksiyon jeneratr olarakta isimlendirilen asenkron
jeneratrler ise ebeke frekanslarndan bira daha yksek frekansta alrlar. ebekeye bal
rzgr trbinlerinin k gerilimi 690 volt ve frekans ise hertz dir. Kanatlar polyester veya
epoksi ile glendirilmi fiberglastan, nadir olarakta aa ve karbon bileiminden yaplr.
Gvde ve rotoru tayan 30-80 metre ykseklikteki kuleler elikten ve tabandan u ksma
doru incelecek ekildedir. Trbinin hz ve gc, ya kanat ak kontroll ile kanatlarn as
aktif olarak veya pasif kontrol olarak tanmlanan kontrol sistemi ile kanadn doal
aerodinamik zellii ile kontrol edilir. Bulunan yerin rzgr hz trbinin emre amadelik oran
ve trbinlerin yerleimi rzgr trbinlerinin performansn etkileyen ana faktrdr. Ticari
rzgr trbinlerinin gc 1980li yllardan beri srekli artmakta ve maliyetler dmektedir.
1980lerden beri rzgr trbinlerinin gc, verimi ve grsel tasarm olduka deimitir.
1980lerde g 20-60 kW arasnda ve trbin ap yaklak 15-20 metre iken gnmzde tek
bir rzgr trbinin gc 5 MWdan ve trbin ap ise 100 metreden byktr. Modern
trbinler modlerdir ve hzl bir ekilde kurulabilmektedir.

1.Rzgr Enerjisini Etkileyen Faktrler

Gneten gelen nn ile snn yeryz albedolardaki farkllklar dolays ile atmosferde
snma farkllklarnn ortaya kmasna, bunun sonucunda da yatay basn farklarnn
meydana gelmesine sebebiyet verir. Bu cmlede bulunan farkllk kelimesi ksa mesafe veya
meteorolojik faktrlerdeki deimelerin rzgr enerjisi hesaplamalarnda oluturaca
farkllklara iaret ederek, bu konularda aratrma yaplmasnn gereklilii eklinde

3
alglanabilir. zellikle, atmosferin snr tabakas iindeki deiik eimlerin sonucunda beliren
meteorolojik deiikliklerin rzgr enerjisi hesaplamalarnda etkisi dorudan grlebilir.
Genel olarak, rzgr enerjisi biri dinamik karakterli olan meteorolojik, dieri ise daha kararl
olan jeomorfolojik faktrlerin etkisi altnda meydana gelir. Bu iki grup faktr birbirinden
bamszdr. Birinin etkisiz olmas dierinin de olaca anlamna gelmez. Yeryznn
tamamen dz olduu yerlerde bile, atmosferdeki scaklk ve basn farkllklar rzgr
enerjisinin mikro ve makro leklerde deimesine sebep olur. Dinamik karakterli bu
deiimler sonucunda rzgrn kaotik bir yapya sahip olduu ve bylece rzgr enerjisi
hesaplarnn ortalamalar dnda pek salkl olmayaca anlalr. Ancak, aa atmosferdeki
hava hareketleri rzgrn zaman ve meknla deimesine meydan verir. Ayrca, jeomorfolojik
faktrler arasnda arazinin engebeli yksek tepeliklerin olmas oluk ve vadilerin bulunmas
yksek platolarn varl saylabilir. Jeomorfolojik faktrler dolays ile rzgr enerjisi
deiimleri zamansal deil de uzaysal veya alansaldr. Rzgr hesaplarn gnmz bilim
seviyesine kadar inceleyerek literatre kazandrm olmalarna ramen rzgr enerjisinin
zamansal ve alansal deiimlerini pek fazla incelememitir. Bir yrede, rzgr hznn ihtimal
ve istatistik yntemleri ile incelenmesi srasnda fizik, mhendislik ve mimarlk gibi deiik
disiplinlerden gelen bilgilerin kullanlmas yararldr. Bunlarla ilgili konular arasnda,
atmosfer snr tabakasnda gazlarn dalm, rzgr enerjisi hesab ile bu enerjinin en iyi
ekilde gerekletirilebilmesi iin konum tespiti trbin tasarm ve blgesel iklim bilgileri
gelir. almalarn baarya ulaabilmesi iin o yredeki istasyon verilerinin her eyden nce
ortak tek trll salanmaldr. Daha sonra her bir istasyondaki hzlar dalmlarnn
istatistik ilkelere gre belirlenmesi gerekir. Ayrca, o yerde kurulacak rzgr trbini
dengesinin, trbinlerin ilevleri sresince salanabilmesi iin u rzgr hz deerlerinin
ihtimal ve risk hesaplar yaplmaldr. ncelenen sorunlara gre yerel ve blgesel rzgar yn
ve hz dalmlarnn istatistik zmlemesine ilave olarak yrenin hava olaylarnn mikro-
hidroloji leinde deiimleri ile topografyasnn da gz nne alnmas gereklidir.

2.Rzgr Ortalama Hz

Rzgr verilerinin ortalamas hesabnda bir ynden bamsz dieri yne bal olarak iki trl
hesap yaplr. Bunlardan yne bal olmayan ortalama imdiye kadar tek meteoroloji
deikeni iin kullanlan ortalamalarn her tr kullanlabilir. Mesela, rzgr enerjisin hesap
edilmesinde iddetin yn deil de, sadece iddeti nemlidir. nk yaplan rzgr trbinleri
kendisini yne gre ayarlayarak her ynden gelecek rzgrdan yararlanr. Bylece, daha nce
bilinen aritmetik ortalamann kullanlmas uygun olur. Ancak, rzgr ynlerininde gz
nnde tutularak hesaplarn yaplabilmesi iin genel kavram olarak genel fizikte kuvvetlerin
statii ve dengesi iin geerli basit usuller kullanlr. Rzgr, yn gz nnde tutulunca tpk
kuvvet gibi bir vektr byklk arz eder. Bu nedenle, hesab iin nce bir Kartezyen eksen
sisteminin ve hzlarn eksenlerden birisi ile yapt alarn tarif edilmesi gerekir. Yukarda
akland gibi eksen sistemi ikili, drtl, sekizli veya onaltldr. Sistem kal olursa olsun
mutlaka bir yatay birde dey eksendeki deiik ynlerde esen rzgr iddetlerinin bilekeleri
bulunmaldr. nce, yatay ve dey eksenler boyunca olan bilekelerin ortalamalar ayr ayr
bulunur. Daha sonra bunlarn bilekesi ve bu bilekenin yatay eksen ile yapt alar hesap

4
edilir. Bylece hesap edilen ortalamaya rzgrn vektr ortalamas ad verilir. Rzgrn vektr
ortalamasnn dik iki eksen takmndaki iz dmleri, o eksenler boyunca olan rzgr hz
bileenlerinin ortalamasna eittir. Bileenlerin hesaplanmasnda pozitif kabul edildii ynler,
gneyden kuzeye ve doudan batya dorudur. Ancak fizikteki kuvvetlerin alagelmi ynleri
ise bu kavramlarla gneyden kuzeye ve batdan douya olmaktadr. Ilman blgelerde rzgr
srarll 0.50, gibi olduka orta bir deer ancak tropikal blgelerde ise 0.98lere varan
ekilde ticaret rzgrlar etkisi ile olduka yksektir. Bir blge iin rzgr srarll haritas
ok faydal bilgiler verir.

