Arte Grega

Beln Costa Custodio

 ARQUITECTURA

PERODO ARCAICO (VII- VI a. C.)

Drico arcaico (sculos VIII- VI a. C.)

TEMPLO DE APOLO EN THERMON (630-620 a.C.)

Trtase dun pequeno templo dedicado a Apolo en

Thermon. Acada a forma rectangular que van a manter os
templos gregos na sa planta.

Pose s unha estilbata, sobre a cal se asentan cinco

columnas (pentstilo) e unha columnata que divide a cela
en dous, formando un circuto, un percorrido. un
monumento imparcialidade.

Encdrase na orde drica, polo que as sas columnas non

posen basa e presentan ntase.

A cornixa decrase con trglifos e mtopas, que se van

manter na orde drica.

O espazo interior articlase nunha naos e un opistodomos.

TEMPLO DE HERA, HEREO OU HERAION EN

OLIMPIA (anterior ao 600 a.C.)

Dentro do perbolo que delimita o conxunto arqueolxico

de Olimpia rguese este templo dedicado a Hera, a dona de
Zeus. Malia ser un templo dedicado a unha deusa, a sa
doricidade resulta moi masculina.

Trtase dun templo hexstilo e perptero, cun crepidoma

mis elaborado, de dous niveis, e que resulta moi alongado
e profundo, xa que hai moitas columnas laterais (o
harmnico sera o dobre de columnas das fachadas
principais mis unha). Polo tanto, as sas dimensins de
6x16 resultan moi arcaizantes.

O espazo interior articlase en tres pequenas celas, que

semellan ser un pronaos, unha naos e un opistodomos. A
ambos os dous lados da cela aparecen oito columnas, das
cales catro non son exentas, anda que non o pareza. Estas
columnas interiores son mis delgadas no alzado, o que

Arte Grega 1
apunta a que haba dous niveis de columnatas. A disposicin das mesmas leva o visitante ata
a estatua da deusa Hera. Nun principio, a estrutura era de madeira estucada, pero foi
paulatinamente trocada por pedra (non mrmore). Porn, o templo considerbase tan sagrado
que non se lle fixo ningunha remodelacin ata que foi absolutamente preciso. A policroma
orixinal era moi rechamante. Coma dato de interese, nas escavacins levadas a cabo neste
templo apareceu o Hermes de Praxteles.

TEMPLO DE APOLO EN CORINTO(550 a.C.)

Corinto era, daquela, un lugar estratxico. Situado entre a

tica e o Peloponeso, recibiu un forte influxo cultural.

O templo robusto, con chapiteis contundentes, sen basa e

de pequeno tamao, dicir, drico arcaico. Comeza a
haber unha maior proporcin, xa que as sas dimensins
son 6x15 columnas.

A fachada hexstila est composta por seis columnas de

fuste monoltico, cando o normal que estea formado por

varios tambores. O espazo interior frmano dous pronaos
con das columnas, unha naos basilical e un opistodomos
tetrstilo con tesouro. As columnas, mis delgadas cs
exteriores, fai pensar que eran dous niveis de columnas.

O templo atopbase estucado e presentaba unha rica policroma.

TEMPLO DE ATENEA AFAIA EN EXINA(490 a.C.)

Influenciados pola tica, os exinos ergueron un templo a

Atenea, na advocacin de Atenea Afaia, de carcter local.
Foi erixido ao final da poca arcaica, xusto antes das Guerras
Mdicas, sendo drico dos ps cabeza. Fronte robusteza
dos templos da zona de Corinto, este mis delicado.

O crepidoma ascende ata os tres niveis. Sobre el, asntase

unha fachada hexstila, que se achega proporcin perfecta
respecto s fachadas laterais (dimensins de 6x12). Unha
rampla indica a entrada correcta para acceder naos. Pola
parte traseira aparece un diton. Os fustes da columnata
exterior son mis anchos, polo que no interior hai dous
niveis de columnas.

Arte Grega 2
O conxunto escultrico, nun principio policromado, do
frontn amosa imaxes da Guerra de Troia, un conflito case
lendario para os gregos. Nel, do bando grego, os exinos
tiveron un papel fundamental.

O templo atpase nunha acrpole natural, dende onde se

pode ver toda a illa.

Ata eiqu foron todos templos da Grecia continental, pero, coma sabido, os gregos,
en tempos de caresta e necesidade, emigraron cara a outras terras do Mediterrneo,
coma a Magna Grecia ou Sicilia. Al tamn deixaron a sa pegada:

TEMPLO DE HERA I EN POSEIDONIA (550-540

a.C.)

un dos dous templos dedicados deusa Hera en

Poseidonia, Paestum na poca romana, ao sur de
Npoles. Trtase do templo mis grande da Grecia
continental, xa que esaxera os elementos da tipoloxa
drica.

Este templo supn a obsesin mxima polo impar, xa

que pose unha columnata (cunha ntase esaxerada)
enestila e un prtico trstilo. Este pronaos d lugar a
unha naos dividida en das naves e que, sa vez, d a
un diton.

TEMPLO DE ATENEA EN POSEIDONIA (Finais do

sculo VI a.C.)

Este templo pertence ao final do arcasmo, chegando xa

proporcin perfecta de columnas, dicir, 6 nas
principais e 13 nas laterais (o dobre mis un).

O seu pronaos non ten antas, o que resultaba estrao no

seu contexto. mis, o prtico completamente
columnado que pose mis propio do xnico. As
columnas do pronaos, fronte s dricas do exterior, son
xnicas. Ademais, as volutas das columnas dianteiras e
as laterais cambian de direccin, mentres que as
ltimas aparecen unidas ao muro da cela.

Arte Grega 3
 Xnico arcaico (VI- V)

TEMPLO DE ARTEMISA OU ARTEMISION EN

FESO (550-525 a.C.)

- Arquitectos: Khersiphron (,
Chersiphron) e Metxenes ().

Ao ser unha orde feminina, o xnico adoita estar

dedicado a deusas, coma Hera ou, neste caso,
Artemisa, deusa da fertilidade, filla de Zeus e irm
xemelga de Apolo. Esta construcin tan feminina era
unha das sete marabillas do mundo antigo.

O conxunto erxese sobre un descomunal crepidoma

con relanzo e amosa unha dobre perstase (dptero). A
plataforma ten unhas dimensins de 110x50m. Na sa
parte dianteira aparecen tres conxuntos octstilos,
mentres que as nove columnas da parte traseira fan
entrever que non a entrada axeitada. As columnas
posen unha basa ben debuxada, un anel esculpido e
acadan os 16 metros.

Trala fachada erxese un pronaos xigante cheo de

columnas, un conxunto que se estende ata a naos,
separada por un tabique do diton, onde se atopa a
estatua de Artemisa. A deusa aparece representada con
gran nmero de peitos, xa que simboliza a fertilidade,
pero tamn en forma de hbrido, xa que a deusa do
gando. Non se conserva a orixinal.

TESOURO DOS SIFNIOS EN DELFOS (2 metade do

sculo VI a.C.)

un pequeno templo que garda o tesouro da cidade.

Trtase dunha construcin dos sifnios, de orixe xnica.

Das pilastras, que lembran a das antas, pechan un

conxunto no que ata as basas das columnas estn
decoradas. Das doncelas con suntuosos peiteados, un
traxe exuberante e elegante e cun espido que se deixa
entrever grazas tcnica dos panos mollados substiten o
tradicional fuste columnar. Van moda xnica. O lintel
aparece decorado con rosetas, ao igual c frontn ou o

Arte Grega 4
solemne friso. Coroa o conxunto unha serie de acroterios alados.

PERODO CLSICO (V- IV a.C. )

Este perodo abrangue dende a destrucin, no 480, da cidade de Atenas a mans dos persas ata
a morte de Alexandre Magno no 323.

TEMPLO DE ZEUS EN OLIMPIA (470-456 a.C.)

- Arquitecto: Libn de Elis ( ).

o mis perfecto de todos os templos dricos e o

mis importante dos templos, xa que nel se achaba a
imaxe do pai de todos os deuses. Foi deseado e
construdo para gorecer a estatua de Zeus, realizada
por Fidias. Non obstante, pola sa condicin austera,
propia do drico, as sas dimensin son relativamente
pequenas, mis ou menos a metade do Artemision.

O material empregado non foi mrmore, senn pedra

estucada. Porn, as tellas si estaban feitas de mrmore, as

coma as esculturas dos frontns e as mtopas.

O crepidoma chega aos tres niveis propios do drico, un

conxunto formado por esterebata e estilbata. Na fachada
principal erxense seis columnas (hexstilo), por suposto sen
basa, que entran en proporcin perfecta coas trece dos
laterais (o dobre mis unha). tamn, polo tanto, perptero.

O espazo anterior comeza por un pronaos e un opistodomos

idnticos. O primeiro deles d estancia principal, unha cela
completamente centrada, de simetra perfecta e arquitectura
sobria e madura, un exemplo que habern de seguir os demais
templos desta tipoloxa. Na naos houbo unha columnata

lixeira, probabelmente de dous niveis.

Porn, fronte harmona das formas e a medida, a

estatua non simtrica ao resto do edificio. A
descomunal obra, de 15m, foi introducida por partes
no templo e atopbase reprimida polos muros da
cela. Tamn cmpre facer mencin especial ao
conxunto escultrico dos frontns:

As vodas de Piritoo: A lenda contra que Piritoo, na vspera do seu casamento,

invitou aos seus amigos humanos e minotauros. Coa chegada do vio, os minotauros
tornan en verdadeiras feras, acosan s gregas e son atacados polos convidados gregos.

Arte Grega 5
 No medio aparece Apolo tentando pr paz. As vodas representa calquera batalla, na
que os gregos representan o civismo fronte ao incivismo, simbolizado polos
minotauros.
As carreiras de Pelops e Enomao: Malia ser unha carreira, todo est quedo, o que
apunta a que a carreira est a piques de comezar ou vn de rematar.

ACRPOLE DE ATENAS

Trtase dun lugar elevado, fcil de defender, un referente na cidade e, en conclusin, unha
cidadela, o derradeiro lugar de proteccin dos atenienses, un conxunto fortificado. Fora
destruda polos persas no 480 a.C. e non sera reconstruda ata a poca de Pericles.

Dende o punto de vista artstico e cultural, a Acrpole converteuse nunha icona da cultura
grega clsica e da sa arquitectura.

A composicin do espazo da Acrpole non simtrica, senn irracional e de forma irregular,

onde cada edificio semella estar colocado de maneira arbitraria e ten unha forma e un tamao
propios.

En definitiva, unha reivindicacin do poder da cidade e simboliza o mis sagrado dela. Os

seus edificios respectan a disposicin dos da anterior Acrpole, co fin de non alterar a orde
sagrada. Ademais, unha caixa forte, xa que nela onde se atopan os ingresos da liga.

Arte Grega 6
PARTENN (447-438 a.C.)

- Arquitectos: Ictinios (ateniense, drico,

) e Calcrates (xnico, estranxeiro,
quizais para aportarlle algo novo ao templo,
).
- Materiais: Mrmore do Pentlico e
madeira.

Trtase do edificio por excelencia da Acrpole de

Atenas, o smbolo da sa grandeza poltica e
democrtica e, por suposto, do fogar de Atenea
Partenos ( Parthnos, virgen), nome da
advocacin da deusa no culto deste templo e da
gran escultura criselefantina erixida por Fidias.

Representa un dos dricos mis prototpicos da

arquitectura grega, plasmndose coma estilo
nacional da cidade de Atenas. Porn, a situacin
poltica explica a existencia dunha serie de
elementos e solucins que lembran orde xnica.
Deste xeito, a estilizacin, a esvelteza, o friso
interior continuo e as proporcins dalgns
elementos son unha choscadela cultura xnica, nun tempo no que Atenas loitaba contra
Esparta pola hexemona de Grecia.

Unha escalinata sobe ata a base do templo, avanzando a importancia do mesmo e aportando
escenografa.

O conxunto apiase nun crepidoma de tres chanzos, coa sa

esterebata e a sa estilbata. As fachadas dianteiras e traseiras
brense vista con oito maxestosas columnas dricas (octstilo,
moi comn na Grecia continental), as cales estn condicionadas por
unha serie de correccins que procuran o efecto ptico, o que se
coece coma ntase:

O permetro das columnas dimine na parte superior,

mentres que o fuste se arquea unhas 2/5 da sa altura para
que de lonxe pareza completamente recto.
As columnas dos extremos estn mis separadas, teen
maior dimetro e estn mis inclinadas. O fin resistir
mellor o peso e compensar a sensacin visual.
A estilbata e o entaboamento son curvos cara arriba para pareceren rectos.

Por suposto, as columnas laterais, dezasete por cada lado, fan que a perstase tea a
proporcin perfecta (8+8=16+1=17).

Arte Grega 7
Sobre as columnas (sen basa), rematadas nun chapitel unido ao fuste polo colario e formado
por baco e equino, erxese o entaboamento, cuxos elementos son unha arquitrabe lisa, un
friso con mtopas e trglifos de tres bandas verticais e unha cornixa simple. Cmpre indicar
que o contido das mtopas est relacionado coas Guerras Mdicas, batallas, a Guerra de Troia
ou a centauromaquia, dicir, conflitos entre o cvico, representado polos gregos, e o brbaro.

Coroando o conxunto lzanse os frontns, en cuxos tmpanos aparecen unha serie de

esculturas exentas, salientando as representacins de Atenea e Poseidn, o cal se representa
espido. Trtase dunha competicin para gaar o padrodego da cidade, un concurso que
consiste en ofrecer un agasallo aos cidadns. Poseidn fixo unhas amsegas na pedra co seu
tridente, das que emanou unha fonte. Pola sa parte, Atenea cravou a sa lanza no chan e
xurdiu unha oliveira. Ao pertencer Grecia cultura mediterrnea, sendo o aceite un alimento
fundamental, o xurado ditaminou que o padroado deba ser de Atenea.

Trala fachada aparece un prtico interior ou pronaos hexstilo, o cal convida a entrar na
naos, na que se alza unha columnata dobre en forma de U que rodea estatua de Atenea. Por
ltimo, separado da naos por un muro, o opistodomos presenta un pequeno conxunto
columnario tetrstilo e quizais se trataba da caixa forte do templo, onde se atoparan os
cartos da liga.

A estatua de Atenea, coma xa se dixo antes, obra do

escultor Fidias, supervisor da construcin do edificio.
unha composicin criselefantina, dicir, en ouro e marfil. A
sa altura de oito metros e, a diferenza do que aconteca en
Olimpia co templo de Zeus, onde a estatua entrou con
dificultade nun templo que se lle fixo pequeno, neste caso
o templo o que se constre a medida para se converter no
fogar da imaxe da deusa Atenea. unha virxe guerreira, a
cal sostn a Nik coa sa man. Por suposto, non se conserva
a orixinal.

