Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων

“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

Κοχλίες
Γενικά-Ορισμοί- Προδιαγραφές
Ανάλογα με τον σκοπό οι κοχλίες διακρίνονται σε (α) κοχλίες σύσφιγξης (σύνδεση με
κοχλίες) και σε (β) κοχλίες κινήσεως ή μεταφοράς ισχύος

Οι κοχλίες σύσφιγξης χρησιμοποιούνται για συνδέσεις στοιχείων μεταξύ τους, είτε

χρησιμοποιώντας περικόχλιο, είτε κατασκευάζοντας σπειρώματα πάνω στα ίδια τα
τμήματα που πρόκειται να συνδεθούν. Οι κοχλιωτές συνδέσεις χρησιμοποιούνται
εκτενώς στον σχεδιασμό μηχανών, γιατί έχουν χαμηλό κόστος, είναι τυποποιημένοι
και τα συνδεόμενα μέρη μπορεί να αποσυναρμολογηθούν πολύ εύκολα.

Οι κοχλίες κινήσεως αποτελούν μηχανικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται να

μετατρέψουν περιστροφική κίνηση σε ευθύγραμμη και για την μετάδοση ισχύος.
Χαρακτηριστικές εφαρμογές τους είναι:
(ι) η ανύψωση φορτίων (ανυψωτήρες αυτοκινήτων κλπ)
(ιι) επίτευξη ακρίβειας στην κίνηση μηχανών (τόρνος, κλπ)
(ιιι) επίτευξη ακρίβειας στην επιβολή φορτίων-μετατοπίσεων σε μηχανές δοκιμών
(Μηχανές εφελκυσμού, κλπ).

Σχήμα 1 Αρχή λειτουργίας T

p βήμα

περικόχλιο

Οι κοχλίες κινήσεως παρουσιάζουν ιδιαίτερα πλεονεκτήματα, όπως:

• έχουν μεγάλη ικανότητα να παραλάβουν και να μεταφέρουν φορτία
• οι διαστάσεις τους είναι σχετικά μικρές με αποτέλεσμα να οδηγούν σε μικρές
και συμπαγείς κατασκευές
• είναι απλοί στον σχεδιασμό και η διαδικασία για την παραγωγή τους δεν
απαιτεί ιδιαίτερα εξειδικευμένες μηχανές

Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι σπειρώματος για κοχλίες μεταφοράς ισχύος, αυτοί που
έχουν
(ι) ορθογωνικά σπειρώματα και αυτοί με
(ιι) τραπεζοειδή σπειρώματα
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

Τα σπειρώματα για κοχλίες σύνδεσης είναι τυποποιημένα και διακρίνονται σε

μετρικά, πριονωτά, και στρογγυλά (Σχ. 3). Η απόσταση μεταξύ δύο συνεχόμενων
σπειρωμάτων ονομάζεται βήμα (p=pitch). Σε πίνακες, εγχειρίδια και παραρτήματα
βιβλίων στη διεθνή βιβλιογραφία μπορεί κανείς να βρει όλα τα είδη και μεγέθη των
σπειρωμάτων που χρησιμοποιούνται στην τεχνολογία.

Οι κοχλίες που χρησιμοποιούνται για σύσφιξη με σπείρωμα τύπου V έχουν κύριο

στόχο να παρέχουν εγγυημένη σταθερότητα συνδεσμολογίας. Aυτό επιτυγχάνεται
λόγω των μεγάλων δυνάμεων τριβής μεταξύ των επιφανειών των σπειρωμάτων. Από
την άλλη πλευρά οι κοχλίες ισχύος κύριο σκοπό έχουν να μεταφέρουν φορτία κατά το
δυνατόν με λιγότερες απώλειες, Αυτό απαιτεί όσο το δυνατόν μικρότερες τριβές
μεταξύ κοχλία και περικοχλίου. Από την θεμελιώδη αυτή διαφορά γίνεται
κατανοητό, ότι το σπείρωμα τύπου V δεν είναι κατάλληλο στοιχείο για μεταφορά
ισχύος.

p/2
p/2

p p
p p/2 o
p 29
p/2
p/2

dr
V- σπείρωμα κυκλικό πριονωτό τραπεζοειδές
σπείρωμα σπείρωμα dm σπείρωμα
d
ορθογωνικό
σπείρωμα
Κοχλίες σύσφιγξης Κοχλίες κίνησης

