Você está na página 1de 9

08/02/2017 AESSNCIADOPENSAMENTODEJOHANNFRIEDRICHHERBART:UMACINCIAEDUCACIONAL

AESSNCIADOPENSAMENTODEJOHANN
FRIEDRICHHERBART:UMACINCIA
EDUCACIONAL
Publicadoem18deAprilde2013porGreiceMoura

AESSNCIADOPENSAMENTODEJOHANNFRIEDRICH
HERBART:UMACINCIAEDUCACIONAL

GREICEHERDIADOSSANTOSMOURA
RESUMO

OfilosofoHerbartnasceunaAlemanha,em1776ededicousua
vidaEducao.SuafilosofiapendeuparaoRealismoCrtico.Esta
aplicadasuateoriaeducacionalotornouprecursordaPedagogia
Cientfica,quecontavacomacolaboraodaPsicologiaedatica.Sua
teoriapropeasaladeaulacomooespaodoesforolgicointelectual
epsicolgicomentaldeconstruodeidias,ondeoplanejamento
curricular,aorganizaodoespaoescolareametodologiaeducacional
devemestardeacordocomasleisdefuncionamentodamente.Depois
deatenderaemergnciadamente,acontribuiomaisduradouradeHerbartparaaeducaooprincpiodequeadoutrina
pedaggicaprecisacomprovarseexperimentalmente,numprocessodeatualizaoeaperfeioamentoconstantes.

PalavrasChave:Herbart,Filosofia,Moral,PsicologiaePedagogia.
ABSTRACT

ThephilosophyHerbartwasborninGermany,in1776,anddedicatedhislifetotheEducation.HisphilosophyturnedtoCriticism
Realism.ThephilosophyappliedtohiseducationaltheorymadehimtheprecursoroftheScientificPedagogy,withthe
collaborationofthePsychologyandoftheEthics.IntheproposalsHerbart,theclassroomisthelogicalintellectualeffortsspace
andpsychologicalmentalofconstructionofideas,wherethecurricularplanning,theorganizationoftheschoolspaceandthe
educationalmethodologyshouldbeinargumentwiththelawsofoperationofthemind.Afterassistingtheemergencyofthemind,
themostdurablecontributionofHerbartfortheeducationitistheprinciplethatthepedagogicdoctrineneedstobeexperimentally
proven,inamodernizationandconstantimprovement.

Keywords:Herbart,Philosophy,Moral,PsychologyandPedagogy.

Introduo

Herbarttrouxeparaoensino,antesdesistematizado,aidiadeEducaocomoCincia,inaugurandooempirismona
educaoedefinindocomoseuobjetoefim,ogovernodascrianas.Paraisto,contoucomacolaboraodaPsicologiaeda
tica,comseusmeiosefinsrigorosamentedefinidos.AssimvemosqueHerbartnoselimitouateoriasespeculativas,mas
avanouparateoriastestadasebalizadaspelosmtodoscientficosconformeseudiscurso.Natentativaderesgatarestegrande
pensadorqueresistiuprovadotempo,questionasequaisasrelevantescontribuiesdeHerbartparaaEducao
contempornea?

EsteartigoapresentaumestudosobreasrelevantescontribuiesdeHerbartaocampodaeducao,deacordocomasobras
doprpriopensadoredeoutrosescritoresdarea.OtemadespertainteressedevidoaoimpactoqueteveosestudosdeHerbart

http://webartigos.com/artigos/aessenciadopensamentodejohannfriedrichherbartumacienciaeducacional/107111 1/9
08/02/2017 AESSNCIADOPENSAMENTODEJOHANNFRIEDRICHHERBART:UMACINCIAEDUCACIONAL

reaeducacionaldesuapoca,impactoestequesentimosatosdiasatuais,comopodemosperceberatravsdacitao
abaixo:

ComofilsofoalemoJohannFriedrichHerbart(17761841),apedagogiafoiformuladapelaprimeiravezcomoumacincia,
sobriamenteorganizada,abrangenteesistemtica,comfinsclarosemeiosdefinidos.AestruturatericaconstrudaporHerbart
sebaseianumafilosofiadofuncionamentodamente,oqueatornaduplamentepioneira:nosporseucartercientficomas
tambmporadotarapsicologiaaplicadacomoeixocentraldaeducao.(Ferrari,2004)

AMetodologiadestapesquisacompreendearealizaodeprocedimentosdecoletadedados,organizaoeanlisedestes
dados,utilizandosedapesquisabibliogrfica.Destaformacremosteralcanadoosobjetivospropostosparaopresente
trabalho.Objetivosestes,queforamconstrudosdeformaacontribuirnabuscadarespostaaoproblemalevantadoequepossui
comofimprincipal,oresgatedaessnciadopensamentoherbartiano,topoucoconhecidopornossocorpodiscente,ea
verificaodasrelevantescontribuiesdeHerbartnaeducaocontempornea.