3.Rzgr Gc

Rzgr, tkenmeyen gne enerjisin yeryzne ulamas sonucunda ortaya kan farkl
snmalarn sebep olduu yatay hava hareketleridir diye tanmlanmtr. Buradan gne var
olduka rzgrn ve bunun neticesinde de gicinin var olaca sylenebilir. Genel olarak,
rzgrlar dnya lekli ktalar leinde, lkeler leinde ve yerel leklerde mikro
leklerde ortaya kabilir. Bunlardan ok kk leklerde ortaya kanlarna gnmzde
trblans ad verilir. Bunlarn daha srarl olan yerel rzgr hz ortalamalar zerine
bindirilmi salnmlar olarak tanmlanmasda mmkndr. Hava akmlar da denilen rzgr,
nne bir engel konulmas veya sabit bir engelle karlamas halinde onun zerine bir basn
icra eder. Byle bir engelin harekete msait olmas durumunda rzgr o engelin hareket
etmesine sebep olur. te bu mantktan hareketle, bir mil etrafnda dnebilecek bir frldan
rzgr etkisiyle o mil etrafnda dnmesi mmkn olabilecektir. Bu fikir gnmzdeki rzgr
trbinleri ile eski alardaki yel deirmenlerinin ilk alma ilkelerini tekil eder. Rzgrda ne
kadar g vardr? Buna cevap, rzgr gc younluu ile verilebilir buda rzgrn estii
istikamete dik olarak yerletirilen birim alana gelen g ile ifade edilir. Bu ise aadaki gibi
hesap edilir. Rzgr esmesi ile ortaya kan iddetin, V, belirli kava ktlesini, m, hareket
ettirmesi sonucunda ortaya kan kinetik enerjinin genel ifadesi fizik prensipleri tanmna gre
basite = ( ) eklindedir.

Burada, H hacmi ifade etmek zere ktle, m=qH eklinde tanmlanabilir. Rzgrn dey
bileeni yatay bileeninin yannda ok kk olduu iin ihmal edilir. Bu nedenle rzgr esme
ynne dik alan A ile rzgr ynndeki uzunluu da U ile gsterirsek hacim H=A U olarak
ifade edilir. Ayrca rzgr hz da t sresince kat edilecei dnlen bu mesafe fiziksel olarak
U=V t eklinde baldr. Denklem kinetik enerjidekinin yerine konularak aklanan
eitliklerinde gz nnde tutulmas ile yaplan basit cebirsel ilemlerden sonra,

= ( )

eklinde bulunur. Pratik uygulamalarda birim zamanda birim alandan retilebilecek rzgr
enerjisinin, Eu, bilinmesi mhendislik faaliyetleri asndan nem kazanr. Bunu iin
denklemin her iki tarafnd alan ve zamana blnmesi sonucu,

= ( )

5
olarak bulunur. Bu ifadede havann younluu sabit kabul edilir. Hlbuki havadaki nem
orannn deimesine paralel olarak bu younluun deeride sabit olmayp deikendir. te
bu nokta dnyada birok aratrmac ve uygulamac tarafndan gz nnde tutulmamaktadr.
ahin ve en (1995) tarafndan yaplan aratrmada younluun gazlarn hal denkleminin gz
nne alnmas ile hava scakl ve basn cinsinden gsterilebilecei aklanmtr. Genel
olarak mutlak scaklk, T, basn, p ve havann younluunun birbirine gazlarn hal denklemi
aracl ile bal olduklar bilinmektedir. (p=R q T) bunu Eu da yerine konulmas ile

= ( )

elde edilir. Burada = ( ) olarak tanmlanmtr. Klasik kitaplarda R=2.87 olarak

verilmitir. Rzgr yeryzne gelen greceli olan bir hava hareketidir. Rzgr trbinlerinin
tasarlanarak enerji retiminin yaplmas iin duraan olan rzgr iddeti ortalamas zerindeki
salnmlarn da gz nnde tutulmas gereklidir. Enerji hesaplarnda duraan olan rzgr
iddeti ile bunun etrafnda salnmlar eklinde ortaya kan sapmalarn rzgr trbinleri
zerine olabilecek kuvvetlerin ve bunun sonucunda ortaya kabilecek rzgr gcnn
hesaplanmas gereklidir.

4.Rzgr Haritalar

Rzgr haritalar genel olarak rzgr gc snflandrlmasna gre potansiyel rzgr enerjisi
dnm iin kullanlr. Buradan, her bir snf, yllk ortalama rzgr gc younluklarnn
ve edeer ortalama rzgr iddetlerinin aralna gre verilmitir. Rzgr tasarm yapan bir
mhendisin hedefi, bu enerji seviyelerini emin olduka ucuz maliyete yakalayabilmektir.

5.Rzgr iftlik ve Trbinleri

Rzgr enerjisi retmeye elverili olan bir yere en azndan birka tane rzgr gcn elektrik
enerjisine dntrecek trbinin kurulmas ile rzgr iftlikleri ad verilir. Byle yerlere
bazen rzgr santralleri ad da verilir. Rzgr iftlikleri, kurulmalar uygun yerlere yaklak
100-200 m aralkla trbinlerin yerletirilmesi ile ortaya kar. Rzgr iftliklerinin birim
eleman rzgr trbinidir. Modern rzgr trbinleri aerodinamik olarak rzgrn srkleme
(drag) ve kaldrma (lift) kuvvetlerinden yararlanarak alr. Bu konuda ayrntl bilgiler
Taylor (1995), Spera (1994) ve Durak (2000) tarafndan verilmitir. Srkleme kuvveti rzgr
esme ynnde trbin yzeyine kaldrma kuvveti ise esme ynne diktir. Yerleim blgelerine
zellikle grltnn ulamamas ve elektromanetik kuvvetlerden elektronik cihazlarn
etkilenmemesi iin enazndan 600-1000 m uzaklkta kurulan rzgr iftliklerinin faydalar
unlardr.

a) Hammadde ihtiyac yoktur. Rzgr yukarda sylenen ve tamamen atmosferde gne

etkileimi ile meydana gelen yatay hareketler olduundan, hammaddeye ihtiya
gstermez. Bu bakmdan, rzgrl zamanlarda rzgr gc ve onun dntrld
elektrik enerjisinden faydalanlabilir. Bir bakma hammadde bedavadr. Bu hammadde