Σχήμα 2

Αποδοτικότητα κοχλία και απώλειες λόγω τριβής

Η αρχή λειτουργίας κάθε κοχλία στηρίζεται στην ύπαρξη σπειρώματος. Το σπείρωμα

λειτουργεί σαν κεκλιμένο επίπεδο, το οποίο εκτείνεται ελικοειδώς κατά μήκος του
κορμού του κοχλία (Σχήμα 3).
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

R
W
Ρu
w
FR Ρu
α
α
N

2πR
Σχήμα 3

Η κλίση του σπειρώματος (κεκλιμένου επίπεδου) α του κοχλία είναι:

βήµα σπειρώµατος p (1)

tgα = =
µήκος περιφέρειας 2πR

Για να κινηθεί το περικόχλιο εφαρμόζουμε περιφερειακή δύναμη Pu, η οποία για να

ανυψώσει ή να κατεβάσει φορτίο W πρέπει να υπερνικήσει και τις τριβές, που
δημιουργούνται μεταξύ κοχλία και περικοχλίου (δύναμη τριβής FR=μΝ , όπου μ ο
συντελεστής τριβής και Ν η αντίδραση του κεκλιμένου επιπέδου).
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

Σύσφιγξη Αποσύσφιγξη

y W y W
Ρu
Ρu
p FR p
FR
x x
α α
N N

2πRm 2πRm

FR FR

φ
N
N φ

ΣX = 0 : Pu − N sin α − F R cos α = 0, ΣX = 0 : Pu − N sin α + F R cos α = 0,

ΣY = 0 : − W + N cos α − F R sin α = 0 ΣY = 0 : − W + N cos α + F R sin α = 0

Σχήμα 4

Από τις συνθήκες ισορροπίας στο κεκλιμένο επίπεδο προκύπτει η ελάχιστη δύναμη
που πρέπει να εφαρμοσθεί ώστε να υπάρχει ισορροπία. Για να ανυψωθεί ή για να
κατέβει το φορτίο η εφαρμοσμένη δύναμη πρέπει να είναι τουλάχιστον ίση με αυτην
που προκύπτει από τις συνθήκες ισορροπίας. Από τις συνθήκες ισορροπίας (βλ.
Σχήμα 4) προκύπτει για την δύναμη ώθησης η ακόλουθη έκφραση:

µ cos α ± sin α µ ± tgα

Pu = W =W = W tg (ϕ ± α ) , (2)
cos α  µ sin α 1  µ tgα

όπου, (+) για την σύσφιγξη (ανύψωση του φορτίου), και (-) για την αποσύσφιγξη
(κατάβαση του φορτίου) του κοχλία. Η ροπή που απαιτείται για την ανύψωση του
φορτίου ισούται με την δύναμη Pu επί την μέση ακτίνα του σπειρώματος dm/2:

dm W dm
M T = Pu = tg (ϕ ± α ) , (3)
2 2

όπου dm =(dr+d)/2

Από την εξίσωση αυτή προκύπτει το συμπέρασμα ότι, για την αποσύσφιγξη ενός
κοχλία απαιτείται ροπή ίση με
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

dm W dm
M T = Pu = tg (ϕ − α ) (4)
2 2

Άρα, αν η διαφορά είναι θετική: φ-α>0 ο κοχλίας για την αποσύσφιγξη του
χρειάζεται εξωτερική ροπή, ο κοχλίας θεωρείται ευσταθείς. Στην περίπτωση αυτή
ισχύει

tgφ > tgα και άρα μ> tgα (5)

αυτό σημαίνει ότι, αν ο συντελεστής τριβής είναι μεγαλύτερος από την εφαπτομένη
της γωνίας του σπειρώματος (μ>p/2πRm) δεν υπάρχει κίνδυνος αποσύσφιγξης του
κοχλία. Με άλλα λόγια όσο μικρότερη είναι η γωνία α του σπειρώματος, τόσο
σταθερότερος είναι ο κοχλίας. Ο συντελεστής τριβής με λίπανση μπορεί να μειωθεί.

Σε περίπτωση, όπου η τριβή θεωρείται αμελητέα η παραπάνω θεμελιώδης συνθήκη

γίνεται (δεν υπάρχουν απώλειες)

Pu = W tgα (6)

Απόδοση κοχλία

Ως απόδοση ενός κοχλία, ορίζεται ο λόγος του ωφέλιμου έργου (βάρος επί
ύψος=Wxp) προς το εφαρμοσμένο έργο (δύναμη επί απόσταση=Pux2πRm). Λόγω
τριβής ένα μέρος του εφαρμοσμένου έργου που δίνεται στον κοχλία χάνεται.