JohannFriedrichHerbartesuapoca

OfilsofoalemoJohannFriedrichHerbart,nasceuemOldenburg,Alemanha,noanode1776,foiconsideradoopaida
psicologiacientficaedamodernacinciadaeducao,poisinaugurouoempirismonaeducaoedefiniucomoseuobjetoe
fim,ogovernodascrianas.Paraisto,contoucomacolaboraodaPsicologiaedatica,comseusmeiosefinsrigorosamente
definidos.(Cambi,1999)

SegundoLarroyo(1970,p.670671),Herbartnofoisomenteumtericopuro,estedurantetodaasuavida,dedicada
educao,noselimitouarefletirsobreasexperinciasalheiasasaladeaula,aocontrrio,sempremanteveseufoconatarefa
decomprovarsuateoriaatravsdaexperinciametdica.

HerbartviveunofinaldosculoXVIIIeinciodosculoXIX,associandoseaograndemovimentodefilsofosdesuapoca,
sendoumdospensadoresquederamglriaasuaptriaalemnosdiasemqueestavasubjugadapelojugonapolenico.Por
essestemposacentuouseaparticipaodopovonavidapoltica,oquetambmacentuouainclinaoseparatistaentreEscola
eigreja,quejsemanifestavanaRevoluoFrancesa.

SobainflunciadeJeanJacquesRousseau(17121778),filsofosuioquecriananaturezacomograndeelementoparao
processoeducativoequecentralizavasuavisonaspeculiaridadesdamenteinfantilparaformarsuasteoriaseducativas,os
pedagogoscomeamainclinarseusestudosparaodesenvolvimentodaaprendizagemnamentedacrianaeposteriormente
formarsuasteoriaseprticaseducativas.

Osfilsofosdestapocaestavam,tambminspiradossobinfluncia,dofilsofoepoetaFredericoSchiller(17591805)que
aperfeiooueestendeuoidealdoNeohumanismo.Jnoaspectodaeducao,naqueleperododopestalozzianismo,ondeo
suoJooHenriquePestalozzi(17461827)mudaoconceitodeescolapopular,estanopassavadeescoladeprimeiras
letrasereligio,agoraelaseconvertenumainstituioquepropedespertareaperfeioarasfaculdadesdoaluno,dandolhe
umaverdadeiraformao.FoinessecontextoqueHerbartchegacomsuasteoriasnadaromnticasacercadainstruo.

Herbartpossuaumgostoecltico,estendeuseusestudospelasCincias,pelasLetras,pelaMatemticaepelaArte.Aosonze
anosdeidadeestudouLgicaeaosdoze,Metafsica.(Eby,1976)eaosvinteanos,Herbartjhaviaestudadotodosos
principaissistemasdaFilosofiaantigaemodernanasmelhoresescolasdaAlemanha.

Em1802esteveemGttingen,ondedoutorouseatravsdevriasteses,dentreelas,trstratavamdeEducao.Trsanos
depoisfoichamadoparalecionarFilosofianestamesmauniversidade.Maistarde,naUniversidadedeKnigsberglecionou
de1809a1833,ocupandoactedradeFilsofoocupadaanteriormenteporImmanuelKant.Alieledirigiuumaescolade
aplicao,idiajiniciadaporKant,ondeseusalunoscolocavamemprticaosprincpiosaprendidosnasaladeaula.Foi
atravsdestamesmaidiaquesurgiumaistarde,pormeiodosdiscpulosdeHerbart,asescolasexperimentaiseoscursos
regularesparaprofessoresdoensinosecundrioondeelespodiamaplicaroconhecimentoadquiridosatravsdosestgios.

Em1833,HerbartvoltaparaGttingen,ocupandoctedranaUniversidadedeSchulze.NestaUniversidadepermaneceu
ensinandocomentusiasmoedisposioattrsdiasantesdamortelhesobreviraossessentaecincoanosdeidade,a14de

http://webartigos.com/artigos/aessenciadopensamentodejohannfriedrichherbartumacienciaeducacional/107111 2/9
08/02/2017 AESSNCIADOPENSAMENTODEJOHANNFRIEDRICHHERBART:UMACINCIAEDUCACIONAL

Agostode1841,porcausadeumahemorragiacerebral.(Abbagnano&Visalberghi,2001)

InflunciasnaconstruodopensamentodeHerbart

ComSchiller,ojovemHerbartabsorveuoidealdeumaplena,harmnica,unilateral,formaohumana,eoconceitodequeum
talidealaomesmotempodenaturezaticaeesttica.FoisobainflunciadessasidiasqueHerbarttomaadecisodedeixar
ocursodeDireitoparasededicaraEducaoeFilosofia.ComainflunciadeFichteojovemHerbartfortementefisgadopara
oaprofundamentofilosfico.(ibdem,p.490)

Hubert(1976,p.288)voutrasinflunciasnopensamentodessefilsofo,paraele"...Herbartdevesuasmaisfecundasidiasa
seuspredecessores,ComeniusRousseau,KantePestalozzi.AssimcomoPestalozzi,Herbarttomouaintuiocomopontode
partidanoensino.PercebemosqueHerbartseaproximamaisdopensamentodesseterico,poiscomoele,desenvolveuuma
concepomaisrealistadanaturezadacrianaesuaescolarizao,masestenosedeixouestagnarnotempo,desenvolveu,
poisasteoriaseconceitosabsorvidosdeoutrospensadoresapartirdaprticaeducacional,aperfeioandoaseelevandoasao
postodecincia.

