Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
https://books.google.com
/6343
I V S T I L I P S I (2.
SAT VR NAL I VM
S E. R. M. O N V M
L I B R I D V O,
Q VI DE GLADIATORIBVS.
Editiovltima, &catigatifima.
A N T V E R P I AE,
E X O F F I C I N A P L A N T IN I A N A,
Apud Balthafarem & Ioannem Moretos.
M. D. C. X W I I.
Qu;vtunturvimovetere,/apientes putat:
ficnos,quido(trina. Wale, & me ama, hactuêre.
I VSTVS
;
I V S T V S L I P S I V S
C H R IS TO P H. P L A N T IN O
S. D I C O,
I. Lips I
7
I. L 1 P S I
S A T V N A L I V M
S E R M O N v M
L I B E R I. -
С А Р. п.
- B 3. Nec
I4. S A T W R N A. L. S E R M O N V M
feduam (malimnegandinotâ,
ſemel lsta Sed & Perſius : fed haud,vt dibapha fignificet)?i£fi. #77 ºntº,
рдтENт овPictuвадвү
|
| - -
[ullululullullulullulum, Mill,
mumuuwwwwwwwwunumlimi
|
L I B E R I. 2. I
8 μο, Ro
marunt,Sammitiumque momime appellarunt. Ab ijs crgo auidè hau
rnºmi imoi ferunt Romani. de quibus Nicolaus Damafcenus : Tàç%///9ro
táti.
μαχων 34a*,inquit,& μόνον εν πανηγύρεσι ήθεάβοις εποιέντο Ρωμαίοι,αλλά
καν ταις εσιάσεσιν, ακαλε δ'εν τινες πολλακις όαι δείπνοντες φίλους όλίτε
άλλοις, δόπως αν δύοήξία ζούγηϊδοιει μονομάχων, ότε και κορμώέντεςδείπνg
κ. μέθης, εισεκάλεν τους μονομαχες βομεν άμα εσφάττεό , αυτοί δι' έκρότεν
82ì raroid tºoo.id eſt:Spettaculagladiatorum non perferia, tantùm
es in theatrừ Romani exhibuerunt;fedpriuatim in conuiuijs Quin
&- ad caemam fæpè amicos vocare foliti, cùm ob alia,tum vt bima aut
terma paria gladiatorum viderent: quos vimo iam &- cibo madidiim
trò vocabamt. atque ille quidem trucidabatur : iffiplaufum manibus
dabamt,t4mquamim re lætá. Nec de alioritu Horatium exaudio:
Horatiº Cædimur, ø totidem plagi, conſumimus hoſtem
explici“ из.
Lento Sammites adlumina prima duello.
Lumina accipio, cænæ,præteropinionem florilegi Nಣ್ಣೆ
Perfc
L I B E R I. 2.3
Perſeuerauitillemosadextrema imperij tempora.Capitolinus
dc Vcro: Gladiatorum etiam ffequátú(ita inibilego)pugnas in com.
uiuio habuit,trahems camam im mo&fem , &- im thoro comuiuiali condor
miems. Lampridius de Antonino: Gladiatores ante conuiuium pu
gnantes,fibiffequemter exhibuit.Atque hi conuiuales gladiatores . .
funt,quos Cubiculatios Lampridius in Commodo dixit: lmterj:
hæc habitu viâimarij vi£fima immolauit: in aremâ rudibus;inter cu- .
bicularios gladiatores pugnauit lucemtibus aliquamdo mucronibus. Ita
aullò vcriùs docco,quàm Turncbus:qui Rudiarios pro Cubi-' %'j.
-- - - - - Lampridia
culariis fubftituit,deà nonfauente.Nam & Dioillumin publi-lidi de
fenfa, di
cofine ferro;Kaidomi
memorat: gladiis,&ad
άματαμέλα, cædem
inquit, οικοι vfque,dimicaffe
μεν, ως και φονεύειν τινάς ε com-í
δε τω :” ad
κοινώ, ανύσιδήρε δαν όαιμαβςανθραπείε, ideft, Εt digladiaύaturdo
mi quidem,etiam adcedem quorüdam,im publico autem,fine ferro,&:
finefanguinehumano. Defierat Duza, & adeum ego: Sed centen
hanc legitimatm in conuiuio pugnam fuiffe, an quafi lufum?
Hoftibus quidem noftris, inquit, fit hic lufus.prorfus legitima
pugna,& cum applaufu conuiuantium,occidebãt, occideban
tur. Ita Nicolaus: cuius verba, vt video, præteruolarunt tuas 3**.
aures.Vultu auetfatus feritatcmieam Victór,Dibonitcrudas & É'
immanescpulas ! inquit.&iam miror Lapitharum conuiuia in
proucrbium ifle,non ifle Romanorum. Qujd illos culpas? re
ípondit Duza.nos cccc Galli nihilo meliores.Pofidonitis;Kxro, £?
inquit, <§£rò ôéro» gorogzâzw. Galli fùpercemam digladiantur.?grum
Imòhöc ampliùs fcribit, eòdementiæ proueétos,vt paullulo"*"
argento vel vafis aliquot fiétilibus conduóti (quæ paéto fcilicet
propinquis darentur) fupiniin fcuto immobilefjue iacerent,
àtqùeibi acccdens aliusiugulum iis incideret. Atcnim, inquit
Victor, de Germanis id accipi commodius veriusquc cft. Scis
enim quomodo Græci vſitati voce Kaai).
C AP VT
2.4 - S A T W R N A. L. S E R M O N W M
C A P W T W I I.
Gl;diatori; & Gymnicos ludos: fed nouèilla traducta Romam, nec mihi
Ä?” nunc curæ. Dicam de Gladiatoribus,vt petiftis. quod inter
%
leöerrimi. cmnil fcire vos volo celeberrimum fuifle frequentiflimum z
que
1 1 в с к 1. 25
íue Romae. Cicero adfirmat feriò, oratione pro Seftio: équi
3. exi$timo mullum tempu effe frequemtiorú populi,quàm illudgla
diatorium : meque concioniã vllius , meque verò vllorum comitiorum.
Et in quo Cicero,de
bat.Idem plebs maximè vel deleótabatur,
gladiatoribus:Id vel veriùs, infanie-
autem ffetfaculigemus erat, $£ffi*
•گ
*-
D 2. poëtice".
2.8 S A T V R. N. A. L. S E R M O N V M
poëticè & uya^wror appellat tria bella; non aliter quàm anteà
Tres Threcum pugnas.Nifi quis tamcn tres fella capiát, triplicem
illum confeflum Scnatus, Equitum, Plebis. Hæc origo. & fàl
lor? an numquam rep. illâprifcà data munera, nifiifi funere,
glin te: &, vt Liuiusappcllat, mortä caufsd ? Non fallor. Illum ipfum
鷺 fcriptorem videamus, qui, in libris quicxftant, pleraque ea fe
#j;„ riò rccenfuit & cum curâ. Libro xv 1. narrauerat (id enim ex
j£*j* Epitomâliquet)tria paria data â Iunijs. Ecce annis quinqua
1. ginta pòft, (non enim priùs inipfo Liuio reperio) réfertdata
*** paria duo & viginti, anno vrbis DxL. Verba eius è lib.xxiir.
M. Æmilio Lepido quibis Confulfuit,filij tres L.M. Q ludosfumebres
per triduum, &> gladiatorumparia duo cs: viginti per triduum imfó
ro dederunt. Iterùm libro xxxi interiectis qüatuordecim fer
mèannis, P. Sulpicio C. Aurelio Coss, paria vigintiquinque.
Ludi,inquit, funebres eo ammo per quatriduum in foro mortù M.Va
lerij Leuimi caußá paria quimque &/vigintipugnarüt. Et lib.xxix.
P. Licinifuneris caufá V/ceratio data, es”gladiatores cxx.pugna
7'и77f. Qui numerus grandior, quàm vt conueniat in id æuüm:
fcribamq; gladiatores Lxx. Deniqueetiam,anno vrbis DLxxx.
paria datatriginta feptem: quodvelut primariæ magnificentiæ
fecenfuit lib.xLI. &Munera, inquit, gladiatorum eo ammo parua ali
днot alia data.vmum amte cetera infigne fuit,vt per triduum quattuor
獻帶 homines pugnarimt. Nec'pluricns, quod mens mi
துேಶ್ಗ
Ἀ:'. hifuppeditet,gladiatórum mentio in Liuio: nifilib.xxvIII. de
j££' Scipionis munere, quod in prouinciâ præbitum, non Romæ.
