2.

STRUJE KRATKOG SPOJA

2.1 Struja kratkog spoja za kratki spoj daleko od generatora

Struja

Padajua aperiodska komponenta iDC

2 2 I k"
ip
A

2 2 I k = 2 2 I k"
Vrijeme

Slika 2.1 Struja kratkog spoja za kratki spoj daleko od generatora

I k" = poetna simetrina struja kratkog spoja

I k = trajna struja kratkog spoja
ip = vrna (udarna) struja kratkog spoja
iDC = padajua (aperiodska) komponenta struje kratkog spoja
A = poetna vrijednost aperiodske komponente iDC

Subtranzijentna struja tropolnog i jednopolnog kratkog spoja:

Un
I 3ks '' =
3 Z k ,d ''

3 U n
I1ks '' =
Z k ,d '' + Z k ,i '' + Z k ,0 ''

Prema IEC normi napon za vrijeme kratkog spoja uveava se za 10%, odnosno prilikom
raunanja struje kratkog spoja, u nazivniku se dodaje koeficijent c koji iznosi:
c = 1.1 za Un > 1000V
c = 1 za Un 1000V

1
Prema IEC 60909:

c Un
I 3ks '' =
3 Z k ,d ''
c 3 Un
I1ks '' =
Z k ,d '' + Z k ,i '' + Z k ,0 ''

Subtranzijentna snaga kratkog spoja:

c U n2
S ''3ks =
Z ''ks
3 c U n2
S ''1ks =
( Z ''ks ,d + Z ''ks ,i + Z ''ks ,0 )

Udarna struja kratkog spoja

- maksimalna tjemena vrijednost oekivane struje kratkog spoja, vrijednost udarne struje
kratkog spoja ip znaajno ovisi o trenutku nastanka kratkog spoja. Proraun udarne struje
kratkog spoja se odnosi na moment nastanka kratkog spoja za koji je struja kratkog spoja
maksimalna (kratki spoj nastupio u trenutku kada je vrijednost napona jednaka nuli, jer je
tada najvea vrijednost istosmjerne komponente).

i p = 2 I k"
Faktor je udarni koeficijent koji uzima u obzir utjecaj istosmjerne komponente struje
kratkog spoja, a ovisi o omjeru R/X.
Faktor za omjere R/X i X/R se uzima sa slike 2.2, a moe se odrediti i aproksimativnom
jednadbom:
1.02 + 0.98e 3 R / X

a) b)
2,0

1,8

1,6

1,4

1,2

1,0
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 0,5 1 2 5 10 20 50 100 200

R/ X X /R
Slika 2.2 Faktor kao funkcija:
a) omjera R/X; b) omjera X/R

2
2.2 Struja kratkog spoja za kratki spoj blizu generatora (sustavi sa strujama kratkog spoja
koje imaju padajue izmjenine komponente)

Struja

Padajua aperiodska komponenta iDC

2 2I k
2 2 I k"
ip
A

Vrijeme

Slika 2.3 Struja kratkog spoja za kratki spoj u blizini generatora

Pri proraunu struja kratkog spoja u sustavima napajanim generatorima, elektranama, i
motorima (kratki spojevi u blizini generatora), od interesa nije samo poznavanje poetne
struje simetrinog kratkog spoja I k" i udarne (vrne) struje kratkog spoja ip, ve i simetrine
rasklopne struje kratkog spoja Ib i trajne (stalne) struje kratkog spoja Ik.

Openito je rasklopna simetrina struja kratkog spoja Ib manja od poetne simetrine struje
kratkog spoja I k" . Normalno je i trajna struja kratkog spoja Ik manja od rasklopne simetrine
struje kratkog spoja Ib.

Rasklopna struja kratkog spoja I b

Opadanje simetrine rasklopne struje kratkog spoja I b se uzima u proraun preko faktora :

I b = I k"

pri emu je ovisan o minimalnom vremenu do odvajanja kontakata tmin i o omjeru I k" / I nG ,
kako je prikazano na dijagramu 2.4. U sluaju jednofaznog kratkog spoja = 1 zbog sporog
smanjenja struje kratkog spoja.

3
 1.0
Minimalno vrijeme odvajanja t min

0.02 s
0.9

0.05 s
0.8
0.1 s

0.25 s
0.7

0.6

0.5
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
I k" / I nG

Slika 2.4 Faktor za proraun rasklopne struje kratkog spoja I b

Trajna struja kratkog spoja

Efektivna vrijednost simetrine struje kratkog spoja nakon prijelazne pojave, koja se rauna iz
nazivne struje kao:
I k 3 = In , I k 1 = 3 I n
gdje je udarni koeficijent ovisan o omjeru subtranzijentne i nazivne struje I k" / I n
Turbinski generatori
2.8
2.6
Generatori s istaknutim polovima
2.4 xd sat
max 5.5
2.2 1.2
1.4
5.0
2.0 1.6 xd sat
1.8
1.8 2.0 4.5
2.2
4.0
max 0.6
1.6
1.4 3.5 0.8
3.0 1.0
1.2 1.2
1.0
2.5 1.7
2.0
2.0
0.8
min 1.5
0.6 min
1.0
0.4
0.5
0.2
0
0 0 1 2 3 4 5 6 7 8
0 1 2 3 4 5 6 7 8 "
I k" / I n I / In
k

