FUNCIÓNS REAIS DE VARIABLE REAL

Definición: Unha función real de variable real é toda correspondencia f que asocia a cada
elemento x dun determinado subconxunto D de ℜ outro número real.
D ⊂ℜ →
f
ℜ
x → y = f (x)
Definición: A x recibe o nome de variable independente.
Definición: A y = f ( x) recibe o nome de variable dependente.
Definición: O subconxunto D ⊂ ℜ , formado por tódolos elementos que teñen imaxe mediante f ,
recibe o nome de Dominio, Campo de Existencia ou Campo de Definición da función f .
Dom( f ) = {x ∈ ℜ / ∃f ( x)}
Definición: O subconxunto formado por tódolos y , elementos de ℜ , que son imaxe mediante f
dalgún elemento de D recibe o nome de Recorrido, Imaxe ou Rango de f .
Recorrido de f = Imag ( f ) = {y ∈ ℜ / ∃x ∈ D , f ( x ) = y }
Definición: O conxunto de pares ( x, f ( x)) con x ∈ D recibe o nome de Grafo da función f .
{
Grafo de f = ( x , f ( x )) ∈ ℜ 2 / x ∈ D }.
Nunca no grafo dunha función poderán existir dous pares coa primeira compoñente igual e a
segunda diferente, xa que nese caso un mesmo punto tería dúas imaxes distintas.

   Polinómicas → Dominio = ℜ
  Alxebraica
   Racionais → Dominio = ℜ − {x / anulan o denominador}
 
 
   n Impar → Dom = ℜ
 Irracionais 



 n par Dom = {x ∈ ℜ / f ( x) ≥ 0}

 Exp. Matemática   Exponencial → Dominio = ℜ
 

  Non alxebraica  Logarítmica → Dominio = {x ∈ ℜ / f ( x) > 0}
  seno → Dominio = ℜ
   
  Trigonométricas coseno → Dominio = ℜ
   tanxente → Dominio = ℜ − {x ∈ ℜ/ cos x = 0}
  
 
 
  Definida a Trozos


Funcións 
Gráfica




Taboa de valores















__________________________ Cálculo diferencial 1

Rafael Vidal Meijón
 ALGUNHAS FUNCIÓNS TRIGONOMÉTRICAS
Directa: Y = sen x
1
Inversa para a multiplicación de funcións: Y = cosec x. y=
sen x
Inversa para a composición de funcións: Y = arcsen x. x = sen y

y = sen x
+1

π
__ π 3
__π 2π
2 2 y = cosec x
-1
+1

π
__ π 3_
_ π 2π
2 2
π
__
2 -1
+1
y = arcsen x
π -1 π
+1 __ π
-π - __ 2
2
-1
π
- __
2

Directa: Y = cos x
1
Inversa para a multiplicación de funcións: Y = sec x. y=
cos x
Inversa para a composición de funcións: Y = arccos x. x = cos y

y = cos x
+1

π
__ π 3
__π 2π
2 2
-1
y = sec x
+1

π π
__ π 3
__π 2π
2 2
-1
y = arccos x
+1

π
- __ π π
2 +1
+1 __ 3
__π
2 2
-1

__________________________ Cálculo diferencial 2

Rafael Vidal Meijón
Directa: Y = tg x
1
Inversa para a multiplicación de funcións: Y = cotg x. y=
tg x
Inversa para a composición de funcións: Y = arctg x. x = tg y

y = tg x

y =cotg x

π
__ π π
_3_ 2π π
__ π π
_3_ 2π
2 2 2 2

π
__
2
y =arctg x

π π
- __
2
__
2

π
- __
2

LÍMITE DE UNHA FUNCIÓN NUN PUNTO. LÍMITES LATERAIS: l+ε

)

Definición: Unha función f ( x ) ten por límite o número l en y=f(x)

l
x = u se para toda sucesión de valores x ≠ u do dominio
n l-ε
(

que teña por límite u , a sucesión correspondente das

lim f(x) = l
imaxes, f ( x ) , ten por límite l . f(u) x u
n
Definición: Unha función f ( x ) ten por límite o número l en
x = u se para todo número real ε > 0 existe outro número ( )
u-δ u u+δ
real δ > 0 , tal que: 0 < x − u < δ ⇒ f ( x ) − l < ε .
 
 lim f ( x ) = l ⇔: ∀ε > 0 ∃δ > 0 / x ∈ (u − δ, u + δ ) − {u} ⇒ f ( x ) ∈ (l − ε, l + ε )
 x →u 

__________________________ Cálculo diferencial 3

Rafael Vidal Meijón
Definición: Unha función f ( x ) ten límite pola dereita o número l en x = u se para todo número
real ε > 0 existe outro número real δ > 0 , tal que 0 < x − u < δ ⇒ f ( x ) − l < ε .
 
 lim f ( x ) = l ⇔: ∀ε > 0 ∃δ > 0 / x ∈ (u , u + δ ) ⇒ f ( x ) ∈ (l − ε, l + ε )
 
 x →u + 
Definición: Unha función f ( x ) ten límite pola esquerda o número l en x = u se para todo número
real ε > 0 existe outro número real δ > 0 , tal que 0 < u − x < δ ⇒ f ( x ) − l < ε .
 
 lim f ( x ) = l ⇔: ∀ε > 0 ∃δ > 0 / x ∈ (u − δ, u ) ⇒ f ( x ) ∈ (l − ε, l + ε )
 
 x →u − 
Definición: Unha función f ( x ) ten por límite + ∞ en x = u se para todo número real M > 0 existe
outro número real δ > 0 , tal que 0 < x − u < δ ⇒ f ( x ) > M .
 
 lim f ( x ) = +∞ ⇔: ∀M > 0 ∃δ > 0 / x ∈ (u − δ, u + δ ) − {u} ⇒ f ( x ) > M 
 x →u 
Definición: Unha función f ( x ) ten por límite − ∞ en x = u se para todo número real N < 0 existe
outro número real δ > 0 , tal que 0 < x − u < δ ⇒ f ( x ) < N .
 
 lim f ( x ) = −∞ ⇔: ∀N < 0 ∃δ > 0 / x ∈ (u − δ, u + δ ) − {u} ⇒ f ( x ) < N 
 x →u 
Definición: Unha función f ( x ) ten por límite o número l cando x → +∞ se para todo número real
ε > 0 existe outro número real M > 0 , tal que x > M ⇒ f ( x ) − l < ε .
 