::” Scipio, inquit, Carthaginem ad vota foluenda diis, munusque quod
' mortù caußá patrù patruique parabat, edendum rediit. Viétor hîc
interpellans, Quaefo, inquit, quod confilium aut quodotium
'Liuio, in grauem illam hiftoriam res ludicras intexcre, & has
vcrènugas? Pighius, Nugas nobis, inquit: non Romanis, qui
oladiate:
rum editio
hæc talia etiá referebant in Aéta vrbis.atque indc fcito Liuium
# hauſiſſe. Satisidliquet ex Epiſtolâ Ciceronis ad Caelium : à
#.. quocùm pctijffet a&taomniavrbis ad fe mitti; ille gladiatorum
compofitiones miferat, Ciceroneleuiter irridente & indignante.
Sed ne excidam, quod dicitur, à lineâ, in funere tantùm olim
ra nam in notigladiatores: nec co omni, fedvirorum principum, illu
omni mur
Ἀ. ftriorumquc. Non enim dabantur, crcdo, nifiinfunere Indi
firi, ćtiuo.
- L H B E R I. 29
&tiuo.Cicero fuadet II.de Legibus:"Reliqua fùmt im more,inquit,
funu vtindicatur,fiquidludorum.EtFeftus: jndičiuafunera funt,
quibus adhibentur mom ludi modò,fedetiam defùltores. Spcétauit eò
Spartaci immanefaétum,qui illudens,& quafiimitatione Ro
manà, Crixo è ducibus ſuis caſo, coc. captiuorum morte pa
rentauit,hocgladiatorioritu. Appianusharrat, & Florusclc-j££*
ganter: Ille, inquit, deffipendiario Thrace miles, de milite defertor, Å..,
inde latro, deinde in homorem virium gladiator, defunéìorum quoque *** r
i
:
TDammati parta.
-
- -
- /
Apud Perfium fenex,
— at tu meus heres ፅ፰•
- - - - feat ºff
Egregiègeffaa indico. -
111 O
L I B E R I. - 33
niolibrovII. Epiftolarum. Addite & Tertulliani verba , quæ
fuprà. Item nouo nomine & re
Æ R A R 1 1. Ita enim fanèin Lampridij Alexandro legitur:
Ærarios verò inflituit quide areấitavetus leſtio)fiſiederent mu ::::::..
mera,eademqueparciora.quamquam emendandum cenfeo, Arca- jiui.
rios inftituit, & mox, de arcâfifi. Arcarijenim apud'Symma
chum, Caſſiodorum, &in Codice Theodoſijlecti, qui pra- "a
erant arcae. Denique * Symmachii
IMPERAToREs, ita quidem frequcntcs, vt hoc eximium £;:
cenſuiſſe videanturinter munia Principatus. Dabant cnim j££%,
Natali ſuo: dabant Quinquennalibus, Decennalibus, Viceſi- rin,
malibus : dabant in Dedicatione publicorum operum: in Vi
étorià & triumpho: & per variam occaſionem, vti exhiſtorià
inferiorisæui promptum colligere, ncfaftidium vobis pariam
totexemplis.
- С А P v т х.
morum ßudium plerifque iuuenum accendit. Nec dubiè alij reges & 1wd«á.
gggg*• i»
dynaftae,in fuá regna. Et profanæ folùm gentes ? imò |مهiممهecce
- - -
ἐt.
- 臀 ه: A /et% ۶۰
-
A. M. V N I. O. A. F.
M. I. N. E. V. A R I STO
*id քի,
*
S P L. E Q_R. P A T. CO L. ஃ.
O M N I B. H O N O R. equiti Re
N IT I D E. FV N C TO ஃ
O B. I N S I G. N. E. M. E. I. V. S. E D IT I O N E M . ві4.
M V N E R I S. B I D V I. P O P V L O
P O S T W L A N T E. B I G A M
P L A C w I T. E. Q. v. Es T. s T AT v A
IX E C R. E. T. O. O. R D I N I S. E. W. M.
OR NA RI
L. D. D. . D.
36 S A T W R N A L. S E R M O N V M
M A X. PR IN C I PIs. DI E.M. G L AD I A To R v M
E. T. O M N E M. A PP A R A T V M. P. E. C. V N I A. S W A
- E DI D I T
C O L O N I. ET. I N C O L AE
O B. M. V N IF I C E N T I A M. E. I. W. S
- L. D. D. D. -
bus. -
С А P v т х 1. \, : , , , * ふイ
::*
orb4 ~~444-
R I GIN EM videtis, progrefumque: & quâmnonte
* * - -
-
äta per hosmerè à funere orta res, quæ reuerâ funus & peftis orbi
*** terræ, Credo, imò fcio, nullum bellum tantam cladcm vafti
- / - - - w
鷺
TPars fecunda, Deloco. cùm duplex,primò de Ludo di£fum.Cui rei
inuentus : quàm multi Rome : qui prefecti esº adminiftri. De vi
£fu &- fàgimágladiatorum im hù ludä. qui fuére etiam extra Ro
mam. (Valiquid de ludorum formá.
D locum tranfeo. qui duplex, Ludus, & Arena. Illum
appello,vbi habiti altijuegladiatores: hunc, vbi dati &
produéti. De priore, priùs. Ludus gladiatorius, inquit Ifidorus, :
inde di£tus quòdimeo iuüemes vfum armorum comdifcant. Nam pri-£"
mò credo gladiatores domi & in reliquâ familiâ fuiffe; imöhccfjt
eruditos valdè ad pugnam fuiffe. Polybius hoc mihi dicit, nec
ratio abnuit, quæ vult prima omnia rudia magis & impolita
effe. fed Polybius ita in fragmentoapud Suidam: Kai τὸ ἐν πυ
λαόν Σποτε κρατίς και εγένετο το δα Ρωμαίοιςήμονομαχία εν δε τω καθ' ημάς
πολυάδοι όρm?): Olim &- imitio apud Romanos mudù viribus gla
diatorumcertamen comfiabat; mumc autem plures vie &/ modi reperti.
Significat necgencratam multa fuiffe, quàm mox dicam : ncc
itém ludos, in quibus accuratè docerentur. qui tamen, cre
ſcente numero & crebritate editionum, publicè ſuntaperti, 8.
inijs Magiftri. Etfiquidam fplendidiores,
, - F 2.
etiam poft inftitu
tOS-
44 S A T V R. N. A. L., S E R M O N V M
T. FLA
- 1. т в в к т. 45
r. F L A V 1 O. T. F. G E R M A NO
C W R AT OR I. T R IV M P H I. F E L I C I SS IM I
G E R M A N 1 c 1. s E cv N D I. 1 M P. c AE s. F L.
D O M IT I A N I. A. W G V S T I. EXO R N A TO
s Ac E R D of I. S P L E N D ID 1 S S I MO
в о м т1 г. м п ы о к г кос. "хx. н в к :
P R O C. P A T R I M O N I. P R O C. L V D I. M A G N I tum.
P R O C. L. V. D. I. M. A T W T I N I
Neclógè diuerſi abiſtis Curatores munerum acvenationum: ci
quoruiî métio Suetonio in Caligulä,cap.xxvII. Etyis addam ""
quodvos medici rideatis,Viétor? Medici etiam fui fingulis his :j*
lüdis : neclegihunc:
Lapidem id noui faeculi inuento,
' fed diu ante Imperatores. iijii fºe
S I L V A N O. S A N C T O
C. A V S T R V N IV. S. M. E. D. I
C W. S. L. W. D. G A L L I C
в окт I c. в т. в хвок.
ET. s 1 GN. AEN.
V OT O. S W S C E P.
L. M.
, D. E. D. I. C. K. A. L. M. A. I
, L. M. A R C I O. ET
S E X. I W L I O. CO S.
P. P. O E T Í L I V. S. P. L.
s Y R v s ,,
: LAN IS TA. . A D. A. R. Fo R IN
Gloſſarius liber, Lanifta,Asåοξόφος, μονομαχοξόφΘ»,όλιςάτης μονομά
xor.Laniftaeauium,ctiam apud Columellam, quiaues condo
4. cefaciunt
48 S-A. T W R N A. L. S. E. R. M. O N V M
Familia Tota autem manus quæ fub vno Laniftâ, Familia appellaba
£** tur: &eum dicebant Familiæ præeffe.Cicero pro Sullâ: Atpræ
fùit fámiliæ Cornelius, Iam fîim paramdi fàmiliâ fùfficio eß mulla;
quod præfuit, mihiladrempertinet. Nam hunc Cornelium fcili
cet fuiffe pro laniftâ. In lapide prifco MvNvs. FAMILIAE.
