Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
1. Gii thiu:
Khi ngh n tai, ta ngh n phn dnh vo 2 bn u. tuy nhin y ch l 1 phn ca 1 b my
sinh hc phc tp cho php chng tao nghe t c cc loi m thanh, v quan trong hn l s c p ng
ph hp. phn ngoi nht c th thy c l tai ngoi. Phn cn li gm c tai gia v tai trong c
t trong xng thi dng bn trong s. xng thi dng c th c cm nhn ngay bn di tai
ngoi. Cc cu trc khng thm st c l nhng cu trc nh v quan trong lm cho cc nghin cu
v tai y thch thc.
2. nhy ca tai:
nhy cm ca tai thng c m t bng thut ng ngng (threshold). Ngng l ln
ca p lc sng m m 1 ngi c th nghe c. xc nh ngng, quan trng l m phi c
truyn trong mt mi trng hon ton yn tnh v bt k m thanh no ca mi trng cng lm nh
hng kt qu o c.
Cc th nghim cho thy ln ca sng m nh nht m tai ngi bnh thng c th nghe c
trong iu kin ti u l 20Pa (micropascals). Nu so snh, p sut khng kh khong 100kPa. V vy
thay i ln p sut khng kh th tai c th nghe c. Mt cch so snh tng ng: so
snh lc chng ta thi 1 qu bong bng, sau bt u n 1 u vit ch vo n. Khi u vit ch lm
vo 1mm, p sut bn trong s tng ln 20 Pa.
Ging nh 1 ci microphone, tai chng ta rt nhy vi s thay i p lc m thanh. Mt kch thch
m thanh c th c xc nh bng cc php o vt l ti ca ng tai ngoi bng cch dng cc si
microphone hiu chnh. m c o bng n v decibel (dB SPL) trong SPL l vit tt ca
sound pressure level (thang p lc m thanh) v c nh ngha theo logarith nh sau:
1
khng kh thnh sng m trong dch tai trong. tng ngy do Hermann von Helmholtz pht trin nm
1877 (H4).
Hnh 2: ng cong ngng nghe 1 ngi tr c ngng nghe bnh thng. Vi tui tc tng dn,
ngng nghe tng ln cc tn s cao. ng cong ngng nghe mo c dng so snh. 2 trc
biu u l logarith.
2
Hnh 4: Hermann von Helmholtz (1892-1894). Hermann von Helmholtz theo hc y khoa trc khi
hc vt l Berlin. ng c nhng ng gp ln lao cho ngnh Vt l. Cun sch Cm nhn m
thanh cha cc phn tch l thuyt u tin ca qu trnh nghe.
Qu trnh dn truyn hiu qu trong tng cu trc ca tai do h thn kinh trung ng iu khin.
Tai ngoi c th nh hng v pha ngun m (hay ra xa) bng c ng ca u, v vy ln ca m
vo tai c kim sot. Tai gia, chu trch nghim dn truyn m thanh n tai trong, gm 2 c gip
kim sot ln ca m thanh i qua tai gia. Tai trong l ch n ca ng thn kinh (hng tm)
kim sot cc t bo cm gic. Cng vi 3 h thng nh hn, n m ha cc tn hiu thn kinh t dy
thnh gic n nhn thn kinh tip theo ca ng dn truyn thnh gic. Kim sot ca h thn kinh
trung ng c tc dng gii hn v tng kch thch m n cc c quan nhn cm ca tai trong khi cn
thit, v n cng cho thy tm quan trong ca vic gi mc kch thch ph hp.
4. Tai ngoi:
Tai ngoi bao gm vnh tai, loa tai v ng tai ngoi (H1). Hnh dng ca tai ngoi ging 1 ci
ng to dn v pha ngoi. Kt qu ca hnh dng ny l m dn truyn km hn tn s ti hn ty
theo di ng tai v vng ct ngang ca ng tai v loa tai. Tn s ny tai ngi l 1-2 kHz. Ngoi
ra, i khi c s rung ca ng tai tn s 5-7 kHz, khi ng tai c chc nng ging 1 c quan hnh
ng v tng nh dn truyn m cc tn s ny. Mt vi ng vt c th nhc nhch vnh tai nh
hng v pha ngun m. ngi, vnh tai tng i c nh, hiu ng chn m thanh ca u vng
gia 2 tai v s nhiu m quanh u gip cho no nhn bit m pht ra t u. Gi v tng ngun m
cng c th c cung cp bi phn x m t b mt cong ca vnh tai, vnh gip chng ta x l tn
hiu m.