ωφέλιµο εργο Wp
η= =
εφαρµοσµένο εργο Pu 2πRm

Αντικαθιστώντας στην εξίσωση αυτή την σχέση tgα = p / 2πRm

προκύπτει

Wtgα tgα
η= = (7)
Pu tg (ϕ + α )

Για έναν ευσταθή κοχλία πρέπει, όπως είδαμε παραπάνω να εκπληρούται η συνθήκη

ϕ≥α
Αντικαθιστώντας
Αντικαθιστώντας την οριακή τιμή φ=α στην εξ. 7 παίρνουμε

tgα tgα 2tgϕ

η = = , Με tg 2φ = ⇒
tg (ϕ + ϕ ) tg 2ϕ 1 − tg 2ϕ

tgϕ [1 − tg 2ϕ ]  1 tg 2ϕ 
η = = −  (8)
2tgϕ 2 2 
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

Από εδώ προκύπτει ότι η απόδοση ενός κοχλία με ορθογωνικό σπείρωμα δεν
μπορεί να είναι μεγαλύτερη από 50%.

Απόδοση τραπεζοειδή κοχλία

Υπάρχει μια ουσιώδης διαφορά μεταξύ ορθογωνικού και τραπεζοειδούς

σπειρώματος. Στο Σχ. 5 παριστάνεται τραπεζοειδείς κοχλίας και οι δυνάμεις στο
σπείρωμα. Η αντίδραση Ν στον τραπεζοειδή κοχλία είναι στραμμένη κατά γωνία θ
Ν=W/cos θ, και επειδή η δύναμη τριβής εξαρτάται από την ο ρθή δύναμη Ν,
εξαρτάται δηλαδή και από την γωνία θ, οπότε (FR=μΝ=W μ/cosθ)

W θ Ν

Η γωνία θ για ISO σπειρώματα είναι

(ι) 2θ=30ο
(ιι) 2θ=29ο

2θ

Σx.5 Δυνάμεις σε τραπεζοειδές

σπείρωμα

Αντικαθιστώντας στην εξίσωση (2) αντί του συντελεστή (μ) την τιμή (μ/cosθ)
παίρνουμε την ακόλουθη έκφραση για την αναγκαία δύναμη ώθησης:

µ / cos θ ± tgα
Pu = W , (9)
1  µ tgα / cos θ

Αντίστοιχα παίρνουμε για την ροπή την ακόλουθη έκφραση:

dm dm µ / cos θ ± tgα
M T = Pu =W × , (10)
2 2 1  µ tgα / cos θ

Με secθ=1/cosθ η παραπάνω εξίσωση γίνεται

µ sec θ ± tgα
Pu = W (11)
1  µ sec θtgα

d m µ sec θ ± tgα
MT = W , (12)
2 1  µ sec θ tgα

Αν τώρα στην εξίσωση (7) που περιγράφει την απόδοση του ορθογωνικού
σπειρώματος
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

Wtgα
η=
Pu

αντικαταστήσουμε την εξ.(11), παίρνουμε την ακόλουθη εξίσωση για την εκτίμηση
της απόδοσης ενός τραπεζοειδούς κοχλία:

tgα (1 − µ sec θtgα )

η= (13)
µ sec θ + tgα

Κατά την μεταφορά ισχύος μέσω κοχλιών μπορεί ανάλογα με την εφαρμογή να
δημιουργούνται μεταξύ των μηχανικών μερών που έρχονται σε επαφή πρόσθετες
τριβές, πχ μεταξύ κολάρου και συσκευής, όπως φαίνεται στο σχήμα 6:

W κολάρο
Do
Di

Dm
μ cW
κολάρο

Ροπή στρέψης: ΜTc= μcW Rm

1 D0 + Di
Μέση ακτίνα Rm =
2 2
Σχ.6 Δυνάμεις τριβής
μεταξύ κινούμενων μερών

Τις δυνάμεις αυτές τις εκτιμούμε θεωρώντας ομοιόμορφη κατανομή των φορτίων
στην επιφάνεια επαφής. H συνισταμένη ροπή των δυνάμεων τριβής είναι μια ροπή
στρέψης, ίση με