GLADIATORI AE. Suetonius Augufti cap. x l I I. Cùm ve
malicios &/ Lamiffarum fàmilia vrbeexpuliffet. Seneca de Benefi
ciis : Lamiffa , quifàmiliam fuam fùmmâ curd exercet atque ormat.
j* Hinc natum prouerbiú Ciceroni familiare, Ducere familiam:
- quod idem cenfeoacfamiliæ præeffe; fumptumqueabhacip
sàlaniftarum praefeéturâ. Cicero in Antonium : Luciu quidem
fater,vt quiperegrè depugnauit,fàmiliam ducit.Idem alibi:Sentem
tia,quae fìmiliam ducit. Et: Accedit,quòdfàmiliam ducit,im iurefcien
tia. Nam qui caput inaliquâ re princepfque, benè Ducere eum
dixeris & Ducem. Sic in Hiftoriis pafliim Ducere ordines; in
Quinétiliano, Ducere claflem. Nec vis verbi huius adhuc
fatis intellecta: non certè ab iis qui Adagia nobis concinna
Doāores runt. Hiijdem Laniftae, honeftiori & inuidendoverbo Do
£* άores dicti. Valeriuslib. 11. £x ludo c. ValerijScauri do£ìoribus
gladiatorum accerfitä. Quin&tilianus Declamât. cccII. fm ludo
fùit, Fuerumt & doâores, ® medici, & miniftri : meque tamen illo
#* gltdiatorum nominetenentur. EtMagiftriCiccro iii de Oratorc:
Magiffer hicSamnitium fummá feneäute eff.Vidclicet quia gladia
£* toresnouitios & tironés docebant. Qüin ijdem Cömiiientari
dicuntur,& dare Di&tata:verbis omnibus à meliore ludo fum
ptis, Cicero de MagiftroSamnitium: cottidie commemtatur,
- -
气旋 aſ
- 1, 1. в Е к 1. - 49
fär apud Suetonium, à plerifque Senatorum & equitum preci
bus enifus eft,vt ipfî difciplimam tironum fùfciperemt,&- exercemti
bus Distata
vt vos alloquar. fedTertullian
darent. us ad Martyres:
tamem &/ gladiatores Nectantus
perfeâiffi mos momegofum, pidata
tamtùm dant.
magistri & præpoſiti fui, fedetiam idiote zo ſuperuacui quique ad
hortamtur de longmquo : vtfepè de ipfo populo 'D;£7ata fiiggejiapro
commisèrecineptè,
fuerint.N Dictata:q
e etiam fcripto. uia tgueiäpre
Iuuenalis de futurógla fua armorüm, #"
cepta diatore, I tú.
G 2 Satur
52. S A T V R N A L. S E R M O N V M
Saturmalia diuitem Sabellum
Fecerumt,meritò tumet Sabellur.
Meminit& Suetonius Augufto, cap.lxxv.& plures alij. quid
enim moror in re trità? Tu Pighi, dum intcriungis, bibe. Li
cet,inquit; nam fitiebamin hoc fermonum æftu, pueraffunde
largiùs. Dum ille bibit, ad me Lernutius, De muneribus mos
apph;g: mihi fatis liquidus: non æquè de ရွှံ့ပ္ရု့ quæ ipfa dona
££* taSaturnalibuslego. Suctoiìius Vefpaf.cap.xix.Sicui Saturma
* libus dabat virú •Apophoreta, ita &> Kalemdu &Martijfêminâ. So
des,illuftra. Nc id quidcm Lernuti, inquam ego, in altâ noéte.
£gid.ea* Nam Græco co nominc diéta propriè, quae in conuiuijs da
bantur auferenda. Ipfe Martialis, quilibellum co indice fcri
pfit,interpres, -
; &Tb
54 S A T W R N A Li S E R M O N V M
& Tiberius munus gladiatorium duplex dedit, alterum in fo
ro,alterum in Septis, auétoreTranquillo, cap. v 1 1. At Plinius
de ipfo Cæfarefénfit, nouiffimum idfuiffeförenfe munus,illo
editore.Tamen coeptum vilefcere & forum. opinor idcò, quia
frum non locafefui & fpeétationi parum apta. Itaque magnoambitulo
££, cum in foro Confules miagiftratüsque clientibüs tribulibúfvc
£££* fuisadfignabant,&inbcneficijloco.Ciceroorationepro Mu
cº - - - - - - -
Éius renà fàtis multis verbis: ad Atticum lib. 11. epift. 1. ggerit ex
3%£. me,num confueffem Siculis, locumgladiatoribus dire? Negaui.At ego,
fi- 4ati, inquit,mouur patromus inftituam fedforor, quæ tantùm habeat confù
larú loci,vnum
- 3. mihi folùm pedem dat.Et faciteò decretum Senatus
- - - - - -
£î:
bis,
hüicrei,vtreperictisiiDionc.
bis: quodfub Impp. fa&itatumfæpèvici&xiiii.
obferuo. Sed nonregioncs vr
mihi mens
onerare vos copiâ vulgariumcxemplorum. Explicui de loco.
C A P v T x v I I I.
T)e Spoliario,quod item pars ludi.vmde id diâum,&- cuirti pfuihue.
' Obiter etiam de obfèâmâ ludiparte.
I c Viótor, Nimium properas. Quodolim de Haterio
Auguftus, dete Pighi dixerim,Sufflaminanduses.Nam
quid fiet, nifilocus eieftinloco? Caput percuflit Pi
ghius,& Hem ! inquit, videte veftrum Cyneam. Abfque hoc
mogitore , res tam illuftris elapfa mihi erat. Sed retraham.
spoliarium Spoliarium non ipfe ludus, fedludi,vtappâret, pars. Exlapide
" prifco,quem Tyburevidimus: cv R Ar o R I M v N E RIs.
PV B L I C I. G L A D I A To RI. I I I. Q y o T. I s. TEMPORE.
HO NOR VM. Cv R A Rv M Qy E. svARvM. P L E N I s s I
M. O.
}
- L I B E R I. 55
MO. MVNIFICENTI AE. STV DIO. VOLVPTATIB. ET. VTI
LITAT IBVS. IPOPW LI. PLVRIM A. CONTWLERIT. LW DVM.
ET I AM. G LADI ATO R I VM. ET. SPO LIA R. SOLO.. EMPTO.
sv A. PECVNIA. EXSTRVCTVM. PVBLICE O B TV L E R IT.
Etiam Tertullianus abipfis Amphitheatris feparat: Ceterùm à
ſeculocoronantur G. lupamaria , &- latrimæ, &• piffrima, &/ carcer,
es- ludu,&- ipfâ •Amphitheatra, & ipfà Spoliaria,ipfèque Libitime.
Duétum nomen â re balneariâ.Nam exteriores cellule im balmeâ, dwáta
A bahneis
vox.
Spoliaria,di&tæ,yt notant Gloffae Latinæ veteres: vel,vt Græcæ,
A'το σωτ*e/or, Spoliarium. Vbi ergoin balneis exuebantur, ஆ a'
Cuireiße
vefte exfpoliábant, Spoliaria dicta. & à caufsâfimili,in Ludis. £
Nam ibi,credo,gladiatorum veftes,ornamcnta. Plinius in Pa
negyrico de Ærario differens: Numc templum,numcverè deum,mom
[poliarium ciuiumcruentarumńspredarüfeuum receptaculum. Imò
ámplius,locus ille ភ្នំ vulneratorum cgforümque.Caffius
/Ꮩ
C AP W T
-56 S A T W R N A. L. S E R M O N V M
С А в v т x п x.
Fimù comuiuij fermomifjue. per occafionem de Diludijs,item de ratione
imuitandi adhilaritatem imufitata hodie.Ammiamus expletus àcom
ieâurâ.“De &Mutitatione,eAgellius correëìus,&- Nomius.