Por ltimo, cmpre falar do Friso das Panateneas, situado

no muro da cela e que d ao corredor interior da perstase.
Trtase dun conxunto escultrico continuo de arredor de 160
m, obra tamn de Fidias. Nel represntase a procesin das
Panateneas.

OS PROPLEOS (437- 432 a. C.)

- Arquitecto: o ateniense Mnesicls ().

Os Propleos concbense coma a entrada ao recinto da

Acrpole. Porn, a primeira vista, o seu aspecto templario
invita a pensar nun recinto destinado ao culto, pero non as.

Arte Grega 8
Trtase dun edificio cun corredor central ao que se accede por un intercolumnio mis ancho
cs demais (polos carros) e con dous brazos que acollen a escalinata de acceso, os cales
albergan unha pinacoteca e unha gliptoteca.

O drico manifstase en todo o seu esplendor. Porn,

Mnesicls, malia ser ateniense, comezou a modelar o
estilo e a mesturalo con outros estilos, coma o
xnico, que se presenta na columnata interior do
corredor central a modo de procesin de doncelas.
Prodcese, novamente, unha asociacin de estilos. A
fachada posterior igual, polo que o edificio biface.
Ao sar, o visitante atopa xusto en fronte a estatua en
bronce de Atenea Prmacos (que combate en
primeira lia de batalla), atribuda a Fidias. Conta lenda que os navegantes que chegaban ao
porto do Pireo, a catro quilmetros da cidade, van o lampexo da lanza de Atenea.

TEMPLO DE NIK PTERA OU ATENEA NIK (427- 423 a. C.)

- Arquitecto: Calcrates ().

Para conmemorar a vitoria fronte aos persas proxctase

este templo que, porn, non se construira ata dcadas
despois. Calcrates, o arquitecto xnico que colaborou na
construcin do Partenn, foi o encargado de desealo.

O xnico unha exaltacin da vitoria do civismo grego

fronte aos persas, considerados brbaros, sendo a Atenea
Nik ( , Atenea vitoriosa) a
representacin dunha muller alada. A simboloxa de Nik
ptera (Vitoria sen s) responde ao devezo dos
atenienses de que a vitoria ficase con eles xa que, ao
ter s, poda marchar a outro sitio. Deste xeito,
crtanselle as s Nik.

A sa situacin, beira dun cavorco, serve coma

escenario perfecto para a arquitectura, xa que as Nik
tian un soporte elevado, a partir do cal podan emprender o voo (a de Samotracia situbase
sobre a proa dun barco).

O primeiro que cmpre dicir que este templo anfiprstilo, dicir, que presenta dous
prticos, anda que o posterior sexa s para ocultar o muro da cela. Ambos os dous son
tetrstilos, con columnas con basa, fuste estriado e chapitel con volutas e que suxeitan un
entablamento con arquitrabe de tres platabandas, friso continuo decorado e cornixa, sobre a
que se asenta o frontn. O pronaos dianteiro d a unha pequena naos.

Arte Grega 9
ERECTEION (421 a. C)

- Arquitecto: Mnesicls ().

O Erecteion era o fogar dos devanceiros e as deidades

mis queridas do pobo ateniense: Atenea Polias,
Poseidn, Erecteo, Ccrope e Pndrosos.

Tratbase dun templo pequeno, situado nun terreo

abrupto, que condicionou a sa peculiar forma. Todo
xnico. Os seus elementos son combinados de
maneira arbitraria, o que supn unha especie de
manierismo grego que vn afirmar a versatilidade
desta orde.

Nunha definicin sinxela, a sa base podera ser a dun

templo normal con dous engadidos (norte e sur) e con
dous niveis condicionados, coma xa se dixo polo
terreo. As sas partes son:

1. Santuario de Atenea: Orientada cara a

oriente, acolla o altar de culto e a estatua de
Atenea Polias, a estatua que se lle pua o
vestido bordado durante todo o ano. Estaba
precedido por un prtico hexstilo.
2. Prtico norte tetrstilo, con catro columnas s que
se lle engaden das laterais. Mnesicls vese na
obriga de abrir o prtico en ngulo recto coa
cela. Nel atpase as amsegas que deixou
Poseidn co seu tridente.
3. Espazo de Poseidn, xa que eiqu onde se atopa
o Mar de Sal, dicir, os restos da fonte de onde
fixo brotar auga. O muro occidental desta sala
ofrece, na sa parte exterior, un conxunto de seis
semicolumnas pegadas a el, ademais dunha serie de vents. Polo tanto, o Erecteion
poderase considerar un raro exemplo de templo pseudoanfiprstilo.
Diante del, cun desnivel de metro e medio, atpase a horta de Pndrosos, filla
de Ccrope (ou Zcrops, ver mis adiante), onde salienta a oliveira que Atenea
plantou na loita polo padrodego de Atenas (non a orixinal, anda que se pensa
que o lugar si o orixinal).
4. Tumba de Erecteo, rei mtico de Atenas que lle d o nome ao recinto.
5. Tumba de Ccrope, mtico primeiro rei da cidade e xuz na loita entre Atenea e
Poseidn.
6. Prtico das Caritides, situado ao sur do templo. Dende aqu amosbase o vestido
que se lle a pr a Atenea. Trtase dun pequeno prtico, con acceso soamente interior,

Arte Grega 10
 gobernado por seis columnas en forma de
mulleres policromadas, as chamadas
Caritides. Este termo aplcase a toda
columna con forma de muller que sustenta
unha estrutura superior, anda que a sa
orixe se remonta ao seu emprego simblico
no Erecteion. A explicacin que Caria foi
unha cidade que se aliou cos persas contra
os gregos durante as Guerras Mdicas, polo
que as sas mulleres aparecen humilladas
ao teren que suxeitar o teitume do prtico.

O Erecteion constitese coma o gran escenario do xnico, onde Mnesicls, malia ser
ateniense, o emprega de maneira maxistral. tamn un gran exemplo de simetra.

TEMPLO DE APOLO EPICURO EN BASAS (430 a. C.)

- Arquitecto: Ictino.

Basas est situado nun territorio desrtico dentro

da Grecia continental, polo que estamos a falar
dun templo inscrito na orde drica que, ademais,
pose, ao igual c templo de Apolo en Delfos,
un orculo.

Na sa parte exterior chama a atencin por ser

un exemplo prototpico do drico: crepidoma de
tres chanzos, columnas curtas e pouco esveltas e
outros elementos propios da orde.

Porn, no interior onde non se segue

ningunha norma construtiva do drico. Anda
que foi reconstrudo na segunda metade deste
sculo, crese que a estrutura deste interior
responde ao patrn dun templo anterior. Seica
fora o interior a parte que deseou o propio
Ictino.

A ambos lados da cela aparecen unha serie de

columnas xnicas pegadas ao muro, que
sustentan un friso interior. O que semella ser unha naos de tres naves para a ser unha nave
con pseudocelas ou pseudocapelas.

Precedendo ao diton, dicir, o sancta sanctorum do templo, o fogar da imaxe de Apolo,

rguese unha columna cun sorprendente chapitel corintio, que separa ambas estancias

Arte Grega 11
(tamn haba unha entrada lateral directa ao diton). Trtase do primeiro chapitel desta orde
do que se ten constancia, anda que moi embrionario polo momento, cos elementos
caracterizadores do corintio pouco desenvolvidos. Ademais, a basa desta columna
lixeiramente diferente s das columnas xnicas.

Templos de Sicilia clsicos:

TEMPLO DA CONCORDIA EN AKRAGAS (AGRIGENTO, SICILIA 440-430 a. C.)

Responde de maneira milimtrica ao drico da

primeira metade, pero anda sen o emprego do
mrmore. As sas proporcins columnarias
(6x13) seguen nesta lia. O que de verdade
sorprende a amplitude do corredor da
perstase.

Recebe o seu nome por unha inscricin achada

preto do templo, na que figuraba a palabra
latina concordia. Actualmente considrase
que puido consagrarse en realidade aos
Dioscuros, por crerse que xa no tempo dos
gregos se tiveran honrado al a das divindades.

A desigualdade do terreo sobre o que se

constre son superadas por un relevante
basamento (krpis). O seu plano corresponde
forma mis clsica dos templos de Agrigento:
pronaos, naos, opistodomos e peristilo.

Conflito entre a regularidade das metopas e triglifos por unha banda, e o espaciado regular
das columnas por outra: procdese par ao estreitamento do espazo entre as das ltimas
columnas e prolongacin da ltima metopa, pra un mellor efecto visual.

OLIMPEION OU TEMPLO DE ZEUS EN

AKRAGAS (480 a. C.)

Os seus 100 metros de lonxitude convrteno nun

dos templos mis grandes da cultura grega. Foi
mandado construr por un tirano, Tern, para
conmemorar a vitoria contra os cartaxi-

neses, os seus maiores rivais e que seica

construron o templo en rxime de escravitude.

Arte Grega 12
Est dedicado ao Zeus Olmpico, o mesmo que
derrotara aos titns, polo que se fai un smil coa
vitoria do gobernador Tern fronte aos cartaxienses.
Do mesmo xeito que o deus Atlas, un dos titns, foi
castigado a suxeitar os piares da Terra, unha serie de
esculturas, intercaladas con columnas, maneira de
atlantes, representan aos cartaxineses derrotados,
obrigados a suxeitar o entablamento do templo.

Porn, s de maneira simblica, xa que o

entablamento, en realidade, non se apoia neles.

Os anteriores elementos reforzan a concepcin

drica do templo, orde nacional dos agrixentinos,
algo que pode semellar raro debido s grandes
dimensins do mesmo. unha construcin brutal,
vigorosa e robusta.

Porn, a sa concepcin heptstila e pseudoperptera (todas as columnas estn pegadas ao

muro) rompe con todos os esquemas. As das entradas que pose, situadas a ambos lados
dunha das fachadas, dan ao que semellan ser tres corredores. En caso de que o central fose a
cela, tal e coma se concibe normalmente, pdese engadir que quizais fose hpetra.

Endexamais foi rematado. Arestora non se conserva unha gran parte do templo, anda que si
os atlantes.

TEMPLO DE ATENEA ALEA EN TEXEA (350 a. C.)

- Arquitecto: Scopas.

Texea unha cidade do Peloponeso e, polo tanto, de

territorio drico, tal e coma se concibe no seu exterior.

o templo mis antigo, e segundo a lenda fora

construdo por Aleo, fillo de Afeidas, de quen a deusa
recibiu o epteto. Cun tamao i esplendor que
sobrepasaba todos os demais templos do Peloponeso.
Non obstante, o mis importante chega co interior, onde
se alternan unha serie de semicolumnas corintias
pegadas ao muro, sendo o primeiro exemplo desta orde
en conxunto. Anda que segua a estar recluda en
interiores, comezaba a gaar terreo.

Enriba desta semicolumnata corintia seica poda haber

outra xnica, segundo o que nos amosan algunhas

Arte Grega 13
representacins e o que reforza a idea do xnico coma
orde verstil. Todas as basas estn ricamente
decoradas.

THOLOS DE EPIDAURO (360- 350 a. C.)

- Arquitecto: Policleto o Novo.

Drico por fra, pose un deambulatorio arredor da cela

arredondada. No seu interior aparece unha columnata
corintia, xa con chapiteis desenvolvidos que se han
converter no prototipo da orde (con das capas de follas de
acanto, caulculos e rosetas).

No centro do conxunto haba unha focha, onde se cre que

se gardaban os serpes sagrados de Asclepio (Esculapio na
tradicin latina), heroe e deus da Medicia, que posuan
poderes curativos.

Chegado este punto, cmpre salientar a evidencia de que o

corintio naceu en territorio drico.

TEATRO DE EPIDAURO (330 a. C.)

- Arquitecto: Policleto o Novo.

o mellor exemplo, o cannico do teatro grego. Est un

pouco desprazado, xa que procura un lugar apartado do
rudo e onde se puidese adaptar a forma da construcin
ao terreo. Deste xeito, o propio declive do terreo o
soporte da estrutura do teatro, evitando as custosas obras
que supora erguer o conxunto nunha superficie ch.

Busca formas xeomtricas sinxelas, polo que a orquestra

(onde se situaba o coro) circular e a cvea (koilon , as
bancadas) semicircular e con das partes. Estas das
bancadas encaixa mal, anda que estn deseadas co fin de
crear unha boa acstica, de xeito que os que estean afastados
da representacin poidan escoitar perfectamente. A
plataforma onde se desenvolve a accin denomnase
proscenio, trala cal se atopa a escena, que serve a modo de
decorados e de almacn. Accdese por das entradas laterais ou parodos.

Arte Grega 14
TEMPLO DE APOLO EN DDIMA OU DIDIMAION (300 a. C.)

- Arquitecto: Paionios de feso e Daphnis de

Mileto

Trtase dun gran templo oracular, o mis visitado polos

xonios, evidentemente.

un templo extraordinario, coas grandes dimensins

propias do xnico, construdo en mrmore durante un
longo perodo, que rematou xa no helenismo.

O crepidoma amplsimo. A partir da concepcin do

pathos, os arquitectos procuraron crear escenografa,
acollemento. Na parte central do mesmo e coincidindo
co pronaos, os chanzos multiplcanse para facilitar a
subida. As fachadas, tanto a dianteira coma a posterior
son decstilas (homoxeinizacin) e estn formadas por
columnas de 18 metros. O templo , ademais dptero.

O pronaos manifstase coma unha gran apadana,

coma a de Perspole. Nesta estancia aparece unha
especie de balcn, situado a dous metros do chan e, a
travs do cal, o sacerdote ou sacerdotisa se dirixa cara
aos peregrinos, transmitndolles o orculo. A sala que se
atopa ao outro lado do pronaos a chamada sala das
aparicins, gobernada por das columnas xnicas.
Todo isto contribe creacin do espectculo e do
misterio propios do pathos.

Trala sala das aparicins, das columnas corintias

pegadas ao muro de devandita sala dan paso a unha gran
escalinata que desemboca na gran cela hpetra do
templo. Era concibida coma un gran horto de loureiro.
Este espazo atpase nun nivel inferior ao do resto do
templo, polo que unha zona escavada. Os seus muros
amosaban un gran basamento e unha serie de pilastras
de orde xnica.

Dentro do horto aparece un pequeno templo xnico, tetrstilo e prstilo. Nel gardbase a
estatua de Apolo, o elemento mis sagrado do conxunto. un exemplo de arquitectura
contida en arquitectura.

Os peregrinos que quixesen acceder ao xardn do templo tano que facer a travs dos dous
corredores laterais e estreitos que se atopaban a ambos lados do pronaos. Son dos poucos
exemplos de espazos abovedados na Grecia clsica. O que amosa que tamn haba un
sentido da circulacin neste templo.
Arte Grega 15
O templo non estaba coroado por frontns e teitumes a das augas, senn que remataba na
cornixa do entaboamento.

