Você está na página 1de 4

5/23/2016 :: Le Monde Diplomatique Brasil ::

Imprimirpgina

Voltar

MUNDOECONMICO

ABolsa,ondetudofazsentido
Negciodadvida,controledeempresasprivadas,especulaovelocidadedaluz.ABolsanoapenasumadas
engrenagenschavedosistemacapitalistadesdesuaapario,encarnaumpropulsorfundamental:ainsacivelbuscado
poderdegerarcadavezmaisdinheiro

porPaulLagneauYmonet

Situadanaconflunciadaracionalidadeestatalcomaslgicasdemercado,aBolsa,aomesmotempo,umlugar,
umdispositivodetrocaeumespaosocial.Noincio,eraolocaldereunioeprincipalcrculodeencontrode
particulares,pessoasdenegcios,intermedirioslegaiseastutos.OacessoBolsa,emgeralumedifciode
prestgiodistinguidoemmeiopaisagemurbana,foipormuitotempoobjetodeconflitoentreessesocupantes.Ter
umlugargarantidoondeserealizavamastrocascomerciaiseraamelhormaneiradeteracessoabenefcios.O
desenvolvimentodastelecomunicaesedainformticaapartirdadcadade1980fezcomqueseespeculasse
sobreofimdadimensogeogrficadasatividadesdaBolsa.Contudo,alocalizaodessesestabelecimentosnose
modificounamesmamedidaqueoprogressodatcnicapermitiaimaginar.Aocontrrio,suasatividadesse
concentraramaindamaisemalgumasmetrpoles,emestadodeconcorrnciaintensaecontnua:Londres,Paris,
Frankfurt,ZuriqueeGenebra,naEuropaNovaYorkeChicago,nosEstadosUnidosTquio,HongKong,Xangaie
Cingapura,nasiaOriental.Instituiesfinanceiraspblicaseprivadas,tantoconcorrentescomocomplementares,
seconcentramnesseespaoquerenemodeobraaltamenteespecializada.Aconcentraofsicafavoreceo
intercmbiodeinformaocujovalornosereduzaoseucontedo:nosnegcios,aformadetrocarinformao
toimportantequantoaprpriainformao,porquecondicionaseuvalorefmeroeseususospossveis.Enquanto
asmaioresinstituiesfinanceirasdomundo(bancos,fundosdeinvestimentos,fundosespeculativos)utilizam
computadoresealgoritmoscadavezmaispoderososerpidos,asBolsasseesforamparamanterseusservidores
deinformticaomaisprximopossveldeseusmelhoresclientes.Dessaforma,aBolsadeParisdecidiutransferir
seuscomputadoresparaaperiferiadeLondresealugarespaosqueprotegemosfinancistasdacidadeparaque
elesganhemumpunhadodenanossegundosnatransmissodesuasordensparaaBolsa.

Trocascomerciais

http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=esp_ar&id=118 1/4
5/23/2016 :: Le Monde Diplomatique Brasil ::
DentrodeumaBolsa,sejaelaummonumentoarquitetnicoouumemaranhadoderedesinformticas,materializase
suasegundadimenso:umdispositivodetrocascomerciais.Aformaodospreosempricoscomosquaisse
realizamastransaesresultadeduasconfrontaespacficas.Deumlado,estoconfrontoentrecompradorese
vendedoresdeumoumaistiposdettulos.Aconcorrnciapelatrocaanimaaquelesqueestoprontosparacomprar
ouvender.Deoutrolado,entreosparticularesouasinstituiesquerealizamtrocas,seopemocompradoreo
vendedor:cadaumquerfazerprevalecerseuinteresse,contrrioaodacontraparte.aconfrontaosobreos
termosdetroca.1Seosdispositivosquepermitemodesenrolardessecomrciovariamsegundocadapasepoca,
todoscristalizam,nasregrasformaiseinformais,asrelaesdeforaentreaspartesdesiguaisqueconcorrem
troca.AdistribuiodosganhosdasoperaesdaBolsaentreessaspartesesuaintermediaoconstituemorisco
dessaslutasdepodersobreopoderdedefinirasregras.2