 lim f ( x ) = l ⇔: ∀ε > 0 ∃M > 0 / x > M ⇒ f ( x ) ∈ (l − ε, l + ε )
 x →+∞ 
Definición: Unha función f ( x ) ten por límite o número l cando x → −∞ se para todo número real
ε > 0 existe outro número real N < 0 , tal que x < N ⇒ f ( x ) − l < ε .
 
 lim f ( x ) = l ⇔: ∀ε > 0 ∃N < 0 / x < N ⇒ f ( x ) ∈ (l − ε, l + ε )
 x →−∞ 
Definición: Unha función f ( x ) ten por límite + ∞ ó tender x → +∞ se para todo número real M > 0
existe outro número real N > 0 , tal que x > N ⇒ f ( x ) > M .
 
 lim f ( x ) = +∞ ⇔: ∀M > 0 ∃N > 0 / x > N ⇒ f ( x ) > M 
 x →+∞ 
Definición: Unha función f ( x ) ten por límite − ∞ ó tender x → +∞ se para todo número real M < 0
existe outro número real N > 0 , tal que x > N ⇒ f ( x ) < M .
 
 lim f ( x ) = −∞ ⇔: ∀M < 0 ∃N > 0 / x > N ⇒ f ( x ) < M 
 x →+∞ 
Definición: Unha función f ( x ) ten por límite + ∞ ó tender x → −∞ se para todo número real M > 0
existe outro número real N < 0 , tal que x < N ⇒ f ( x ) > M .
 
 lim f ( x ) = +∞ ⇔: ∀M > 0 ∃N < 0 / x < N ⇒ f ( x ) > M 
 x →−∞ 
Definición: Unha función f ( x ) ten por límite − ∞ ó tender x → −∞ se para todo número real M < 0
existe outro número real N < 0 , tal que x < N ⇒ f ( x ) < M .
 
 lim f ( x ) = −∞ ⇔: ∀M < 0 ∃N < 0 / x < N ⇒ f ( x ) < M 
 x → −∞ 

__________________________ Cálculo diferencial 4

Rafael Vidal Meijón
CÁLCULO DE LÍMITES DE FUNCIÓNS:
O cálculo do límite da función f ( x ) no punto x = u , faise, normalmente, substituíndo en f ( x ) a x
polo valor u e realizando as operacións, o valor obtido será o límite nese punto, agás que
obteñamos unha indeterminación, nese caso deberá resolverse a indeterminación correspondente.
P( x ) 0
• Se f ( x ) = e en x = u obtemos unha indeterminación do tipo , resolvese
Q( x ) 0
descompondo en factores o numerador e o denominador e simplificando a fracción:
lim f ( x ) = lim
P( x )
= lim
(x − u ) ⋅ P1( x ) = lim P1( x )
x →u x → u Q( x ) x → u (x − u ) ⋅ Q1 ( x ) x → u Q1 ( x )
o
• Se a indeterminación é do tipo + ∞ − ∞ ou pero na función aparece a variable x baixo
o
unha raíz cadrada deberemos multiplicar e dividir pola expresión conxugada da que contén a
raíz.
• Os demais casos resolveranse igual que en sucesións, ou ben aplicaremos a regra de
L´Hôpital, cando sexa posible.
• No caso de funcións “definidas a trozos” calcularanse os límites laterais (pola dereita e pola
esquerda) comprobando a existencia de ambos e coincidencia dos seus valores, alomenos
nos puntos extremos dos intervalos de definición.
ASÍNTOTAS:
Definición: A recta x = a é unha asíntota vertical
da función y = f ( x ) se existe algún dos seguintes

 1 . lim f ( x ) = +∞ (− ∞ )
x=a

x=b
 x→a
límites:  2 . lim f ( x ) = +∞ (− ∞ ) k
 x → a+ y=k
 3 . lim f ( x ) = +∞ (− ∞ )
 x → a−
As asíntotas verticais dunha función, se existen, a b
localízanse nos valores finitos da variable x nos
que a función f ( x ) tende a + ∞ ou − ∞ .
Definición: A recta y = k é unha asíntota
horizontal da función y = f ( x ) se existe algún dos seguintes límites: lim f ( x ) = k ou lim f ( x ) = k .
x → −∞ x → +∞
As asíntotas horizontais dunha función, se existen, calcúlanse obtendo os límites en + ∞ ou − ∞ , se
algún deles é finito (k), entonces a asíntota é y = k .
Definición: A recta y = mx + n , m ≠ 0, é unha asíntota
oblicua da función y = f ( x ) se se cumpre algunha das
1. lim [f ( x ) − mx − n ] = 0
n
+
x
 x → +∞ =
m
 y
condicións: ou
x=a

 2. [f ( x ) − mx − n ] = 0
 x lim
→ −∞ b
Unha función pode ter dúas asíntotas oblicuas distintas, y=b n
unha ou ningunha, dependendo da existencia deses límites. a

__________________________ Cálculo diferencial 5

Rafael Vidal Meijón
CÁLCULO DAS ASÍNTOTAS OBLICUAS:
A asíntota y = mx + n queda determinada se se coñecen os valores de m e n .

e n = lim [f ( x ) − mx ]
f(x)
m = lim
x → ±∞ x x → ±∞
Segundo os valores dos límites poden darse os casos:
1. Se m é un número real non nulo, e n é real entonces a función ten alomenos unha asíntota
oblicua en + ∞ ou − ∞ .
2. Se m = ±∞ a función non ten dirección asintótica polo lado correspondente (rama parabólica
vertical).
3. Se m = 0 e n é real tratase dunha asíntota horizontal (xa estudiada).
4. Se m = 0 e n = ±∞ a función non ten asíntota polo lado correspondente (rama parabólica
horizontal).
FUNCIÓN CONTINUA NUN PUNTO:
Definición: A función y = f ( x ) é continua no punto x = a se:
∀ε > 0 ∃δ > 0 / x − a < δ ⇒ f ( x ) − f ( a ) < ε
Isto é equivalente a: A función y = f ( x ) é continua no punto x = a ⇔: lim (f ( x ) − f ( a )) = 0 .
x →a
Ou tamén: A función y = f ( x ) é continua no punto x = a
 f(a)+ε
∃f ( a )

)