Ꭰi; & fit iam fermonum paufa quaefo. Nam & ferum
eft,vt video: & in me quidcm omnis vis loquendiiam
vacuit. Itaque domuitionem paremus. Inclementivultu ego,
Tu Pighiceffes? nec perlimites illos eas, quos ipfe tibi pofui
fti? Non ego homotrioboli fum, fi id feram. Cras licebit, in
quit nuncte Lipſi, perhancderteram oro,mitte. Non, ſi per
hancfororem læuam quoque,inquam.Etiámne mittoad Præ
torem,vtteneótam ? Nccaetiam,inquit, fi voles. Nam mihi
decretum inhocSpoliario mori potiùs, quàm ampliùs in hanc
Arenam.Lernutius cum Viétoreinterueniens: Hercules multa
nox eft, Lipfi,inquiunt: & tempus abeundi. Egocommotior,
Etiam me 獸 meæ canes? Sed furgebatiam & Duza. Ita
ueego, Haecquidem confpiratioeft,inquam. atfedetefaltem
atera iftacircumfertür. Nam Pighio no[tro non aliâlc
Diki, ge diludiado. Sedit iterùm & reſpexit me Duza, Diludia tu
quid?
çjuid appellas? Appofitè ad hancrem, inquam. Nam, tempora
que gladiatoribus conceduntur inter dies mumerum quibus pugnatur,
Diludia dicuntur, vti fcribit ad illud Horatij,
T)plicetifte locus,clamo, esº diludiapoco.
vetusfcholiaftes. Hic Viétor, Verè fortafle Commentator,in
quit. tamcn mihiolimfententia mea non difplicet, Diludia cf
fe cùm medij ludi alio genere fpcétaculi interrumpuntur, &
quafi diffinduntur. Ita enim mòs, vt in mediâ fæpè comoediâ
aut tragoediá, Venationem aut paria aliquot gladiatorum po
fcercnt,taedijleuandi. Horatius teftis:
Si difçordet eques,media inter carmimapofeunt
- eAut vrfùm aut pugiles.
Et Dio : qui Circenſes diffiſſosait Venatione & Athletis inter
pofitis ,lib.Ιx.Αρκτοι μεν,inquit,μεταξύ τέδεόμε ήθ' ίπανων εσφάγησαν,και
αθληζαλήγωνίσαντο, ο παίδες ΑσιανοίΠυρρίχη ορχήσαντο : ideft,Κηβ Cir
cenfîbus imterpofiti @/ cafi, & athletæ certarunt, & pueri •Afiatici
“Pyrrhi
L I B E R I, 57
“Pyrrhicam faltarunt. Approbo, ait Duza. Et fimilis calamitas
{í Hecyrae interuenit, interpofito funambulo. Eius
enim fententiae querelailla Prologi,
jtapopulu/tudio/tupidu in funambulo
•Animum occupârat.
Etiam gladiatoribus : vt ftatim,
“Primo a£tu, placeo : cùm intereà rumor vemit
Datumiri gladiatores.popular conuolat.
Tumultuantur, clamant, pugnant de loco.
Cùm dixiffet, paterâ acceptâ ego Viétorem intuitus, Hancita
fpumantem,inquam,Latio & Latiae.Eduxi,& Vi&oritradens,
Viuamus, inquam; moriendum eft. Ille abominatus tam tri
ftem vocem, Quaefo,inquit, vitemus hancόνοςnuia in mensâ:
& defpue,neomen habeat tua vox. Egorifi, &, Homorcligio
fiffime,inquam, ita nefcis moremantiquum ? Numquam illi tauitej
hilariùsfe inuitabant, quin lacefferent lætitiam hoc ಗ್ಲಿ º
Atque adeò ipfa verba, vt protuli, apud Vibium Gallum in*
Cohtrouerfiâ Senecæ vii. lib.Ix. Comuiue certè tui dicunt, Viua- j?£
mua,moriendum e/*.Italcgo,non Bibamta,cum vulgo.Ritum non ***.
vulgatú obferuo in hacipsâ admonitione apud Ammianum,
lib.xvi. Nam pueri miniftricùm lumina menfae inferrent, fo
liti fimilia dicere. Ita enim fuppleam legamque defeéta hæc
verba : &Maligmitate fimili quidem 4gems in rebus in Hiffamiâ, adcae
mam itidem inuitatu,cùminfèrentes veffertimalumima pueros excla
maſſé audiſet ex vſ", Vincamu perun.....:.... lemme...... #
imterpretatum,atrociter deleuit mobilem domum. Lego,Viuamur,per-íT
eumdum eff. addiditque Ammianus calumniatorem aliquem fic£,
interpretatum eſſe, ſolemne verbum, tanquam machinaretur #
Dominus illealiquid magnum,& cum exitijfui metu coniun-“
&tum.aut, tanquam id detorfiffet in faeuitiam Imperatoris, fub
quo omnibus pereundum cffet.Hocccphonemaetiam in vete
riinfcriptione fepulchrali,
A M I C I.
D V M. W. I V I. M. W. S.
W I V A. M. V. S.
H 2. I. L I P's I
1. L 1 P s I
s A T V R N A L I V M.
S E RS V M
в вЕ к і І.
L і ーリイ
-º-, - --i .-
-------
С A P v т I.
C AP W T I I.
— carptores, archimagiri.
* Vbi
"سة ح - L I .B .E .R .I .I º 63
vbitamen,fartores, &, captores fubftituunt non boni arbitri;!:;i:
veterum coiiuiuiorum. Próprium cnim huic muneri Carpcn.j;"
di verbum. Apud Petronium Trimalcio, quafi per delicias,
identidem imperat, Carpe : & explicat conuiua veteranus, Vi
des illum qui obfomium carpit? (arpus vocatur,itaque quotiefumque
dicit,Carpe,eodem verbo &- vocat &- imperat. Qu9d proinde éft,
quafi tu Lernuti hunc puerum pocillatorem voces Fundum.
Sci[forcs ijdem diéti. Pctronius : “Proceffit fatim fcı//ör ; z» ad saf,,,,,
ßmphoniamitagefficulatus lacerauit obfomium, vt putares Darium
hydraule camtante pugnare. Qui locus fatis indicat, cur eofdem
Cheironomontas Iuuenalis dixerit -— @/ cheiromomomta vo- chirono
lanti Cultello -- Itemóue Sidonius lib. I III. Inter «Apicioj epu-““
lones, & Byzantinos chironomontas. Nefcio ancosipfos, Diribi- :ни.
tores dixerit Apuleiuslib.II. Tiribitorespluſculiſplendidèamitii,"
fercula copiofafeitulè fubminißrata, an potiùs, quifercula puero
rum manibus allata commodédifponerent,& collocarent (vt
ille iocatur)velut fub fignis. Vtraque certè notio in verbo veteri
Diribendi.Hos tamen poftremos,vcrbo magis trito Struétores siruiiores.
nominabant. Iuuenalis : - * * *
С А P v т I I 1.
CA P v T I I I I.
C AP W T.
$ A T W R N A L,
$ F. R. M. O. N. W. M.
* *
'L' 'I B E R I. I. 71
C A P W T v. -ºr -
- -
С A P v т v t.
ºu, vice. ecce intrat. Gratulatione & falute à nobis excipitur; non à Ler
;:;;::. nutio,quiadduââfronte, Homq infide, inquit, quidde te me
ÂÃÄÈÉT rui, vt diem tam feftum abfentiâ tuâ redderes nobis infeftum?
Hocherè pollicitus? Per fidem Lernuti,inquit Pighius,ignofce.
Nefcio quod purgamentum hodie egrediens calcaui: ita nota
biliter toto die infelix, & non meiiuris. Et fimul nefcio quid in
aurem Lernutio inſuſurrauit: iterumque altiore voce, In Cato
mum pofthacmaloinquit: quåm denuó ad hos Catones. Du
za ad illum, Non tu gratus Lernutio ? mihi certè. Non ille co
lumbarú liberatricium nuper iocundiorafpeétus ; quàm nunc
tuus. Ecce enim fuppofiticium tibi me fecerant boniifti Edito
res: at nunc fcilicet perte foluor. Soluam ego te? ait Lernutius.
Agite maftigophori, flagella& ignem. Quid ijs fa&turus ? in
quam ego. Vt hunc, ait, nouum auétoratum compellam ad
cœptam pugnam. Hem ! inquit Duza, ab igne mihi cautio eft,
Thetidis marinæ filio. Parco, magifter, potiùs.
C A Pv T v I i.
'Reditio adgludiatores.T)e generibu* eorum & difèrimime.T)e Secu
toribus primò;caußi momimù:rationepugnamdi,&- armú.