1 D 0 + Di D
M Tc = µ cW × = µ cW × m (14)
2 2 2

Παράδειγμα1
Ένας κοχλίας κίνησης με απλό ορθογωνικό σπείρωμα έχει διάμετρο 25 mm, το βήμα
του σπειρώματος είναι p=5mm και ο συντελεστής τριβής στο σπείρωμα είναι 0.08. O
κοχλίας χρησιμοποιείται για την ανύψωση βάρους 6κΝ. Προσδιόρισε την αναγκαία
ροπή για την ανύψωση του βάρους, αν μεταξύ κολάρου και βάσης ανύψωσης του
βάρους ο συντελεστής τριβής είναι 0.05. Η εξωτερική διάμετρος του κολάρου είναι
Do= 55 mm.
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

Λύση

Η ροπή του κοχλία για την ανύψωση του βάρους συνίσταται από δύο τμήματα. Το
ένα τμήμα ΜΤ1 αφορά στη ροπή για την ανύψωση του βάρους και το άλλο ΜΤ2
αφορά στις τριβές, που αναπτύσσονται στο κολάρο της συσκευής.

Δεδομένα:

W= 6kN, d=25mm, p=5mm , dr=d-p=20mm

Χρησιμοποιώντας τις εξ. για την ροπή ανύψωσης του βάρους και για την ροπή των
δυνάμεων τριβής του κολάρου έχουμε

dm W dm
M T1 = Pu = tg (ϕ + α ) ,
2 2

1 D 0 + Di D
M Tc = µ cW × = µ cW × m
2 2 2

παίρνουμε την συνισταμένη ροπή

ΜΤ = ΜΤ1+ ΜΤc

Η μέση διάμετρος είναι

 p 
d + d − 2 × )
 2  25 + 20
dm = = = 22.5mm
2 2

Η κλίση σπειρώματος είναι

p 5mm
tgα = = = 0.0199 ⇒ α = 1.27 o
2π × 40mm 251.2

Υπολογισμός γωνία κώνου τριβής: tgϕ = 0.08 ⇒ ϕ = 5.082 o

Αντικαθιστούμε τις τιμές αυτές στις παραπάνω εξισώσεις των επί μέρους ροπών

W dm 6kN × 22.5mm
M T1 = tg (ϕ + α ) = tg (5.082 + 1.27) = 6754 Nmm ,
2 2

1 D 0 + Di 55 + 25
M Tc = µ cW × = 0.05 × 6kN × mm = 6000 Nmm
2 2 4

Άρα η συνισταμένη ροπή είναι

M T = M Tc + M T1 = 6000 + 6754 = 12.754 Nm

Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

Διαστασιολόγηση Κοχλία-Περικοχλίου

Για τον σχεδιασμό του κοχλία το υλικό κατασκευής θα πρέπει:

(ι) να παρουσιάζει ικανοποιητική αντοχή, ώστε ο κοχλίας να μπορέσει να αντέξει τις

τάσεις εξαιτίας των φορτίων που μεταβιβάζει.
(ιι) να διαθέτει ικανοποιητική αντίσταση στη φθορά και
(ιιι) να είναι κατεργάσιμο .

Οι κοχλίες, όπως είδαμε παραπάνω, μεταβιβάζουν ορθές δυνάμεις, ροπές

στρέψης και ανάλογα με την εφαρμογή τους μπορεί να μεταβιβάζουν ροπές κάμψης
καθώς και διατμητικές δυνάμεις. Για τις περιπτώσεις, που ο κοχλίας μεταφέρει
αξονικά φορτία W και ροπή στρέψης ΜΤ, στον κορμό αναπτύσσονται ορθές και
διατμητικές τάσεις.

(ι) Ορθές τάσεις εξαιτίας της αξονικής δύναμης W

W
σ= (15)
πd 2 / 4

(ιι) Διατμητικές τάσεις εξαιτίας της ροπής στρέψης ΜΤ

W
d1 = εξωτ. διάμετρος κοχλία
d = διάμετρος κορμού κοχλία
d1 t = πάχος σπειρώματος
z = αριθμός ενεργών σπειρωμάτων

d
Κολαρο: τριβές μεταξύ
κινούμενων μερών
t

Σχήμα 7 Δυνάμεις τριβής

ΜΤ μεταξύ κινούμενων μερών

Mt
τ= (16)
πd 3 / 16
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

Στη συνδυασμένη αυτή καταπόνηση αντιστοιχεί η μέγιστη διατμητική τάση

σ 
2

τ max =   + τ 2 (17)
2

(ιιι) Διατμητικές τάσεις στο σπείρωμα

Το σπείρωμα του κοχλία καταπονείται σε διάτμηση

W
τ σπειρ . = (18)
πd t z

όπου t το πάχος σπειρώματος και

z ο αριθμός των σπειρωμάτων που βρίσκονται σε επαφή.