Slika 2.5 Faktor za proraun trajne struje kratkog spoja

4
Termika struja kratkog spoja

Efektivna vrijednost tzv. srednje struje kratkog spoja koja bi za vrijeme kratkog spoja
proizvela istu koliinu topline, kao i stvarna struja kratkog spoja:

I kt = I k'' m + n

gdje je:
m lan odreen istosmjernom komponentom struje kratkog spoja, ovisan o trajanju kratkog
spoja i udarnom faktoru
n lan odreen izmjeninom komponentom udarne srtuje, ovisan o trajanju kratkog spoja i
omjeru poetne i trajne struje: I k" / I k (dijagram 2.6).

Slika 2.6 Koeficijenti m i n

5
ZADACI

2.1 Prekidau 110 kV na primarnoj strani transformatora 110/35 kV (20 MVA, uk=10%)
pravilno je izabrana rasklopna struja od 20 kA. Na sekundar tog transformatora prikljuen je
nadzemni vod nazivnog napona 35 kV duljine 30 km, kojem je jedinina uzduna reaktancija
0,4 Ohm/km. Kolika je vrijednost poetne struje tropolnog kratkog spoja, kolika je vrijednost
struje mjerodavne za termiko naprezanje, kolika je vrijednost struje mjerodavne za
mehaniko naprezanje u kratkom spoju (pretpostavite da je = 1.8)? Promatrani dio mree
udaljen je od generatora i nema drugih doprinosa struji kratkog spoja u promatranom
postrojenju.

Shema direktnog sustava je:

Zmr ,d ZT ,d ZV ,d

cU n 1.1 110 103

X mr110 Z mr110 = = = 3, 49 (pri 110kV)
Ir 3 20 103 3

Preraunamo tu reaktanciju na napon 35 kV:

2
35
X mr 35 = X mr110 = 3,49 0,101 = 0,352 (pri 35 kV)
110

Odredimo reaktanciju transformatora sa strane 35 kV i voda 35 kV:

uk % U n2 10 (35 103 )2
X T 35 ZT 35 = = = 6,125
100 Sn 100 20 106

X V = l x = 30 0, 4 = 12

Ukupna reaktancija mree, transformatora i vodova je:

X mr ,35kV + X T ,35kV + X V ,35kV = 18.477

6
Z k = jX mr ,35kV + jX T ,35kV + jX V ,35kV = j18.477
Nema drugih doprinosa struji tropolnog kratkog spoja u promatranom 35kV postrojenju te je
poetna vrijednost struje tropolnog kratkog spoja:

1.1 U n 1.1 35 103

I 3''ks ,35kV = = = 1,290 kA
3 j ( X m 35 + X T 35 + X V ) 3 j18, 477

Termika struja kratkog spoja, mjerodavna za zagrijavanje u kratkom spoju, je priblino

jednaka poetnoj struji kratkog spoja jer je promatrani dio mree udaljen od generatora:

It I''3ks,35kV = 1,2 kA

Udarna struja kratkog spoja, mjerodavna za mehaniko naprezanje u kratkom spoju (uz
pretpostavku da je = 1.8) je:

I u = k 2 I k 3 '' = 1,8 2 1, 2 = 3,05 kA

2.2 Na vod 35 kV duljine 25 km, jedinine uzdune reaktancije 0,385 Ohm/km i jedininog
uzdunog otpora 0,11 Ohm/km , radijalno je prikljueno postrojenje 35kV. Je li nazivna
rasklopna snaga prekidaa od 350MVA za to postrojenje pouzdano dovoljna? Kolika je
udarna struja kratkog spoja? Spomenuti vod je jedini prikljuak na mreu.

Direktni sustav:

Zmr ,d ZV ,d

Uz beskonano jaku mreu na poetku tog voda (to jedino moemo pretpostaviti), struja
kratkog spoja na njegovom kraju ovisna je samo o impedanciji voda:

X V = l x = 25 0,385 = 9,63
RV = l R1 = 25 0,11 = 2, 75
ZV = 2, 75 + j 9, 63 = 10,01 74,06

Poetna vrijednost tropolne struje kratkog spoja na kraju voda je:

7
 1.1 U n 1.1 35 103
I 3''ks = = 74.06
= 2, 2274,06 kA
3 ZV 3 10,01

I 3''ks = 2, 22 kA
Rasklopna snaga prekidaa je:

Sr = 3 U n I r

Odatle je rasklopna struja prekidaa:

Sn 350 106
Ir = = = 5,8 kA
3 Un 3 35 103

Kako je Ir > I''3ks, rasklopna snaga tog prekidaa pouzdano je dovoljna. U stvarnim prilikama,
mrea na poetku tog voda nije beskonano jaka, te e stvarna struja kratkog spoja biti manja
od izraunate.
Udarna struja tropolnog kratkog spoja:
I p = 2 I 3"ks
R / X = 0.29 => = 1,45
I p = 1,45 2 I 3"ks = 4,55kA

2.3 Na sabirnice 110 kV prikljuena je elektrana s dva agregata. Svaki je agregat prikljuen
preko transformatora 10/110 kV, ije su nazivne snage 30 MVA i naponi kratkog spoja 10%.
Na iste sabirnice prikljueni su i vodovi 110 kV, meu kojima samo jedan moe biti aktivan i
njegov je doprinos struji kratkog spoja sa sabirnica 10kA. Je li dobro izabrana rasklopna struja
prekidaa 110kV u tom postrojenju od 15 kA? (Koliki je doprinos struji kratkog spoja na
sabirnicama koji sigurno ne moe biti premaen?)

Direktni sustav:

ZG1,d ZT1,d ZV1,d Zmr1,d

ZG2 ,d ZT2 ,d ZV2 ,d Zmr2 ,d

8
Iznos reaktancije generatora nije zadan u zadatku, stoga pretpostavljamo da imamo
beskonano jak generator, stoga je struja tropolnog kratkog spoja odreena samo
reaktancijom transformatora (u stvarnosti i poetno reaktancijom generatora, meutim , nju ne
poznajemo.

X G 0
uk % U n 2 10 (110 103 )2
X TR Z TR ,110 kV = = = 40.33
100 Sn 100 30 106

1.1 U n 110 103

I '' 3ks ,G ,110 kV = = = 1.7390 kA
3 jX TR ,110 kV 3 j 40.33
I '' 3ks ,G ,110 kV = 1.73kA

Sabirniki kratki spoj rezultirao bi s dvije takve struje (jer postoje 2 generatora) uveane za
doprinos struji kratkog spoja iz mree 110 kV od 10 kA. U ovom sluaju smo pretpostavili da
je struja kratkog spoja koja dolazi vodom isto induktivna (ranije smo pretpostavili da je
struja kratkog spoja od generatora isto induktivna).

I 3ks ,110kV = 2 I 3ks ,G ,110 kV + I 3ks ,mr ,110 kV = 2 1.7390 + 1090 = 13.4690 kA
I 3ks ,110kV < I r

2.4 Transformatorska stanica sadri dva transformatora 110/10 kV, ije su nazivne snage 10
MVA, naponi kratkog spoja 8 %, gubici u bakru 25 kW. Transformatori su u paralelnom radu.
Na 110 kV sabirnicama snaga poetnog tropolnog kratkog spoja je 1730 MVA (Xm/Rm=10).
Kolika je termika struja kratkog spoja, a kolika udarna struja kratkog spoja na sabirnicama
10 kV? Utvrdite je li dovoljna nazivna rasklopna snaga svih prekidaa u postrojenju 10 kV od
150 MVA.

Rjeenje:
[ I "3ks ,10 kV = I t ,10 kV = 13.7 kA , I u ,10 kV = 36.81 kA , I "3ks ,10 kV > I r , prekida ne zadovoljava]

2.5 Na sabirnice 110 kV u postrojenju A prikljuena su dva transformatora 110/35 kV,

pojedinane snage 40 MVA i napona kratkog spoja 11%, ime se opskrbljuje postrojenje B,
napona 35 kV. Odatle, radijalno su poloena dva paralelna voda duljine po 25 km do
postrojenja C. Reaktancija tih vodova je 0,4 /km. Izraunajte poetnu struju tropolnog
kratkog spoja u postrojenju C:

a) uz poznatu stvarnu vrijednost Ik3"A=15 kA u postrojenju A

b) uz poznatu rasklopnu snagu pravilno izabranih 110 kV prekidaa (Sr = 5 GVA) u
postrojenju A
c) uz pretpostavku beskonano jake mree na koju je prikljueno postrojenje A

Rjeenje:
[ a ) I "3ks = 3,1kA; b) I "3ks = 3, 2kA; c ) I "3ks = 3,33kA ]

9
2.6 Transformatorska stanica B sadri dva transformatora 110/20 kV, ije su nazivne snage 40
MVA i naponi kratkog spoja 11 %. Transformatori su u paralelnom radu. Stanica B
prikljuena je vodom 110 kV na sabirnice u postrojenju A, na kojima je snaga poetnog
kratkog spoja 3800 MVA. Vod A-B dug je 50 km, a jedinina reaktancija voda je 0,4 /km.
Kolika je poetna struja, termika struja, a kolika udarna struja kratkog spoja na sabirnicama
20 kV u postrojenju B (pretpostavite da je = 1.8) ? Jesu li dobro izabrani prekidai u tom
postrojenju, nazivne rasklopne struje 15 kA?

Rjeenje:
[ I "3ks = I t = 9,58 kA , I u = 24,58 kA , I "3ks < I r , prekida je dobro izabran]

10