⇔: ∃ lim f ( x ) f(a) y=f(x)
x →a

 xlim f( x ) = f(a) f(a)-ε continua en x=a
→a (
As definicións de continua pola esquerda e pola
dereita, obtéñense da anterior sen mais que substituír o
límite lim f ( x ) polo lim f ( x ) ou lim f ( x ) ( )
x →a x → a− x → a+ a-δ a a+δ
respectivamente.
Definición: Se unha función non é continua nun punto, dise descontinua nese punto.
Algúns tipos de descontinuidade.
1. Descontinuidade evitable: A función ten límite en x=a, pero a función ou ben non ten imaxe
nese punto ou esta non coincido co límite. Isto é, non é continua en x = a pero ∃ lim f ( x ) .
x →a
2. Descontinuidade de salto :Existen os límites reais lim f ( x ) e lim f ( x ) , pero son distintos.
x → a− x →a +

l+ε
)
)

y=f(x)
l y=f(x)
(

l-ε
(

descontinuidade
f(a) descontinuidade f(a) de salto en x=a
)

evitable en x=a
(

( ) ( )( )
a-δ a a+δ a-δ a a+δ

__________________________ Cálculo diferencial 6

Rafael Vidal Meijón
 3. Descontinuidade infinita: cando algún dos límites laterais é infinito.

y=f(x) k y=f(x)
(

(
f(a) descontinuidade descontinuidade
)

infinita en x=a infinita en x=a

(

( )( ) ( )( )
a-δ a a+δ a-δ a a+δ

FUNCIÓN CONTINUA NUN INTERVALO:

Definición: A función y = f ( x ) é continua no intervalo aberto (a, b ) ⇔: f é continua en x , ∀x ∈ (a, b ) .
Definición: A función y = f ( x ) é continua no intervalo pechado [a, b ] ⇔: f é continua en
x , ∀x ∈ (a, b ) , e lateralmente continua nos extremos.

ENUNCIADO E INTERPRETACIÓN XEOMÉTRICA DO TEOREMA DE BOLZANO:

Teorema de Bolzano: Sexa f : [a, b ] → ℜ unha función continua en [a, b ] e tal que f ( a ) > 0 e
f ( b ) < 0 (ou f ( a ) < 0 e f ( b ) > 0 ), entonces existe c ∈ (a, b ) tal que f ( c ) = 0 .
Proposición: Sexa f : [a, b ] → ℜ unha función continua en [a, b ] e sexa α ∈ ℜ un número tal que
f ( a ) < α < f ( b ) , entonces ∃c ∈ (a, b ) tal que f ( c ) = α .

f(b)
f(b)
y = f(x)
y = f(x)

a
a c [ ]
[ ] b
b
Cumpre as hipóteses do Non cumpre as hipóteses
teorema de Bolzano do teorema de Bolzano
f(a)
f(a)

__________________________ Cálculo diferencial 7

Rafael Vidal Meijón
ENUNCIADO E INTERPRETACIÓN XEOMÉTRICA DO TEOREMA DE WEIERSTRASS:
Teorema de Weierstrass: Sexa f : [a, b ] → ℜ unha función continua en [a, b ] , entonces f acada en
[a, b] un máximo absoluto e un mínimo absoluto. É dicir:
∃y , z ∈ [a, b ] / f ( y ) ≤ f ( x ) ≤ f ( z ) ∀x ∈ [a, b ] .

Proposición: Sexa f : [a, b ] → ℜ unha función continua en [a, b ] , entonces a imaxe do intervalo [a, b ]
é un intervalo [m, M ] ,
onde: m = mín{f ( x ); x ∈ [a, b ]}
e M = máx{f ( x ); x ∈ [a, b]}.

M
M

y = f(x) f(b)

f(a) y = f(x)

m
m
Cumpre as hipóteses do
teorema de Weierstrass Cumpre as hipóteses do
teorema de Weierstrass
[ ] [ ]
a b a b

f(b)

f(a) y = f(x)

Non cumpre as hipóteses do

teorema de Weierstrass
[ ]
a b

__________________________ Cálculo diferencial 8

Rafael Vidal Meijón
 DERIVADA DUNHA FUNCIÓN
DEFINICIÓN DE DERIVADA DUNHA FUNCIÓN NUN PUNTO:
Definición: Unha función y = f ( x ) é derivable no punto de abscisa x = a , se existe o límite:
f(a + h) − f(a)
lim , nese caso o valor do límite recibe o nome de derivada da función no punto de
h→0 h
abscisa x = a e represéntase por: y ′( a ) , f ′( a ) , Df ( a )
INTERPRETACIÓN XEOMÉTRICA:
A derivada dunha función nun punto coincide coa pendente da recta tanxente a curva, que define a
función, en dito punto. ( f ′( a ) = pendente da recta tanxente a curva y = f ( x ) no punto ( a , f ( a ) ) .

f(a+h)

f(a+h) - f(a)
y = f(x)
f(a+h) - f(a)
= tg
h

f(a+h) - f(a)
f(a) lim = tg
h
h
a

Definición: Unha función y = f ( x ) é derivable pola dereita no punto de abscisa x = a , se existe o

f (a + h) − f(a)
límite: lim , nese caso o valor do límite recibe o nome de derivada pola dereita da
+ h
h →0
función no punto de abscisa x = a e represéntase por: y ′( a + ) , f ′( a + ) , Df ( a + )
Definición: Unha función y = f ( x ) é derivable pola esquerda no punto de abscisa x = a , se existe o
f(a + h) − f(a)
límite: lim , nese caso o valor do límite recibe o nome de derivada pola esquerda da
h →0− h
función no punto de abscisa x = a e represéntase por: y ′( a − ) , f ′( a − ) , Df ( a − ) .
Proposición: Unha función é derivable nun punto ⇔ é derivable, pola esquerda e pola dereita, en
dito punto e ambas derivadas laterais coinciden.
ECUACIÓN DA RECTA TANXENTE A UNHA FUNCIÓN NUN PUNTO:
Sexa a función y = f ( x ) derivable en x = a . A ecuación da
recta tanxente a curva no punto (a,f ( a )) é:
y − f ( a ) = f ′( a ) ⋅ ( x − a ) .
no

y = f(x)
rm

ECUACIÓN DA RECTA NORMAL A UNHA FUNCIÓN NUN PUNTO:

al

e
Definición: recta normal a y = f ( x ) no punto de abscisa e nt
x = a é a recta perpendicular a tanxente a función no f(a) ng
ta
punto de tanxencia (a, f ( a )) .
Proposición: Se dúas rectas son perpendiculares no plano
as súas pendentes son inversas e co signo cambiado:
 1
 m′ = −  . a
 m
Proposición: A ecuación da recta normal a curva no punto (a,f ( a )) é: y − f ( a ) = −
1
⋅( x − a) .
f ′( a )
RELACIÓN ENTRE CONTINUIDADE E DERIVABILIDADE:
__________________________ Cálculo diferencial 9
Rafael Vidal Meijón
Proposición: Se unha función é derivable nun punto entonces é continua nese punto.
Demostración:
Sábese que: a función f é continua en x ⇔ lim f ( x + h ) = f ( x ) ⇔ lim [f ( x + h ) − f ( x )] = 0
h→0 h →0
f( x + h) − f( x ) f( x + h) − f( x)
Calculando: lim [f ( x + h ) − f ( x )] = lim ⋅ h = lim ⋅ lim h = f ′( x ) ⋅ 0 = 0 , polo
h→0 h→0 h h →0 h h →0
que f é continua no punto x .
REGRAS DE DERIVACIÓN:
Combinación lineal (a ⋅ f ( x ) + b ⋅ g ( x ))′ = a ⋅ f ′( x ) + b ⋅ g ′( x )
Producto (f ( x ) ⋅ g( x ))′ = f ′( x ) ⋅ g ( x ) + f ( x ) ⋅ g ′( x )
Cociente ′
 f(x)  f ′( x ) ⋅ g ( x ) − f ( x ) ⋅ g ′( x )
  =
 g( x )  [g( x )]2
Composición [g (f ( x ))]′ = g ′(f ( x )) ⋅ f ′( x )
Función inversa
(f )′ ( x ) = f ′(1y )
−1
con f( x) = y

DERIVADAS DE FUNCIÓNS ELEMENTAIS:

FORMAS
TIPOS
Simples Compostas
Potencial
( ) ′
x a = a ⋅ x a −1
′
[ ]
(f ( X ))a = a ⋅ [f ( x )]a −1 ⋅ f ′( x )
(k )′ = 0
(x )′ = 1
( x )′ = 1 ( ′
f( x ) = )f ′( x )
2 f( x )
2 x
′
(ln x )′ = 1 (ln f ( x ))′ = f ( x )
Logarítmica
x f(x)
(log a x )′ = 1 ⋅ log a e ′
x
(log a f ( x ))′ = f ( x ) ⋅ log a e
f(x)
Exponencial
(e )′ = e
x x
( )′
e f ( x ) = e f ( x ) ⋅ f ′( x )

(a )′ = a
x x
⋅ ln a ( )′
a f ( x ) = a f ( x ) ⋅ f ′( x ) ⋅ ln a
Seno (sen x )′ = cos x (sen f ( x ))′ = cos f ( x ) ⋅ f ′( x )
Coseno (cos x )′ = −sen x (cos f ( x ))′ = −senf ( x ) ⋅ f ′( x )
Tanxente (tg x )′ = 1 + tg 2 x (tg f ( x ))′ = [1 + tg 2 (f ( x ))]⋅ f ′( x )
= sec 2 x = sec 2 (f ( x )) ⋅ f ′( x )
1 f ′( x )
= =
cos x 2
cos 2 (f ( x ))
Cotanxente (cot g x )′ = −1 − cot g 2 x [ ]
(cot g f ( x ))′ = − 1 − cot g 2 (f ( x )) ⋅ f ′( x )
= − cos ec 2 x = − cos ec 2 (f ( x )) ⋅ f ′( x )
−1 − f ′( x )
= =
sen 2 x sen 2 (f ( x ))
__________________________ Cálculo diferencial 10
Rafael Vidal Meijón
 f ′( x )
Arco seno
(arcsen x )′ = 1
(arcsen f ( x ))′ =
1− x2 1 − (f ( x ))2
−1 − f ′( x )
Arco coseno
(arccos x )′ = (arccos f ( x ))′ =
1− x2 1 − (f ( x ))2
f ′( x )
Arco tanxente
(arctg x )′ = 1
(arctg f ( x ))′ =
1+ x 2
1 + (f ( x ))2

DEFINICIÓN DE FUNCIÓN DERIVADA:

Definición: A función y = f ( x ) é derivable no intervalo (a, b ) ⇔: f é derivable en x , ∀x ∈ (a, b ) .
Se f é unha función derivable no intervalo (a, b ) , entonces:
Definición: Podemos definir unha nova función, f ′ , chamada función derivada de f ou función
(a, b ) ⊂ ℜ →
f′
ℜ
derivada primeira de f , a función:
x → y ′ = f ′( x )
Da mesma maneira se a función derivada primeira é derivable no intervalo (a, b ) , entonces:
Definición: Podemos definir unha nova función, f ′′ , chamada función derivada segunda de f ,función
(a, b ) ⊂ ℜ →
f ′′
ℜ
derivada da derivada primeira de f , a función:
x → y ′′ = (f ′( x ))′ = f ′′( x )
Se a súa vez a derivada segunda volve a ser derivable, podemos definir a derivada terceira e
repetindo o proceso, podemos definir as derivadas sucesivas dunha función derivable. En xeral:
Definición: Chamamos derivada enésima de f , f n , á derivada de orde n de f , a función:
(a, b ) ⊂ ℜ 
n
f
→ℜ
′
( )
x → y n = f n −1 ( x ) = f n ( x )

APLICACIÓNS DAS DERIVADAS

DEFINICIÓN DE FUNCIÓN CRECENTE E DECRECENTE:
Sexa f : D ⊂ ℜ → ℜ unha función e a un punto do dominio.
Definición: A función f é crecente no punto a se e solo se existe un entorno de a , E ( a ), tal que se
f ( x ) ≤ f ( a ) ∀x ∈ E ( a ), x < a
verifican as desigualdades seguintes 
f ( x ) ≥ f ( a ) ∀x ∈ E ( a ), x > a
 f ( x ) ≤ f ( a ) se x < a 
 f é crecente no punto a ⇔ ∃E( a ) / x ∈ E ( a ) ⇒  
 