DeKant,Herbartherdouaidiadeescolasdeaplicao.DeRousseaurecebeuainflunciadeumaeducaoquecentralizava
suavisonamentedoaprendiz.JComenius(15921670)objetivavaaaproximaodohomemaDeus,sendopontocentral
tornaroshomensbonscristos,sbiosnopensamento,capazesdepraticaraesvirtuosas.EmconcordnciacomComenius,
aeducaoconcebidaporHerbartaspirasobretudoaformaroindivduo.umapropostadeeducaoaltamentemoral,aqual
enfatizaqueofimsupremodainstruoamoralidadeeavirtudeumprocessodeinstruomoralondeoprincipalresultado
esperadomoldarosdesejoseavontadedaspessoas.(Zacharias,2007)

AsObrasdeHerbart

AintelignciadeHerbartamadureceumuitocedo,jaosquatorzeanosdeidaderealizouseuprimeiroinscrito:umensaiosobre
aLiberdadedaVontade.Foiumexmioestudioso,dedicouseaoestudosilenciosoeameditaosolitria,queolevarama
escreverobrasnasseguintesreas:Filosofia,sendoMetafsicaGeral(18281829)seutrabalhomaisimportantenestarea
Psicologia,comdestaquenasseguintesobras,APsicologiacomoCinciaFundamentadaSeguindoumNovoMtodoSobrea
ExperinciaIeII(18241825)eCartasdeAplicaodaPsicologiaEducao(1831)ePedagogia,aquidestacamoso
livroPedagogiaGeralDeduzidadoFimdaEducao(1806),quecontinhaosprincpiosfundamentaisdoseusistema
educacional.

OsinscritosdeHerbartsooresultadodesuadedicaoEducao,nestesvemosofundamentodeumaPsicologiaeFilosofia
moraleestticaaplicadasamesma.Enfim,todaaobraqueHerbartdeixou,emconjunto,revelamalmdestespensamentos
aquicitados,asistematizaodeumateoriapedaggica,daqualvemdesbravar.Teoriaestaqueestfundamentadaemsuas
ConcepesFilosficasesuaPsicologiaEducacional.

ConcepesFilosficas

Herbartafastousemuitodafilosofiacorrentedeseutempo,quepossuaumcarteridealistaeromntico.Seusistema
educacionalfoiconstrudocombasenasuaconcepofilosficarealistacrtica,baseadanaobservao.Apesardetodasas
suasatividadesedescobrimentos,Herbartnoconquistouafamaeoreconhecimentoquelheeradevido.Pois,oseurealismo,
quaisquerquesejamseusmritosoudemritos,estavamclaramenteforademoda.Contudoelepersistiu,sentindoqueseriaum

http://webartigos.com/artigos/aessenciadopensamentodejohannfriedrichherbartumacienciaeducacional/107111 3/9
08/02/2017 AESSNCIADOPENSAMENTODEJOHANNFRIEDRICHHERBART:UMACINCIAEDUCACIONAL

traidordesimesmoedasuaverdadesetrocassesuaposiomeramenteparaseajustaraostempos.Suadeciso,como
dissemos,noofezpopularnoseutempo,masofezrevolucionrioapssuamorte.

Metafsicarealistaeeducaoherbartiana

Osrealistasafirmamqueouniversoexisteindependentedensegovernadoporleisnaturaisimutveiseabsolutas,sobreas
quaisexercemosreduzidainfluncia.AocomentarsobreoreferidotemaKnightafirmaque,ovastocosmosseguesuarota
normalmenteadespeitodaespciehumanaedoseuconhecimento.Sooambienteeasinflunciasexternasquedefinemem
grandeparteoquenssomos,aestaradicadaconvicoseligacertamenteasolicitaorealisticadeHerbart.Paraeleexiste
efetivamenteumaquantidadedeentesforadens,cujanaturezasimpleseprprianosdesconhecida,massobrecujas
condiesinternaseexternaspodemosadquirirumasomadeconhecimentosquepodeaumentarataoinfinito.(Abbagnano&
Visalberghi,2001,p.491)

Nessaconceporealista,osalunossomerosobservadores,eosprofessoressoobservadoresmaisexperientesquetema
funodefornecerasinformaesnecessriasaoaluno,paraqueestesaibaseportardiantedarealidadeuniversal.(Knight,
2001,p.4954).Aeducao,nestecontexto,deveteropropsitodeprepararapessoaparaestarbemajustada,mentale
fisicamentenomeiofsicoesocialdestemundo.Acrianadevesetornaradaptvel,massempremantendoasuaindividual
capacidadecriadora,asuacuriosidadeeiniciativa.

Epistemologiarealistaeeducaoherbartiana

Averdade,paraorealista,vaiserprovadaatravsdaobservao,seusmtodossebaseiamnaperceposensorial.Averdade
vista,portanto,comoumfatoobservveleaperceposensorialomeioparaseadquirirconhecimento.(Knight,2001,p.51
53)

Concordandocomsuametafsica,osrealistasafirmamqueamatriaexisteindependentedapercepo,eestabelecemosum
contatodiretocomesta.Tudooqueexperimentamossensorialmentenosoapenasimpresses,masaprpriamatria,a
prpriacoisa.