6
 tamamen meteorolojik artlara baldr. Yln her gnnde ve aynda ayn miktarlarda
bulunmaz. Deikenlii fazla olmasna mukabil lkemizde ka aylarnda daha fazla
olduu sylenebilir.
b) Kurulmas dier enerji santrallerine gre daha hzl: dier tm enerji retim
birimlerinin planlanmas, projelendirilerek inasnn tamamlanmas uzun zamanlar ve
byk mali yatrmlar gerektirir. Hatta inaat tamamlandktan sonra bile hammadde
iin kaynak noktalar ile ulam ve tanmn srekli salanmaldr. Rzgr
trbinlerinin yatrmna karar verdikten sonra mali btenin de hazr olmas ile ay
gibi ksa bir zaman zarfnda inas tamamlanarak retime balanabilir. Dier taraftan,
rzgr reten trbinlerin mrleri 30-40 yl olarak garanti edildiinden, yatrm
maliyeti uzun vadede az ve enerji faydas, bakm masraflar dnda ok az olmas
dolaysyla nerede ise bedavadr. Bir rzgr trbininin yatrm maliyeti yaklak 2-3
sene iinde kendisini amorti etmektedir.
c) Temiz enerji kayna olmas: rzgr hammaddesi tamamen atmosferdeki hava
hareketleri olduundan ve bunlarnda ortaya kmasnda ok temiz olan gne
nmlar yol oynadndan, rzgr enerjisinin de temizdir. Hava veya evre
kirlenmesi eklinde hibir yan etkisi bulunmamaktadr.
d) Srdrlebilir enerji kayna olmas: dier enerji trlerinden zellikle evre dostu ve
temiz olmayan fosil yaktlarn mrleri kmr olarak en fazla 220 yl kadar snrl
iken, rzgr enerjisinin az olan miktarna karlk byle bir mr sorunu yoktur. te
bu bakmdan rzgr enerjisi srdrlebilirdir.
e) Enerjide da bamlln azalmas: Trkiye d kaynakl enerjilere istese de istemese
de her zaman bal olacaktr. Bunun doal sonucu olarak lkede tkenmeyen rzgr
ve gne enerjilerinin ncelikle azami miktarda kullanm, fosil tr dier enerji
kaynaklarnn kullanlmasnn yerine geeceinden da bamllk bir bakma
azalacaktr. Bu bakmdan lke zerinden esen rzgrlarn enerjilerinin salmasnda
lke ekonomisi ve enerji potansiyelinin arttrlmas asndan faydas vardr.
f) Sera gaz etkisini azaltmas: son yirmi yllk aratrmalardan atmosfer kirlenmesinin
yol at sera etkisinin kkeninde fosil yaktlarn kullanmnn olduu bilimsel
incelemeler sonucu anlalmtr. Sera etkisi gneten yeryzne gelen ksa dalga
boylu nmlarn bir ksmnn yeryznden uzun dalga boylu olarak tekrar atmosfere
verilmesi srasnda, fosil yaktlar dolaysyla atmosferde karbondioksit birikmesinin
yol at kimyasal terkip dolaysyla uzun dalga boylu nmn atmosfer dna
kmasna msaade edilmemesidir. Rzgr ve gne gibi temiz ve hatta bir dereceye
kadar temiz olan doal gaz kullanlmas ile fosil yakt kullanmnn azaltld ve
bylece atmosfer artlarnda geriye dnl iyilemenin olaca var saylmaktadr.
g) Fosil yakt tketimini azaltr: nceki maddede belirtildii gibi rzgr enerjisi
kullanmnn artmas ulusal ebekede zellikle termik santrallerle retilmi elektrik
enerjisinin miktar azalacandan, bunlar retmek iin kullanlan hammadde fosil
yaktlarn kullanmnda dler imdiden gzlenmektedir.
h) Her geen gn gvenilir olmakta ve ucuzlamaktadr. Rzgr enerjisinin bundan 25-30
yl ncesine gre maliyet seviyesi gittike azalarak, bugn iin kullanlabilirlii baz
kurum, kurulu ve irketler tarafndan dnlebilir seviyeye inmitir. Buna rzgr
trbini aratrmalarndan elde edilen dk maliyetli imalatlar ile hammadde
sorununun bulunmamasndandr.
i) Rzgr trbinlerinin kurulduu arazi tarm alan olarak kullanlabilir. Rzgr
iftliklerini tesis eden deiik trbinler orada yaplamaya msaade etmez ancak, bu
iftlikler tarma hi zarar vermeyecek biimde devam edilebilir. Hatta kurak
blgelerde rzgr enerjisinden yararlanarak suyun yeraltndan yeryzne karlmas

7
 iin gerekebilecek enerjinin retilmesiyle rzgr trbinin kullanlmasna olumlu
baklmaktadr.
j) Ormanlk alanlarn azalmasn engeller: rzgr iftliklerinin bulunduu yerlerde tarm
dnda hemen hi faaliyet yaplamayacandan, buralarn yeil ve ormanlk
tutulmasnda katklarda olabilir

6.Dey Eksenli Rzgr trbinleri

Rzgr deirmenleri ile ilgili olarak yazlm ilk ciddi eserlere milattan sonraki 7.yy da
rastlanmaktadr. Ancak bu eserlerin gncellik kazanmas yazldklarndan sonra 200 yl
gemesi ile olmutur. Bu eserde yazlanlar yllarca szle olarak kulaktan kulaa yaylmtr.
Yazlan ilk eserler arasnda zellikle Ali Al-Tabari (839-927) tarafndan yazlann nemli
olduu Needham (1965) tarafndan bahsedilmitir. lk halifelerden Hz. merin 644 ylnda
Abu Lulua isimli bir ranl kle tarafndan ldrlmesi srasnda yel deirmenlerinin slam
dnyasnda konuulmasna balanmtr. Bu srada, rzgr gc ile alabilecek bir
deirmenin yaplmas konusu gndeme gelmitir. Dier taraftan, Ali Al-Masudi (956 yl
civarnda) benzer konuya deinilerek ayn halife bir sanat tarafndan yel deirmeni yapmak
istedii aklanmtr (spera,1995). Bu konuya deinen Wullf (1956), sanatnn Allahn izni
ile yle bir yapacam ki, bu dnyada konuulacak demitir. Btn sylenenlere ramen Hz.
merin katledilmesi yllarnda slam dnyasnda yel deirmenlerinin ina edilmedii, ancak
halk arasnda itenlikle konuulduu sonucuna varlmaktadr. Buradan karlabilecek bir
baka sonu slam dnyasnn yaylmas ile fethettii lkelerdeki yel deirmenlerinin
faydalarnn slam dnyasnda konuulur ve baz ksmlarnda tatbik edilir hale gelmi
olduunuda gstermektedir. lk yel deirmeni inas konusunda onuncu yzylda ran da
yaplan dey eksenli makinelere rastlanmaktadr. Bu konuda gvenilir kaynaklar
bulunmaktadr ve yaplan almalar sonucunda varlan bulgularn bugn iin bile rann baz
blgelerinde dey eksenli yel deirmenlerinin kullanlmas bir ispat yerine gemektedir. Al-
Masudinin yazdna gre bugn rann Afganistan yakn dou blgelerinde Sicistan isimli
yrelerde dey eksenli yel deirmenlerin kalntlarna rastlanmtr. Al-Masudi bu yreler
iin yle demektedir rzgr ve kum yreleri. Buralarda rzgr deirmenleri iletir,
akarsulardan sular ykseltir ve bylece baheler sulanr. Sadece Allahn bilecei zere
dnyada buradan baka rzgrn bu kadar sk kullanld baka bir yer yoktur.