(ιv) Επιφανειακές τάσεις μεταξύ σπειρώματος και περικοχλίου

Οι πιέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των επιφανειών των σπειρωμάτων του κοχλία
και του περικοχλίου είναι πολύ σημαντικές για την ασφαλή διαστασιολόγηση του
κοχλία και του περικοχλίου. Οι διεπιφανειακές αυτές θλιπτικές τάσεις

W
σ σπειρ . = ≤ σ επιτρ (19)
π (d1 − d 2 ) / 4
2

δεν πρέπει να ξεπεράσουν το κρίσιμο όριο σεπ.

Προένταση Κοχλιωτών Συνδέσεων

Φλάντζες πιεστικών δοχείων, κεφαλές μηχανών, φλάντζες αγωγών μεταφοράς υγρών

και αερίων κλπ. συσφίγγονται με βίδες με τα λοιπά τμήματα. Η προένταση της
σύνδεσης είναι αναγκαία τόσο για την στεγανότητα, όσο και για την ασφάλεια του
συστήματος σε συνθήκες λειτουργίας. Κατά την σύσφιγξη το υ περικοχλίου η βίδα
τεντώνεται αναπτύσσοντας σ’ αυτήν δύναμη, την οποία ονομάζουμε δύναμη
προέντασης. Τα λοιπά τμήματα κατά την διαδικασία αυτή συμπιέζονται και
παραμορφώνονται. Όταν το σύστημα μετά την συναρμολόγηση του τεθεί σε
λειτουργία, η σύνδεση και προφανώς η βίδα αναλαμβάνει επιπρόσθετα φορτία, τα
οποία ονομάζουμε φορτία λειτουργίας. Δηλαδή η βίδα και η όλη σύνδεση θα πρέπει
να είναι ικανή να αντέξει στα φορτία προέντασης και στα φορτία λειτουργίας με
ασφάλεια. Με βάση αυτόν τον στόχο ο Μηχανικός προβαίνει στην διαστασιολόγιση
και σχεδιασμό της σύνδεσης λαμβάνοντας υπόψη προφανώς και φαινόμενα
συγκέντρωσης τάσεων κα.
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

ροδέλα
τσιμούχα
Σχήμα 8. Κοχλιωτές συνδέσεις

Κατά την προένταση ο κοχλίας επιμηκύνεται κατά δs ενώ η φλάντζα και τα λο ιπά
τμήματα κατά δf (ο δείκτης s υποδουλώνει βίδα-screw και ο δείκτης f φλάντζα). Αν
έχο υμε υπό ψη μας ως παράδειγμα την φλάντζα ενός πιεστικού δοχείου, θα
κατανοήσουμε πολύ εύκολα, ότι όταν το πιεστικό δοχείο τεθεί σε λειτουργία, η
δύναμη στους κοχλίες αυξάνει, ενώ η σύσφιγξη της σύνδεσης αποδυναμώνεται
(λασκάρει) όλο και περισσότερο με την αύξηση της εσωτερικής πίεσης του δοχείου
μέχρι που μπορεί να εκμηδενισθεί τελικά η στεγανότητα της σύνδεσης.
Δεδομένου ότι τα στοιχεία είναι γραμμικά ελαστικά δηλαδή η παραμόρφωση τους
είναι ανάλογη της δύναμης, που μεταφέρουν, η επιμήκυνση του κοχλία, και
αντίστοιχα η βράχυνση του πάχους της φλάντζας θα είναι ανάλογη της δύναμης που
μεταφέρει κάθε ένα από αυτά.

Ανάλυση Δυνάμεων Σύνδεσης

Στο σχήμα 8 παριστάνεται κοχλιωτή σύνδεση κάτω από την επίδραση εφελκυστι-
κής δύναμης Ρ. Αν η δύναμη που καταπονεί τον κοχλία είναι γνωστή ο σχεδιασμός
της βίδας είναι απλός. Η μέγιστη ορθή τάση στη βίδα εξαιτίας της δύναμης Ρ θα
αναπτύσσεται στην μικρότερη διατομή. Αν δεν λάβουμε υπόψη φαινόμενα
συγκέντρωσης τάσεων στο σπείρωμα έχουμε

P
σ εϕ =
πd c2 / 4

Λαμβάνοντας υπόψη ότι το υλικό έχει όριο διαρροής σy και πρέπει να παρέχει
ασφάλεια η, τότε η δύναμη δεν πρέπει να ξεπεράσει την τιμή που προκύπτει από την
ακόλουθη συνθήκη διαρροής:

π σ y 
P= d c2  
4 η 

Τα σπειρώματα της βίδας υπόκεινται σε διάτμηση. Η επιφάνεια διάτμησης είναι

Α=πdch (h= πάχος περικοχλίου), άρα η αντοχή της βίδας σε διάτμηση θα είναι
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

διατµηση
P τy
τ διατµ = ≤ , τ διατµηση = 0.5σ y (20)
πd c h η y

Ως όριο αντοχής σε διάτμηση παίρνουμε το μισό του ορίου διαρροής σε

εφελκυσμό.