MAUSOLEO DE HALICARNASO (353 a. C.)

- Arquitectos: Piteo e Satyro (Piteos e Satiros)

Unha das sete marabillas do mundo antigo.

un dos poucos exemplos na arquitectura grega con

sentido funerario. Trtase dunha construcin
megalmana de culto a unha persoa, a Mausolo, rei de
Caria, a partir do cal xorde o termo mausoleo para
denominar aos edificios deste carcter.

Malia o seu devandito carcter, non deixa de ser unha

arma de seducin arquitectnica. A sa columnata
queda suspendida no ar nesta estrutura piramidal, o
que o converte nun referente arquitectnico.
Acompaando s decenas de columnas erxese un
conxunto escultrico sen igual, encargado de narrar
unha historia.

O seu sentido vertical convrteo nunha especie de raaceos, algo raro en Grecia, cultura
que senta predileccin polo horizontal. A estrutura deste corpo vertical pdese dividir nun
gran basamento, onde se achara a cmara sepulcral, a gran columnata e o corpo superior,
coroado pola imaxe do rei Mausolo.

TEMPLO DE ATENEA POLAS EN PIRENE (340- 334 a. C.)

- Arquitecto: Piteo.

Priene unha localidade na que predominan os

declives do terreo, polo que fixo falta erguer un gran
pedestal ou basamento para soster o templo. O
conxunto atpase precedido por uns propileos e unha
especie de altar.

Non ten a proporcin de columnas ideal. Pola

disposicin da planta podera parecer, a priori, un
templo drico. Porn, xnico (a orde nacional),
feito que volve amosar a versatilidade

desta orde, que se adapta a configuracins que lle son alleas.

Arte Grega 16
 un templo ortogonizado, dicir, cunha planta
deseada en cuadrcula. Piteo executou a
construcin desta maneira para que fose
xeometricamente perfecto e elaborou un libro coas
proporcins do templo, que seran reescritas por
Vitruvio.

A disposicin interior dun pronaos, unha cela sen

ningunha estancia, s coa estatua da deidade, e un
opistodomos moi pequeno, acollido por das antas.

Foi inaugurado por Alexandre Magno, polo que se atopa a cabalo entre o clasicismo e o
helenismo.

LANTERNA DE LISCRATES EN ATENAS (334 a. C.)

Chmase as polo seu formato en forma de lanterna e pose

un carcter corxico ou corxico. Isto quere dicir que est
relacionada coas festas do vio que toda cidade celebraba.
Tratbanse de festivais teatrais onde actuaban unha serie de
coros, financiados polos homes ricos da cidade, a modo de
concurso. O gaador reciba un trofeo de bronce en forma
de trpode, que era colocado enriba deste tipo de
composicins, das clases s se conserva esta. Estaban
dispostas ao longo da va dos Trpodes, que preceda ao
Teatro de Dioniso.

unha estrutura sinxela, rodeada por unha columnata

corintia, que pode lembrar dun tholos. a primeira vez
que o corintio aparece nun exterior. O penacho que
coroa o conxunto mesmo pode semellar unha forma
esaxerada do chapitel corintio.

Existen dous conxuntos escultricos. Un no friso situado entre a arquitrabe e a cornixa, con
motivos de Dioniso, e o outro nun pseudofriso colocado entre os chapiteis da columnata,
onde se representan os trpodes de maneira esquemtica.

PERODO HELENSTICO (III- I a. C.)

ALTAR DE ZEUS EN PRGAMO (180- 160 a. C.)

Foi encargado polo rei Eumenes II e se atopa reconstrudo (a metade dianteira) no Museo de
Prgamo de Berln (Pergamonmuseum).

Arte Grega 17
O altar estaba concibido para asombrar:

Ao estar exento, poda ser

admirado dende calquera ngulo e
interactuar cas persoas.
Converte a escalinata nun
espectculo. Segue o precepto de
grandiosidade do xnico.
A columnata un argumento
esttico en toda regra xa que, neste
caso, se converte nun ornamento
mis, deixando de ser un elemento
de soporte.
Os brazos do edificio envolven a
gran escalinata de entrada,
introducindo ao visitante na
construcin. participativa.

Feitas estas aclaracins, est claro que este

edificio un smbolo da arquitectura
helenstica, a poca na que a arte grega
acada un maior barroquismo e
teatralidade. Neste sentido, pdese dicir
que o altar crea unha escenografa, dicir,
un marco grandioso e impactante arredor
do sinxelo taboleiro de mrmore (o altar
propiamente dito, lugar para realizaren
sacrificios), lugar central desta complexa
estrutura, que se atopa no interior do patio
hpetro.

Ademais, trtase dun edificio rexio, cuxo fin o de conmemorar a vitoria fronte aos
glatas, os maiores rivais de Prgamo. un monumento de propaganda.

Subindo a escalinata, en ambos os dous brazos, o visitante atpase cun gran conxunto
escultrico. Pdese falar dun gran friso trasladado dende a arquitrabe ata o pedestal e que
ascende coas escaleiras. claroscurista e teatral, seguindo na tradicin helenstica, e alude
batalla que se vn de gaar. A vitoria fronte aos glatas presntase de maneira alegrica a
travs da vitoria dos deuses, con Zeus e unha Atenea guerreira cabeza, fronte aos titns. O
obxectivo que se vexa, non coma aconteca no Friso das Panateneas, agochado nos muros
da cela do Partenn.

Arte Grega 18
BIBLIOTECA DE ATENEA NIKFORA EN PRGAMO

Tamn mandada construr por Eumenes II e tamn

situada na Acrpole de Prgamo, trtase dun
monumento cultura, que sublia a personalidade de
Atenea e que reflicte a admiracin e as boas relacins
coa cidade do saber, dicir, Atenas. Polo tanto, un
claro chisco de ollo a Atenas no carcter poltico.

A fachada, formada por unha dobre columnata

tetrstila e un frontn, pode lembrar estrutura dun
templo, anda que s era unha maneira de vestir a un
edificio civil. A parte de abaixo estaba constituda por
un drico estrao, moi esvelto e pouco contundente,
con grandes intercolumnios (sobre todo o central) e con
trglifos que non coinciden coas columnas (tres por
cada intercolumnio e s un por columna), feito que
desagradara a calquera terico da Grecia drica. A
parte de arriba xnica. Erxese coma choscadela
poltica a Grecia e, simbolicamente, coma unha
estrutura con dobre personalidade, guerreira (drico) e
virxinal (xnico); o drico, mis forte, suxeita ao
xnico. o primeiro exemplo de das ordes superpostas.

tamn unha conmemoracin da vitoria, unha vitoria que iniciou un perodo de paz. No
balcn aparece un friso con escudos e armas en descanso en sinal de paz.

A estatua de Atenea, presente no templo da deidade que se atopaba ao carn desta biblioteca,
atpase tamn no Museo de Prgamo, ao igual c fachada, reconstruda neste mesmo recinto.
Foi o primeiro lugar onde se empregou o pergamio coma soporte de escritura.

ESTOA DE ATALO II EN ATENAS (159- 138 a. C.)

Atenas, nesta poca, xa non a cidade que chegou

ser. Malia non ser tan significativa coma outrora, si
era estimada polo seu glorioso pasado. por iso que
todos pretenda ter boas relacins con ela,
expresando esa vontade a travs de agasallos. A
estoa un deles.

A estoa foi un agasallo de Atalo II, rei de Prgamo.

Esta estrutura rodea gora, a praza principal de
Atenas, onde se atopaban o concello e outros
lugares de importancia econmica, poltica e social.

Arte Grega 19
Era unha superficie irregular, con varios edificios
flanquendoa.

Trtase dun edificio alongado e pouco profundo.

Serva para gorecerse das desavinzas climticas e
para acoller tendas de mercadoras de luxo, coma
tnicas. Estas estaban situadas nas pequenas celas do
seu interior.

Est formada por das naves e dous pisos

columnados. Configrase coma un monumento
columnata, sen a cal, non tera sentido.
Probabelmente fose a nica estoa de dous andares. Esta concepcin lonxitudinal e horizontal
do espazo fai do edificio unha composicin mondica e monorrtmica, xa que a columnata se
podera estender ata o infinito co mesmo aspecto e estrutura.

O primeiro andar est ben comunicado coa gora a travs do seu prtico columnario. Esta
primeira columnata aberta ao exterior drica, mentres que a interior dun xnico sen
estras, o que semella ter unha intencin concreta, a cal se descoece. O drico desta
estrutura comeza a ser imperfecto, con dous trglifos por intercolumnio, sen ntase e cun
equino case desaparecido. A corpulencia da orde vaise esvaecendo.

Pola sa parte, o andar superior brese cara gora cunha columnata xnica, intercalada
cun peitoril que a configura coma un balcn. A columnata interior un verdadeiro misterio,
unha orde non estriada inclasificbel e cun chapitel curioso que podera estar a cabalo
entre o corintio e o xnico. Cabe a posibilidade de que se axuste versatilidade do xnico e
que esta orde adopte un chapitel alleo. O que semella estar claro que non se trata dun
chapitel propio de Prgamo, xa que existiran outras referencias ao mesmo.

A superposicin das das ordes

non se debe ao culto a Atenea,
senn para salientar as boas
relacins entre Atenas, cidade de
tradicin drica, e Prgamo,
cidade situada no corazn da
Grecia xnica.

OLIMPEION DE ATENAS (175 a. C.)

Agasallo de Antoco, rei selucida de Antioqua

(Siria), un templo titnico, o mis grande
construdo. Erxese sobre unha superficie ch,
aos ps da Acrpole.

O templo xa o proxectara a finais do sculo VI

Arte Grega 20
a.C. o tirano Pisstrato. Porn, non sera ata a chegada
de Antoco cando se proseguiu a construcin, desta
volta, cunha configuracin diferente.

Era dptero e decstilo, con columnas que acadaban os

18 metros de altitude. Foi o primeiro templo desas
dimensins que empregou o corintio. Conta a historia
que un emperador, Sila, cando Grecia era xa romana,
levou consigo catro columnas do templo para
formaren parte dun templo romano. Isto puido supor a
expansin do corintio polo mundo romano.

Cando Antoco morre, o templo queda inacabado. No

sculo II d.C., o emperador Adriano, apaixonado da
cultura grega e alumno da Academia de Atenas,
rematou a sa construcin.

As densas columnas cobren gran parte da sa

superficie, inclundo a cela, que se torna
hipercolumnada.

TORRE DOS VENTOS DE ATENAS (sculo I a. C.)

- Arquitecto: Andronicus

Supn unha nova tipoloxa dentro da arquitectura grega.

un edificio cuxa funcin a de dicir de onde vn o vento (a
travs dun cataventos ou viraventos situado na parte
superior do edificio). lzase sobre unha base de tres
peldaos e est construda con mrmore branco de
Penteltico. Conta cun teito cnico, un anexo cilndrico no
lado sur e dous porches corintios, un ao norleste e outro ao
noroeste (na parte superior de cada un deles: relevo que
representa o vento). Simbolizado por unha figura
masculina cos atributos apropiados e o seu nome
gravado na pedra. Ademais, pose un reloxo de sol
por fra e unha clepsidra ou reloxo de auga por
dentro. O seu formato octogonal correspndese coas
oito direccins do vento.

Arte Grega 21
TEMPLO DE ARTEMIS LEUPHRIENE EN MAGNESIA (sculo II a. C.)

- Arquitecto: Hermxenes

Templo monumental e desmesurado situado en

Magnesia. A priori, semella ser dptero, xa que
logo, as sas dimensins son propias dun templo
desta tipoloxa. Porn, o arquitecto concibiuno
perptero, quedando un corredor entre a columnata
e a cela moi amplo. Poderase denominar
pseudodptero por ese engano tipolxico.

Os xnicos son fieis a si mesmos, nunca empregan

outra orde, s mesturan. O drico segue decaendo,
xa que difcil de teorizar debido ao trglifo do
curruncho, algo moi mal visto pola praxe.

BOULEUTERION DE MILETO (175- 164 a. C.)

Era un edificio con funcins semellantes s dun

concello actual, tanto civs coma polticas, un edificio
que representaba a toda a cidade e onde se reuna toda
a boul.

O acceso ao conxunto est constitudo por un prtico

tetrstilo de orde corintia. No centro do patio de
entrada, aparece un altar circundado por columnas.
Tras este pazo, brese o hemiciclo, lugar central do
edificio.

O hemiciclo ten unha concepcin semellantes dos

nosos parlamentos, sendo o lugar onde sentaba a boul.
Dbelle a sa forma aos teatros gregos. A orde
empregada no seu interior a xnica, mentres que no
seu robusto exterior, a orde escollida a drica. Esta
mestura de ordes pode ter algn tipo de connotacin
poltica, mais se descoece.

FARO DE ALEXANDRA (285- 247 a. C.)

- Arquitecto: Sstrato de Cnido (Illa do Exeo, xnica).

Esta arquitectura, de carcter funcional e de constitucin vertical (pode que fose a

construcin mis alta da Historia da Arte Grega), algo estrao na idiosincrasia construtiva

Arte Grega 22
grega, asentouse sobre a illa de Pharos, razn pola cal os
edificios destinados a alumear as entradas dos portos reciben
o nome de faro.

O gran monumento perdeuse por mor dun terremoto. Os

testemuos que nos amosan como era esta construcin van
dende moedas ata mosaicos. Pdese intur que esta coroado
por unha estatua, probabelmente dedicada ao Sol ou a
Poseidn.

Era o gran faro do Mediterrneo; o faro que gobernar o

Atlntico ser a Torre de Hrcules, consagrada ao deus
Marte, no contexto da campaas do emperador Claudio.

A sa estrutura, composta por pezas superpostas en sentido

vertical, fixo dela unha das sete marabillas do mundo antigo.

SANTUARIOS E CIDADES: DEUSES E HOMES

Santuarios:

Un templo unha zona tocada pola man de Deus, onde os milagres son posbeis. Da man
do home, esta concepcin farase arquitectura.

SANTUARIO DE OLIMPIA

Olimpia erxese no centro do Peloponeso, no corazn

do mundo drico. A cidade dos Xogos Olmpicos ,
asemade, o gran santuario panhelnico da Grecia
clsica, dedicado ao pai dos deuses, Zeus Olmpico.

Este santuario ten forma trapezoidal, uniforme e

irregular, onde os numerosos edificios se sitan de
maneira arbitraria e desordenada. Ao igual ca todos os
santuarios, este pose unha va sacra, a travs do cal se
pode acceder a el. O recinto sagrado est pechado por
un longo muro, o perbolo.