Ayrca, miladi 950 yllarnda yaam olan Al-Istakhri bu blge halknn nasl rzgr ile
hareket eden dnlerin (kum kvrntlar) hayatlarn etkilediini yazmaktadr. Yaptklar
yksek itlerin alt ksmlarnda braktklar kaplar vastas ile kumun it yanna birikmesini
engellemeyi bilmektedirler. Bu blge halk rzgrdan yararlanmann en st dzeyine kadar
ulaabilmitir. Yani halk rzgrla beraber yaamaya alm ve onu istedii amalar iin
kullanmay baarabilmitir, bylece Sicistan rzgrn mehur olmu ve dillere destan olacak
ekilde bilinmekte idi. Hatta burada rzgr hznn saniyede 45 metreye kadar vard bile
bugn iin yaplan tahminlerden bilinmektedir. Dier taraftan yaklak 300 yl sonra
corafyac olan Al-Qazwini (1203-1283) tarafndan rzgr deirmenleri daha da ak biimde
belirtilerek aadaki cmleler yazlmtr.orada rzgr asla duraan deildir, buna

8
gvenerek deirmenler yaplmtr; buralarda msr tlmesinin tmn yaparlar, buras
scak bir yredir ve rzgrn kullanlmasna dayanan deirmenler vardr

1300 yllar civarnda Al-Dimaki (1256-1326) isimli Suriyeli bir evren bilimcisi izim ve
tasviri vermitir. Altl stl iki odadan yaplm olan bu binann st tarafnda deirmen talar
alt tarafnda ise bunlar dndren rotar (kepeli dnen dey silindir) ksm vardr. Kepeler
6-12 tane olup tm silindir boyunca uzanmaktadr. Bugn ki s dntrme sistemlerine
benzer olarak silindir boyunca olan bu yelkenler kuma ile rtlmtr. Bu yelkenler rzgra
maruz braklarak dey silindirin dnmesi temin edilir. Wulff (1960) tarafndan arazide
dorudan gzlendii gibi bu tr yel deirmenleri 1963 ylnda bile bu yrede kullanlmakta idi
ve toplam adedinin 50 kadar olduu onun tarafndan belirtilmitir. Belki de bunlarn bazlar
bugn bile kullanlmaktadr. Bunlar onnc asrda Al-Dimaki tarafnda sz edilenlere
tpa tp uymaktadr. Rotorun 5,5 m yksekliinde ve 4,3 m apndadr. Bunun bulunduu
blmenin ykseklii 6,5 m dir. Bu blmenin esas rzgr yn olan kuzeye bakan ksmnda
2,2 m geniliinde rzgr girmesine msaade eden bir aklk vardr. Ortada bulunan dey
ahap milin ap 43 cm civarndadr. Bu milin alt taraf zeri elik ile kaplanm bir bala
sahiptir. Bu baln oturduu yuva ok fazlaca mum yana sokulmu katl kumalardan
ibarettir. st deirmen ta bu elik bala tespit edilmitir. Alt deirmen ta ise tuladan
yaplm bir duvara sabitlenmitir. Bu talarn her biri 2 m apndadr. B u mile bal 5 tane
paralel seviyede ve her birinde 8 tane radyal kanad olan ubuklar vardr. Paralel kanatlarn
ular arasnda preslenerek ezilmi kamtan yaplm 56 cm geniliinde ve 15 cm
kalnlnda yelkenler bulunur. Bu yelkenler kanatlara tahta ivi ve sicimlerle tespit edilmitir.
Bylece ortaya kan sistem ok elastiktir. Wulff (1963) tarafndan yaplan aerodinamik
srkleme hesaplarna gre bu deirmenlerin gc 30 m/snlik hz varsaym ile 22 beygir
gcne varmaktadr. Bylece yaplan almalar sonucu dey eksenli rzgr deirmenlerinin
Milattan sonraki onuncu yzylda grnmeye baladklar kabul edilmektedir. Bu zamanlarda
hkim olan uygarlk slam lkelerinin bilim ve teknolojileri idi. Rzgr deirmenlerinin ilk
grldkleri yerler olarak orta veya bat Asya kabul edilmektedir. Forbes (1956) tarafndan
bir iddiaya gre yel deirmenlerinin zirveye ulamas slam medeniyetinin 12. Yzyl
sralarnda teknoloji ile ulam slam lkelerinden Avrupa ve uzak dou lkelerine
yaylmtr.

7.Yatay Eksenli Rzgr Trbinleri

Birok aratrc tarafndan yatay eksenli yel deirmenlerinin ilk nce Fransa, Almanya,
ngiltere, Hollanda gibi kuzey Avrupa lkelerinde gelitirildii sylenmektedir (Spera,
1995).Hlbuki yatay eksenli makinelerin rzgr gc ile kullanlmas bu lkelerden nce
Ebu-l z tarafndan yaplan su kaldrma cihaznda kullanlmtr. Buradaki cihazdan sadece
rzgr gcnden faydalanmak deil, gnmzdeki silindir, piston ve sbap paralarnn da bir
arada kullanld ortaya kmaktadr. Yatay olarak hareket ettirilen milin zerinde bulunan
dili vastas ile bu hareket baka bir diliye konik dili olarak intikal ettirilerek
dndrlmektedir. Bu dili zerinde eksantrik olarak yerletirilmi bir pime geirilmi olan

9
boyunca bulunan bir yark vastas ile yatay dorusal hareket elde edilmektedir.te bu yatay
hareket vastas ile ileriye geriye harmonik hareket temin edilir.Bylece, iki tarafta bulunan
silindir-piston-sbap vastas ile srekli olarak emme basma tulumba eklinde su yukarlara
doru ykseltilir.Bu mekanizma yatay milli rzgar gcnden istifade etme mekanizmasnn
yine slam uygarl teknoloji harikalar arasnda bulunduu ortaya kmaktadr.Rzgar
enerjisi yenilenebilir,temiz ve evre dostu olmas bakmlarndan gnmzde kullanlmas
gittike artan neme sahip olmaktadr.Aslnda daha bin yl ncesinde bile rzgar enerjisinden
yaygn olarak bir ekilde yararlanlabilmekte idi.Rzgar enerjisi kullanm biri mekanik dieri
ise elektrik olmak zere iki farkl ekilde ortaya kar.Bunlardan rzgar deirmenleri
kullanmak sureti ile gemi zamanlarda kuyulardan sularn ekilmesi yoluna
gidilmitir.Elektrik olarak ise gnmzde rzgar trbinlerinin kullanlmas ile hava
hareketleri rzgardan elde edilen enerji haline dntrlmtr.Bugn iin deiik
leklerde rzgar enerjisinden yararlanmak ynne gidilmektedir.Bu enerjinin gnmzdeki
ekonomik deeri elektrik enerjisi yerine kullanlmasyla doru orantldr.Kk lekli
trbinler vastas ile birka watt deerinde gler orta konabilirken,orta lekte birka yz
kilowatt,byk glerde ise birka megawatta varan seviyelerde g retilmektedir.Rzgar
trbinlerin gleri esas olarak rzgar hznn kb ile doru orantl, rzgar hznn yukarlara
doru ykseldike aalardan daha kuvvetli olduundan ve arazi yzeyinin dz olmas
durumunda srtnmelerin kk ve bu suretle rzgar hzlarnn byk olmas beklendiinden,
rzgar trbini kurularak elektrik enerjisi elde edilecek yerlerin rzgara ak, ve geni evreleri
olduka engebesiz yerlerin seilmesine ayrca zen gsterilmelidir.Rzgar hz, yn,
nemlilik, scaklk farklar gibi meteoroloji artlara ilave olarak atmosferdeki hava
hareketlerinin genel esi ynleri ile arazi yzey ekilleri retilecek enerji miktar zerine
dorudan tesir edecekleri iin, trbin yerlerinin seiminden nce arazi almalar ve
lmelerle fizibilite hesaplarnn yaplmas gereklidir. Bunun iin en nc rzgar hzlar
histogramnn (sklklarnn) buradan da teorik olarak uygunluk gsterdii Weibull,Rayleigh
veya logaritmik normal dalm gibi ifadelerin belirlenmesi gerekir.Piggott (1991) tarafndan
esas alnan Rayleigh rzgar hz dalm fonksiyonu halinde ortalama olarak retilebilecek
yllk enerji hesab kolaylkla yaplabilir.