Σε μία σύνδεση όμως πρώτα απ’ όλα πρέπει να υπολογισθεί η συνολική δύναμη που
μεταφέρει η βίδα. Ο πιο απλό ς τρόπο ς για να γίνει αυτό είναι η υποκατάσταση της
σύνδεσης με ελατήρια συνδεδεμένα μεταξύ τους εν παραλλήλω ή εν σειρά. Για
παράδειγμα τα στοιχεία της σύνδεσης, που συνθλίβονται μεταξύ κεφαλής και
περικοχλίου ενδίδουν στην συμπίεση και συμπεριφέρονται σαν ελατήρια, μπορεί
λοιπόν να τα υποκαταστήσουμε με ελατήρια συνδεδεμένα μεταξύ τους εν σειρά.

dc= ελάχιστη διάμετρος

d = μέγιστη διάμετρος
h = πάχος περικοχλίου
dc

Σχήμα 9. Βίδα σε εφελκυσμό

Η συνολική σταθερά c των εν σειρά ελατηρίων προκύπτει από την ακόλουθη

εξίσωση:

1 1 1 1 1
= + + + ... + (21)
c c1 c2 c3 ci

Όπου c1, c2, …, cι η σταθερά δυσκαμψίας του 1ου , 2ου … iου ελατηρίου.
Η βίδα σύσφιγξης έχει ένα τμήμα δίχως σπείρωμα και ένα με σπείρωμα, επομένως το
υποκατάστατο ελατήριο της βίδας πρέπει να αποτελείται από δύο ελατήρια εν σειρά
με σταθερές k1 και k2. Άρα η σταθερά του υποκατάστατου ελατηρίου της βίδας θα
είναι

1 1 1 k1 k2
= + ⇒ kβ = (22)
kβ k1 k2 k1 + k2

Λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα του σχήματος 10 προκύπτει

Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

A1 E A2 E
k1 = , k2 = (23)
L1 L2

Α= εμβαδόν διατομής
A Ρ L = μήκος ράβδου
Ε = μέτρο ελαστικότητας
δ Ρ = εφελκυστική δύναμη
L

κ Ρ

PL EA
δ= ⇒ P =δ = kδ Σχήμα 10
EA L
EA
k= σταθερά υποκατάστατου ελατηρίου
L

Άρα

A1 A2 E
kβ = (24)
A2 L1 + A1 L2

Όπου: Α1 = η διατομή του τμήματος της βίδας δίχως σπείρωμα

Α2 = η διατομή του τμήματος της βίδας με σπείρωμα
L1 = το μήκος του τμήματος της βίδας δίχως σπείρωμα
L2 = το μήκος του τμήματος της βίδας με σπείρωμα
kβ = η σταθερά του υποκατάστατου ελατηρίου της βίδας στην ζώνη σύσφιγξης,
δηλαδή το μήκος (βλ. Σχ.11)

L = L1 + L2 (25)

Είναι το συνολικό ενεργό μήκος της βίδας.

Ας επανέλθουμε τώρα στη σύνδεση. Αν ένα από τα στοιχεία που συμμετέχουν στην
σύνδεση έχει πολύ μικρή σταθερά δυσκαμψίας (τσιμούχα), σύμφωνα με την εξ (21)
οι σταθερές των υπόλοιπων στοιχείων μπορεί να θεωρηθούν αμελητέες και να μη
ληφθο ύν υπό ψη στην συνο λική δυσκαμψία της σύνδεσης. Αν ό μως δεν υπάρχει
κανένα τέτοιο στοιχείο, τότε η εκτίμηση της δυσκαμψίας της σύνδεσης είναι πολύ
δύσκολη, γιατί η συμπίεση των στοιχείων διαχέεται κατά το βάθος της βίδας και όχι
με ομοιόμορφο τρόπο.