Neste lugar non vive xente, o fogar das deidades.

O Olimpeion o templo principal, dedicado a

Zeus, pai dos deuses. Probabelmente se
construse sobre outro anterior. Esta constitudo
en clave drica e clsica (s. V a.C.). Fra del
haba un altar para a celebracin das
hecatombes, xa que todas as liturxias se facan
Arte Grega 23
 no exterior.
O Heraion un templo consagrado muller de Zeus, Hera, a deusa da familia.
O termo estadio vn precisamente do sistema de medida que constitua estas
construcins. Un estadio equivale arredor de 400 metros, isto , a lonxitude dos
estadios gregos.
O estadio non est arquitecturizado. O propio cspede serva para sentar. Os gregos s
constren cando necesario ou cando algun llelo costea.
O Ninfeo, difcil que un santuario non o tea. Trtase dunha especie de fonte na que
non importa a forma, s debe ter auga purificadora. Os romanos construron unha
superficie circular arredor sa.
A va sacra, precedida por uns pequenos propileos. Esta avinda central non era recta,
senn que fai moitos ngulos ata chegar ao lugar central, o Templo de Zeus Olmpico.
O Filipeion, un tholos ordenado construr por Filipo de Macedonia.
Unha palestra, espazo para que os deportistas fixesen deportes que non sefacan no
estadio, coma a loita grecorromana. Tamn dispua cuartos para aloxrense. O patio
central de area estaba porticado.
As estoas, que presentaban un s andar, servan para mercar un recordo da
peregrinacin a Olimpia.
O Leonidaion, edificio cadrado cun patio central, unha especie de xardn. Tratbase
dunha hospedara, un aloxamento para os peregrinos que llelo puidesen permitir.
Tesouros. Ao ser un santuario panhelnico, dicir, para todos os gregos, debe posur
un pequeno tesouro que represente a unha determinada pole. Servan para que os
peregrinos deixasen as sas ofrendas.
O obradoiro de Fidias. Descubrronse materiais que apuntan a que podera ser o
lugar onde esculpiu o Zeus Olmpico.

Ademais de todas estas edificacins, no interior do perbolo dispanse numerosas estatuas

de xente ilustre, algunhas kors e kouros, o Hermes e Dionisos de Praxiteles (descuberto no
Heraion)

SANTUARIO DE DELFOS

Situado no Monte Parnaso, onde se

atopaba a Fonte de Castalia, de onde
emanaban os vapores alucinxenos que
provocaban ao orculo de Delfos ter
visins e soos sobre o futuro, era un
santuario dedicado ao deus Apolo. Nun
contexto xeograficamente maior, o
conxunto localizbase na tica, isto ,
no mundo drico.

un santuario bastante grande, cun

Arte Grega 24
porto algo afastado pero unido mediante unha va sacra.
Fronte ao que aconteca en Olimpia, que se asentaba
nunha chaira, Delfos rguese nunha montaa.

A sa planta , se cabe, moito mis desordenada c de

Olimpia. Sera un sitio sagrado, construdo segundo as
necesidades e que se foi enchendo de edificios ata
acadar esta forma catica.

Va Sacra, disposta en forma de zigzag segundo

vai ascendendo. O acceso a ela realzase a travs
duns propileos. No primeiro treito dereita,
brese unha estoa para
que os peregrinos puidesen descansar antes de
subir. Un pouco mis adiante, dous edificios
semicirculares, que circundan a va, erguanse
para a comunicacin e a espera dos peregrinos.
Ao longo da va sacra, vanse dispoendo os diferentes tesouros que as
pole agasallan a Apolo. O tesouro de Atenas, ademais, foi reconstrudo. Outros
salientbeis son os tesouros dos Sifnios e dos Marselleses.
Para sustentar todo o conxunto, dispuxronse unha serie de terrazas e muros de
contencin para evitar que caeran.
Templo de Apolo. No opistodomos do templo de Apolo, atopbase o trpode, un
asento de tres ps onde sentaba a pitonisa a anunciar o orculo. Para iso, deba
anteriormente aspirar os vapores que desprendese o pozo.
O teatro, outro dos edificios que cmpre salientar o teatro. O declive axuda a
construr a estrutura, polo que as gradaras se dispoen na mesma montaa. Tamn
aproveita o declive o estadio.

SANTUARIO DE ASCLEPIO EN KOS

Atpase na illa de Kos, no mar Exeo, preto da

costa de Anatolia. Con todo, malia a sa
proximidade coa Xonia, o certo que foi unha
illa de tradicin drica.

O santuario de Epidauro tamn estaba dedicado

a Asclepio (ou Esculapio). A importancia deste
santuario a de ter albergado a escola de
mdicos onde se formou o mdico mis famoso
da Antiga Grecia, Hipcrates.

O conxunto presenta un tamao e unha forma que inspiran teatralidade, propia do pathos
helenstico. A sa planta non regular, senn que est composta por diferentes espazos de

Arte Grega 25
distinto tamao, algns dos cales est embarullados. A
gran novidade deste santuario a sa disposicin en
terrazas, cada unha coa sa funcin.

O conxunto arrinca dende unhas escaleiras e unha especie

de propileos, que dan acceso primeira terraza, rodeada
dun gran prtico con celas. Estas estoas eran o fogar da
escola de medicina de Kos. Ten forma de U; non
regular, mais se pode ver unha certa vontade de ordenar o
espazo. Unha poderosa escalinata sobe ata o seguinte
nivel. Os arcos que circundan a escalinata son evidentes
engadidos romanos.

A segunda terraza un verdadeiro barullo, onde se alternan unha serie de templos. o

epicentro do santuario, o lugar onde se atopa o mis sagrado do conxunto, anda que non o
mis grande. a quintaesencia de por que o santuario est dedicado a Esculapio. A
organizacin dos edificios seica fora anterior dos edificios orixinais, polo que se respecta.

O pequeno templo a Esculapio in antis e prstilo. Fronte a el atpase un altar pechado.

O terceiro nivel est pechado por un longo prtico de estoas en disposicin axial. No medio
atpase o novo e gran templo a Asclepio.

En conclusin, o Asclepeion un santuario irregular e algo desordenado, onde a va sacra

aporta algo de cohesin.

SANTUARIO DE ATENEA EN LINDOS (RODAS)

Situado nun promontorio, este santuario, de poca

helenstica, rguese coma unha gran acrpole. Este
lugar case inaccesbel dentro da illa de Rodas,
fogar do Coloso, est dedicado a Atenea.

Ao igual c anterior, a sa disposicin procura o

impacto a travs da escenografa. Un prtico en
forma de U acolle aos visitantes. No medio deste
conxunto, unha gran escalinata, precedida
sorprendentemente dunha columnata, ascende ata
unha gran explanada, antes uns propileos, que dan
acceso ao Templo de Atenea Lindia. Este templo, tetrstilo e anfiprstilo, est ao bordo dun
impoente cantil.

Arte Grega 26
A xa citada columnata, que preceda
escalinata, non suxeita nada, senn que
un simple ornamento, reforzando o
pathos. Ademais, moi raro esta mestura
de elementos, polo que a vontade de
impacto mis ca evidente. Poderase
dicir que as columnas dividen o conxunto
en dous.

drico na sa totalidade, polo que se

enxalza a orde nacional. Con todo, un
drico refinado, propio da poca
helenstica.

Precedendo ao primitivo conxunto, engadronse unha serie de edificios de poca cristi, coma
unha igrexa bizantina. Os peregrinos que quixesen visitar este santuario tian que sufrir unha
dura subida.

Urbanismo:

ATENAS

Atenas un exemplo dunha pole tradicional que

medrou sen deseo e segundo as sas necesidades.
Deste xeito, consguese explicar o seu
completamente irregular plano. a anttese de
cidades ortogonais, coma Mileto.

As vivendas son de planta baixa, e se dispoen ao

longo de anchas ras que levan ao centro da cidade,
a gora, que tampouco ten unha forma regular.

A sa orixe seica se remonta poca micnica,

situndose o primeiro asentamento no que posteriormente
sera a Acrpole. Nun momento de expansin, os
primitivos atenienses baixaran chaira e formaran al a
gran cidade da Antiga Grecia.

Tras ser saqueada polos persas no 480 a.C., crese que en

tempos de Pericles chegou a acadar os 200000 habitantes.
Porn, era unha cidade que, sen os seus edificios
importantes, era moi pobre, coma indican as crnicas da
poca. A reconstrucin da cidade puido levarse a cabo
segundo os esquemas de racionalidade das cidades
gregas, pero Atenas volveu erixirse coma unha cidade

Arte Grega 27
desordenada.

Foi unha gran cidade-Estado e tivo os seus inimigos, polo que tia que estar fondamente
amurallada.

Un porto. Atenas non unha cidade completamente de costa, senn que se atopa a
uns cinco quilmetros dos seus portos, O Pireo e O Falero, dos cales dependa. Quen
tomara os portos, tomara a cidade de Atenas. Para evitar iso, constrense unhas
longas murallas, que unan a cidade co porto e que formaban longos corredores, coma
acontece no Vaticano.
A gora, que o centro da cidade, un gran descampado atravesado por unha das
arterias da cidade, a Va das Panateneas. Este conxunto est delimitado por unha serie
de edificios, entre os que salientan as estoas (koikilea, Zeus, norte, basilik, Atalo,).
Aos ps do outeiro da gora, coroado polo Teseion ou Hefestion, o templo dos
oleiros, que vixiaba o espazo civil, situbanse os edificios polticos de importante. Hai
un bouleuterion, un tholos
A Acrpole, lugar sagrado de Atenas, con forma dun gran barco de pedra. Era o
santuario de Atenas, unha verdadeira cidadela amurallada que, en caso de invasin,
serva de refuxio.Non un espazo que poida ser salientado polo seu trazado, xa que o
seu plano irregular. Os seus edificios mis importantes xa se describiron con
anterioridade.

MILETO

Cidade rica e poderosa, a mis influnte da zona

xnica. Tamn foi destruda polos persas, 2 ou
3 anos antes, sendo reconstruda por Hipdamo
de Mileto, quen elaborou un plano ortogonal,
racional, cuadriculado e ordenado que servira
de exemplo para outras cidades gregas.

A sa topografa ch. A cidade atpase nun

promontorio de terra no mar. A cidade est
dividida en tres grandes barrios de vivendas, separadas
polos lugares pblicos. Estas prazas ou goras, dispostas en
forma de L, unen os dous portos de Mileto, o comercial
(Porto do Teatro) e o militar (Porto dos Lens), pechado
por unha cadea.

Con esta disposicin, calquera punto da cidade atpase

preto das goras, o centro da cidade. fcil e cmodo
vivir. Ademais, cada barrio albergaba un determinado
gremio, habendo un para os militares, outro para os

Arte Grega 28
comerciantes e outro para os artesns.

Cmpre salientar que na gora de Mileto existan estoas en forma de bancadas para
exerceren de estadios. Os seus edificios centrais eran o Bouleuterion, o teatro ou o templo
de Atenea.

PRIENE

Cidade prxima a Mileto, no outro lado da

baa do ro Meandro, pero que se foi
interiorizando segundo os sedimentos
transportados por este ro se an depositando
na sa desembocadura. Pouco a pouco, Mileto
foi monopolizando a baa, polo que Priene se
tivo que reorganizar coma cidade do interior.

A cidade asntase no declive dunha gran

montaa en forma de penedo, onde se situar
unha acrpole s con carcter defensivo.

No actual xacemento anda se pode distinguir o

trazado ortogonal. Era tamn unha cidade de
deseo, dividida por das ras, unha de oeste a
leste e a outra de norte a sur. A gora sitase,
entn, no cento matemtico da cruz que forman
estas das ras, sendo esta a principal diferenza
con respecto a outras cidades ortogonais. Pdese
dicir que Priene est formada por catro barrios,
onde se dispoen vivendas unifamiliares de planta
cadrada e organizadas en torno a un patio, modelo
que se impor ao longo do Mediterrneo.

A muralla , ideoloxicamente, o que mantn cidade afastada dun mundo de guerras.

Este conxunto pose torres.

Na zona de mis declive da cidade, aproveitando a pendente, atpase o teatro. Pola sa

parte, o tmenos, a parte mis sagrada de Priene, non se dispn na Acrpole, senn nun
lugar mis accesbel. O templo, dedicado a Atenea, xnico, anda que podera parecer
un drico, hexstilo e perptero a primeira vista. Consagrado por Alexandre Magno,
encdrase a comezos do perodo helenstico.

Na gora presntanse das estoas, que a delimitan formado un perstilo porticado. O

seu interior est destinado a tendas e a administracin do comercio, polo que vira ser
unha bolsa. Tamn hai un pequeno tmenos dedicado a Zeus nun dos seus currunchos
e un altar no centro do conxunto.

Arte Grega 29
 A estoa norte a mis importante. Pegada a ela est o Bouleuterion, ao que se
accede precisamente por este prtico. Coma xa sabido, era un edificio de carcter
municipal onde se reuna a xente para decidiren sobre temas da cidade. A gora, ao
estar disposta en pendente, tivo que ser asentada sobre unha infraestrutura que se
atopa baixo a estoa sur, que pose un miradoiro. Para acceder por este lado,
dispense unhas escaleiras que pasan por debaixo da estoa.

Na parte sur, salientan un edificio fechado, o ximnasio, que era unha escola para nenos onde
os educaban en cuestins do esprito e fsicas, e outro alongado con tribuna cuberta, o
estadio.

PRGAMO

Prgamo pose unha curiosidade, e que

chegou a ser a capital dun reino
helenstico nun momento posterior. O
fundador, Filetairos ou Filetero, persoa
prxima ao rei de Tracia, Lismaco, quen
decidiu que o tesouro nacional estivese en
Prgamo e que Filetairos fose o seu vixa.
Con todo, Filetairos enfrntase a Seleuco,
rei de Persia, e morre. No I a.C., o
derradeiro rei de Prgamo cede, en
testamento, a cidade.

A cidade vai facer da sa arte a sa mellor

arma de propaganda.

Asntase sobre unha topografa moi

diferente. A zona urbana ch., mais a
Acrpole atpase na montaa, onde os reis,
descendentes de Filetairos, van construr un
gran ncleo monumental. Con excepcin da
Acrpole de Atenas, a mellor de toda
Grecia. Al atopbanse os edificios vinculados ao poder, en conclusin.