L A Q y E A R I O S
OrdiaràSecutore isab inſequendo Retiarium dictus,ait Iſido-sºern
rus. Et verum eft.nam fecutor propriè adfecla,comes,dx6* 893». 2. *
M. A N T ON I. M. F. F. A. B. P. H. OE BI t
M I L. Co H. x 1 v. v R B. S. P E R E N N I
s T 1 P E N DI O R. I I I I. S E C v To R. T.R. 1 B v N 1
Etalibi:
M. S I L. RO MW L I A N VS
м н ь. cо н. v 1 1. Р к. т. v 1 сто к i s
S E C W T O R. T. R. I. B.
- - 2. In Pe
76 s A T V R N A L. SE R M O N v M
„„„. In Pctronio etiam legoSccutulciam mulierem:Et pröpudor,in
quit,tamquam mulier fecutuleia vniu moää ta£fu omnia vendidit. fi
paronius reétale&tio cft,ab hoc eodem etymo,quæ virum appetat & fe
Ί* étetur ipfa. Quamquá & refpeétus ibi fortè aliquis ad rem gla
diatoriam: quia fugitiui illi, quos inducit Arbiter,olim in Are
nâ. At Sccutorum, inter certa gladiatorú nomina,mentio mul
ta. Ciceroad Attică lib. VII. Gladiatores Cefarë qui Capuefunt,
fànè commodè Pompeius diffribuit,bimos fingulis patribufàmiliarum.
numeru, Secutorum im ludo co. oo füerumt. id eft,duo millia.Ita inibi ma
j£* lo, quàm Ioo.cum Manutio &alijs, numerum exorbitantem.
Qujs enim crediderit quinque millia gladiatorum Capuæ fuif
fe, & quidem Secutorianæ, id eft vnius armaturæ?Iuuenalis:
cum Gracchoiuſſus pugnarefecutor.
Lapis Veronæ : AE D o N 1. sEcvToRI PvGN. VIII. Dioin
Commodo,Eagïro tíãzëłoei tä#>ix&ioe9çxøgu@g:*fu* eft armatu
cejtts rdeorum qui Secutores dicuntur. Lampridiusin eius vitâ: eApella
" tu eſt intercetera triumphalia momima etiam fexcemties vicies,Paulur
primum fecutorum. Vbi optem fcribere, Palus primus. Ccrtè enim
homen eft vilis alicuius gladiatoris, non cognomen Æmiliae
gentis. Ille autem fic diétus fuerit,quia immóbilis inuictufque
aduerfum oppugnantes , velut palus, ad quem milites exerce
p..i,.,, bantur.Suadet hanc fcripturam etiam Dio:Ea %oga\ a)\ς ἀδn
""" λωθείσιν αυτ8 επωνυμρις κίτο, ωeωτόπαλΘ Σεκετόeων, (i diduέtim ta
InC11 legas corrigafáue , ®öro; 7ráÀ©•. Nam nomen proprium
- E. R. V L E M. E. T. P E R.
*significat EM PT vs. D E C I D IT. "AM
vtrāne
rudiaries
Β Ο S• Ε Χ Τ Ι Ν ΧΙ Τ. : IR V
+
fwiffº,ó*. D 1 s. v T R o s Q P R O TE
醬 G.I.T. R O G.W. S. DE COR A
gn4/e. TV S. S E CVT O R. PV G
N A R W M. W. I I I I. W.A L E
R. AE. V X O R I. D O LO
, , R. E. P R 1 vw M -
RE L I QV I T,
1, I B E R I. I. 81
С A P v т I х.
T)eThrece.vnde ® quamdo orti de armù eorum,&- prefertim accu
ratè de Sicâ. -- º
С A P v т х 1.
- * 'Dimidium tegmem. * -
САР у т
88 - S A T W R N A L. $ E R M O N V M
CA P v T x I I.
Dc Eſſedarii,deque Andabati.g/devtraquerationepugnandi.
ILENTIBvs nobis,Heu capitafinclinguâinquir.fedpcrgo.
Haétenus potiffimos frcquêtiffimo{j;gladiatores produxi;
uperſuntalij,famoſinon adacquè, Eſſedarijſunt,quiex eſſedo
£pisti pugnât. Mentiocorum Suetonio, Calig.cap.xxxv. Cùm quodam
#” demumerä eſſedario Paroahproſheränpngnamſsruäſuummamumit
tentiftudioſiùs plauſum eſſet:proripuitfeèfpestaculửindignabundua
&-clamitäs,dominügentiumpopulum ex re leuiffimäplua homorúgla
diatoritribuemtem,quàm cófecratú Primcipibus aut prafenti fibi.Ite
rùm Claudio,cap.xxI. 際 effedariopro quo quattuor filij depreca
bantur,magno ommiüfiuoreimdulfiffet rudítabulam illicòmifitadmo
• mens populum quantoopere liberojufcipere deberent,quos viderët &•
gladiatoriprefidiograiieque effe. Ex quibusliquetinterlegitimos
gladiatoreseos fuiſſe: quandua mixtim,opinor,modò è curru,
: modôpedites prgeliatifint, Ñam defiluifecos,& pedibuspu
' gnaffe, praeitad fufpicandum Seneca in ioco Iulij Graecini, de
#" Ariſtone philoſopho qui ingeſtatione diſſerebat epiſtxxIx.De
燃 eodem cùm confùleretur Iuliu Græcimur , vir egregium quid femtiret,
Å” Nompoffum , imquit, tibi dicere nefçioemim quid degradufäciat. tam
quam de Effedario interrogaretur.Vbilegefim,degradus. Seruum
etiam habuiffe videntur in pugnâ,quiproaurigâ:exTranquilli
priore loco.Nefcio an in Artemidoro reftituenda haec vox: ôáò
Αeιδάριος,αργή, όμωeαν τηνγμιαίκα σημαίνει:ideft, Aridarius,ignauam
警。 fultum vxorem defignat.ncfcio,inquam,an legendum, stigeté
ÅT e/os.Credoreftituenda, quia coniungit cumciue Equite Anda
**"*** batâ.deinde exinterpretätione. Nam àpyirvelocem,vagamibi
acceperim : non otiofaminertemque. quodconuenitcum cur
ru & cum a&ionibus ftolidæ & morae.
Andatata, Andabate his proximi,fue draédéra,ed Latina cófuetudove
¿... tus Dinteriecit. Hipugnabantexequis,galeäfrontéoculoque
sui pt- teéti.VarronisSatyramfuiffefciumus,cuititulus, Andabatæ.Ex
“ cafragmentum, quodaptumhuicritui firmaridoleuiter emé
datum:Aurum,inquit,nonmimus praffringit oculos,quàm rêgêxpg
varro emi- ns.vbi Iunius olim nofter, quàm57a%raxpd*©•. Veriffimè ego,
““““ quàm rò zã =párog. Andabatam alloquitur : Et ô mi homo(ait
Varro)
I, I B E R I. Y. 89
Varro)aurum non minùs excæcatoculos, quàm tua hæc galea.
Qettè enim pugnabaptclaufis oculis,adeò vt origoadagijindc, ;';;;;;
Hicronymüs cöntra Iouinianum : Melius tamen eff quoädicitur, """*
claufis oculi Andabatarum morepugnare, quàm dire&afficula clypeo
mom repellere veritatis. Idem contra Rufinum : Habetur dialogus
apud Græcos Origenä &* Candidi:im quo duas Andabata digladiám
tes interfeffe&affemefìteor.Valet,dúos cgcos. Ambigo aíijdem
hifint, qui Dcfultores(etfi non mefugit communius paullòid
nomen fuiffe, & pertinuiffe ad eos quiex equo in equum fine
vllâ pugnâtranfiliebant,arte,)ob verba hæc Paufaniae,lib.v.Ad
Carpentum iumgebantureque diffuarie,è quibuim extremo curriculo
deſilientes ſeſſores, prehenſis manufºenis,admetam curſitabant qui
mos etatemeiſeruaturabijs qui Anabate appellantur.Sediſti Grœ- id
ci:& alij,vt videtur,à Romanis. .. non dubiè Arte- ::
midorus intellexit:1'παευς δε την γυμναίκα πλεσίαν μεν έή λέγει இல், சக
tp£a; J. & £xeaav , id eft: Eques verò vxorem prædicit diuitem &>
mobilem, fed quæ futura excors. Ita enim diuinat , quia Eques fine
vfu oculorum. Martialcm etiam de Andabatâ interpreter, vbi
Hermetem gladiatorem attollit, & variis armis pugnacem fa
cit, libro v.