 f ( x ) ≥ f ( a ) se x > a 
Definición: A función f é decrecente no punto a se e solo se existe un entorno de a , E ( a ), tal que
f ( x ) ≥ f ( a ) ∀x ∈ E ( a ), x < a
se verifican as desigualdades seguintes 
f ( x ) ≤ f ( a ) ∀x ∈ E ( a ), x > a
 f ( x ) ≥ f ( a ) se x < a 
 f é decrecente no punto a ⇔ ∃E( a ) / x ∈ E( a ) ⇒  
 ≤ > 
  f ( x ) f ( a ) se x a 
Definición: A función f é estrictamente crecente no punto a se e solo se existe un entorno de
f ( x ) < f ( a ) ∀x ∈ E ( a ), x < a
a , E ( a ), tal que se verifican as desigualdades seguintes 
f ( x ) > f ( a ) ∀x ∈ E ( a ), x > a
 f ( x ) < f ( a ) se x < a 
 f é estrictamente crecente no punto a ⇔ ∃E( a ) / x ∈ E ( a ) ⇒  
 > > 
 f ( x ) f ( a ) se x a 
__________________________ Cálculo diferencial 11
Rafael Vidal Meijón
Definición: A función f é estrictamente decrecente no punto a se e solo se existe un entorno de
f ( x ) > f ( a ) ∀x ∈ E ( a ), x < a
a , E ( a ), tal que se verifican as desigualdades seguintes 
f ( x ) < f ( a ) ∀x ∈ E ( a ), x > a
 f ( x ) > f ( a ) se x < a 
 f é estrictamente decrecente no punto a ⇔ ∃E( a ) / x ∈ E ( a ) ⇒  
 
 f ( x ) < f ( a ) se x > a 
Proposición: se f é crecente no punto a e f é derivable en a ⇒ f ′( a ) ≥ 0 .
Proposición: se f é decrecente no punto a e f é derivable en a ⇒ f ′( a ) ≤ 0 .
Proposición: se f é derivable en a e f ′( a ) > 0 ⇒ f é estrictamente crecente no punto a .
Proposición: se f é derivable en a e f ′( a ) < 0 ⇒ f é estrictamente decrecente no punto a .
Definición: A función f é estrictamente crecente no intervalo (a, b ) se e solo se f é estrictamente
crecente en x ∀x ∈ (a, b ) .
Definición: A función f é estrictamente decrecente no intervalo (a, b ) se e solo se f é estrictamente
decrecente en x ∀x ∈ (a, b ) .
FUNCIÓN MONÓTONA:
Definición: A función f é monótona no intervalo (a, b ) se e solo se f é crecente ou decrecente no
intervalo (a, b ) .
Estudiar a monotonía dunha función derivable queda reducido a estudiar o signo da súa derivada, xa
que se f ′( x ) > 0 , f é estrictamente crecente e se f ′( x ) < 0 , f é estrictamente decrecente. Tendo
que estudiar individualmente os puntos onde f ′( x ) = 0 .
DEFINICIÓN DE EXTREMOS RELATIVOS E ABSOLUTOS DUNHA FUNCIÓN:
Sexa f : D ⊂ ℜ → ℜ unha función e a un punto do dominio.
Definición: A función f acada un máximo local ou máximo relativo no punto a se e solo se existe un
entorno do punto a , E ( a ), tal que f ( x) ≤ f ( a) ∀x ∈ E ( a) .
(f acada un máximo relativo en x = a ⇔ ∃E(a)/∀x ∈ E(a) f(x) ≤ f(a))
Definición: A función f acada un mínimo local ou mínimo relativo no punto a se e solo se existe un
entorno do punto a , E ( a ), tal que f ( x ) ≥ f ( a ) ∀x ∈ E ( a ) .
(f acada un míximo relativo en x = a ⇔ ∃E(a) / ∀x ∈ E(a) f(x) ≥ f(a))
Definición: Os máximos e mínimos relativos dunha función son extremos relativos de dita función.
Definición: A función f acada un máximo absoluto no punto a ∈ D se e solo se f ( x ) ≤ f ( a ) ∀x ∈ D .
(f acada un máximo absoluto en x = a ⇔ ∀x ∈ D f ( x ) ≤ f ( a ))
Definición: A función f acada un mínimo absoluto no punto a ∈ D ⇔: f ( x ) ≥ f ( a ) ∀x ∈ D .
Proposición: Se no punto de abscisa x = a a función y = f ( x ) é continua, e pasa de ser crecente a
decrecente a función ten un máximo relativo en x = a .
Proposición: Se no punto de abscisa x = a a función y = f ( x ) é continua, e pasa de ser decrecente
a crecente a función ten un mínimo relativo en x = a .
Proposición: Se no punto de abscisa x = a a función y = f ( x ) é derivable, entonces a condición
necesaria para que no punto x = a teña un máximo ou un mínimo relativos é que f ′( a ) = 0 .
Proposición: Se no punto de abscisa x = a a función y = f ( x ) é derivable ata a orde dous e verifica
f ′( a ) = 0 
 
que:  e  entonces no punto x = a a función ten un máximo relativo.
f ′′( a ) < 0
 

__________________________ Cálculo diferencial 12

Rafael Vidal Meijón
Proposición: Se no punto de abscisa x = a a función y = f ( x ) é derivable ata a orde dous e verifica
 f ′( a ) = 0 
 
que:  e  entonces no punto x = a a función ten un mínimo relativo.
f ′′( a ) > 0
 
DEFINICIÓN DE CONCAVIDADE E CONVEXIDADE:
Sexa f : D ⊂ ℜ → ℜ unha función e a un punto do dominio.
Definición: A función f é convexa no punto a se e solo se existe un entorno reducido de a , E * ( a ),
de maneira que nese entorno a gráfica da función está no semiplano superior definido pola recta
tanxente a curva no punto ( a, f ( a )).
(f é convexa no punto a ⇔ ∃E ( a ) / ∀x ∈ E ( a ) , f ( x ) > f ( a ) + f ′( a )(x − a))
* *
y=
f(x
)

y = f(x)
f(a) f(a)