3
5. Tai gia:
Tai gia l 1 khoang gia mng nh (mng nh ng kn ng tai ngoi) v ca s bu dc m vo
trong c tai nhng cha dch trong n. (H1). V cu trc, tai gia 2 bn tai c 1 chui xng con
gm 3 xng (ba, e, p), ni kt cu trc tai ngoi v tai trong. Tai gia cha kh (m), thng ni
vi hu qua vi Eustache cho php cn bng p sut 2 bn mng nh vi p sut khng kh, thng
nhng ngi i my bay c th tri nghim vn ny.
V chc nng, tai gia l 1 b phn tng xng (ph hp) vi tr khng m thanh v qua tai gia m
thanh truyn vo dch tai trong. (Box1) s dn truyn m trong khng kh tai ngoi bin thnh sng
m trong dch tai trong m khng b phn x li b mt tip xc. S dn truyn tai gia cho php
nng lng m ti mng nh c dn truyn chnh xc vo tai trong. Khng c tai gia, hiu qu
truyn m vo tai trong c th gim i v cm gic m c th gim hn 30 ln, c th thy iu ny khi
tai gia khng hot ng do n cha y dch vim.
Hnh 5: cu trc tai gia. biu biu din mng nh, chui xng con (ba, e, p).
2. n by xng con
3 xng con: ba, e, p ni mng nh vi ca s tin nh c cha dch tai trong. 3 xng nh
ny gn vi nhau bi sn, nhng li di dng nh mt n v thng nht. Trc quay ca cc
xng con l ni xng ba v e ni li vi nhau. Cc xng ny hot ng nh 1 h thng
n by
4
cc tn s cao, chuyn ng phc tp hn. Cc hot ng rung phc tp hn. n by kh v n
by xng con gip ta c th hiu c v khung lt huyt v hot ng ca tai gia. Cng nhau, 2
c ch ny tng p lc n c tai (Pc) ln nhiu hn p lc mng nh (PT) ln 20 ln ty theo tn
s.
L thuyt ny kh kim chng ngi nhng c th nghin cu trn ng vt. Hnh 6 cho thy
cc d liu ca tai gia ca mo, v khc bit v gii phu, kh nng tin on ca t l p lc Pc/Pt
c th tng ln 63 ln (tng ng 36 dB). Cc s liu tht s cho thy, gi tr tin on l thuyt
qu cao (81dB). N cng cho thy s dn truyn m ty thuc vo tn s. T l ny h xung 1
tn s thp v rt tn s 10 kHz.
5
Khi u di chuyn, cc xng con khng di chuyn theo v khng to ra cm gic khng phn
bit c m thanh. Nguyn nhn c th do im t trng lc ca chui xng con gn vi trc
xoay v v vy khi u di chuyn n khng th di chuyn v tr ttng i cc xng con trong tai
gia vi mc c th cho l ng k.
T l dn tuyn ca tai gia cng c th nh hng bi hot ng ca 2 c nh trong hm nh.
C cng mng nh (tensor tympani) gn vi xng ba gn trung tm mng nh. Khi c co, n ko
xng ba vo trong v gim s rung ng ca mng nh trc 1 kch thch m. C th 2 l c bn
p gn vo xng bn p gn ch bn p khp vi xng e. Khi c ny co n ko bn p v
pha mng nh. mc d cc c c chi phi bi cc dy thn kinh khc nhau, hot ng co ng
thi ca n lm hn ch chui xng con v hn ch c ch hot ng t do ca tai gia. Hiu qu
v mt chc nng l lm gim u th ca s ph hp v tr khng ca tai gia v gim s dn
truyn nng lng m thanh vo tai trong. S kch hot cc c ca tai gia l 1 hot ng phn x
v to nn phn x tai gia. Cc c trong hm nh b kch thch khi tai tip xc vi 1 m thanh
ln (>70 dB SPL). Cc c phn x bo v tai khi cc m ln , mc du thi gian c co (t
nht l 40ms), phn x tai gia khng th bo v c tai trc cc m p ngn nh ting sng n.