Oaluno,naconceporealista,vistocomoumorganismofuncionalquepodeconheceromundoeasverdadesatravsda
experinciasensorial.Concordandocomessaconcepo,Herbartpropeummtodosistematizadodeinstruocomcinco
passosformais,quecomeamdeexperinciasconcretasatomomentoemqueoalunojcapazdeabstrairefazer
generalizaes.Oalunodeveainda,dominarosconceitosqueresistiramprovadotempo,eparaissonossoeducadordisseca
aOdissiadeHomeronainstruodeseuseducandos.

Axiologiarealistaeeducaoherbartiana

Oobjetivofinaldaconcepoeducativaherbartianaestligadoformaodohomemcomoserharmnicoeresponsvel,
mostrandoaimportnciadocarternombitodaeducaomoraledaeducaoesttica.(Cambi,1999,p.431)

Poressesvaloresseremderivadosdeumafontecujasleisregentessoabsolutaseimutveis,estestambmsopermanentes.
Herbart(InSarto,1937,p.1562)vobemeabelezacomoinseparveisumjuzomoralumjuzoesttico.Logo,osjuzos
estticossoabsolutose,assimcomoosjuzosmorais,nonecessitamdedemonstrao.Educaocabeatarefapassaraos
educandosessesconceitos,poisparaosrealistas,qualquersistemaeducacionaldeveserengrenadoparacertosvaloresbem
definidos.

APsicologiaEducacionalherbartiana

FoicomHerbartqueaPsicologiafoifinalmenteintroduzidanaPedagogia.Esteeducadordesenvolveusuateoriapsicolgicaa
partirdesuasexperinciascomoprofessor,porissoestateorianomeramentedeprocessosmentais,masprimariamente

http://webartigos.com/artigos/aessenciadopensamentodejohannfriedrichherbartumacienciaeducacional/107111 4/9
08/02/2017 AESSNCIADOPENSAMENTODEJOHANNFRIEDRICHHERBART:UMACINCIAEDUCACIONAL

educacionais.Podemosdizer,entoqueparaentendermelhoraPedagogiadeHerbart,necessriocompreendersua
Psicologia.

Dentreascontribuiesdestepensadorparaestecampodeestudos,humarejeiodeHerbartnoquesereferedoutrina
dasfaculdadesisoladasdaalma,eleentendeavidacomoumaunidadeemsuasoperaesbsicas,asaber:deconhecer,
sentirequererenquantorepresentaouconcebe,aalmadenominadamenteestaafunodeconhecer.Enquantosentee
deseja,chamadacoraooudisposioestassoasfunesdesentirequerer.(Eby,1976,p.415)

Paraentenderesseprocessonecessriolevaremcontaosconceitosdeconscincia,limiardaconscinciaeinconsciente,
quesoumanovidadeintroduzidaporHerbart.Paraele,ofluxodaconscinciaoscilante,jquevriasrepresentaesdos
objetospermanecemalgumtemponaconscincia,comintensidadediferente,algumasnolimiar,subindoparaofocode
atenooudesaparecendodepois,noinconsciente(Aranha,1996,p.144).Amassadeidiasquefoiparaoinconsciente,
jamaisesquecida,elapodevoltarconscinciaaqualquermomento,seforoportunoounecessrio.Essecampomentalo
reservatriodaspercepes,idiaseimagensqueadquirimosatravsdetodaanossaexperincia.Assim,amentecomposta
deumaseqnciaderepresentaes,quesempresobemconscinciaeso,ento,novamentesubstitudasporoutrasidias.
.Nailustraoabaixopossveloportodeentradadenovasrepresentaeseoseupercursonamentehumana,segundoa
teoriaherbartiana.
CompreenderaconcepoderepresentaesaprimeiraexignciaparaumacompreensodaPsicologiae

teoriaeducacionalherbartiana.Representaessoobjetosdepensamentoqueforamtrazidosconscincia,
sejaatravsdaperceposensorial,sejaporconstruesfeitasdajunodenovasrepresentaescomasantigas.

Nestapropostaherbartiana,asaladeaulaoespaodoesforolgicointelectualepsicolgicomentaldeconstruode
idias(Hilsdorf,1998,p.110).Oplanejamentocurricular,aorganizaodoespaoescolareametodologiaeducacionaldevem
estardeacordocomasleisdefuncionamentodamente,sassim,defendeHerbart,apedagogiaterottulodeCincia.
Vejamosento,osprincpioemtodoseducacionaisherbartianos,ondeoleitorpodernotarasinflunciasprovenientesdesua
PsicologiaeFilosofia.