Dnyada rzgr enerjisi

Dnyada iletmede olan rzgar santrallerinin Ocak 2008 tarihi itibariyle toplam nominal g
90.521 MW tr. Bu kapasite %60,88 i yani 55.144 MW Avrupa ya aittir. 2008 Ocak yl
itibariyle baz lkelerin kurulu glerine bakarsak; Almanya nn 21.800 MW, ABD nin
16.842 MW, Avustralya nn 967 MW, Hindistan nn 7720 MW, in in 5000 MW dr. Son
yllarda zellikle ABD, in, Hindistan, Kanada ve Japonya rzgr gc kapasitelerini nemli
oranda arttrmtr. Dnya rzgr piyasasna trbin salayan reticiler asndan bakldnda
ise Danimarka nn Vestas firmasnn en byk paya sahip olduu grlmektedir. Bugn lider
konumda olan rzgr trbini reticilerinin ou 1970 li yllarn sonlarnda balayan rzgr
enerji teknolojisi aratrma ve gelitirme almalar sonucunda ortaya kmtr. Bu reticiler
ilk yllarda kendi i pazarlarna trbin retmi, deneyim kazandka d piyasalara
bymtr. rnein 2006 ylnda ulusal pazarn drtte ne sahip olan spanyol reticiler
d pazarlara doru da bymeye balayarak dnya rzgr trbin pazarnn %15,5 ini elde

10
etmilerdir. Benzer ekilde kendi ulusal pazarnn %62 sine sahip olan Hintli firma da dnya
pazarna almaya balam ve pazarn %7,7 sini elde etmilerdir. Trbin piyasasnda yer
alan ilk 10 reticinin dnya piyasasndaki pay yaklak %95 tir. Vestas hari dier
reticilerin hala kendi piyasalarna baml olduklar grlmektedir. 2006 yl iki yeni retici
olan Goldwind (in) ve Acciona (spanya) piyasaya hzl giri yapmlardr. Dnya piyasas
bydke rzgr enerjisinin maliyetleri dmektedir. yi rzgr alan yerlerde rzgr hem
kmr hem de doal gaz yaktl santraller ile rekabet edebilir. Rzgr gcnn rekabet
edebilirlii fosil yakt fiyatlarndaki son artlarla artmtr. Fosil yaktlarn neden olduu
kirlilik ve salkla ilgili d maliyetlerin hesaplamalara katlmas halinde rzgr enerjisi daha
da ucuz olabilecektir. Rzgr enerjisini belirleyen ana faktrler;

a) letme ve bakm maliyeti,

b) Elektrik retimi veya ortalama rzgr hz,

c) Trbin mr,

d) Faiz orandr.

Elektrik retiminin rzgr koullarna bal olmas sebebiyle, uygulama yerinin doru
seilmesi, ekonomik uygulanabilirlikte kritik neme sahiptir. Gnmzde kurulu rzgr gc
kapasitesinin KW bana maliyeti ortalama 9001100 /KW arasnda deimektedir. Rzgr
enerji projelerinin yatrm maliyetinde trbin maliyeti en byk paya sahip olup toplam
maliyet iindeki pay % 74 ile % 80 arasnda deimektedir. Dier maliyetler arasnda ebeke
balant maliyetleri ikinci byk kalemi oluturmaktadr ve toplam maliyetin % 29 unu
oluturmaktadr. Rzgr enerjisinin gelecee ynelik bymesi iin dnyada farkl senaryo
vardr. Olduka muhafazakr olan referans senaryo uluslararas enerji ajans (IEA)nn
Dnya Enerji raporundaki (2004) projeksiyonlara dayanmaktadr. Bu senaryo 2030 ylna
kadar rzgr enerjisinin de iinde olduu tm yenilenebilir enerjilerin art tahmin
etmektedir. Ilml senaryo dnyada yenilenebilir enerjilerin desteklenmesi iin uygulanan
veya planlanan tm politikalar gz nne alr. Ayn zamanda yenilenebilir veya rzgr
enerjisi iin birok lke tarafndan baaryla uygulanan hedefleri de deerlendirir. En iddial
senaryo olan ileri senaryoda ise Avrupa Rzgr Enerjisi Birlii (EWEA) Dnya Enerji
Konseyi (GWEC) ve Yeilbar (Greenpeace) tarafndan 1999 ylndan beri hazrlanan rzgr
gc 10 ve 12 raporlarnda geliim senaryolarna benzer senaryolar kullanlmtr. Sonular
muhafazakr olan senaryoda rzgr enerjisinin 2030 ylnda dnya elektrik talebinin % 5ini,
lml ve ileri senaryolarda ise srasyla % 15,6 ve %29,1 ini karlayacan gstermektedir.
2005 ylnda rzgrdan retilen elektrik enerjisi AB toplam elektrik tketiminin %2,6sn
karlamaktadr. Tm dnya dikkate alndnda ise, bu oran ancak % 0,8dir. Avrupa toplam
enerji ihtiyacnn % 50si ithal petrolle karlamaktadr. nmzdeki 2030 yl iinde bu
bamlln %70 oranlarna kaca dnldnde, yenilenebilir enerji kaynaklarna
yaplacak yatrmlarn nemi artmaktadr. Bu anlamda Avrupa da rzgrn kullanmnn
artmas kanlmaz grlmektedir. 2000 ylndan beri AB rzgr enerji kapasitesi %150den
fazla artmaktadr. Beyaz Bildiri deki yenilenebilir enerjilerle ilgili 2010 yl iin ngrlen
40.000MWlk hedef, be yl nce gerekletirilmitir. 2005 ylnda 40.550 MW rzgr kurulu
11
g kapasitesinden 82 TWh enerji retilmitir. Rzgrdaki bu mkemmel performans, 2010
daki hedefini 75.000 MW olarak yenilemesini salamtr. Bu gcn yaklak 160 TWh enerji
salayaca ngrlmekte olup, bu enerji, 2010 daki Avrupa elektrik ihtiyacnn % 46 sn
karlayacaktr. 2005 ylnda rzgrdan retilen elektrik enerjisi AB toplam elektrik
tketiminin %2,6 sn karlamaktadr. Avrupa rzgr endstrisi dnya piyasasndaki gelime
ile bymesini srdrmektedir. Gelien ihracat oranlar ile Alman ve spanyol sanayicilerinin
kendi i piyasalarna bamll gn getike azalmaktadr. hracat sayesinde Danimarka
20.000 kiiye istihdam salamay baarmtr. Alman Rzgr Enerjisi Birlii ne gre, Alman
rzgr endstrisi 2005 ylnda 5,03 milyon Euro ciro yapmtr. Bu rakamn yars ihracat
geliridir. stihdamda da durum ayndr. Alman rzgr endstrisi oluturduu 63.800 kiilik
istihdamn yars ihracattan dolaydr. Rzgr trbinleri gece ve gndz rzgr olduu srece
enerji retmektedir. Rzgr enerjisi dier enerji retim yntemleriyle kyaslandnda en
nemli evresel yarar, hava kirleticileri ve sera gaz emisyonlar oluturmamasdr.
Gnmzde rzgr enerjisi, enerji retiminde yenilenebilir kaynaklar arasnda en ucuz olan
ve fosil yaktl santrallerle en fazla rekabet edebilecek enerji kaynadr. Atmosfere yaylan
karbondioksit seviyesinin drlmesi rzgr enerjisinin en nemli faydalarndan biridir.