( ) ( )
a a
convexa en a cóncava en a

Definición: A función f é cóncava no punto a se e solo se existe un entorno reducido de a , E * ( a ),

de maneira que nese entorno a gráfica da función está no semiplano inferior definido pola recta
tanxente a curva no punto ( a, f ( a )).
(f é cóncava no punto a ⇔ ∃E * (a) / ∀x ∈ E * (a) , f ( x) < f (a) + f ′(a)( x − a ) )
Definición: A función f é convexa no intervalo (a, b ) se e solo se é convexa en x ∀x ∈ (a, b ) .
Definición: A función f é cóncava no intervalo (a, b ) se e solo se é cóncava en x ∀x ∈ (a, b ) .
Proposición: Se no punto de abscisa x = a a función y = f ( x ) é derivable ata a orde 2 e
f ′′( a ) > 0 ⇒ f é convexa no punto x = a .
Proposición: Se no punto de abscisa x = a a función y = f ( x ) é derivable ata a orde 2 e
f ′′( a ) < 0 ⇒ f é cóncava no punto x = a .
Estudiar a curvatura en funcións derivables ata a orde 2 redúcese a comprobar o signo da derivada
2ª de f .
Definición: A función f ten un punto de inflexión en x = a
se nese punto é continua e cambia de cóncava a convexa
ou de convexa a cóncava.
Proposición: Nun punto de inflexión a tanxente a curva ten
que cortar a gráfica xa que non pode ser nin cóncava nin )
convexa nese punto. = f(x
y
Proposición: Se no punto de abscisa x = a a función f(a)
y = f ( x ) é derivable ata a orde 3 e verifica nese punto
f ′′( a ) = 0
 
 e  ⇒ f ten un punto de inflexión no punto (a, f ( a )) . ( )
 f ′′′(a) ≠ 0  a
  punto de inflexión: (a, f(a))
__________________________ Cálculo diferencial 13
Rafael Vidal Meijón
TEOREMA DE ROLLE:
Sexa f : [a, b] ⊂ ℜ → ℜ unha función, continua no
intervalo [a, b ] , derivable en (a, b ) e que verifique
que f ( a ) = f ( b ) entonces existe a lo menos un
c ∈ (a, b ) / f ′( c ) = 0 . y = f(x)
INTERPRETACIÓN XEOMÉTRICA:
Sexa f : [a, b] ⊂ ℜ → ℜ unha función, continua no f(a) f(b)
intervalo [a, b ] e derivable en (a, b ) .
Se as ordenadas en a e b son iguais, a curva [ ]
a c
ten nalgún punto intermedio tanxente horizontal. b
Teorema de Rolle
TEOREMA DO VALOR MEDIO DO CÁLCULO DIFERENCIAL:
Sexa f : [a, b] ⊂ ℜ → ℜ unha función, continua no
intervalo [a, b ] , derivable en (a, b ) entonces existe a
lo menos un c ∈ (a, b ) / f ( b ) − f ( a ) = f ′( c ) ⋅ (b − a ) .
y = f(x) f(b)  f(b) − f(a)
 f ′( c ) = .
 b −a 
INTERPRETACIÓN XEOMÉTRICA:
Sexa f : [a, b] ⊂ ℜ → ℜ unha función, continua no
f(b)-f(a)

f(a)
b-a intervalo [a, b ] e derivable en (a, b ) , entonces existe
cando menos un punto intermedio no que a
a c b tanxente a curva é paralela ó segmento de
Teorema do Valor Medio extremos (a, f ( a )), (b, f ( b )) .

REGRA DE L´HÔPITAL:
0 ∞
Para a determinación dun límite indeterminado do tipo ou , pódense derivar por separado as
0 ∞
expresións do numerador e do denominador e obterase un límite equivalente.
 f(x) 0 f(x) f ′( x ) f( x ) ∞ f(x) f ′( x ) 
 lim = ⇒ lim = lim e lim = ⇒ lim = lim 
 x → a g( x ) 0 x → a g( x ) x → a g ′( x ) x → a g( x ) ∞ x → a g( x ) x → a g ′( x ) 
Para a aplicación a indeterminacións doutro tipo haberá previamente que reducilas a unha destas formas.

PRIMITIVAS DUNHA FUNCIÓN

DEFINICIÓN DE PRIMITIVA DUNHA FUNCIÓN:
Sexan y = f ( x ) e y = F ( x ) dúas funcións reais definidas nun mesmo dominio.
Definición: A función y = F ( x ) é unha función primitiva de y = f ( x ) se F ( x ) ten por derivada f ( x ).
(F ( x ) é unha primitiva de f ( x ) ⇔ F ′( x ) = f ( x ))
Proposición: Se y = F ( x ) é unha primitiva de y = f ( x ) ⇒ y = F ( x ) + k ∀k ∈ ℜ , é primitiva de
y = f( x).
Proposición: Se y = F ( x ) e Y = G( x ) son dúas primitivas de y = f ( x ) ⇒ F ( x ) − G( x ) = K , K ∈ ℜ .
Definición: Ó conxunto de tódalas primitivas dunha mesma función recibe o nome de integral
indefinida de dita función e representase por ∫ f ( x )dx .
(∫ f ( x )dx = { primitivas de f } = {F ( x ) + k / F' ( x ) = f ( x ), k ∈ ℜ})
PROPIEDADES LINEAIS DA INTEGRAL INDEFINIDA:
A integral do producto dun número por unha función é igual ó número pola integral da función.

__________________________ Cálculo diferencial 14

Rafael Vidal Meijón
(∫ a ⋅ f ( x ) ⋅ dx = a ⋅ ∫ f ( x ) ⋅ dx )
A integral da suma ou diferencia de dúas funcións é igual a suma ou diferencia das integrais de ditas
funcións.
(∫ (f ± g )( x ) ⋅ dx = ∫ f ( x ) ⋅ dx ± ∫ g( x ) ⋅ dx )
CÁLCULO DE INTEGRAIS INMEDIATAS:
Táboa de integrais inmediatas
FORMAS
TIPOS
Simples Compostas
Potencial ⌠ a x a +1 ⌠ (f ( x ))a +1
=  (f ( x )) ⋅ f ′( x )dx = a + 1 +k
a
a ≠ −1  x dx +k
⌡ a +1 ⌡
Logarítmica ⌠ 1 dx = ln x + k = L x + k ⌠ f ′( x )
  dx = ln f ( x ) + k = L f ( x ) + k
⌡x ⌡ f(x)
Exponencial
∫e ∫e ⋅ f ′( x ) dx = e f ( x )
f( x)
x
dx = e x + k

ax af ( x )
∫ ∫ a ⋅ f ′( x ) dx = ln a + k
f( x)
a x
dx = +k
ln a
Seno
∫ cos x dx = senx + k ∫ cos f ( x ) ⋅ f ′( x ) dx = senf ( x ) + k
Coseno
∫ sen x dx = − cos x + k ∫ senf ( x ) ⋅ f ′( x ) dx = − cos f ( x ) + k
Tanxente
∫ (1 + tg x )dx = tgx + k ∫ (1 + tg f ( x ))⋅ f ′( x ) dx =tg f ( x ) + k
2 2