PrincpioseMtodosEducacionaisherbartianos

QuandoHerbartformulaseusprincpioseducacionais,procuraatenderasseguintesleis:aleidafreqncia,queafirmaquea
menteapreendeumaidiaquandoointeresseatrazdevoltamente,emprimaziasoutras,equantomaisfrequentementeum
conceitoouidiafortrazidoconscincia,maisfcilsetornaasuavoltaemaioroseupodersobreamente,istoocorredevido
leidohbitoeleidaassociao,quedizquehcoordenaodeidiassimplespelaassociaodeidiassemelhantese
contrastecomidiasnosemelhantes.Essasleisquandoaplicadasaocurrculopermitemaconcentraodetodosos
contedosnostemascentraisdasmatrias(Hilsdorf,1998,p.110).Herbartintroduz,assim,ateoriadosinteresses,quenada
maisdoqueumpoderativo,residindonocontedodamente,quedeterminaquaisidiaseexperinciasreceberoateno.
Nestateoria,aconcepoherbartianaligasecomseuprincpiodainstruoeducativa:despertarnoalunoointeresseprofundo
pordeterminadoconhecimentocomoofimprincipaldainstruoebaseparaaeducao.(Eby,1976,p.412)

Equalserentoofimprincipaleabasedaeducaoherbartiana?Oobjetivofundamentaldaeducaoherbartianaa
formaodocarterpelaaquisiodeumaculturamoral.Estaculturaquefuturamenteservirparaaformaodocarterdo
homemagoraindependente(Cambi,1999,p.433).Umhomemmoralmentevalioso,naconcepoherbartiana,aqueleque,
independentedasforasexternas,mantmsuaticainquebrantvelgraasaumaresolutaeclaraatitudemoral.Estaatitude
incluiaomesmotempoodigno,obelo,omoral,ojustonumapalavra:oqueagradaemseuestadoperfeito,depoisdeuma
contemplaoperfeita.(HerbartInLarroyo,1970,p.665)

ParaHerbart,aculturamoralmaisimportantedoqueaculturaintelectual,percebemosissoemsuaafirmaodequeElvalor
deunhombrenosemideporsusaber,sinoporsuquerer(HerbartInLabor,p.1560).Ainstruostervalorseincutiuno
alunoestesprincpiosmorais.Entretanto,valorizaraculturamoralnosignificadescartaraculturalerudita,poisestapara
Herbart,toeducativaquantoocontroledisciplinar.noporoutrarazoqueummesmovocbulo,disciplina,designaascese
moralerigorpsicolgico.

http://webartigos.com/artigos/aessenciadopensamentodejohannfriedrichherbartumacienciaeducacional/107111 5/9
08/02/2017 AESSNCIADOPENSAMENTODEJOHANNFRIEDRICHHERBART:UMACINCIAEDUCACIONAL

Tendoimpostoamoralcomooobjetivomximodaeducao,Herbartempenhouseemdescobriromelhormtodopara
alcanlo.Suateoria,comovimostrabalhasobreamentedoeducando,buscandodespertarointeressedesteparaumamoral
autnomaenoimposta.Paraisso,buscaotempotodomanteroequilbrioentreogovernodacrianaesualiberdade.

MetodologiadaEducaoherbartiana

ParaHerbart,oensinopassaportrsprocessos,onarrativo,oanalticoeosinttico,estessecombinamesevivificam
reciprocamente.Aformanarrativaseenquadranoinciodavidaescolar.Osresultadosnestafaseserosatisfatriosseo
professorsouberdescreverenarrarcomclarezaevocabulrioapropriadooconhecimentoquequeirapassarparaosalunos.A
anlisevemaseguirparafazeroregistrodasrepresentaes,decompeosconhecimentosnosseuselementoscujas
qualidadedaconhecer,abreoportunidadesparaleitura,pesquisaediscussosobreotemaestudado.Oensinosinttico
completaaeducaodopensamento.Vaidosimplesaocomposto,atravsdaassociaoecomparao.Ocampodesse
ensinoimensoeinesgotvel(Riboulet,1951).Comrelaocondutapedaggica,Herbartpropetrsprocedimentosbsicos
queiroconduziroalunoporessestrsprocessos:Governo,InstruoeDisciplina.

Ogovernoumaaoexternaparamanterocontroledaagitaodacriana.aplicadoprimeiramentepelospaisedepois
pelosprofessores,comaintenodefazlasobedecerasregrasdomundoadulto.Podeserpromovidaporrecompensasde
prmios,punies,proibies,vigilnciaouameaas,semprerespeitandoacrianaeevitandoosexcessos.Paratanto,
precisocombinarautoridadeeamoremanteracrianasempreocupada.(Aranha,1996,p.161)

Ainstruoeducativasebaseianodesenvolvimentodosinteresses.Herbartnoseparaainstruomoraldaintelectual,para
ele,umacondiodaoutra.ParaEby(1976,p.426),omtododeinstruodeHerbartcompletamenteoriginalemseu
contextohistrico.Afalaaseguirexplicamaisdetalhadamenteavisodoautorsobreessaafirmativa:Herbartfora
impressionadopelainutilidadebviademuitodoqueeraensinado(ibdem).Emboranossoeducadorseenquadrenuma
concepofilosficarealistaenumaeducaotradicional(queimaginamosserdescontextualizadaesemprebaseadana
memorizao)ondeoalunoatuasomentecomoreceptordoconhecimento,esteaprendizadodeviasercontextualizadoe
possuirumcarterpragmtico.DiantedoquadrohistricodaeducaonostemposemqueHerbartviveu,podemosdizerque
estepragmatismovinhaparamelhorarocampoeducacional,que,comojdissemos,concebiaumaeducaoromnticae
desvinculadadavida.