Hermes belligerâ fuperbum haßá,
Hermes aquoreominax tridente,
Hermes cafidelanguidí tremendus.
Puto enim intellegit fingulis verfibus, Samnitem, Retiarium,
Andabatam. Qujd cnim aliud fit languida illa caflis, quàm
hæc tenebras & languidam caliginem inducens ? Ifidorus ne
fcio quid vani de iftis & imperfeéti: Gemera gladiatorum plura, ff*£';;.
inquit,quorum primum ludus equeftrium. Duo enim equites præce- :*
dentibuì priùs fignis militaribus,vnus à portá0rientis, âlter ab Occi-“
demtis procedebamt in equis albis, cum aureis galeis, mimoribus & ha
bilioribus armis : ficque atroci perfeueramtiâ inibant pugnam , dimi
cantes quoufque alterim alterius morte profiliret. Qge armatura pu
gnabat 31arti,duelli caußá.Nugæ mixtæ veris. De aureis galeis, gelis ii,
çredo illum re&è dicere : & cófpeétare interpretamentum Ar-'*"*
temidori, raggiar. Vtroſque, Eſſedariosidico & Andabatas,
Ciccroin epiftolâ ad Trebatium coniunxit: Sedtu in re militari
multò escautior, qui neque im Oceano matare volueris, neque effeda
M { {0ᏭᏛ
до S A T W R N A L. 5 ERM o N V M
ш. і в к к і т. 91
riosffe£fare : quem amteà me Andabatâ quidem faudare poteramur.
Necadaliosreferri placetquæ de Equisgladiatorum idens ille, É:*
proSeftio, fcribit: Qui quo tempore comje&uerat, mom modò gla
aliatores,fedequi ipfi gladiatorum repemtimú fibilù extimefcebant.
СА P v т x I I 1.
*.
t
M 2. EX
L I B. E. R. I. I. *
- 93:
--"
Ex ARTEMIDORI LIBRO I I.
С А Р v т x х x I і н.
Περί μονομαχίας,
Ονομαχένδε, δικάζεθ σημαίνει η άλλην πνα τασιν και μάχιν μα
•
χάσαέζ.μάχη τι. .32
*
ήδκή πυγμή
*/Z
καλείται,εί η μή διόπλων γίνε) τα δε
- -А z f ،- \ t an r
όπλα έχαν ό, τις υπολαβοι τυκτούειν, επειδή δε ανού ήθ' ονομάτων αυτών εκέσι
尔 -- ** è w * /2
مو - ハ ?"a、う ノ - > z -
βει, έυμορφο μεν λήψε) γuυαίκα και πλεσία , μεγαλα δε φegνεσαν όαι τη
υσία, δ3/ατετοκαταφρονέσαντBανδeός, ο κακών πολλών αιτίαν εσομένην. αει
> t I r- \ , «وع
م
ευγενή,φρένας
ル
δε 8κ έχασαν.
ſ
Ο δήαρμδάρειος, αργυν υμωεάν έγιμιαίκα ση
c -\ 2/ v -… / v \ \ , /
μαμνει. o ઈકે Φe9βακτωρ,έυμορφον μεν & χαριεασαν,λαμυραν ઈટે 19 ερατικήν.δι
, NY, .,\ Á / ºn 24 */ \ =\ a a * */
-
μαχαιρος ο εύο λεγόρδυος
- ヤA a- *
3: ήζβι φαρμακον,η άλλως κακοτρoπονη αμφρ
സ്' * / - » CNV }. \ w
λόγες γράφω, αλλα Σπα σείεας ήθ' εκατοτε Σποβαινόντων πολλακις ετήρηζα.
I D E s T,
LADIATORIAM exercere,fígnificat iudiciüfùbire, aut aliud
aliquod certamen pugnare.Tugna enim appellatur , **
& ipfe Pugillatus fiue Gladiatura,etiamfi abfque armù fiat.eadem4;
illa fignificant infçriptiomes aut iura pugnamtium.Semper autem fugiô.
tú armatura fignificat inius trahi:perfèquentiâ autem,trahere.Obfèr
uatum autem mihi & fœpè tale hoc fommiü nuptias defignare eiufmodi
femimae,qualiaarma erant eius cum quo digladiari videbare. Quomiam
autem fine Nomenclatura demonftrare idmô licet,vtar & nominibur.
M 3 Siquâ
94. S A T V R N A L. S E R M O N V M
C A P W T x v I.
L I B E R I I. 99
{
tae
----
|-
►
1O2, S A T V R N A L. S E R M O N. W. M.
C A P v T. x v I 1.
•Adtermimum de Homimibus,vefiià adie£?a:Togâme fùerit,amTumica.
Jtem quidornamenta.
I x 1 s T 1 fanè quàm accuratè,ait Berchemius; fed quo
::Ꭰ: inuitas,vclut in fcenâ, monitor ego.De ycfte &armis
Ë. ccquid potes plenius?Age,inquit Duza,fithocvelut auétarium
Tunitates, operæ huius. Retiariorum vcftemTunicam dixifuiffe: opinor
: & aliorum. Certè Dio Commodum vt Secutorem adornans,
**ii/eruet, facit eum prodiffe &• τψ χτὸ ἐαντάσετω, im tumicâ & difealcea
tum. Suetönius etiamin Claudionotat vt infolens: fmduxit, in
uit, vmum ex momenclatoribus fuíá,fícut erat,togatum. Tamé ecce
2:::::: Tertullianus difertè,de Pallio : Veràm o cerdones g/omnügla
£3, diatorum ignominia togata producitur. Et Capitolinus in Pertinace
“ de vefte Öommodivenditâ: Toga,inquit,armaq;gladiatoria gem
mù auroque compofita. Nec facilè cópono diuerfos,nifi fi,labenti
æuo,mütatares. Togam certè, cùm in honore & vfu fuit, quis
4" credatfoedatam miniſteriis arena? Dearmis non magnoperè
ÅT habeo quod addam, nifi appellata ea antiquis propriè Orna
menta. Eò monco, quia titubare, imòlabi, videoinea vocevi
: ros doćtos.Seneca Natural. Quaeftion. libroquarto, initio: Sie
£' ergofòrmare vtfeias te mom poffe confequi vt fî impenetrabilù : cùm
omnia cauerä,perormamemta feriet. honeftiffimè à regladiatoriâ,
ideft peripfa arma. At aeramenta,ibi mauult vireruditus.Seneca
epiſtolâx 1 1 1 1. «Ars ei confiat, qui perornamenta percuffusest. Et
Suetonius ecceaudentiùs, ipfos gladios appellât Ornamenta.
Titicap.1x.Inſequenti die gladiatorü ſpectaculo,circaſe ex induſtrid
collocatù, oblata fibi ormamenta pugnantium infpicienda porrexit. lllc
Ornamenta dicit, at Victor in eâdem re, ijsque gládios tradidit.
reétè. Tamen in Tranquillo non defuit Beroaldus fubftituere,
imffruméta.Vos Feftum audite:Ornatur,inquit,dicitur bemè aptur,
vt miles,aut gladiator, aut a&urus fábulas. Benè Feftus: & ad eius
mcntcm Plautus?0rmamenta abfumt: Aiacem,hüc cùm vides,ipfùm
vides, Ornamentactiam boum, apud Catonem. De armis, vi
detur nefcioquid mutaflè aut potiùs defitum reuocaffe Domi
tianus,quod Martialis indicat illo Epigrammate: -
ile maximè Carimi & Numeriami hoc habuit imperium, quòd ludos
Romamos mouä ornatos ffeéìaculú dederunt,quos im Palatio circa por
feteff, & ticumil;fabuli pi£7os vidimur. Vbi nefcio an reftituenda 'Porticus
emé.i.4144. /* - - - - -
C A P W T X I X.
poni : ø. fit eum fine gloriâ vinci, qui fine periculo vincitur. Lu
canus libro I 1 1 I.
– veluti fatali, arene
&Muneribus, mom ira vetus concurrere cogit
·Produktor : odere pares.