Intermediao

ABolsa,portanto,umespaosocialatravessadoporumalutadupla:atrocaeostermosdessatroca.A
confrontaoentreinteressesdissonantesdependemuitodaintermediao.Agentes(hoje,osbancos)realizam,por
meiodecomisso,astransaesdosquedoordensdeoperaesnaBolsa,masquenoqueremounopodem
lutardiretamentepelatrocaeseustermos.Essesintermediriossoconcorrentesentresiedisputamasordensde
compraouvenda.Parafazerprevalecersuasposies,investememestratgiasparticularesecoletivasinscritasnas
relaesdeforaque,paraalmdaBolsapropriamentedita,estruturamumespaofinanceiro,subespaodocampo
dopodernacional.3Nesseespaoondesedisputaopodersobreosdiferentespoderes,definemseascondiesda
autonomiaeacapacidadedeganhodosfinancistas.Tratasedeumlugarfinanceiroquecompreendedefato
instituieseagentespblicoseprivados(bancos,seguradoras,aempresagestoradaBolsa,empresascotizadas,
gestoresdeativos,autoridadesderegulao,bancocentraleministriodasFinanas),aomesmotemposolidrios
porquesempreestoemrivalidadecomoutrosespaosnaperpetuaodasatividadesfinanceiras,deinvestimento,
intermediaoougestoeconcorrentesemsuasprticasprofissionaisenadefiniodemodosdefuncionamento.
Aimposiodedeterminadaorganizaodeatividadesemvezdeoutraaformadeassentarumaposio,eado
ofciocorrespondente,contraasdeoutrosinterventores.

EntenderaBolsacomoumlugarespecfico,umdispositivodemercadoeumespaosocialimpedereferirseaela
comoomercadoporexcelncia.Aplenacompreensodasatividadesfinanceirasobrigaarestituirasdimenses
sociaisouseja,conflituosaseirredutveisperseguioatemporaldeganhosmonetriosdasinstituies,dos
agentesesuasprticas.AscondiesdeconstituioefuncionamentodeumaBolsaso,portanto,produtosdas
histriaslocaiscujascamadassedimentadasformamabasedosolofinanceiroonderepousa.Alongaduraodessa
instituionoquerdizerqueelasigaigualrevela,antes,asforascontrriasque(des)constroemsuamobilidade.

Concorrnciainternaeexterna

Noprincpiodessasdinmicas,emgeralcentenrias,estointricadasasrelaesdeconcorrnciaede
complementaridadenoseiodecadaespao,porsuavezconcorrentesdeoutrosespaosfinanceirosnacionaisou
estrangeiros.Essasrelaesdepoderseimbricamemprocessosdedisputaparaaelaboraoderegrasquese
repetememdiferentesescalas:formascomunsdeservirsregulaesoficiais,sejamditadasnacionalmenteou,
comoocasoatualmentedodireitoaplicadoaosnegcios,produzidasinternacionalmenteeemseguidatranscritas
localmente.4Assim,asinstituiesfinanceiraseseusagentes,notadamenteumaBolsaeseusintermedirios,
possuemseusprpriosritmosemfunodesuasposiesrelativasemumambientefinanceiroeoutrosespaos
sociaisnosquaiselasseinscrevemecomosquaisinteragem.

AstentativasrecentesdefusoentreoperadoresdeBolsasnacionaisqueapartirdadcadade2000passarama
seroriundosprincipalmentedeempresasprivadaselasprpriascotizadasnosmercadosgeridosporelaslembram
como,apesardadesmaterializaodastrocasfinanceiras,alocalizaodasatividadesdaBolsaaindaumdesafio
crucial.Em2011,aBolsadeLondrestentoutomarocontroledadeTorontoeadeCingapurafalhouemtentar
compraradeSydney,porqueindustriaiscanadenseseogovernoaustralianoseopuseram,pormedodeperdero
controledeumainstituioorganizadoradaeconomianacional.QuantoNewYorkStockExchange(NYSE),que
possui,entreoutras,aBolsadeParisdesde2007,elanopdesefundircomaDeutscheBrse:adireogeralda
concorrnciadaComissoEuropeiaconsiderouqueessaagrupaoconstituiriaumgrandemonoplionaEuropa,e
oLanddeHesse(cujospoderesregulamentriosseestendemDeutscheBrse,localizadaemFrankfurt)noquis
aceitarumafusoaquisiotransnacionalquepoderiaafetarafortalezafrankfurtianadeempregosqualificados.