A Acrpole. O conxunto asntase sobre unha gran terraza, sustentada por un muro de
contencin. Trtase dun urbanismo orgnico, arbitrario, adaptado ao terreo, pero que
pon en escena a teatralidade do lugar, isto , as sas vistas. Mis que facelo recto,
pretendase o efecto. Salientan as seguintes construcins:
1. A gora queda debuxada pola ra que sobe dende a cidade, que avanza por
pequenos recantos.
2. A sa famosa biblioteca estaba consagrada deusa Atenea, habendo no seu
interior un templo dedicado a ela.
Arte Grega 30
 3. O Trajaneum, templo do sculo II d.C. dedicado a Traxano, emperador que
Adriano chegar a divinizar.
4. O teatro, cuxa incrbel inclinacin produce vertixe, serva tamn para o
estado. Arredor sa, dispense unha serie de tmenos e edificios en baco.
5. O Altar de Zeus, do que xa se falou.
6. Outras construcins, coma almacns, cuarteis ou palacios con patio.

, en conclusin, un lugar para gozar da natureza e da beleza da paisaxe. O pblico e

relixioso atpase en primeiro plano, mentres que en segundo se dispn a retagarda. Para
atopar dous santuarios orgnicos na cultura grega, hai que remontarse a Olimpia e a Delfos.

Deseguido, presntanse dous santuarios helensticos, os cales van presentar novidades

traspasadas a Roma.

ESCULTURA
Perodo arcaico. Realismo e idealismo. O Kuros e a Kor (sculos VII e VI
a. C.)

DAMA DE AUXERRE (630 a. C.)

Descubriuse nesta cidade francesa, anda que non se

coece con seguridade a sa procedencia probabelmente
Creta-. Chegara a Auxerre seica polo comercio con
colonias coma Marsella, pole grega. Pertence Escola
Dedlica, onde se encadran unha serie de protoestatuas
que conforman un perodo arcaico primitivo.

A Dama de Auxerre o prototipo de kor. Esta

caracterizada pola frontalidade, os xestos conxelados, a
rixidez ritual, a falta de experiencia escultrica do seu
contexto e unha predileccin polo elemental e
rudimentario. Ademais, unha estatua pouco profunda,
xa que non se pon interese nos laterais.

A man dereita un sinal de respecto e rompe a absoluta

frontalidade. A rixidez propia do solemne momento da
ofrenda, polo que podera ter sido unha estatua votiva ou
funeraria.

A sa vestimenta sinxela, con dobras e bordados. A muller manifstase, xa dende o

principio, vestida, e, neste caso, sen revelar sensualidade. O peiteado xeomtrico, formado
por cadrados trenzados e rematado en tringulos. Os ollos son amendoados e a fronte est
case desaparecida, polo que se podera considerar un monstro.

Arte Grega 31
A policroma axuda a adornar unhas roupaxes con motivos xeomtricos. Esta a moda
drica.

KUROS DE NOVA IORQUE (600 a. C.)

Anda ancorado no arcasmo primitivo, nos

albores da escultura grega, un kuros tico, de
tradicin ateniense. O seu nome dbese a que se
conserva no Metropolitan Museum of Ar tda
cidade de Nova Iorque.

unha figura na, xeomtrica, simtrica,

frontal e rxida, que leva os brazos pegados s
coxas e cunha perna adiantada, recurso moi
habitual nos kuros, en sinal de andar ou,
simplemente, coma solucin para manter o
equilibrio.

Non amosa un ricto, sentimentos ou vida

interior. s a representacin dun corpo
humano.

Fronte escultura grega, a exipcia nunca se ispe completamente ao longo da sa historia. Os

gregos nacen culturalmente espidos, o que se converter, na poca clsica, nun canon de
beleza.

Estas esculturas xorden dun gran bloque monoltico, ao que se lle d forma, mentres que en
Exipto parecen altorrelevos que saen da pedra. Deste xeito, os kuros estn concibidos, dende
o comezo, para seren vistos dende todos os seus ngulos, convertndose nun elemento
independente da pedra. En Grecia son completamente exentas, mentres que nas terras do Nilo
se unan parede.

Os xeonllos, os nocellos, os puos pechados e os brazos pegados, que dan sensacin de

unidade, son outros trazos que comparten coa escultura exipcia.

O kuros probabelmente queira conmemorar a algun que descoecementos e que o autor non
sabe representar, xa que os seus trazos estn estereotipados. Porn, a pretensin desta
composicin perpetuar persoa representada e que fique para a eternidade con aparencia
de mozo.

Os seus lados posterior e anterior son os mis logrados. Os laterais anda non teen
importancia. O corpo pauprrimo e frouxo, xa que a tipoloxa da anatoma est
caracterizada por cabezas alongadas, cabelos xeomtricos, cellas anguladas e ollos
amendoados que non expresan sentimentos.

Presentaba policroma.
Arte Grega 32
HERA DE SAMOS (560 a. C)

Eu, Keramies, dedicada a Hera coma ofrenda. As reza a

inscricin que presenta esta kor. E que as inscricins
permtennos saber mis cousas sobre estas composicins. Algun
chamada as ofrece esta estatua deusa.

A figura, que segue a moda xnica, xorde dunha forma

cilndrica, coma unha rbore. Seica fora algo semellante forma
circular do torno dos oleiros, xa que se concibe cunha forma
arredondada, esculpida por todo o seu arredor e non centrndose
nas sas visins dianteiras e traseiras, coma nas composicins
anteriores.

Os trazos son xa coecidos, coma a man oferente. O normal nas

korai, a partires de agora, que os escultores se recreen mis na
vestimenta que no corpo.

A moda xnica vlvese manifestar nesta composicin, facendo a

esta korunha figura sensual e atractiva, xa que as roupaxes se
adaptan mellor ao corpo e os pregamentos son mis suts. Coma
xa se sabe, as xnicas vestan con xitn (ou quitn), que cubra o
corpo ata os nocellos e que, nesta composicin, presenta dous
trapeados diferentes un liso e outro con estras-, e himatin,
unha especie de manto transversal e que a deixa cun ombreiro ao aire. Estas das pezas
rompen coa tradicin e proporcionan esttica.

Por ltimo, pdense establecer relacins entre a Hera de Samos cunha columna xnica. Os
ps e a parte de abaixo do quitn seran a basa, que, no Didimaion, semellaba derreterse; o
corpo, o fuste, sendo as estras as dobras da vestimenta; e o capitel equivalera testa

CLEOBIS E BITN (KUROI XEMELGOS) E KOR DE

ORNITO (ANTTESE)

Respecto a Cleobis e Bitn, mostran frontalidade, simetra,

hieratismo, inexpresividade e antinaturalismo, obedecendo as a
un ideal esttico mis prximo escultura exipcia que grega
de pocas posteriores: bazos pegados ao corpo, puos
pechados, pmulos marcados, grandes ollos amendoados
enmarcados por profundas cellas mestres o pelo, recollido tralas
orellas, cae en forma de trenzas xeomticas sobre ombros e
lombo. A inexpresividade do rostro tan s se ve lixeiramente
quebrada polo xesto convencional de elevar a comisura de labio

Arte Grega 33
inferior: sorriso arcaico. Son os lexendarios xemelgos de Argos,
quen, segundo a leda, trasladaron sa nai, sacerdotisa de Hera,
tirando dun carro ao longo dun traxecto de 45 estadios, pra que
puidese asistir a un festival en honor deusa, sendo
recompensados cun profundo soo do que endexamais
espertaron. Ambas estn realizadas en pedra e cabe pensar que
orixinalmente eran esculturas policromadas.

Pola sa parte, a kor de Ornito colle o quitn para coa man

esquerda, de xeito que o trapeado ten unha forma engurrada nesa
zona. Reflicte unha grandsima exquisitez hora de representar
o movemento da tea. O claroscuro est moi atenuado.

O xnero dos kuroi foi evolucionando. No conxunto que se

presenta deseguido (kuroi de Tenea, Anavisos e Aristodikos)
pdense albiscar novidades conseguidas nesta tipoloxa. As, o
kuros de Aristodicos unha figura mis normal, mis prximo,
mais rxido e intranquilo.

KUROS DE TENEA (560 a. C.)

O kuros de Tenea foi atopado nesta vila prxima a Corinto. Ten,

pois, un carcter funerario. A principal novidade que aporta o seu
sorriso, sendo a primeira vez que unha kuros amose ricto,
sentimentos, o chamado sorriso arcaico.

A escultura, de speto, ri; probabelmente sexa a primeira vez na

Historia da Arte que se crea unha expresin sentimental. Non se
saba ou non se quera amosar ata entn. Xa non s un corpo o
que representa, senn que reflicte a personalidade do mozo. O
escultor preocpase en plasmar isto.

O sorriso non s un xesto, senn un reflexo da vida interior da

personaxe representada. Haba vocacin de transmitilo, sendo un
recurso moi empregado nesta etapa central do arcasmo.

O tipo fsico elstico, mis coidado e refinado, e a faciana mida

e con ollos amendoados. A cabeleira, fronte ao xeometrismo
anterior, agora unha masa de arxila que se lle tivese pegado. O
claroscuro xa non tan pronunciado coma antes.Malia ter sido
descuberto preto de Corinto, a sa doricidade est debilitada,
posundo unha sensibilidade mis propia do xnica, coma se
aprecia na suavidade das formas.

Arte Grega 34
KUROS DE ANAVISOS (530 a. C.)

O kuros de Anavisos, do cal coecemos, grazas inscricin do seu pedestal

que foi un soldado morto en primeira lia de batalla:

Permanece tristn, en p, xunto estela do falecido Kroisos, loitador en

primeira lia, a quen o tempestuoso Ares arrebatou.

Pertence Escola de Atenas ( mis tpico que se conserve escultura

arcaica do obradoiro ateniense ca arquitectura arcaica, que foi destruda
polos persas). unha figura robusta, musculada, poderosa e mis drica.
Exenta esculpida en mrmore, tentando reproducir a beleza do ser humano
ao procurar unha proporcin e un equilibrio entre as sas partes. Presenta
rasgos de simetra, excepto polo adiantamento do p esquerdo. Cunha
musculatura mis definida que nas primeiras, mis detallista, anda que
claramente arcaica: posicin pechada das mans, pegadas ao corpo, prego
inguinal. En canto ao rostro cabe salientar o arcaico sorriso, os santes
pmulos, os ollos amendoados e inexpresivos, xunto co cabelo xeomtrico e
pregado. Achgase deste xeito ao naturalismo.

KUROS DE ARISTODOICOS (500 a. C.)

O kuros de Aristodicos presenta tres novidades:

Sorriso menos visbel. Mis seriedade.

Deixa de ter unha longa e rizada cabeleira que cae polas costas.
Agora, unha especie de trenza sobre a fronte d a impresin dun
peiteado mis curto.
Os brazos non estn tan pegados ao corpo, debilitando o tradicional
hieratismo. Semella un pulo ao movemento, anda que a composicin
segue a ser frontal.

KOR DO PEPLO (530 a. C.)

O peplo, parte central da vestimenta drica, cnguese de maneira

tectnica ao corpo, acadando unha aparencia slida, pouco sensual, que
apenas deixa percibir os detalles anatmicos do corpo feminino. Denota
a pesar disto suma elegancia e sencillez. Tales elementos confiren
estrutura un aspecto case cerimonial, que contrasta ca minuciosa e
refinada execucin do peiteado, que si resulta feminino e sensual, ao
abandonar o anterior xeometrismo ao que estes estaban suxeitos. Son,
ademais, uns cabelos mis longos e distribudos nunha serie de trenzas

Arte Grega 35
que caen sobre o pescozo, o peito e as costas.

Anda non se consegue liberarse da rixidez i estilizacin tpica da arte primitiva: non
obstante, presenta xa maior perfeccin e caracterizacin.

Esta kor transmite unha vida interior que non se transmita antes, sendo a policroma rica e
rechamante e basendose os estampados do peplo en motivos xeomtricos.

KOR ANTENOR (520 a. C.)

quizais a mis barroquizada do conxunto ao que pertence, dicir,

serie de estatuas votivas femininas que se achaba na Acrpole de
Atenas. Descomunal, de arredor de 2,5 metros.

O traxe que a envolve consiste nunha tnica (quitn) e un in

himation, marcndolle a primeira as pernas ata semellar case
transparente. Cunha pulseira que decora o seu brazo esquerdo e
parece estar conectada co dobradio da tnica. O cabelo liso na
parte superior do crneo, mentres que na dianteira, rizo e ordenado
en tres lias. Pequenos rastros de cristal de rocha ou de pasta de
vidro prpura se manteen dentro dos ollos, conservndose o metal
bisel no esquerdo. Os ombros son anchos e de altura, mentres que a
parte inferior carece de profundidade; ambos brazos estn
inusualmente separados do corpo.

O seu rostro est deteriorado, mais se inte que estaba a sorrir.

KOR DELICATA (500 a. C.)

De todas as korai arcaicas da Acrpole considrase unha das mis

avanzadas tanto tcnica como esteticamente. As pois, pose un
aspecto mis delicado. Non se conserva de maneira ntegra, pero a
sa parte inferior tera as mesmas caractersticas cs demais, sobre
todo no tocante ao p adiantado.

Os seus cabelos convrtena nunha delicatessen, posto que en lugar

de simplemente estar pegado sa cabeza, mstrasenos de xeito
realista rodeando os seus ollos. Ten unha expresin moi sutil que xa
non un aceno, unha risa estereotipada. Algo cambiou, xa non se
procura a representacin xenrica do estereotipo de kor, senn que
se pretende un xesto mis crbel. Amais, mira lixeiramente cara
abaixo, algo que xunto co estilo das sas roupas un indicio da clara
influencia das illas gregas orientais.

Arte Grega 36
Estamos, pois, perante a Gioconda do xnero das korai, cunha mirada esvada e misteriosa.
Semella estar menos xovial e feliz, convertndose o seu xesto nunha espreita de elegante
seriedade.

Por ltimo, as sombras dos ollos, das plpebras ou do nariz aportan mis sutileza faciana.

KOR DE EUTIDIKOS (490 a. C.)

A escultura, unha ofrenda votiva dedicada a Atenea, foi

achada entre as runas da Acrpole. O seu nome provn da
inscricin que leva a sa base: Eutidico, fillo de Taliarco,
dedicoume.

Marca un importante hito na escultura grega, rompendo

moitas das caractersticas tradicionais usuais da poca e
retornando a un estilo mis sinxelo. Hai, non obstante, un
cambio de actitude que forma parte da transicin do
arcaico ao tempern clsico (estilo severo). O xesto
estrao e raro, perde o sorriso, polo que se lle coece
coma a kor mal encarada.

Os seus rasgos faciais son vivos e reais dentro da sa

sencillez. A sa cabeza mis densa, ancha e esfrica, e
acada unha maior plasticidade e contundencia. A cabeleira
pescuda personalidade, estando moi traballada e realista,
sobre todo na zona do pescozo i o escote.

A kor ten un peito nu, algo sorprendente. O corpo slido e potente. O trapeado xa non
aporta tanto volume vestimenta nin tanto barroquismo, coma querendo salientar o seu rudo
corpo musculado. Proporcins harmoniosas e idealizadas.