Phn x tai gia cng c kch hot trong khi ni hay pht m. iu ny gip chng ta khng b
ic bi chnh ging ni ca mnh.
Nu khng c tai ngoi, tai gia v ca s bu dc tip xc c vi m thanh truyn theo
ng kh, ch c 0,1% nng lng m c truyn ti c tai, v 99,9% nng lng cn li b phn
x. Kt qu l tai chng ta s km nhy cm 30dB. Nguyn nhn l tai trong cha y dch v v
vy n c tr khng cao hn khng kh.
Tr khng m thanh o bng trung bnh bao nhiu phn dn truyn bng sng m, s dn truyn
trong nc kh khn hn trong khng kh. Tr khng thnh gic bng vi t s (ratio) gia p lc
m vi vn tc thp ca cc thnh phn dn truyn. Tng t nh tr khng in th l t s gia
in th v dng in.
S tng tc gia 1 phng tin dn truyn ny v 1 phng tin khc, lng m thanh b phn
x v dn truyn c xc nh bng s khc bit gia 2 tr khng m thanh. S khc bit cng
ln, phn m b phn x cng nhiu. Tr khng m ca nc gp 3750 ln so vi khng kh, nn
99,9% nng lng b phn x, ch 0,1% c truyn i. V vy, khi bi trong nc, ta ch c th
nghe cc m xung quanh rt nh. Chc nng chnh ca tai gia l 1b phn lm cho ph hp tr
khng gia cc mi trng, chng li s khc bit tr khng ca cc mi trng.
Tai trong l 1 khoang cha y dch nm trong xng thi dng, n cha c quan thnh gic v
thng bng. c tai (cochlea trong ting Latin c ngha l con c) l c quan thnh gic. c tai bin
i m thanh thnh cc tn hiu thn kinh.
c tai ging 1 ci ng cha dch to thnh 1 phn ca m o xng. T m o nhn mnh bn
cht ca tai trong l 1 chui cc thnh phn xon li vi nhau trong xng, mc du ta c khuynh
hng ngh rng cc cu trc tch ri ra khi cc m cng xung quanh. c tai cun li tit kim
khng gian, ng c tai di 34mm. ng vt c v, di thay i t 10mm chut n 60m c
voi.
ng c tai ng li 1 u gi l nh c tai. u kia gi l y c tai, n ni vi cc thnh
phn khc trong tai trong cho dch dc thng ni. y c tai cha 2 mng n hi, ca s bu
dc c bn p gn vo v ca s trn hot ng nh l b mt gim p lc. Cu trc chnh ca c
tai l mng y. Mng y l 1 mng khng c t bo, ch yu c cu to bi cc si collagen ly
tm, to nn mng nng cc t bo cm gic ca tai trong. Mng y chia ng c tai thnh 2
phn trn v di, l vnh tin nh v vnh nh (scala vestibuli v scala typani) c 2 vnh ni vi
nhau nh c tai helicotrema, l 1 ch m cho php p lc trong 2 vnh cn bng ngay lp tc.
6
V th ch c s thay i p lc nhanh trong vnh tin nh do hot ng ca xng bn p c th
lm chuyn ng mng y.
ng c tai cha thnh phn th 3 l vnh gia (scala media). Vnh gia l 1 phn nh ca
vnh tin nh, c 1 b l mng y. N chy dc ng c tai v cha c quan Corti, cu trc cha t
bo cm gic ca c tai. Vnh gia di ng theo mng y v vy khng ng gp vo c ch ca c
tai.
Hnh 7: ng c tai biu din v tr mng y v 3 phn cha dch. Khi dui thng ra, ng di 34mm
vi mng y chia dc sut chiu di ca ng.
Dch tai trong ging dch ni bo. Tuy nhin sinh l truyn m coi n c cc tnh cht ca nc
tinh khit. Dch trong 2 vnh ln gi l ngoi dch, l 1 dung dch c thnh phn tng t dch no
ty v dch ngoi bo, cha ion Na+ l ch yu. Ngoi dch do cc mao mch quanh c tai tit ra.