Regulao

SeporumladoasBolsasnosomaislugaresdeencontrofsicoentrecompradores,intermediriosevendedores
dettulosfinanceiros,poroutrosuaslocalizaesconstituemaindahojecentrosdepoder:determinamsuas
jurisdiese,porconsequncia,acapacidadedospoderespblicosedasinstituiesfinanceirasprivadasde
determinadocampodepodernacionaldepromoverseusinteressescontraosdeoutraseconomiasnacionais.Como
http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=esp_ar&id=118 2/4
5/23/2016 :: Le Monde Diplomatique Brasil ::
diziaMaxWeberem1896:ABolsanopodeserumclubedeculturatica.[]Oscapitaisdosgrandesbancosj
nosomelhoresqueosfuziseoscanhes.5

AntesdeseperguntaremdequalpassairaprximamegaBolsa(dequeservecelebrarossucessoscapitalistas
deempresasprivadasquenoparamdepraticaraarbitragemregulamentriaentrepasesedeserviraosinteresses
crematsticosdeseusacionrios?),ospoderespblicos(regionais,nacionaiseinteroutransnacionais)deveriam
recorreraosmeiosdosquaisdispemapesardetudoaregulamentaoestritaeaspressespolticasparaque
asBolsascumpramsuafunohistrica:contereordenarocomrciodecapitalemdeterminadoterritrio.

BOX

AFifaditasualei

PorOlivierPironet*

Fundadaem1904naprestigiosaRuaSaintHonor,emParis,depoistransferidaem1932paraZurique,apsacrise
financeirade1929,aFifasetornouumamultinacionaldabola.Apesardoestatutodeassociaosemfinslucrativos,
ainstnciamximadofutebolmundialabocanhamaisriquezasquecertosEstados:em2010,seusnegcios
atingiramasomadeUS$1,3bilho.

Aoagircomoumaempresacomercial,suaspreocupaessoantesdetudofinanceiras.Eelavendecaroseu
carrochefe:aCopadoMundo,cujospromotoressegabamdasarrecadaescadavezmaispositivasemtermos
denotoriedadeereceitaaospasessede.MasascondiesparasediarumaCopasoasmaisdraconianas:
exoneraofiscaletaxadevaloragregado(TVA)paraainstnciafederal,seusempregadoreseprestadoresde
serviosliberdadetotaldeexportaoeconversodedivisasacessogratuitostelecomunicaessuspensoda
obrigaodevistoduranteacompetioetc.

AFifasereservaigualmenteodireitodeescolheraspropagandasquepodemserexibidasemumraiode10
quilmetrosdosestdiosessareadelimitadaconstitui,segundoaterminologiadafederao,umazonade
comrcioexclusivo,daqualsobanidasasmarcasconcorrentesdeseusparceiroseosvendedoresambulantes.A
federaoexige,ademais,ainstalaodeumacidadedepatrocinadoresdepelomenos35milmetrosquadrados.
Tudoissoimplicaumcusto(exorbitante)deseguranaquedeveserinteiramentecobertopelopasorganizador.1No
Brasil,ondeserrealizadaaediode2014,vozesselevantamdesdejparadenunciarosmandamentosdaFifa
eaintromissodeseusrepresentantesnosnegciosdopas.Almdesuasexignciashabituais,afederaosolicita
ainscriodenovosdelitosnocdigopenalbrasileiro,apossibilidadedevenderbebidasalcolicasnosestdios
proibidashdezanos,arevisodaleiquegaranteentradaspormetadedopreoamaioresde60anose
estudantes,assimcomoacondenaodedoisanosdeprisoparaaquelequeatentarcontraaimagemdos
patrocinadores.Sotantasasmedidasextrassolicitadas,que,segundoarevistasemanalIsto,constituiriamum
Estadoparaleloserigorosamenteaplicadasecolocariamemriscoasoberanianacional.2

*OlivierPironetjornalista.

1DuranteaCopadoMundonafricadoSul(2010),acidadedePretriatevededesembolsarcercadeUS$200
milhessomenteparaasseguraraordempblicaduranteumms200milpoliciaisforammobilizadoscomos
impostosdoscontribuintes.

2AFifaatacadaporDilmaRousseff,CourrierInternational,Paris,27out.2nov.2011.

BOX2:

Politcnicosemestgiodecontatoshumanos

EmestgiodecontatoshumanosemumafbricadeaoSacilor,emjaneirode1974,umpolitcnicoapresentou
suasanlisessobreRelaesdetrabalhadoresentreelesmesmos,edostrabalhadorescomseutrabalho.O
responsveldaempresaoacusariadesermanipuladopelaConfederaoGeraldoTrabalho(CGT).