Os frontns: temas e composicin:

Esta tipoloxa escultrica representa historias sobre mitos e relixin. Trtase dun
xnero difcil de levar a cabo pola sa forma triangular, un formato complicado
para compor esculturas e contar historias.

FRNTN DO TEMPLO DE ARTEMISA EN CORF (600 a. C.)

Situado na illa de Corf, no Mar Xnico, este templo pose un frontn estrao no tocante
composicin e na relacin entre os elementos. Ten unha temtica, cando menos,
controvertida.

Arte Grega 37
O conxunto est presidido por
Medusa, monstro que mataba a quen a
mirase directamente face e a que
Perseo lle cortou o pescozo mirndoa
por un espello. Do sangue emanado de
a xurdiron un cabalo alado, Pegaso (s
se conserva a parte traseira do animal),
e Crisaor (presente o seu corpo
superior), un xigante, que son as das
figuras, ambas incompletas, que
flanquean a este monstruoso ser.

O carcter da Gorgona antropopaico, isto , de proteccin. Para axudrena a protexer o

templo, aparecen dous lens ou panteras. Ademais, a Medusa levaba posta unha vestimenta
semellante das korai da poca. Esta imaxe, de faciana aterradora, est en movemento e
adopta unha posicin forzada en forma de cruz gammada para adaptarse ao reducido e
marcado espazo do tringulo.

Este primeiro conxunto ten un sentido herldico.

No tocante s pequenas figuras, toda achega que se poida facer unha hiptese:

Na beira esquerda presntase unha figura sedente, con algo na man, e outra xacente,
morta. Crese que unha Iliupersis (Representacin da Guerra de Troia).
dereita, unha figura na zrralle a outra axeonllada. Seica Zeus matando a un
titn, dicir, unha titanomaquia.

Nesta resolucin do conxunto tan rudimentaria, as interpretacins que se poden facer sobre el
son moi ridas. Fronte ao motivo herldico central, as pequenas non semellan ter relacin e
non miran ao centro, que sera o normal. A desproporcin e a perspectiva xerrquica tamn se
poden albiscar aqu.

Este frontn, que presentara unha rechamante policroma, anda embrionario.

Arte Grega 38
FRONTN DO TESOURO DOS SIFNIOS (525 a. C.)

Este frontn, mis pequeno, presenta a Apolo

disputndolle a Heracles o trpode do orculo de
Delfos.

Esta historia apolnea conta que Heracles posua

un problema de pel e precisaba unha receita que
ningun inventara. Foi ao orculo para que a Pitia
lle dixese a frmula secreta. Esta, por cartos, non
lla quixo dicir, polo que Heracles decidiu roubar o
trpode onde sentaba a sacerdotisa. Apolo, vendo
que a quedar sen el, aparece para disputarllo, ata
que intercede Zeus para pr paz.

Xa non se trata de relevos, senn que son estatuas con volume e mis realismo, illadas do
fondo do frontn.

As figuras principais adoitan estar no centro, en postura vertical, e, segundo as figuras se van
achegando s zonas mis pechadas da estrutura triangular, van adoptando ademns e posturas
mis forzadas e adaptadas ao espazo. Zeus, Apolo e Heracles, figuras principais, amosan a
cabeza e o torso de fronte, mentres que as pernas estn de perfil, un trazo de herdanza
exipcia.

Ao ser un tesouro xnico, a sa vestimenta debe ficar reflectida. nela onde o artista se
recrea.

Por ltimo, tamn cmpre salientar o realismo dos animais, que lembra escultura asiria.

FRONTNS DO TEMPLO DE ATENEA AFAIA

EN EXINA (490 a. C.)

Represntanse os dous sitios de Troia, o

prehomrico e o homrico. un dos mellores
conservados (est na Gliptoteca de Mnic). O seu
tratamento monumental amosa unha afinidade
cultural coa tica, rexin que estaba prxima.

Arte Grega 39
Coma xa se dixo, cada un dos frontns representa unha das das guerras de Troia. O oriental,
a prehomrica, isto , a non descrita por Homero e onde participaba Hercales; o occidental
plasmaba a homrica, a de Aquiles. En ambas as das, os exinos participaron no bando
aqueo.

Cada un deles est feito por un obradoiro, un mis arcaico e outro xa tendente ao
clasicismo. Curiosamente, o frontn que representa a escena mis prxima no tempo, a de
Homero, o que se atopa en clave arcaica, mentres que o feito mis antigo se achega ao
perodo clsico. Isto non quere dicir que se fixesen en tempos distintos, senn que foron
realizados por dous obradoiros de estilos diferentes.

Todo o conxunto est concibido en mrmore, sendo esculturas que non dependen do frontn
e que estn pensadas para ser vistas dende abaixo.

(Iliupersis homrica (arcaica):

No centro e presidindo o frontn, unha gran kor soldado,

representacin da deusa Atenea, aparece coas pernas de
perfil e vestida moda xnica. Porn, fronte a ela, todos os
soldados son homes, a modo case de kuroi. Cada un deles
est nunha postura diferente e pretenden expresar o que
anda non se sabe expresar coa faciana.

As personaxes amsanse agochadas, axeonlladas ou

deitados, a piques de morrer. Hai un que ten unha espada
cravada. O seu corpo est logrado, anda que non se trata
dunha pose de algun que vai morrer. moi fotoxnico, de
xeito que pasa a eternidade con esa postura que acada no
momento da sa morte e que, loxicamente, pouco crbel.
Ten un sorriso arcaico, pero tratndose dun aceno de dor;
non un xesto estereotipado.

Arte Grega 40
 hora de falar dos troianos, pdese falar de exotismo, xa que estes posuan outros traxes,
diferentes aos gregos. Unha personaxe en xenuflexin que porta un arco e unha frecha leva
posto un gorro diferente. Pode ser Paris, o que mata a Aquiles ao dispararlle unha frecha ao
seu calcao.

O conxunto procura harmonas e contraposicins. As figuras aportan sensacin de espazo con

baleiros, cheos, claroscuros

Iliupersis prehomrica (preto do clasicismo):

Mis evolucionada escultoricamente, non do mesmo obradoiro.

O arqueiro, que se correspondera con Aquiles, porta unha vestimenta grega e unha pel de
len, o que leva inexorabelmente a pensar que se trata de Heracles.

Nesta composicin tamn hai un soldado xacente ao bordo da morte. O seu escudo
fundamental para axudarlle a se apoiar e para aportar perspectiva. fotoxnico abof, mais
mis crbel c moribundo riseiro do outro frontn. Presenta unha barba afiada, segundo a
moda da poca, e un aceno de dor, que o fai mis prximo visin que se poida ter da
morte. O curioso que esta exemplar transmisin de sentimentos chegue nos frontns e non
nas esculturas desta poca.)

Arte Grega 41
 Perodo clsico. Esculturas e escultores dos sculos V e IV a. C.
1. O perodo severo ou clasicismo tempern

Este primeiro perodo clsico abrangue dende o 480, ano da derrota fronte aos persas, ata o
450, ano no que Pericles chega ao poder.

A estatuaria desta poca gaa gran importancia.

O EFEBO LOURO (480 a. C.)

Descuberto na Acrpole de Atenas, unha composicin

inmediatamente anterior ao ataque dos persas. A sa
policroma indica que era unha figura loura, anda que esta
tonalidade non a afasta da sa concepcin de kuros.

Anda que s se conserve a cabeza, si se pode saber con

certeza que tia corpo, xa que os gregos xamais facan
bustos. Ademais, outras obras contemporneas a esta axudan
a recompoer o que puido ser o seu corpo.

Este efebo perde completamente o sorriso e adquire a seriedade

propia da fase final do arcasmo. Esta actitude pensativa e
ensimesmada a que d nome a este perodo de serio,
severo-. Non se capta o que xa se saba reflectir dende o
arcasmo. Esta traza cavilosa ser fondamente asimilada na
nova escultura grega, subliando o equilibrio interior da
persoa representada, isto , o ethos, o reflexo dun ser
racional.

A cabeza deste mozo a primeira non hiertica en toda a

Historia da Arte, xa que logo, se atopa lixeiramente
ladeada. Rompe, deste xeito, a tradicional lei da frontalidade. Se tivese corpo, este
presentara un marcado contraposto, que lle outorgara postura mis credibilidade e
naturalidade.

No tocante ao cabelo, cmpre dicir que segue a ser longo, mais as trenzas que se lle fan dan a
sensacin dun pelo mis curto, coma ser a partir de agora. Ademais, est constitudo de
maneira artificial, asemellndose a unha perruca, formando unha sombra na fronte que marca
a separacin entre el e a faciana. Este rostro ancho, plstico e estruturado, e pose uns
trazos carnosos que lle aportan volume e contundencia, coma as plpebras, o nariz, o queixo
e, sobre todo, os beizos.

mester facer unha reflexin sobre o cambio de mentalidade da estatuaria grega. Dez anos
antes producrase a Guerra de Maratn, mentres que foi no 480 cando se chegou ao cnit das
Guerras Mdicas e destrucin de Atenas. A escultura gaa mis severidade e perde a
anterior ostentosidade, o que no caso das mulleres eran a sensualidade e as ricas prendas.
Xorde unha arte rxida, de crise.

Arte Grega 42
Pola sa parte, o realismo vai in crescendo.

O EFEBO DE CRITIOS (480 a. C.)

Aporta o que se perdeu no louro, isto , o corpo. Tamn foi

descuberto nun pozo na Acrpole. Este kuros, de medio
metro, conserva o seu corpo de maneira case ntegra.

Representado de fronte, porn a sa cabeza xira cara a

dereita quebrando o punto de vista frontal que, ata o
momento caracterizara s esculturas deste perodo. O pelo,
pegado ao crneo mais caendo arredor da fronte formando
blucles e rizos. O seu rostro pouco expresivo, anda que,
desta volta, trtase dunha actitude mis ben andina,
abandonando o momento de rigoroso pensamento do outro
efebo. Isto indica que o escultor era mis inexperto.
Observamos os ollos, ocos, debido perda dos ollos de pasta
vtrea que deberon de dar mis vida a un rostro que, polo
demais, segue sen mostrar ningn estado anmico.

O corpo est moito mellor feito c faciana. un kuros tico, polo que se atopa entre dous
mundos. O seu ademn diferente, unha postura que foxe da anterior rixidez. Represntase
con naturalidade, nunha pose mis normal e crbel. Apiase sobre unha perna, a que se
atopa mis atrasada e firme. A outra est levemente escorzada, dobrada, en actitude de relax.
Isto forma un claro contraposto. As pernas non estn mesma altura, e o xeonllo est por
diante do p adiantado, constitundo un escorzo difcil de executar. Estes escorzos outorgarn
mis expresividade a partir de agora s composicins.

As cadeiras e os ombreiros, as coma a testa, aparecen inclinados. Con todo, a mirada segue a
ser fixa e frontal.

A simboloxa do xnero dos kuroi segue a ser a mesma.

HESTIA GIUSTINIANI (470- 460 a. C.)

Non se lle pode considerar completamente unha kor. Trtase dunha estatua feminina,
probabelmente unha deusa, anda que non pose ningn distintivo. unha composicin
distinta a todas as que se teen visto.

A vestimenta e a actitude cambiaron de xeito salientbel no mundo tico. Non risoa, nin
est maquillada, nin leva opulentas vestidos. Prodcese un cambio radical na concepcin
escultrica feminina.

Arte Grega 43
O traxe mis rxido e solemne. Esta severidade agrvase
coa ausencia de escote, as coma a nfima insinuacin do seu
corpo. Volve o peplo drico ou, no seu defecto, un quitn que
lembra sobriedade do mundo continental. Esta vestimenta,
que pode que non presentase estampados, semella unha rxida
columna drica.

O pelo coma unha especie de casco que leva un veo.

Agochar os cabelos sinal de sometemento, xa que sempre
un motivo de sensualidade.

A faciana tamn pensativa. Ademais, o seu corpo adopta un

leve contraposto, menos visbel por mor do vestido. A sutil
inclinacin da testa rompe, en certo grao, o carcter rectilneo
da composicin. Tamn hai que dicir que se presenta un
lixeiro escorzo na man e no brazo esquerdo.

POSEIDN DE ARTEMISION

Trtase dun bronce excepcional orixinal, recuperado no mar.

un deus, ben Poseidn, que estara lanzando o seu tridente,
ben Zeus lanzando un raio. O mis probbel, malia a sa
tradicional denominacin, que sexa Zeus, xa que se
conservan bronces mis pequenos e semellantes que inclen
os raios.

Esta escultura, dun tamao algo maior ao normal, transmite

moita forza interior, plenitude e vigor. O rostro, pola sa
parte, non amosa gran cousa, xa que o Deus un ser
superior, que se atopa por riba do ben e do mal.

A sa gran fortaleza fsica, maior que noutros kuroi, vese

agravada polos seus decisivos e poderosos xestos. Evtase,
pois, o xuvenil, o dbil, e por iso vai con barba. As e todo, a
sa cabeleira descende ao longo da fronte en forma de suts
rizos, moi ben descritos grazas maleabilidade do bronce
(por iso era o material favorito).

En resumo, unha constitucin potente, sobrehumana, que non amosa fraxilidade interior. O
movemento definido e grandioso, o xesto amplo e as penas abertas encdranse nun mesmo
plano, sen escorzos. As, o Poseidn carga sobre a planta dun p, namentres que o outro est
lixeiramente suspendido no ar, salientando a sa esplndida estabilidade.

Arte Grega 44
HARMODIO E ARISTOXITN (476 a. C.)

- Escultores: Critios () e Nesiotes ().

un grupo estatuario que presida a gora de Atenas.

Consrvanse as copias romanas en mrmore das orixinais
en bronce, que vian substitur un grupo arcaico anterior
que foi destrudo polos persas.

Represntase unha xesta, a destes heroes que asasinaron

ao fillo do tirano Pisstrato, Hiparco o pisistrtida non
era tan querido coma seu pai-. Os tiranicidas quedaban,
deste xeito, eternizados pola sa heroica accin.

Cada un deles non se entende sen o outro. Anda se est a

mellorar na concepcin de grupo escultrico, xa que
logo, cada figura tera un pedestal propio, mais ambas as
das compartiran unha lectura conxunta.

Son dous homes distintos, o mozo e o vello. Harmodio

leva unha especie de himatin, mentres que Aristoxitn
vai completamente nu, na procura do contraste. Son
completamente andinos, seres superiores, semideuses;
non expresan nada. Ademais, presentan lixeiros escorzos.

As copias romanas posen un tronco para se manter en p. A diferenza do mrmore, o bronce

non precisaba destes engadidos para conseguir estabilidade.