Η δυσκαμψία των στοιχείων μεταξύ κεφαλής και περικοχλίου προσεγγίζεται

θεωρώντας ότι η περιοχή κάτω από την κεφαλή της βίδας και ή περιοχή κάτω από το
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

περικόχλιο συνθλίβεται σαν να ήταν ένας κόλουρος κώνος “Rotsher’s pressure cone”,
ο οποίος έχει εσωτερική διάμετρο d (όσο είναι η διάμετρος της βίδας) και εξωτερική
διάμετρο D=1.5d (στην κορυφή), όπως δείχνει το Σχ. 10. Η γωνία α του κόλουρου
κώνου παίρνεται μεταξύ 25ο και 33ο (συνήθως α=33ο), εκτός αν υπάρχουν
πειραματικά αποτελέσματα. Όταν η εξωτερική διάμετρος της φλάντζας είναι
μικρότερη από την διάμετρο της κεφαλής ή αντίστοιχα του περικοχλίου η κατανομή
είναι σταθερή.

D D

d
d
L

dc L

Σχήμα 11. Κωνική περιοχή σύνθλιψης ελασμάτων για την εκτίμηση της
δυσκαμψίας της φλάντζας

Για την εκτίμηση της δυσκαμψίας της φλάντζας η σχεδιασμένη με πορτοκαλί χρώμα
επιφάνεια παίρνεται ως ενεργός επιφάνεια, δηλαδή λαμβάνεται υπόψη στην
παραμόρφωση των διάφορων τμημάτων που βρίσκονται στην περιοχή σύνθλιψης. Για
να υπολογίσει κανείς την σταθερά δυσκαμψίας κάθε στοιχείου εντός αυτής της
περιοχής θα πρέπει να υπολογίσει την επιμήκυνση κάθε στοιχείου. Για παράδειγμα
ένα απειροστό στοιχείο dx του κόλουρου κώνου (Σχ. 12) συνθλίβεται κατά

dδ=Ρdx/EΑ(x),
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

D Dm
κόλουρος
κώνος
α
x dd
dd H

dx

φλάντζα φλάντζα
Υποκατάστατος
Dx κύλινδρος
Σχήμα 12. Προσέγγιση περιοχής σύνθλιψης (a) κόλουρος κώνος (β)
κύλινδρος (d, Dm)

όπου

Α(x)=π[(Do+2x tgα)2-Di2] /4 = το εμβαδόν της διατομής του κόλουρου κώνου στη

θέση x. Ολοκληρώνοντας σε όλο το πάχος ενός στοιχείου προκύπτει η σύνθλιψη του
στοιχείου και στη συνέχεια η σταθερά δυσκαμψίας αυτού του στοιχείου.

Αν όλα τα στοιχεία που συμμετέχουν στην σύνδεση έχουν το ίδιο μέτρο

ελαστικότητας, τότε όλα τα στοιχεία μαζί λειτουργούν σαν μια ενιαία φλάντζα και
μπορεί να υποκατασταθούν με ένα ελατήριο. Για την σταθερά του υποκατάστατου
αυτού ελατηρίου προκύπτει η ακόλουθη έκφραση (Di=d)

π E d tga
cf = , όπου D=1.5d (26)
2 ln
(l tga + D − d )(D + d )
(l tga + D + d )( D − d
Επειδή η διαδικασία αυτή είναι πολύπλοκη συχνά προσεγγίζεται ο κόλουρος κώνος
με κύλινδρο, ο οποίος έχει εσωτερική διάμετρο d και εξωτερική Dm όπου

Dm = (D/2 +H tgα) (27)

Στα σκίτσα του Σχ. 13 παριστάνεται η μηχανική συμπεριφορά της βίδας και της
φλάντζας αντίστοιχα. Αν Pi είναι η δύναμη προέντασης της βίδας, τότε λόγω
ισορροπίας και η φλάντζα καταπονείται με την ίδια δύναμη Pi . Αν kβ και kφ είναι οι
σταθερές των υποκατάστατων ελατηρίων βίδας και φλάντζας αντίστοιχα, τότε
Aβ Aϕ
kβ = Eβ , kϕ = Eϕ (28)
lβ lϕ
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

P
P

Pβ
Pi P Pi
Pφ

δφ
δiβ
δ
δiφ
δβ
kβ kφ
Pi Pi Pi Pi

βίδα φλάντζα
Σχήμα 13. Διαγράμματα συμπεριφοράς (α) βίδας , (β) φλάντζας

Υπό την δύναμη αυτή η βίδα επιμηκύνεται κατά διβ, ενώ η φλάντζα συρρικνώνεται
κατά διφ . Άρα
Aβ E β AE
Pi = kβ δ iβ = kϕ δ iϕ , ⇒ δ i β = ϕ ϕ δ iϕ
lβ lϕ
δ iβ AE l
kϕ = kβ ⇒ δ i ϕ = ϕ ϕ ϕ δ iβ (29)
δ iϕ Aβ E β l β