Parapropiciarodesenvolvimentodoalunoegarantiraconquistadeseusobjetivos,Herbartpropscincopassospara
ainstruo,asaber:

Preparao:nestemomentooprofessor,antesdeiniciarumnovocontedo,devertrazermemriadoalunoum
conhecimentojensinadoanteriormenteoualgodesuavivnciaquesirvadebaseparaaaquisiodonovocontedo.
Dessamaneiraoprofessorirdespertarointeressedoaprendizparaaconstruodonovoconhecimento.
Apresentao:nestesegundopassodeveseapresentarocontedochefedoprocessodeensinoaprendizagem.
Herbartdefendeaidiadequeaexposiodocontedodeveocorrercomclareza,oqueparaele,partirdoconcreto
paraoabstratoou,quandosereferirmoral,partirdasexperinciasmaissimplesecompreensveisparaasmais
complexas.
Assimilao(ouassociaooucomparao):umavezqueonovoassuntofoiintroduzido,isto,umavezqueforam
apresentadasnovasidiaseconceitosmorais,histricosecientficos,estesserocompletamenteassimiladospelos
alunosmedidaqueforemrelacionadoscomasidiaseconceitosjconhecidos.Oalunojcapazdefazer
comparaes(diferenasesemelhanas)dosconceitosnovoscomosantigosefazerassociaesentreestes,assima
aquisiodonovoconhecimentoencontraoseulugarnamente.
Generalizao(ousistematizao):esseopassoondeamentedesenvolvidanasuacapacidademxima.Oalunoj
noprecisatantodeexperinciasconcretas,elejcapazdeabstrair,chegandoaconcepesgerais.Essepassotem
grandeimportnciaparaainstruonafasedaadolescncia.
Aplicao:esseopassofinal.oexercciodaquiloqueoalunoaprendeu.Agora,aidiaaprendidafarparteda
mentefuncionaleauxiliarosernasuainterpretaodavidaedetudoqueorodeia.Umconhecimentoassimiladoe
aplicadoaseguranadequeasinformaesquepassamosparaoalunonoserosobrecargasdedadossemvalor
paraamente.Assim,asnovasidiasadquiremumsentidovitaledeixamdeserumacmulointildeinformaes.

Todoesseenfoqueerataxonmicoeestavaordenadodemodoaserconsideradoummtodocientficodeumainvestigao
indutiva.Herbartcriaqueporestesmeiospodiacriarseumalunocomumavisodemundoverdadeiramenteobjetiva,cientfica
eassimeliminariaapossibilidadedeerro.Dessaformaainda,desenvolveriaamoral,pois,conformeessealunoadquirisseum
crculodepensamentosistematizado,teriaautocontrolesobresuasvontades.(Bowen,p.312,1985)

http://webartigos.com/artigos/aessenciadopensamentodejohannfriedrichherbartumacienciaeducacional/107111 6/9
08/02/2017 AESSNCIADOPENSAMENTODEJOHANNFRIEDRICHHERBART:UMACINCIAEDUCACIONAL

Efinalmente,disciplina.Esseoprocedimentoquetemafunodepreservaremanterfirmeavontadenocaminhoepropsito
davirtude.Essaaodirigidaparaofuturo(alongoprazo),resultandonaestvelconquistadapersonalidade(SARTO,1937).
Percebemosentoque,enquantoogovernoumaaoextrnsecaeheternoma,adisciplinaintrnseca,autnomae
fortaleceaautodeterminao(caractersticadoamadurecimentomoral)comobaseparaaformaodocarter.

QuantoaoCurrculo

Herbartafirmaqueeleextremamenteimportantenaeducaoescolar,assimcomoavidadaalmaabrangeidiasqueformam
ocrculodepensamento.Dentrodoquejfoiabordadosobreasrepresentaes,podemosdizerque,referindosetotalidade
doqueamentehumanapodecompreender,estasseresumememdoistipos,osquaisservirodebaseparaocurrculo:asque
nascemdaexperinciadascoisasedasquaisderivamoconhecimentodosobjetos,dasforasedasleisdanatureza,ouseja,
oconhecimentoempricoeasquevmdointercmbiosocialourelaessociais,destaspodemseaprenderanaturezado
homem,suasrelaespessoais,moralidadeereligio.Estasltimas,Herbartdenominasolidariedade.(Eby,1976,p.424)

Herbartconsideraapoesia,juntamentecomasmatemticas,osmeiosmaispoderososdecultura.Quantoaosestudosliterrios,
dpreeminnciaaogregosobreolatim,epretendequedesdeaidadedeoitoadezanosoensinodessalnguatenhaporbase
aleituradaOdissiadeHomerolidanoidiomaoriginal,tomadacomoocentrodetodooensino.

Apedagogiaherbartianaprocuraaomximogarantiradiversidadedeinteresses,abrangendosimultaneamenteensinos
eruditosemorais.NoquadroabaixoHerbartapresentaumresumodascorrespondnciasentreoqueeleconsideraosobjetos
deinteressedosalunoseasreasdeestudonosquaisseencontram.