∫ sec x dx = tgx + k ∫ sec f ( x ) ⋅ f ′( x ) dx = tg f ( x ) + k

2 2

⌠ 1 ⌠ f ′( x )
 dx = tgx + k  dx = tgf ( x ) + k
⌡ cos 2 x ⌡ cos 2 (f ( x ))
Cotanxente
∫ (− 1 − cot g x )dx = cot g x + k ∫ [− 1 − cot g (f ( x ))]⋅ f ′( x ) dx = cot g f ( x ) + k
2 2

∫ − cos ec x dx = cot g x + k ∫ − cos ec (f ( x )) ⋅ f ′( x ) dx = cot g f ( x ) + k

2 2

⌠ −1 ⌠ − f ′( x )
 dx = cot g x + k  dx = cot g f ( x ) + k
⌡ sen 2 x ⌡ sen 2 (f ( x ))
Arco seno ⌠ 1 ⌠ f ′( x )
 dx = arcsen x + k  dx = arcsen f ( x ) + k
⌡ 1− x2 ⌡ 1 − (f ( x ))2
Arco ⌠ 1 dx = arctg x + k ⌠ f ′( x )
tanxente   dx = arctg f ( x ) + k
⌡ 1+ x2 ⌡ 1 + (f ( x ))2
Tipo neperiano-arcotanxente ⌠ Mx + N dx = neperiano + arco tanxente + k
 2
⌡ ax + bx + c
se M ≠ 0, ax 2 + bx + c é irreductible.

CÁLCULO DE PRIMITIVAS (MÉTODOS DE INTEGRACIÓN) :

1. Integración por descomposición: é unha consecuencia inmediata das propiedades da
( )
integral. ∫ (a ⋅ f ( x ) ± b ⋅ g ( x )) dx =a ⋅ ∫ f ( x ) dx ± b ⋅ ∫ g ( x ) dx .
2. Integración por cambio de variable ou sustitución: Consiste en aplicar un cambio de
variable a fin de transformar a integral indefinida noutra mais doada ou mellor coñecida.
Queremos calcular: ∫ f ( x ) dx .
__________________________ Cálculo diferencial 15
Rafael Vidal Meijón
Expresamos a variable x como función doutra variable, x = g ( t ) .
Cálculamos dx en función da nova variable: dx = g ′( t ) dt .
Sustituimos toda na integral: ∫ f ( x ) dx = ∫ f (g ( t )) ⋅ g ′( t ) dt .
Se a nova integral é inmediata ou coñecida, obtense a súa expresión en función de t e despois
desfaise o cambio de variable: na primitiva calculada substitúese t en función de x .
3. Integración por partes: o método de integración por partes baséase en saber que unha
función primitiva da derivada dun producto de dúas funcións é dito producto.
É dicir, se u e v son dúas funcións derivables no intervalo (a, b ) , entonces:
[u( x ) ⋅ v ( x )]′ = u ′( x ) ⋅ v ( x ) + u( x ) ⋅ v ′( x ) e polo tanto:
∫ (u ′( x ) ⋅ v ( x ) + u( x ) ⋅ v ′( x ))dx = u( x ) ⋅ v ( x ) + k k ∈ ℜ , expresión que se pode escribir da forma:
∫ u( x ) ⋅ v ′( x ) dx = u( x ) ⋅ v ( x ) − ∫ v ( x ) ⋅ u ′( x ) dx , na que, se cambiamos a notación:
v ′( x ) dx por dv ⇒ v = ∫ v ′( x )dx por v = ∫ dv e u ′( x ) dx por du ⇒ u = ∫ u ′( x )dx por u = ∫ du
Queda a expresión: ∫ u ⋅ dv = u .v − ∫ v ⋅ du Fórmula de integración por partes.
É de aplicación:
∫ P( x ) ⋅ e ∫ P( x ) ⋅ senx dx , ∫ P( x ) ⋅ cos x dx
x
• dx , sendo P ( x ) un polinomio. Neses casos
chamarase sempre u = P ( x ), o resto dv e haberá que integrar por partes tantas veces como
grao teña P ( x ) .
• ∫ P( x ) ⋅ ln x ⋅ dx sendo P ( x ) un polinomio. Neses casos chamarase sempre u = ln x , e o
resto dv = P ( x ) dx .
• ∫ ln x dx , ∫ arctgx dx , ∫ arcsenx dx , en xeral se temos unha única función que sabemos
derivar pero non integrar. Chamarase sempre u a función e dv = dx.
∫ senx ⋅ e dx , ∫ cos x ⋅ e x dx . Deberemos integrar por partes dúas veces e volveremos a
x
•
obter a mesma integral do principio, polo que despexando obtemos a integral buscada.
Teremos que ter o coidado de chamar u a mesmo tipo de función nos dous pasos, e dicir, se
no primeiro paso chamo u a función trigonométrica deberei chamar u no segundo paso a
función trigonométrica.
⌠ P( x )
4. Integración de funcións racionais: son do tipo  dx , onde P ( x ) e Q( x ) son
⌡ Q( x )
polinomios.
Se grao (P( x )) ≥ grao (Q( x )) , divídese P ( x ) entre Q( x ) e obteremos un cociente C ( x ) e un resto
R( x ) .
P ( x ) = C( x ) ⋅ Q( x ) + R( x )
P( x ) R( x ) ⌠ P( x ) ⌠ R( x )
Polo tanto: = C( x ) + ;  dx = ∫ C( x ) dx +  dx .
Q( x ) Q( x ) ⌡ Q( x ) ⌡ Q( x )
Descompondo a integral en suma de dúas integrais; unha inmediata, a polinómica, e outra racional
de fracción irreducible, que dependendo dos casos veremos como pode resolverse.
é irreducible, grad (P( x ) < grad (Q( x ))) , a estratexia que se utiliza é proceder
P( x )
Se a expresión
Q( x )
P( x )
a descompoñer o denominador en factores primos e tratar de expresar como suma de
Q( x )
fraccións con denominadores divisores do polinomio Q( x ) .
Ó descompoñer o denominador Q( x ) , en factores primos poden presentarse os seguintes casos:
a. Tódalas raíces do polinomio Q( x ) son reais e simples:
__________________________ Cálculo diferencial 16
Rafael Vidal Meijón
Q( x) = a( x − α ) ⋅ ( x − β ) ⋅ .... ⋅ ( x − λ ) sendo a o coeficiente do termo de mayor grao de Q (x ) ,
entonces teremos unha descomposición da forma:
P( x ) A B L
= + + ... + , onde A, B ,....., L son números reais. Por tanto:
Q( x ) x − α x − β x −λ
⌠ P( x ) ⌠ 1
dx = A ⋅ ⌠ dx +... + L ⋅ ⌠
1 1
  dx + B ⋅   dx
⌡ Q( x ) ⌡ x −α ⌡ x −β ⌡ x −λ
Cada integral do segundo membro é inmediata, tipo logaritmo, é dicir:
⌠ 1 dx = ln x − α + k , con k ∈ ℜ