Trkiye de Rzgr Enerjisi

Trkiye Rzgr Enerjisi Potansiyel Atlas (REPA), Trkiye rzgr kaynaklarnn

karakteristiklerini ve dalmn belirlemek amacyla EE tarafndan 2006 ylnda retilmitir.
Bu atlasta verilen detayl rzgr kayna haritalar ve dier bilgiler rzgr enerjisinden
elektrik retimine aday belirlenmesinde kullanlabilecek bir altyap salamaktadr. Yllk
ortalama deerler esas alndnda, Trkiye nn en iyi rzgr kayna alanlar ky eritleri,
yksek bayrlar ve dalarn tepesinde ya da ak alanlarn yaknlarnda bulunmaktadr. Ak
alanlarn yaknlarndaki en iddetli yllk ortalama rzgr hzlar Trkiye nn bat kylar
boyunca, Marmara Denizi evresinde ve Antakya yaknnda kk bir blgede meydana
gelmektedir. Orta iddetteki rzgr hzna sahip geni blgeler ve rzgr younluu Trkiye
nn orta kesimlerince mevcuttur. Mevsimlik ortalama deerlere gre ise Trkiye apnda
rzgr kayna karmak topografyaya baldr. Birok yerde, zellikle sahil boyunca ve
doudaki dalarda klar daha gl rzgr hzlar grlmektedir. Trkiye nn orta kesimleri
boyunca ou yerde rzgr hz deerleri mevsimden mevsime nispeten sabittir. Aylk
ortalama deerlere gre ise Trkiye nin bat sahil blgesi yannda Marmara Denizini
evreleyen blge k mevsimi boyunca en iddetli rzgr hzna sahiptir. Rzgr hz haritalar
asgari deerleri haziran ay boyunca gsterir. Rzgr hzlar eyll ve ekim aylarnda artmaya
balar ve blgedeki azami deerler ocak ve ubat aylarnda meydana gelir. Antakya
yaknndaki gl rzgr kaynann da en kuvvetli zaman k aylarnda, zellikle kasmdan
ubata kadar olan zamandr. Bu blgedeki rzgr hzlar ilkbahar ve sonbaharda azalma
eilimi gsterirken yaz aylarnda biraz daha yksek deerlere sahip olurlar. Trkiyenin
dousundaki dalk blgelerdeki rzgar hzlar ubat aynda zirveye ularken kasm dan
mart a kadar nispeten yksek deerler mevcuttur. Trkiye rzgr enerji potansiyeli, belirlenmi
kriterlerin nda rzgr snf iyi ile sra d arasnda 47,849.44 MW olarak belirlenmitir.

12
Bu araziler Trkiye toplamnn %1.30una denk gelmektedir. Orta ile sra d aras rzgr
snfna ait rzgrl arazilere bakldnda ise 131,756.40 MWlk rzgr enerjisi potansiyelini
bulunduu ve toplam rzgrl arazinin alannn ise Trkiyenin %3.57si olduu grlmtr.
Trkiye, Avrupada rzgr enerjisi potansiyeli bakmndan en zengin lkelerden birisidir.
taraf denizlerle evrili olan ve yaklak 3500 km ky eridi olan Trkiyede zellikle
Marmara ky eridi ve Ege ky eridi ile srekli ve dzenli rzgr almaktadr. Bu blgelerden
balamak zere hzla rzgr enerjisi yatrmlarna balanmaldr. Trkiyede rzgr
enerjisinden elektrik retimi konusunda kullanlan ilk sistem, 1985 ylnda Danimarkadan
ithal edilip zmir-eme Altn yunus turistlik tesislerinde kurulan 55/11 kW gcndeki rzgr
trbinidir. Bu trbinin gbek ykseklii 24.5 m, pervane ap 14 m nominal gce 12m/slik
hzna erimektedir. eme artlarnda kanatl yatay eksenli bu trbinden retilen elektrik
enerjisi ylda ortalama 100,000 kWh elektrik enerjisi retmekte olup bu miktar tesis elektrik
ihtiyacnn %4dr.Trkiyede 2007 yl sonu itibaryla 146,25 MW rzgr santrali ebekeye
bal olarak enerji retmektedir. Bunlarn yan sra inaat sren 276,9 MWlk ve tedarik
anlamas yaplan 579,7 MW rzgr santrali mevcuttur. Elektrik Piyasas Dzenleme Kurumu
tarafndan bugne kadar kurulu toplam gc 2126 MW olan 58 rzgr santraline lisans
verilmi, toplam kurulu gc 533 MW olan 13 adet santralin lisansn ise sona erdirilmitir. 1
Kasm 2007 tarihinde, yalnzca tek bir gn sreyle kabul edilen 78,000 MW byklndeki
rzgr santral lisans bavurular ile inceleme ve deerlendirmede olan rzgr projeleri toplam
gc 84,674 MWa ulamtr. Rzgr trbinlerinin g kalitesi, elektrik retim
sistemlerindeki elektriksel performans tanmlamaktadr. Bu da ebekeye balanan rzgr
trbinlerinin ebekenin gc ve gerilim kalitesi zerinde yapt etkidir ve zellikle ebekenin
zayf olduu yerlerde rzgr trbinlerinin artan saylarda ebekeye balanmasnda kstlayc
faktr olabilmektedir. Trkiyede rzgr kayna asndan cazip olan yerler, genellikle
blgesel tketimin dk olduu ky blgelerinde yer almaktadr. Bu alanlar hat kapasitesi
snrl olan ebekenin zayf u noktalardr. Rzgr santrallerinin sisteme balandklar
noktada ebeke kararlln etkileyen ani gerilim deiimi, krpma harmonik gibi baz
bozucu etkiler yapmas sebebiyle TEA tarafndan balanacak kapasite ile ilgili baz
kstlamalar getirmektedir. Limit, balant noktasndaki sistemin ksa devre gcnn %5ine
kadardr. Bu durum, sz konusu blgelerdeki yksek potansiyelin deerlendirilmesinde sorun
yaratmaktadr. Rzgr santrallerinin sisteme balantsnda bozucu etkiler kadar nemli dier
bir unsur da, balant noktalarnda iletim kapasitesinin yetersiz kalabilmesidir. Trkiyede
rzgr kayna asndan cazip olan ky blgelerindeki iletim/datm sistemi, blgenin
tketimi kadar g ve enerji tayacak ekilde tasarlanmtr. Rzgr santrali bavurularnn
youn olarak yapld blgeler anakkale, zmir, Balkesir, Bandrma ve Hatay illeri
evresindedir. Bu tr yerlerde zellikle iletim sistemine byk gte rzgr santrali
balanmas durumunda retilecek elektrik enerjisini sistemin gl tketim noktalarna
tamak iin yeni iletim sistemleri gerekmektedir. Bunun iin ya balant noktas ile sistemin
gl tketim noktalar arasndaki iletim sisteminin yeni hatlarn tesisi ile glendirilmesi ya
da balantnn dorudan uzun hatlara gl noktalara yaplmas gerekmektedir. Bu kapsamda
youn bavurularn yapld eme Yarmadas ve Hatay blgesinde bulunan rzgr
projelerinin sisteme balants iin iletim sistemi planlamalar yaplmtr. Trkiyede rzgr
enerjisi bata olmak zere yenilebilir enerji kaynaklarnda elektrik enerjisi retimi; 4628
Sayl Elektrik Piyasas Kanunu, 5346 Sayl Yenilebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik

13
retimi Amal Kullanmna likin Kanun ve ikincil mevzuat kapsamnda tevik
edilmektedir. Yenilebilir enerji kaynaklarndan elektrik retiminin tevik edilmesi ile ilgili
olarak 4628 sayl Kanunun ikincil mevzuat kapsamnda yer alan Elektrik Piyasas Lisans
Ynetmeliinde; lisans alam bedellerinde % 99 indirim, ilk sekiz yl yllk lisans bedeli
deme muafiyeti, yenilebilir enerji kaynaklarndan elektrik retimi yapan retim tesislerine
sisteme balantda ncelik tannmas, yenilebilir enerji kaynaklarna dayal retim tesislerine
dengeleme birimi olma ykmlnden muafiyet ile bu santrallerden retilen elektriin
TETAn sat fiyatndan dk veya eit ve daha ucuz bir tedarik kayna bulunmamas
halinde ncelikli olarak satn alnma zorunluluu konularnda tevikler yer almaktadr. Ayrca
2 Mays 2005 tarih ve 26510 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 5627 sayl Enerji
Verimlilii Kanunu 15. maddesi ile de 4628 sayl Kanunun 3. maddesinin sonuna yalnzca
kendi ihtiyalarn karlamak amacyla; yenilebilir enerji kaynaklarna dayal, kurulu gc
azami iki yz kilovatlk retim tesisi ile mikro kojenerasyon tesisi gerek ve tzel kiilere,
lisans alma ve irket kurma ykmllnden muaf tutulduu hususu eklenmitir. 5346
Sayl Yenilebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna
likin Kanunu ile yenilebilir enerji kaynaklarnn elektrik enerjisi retimi amal
kullanmnn yaygnlatrlmasn, bu kaynaklarn gvenilir, ekonomik ve kaliteli biimde
ekonomiye kazandrlmas, kaynak eitliliinin arttrlmas, sera gaz emisyonlarnn
azaltlmas, atklarn deerlendirilmesi, evrenin korunmas ve bu amalarn
gerekletirilmesinde ihtiya duyulan imalat sektrnn gelitirilmesi amalanmaktadr.
Kanun 18 Mays 2005 tarihli 25819 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr. Kanunda;
hidrolik, rzgr, gne, jeotermal, bioktle, biyogaz, dalga, aknt ve gel-git gibi enerji
kaynaklar yenilebilir enerji kaynaklar olarak belirtilmitir. Elektrik retimi amacyla
kullanlacak yenilebilir rzgr, gne, jeotermal, bioktle, biyogaz, dalga, aknt enerjisi, gel-
git ile kanal veya nehir tipi veya rezervuar alan on be kilometrekarenin altnda olan
hidroelektrik retim tesisi kurulmasna uygun elektrik enerjisi retim kaynaklar ise bu kanun
kapsamnda salanacak tevikli fiyatlardan yararlanacak yenilebilir enerji kaynaklar olarak
tanmlanmtr. Kanun ile (2 Mays 2007 tarih ve 26510 sayl Resmi Gazetede yaymlanan
5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu kapsamnda yaplan son deiiklikler dhil) YEK
belgesine sahip retim lisans sahibi tzel kiinin yenilebilir enerji kaynaklarndan rettii
elektrik enerjisi iin alm zorluluu ile birletirilmi sabit fiyat sistemi getirilmi ve YEK-E
satn alma fiyat iin alt ve st snrlar sras ile 5 -cent/kWh karl TLden az ve 5.5 -
cent /kWh karl TLden fazla olmamak zere belirlenmitir. Ancak yenilebilir enerji
kaynaklar teknolojileri arasnda satn alma fiyatlar asndan bir farklla gidilmemitir.
Sabit fiyat tarifesi, 31 Aralk 2011 tarihinden nce iletmeye giren tesislerin ilk on yl iin
geerlidir. Bakanlar Kurulu uygulamann geerlilik sresini en fazla iki yl sre ile
uzatabilecektir. Kanunun uygulama hkmleri balkl 6. maddesi ile ilgili hkmleri yerine
getirmeyen perakende sat lisans sahibi tzel kiilere ceza uygulamas vardr. Ayrca
Kanunda Orman ve Hazine mlkiyetindeki arazilerin bu tesislerin yapmnda kullanlmas
halinde, tesis, ulam yollar ve ebekeye balant noktasna kadar enerji nakil hatt iin
kullanlacak arazilerin izin, kira, irtifak hakk ve kullanma izin bedellerinde % 85 indirim
vardr. Bu indirim tesisin yatrm ve iletme dnemlerinin ilk on yl iin geerlidir. Bunun
yan sra orman arazilerinde ORKY ve Aalandrma zel denek gelirleri alnmamaktadr.
Bugn dnyada ar talep nedeniyle hem ham madde tedarikinde hem de trbinlerin baz