Etbcne, productos: quia id quoquearena huius verbum. Se
necade virtuteloquens: “Produci emim illi &- tentari expedit : mec
vlli intelligunt, quantafit, quàm qui vires eius laceſſendoſenferunt.
poßconiparationem,credo,gladijarmaque quibus pugnaturi, ?:
Munerario oftendebantur: explorandi caufsä,&an fatis acuti.“
Suetonius Tito: (eterùm ipfos non fòlùm fàmiliari ceme adhibuit,
O fed
Io 6 S A T V R N A L. S E R M O N V M_
Ліе. atlib. II. epiftol. de canibus: guos prælufiomù die ita Roma mi
ÉÉÉ* rata eft, vt ferreâ caueâ putaret adúeííos. Scd ille de Venationc
££,autCifccp fibus: at pröpriedc Gladiatoribus, Cicero deOra
Å. tore: Sed fi im illoipfogladiatorio vitae certamime, quo fèrro decermi
*" tur, tamem ante congreffionem multa fiunt, quæ mom ad vulmum fed
ad ſpeciem valere videantur; quanto hoc magi, in oratione exſpettan
dum eft ? Vbifcripférim, in illoipfogladiatorio vili certamime. Præ
lufio autem in Haftis, Rudibüs, Armis. De haftis, Cicero in
iifdem libris : •Atqueeiufmodi illa prælufio effe debet, mom vt Sam
mitium qui vibramt hafta amte pugnam, quibua im pugnamdo nihil
#'* ytuntur. Iterùm idem: Et ait cùmbrachium concaffècerit, tum fé
folere pugnare meque attendit eos ipfos (gladiatores intelligit) vnde
hoc fimile ducit,illa priraa hafia ita iaéfare leuiter, vt &/vemuffati
riør velmaximeſeruiant, G' in reliquum viribu. Hos Pilarios & Ven
tilatores
L I B E R II. 107
tilatores Quinctilianus appellat: quiea que emiſerant italibrabāt,
vt venire in mamus viderentur,quaque iuberentur decurrere. De ru- :
dibus, Eumcnius Rhctor iiita quæ De inftaurandis Maenia- £*
nis: Neque enim tanta me aut megligentia aut confidemtia temet, vt
mefèiam quamta fit imter hanc aciem fori, &- mofira illa fecreta ßudio
rum exercitia diuerfitas.lbi armantur ingenia,hic præliantur:ibipræ
lufio,hic pugma committitur:hic plerumq; velut fùdibus & fàxâ,illic
femper telis fflemdemtibus dimicatur. Nec enim ambigóquin re
fcribendum rudibus & haffù.Vnde enim ibi faxa? Ethanccor- #*
rc&tionem,amici,imputo hodie vobis. Ouidius II i.De arte: -
££** mucro. Addidi etiam armis eos praelufiffe : & rem dixi. Nam
parmas aut clypeos in altumiacicbant,recipiebantque cum ve
iuftate. Martialis lib. IX. - -
\,
Scnccahocfignum pugnæ intellexit, guàm fultum eft, cùm fî
-
>
-
-
:
ΙΙΟ S A T W R N A Li S E R M O N W M
*.. . СА Pvт х х. , , , , -
C A P v T x x 1.
, , P » C Arvr
116 S A T V R N A L. S E R M O N W. M.
C A P v т x x r r.
Topulus moderator &/ arbiter horum ludorum. Intercedebat. imter
ficiebat motupollicâ.Ferrum recipere iubebanturproſtrati:quinon
vmo i&uinterficiebantur.&Mamum mittebant in vulnus.'Pofirumò
Libitina in Amphitheatrú.
OPvlI ergo,vt videtis;inarenâ praecipuumius:& ad eius
voluntatem Domini plerumque fe conformabant. Inter
cedebat provićtislaºſiſque. Seneca de Tranquillitatelibro II.
##:: Querở quid inter duos interfit? quòdinter # fπιβmo,
quorum alter premit vulnu, & conßat ingradu : alterrefficiens ad
1um sui. clamantem populumfignificat nihil effe,&: intercedimom patitur. In
£#* terfic&Mu
*werteat.
iiubébatidem.Signum,cöhüerfus pollex. Iuüenalis:
meramumc eduut,& verfò pollice vulgi
guemlibet occidunt populariter.
Prudentius, de Veſtalibus: . . . . . . .. . . .
.*
— confurgitadicius av .
Et quoties vi£forferrum iugulo inferit, illa
Deliciasait eſſeſuae,pectusque iacentis -
/wmm.
CAP v T.
L I B E R II . . 119
С А в v т x х 1 і 1.
'Premia vi&orum, palma, &/pecunia.item Rudä. T)iferimeminter
“Rudem @/ Pileum : sArma ad Herculiâ. .
N T E R F A T v s hicego,Parce oculis,inquam,iftis Viétor.
non enim vltrà poffum fine lacrimis. Lupi, non homincs,
quique edere fuftinuerunt,quique fpeétare. Ma&te Conftan
tine, qui fuftulifti. Date etiam paullulùm, inquitViétor. iam
adexodium perduéta res: & pugna certè pugnata eft. Venioad
ea quae poft pugnam. Praemia 體 , & Rudem. Praemia? in
quam ego.quid? vtrùmne iftis paricidis? Iftis, inquit. Augufti
num auditecum indignantem libro 1 1 1. De ciuit.cap.x 1 1 1 1.
“Pugnant etiamgladiatores,vincumt & ipß : habet præmia laudù &*
illa crudelitau. & quidem præmium viëtori duplex, Palma &
Pecunia.Depalriâ SuetoniusCai9;%yrmilomemferreificácom-;;;*-
fódit,& more vi&orum cum palmâ difcurrit.Lampridius ifi Com-“
modo: Tantum palmarum gladiatoriarum confecerat, vt mille con
tingeret. Cicero體 Rofcio: Plurimarum palmarum mobilù ac vetus
gladiator.& ibidem : <7Multas eius effe infames palmas,hanc primam Pecwnis.
[lemnifatam quæ Romae deferatur. Iifdem & pecunia data.Sueto. ster/2.
С А Р v т x x v.
4uid pro Romanâ proque his ludi dici poffit. Solitos dari fùb belli
tempus. #nfine mosde reliquiá ን?}ነ2፻.
£" £iaculum & inhumanum nonmullù videri folet. ® haud feio aìita
fit, vt nunc fit. cùm verò fomtesfèrro depugnabant, auribufòrtaffe
fmulte,oculù quidem nulla poterat effefortior contra dolorem (t/mor
tem difciplina.Et Plinius in Panegyrico: Vifùm efffeéìaculum im
de momenerue mecfluxum, nec quodamimos virorum molliret ac ffan
geret :fed 4ира adpulchra vulnera 2 contemptumáue mortū accende
fet, cùm im feruorum etiam moxiorumque corporibua amor laudù &/
cupido viäoria cerneretur. Itaque dabant plerumque gladiato
# res,ituriadbella. Spartianus in Scuero: “Profeéìu dehimc ad bel
Äî lum Parthicum efi, editomumere gladiatorio. Et fatis multis verbis
Capitolinus in vitâ Maximi & Balbini: Vnde autem mos traâus
fit vt proficifçentes ad bellum Imperatores mumum gladiatorium ®
* vematu darent,breuiter dicendumeft.Multi dicunt apudveteres hamc
deuotiomem contra hoftes fi£tam, vt ciuium fànguine litato ffecie pu
gnarumſe Nemeſis,ideſ via quedamfortuneſatiaret.Ali; hoc litteris
tradunt, quodverifimilius credo,ituros adbellum Romanos, debuiffe
: pugnau videre, &/vulnera, &-ferrum, &- muda imterfe* cohortes,
¿emendandum cenfeo, nudos interfecóertos,) me dimicantes in bel
饶: lo armatos hoftes timerent,aut fànguinem pertimefcerent. Atque hæc
ìàre- fatis,vt opinor, ad excufandum publicum morem. quem ta
#ſi, menipſum priuatimfiſpečtas,quid:nontu,Lipſi,momentum
# aliquod habuiffe cenfes àd virtutem? Magnum. Tempora no
Š. ftra, nofque ipfos videamus. Opidum ecce vnum alterúmve
£££„ captum, direptum cft, tumultus circanos, non innobis: & ta
-+ men concidimus 5 âC turbamur. Vbi robur ? vbitot per annos
` meditata fapientiae ftudia? vbi ille animus quipoffit dicere, Si
fračius illabatur orbit; Ignaue miles,ſequere menon in philoſo
phicum, fedin hunc ម្ល៉េះ 蠶 Videstu illumgla
diatorem? illum barbarum? illum perditum ? fortiter ecceoc
cumbit:
ш. і в в к і п. - 125
cumbit: iugulum præbet: ferrum attemperat fibiipfi. Tu de
gener , rem non tràhisin exemplum? non tecum fic loqucrc?