Deformageral,osantigosoperriosnosorespeitados.Sotratadoscomocrianas,comopessoasquedevem
sertoleradas,queestoaliparaganharavidadeformamedocre.Escuteiumuniversitriofalardeumsenhorem
suapresena:Eessea,felizimbecil,passouavidatodafazendoessetrabalhoidiota.

http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=esp_ar&id=118 3/4
5/23/2016 :: Le Monde Diplomatique Brasil ::
Olugardaspessoasemumaempresatemimportnciaextrema.Otrabalhodegabineteparececonferiruma
responsabilidadesoberana,umapromoo,elogoessapessoaconsideradaimportante.Oscapatazesso
amveis,poissoconscientesdesuaposiodeexfuncionrio,peloqualagoraresponsvel.

Oengajamentopolticodeumindivduonooafastadogrupoamenosquesejasindicalizado.consideradoum
animalcurioso:Elecheiodeideias.

Porfim,osvelhossolteiros(commaisde30anos)somalvistos.Chegaramaafirmarqueumdelesnotinha
bolas,esimnozes!.

Anedotasparte,comentooquedizooperriosobreseutrabalho.Nofimdascontas,essaopiniocomumque
cimentaaunidadeefraternidadedostrabalhadores.Duasfrasessituambemoproblema:Nossavidaumavidade
escravosOacidentesempreculpadotrabalhador.

Aescravidoemquestoestmaldefinida.Eletemasensaoprofundadeestarnabasedapirmide.Ningum
ignoraqueaetiquetadeumtrabalhadorespecializadoescondeadesimplesmodeobra.Atrsdeles,noh
ningum.Etalvezessesimigrantesqueelesacolhemtomaltomemsuasdores:Comoaceitartrabalharavida
inteiraprostrado[aaposentadoriaaquiaos65anos],quandosabemosqueumOS[operrioespecializado]ganha,
aos5560anos,1.800a2milfrancospormsequeemtrsdecadaquatrodomingospormsobrigadoavir
fbrica?.

Nosefalamuitosobresegurananafbrica.Nesseofcio,usamosmquinasextremamentepotentes.Os
acidentes,menosfrequentesqueantes,permanecemnumerososemuitasvezessograves,porqueotrabalho
perigoso.Fuitestemunhadeumdrama.Umgaroto,de30anos,permaneceuumanonohospitaleperdeupartedo
movimentodeumaperna.Quemresponsvel?Otrabalhadortemconscinciadequenoestseguindoasregras
desegurana.Masexisteumacadnciaarespeitar,queaaplicaoestritadosconselhoscomprometeria(parada
dasmquinas,deslocamentosmaislongosdeumlugaraoutro).Tambmhaquestodohbito:ooperrioque,por
centenasdevezes,norespeitouumadiretrizdeseguranae,umdia,distrado,viusenasgarrasdamquina.
Entosetratadecertoacordotcito.Toleramseasinfraesdossubordinados,masquandoaconteceumacidente
asacusaessetransmitemnosentidoinverso.

preciso,finalmente,mencionaroacidenteinevitvel,quasepremeditado:Comoaceitartrabalharoitohoras
seguidas,sobumbarulhoquedepoisdequatroanosdepresenanomesmolugarnostornasurdos,pelomenos
parcialmente?.

Fonte:SergeBonnet,Lhommedufer.Mineursdeferetouvrierssidrurgisteslorrains[Ohomemdeferro.Mineiros
deferroeoperriossiderrgicosdeLorraine],PressesUniversitairesdeNancy/ditionsSerpenoise,NancyMetz,
1985.

1MaxWeber,LaBourse[ABolsa],Allia,Paris,2010.

2CraigPirrong,Atheoryoffinancialexchangeorganization[Umateoriasobreaorganizaodatrocafinanceira],Journal
ofLawandEconomics,n.43,v.2,Chicago,2000.

3PierreBourdieu,Champdupouvoiretdivisiondutravaildedomination[Campodopoderedivisodotrabalhode
dominao],ActesdelaRechercheenSciencesSociales,n.190,Paris,dez.2011.

4SigridQuack(org.),Law,expertiseandlegitimacyintransnationaleconomicgovernance[Lei,competnciae
legitimidadeemgovernanaeconmicatransnacional],nmeroespecialdarevistaSocioEconomicReview,n.8,v.1,Oxford,
2010.

5IsabelleKalinowski,Lecapitalismeetsonthique:unelecturedeMaxWeber[Ocapitalismoesuatica:umaleitura
deMaxWeber],Agone,n.33,Marselha,2005.

Palavraschave:economia,Bolsadevalores,Dossi,poder,finanas,especulao,capitalismo,divda,dinheiro,bancos,funos,
investimento,comrcio

http://www.diplomatique.org.br/print.php?tipo=esp_ar&id=118 4/4

Você também pode gostar