Έστω ότι η σύνδεση τίθεται σε κατάσταση λειτουργίας και δέχεται επιπρόσθετο

φορτίο Ρ. Ένα μέρος αυτού του φορτίου, έστω Ρ*β, θα μεταφερθεί στην βίδα και ένα
μέρος, έστω P*φ, θα παραλάβει η ίδια η φλάντζα. Υπό την επίδραση των δυνάμεων
αυτών η μεν βίδα θα επιμηκυνθεί επιπρόσθετα κατά δβ, η δε φλάντζα θα ξελασκάρει
κατά ίδιο μέγεθος, δηλαδή δφ=δβ. Με

P=P*β+P*φ ,

Όπου

Aβ Aϕ
P ∗ β = δ β kβ = δ β Eβ , P ∗ϕ = δ ϕ kϕ = δ ϕ Eϕ
lβ lϕ

και δφ=δβ, προκύπτει

kβ kϕ
P ∗β = P και P ∗ϕ = P (30)
kβ + kϕ kβ + kϕ
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

Οι εξισώσεις αυτές συχνά παριστάνονται για λόγους απλότητας και στην ακόλουθη
μορφή

P ∗ β = PC και P ∗ϕ = P (1 − C ) (31)

Όπου, C η παράμετρος της κοχλιωτής σύνδεσης

kβ
C= η παράµετρος της κοχλιωτής σύνδεσης (32)
kβ + kϕ

Επομένως η συνισταμένη δύναμη που καταπονεί την βίδα και είναι αναγκαία για τον
σχεδιασμό της βίδας, και αντίστοιχα η συνισταμένη δύναμη για τη φλάντζα είναι :

Pβ = Pi β + P ∗ β = Pi + CP και Pϕ = Piϕ − P ∗ϕ = (1 − C ) P − Pi (33)

Στο διάγραμμα του Σχ. 14 παριστάνεται σε ενιαίο διάγραμμα η μηχανική

συμπεριφορά της σύνδεσης με προένταση.

P (a) βίδα
(b) φλάντζα

P*
β

Piβ
P
P* Pβ
φ

Pφ

δiβ δ

Σχήμα 14. Στατική φόρτιση (α) βίδα , (β) φλάντζα

Σχέση μεταξύ Δύναμης και Ροπής προέντασης

Για την επιβολή της δύναμης προέντασης απαιτείται ροπή στρέψης. Αυτή πρέπει να
υπερνικήσει τις αντιστάσεις των ροπών που δημιουργούν οι δυνάμεις τριβής μεταξύ
των σπειρωμάτων και του περικοχλίου, το οποίο κατά την περιστροφή (με κλειδί)
τρίβεται πάνω στην φλάντζα. Για τη εκτίμηση της ροπής προέντασης σε τραπεζοειδές
σπείρωμα:
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Τμήμα Μηχανολόγων Μηχ/κων
“Στοιχεία Μηχανών”
Διδάσκων: Αλ. Κερμανίδης

d m µ sec θ ± tgα
M Tk = W ,
2 1  µ sec θ tgα
Η ροπή στρέψης εξ αιτίας των τριβών του περικοχλίου υπολογίζονται από την
συνθήκη

µ π d mπ
M Tπ = Pi
2

Η συνισταμένη ροπή στρέψης είναι (Ρ=W)

d m µ sec θ + tgα d
M iT = M Tk + M Tπ = Pi + µ π Pi m π
2 1 − µ sec θ tgα 2

Η παραπάνω σχέση συνδέει την ροπή στρέψης ΜιΤ , που απαιτείται για επιβολή της
απαιτούμενης δύναμης προέντασης Pi.

Η
5Η/8 Η/8

p/2

p
60ο
p/4
p/8
d2

d1
d Σχ. 15 -Βασικό προφίλ σπειρώματος
βίδας σύσφιγξης

Στην πράξη χρησιμοποιείται η εμπειρική σχέση

ΜιΤ = K d Pi

Όπου: Κ= (0.2 δίχως λίπανση, 0.15 με λίπανση) μια παράμετρος στρεπτικής ροπής
d = η βασική διάμετρος του σπειρώματος
Ρι = η δύναμη προέντασης