14
birleenlerinin retiminde sorunlar yaanmaktadr. Mevcut darboaz fiyatlarn da nemli
lde etkilemektedir. Yaana skntlar lkemizdeki yatrmclar da etkilemekte bu durum
lisans alnan santrallerin yapmnda gecikmelere yol amaktadr. Yenilebilir enerji
kaynaklarndan elektrik retimi konusunda birok projeye EPDK tarafndan lisans verilmi
olmasna ramen gerekleen proje says olduka azdr. Bunun temel nedenleri arasnda idari
engeller (ormanlk alanlardaki arazi tahsislerindeki sorunlar, imar onay gibi prosedrlerin
uzun zaman almas ve izinlerle ilgili kurumlar arasnda koordinasyon eksiklikleri, kredi
temininde sorunlar v.b) ebeke engelleri (rzgr enerjisi projelerinde zellikle potansiyelin
youn olduu bat blgelerinde ebekeye balant ile ilgili kstlar) ve trbin temini
konusunda uluslar aras piyasada yaana darboazlar saylabilir.5346 sayl Kanun bata
olmak zere yenilebilir enerji kaynaklarndan elektrik retiminin teviki konusunda nemli
bir admdr. Rzgrdan elektrik retimi konusunda EPDKya yaplan bavurular bu konuda
bir piyasann olumaya baladn gstermektedir. Yenilebilir enerji kaynaklar elektrik
retiminden kaynaklanan sera gaz emisyonlar yaratmamas, ithalat bamll yaratmamas,
fosil yaktlardaki gibi fiyat riski bulunmamas, kaynak eitliliine katk salamas, modler
yaps ile yerel istihdam ve gelirlerde olumlu etki yaratarak soysa ve ekonomik btnlemeye
katk salamas nedeniyle nemlidir. Trkiyede bir rzgar santralinin kurulu Megavat bana
1.1 ile 1.2 Milyon Euro maliyet gerektirmektedir. Temiz, yerli ve tkenmez bir enerji kayna
olan rzgar enerjisinde ya bileenleri yerli olarak retimi ya da Trkiyeye zg trbin
teknolojisinin gelitirilmesi iin uygun politikalar oluturulmaldr. Bu amala rzgr
teknolojisi ayrntl bir ekilde analiz edilerek dnya rzgar teknolojisindeki mevcut durum,
gelimeler ile mevcut yerel kabiliyetler ayrntl olarak deerlendirilmeli, temel hedefler
saptanmal, yerli rzgar trbin retiminin yarataca ekonomi istihdam ve maliye azaltma
etkileri kapsaml olarak belirlenmeli ve Dnya Ticaret rgt kurallarnn belirlenecek destek
mekanizmalar zerinde oluturabilecei snrlamalar gzden geirilerek 5346 sayl
Kanunda buna uygun dzenlemeler yaplmaldr.

Rzgr enerjisi yenilebilir bir enerji kayna olmas ve ithal yakt gerektirmemesi nedeniyle
dnyada ve lkemizde nemli bir yere sahiptir. Dier enerji kaynaklar retimindeki gibi
evreye zarar vermez ve evre dostudur. Termal santraller gibi hava kirliliine yol amaz.
Byk hidroelektrik santral gibide geni alanlarn sular altnda kalmasna ve balklarn zarar
grmesi gibi zararl etkileri yoktur. Teknolojide kazanlan nemli gelimeler ile rzgrdan
enerji retim maliyetleri srekli dyor. Rzgrn momentum potansiyeli kullanlarak, ya
evrim santralleri vastasyla yda suyun hidrolizi vastasyla elde dilen hidrojen enerjisinden
enerji elde edilmesi planlanan rzgr trbinlerinin nndeki en byk engel verimlilik
problemidir. Bu birok nedenlere bal olmakla beraber sorunlar ne kadar gider sekte belli bir
kapasitenin stne kamaz. Kurulu maliyetleri dier enerji santrallerine gre ok dk
kalmaktadr. Rzgr trbini kurmak iin seilen yrenim yllk ortalama hz gz nnde
tutulur. Dnya rzgr enerjisine sahip ok eski yllardan beri ilgi duymutur zellikle son yz
ylda Avrupa ve Amerikada yksek dzeyde kurulu rzgr enerjisi iftlikleri mevcuttur.
Trkiyede ise bu kresel snmadan sonra gndeme gelmi ve daha yeni admlar atlmaya
balanmtr. Sonu olarak insanlk rzgr enerjisini ve rzgrn gcn nesiller boyu
kullanmtr. Rzgrn nasl olutuunu anla masada ondan faydalanmasn bilmitir.

15
Yelkenli gemilerde, yel deirmenlerinde ve tarlalarn sulanmasnda kullanlmtr. Son yllara
kadar rzgr enerjisi hak ettii yeri tam olarak alamamtr. Bu birok sebebe bal olmakla
beraber deien dnya koullar da bunda etkili olmutur. Rzgr enerjisinin yakt sadece
rzgrn gc olduu iin tkenme mr yok gibidir. Gelien dnyada her geen gn
lkelerin enerji ihtiyalar artmakla beraber enerjinin ham maddesini salamasndaki da
bamllk ve enerji maliyetleri artmaktadr. Buda lke ekonomilerine byk yk
getirmektedir. Bunun farknda olan dnya her geen gn rzgr enerjisine yatrm artrmakta
ve ar-ge almalarna hz vermektedir. Buna ncl Avrupa etmekle beraber son yllarda
ini yapt atlm ve rettii rzgr trbini dnyann en fazla enerji reten trbini
konumundadr. Artk bu ciddi bir sektr haline gelmekle beraber dnya istihdamna da katk
salar. Tm bu gerekleri lkemiz adna yorumlarsak gereki olmak gerekirse Trkiye
rzgr enerjisinde ok ge kalmtr. lkemizdeki rzgr enerjisi potansiyeli verimli bir
ekilde kullanlamamtr. Son birka ylda zel sektrn yapt birka yatrmla daha yeni
yeni gndeme gelmitir. Rzgr enerjisi lkemizde ciddiye alnacak bir konu olmaldr.
lkemizde enerjide artan da bamllk tehlikeli olmakla beraber ar ekonomik yk
getirmektedir. Artk hem enerji retiminde hemde trbin retiminde z sahibi lkeler arasna
girmeliyiz. Bu hem lke ekonomisine hemde lkede yeni bir i potansiyeli olumasna sebep
olacaktr. Geliirken hem enerji sknts ekmemi hemde evremize zarar vermemi oluruz.
Rzgr dnyada ve lkemizde hak ettii yeri elbet alacaktr. nili klda olsa insanlk
rzgr enerjisini devaml kullanmtr. Rzgr her bakmdan temiz ve geri kazanm olan
doal bir kaynaktr.

KAYNAKLAR:

Temiz Enerji ve Kaynaklar Prof.Dr. Zekai en (Su vakf yaynlar)

Yenilebilir Enerji kaynaklar TMMOB oda raporlar

Mhendis Ve Makine Mhendisler Odas Aylk Yayn Organ

1999.www.windpower.dl

Rzgr Enerjisi ve Kuvvet Makineleri Do.Dr. Refik Polat

Rzgr Enerjisi Halil Durutrk

Bilim Teknik Dergisi

16