2. Mirn

o primeiro gran autor coecido da escultura grega. Estaba consagrado coma un gran
broncista, un escultor de gran detalle que consegua un gran realismo tanto en figuras
humanas coma animais.

DISCBOLO (460 a. C.)

Non representada unicamente a imaxe dun mero atleta, senn que tamn representa unha
figura en concreto de Discbolo, amigo ou mis que amigo de Apolo. Sabemos que estando
Apolo e el practicando o xogo do disco, o primeiro mata nun accidente ao segundo.

Trtase dun movemento ficticio, invibel para lanzar ben o disco, xa que as pernas teran que
estar mis abertas e habera que apoiar un p. O que se pretende captar un momento
conxelado, rxido e fotoxnico no movemento do lanzamento. Era, pois, artificiosa mais moi
visual. A figura do Discbolo do Mirn unha figura absorta no seu propio movemento.

Arte Grega 45
Pola sa parte, a faciana non transmite o esforzo que
debe supor lanzar o disco, senn que amosa unha
serenidade estraa para o momento que se
representa. A diferenza do corpo, Mirn non reflicte
de xeito realista o rostro.

O cabelo cambiou. pouco alborotado e curto,

pero moi minucioso nos detalles. Semella pegarse
testa pola suor, aportando pouco volume ao
conxunto.

Unha perna tapa outra, procurando o ngulo. O

tronco est practicamente de fronte, evitando o
escorzo. Os brazos forman unha media
circunferencia que se antepn que forman a
cabeza, as cadeiras e os ps. Esta disposicin
xeomtrica tamn se aprecia no zigzag formado
dende o disco ata a parte dereita das costas, desta
cadeira, da cadeira ao xeonllo e do xeonllo ao p erguido.

A beleza, por tanto, exprsase dun xeito racional, conectando a arte ao home, como tpico
nesta sociedade de carcter antropocentrista onde o home a medida de todas as cousas.

ATENEA E MARSIAS

O Mirn do Discbolo novo. Neste grupo,

orixinalmente en bronce, aprciase unha
evolucin no escultor.

Trtase do momento no que Atenea, deusa da

msica, ao soprar a frauta, tira o instrumento
por mor das mofas dos demais deuses, que
ran de que as sas meixelas se inchasen.
Marsias, un stiro, un ser primitivo e rudo,
recolle a frauta, dndolle igual a cara que
puxese. unha stira contra Tebas, xa que
estes eran especialistas na frauta, mentres que
Atenas dominaba a lira, un dos mis belos
instrumentos para os gregos. Os tebanos eran
considerados, pois, brutos.

Xa se lle pode considerar grupo. As das figuras comparten pedestal, que actuaba coma nexo
da escena.

Arte Grega 46
 Atenea aparece altiva, rexeitando a frauta. O peplo non monxil, senn favorecedor e
algo transparente, cunha cada lateral que lle outorga un carcter asimtrico. O
rectilneo trcase polo diagonal e o contraposto.
Marsias mis expresivo, antepndose serenidade da deusa. O seu espido contrasta
coa outra figura. Atpase inclinado cara atrs, sen pudor, coma un animal salvaxe. A
dobrez pronnciase na perna esquerda e o seu perfil escorzado, non coma no
Discbolo (mis plano). A cabeleira e a barba mis espesa.

Tamn cmpre destacar os frontns deste perodo, entre os que salientan os do Templo de
Zeus en Olimpia.

FRONTNS DO TEMPLO DE ZEUS EN OLIMPIA (470- 456 a.C.)

- Frontn oriental: Carreira de Plops e Enomao

Trtase dunha carreira dos Xogos Olmpicos. unha composicin esttica, algo raro ao ser
unha representacin deportiva. Ademais, non pose nin unidade de grupo nin cohesin
xestual. Pode que sexa o momento antes de comezar a carreira.

rxida, marcada por un eixe de simetra, que reside na figura de Zeus. O resto das figuras
adoptan distintas posicins para se adaptar forma do tmpano. Zeus, asemade, est en
contraposto, o que lle outorga unha pouca mobilidade ao conxunto. As facianas das
personaxes ofrecen ben pouco.

- Frontn occidental: As vodas de Piritoo

, de xeito evidente, unha composicin realizada por un obradoiro diferente. A emocin, a

vehemencia, a accin e a gran xestualidade son os trazos que o diferencian do outro frontn.

Trtase o tema das centauromaquias, isto , a loita entre xente civilizada e brbaros ou
animais non civilizados, representados polos centauros. A historia conta que Piritoo, ademais
de convidar a xente grega sa voda, trouxo tamn aos seus amigos centauros.

Estes, ao probar o vio, volvronse tolos e atacaron s mulleres dos gregos, comezando as a
liorta que se representa.

A escena forma un grupo escultrico mis compacto. O dramatismo do momento reflctese

nas facianas dos centauros os gregos non expresan nada, xa que son mis civilizados-. No
medio da composicin, Apolo tenta pr orde. O deus si xesticula, pero cun ademn
maxestoso, propio da sa condicin.

Arte Grega 47
 Alto clasicismo (Segunda metade do sculo V a. C.)

Entre o 450-400, a escultura clsica chega ao seu cnit da man de dous escultores, Fidias e
Polcleto, que seguirn os pasos de Mirn.

1. Fidias

Fidias foi un dos mellores escultores gregos, case un deus

da escultura. Pdese mesmo falar dun antes e un despois,
dicir, dunha escultura prefidaca e dunha escultura
postfidaca. Ningun coma el saba representar aos
deuses. Por desgraza, non nos quedan restos da sa
escultura, senn copias de obradoiros prximos a el e os
testemuos escritos sobre a sa obra.

ATENEA LEMNIA (450 a. C.)

Chmaselle as porque foi agasallada polos habitantes de

Lemnos. o ideal de beleza de muller. Consrvanse das
copias romanas en mrmore de aceptbel calidade.

Representa unha Atenea cunha actitude relaxada, mais

non totalmente desarmada, digamos que baixou algo a
garda, asumindo o seu papel mis feminino: aparece
Arte Grega 48
cunha lanza, contemplando e reflexionando cara o xelmo que ten nas sas mans; mais a
maiores vai cuberta cunha pel que lle transmita atributos divinos e que impeda que algo a
puidese matar, cunha cinta que rodea a sa cabeza propicindolle esa feminidade da que
falamos en contraposicin co ton guerreiro e masculino.

Constite o inicio dun novo momento; o severo abandonouse. expresiva pero sobria, con
expresins que non se saben interpretar. Os ollos, o cabelo lixeiramente rizado, sen cascos-
e os beixos dulcifcanse, suavzanse. O claroscuro axuda a marcar algunhas partes da face.

A figura parece allea a todo o que lle rodea; superior.

O seu corpo amosa unha leve soltura e torsin e un lixeiro contraposto cos brazos. Atenea
est ensimesmada co seu casco. Ao levar o casco na man e non posto, o que vn expresar
que non se trata dunha imaxe blica, senn unha reflexin propia da sa condicin de deusa
da sabedora.

ATENEA PARTENOS

Ten que transmitir a presenza da divindade dentro do

templo do Partenn. moi solemne.

A estatua en si est feita de marfil (criselefantina) e ouro.

No centro do seu casco, unha figura semellante Esfinxe,
e a cada lado odo ielmo hai billas en relevo. Atpase
ergueita, cunha tnica ata os pes e sobre o seu peito a
cabeza de Medusa est tallada en marfil. Sostn unha
Vitoria de aproximadamente catro cbados e na outra
man unha lanza; aos seus pes, un escudo e preto da lanza,
unha serpe. Esta ltima podera ser Erictonio. Sobre o
pedestal est o nacemento de Pandora en relevo. O seu
xeonllo esquerdo lixeiramente dobrado, o seu peso
desprazado levemente cara a perna dereita. O seu quitn
est suxeito cintura por un par de serpes, cuxas colas se
entrelazan no lombo. A Nik da sa man dereita estendida alada.

Consrvanse varias copias romanas en mrmore

ZEUS EN OLIMPIA

Tamn criselefantina, esta composicin era unha das sete marabillas do mundo antigo. Porn,
non se conserva, xa que o ouro era moi apreciado.

Arte Grega 49
Estaba imaxe era tan importante, non s en Grecia, senn en
toda a cultura occidental, que todas as representacins de Deus
Pai se basearn nela. As, no Renacemento, Miguel Anxo
reflectir os preceptos estticos do Zeus fidaco na imaxe de
Deus nA creacin de Adn.

Ser a base do Pantocrtor, do Deus Todopoderoso.

Un halo divino, un rostro superioridade; Zeus est por riba de

todo. unha imaxe potente, que impn respecto e que convida
renderlle adoracin.

Constituu a iconografa bsica da divindade.

FRONTNS DO PARTENN

Non son de Fidias, senn de dous obradoiros diferentes, que amosan a calidade da escultura
desta poca. En calquera caso, estaban supervisados polo escultor.

- Frontn oriental: O nacemento de Atenea

a quintaesencia dun templo dedicado a Atenea, o seu nacemento. A deusa nace xa con
corpo de adulta- da cabeza de Zeus, onde se atopa a sabedora mxima. Previamente, Zeus
engulira a Metis, a nai de Atenea, que estaba embarazada dela. A escena mesmo
sorprendente para os deuses, que se atopan ao longo do frontn conversando vivamente.

Hai mis movemento, s veces esaxerado, e deixa de ser tan acadmico, sen unha figura que
marque o centro matemtico do conxunto. O baleiro que queda enchido cunha Nik, que
coroa deusa. Os escorzos de Atenea e Zeus fan mis crbel e teatral a representacin.

Coma motivo escultrico mis salientbel, cmpre sinalar que as teas se pegan ao corpo,
marcando os trazos mis femininos peito, coxas, ventre- a travs do efecto dos panos
mollados, un case-espido. Os corpos, deste xeito, amosan un maior dramatismo e
xestualidade. Este ser o prototipo de muller clsica, de base moi xnica, unha figura que
semella non ter sos e de aparencia mrbida e suave.

Arte Grega 50
- Frontn occidental: O padroado de Atenas

a disputa entre Atenea e Poseidn polo padrodego de Atenas, na cal se realiza unha proba
para ver qun ofrece un mellor agasallo. Gaa Atenea cunha oliveira, que se atopa no centro
da composicin, ao carn do escudo escorzado de Atenea.

2. Policleto

Este escultor, proveniente do Peloponeso, fiel ao estilo drico, sendo o mellor herdeiro da
tradicin do kurosatltico.

Era considerado o mellor escultor da sa poca dentro do contexto do mundo drico. Malia o
recoecemento que obtivo, Policleto tia unha pexa: non consegua, coma Fidias, que as
esculturas parecesen deuses. Polo tanto, o xnero no que vai salientar ser no dos atletas.

DORFORO

a figura mis coecida de todas deste mestre e literalmente

quere dicir portador da lanza.

O orixinal era en bronce, mais as mellores copias conservadas

son en mrmore ou pedra caliza.

posible que represente a un deus, a un heroe... Incluso se

chegou a dicir que representaba a Aquiles, ao mostrrsenos
unha especie de soldado atleta.

unha escultura que anda que semella estar nunha certa

estabilidade, unha estabilidade relativa, posto que est en
movemento, no paseillo logo dunha accin triunfal. por isto
que est nun contraposto mis esaxerado do habitual. Un dos
pes est mis ou menos suxeito ao chan, mais o outro tan s
apoia nel os dedos. Esta posicin xera un escorzo, facendo que
os xeonllos se desequilibren, que o trax non est totalmente
frontal, que cambien os movementos dos ombros, cabeza...

Amais estamos vendo como o corpo ten un concepto da

simetra moi clara, o ritmo dos movementos expresado no
brazo que cae se complementa ca firmeza da perna que est
xustamente nese lado. Vemos as pois tamn o brazo en
escorzo.

No libro de Canon, plantexa como se poden facer estatuas perfectas. Mais esta teora da
estatua estaba baseada en que un pequeno fragmento sera o desencandeante da harmona

Arte Grega 51
figurativa que tera o resto do corpo. Nmero sete de cabezas: sistema pra que estas resulten
perfectas na sa imaxe ideal.

As figuras seguen sendo como algo distante, absortas. Neste sentido participan nesta especie
de ensimismamento, sempre mis freadas a expresarse que as dos frontns, ao non formar
parte dunha narracin.

Compre resaltar a doricidade da estatua. O seu estilo parece mis propio pra a representacin
masculina: homes dricos, homes fortes, moi traballados de corpo, que fai que a diartrosis se
subraie. A muller un ser antidiartrsico, pola contra que o home. As pois, o tronco do
Dorforo se distingue completamente das extremidades do corpo: solidez, dureza.

Ao mesmo tempo non deixa de ser unha escultura slida, grvida.

DIADMENO

o momento mis avanzado da obra deste artista.

Semellante ao anterior, pero con diferenzas.

Representa a un atleta grego que vai andando, pero desta

volta, con complicacins: anondose cabeza a cinta da
vitoria, unha banda en forma de cinta que identifica ao
gaador e que na obra orixinal estara representada por
unha cinta labrada. Os escorzos do brazo son leves, de
xeito que se atopan no mesmo plano c torso.

O ademn e a inclinacin do corpo, en contraposto co seu

peso sobre a perna dereita, e da cabeza, volven a ser trazos
destacbeis. A lixeira inclinacin desta ltima, tenta
mostralo como aparentemente perdido na vida divina.
Responde tamn a un canon e a uns preceptos dricos.

A cabeleira mis espesa. E que, a partir deste punto da

escultura grega, a cabeleira e as teas converteranse nun smbolo de dramatismo e vitalidade.
Ademais, as guedellas acadan maior protagonismo, xa que o pelo se atopa mis solto.

Combina equilibrio e dinamismo, grazas hbil conxuncin da torsin do lombo e as

cadeiras. Segue tamn o principio da diartrose onde se acentan as lias divisorias entre
brazos e pernas, o borde inferior dos pectorais, cintura e coxas.

Grecia a finais do sculo V a. C.: unha arte pra un tempo de crise

- 430 a. C.: Unha terrible peste asola Atenas producindo unha gran mortalidade.
- 429 a. C.: Morre Pericles como resultado dela.
- 431-404 a. C.: Guerras do Peloponeso. Supuxo un sometemento de Atenas a Esparta.

Arte Grega 52
NIK DESATNDOSE A SANDALIA

Estamos ante unha obra escultrica en relevo de temtica

mitolxica, realizada en mrmore e esculpida ca tcnica
da talla. Formara parte dun conxunto escultrico,
empregndose como ornamentacin dos seus muros.

Nesta aparece o corpo dunha muller realizando un acto

meramente coti: desatndose unha sandalia do xeito mis
fotoxnico posbel. Elegantemente vestida, sensual, nesta
especie de espido medio velado. Nunha pose
absolutamente antinatural, i evitando todo o seu corpo o
escorzo; mais en perfecto estado de equilibrio, simetra e
proporcin.