Homullus illc fine litteris, fine difciplinâ,mortem contcmncrc
poteft, extremum rerum humanarüm : exfilium ego & muta
tionem loci formido. llle fanguinem amittit alacer: ego fiager
aut refculae mcae mihi eripiantur, plorem. Ceruorum videlicet
fimilis,quibus vt frufträingentia cornua,cùm defit animus; fic
mihi hæc litterarum tcla nefcio vti. Defierat Lernutius.& para
bam reſpondere ego: ſed Duzainterpellans, Nenuncrecipro
ca Lipfi, inquit, hanc ferram. Dici tempus vides? វ្នំ
uit. Certè vidco, inquam: eamus. Etiam furgere nitcbamur,
fed capite quaffanti Lernutius, Non ita,non ita,inquit. non di
mitto.Quid? inquam, etiam Caligulam imitabere, & inclufos
necabis in hocCirco? Prorfus, inquit, aut vos bellaria hæctan
gite, neadpofita fruftrâ. Vintu, Lipfi, dehoccannarum mel
Îesacchar appcllarunt Arabes.Certè conuenit tibi hominitam
miti & tam molli. Egorenui: &, non capio, inquam, abhoc
Falaride. Apud Anthropophagos nafci debuiftitu. non fpc
&taffes folùm, credo, fanguinem, fed guftaffes. Pax !bona ver
ba, ait Lernutius. &in fermento es? exiurabo potiùs, meprio
railla dixiffe per iocum. Vinum hoc à me cape. Cyathurhque
orrexit ; quem ego vix fummoore delibans puerotradidi, &
ម្ល៉េះ iuffi. Non tulit Lernutius : & quæ hæc fcs ? inquit. Pro. „
ba & antiqua, inquam. Ita receptum,vtin fine menfae, puero ::
quiâ poculis,reliquias darent vini. Imò religio quædam in il- %£££*
lo. Athenaeuslibro extremo: E3G)* ** * dragảai # Jelmov, gà ****
ασείσασι, το λοιπόν η ακράτου πω διδόντι παιδί εκπιέν διδόναι. id eft:
&Mos erat vt cùm fùrgerent à mem*â, ситаше liba/ent, vini religuum
puero illi daremt qui biberemimifiraffet. Dixi, & fùrrexi. fed Vi&or
ad nos, Amici,inquit,cras nempe apud meeritis. Hem ! inquit
Duza.cras iterùm adconuiuium? Haec erit profe&tò, vt Graeci
dicunt,*vu?iov ßi®-. Tamen, fi Pighius hié vult, me Viétor,
vince, Sint ſane hactertia legitimaSaturnalia, inquit Pighius.
Veniemus. Dićtum អ៊ីរ៉ាវ៉ៅ
F I N I s.
*
Q_3 INDEX
"INDEx CAPITv M
Q V AF LIBRO P R IM O.
СА в vт г. С л P. V I I.
Q V AF L I B R O I I.
C a p vr 1. С л P. I w.
V 1 D amte diei /ecwmdi romui Im ipfo conuiuio de carptorum
uium. cum Wiífore differtatio mumere, & vario momime. Item de
fùper Taciti loco de inwentionear ruáoribus.Tranflatus captus fér
w - -
f¢ales
I N DE x C A P J T V M. 119
fales fue cefariani, Poifulatic. Lefifapplicabant, & arma fibmit
caterwarj.com/ammati. Ordinarj. tebamt populum,editores,orabamt ß
cauff, omme* momimum explicatæ. is vellet, mittebantur...Qaid miſſio,
Ca p. x vʻi 1. & pugnaſine miſſione.
СА Р. хх і т.
Ad termimum de hominibus, ve
fta adiesta: Togáne fuerit, an Tu Populus moderator & arbiter ha
mica item quid arºa/776/7/4. rum ludorum. imtercedebat. interf.
C A P. Χ V Ι Ι Ι,
ciebat motu poſicis.Ferrum recipere
iubebantur preßrati. qui mom vmo
Fini, Duziaci ſermonis, orditur iëfw imterficiebantur. mamum mit
Vistor,partiturá. Hec capite, appa tebamt in vulnus. poftremò Libui.
ratus d inuitatio, que ante diem, ma in Amphitheatru.
munerú v/urpata, explicantur. CA p. X X I I I.
СА р. x і x.
Premia vistforum, palma & pe
42ue ipß die fa&a: & tamem am cwmia. item Rudà. difcrimem im
tepwgnam. Pompa,tradućitoğ:com ter Rudem ó Pilleum. Arma ad
poſitiones, & offenſio ornamento Herculà.
rum. Pralufio,haffe,rudibus, armâ. С л P. XX I I I I.
Tuba cantws,& verfâ arma.
Сл р. ХХ.
Studia vulgi im varia gemeragla
diatorum. Item /pomfiones. Princi
pugna ipfius defcriptio. Imfatw pumipforum crudus fauor.
fabam. Petebant, repetebant. Exi Сл р. >K X V.
bamt, excedebant. Latus tegebant.
С л P. x x 1.
guidpro romanà próque hi lu
du dici pefit. solitos dari fub beli
clamor ad vwlnw , Hec habet. tempws.imfnemos de reliquiù vimi.
F 1 N I s.
INDEX
A. Aterius à Retiario occiſus. 79
Ccubitoria veftimenta. 15 Aućtorare. 71
Acinacis Perfarum. 82. Auctoratigladiatores. ibid.
Axías09-. 75 Aućtoramentum. ibid.
Ad cultrum. 66 Auguftus primus fpe&aculorum Edi
Ad gladium. ibid. torem Munerarium dixit. 25
Aduentitia. 9 Aur. Viétor explicatus & emendatus.
Æneatorcs,Tubicines. Io9 по7 -
m
Ludi ad artem gladiatoria dcftinati. Neptuni templum in Circo. I 2. It
Secutuleia. 76 Suppofiticijgladiatoribus. 94
Sedcndo vincit Romanus. 8 forte dari foliti.
Seges curarum. 7 Synthefinati Saturnalibus honeftiores
Seneca explicatus & corre&us. £ o, 19, ciues. 1 3. & homines lautiores. 1 4
37,6 3,66, 1o8. Syris columbæ facræ. 73
Scrmonum Saturnalium occafio &o- T邻Tacitus
bula gladiatorum pićta.
emendatus.
26,61
Ioa
rigo. 7
Serram reciprocare. 125 & explicatus. 34, 39
Serui in exfequiis immolari foliti. 27 Tela 蠶 1o7
Serui cum dominis veftem commuta Tertiari) fuppofiticij. 95
bant Saturnalibus. ΙΟ Theologi veteres crebrò inue&i in
Seruis Domini miniftrabant Saturna Spectacula. 24
libus. ibid. Threces qui, & vnde di&i? 81. pro
Sica vnde dicta? r 83 quouis etiam gladiatore. 27. eorum
Sica Romanorum qualis? 32. a TIT) 2. - 82.
Sicarij. ibid. Threcem cum Secutore côfundit Ho
Sigæum. Io 3. ratij interpres. 8r
Sigillaria ſequebantur Saturnalia. 18 Threces cruenti. 81
Solinus emendatus. 85 Threcifcus. ibid.
Spartaci immanefaćtum. 29 Threcidica,arma Thracum. 83
Spe&acula & eorum diuifio. 24 Tibullus illuftratus. 2. Ο
* ** : : **
f s -
F I N IS.
А в е к о в А т i o.
LB E R T vs & Is A B E L L A C L A R A E v G E N 1 A CArchi
duces Au$triæ, Duces Burgumdie, Brabamtie, &c. Seremißimi Belga
rum Principes,diplomate fuo fámxerumt; mequâ IvsTi LipsI Hiftoriarùm
im almâ Wniuerfitate Louanienfi olim Profefforú, itemj, Hißoriographi &
Confiliary fui libros quo/cumque, preter Balthafaris & Ioannis Moreto
rum Fratrum volumtatem,v//o modo imprimat,aut alibi terrarum impref:
f2s, im has Inferioris Germani e ditiones importet, venaléfve habeat.'gj
fecùs faxit, comfifcatione librorum & aliâgraui paenâ mulffabitur, vii]Â.
tiùs patet in litteris datis Bruxe/.e, xv 1 1. Iamuarj, M. dc. xi.
Signat. S.de Grimaldi,
Et im Concilio Brabamtiae,
I. de Buſchere.
„… *