Vnh gia cha dch c thnh phn khc, gi l ni dch. Thnh phn chnh cha K+ nhng n
cng cha Ca 2+ (30M). Ni dch ging dch ni bo. Ni dch do biu m vn chuyn, gi l vn
mch (stria vascularis), nm trn thnh bn ca ng c tai tit ra
B mt ca cc t bo bao quanh v i din vi vnh gia c ni bi cc kin kt t bo-t bo
cht ch khng cho dch thm ra ngoi. Stria vascularis l 1 ngun giu mch mu, cung cp mu
cho nhu cu chuyn ha cao ca biu m.
7
Hnh 9: c quan Corti (a) hnh scan qua knh hin vi in t khi nhnh t trong ra ngoi v pha
trung tm ca vng xon. 3 hng lng hnh ch V ca t bo lng ngoi OHC v 1 hng n ca th
vo lng trong IHC. Hnh nh cng cho thy mng mi nm pha trn v t bo khng cm gic (t
bo Deiter DC). Cc t bo di cc lng rng 10 m. (b) s ha biu din mng y, t bo
lng v mng mi. Cc t bo khng cm gic gi chc nng sinh l ca c quan Corti.
9
Hnh 11: Georg von Bksy (1899-1972). Bekesy c tuyn dng bi cng ty in thoi
Hungary trc khi n M nm 1949. Cc kinh nghim lm vic vi c tai em li cho ng
gii Nobel nm 1961 v Sinh l v Y hc.
10
Cng nh vic khuch i chuyn ng, c tai ngi sng (khc vi ngi cht) c nh
khuych i sng khu tr nhiu hn. V vy nu 2 m khc nhau 1% hay t hn s kch thch
cc nhm t bo lng khc nhau. Cc nghin cu tm sinh l thy rng ch nhn thy s khc
bit cc tn s quanh 1000 Hz l 0,3% (ngha l, chng ta c th chia cc m 1000 Hz thnh
1003 Hz). Khi khng th nghe, khng ch s nhy cm m thanh gim m kh nng phn bit
cao chnh xc cng suy gim. V th trong tai trong, s khuch i c tai ging nh 1my tr
thnh sinh hc l 1 phn ca sinh l bnh thng ca c tai.
C ch t bo p ng vi s khuch i da vo t bo lng ngoi. Cc knh dn truyn
trong lng t bo lng ngoi nhn c cc chuyn ng ca mng mi khi m thanh vo c tai.
N to lc dc theo trc p ng vi thay i mng mi cc phn khc nhau ca c tai, cc
thay i chng li lc ca cc cht dch xung quanh v lc t cc t bo ca c quan Corti. Cc
dch nhy c khuynh hng lm gim bt kch thch ti ch cc phn ca c tai. Khi loi b cc
lc do cc cht dch to ra, mi phn ca c tai c th hot ng nh 1 b phn cng hng o,
vi p ng tn s rng hn v vi cc tn s c th hn ca mi m thanh truyn vo. Vic
chng li s gim bt p lc do cc lc do cc cht dch to ra cn s dng nng lng. Ngun
nng lng ca vic khuch i m c tai c th c ngun gc ti u t chuyn ha ca vn
mch. V cc l do ny, sinh l c tai bnh thng i khi lin quan ti c ch hot ng.
m thanh t tai ngoi truyn theo h thnh gic ngoi bin thnh chui cc tnh hiu
truyn dc cc si thn kinh thnh gic. Mc m thanh ti thiu m tai c th cm nhn c c
mc nng lng thp khong 10 -12 W m-2. Cu trc tai ngoi v tai gia m bo nng lng
truyn vo tai trong thnh 1 sng lan truyn trong dch tai trong. Sng m lm mng y rung v
nhiu tn s trong 1 m phc tp c th c phn bit bng cc c tnh c hc ca mng y.
S rung ng ti mi v tr dc mng y lm lch hng cc lng ca t bo lng v to thnh
cc tn hiu truyn v no. 1 nhm cc t bo lng trong c tai cng chu trch nhim khuych
i c hc chuyn ng ca mng y.
11