Represntase cunha gran sutileza, movemento e

sensualidade, grazas ao emprego da tcnica dos Panos
Mollados, que fai que a vestimenta da muller se adira ao
seu corpo, non sen deixalo entrever. Feito que se potencia co ombro descuberto que nos
permite imaxinar a anatoma feminina da mesma. Esta tcnica aprtalle profundidade obra,
grazas aos claroscuros dos pregos do vestido, con xogos de luces e sombras, e por
conseguinte movemento e vivacidade.

MNADE ATRUBUDA A CALMACO

Formaba parte dun pedestal probablemente dun monumento dun

trpode, decorado con catro releves, un dos cales este.

A actitude, o puro baile, e sobre todo ese xeito de que a roupa

fale un vocabulario alleo. Se a figura baila, a roupa, mis.

Arte antinaturalista, pura esttica, semellante ao Rococ.

AFRODITA DA GORA DE ATENAS

Estatua monumental, con pedestal, na gora, que quedou desfragmentada.

Leva ao extremo todas as propiedades femininas que se viron ata o momento, sendo
artificiosa a mis non poder. Panos mollados que evolucionan, se adaptan ata o extremo.

Arte Grega 53
NIK DE PAIONOS DE MENDES

Estatua da vitoria en conmemoracin da vitoria dos

mesenios sobre os espartanos (batalla de Esfacteria),
pra colocar sobre unha altsima columna no Templo de
Zeus en Olimpia.

Representa deuse Nik descendendo terra pra

agasallar aos vencedores cun ramo de oliveira, que
porta na sa man dereita, cas s despregadas e as
roupas que se adiren ao seu corpo por efecto do vento e
do seu movemento. Semella que verdadeiramente est
emprendendo o voo, desprendndose dos seus apoios
pra voar. De tal xeito que a tea apenas un adorno.
Non vemos o seu rostro. Vemos sobre todo o espido
feminino, ese voar de panos.

A sensacin de baleiro ao estar apoiada practicamente por toda a parte de atrs, e no p

esquerdo por un pequeno apoio, reflicten unha sensacin de estar despendida no aire, co
corpo voando no espazo: isto supn un enorme avance.

O feminino e xnico domina, posto que trata de dominar e seducir.

RELEVOS DO FRISO DO TEMPLO DE APOLO EN BASAS: Amazonomaquia

Xustamente neste templo, con este interior tan extraordinario e nico e aproveitndoo,
concrrese o friso a comentar.

Barroquismo, mestura de cousas, sensacin de que unha figura non vive sen a outra.
Procrase o espectculo visual, hai un sentido de decorativismo, dndolle gran dramatismo,
gran vistosidade, amais de ser un chisco bacuo.

Esaxranse os propios xestos.

Hai moita diferenza con respecto as loitas das metopas do Partenn: sedo un barullo xeral.

Postclasicismo

Pnsase doutra maneira. O grego estase a cambalear, tempo de crise. A situacin ir a peor
ao longo deste sculo, ata o punto no que a cultura grega ser engulida por outra estranxeira,
a dos macedonios. Porn, si que un tempo brillante na arte e, en especial, na escultura, que
pretender ser de evasin.

1. Praxteles

Arte Grega 54
Fillo de escultor, famoso por ter transmitido un sentido de sensualidade voluptuosa case
masculina escultura.

HERMES CO NENO DIONISOS

Descuberto no Heraion de Olimpia, este mrmore pode ser o

orixinal de Praxiteles, xa que pose unha envergadura que non
teen as copias romanas. Atpase en bo estado, case intacto.

A forma de representar s divindades cambiou. Xa non amosan a

superioridade que se va na escultura fidaca, senn que parecen
xente normal. Ademais, son imaxes moito mis sentimentais e
expresivas. Todo isto indica que a relixin est a cambiar.

unha escena onde Hermes, mensaxeiro de Zeus, xoga co neno

Dionisos, ensinndolle, supostamente perdeuse o brazo-, un
acio de uvas. A novidade reside no anecdtico e bala da escena
representada. Polo tanto, o gran logro de Praxiteles est no seu
esforzo por acadar unha maior naturalidade, conseguindo
reflectir un momento humano e tenro na vida dos deuses.

Hermes sorr levemente. O curioso que o sorriso non volver ata que o Mestre Mateo o
esboce na faciana do profeta Daniel, no Prtico da Gloria. A figura non tan robusta, senn
mis carnosa, polo que se fai mis crbel. Este refinamento no modelado achega figura a
unha concepcin mis xnica. A cabeleira mis volumtrica, salvaxe e pictrica.

No tocante postura, a sensual inclinacin do corpo recibe o nome de curva praxiteliana.

Para manterse en p, engdese un tronco, envolvido nunha tea de carcter ornamental que
dulcifica a composicin.

AFRODITA DE CNIDO

Representa algo que non se potenciara, o espido feminino,

procurado e logrado elemento de erotismo: acentase a
seducin grazas tersura obtida no fino labrado do mrmore
que constite a estatua. Tersura realzada polas curvilias e
suaves formas, gracilmente femininas do corpo. Formas que
se moven cun perfil sinuoso. Non obstante, non hai
provocacin, senn que se reflicte unha escena fortuta, na
que a personaxe non esperaba ser vista: o momento no que
Afrodita se presta ao bao, deixando caer case languidamente
as sas vestimentas sobre unha hidria que est ao seu
costado. Devanditos elementos compren a funcin de soporte
estrutural, de xeito que o corpo pode rotar lixeiramente, case
nun xesto de pudor, por iso leva a sa man dereita,

Arte Grega 55
delicadamente, a cubrir incompletamente o pubes.

Supn o primeiro gran nu dunha muller, un espido de p e con certo contido mrbido. A
curva praxiteliana tamn aparece nesta composicin.

A obra orixinal desapareceu durante un incendio. Mais a pesar disto, consrvanse numerosas
copias.

APOLO SAUROCTONO

Reproduce a Apolo nun momento da sa adolescencia, quizais

por iso aparece, mais que ca actitude propia dun deus, facendo
unha fechora. Suponse que cunha frecha, tratando de matar
un lagarto que sube por un tronco. Isto dixanos ver que os
deuses non son tratados como con anterioridade, aparecendo
en corpos adolescentes, a medio facer, nada doriforianos, e
amais, nunha actitude vanal.

As esculturas deste autor precisan case sempre un soporte,

debido curva dos seus corpos. As pois, a sa arte
identificada ca curva praxiteliana, contraposto levado ao
extremo, como se Apolo estivese andando, un andar
imposible. Fai que o escorzo da perna de atrs se trate de
forma clara. Maior sensacin de pel, as pois o corpo
masculino vstese con elementos femininos.

De feito as sas esculturas son como unha especie de dilogo, neste caso da escultura ca
rbore, co tronco, co lagarto, existindo unha complicidade dentro do grupo. A sensacin
conxunta vese na estatua mis clara que nas esculturas anteriores.

Deixa de manifestar esa diartrosidade, busca a naturalidade, o realismo, ser cribles, como os
corpos cotis. Isto fai que valore o sentido do carnal e do epidrmico.

O rostro, grazas ao xogo das luces, da iluminacin, provoca unha sensacin de tmido sorriso,
tendo un asomo de expresividade que nada ten que ver co sorriso arcaico, tratando de dar
unha sensacin real, sen ser forzada, un pouco como o que ten a Gioconda, xogando co
claroscuro.

A forma, os ademns, esta escena que pon aos deuses altura dos meros mortais, un pouco
o que se trata de mostrar aqu, i evidentemente nos indica que os deuses comezan a asumir
uns papeis completamente diferentes.

2. Scopas

Especialista no pathos, nas emocins extremas aplicadas a todas as personaxes posbeis,

deuses, heroes e persoas. Todas sofren o mundo que est a cambiar.

Arte Grega 56
MELEAGRO

Maleagro, que loitou contra o xabaril de

Calidn, aparece co torso inclinado. A
sa cabeza orixinal consrvase de
maneira parcial, mais transmite unhas
emocins nunca vistas: un sentimento de
dor, unha traxedia, un pathos do vivir a
condicin humana con todo o dramatismo
da dor e do sufrimento. Scopas foi un
artista capaz de roubar os sentimentos, a
angustia, a expresin dos seus suxeitos pra as infundilos no
mrmore. Non se contentaba con respectar o exterior do suxeito
senn que trataba a toda costa de entrar nos pregos da ialma e
descubrir todos os recnditos segredos: a dor, a tristeza, a
desilusin.

Nesta escultura mstrasenos despeiteado, o que amosa o esforzo da escena, anda que a
cabeleira segue a ser curta.

O corpo parece est feito a pinceladas, con ondulacins e cun sinuoso claroscuro. Os xestos
transmiten un sufrimento humano. A isto contriben as sombras formadas no estreitamento
da boca e no afundimento das cuncas dos ollos, que crean un claroscuro dramtico.

A intranquilidade constante.

PHOTOS

Nesta escultura o movemento est menos acentuado que por

exemplo, na Mnade, sendo non obstante os xogos de luces, os
claroscuros, os que dan vida a unha sensacin de movemento
esttico. Caracterizado polo sentimento de dor, unha traxedia, un
pathos do vivir a condicin humana con todo o dramatismo da dor
e do sufrimento. Scopas foi un artista capaz de roubar os
sentimentos, a angustia, a expresin dos seus suxeitos pra as
infundilos no mrmore. Non se contentaba con respectar o exterior
do suxeito senn que trataba a toda costa de entrar nos pregos da
ialma e descubrir todos os recnditos segredos: a dor, a tristeza, a
desilusin.

A nostalxia e o sufrimento contidos anuncian a sa morte. A figura

desmiase ata quedar sen vida. A postura da cada supn unha
esaxeracin da curva praxiteliana.

Arte Grega 57
Todos os elementos, includa a tea, que cae en cascada, aumentan esta sensacin de tristura,
as coma a boca entreaberta e o pelo lixeiramente rizado.

MNADE DANZANTE

Mstrasenos unha figura semiespida, de corpo enteiro, mutilada, que

levaba no ombro un cabrito morto. Representa a unha muller adepta aos
ritos dionisacos, enlouquecida polo vio e o baile nun frenes que a
leva a contorsionarse, exaltando a paixn e o sentimento.

A torsin do corpo, a profundidade dos pregos e as ondas do cabelo

contrastan cunha pel lisa e pulida. Prodcese unha ruptura dos eixos
harmnicos da composicin, estando concibida pra ser vista de lado.
Respecto estrutura compositiva, aberta, a curva que marca o corpo
aumenta o intenso movemento que axita a figura transmitindo un maior
grao de sensualidade. Este movemento acentase grazas ao profundo
traballo dos pregos que crean violentos contrastes de luz e sombra, dun
efectismo en xeral moi impresionista.

Est a bailar de xeito voluptuoso, coa cabeleira desguedellada e as teas molladas polos suores
do corpo. Faltan os brazos e parte da faciana, anda que a torsin do pescozo, moi forzada,
outorga nfase a este sentimento de loucura.

Exltase o sentimento de dor, unha traxedia, un pathos do vivir a condicin humana con todo
o dramatismo da dor e do sufrimento. Ilumina e resulta trxica ao mesmo tempo; a
expresividade do rostro da muller, o seu movemento, o drama dos seus rasgos, contaxiosa,
perturbadora e conmovedora ao mesmo tempo. Eiqu todo movemento, proxeccin,
dinamismo, busca do infinito: basicamente, un verdadeiro salto ao futuro.

3. Lisipo

o terceiro grande da escultura do IV a.C. Este escultor do Peloponeso era o favorito de

Alexandre Magno. Non s revoluciona a escultura, senn que multiplica a sa temtica.

APOXIMENOS

Pdese sospeitar que Lisipo era un admirador de Policleto, anda que vai abranguer un maior
terreo ca el.

Trtase dun atleta que se quita a sucidade da pel co estrxil, unha especie de rascadeira de
metal fino para limpar o corpo de aceite que, evidentemente, se mesturaba coa area do lugar
de adestramento-. , polo tanto, unha escena anecdtica e coti.

Arte Grega 58
O contraposto equilbrase, mentres que os escorzos son mis pronunciados,
sobre todo o que proxecta o brazo que se est a limpar. Esta proxeccin cara
adiante fai que a figura gae terreo e se relacione co espectador, que debe
moverse para ver todo o seu esplendor. Crase unha visin en redondo.

Segue un canon, mais distinto do empregado por Policleto. Desta volta, a

cabeza faise mis pequena, polo que o corpo semella ser mis grande e
esvelto. A altura de toda a figura entre sete e media e oito veces da
cabeza.

O Apoximeno aporta vida interior.

HERMES ENONDOSE A SANDALIA

unha escultura mis lograda, cun ademn mis complexo e que

integra paisaxe. Ademais do escorzo, a cabeza mira cara a outro
lado, prestando atencin a algo alleo. O espectador toma partida
da representacin.

A tea pictrica. Enrlase perna, o que aporta naturalismo.

EROS TENSANDO O ARCO

Esta escultura portadora de movemento, ca cabeza xirada cara

a esquerda, ao igual que os seus brazos tensando o arco como
ben o indica o nome da obra, o lombo un chisco encorvado e a
posicin central que pose en xeral.

De tamao natural. Represntase a un Eros adolescente, ancho

dende as sas s ara o estiramento do brazo esquerdo. O
escenario posbel que sexa parte dun bosque, posto que est
practicando co arco e podemos observar o tronco dunha rbore.

O neno Cupido faise personaxe principal e absoluta desta escena

banal.

HRCULES FARNESIO

A figura de Heracles, o heroe grego, personificaba o triunfo do valor e o coraxe do home,

sobre a serie de probas que lle tiveran imposto os deuses celosos. A el, fillo de Zeus,
concedraselle o don da inmortalidade. No perodo clsico, acentase o seu pape como
salvador da humanidade, pero tamn posua defectos mortais como a luxuria e a avidez.

Arte Grega 59
A interpretacin que fixo o escultor do heroe tentaba reflectir estos
aspectos da sa natureza mortal e outorgoulle un retrato que
constituu un modelo durante o resto da antigidade.

Represntase ao heroe fatigado ao rematar os seus traballos,

descansando ao apoiarse no seu bastn. Sobre este, a pel do Len de
Nemea, morto por Heracles nun dos seus traballos. Ca man dereita,
detrs do lombo, suxeita as mazs de ouro do xardn das Hesprides,
que aseguraban vida eterna. Mais non sen representar o cansancio do
home. A masiva e antinatural musculatura da a impresin dunha
potencia exhausta.

O barroquismo convrtese nunha das sas caractersticas esenciais.

Arte Grega 60