Quadro1:Correspondnciaentreinteressesedisciplinascurriculares.

Interesses Currculo

Empricospermitemconheceromundo matemticase
externo(sensvel)einterno cinciasnaturais
(especulativo)

permitemconheceromundoda arteseprticas
intuioesttica

Simpatticospermitemconhecero histriaegeografia
mundosocial lnguaeliteratura
permitemconhecero
mundohumano
religio
permitemconhecero
divino

Fonte:HERBARTInHILSDORF,1998,p.109.

ConsideraesFinais

GrandescontribuiesdevemosaoeducadorJohannFriedrichHerbart,seudesbravarnocampodaCinciaEducacional,suas
idiassobreointeresse,acriaodeescolasexperimentaiscomoprocessoparareformaraeducao,ocarterdeobjetividade
deanlise,origornospassosseguidoseasistematizaosoalgunsaspectosquedeterminamasuagrandeinflunciano
pensamentopedaggico.TodoesseenfoquecientficoeexperimentalqueHerbartpreconizounocampoeducacionalcausou
grandeimpactonessarea.Hojepodemosafirmarquenosaberamosfazereducaosempensarqueestaumacinciae
deveserpensadaerefletidacomotal.

ParaGhiraldelli(2007),nossculosXIXeXX,noOcidente,ocorreramtrsgrandesrevoluesnateoriaeducacionalquenos
afetamatosdiasdehoje.Cadaumadessasrevoluesgirouemtornodeumaemergnciaeducacional.Aprimeiradelasleva
onomedeHerbart:aemergnciadamente.AscontribuiesdeHerbartnoperderamsuarelevncia,poisapesardetermos

http://webartigos.com/artigos/aessenciadopensamentodejohannfriedrichherbartumacienciaeducacional/107111 7/9
08/02/2017 AESSNCIADOPENSAMENTODEJOHANNFRIEDRICHHERBART:UMACINCIAEDUCACIONAL

avanadomuitoemfilosofiadamentenoseriapossvelfazerteoriaeducacionalsemconsiderla.Assim,aheranade
Herbart,estviva.

Quandoaeducaoseapercebeusobreaemergnciadamente,estapassouapensarnoprocessodeaquisiodo
conhecimentoeomodocomoseprocessanamentedoaluno,emcontrastecomosmtodoseducacionaisquesepreocupam
somentecomoprodutofinal.

NumaavaliaodotrabalhodeHerbartprecisoreconhecerqueessefez,nosc.XIX,granderevoluonocampo
educacional,filosficoepsicolgico.Estefilsofocomaintenodesairdeumpontoextremo,ondehaviachegadooIdealismo,
pendeuparaumafilosofiaRealistaondeaspessoasencontraramoracionalismonoqualsedesenvolveramascincias
modernas(Knight,2001,p.50)eondeeledesenvolveuasuacinciaeducacional,penatercaminhadoparaoextremodo
racionalismoedaeducaoutilitria.Hoje,asteoriasherbartianastmsidodesvalorizadasporvriosmotivos.Entretanto,as
deficinciasencontradasnasuateoria,vistasluzdesuapocanoanulaseusrendimentosexcepcionais.

Nopontodevistaaxiolgico,verificamosumpontopositivonaconcepoherbartiana:acrianadeveriaserensinadaapartirde
padresmoraisabsolutoseimutveisdentrodouniverso,eessesvalores,assimcomooconceitodeverdade,deveriaser
buscadoatravsdaobservao.eissosabemosqueeratambmumhbitodeCristo,aprendercomaobservao,nocaso
aqui,danaturezaespecificamente(White,2004).Entretanto,concordandocomametafsicarealista,somentesepodetercom
realaquiloquenossossentidospodemcaptar.Assim,Deus,comoocriadordessanatureza,detodoouniverso,dosprincpios
absolutostotalmenteexcludoeohomempassaaveroprpriohomemcomoumreferencialaserseguido.

Outrospontosquemerecemdestaqueespecialsoaquelesreferentesaosprincpiosemtodoseducacionaisherbartianosque
revelamumrespeitocrianaaoafirmarquejamaisdevemosadquirirumaatitudesuaatravsdaobrigao.Essapedagogia,
buscaconstantementedesenvolvernacrianaumautocontrole,umaobedinciaasuperioridadedoadultoeempatia.Para
Herbart,assimcomoparaWhite,abasedaeducaodeveserslidaenscomoeducadores,temosamissodeformaralunos
virtuosos,equilibradosequeencontremoprazernoserviodivino,certamentequeestaumatarefarduaquerequerdens
umfocobemdefinido.Portanto,nossodever,comoeducadores,sermosespelhosrefletoresdocarterdeCristo.
(ConfederaodasUniesBrasileirasdaIASD,2004)

REFERNCIASBIBLIOGRFICAS

ABBAGNANO,NVISALBERGHI,A.HistriadelaPedagogia.Mxico:FondodeCulturaEconmica,2001.

ARANHA,M.L.A.FilosofiadaEducao.2.ed.SoPaulo:EditoraModerna,1996.

___________.HistriadaEducao.2.ed.SoPaulo:EditoraModerna,1996.

BOWEN,J.HistriadelaEducacinOccidental:ElOccidentemoderno.Barcelona:Herder,1985.

BRUBACHER,J.S.AImportnciadaTeoriaemEducao.RiodeJaneiro:CentroBrasileirodePesquisasEducacionais,
1961.

CAMBI,F.HistriadaPedagogia.SoPaulo:UNESP,1999.

CLAPAREDE,E.AEducaoFuncional.Trad.JaimeGrabois.SoPaulo:Nacional,1940.

CONFEDERAODASUNIESBRASILEIRASDAIGREJAADVENTISTADOSTIMODIA.PedagogiaAdventista.Tatu/SP:
CasaPublicadoraBrasileira,2004.

DUNKEL,H.B.Herbart&Education.NewYork:RandomHouse,s.d.

EBY,F.HistriadaEducaoModerna:teoria,organizaoeprticaeducacionais.2.ed.Portoalegre:Globo,1976.

FERRARI,M.GrandesPensadores:J.F.Herbart.NovaEscola.SoPaulo,ed.175.Set.2004

FILHO,M.B.L.Psicologiaeducacional.SoPaulo:Melhoramentos,1967.

GHIRALDELLIJr.,P.OqueFilosofiadaEducao?RiodeJaneiro:DPA,2000.

___________.RichardRortyafilosofiadoNovoMundoembuscademundosnovos.Petrpolis,Vozes,1999.

___________.Paulo.AteoriaeducacionalnoOcidente:entremodernidadeepsmodernidade.SoPauloemPerspectiva,
SoPaulo:Scielo,vol.14,n.2,Abr./Jun.2000.Disponvelem<http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S0102
http://webartigos.com/artigos/aessenciadopensamentodejohannfriedrichherbartumacienciaeducacional/107111 8/9
08/02/2017 AESSNCIADOPENSAMENTODEJOHANNFRIEDRICHHERBART:UMACINCIAEDUCACIONAL

88392000000200005&script=sci_arttext>.Acessoem13fev.2007.

HERBART,J.F.EsboodeLiesPedaggicas.InROSA,MariadaGlriade.AHistriadaEducaoatravsdostextos.13.
ed.SoPaulo:Cultrix,2001.

HERBART.In:SARTO,L.S.DiccionariodePedagogiaLabor.Barcelona:Labor,S.A.,1937.p.15551563.

HILSDORF,M.L.S.PensandoaEducaonostemposModernos.SoPaulo:EditoradaUniversidadedeSoPaulo,1998.

HOZ,V.G.PrincipiosdePedagogasistemtica.Madrid:Rialp,1960.

HUBERT,R.HistriadaPedagogia:AtualidadesPedaggicas.3.ed.SoPaulo:Ed.Nacional,1976,v.66.

KNELLER,G.F.IntroduoFilosofiadaEducao.4ed.RiodeJaneiro:Zahar,1964.

KNIGHT,G.FilosofiaeEducao:UmaIntroduoaPerspectivaCrist.EngenheiroCoelho/SP:ImprensaUniversitria
Adventista,2001.

LARROYO,F.HistriaGeraldaPedagogia.SoPaulo:MestreJou,1970.

LUZURIAGA,L.HistriadaEducaoedaPedagogia.SoPaulo:Ed.Nacional.s.d.

MONROE,P.HistriadaEducao.15ed.SoPaulo:CompanhiaEditoraNacional,1983.

OLIVEIRA,M.R.N.S.OContedodaDidtica:umdiscursodaneutralidadecientfica.BeloHorizonte:UFMG,1988.

PADOVANI,U.CASTAGNOLA,L.HistriadaFilosofia.17.ed.SoPaulo:Melhoramentos,1995.

PEETERS,MF.COOMAN,MM.A.PequenaHistriadaEducao.7.ed.SoPaulo:Melhoramentos,1967.

RIBOULET,L.Histriadapedagogia.RiodeJaneiro:FranciscoAlves,1951.

ROSA,M.G.AHistriadaEducaoatravsdostextos.13.ed.SoPaulo:Cultrix,2001.

RUDOLFER,N.S.IntroduoPsicologiaEducacional.2.ed.SoPaulo:CompanhiaEditoraNacional,1961.

SALVADOR,C.C.,ettalii.PsicologiadoEnsino.PortoAlegre:ArtesMdicas,2000.

WHITE,E.G.ODesejadodeTodasasNaes.Tatu/SP:CasaPublicadoraBrasileira,1995.

___________.VidadeJesus.Tatu/SP:CasaPublicadoraBrasileira,2004.

WIKIPEDIA.Disponvelem:<http://pt.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Schiller>.Acessoem30demaiode2007.

ZACHARIAS,V.L.C.Herbart(17761841).CentrodeRefernciaEducacional:consultoriaeassessoriaemeducao.
Disponvelem:<http://www.centrorefeducacional.com.br/herbart.html>.Acessoem1dejunhode2007.

http://webartigos.com/artigos/aessenciadopensamentodejohannfriedrichherbartumacienciaeducacional/107111 9/9

Você também pode gostar