⌡ x −α
b. Tódalas raíces do polinomio Q( x ) son reais e algunha multiple:
Q ( x ) = a ( x − α ) ⋅ ( x − β ) ⋅ ... , sendo a o coeficiente do termo de mayor grao de Q (x ) . Polo que a
a b

descomposición sería da forma:

P( x ) A1 A2 Aa B B2 Bb
= + + ... + + 1 + + ... + + .... , A1 ,..., Aa , B1 ,..., Bb ,... ∈ ℜ
Q( x ) x − α (x − α ) 2
(x − α ) x − β ( x − β )
a 2
(x − β)b
⌠ P( x ) ⌠ 1 dx + A ⋅ ⌠ 1 ⌠ 1 ⌠ 1
 Q( x ) dx = A1 ⋅  2  dx +... + Aa ⋅  dx + B1 ⋅  dx +
⌡ ⌡ x −α ⌡ (x − α ) 2
⌡ (x − α ) a
⌡ x −β
⌠ 1 ⌠ 1
+ B2 ⋅  dx +... + Bb ⋅  dx + .......
⌡ (x − β ) 2
⌡ (x − β )b
As integrais do segundo membro son inmediatas de dous tipos, unhas de tipologaritmo, coma no caso anterior,
e outras de tipo potencial.
⌠ ⌠

1
dx =  ( x − α ) −p
dx =
1
( x − α ) − p +1
+ k =
1
⋅
1
+k .
⌡ (x − α ) − p +1 1 − p ( x − α ) p −1
p
⌡
c. Algunha raíz do polinomio Q( x ) é complexa e simple:
Se p + qi é unha raíz complexa de Q( x ) entonces a súa conxugada, p − qi tamen é raiz de Q( x ) , e
ó descompoñer o polinomio Q( x ) en factores primos con coeficientes reales aparecen factores
cuadráticos primos. É dicir:
a b
[ ][
2
]
Q ( x) = a ( x − α ) .( x − β ) ⋅ ... ⋅ ( x − p ) + q 2 ⋅ ( x − p1 ) + q1 ⋅ ..... sendo a o coeficiente do termo de mayor
2 2

grao de Q (x ) . Polo que a descomposición sería da forma:

P( x ) A1 Aa Cx + D
= + ... + + ... + + ...
Q( x ) x − α (x − α )a
( x − p )2 + q 2
onde A1 ,..., Aa ,...,C , D , C1 , D1 ,... ∈ ℜ . Polo tanto:
⌠ P( x ) ⌠ ⌠ Cx + D
dx = A1 ⋅ ⌠
1 1
  dx + ... + Aa ⋅  dx + ... +  dx + ..
⌡ Q( x ) ⌡ x −α ⌡ (x − α )a ⌡ (x − p )2 + q 2
As integrais do segundo membro son de tres tipos. Unhas son de tipo logaritmo, outras de tipo
potencial, coma nos casos anteriores, e as restantes descompoñense nunha suma de integrais
inmediatas: unha de tipo logaritmo e outra de tipo arco tanxente.
⌠ Cx + D ⌠ Cx − Cp + Cp + D ⌠ Cx − Cp ⌠ Cp + D ⌠ x−p
 dx =  dx =  dx +  dx = C  dx +
⌡ (x − p ) + q ⌡ ( x − p )2 + q 2 ⌡ (x − p ) + q ⌡ (x − p )2 + q 2 ⌡ ( x − p )2 + q 2
2 2 2 2

(Cp + D )⌠

1 C
dx =
⌠
ln (x − p )2 + q 2 + (Cp + D )
1
dx
⌡ (x − p ) + q 2 2
2 ⌡ ( x − p )2 + q 2
Calculamos ahora a integral que nos falta:

__________________________ Cálculo diferencial 17

Rafael Vidal Meijón
 ⌠ 1
⌠ 
⌠ x − p
dx = 2 
1 1 1 1 q 1
 dx =  dx = arc tg   + k , sustituindo:
⌡ (x − p ) + q
2 2 
q  x − p 2 q  x − p 2 q  q 
⌡   + 1    +1
 q  ⌡  q 

⌠ Cx + D C ⌠
 dx = ln ( x − p ) 2
+ q 2
+ (Cp + D )
1
dx
⌡ ( x − p )2 + q 2 2 ⌡ (x − p )2 + q 2

⌠ Cx + D C Cp + D x − p
 dx = ln ( x − p ) 2
+ q 2
+ arc tg   + k , k ∈ ℜ
⌡ ( x − p )2 + q 2 2 q  q 

__________________________ Cálculo diferencial 18

Rafael Vidal Meijón
 INTEGRAL DEFINIDA
SUMAS SUPERIORES E INFERIORES:
Definición: Se [a, b] é un intervalo pechado e acotado (compacto) de ℜ . Chamaremos partición de
[a, b] a calquera subconxunto finito de puntos, P, de [a, b] ; Tal que os puntos a e b pertencen ó
conxunto P.
P = {t 0 , t1 , t 2 ,......., t n } con t0 = a < t1 < t 2 < .......... < t n −1 < t n = b con n ∈ ℵ .

Definición: Chamaremos norma da partición P ó maior dos números t k − tk −1 e representarémola

por hp, e corresponde a amplitude do maior intervalo determinado por P. h p = sup t k − tk −1 .
k

Definición: Se P e P´ son dúas particións do intervalo [a, b] diremos que P´ é “mais fina” que P, se a
partición P´ utiliza a lo menos tódolos puntos da partición P, escrébese P´>P.

Definición: Se P e P´ son dúas particións de [a, b] , chamaremos P ⊕ P´ a partición que utiliza

tódolos puntos de P e de P´, excluíndo calquera outro.
Verificase que P ⊕ P´> P e P ⊕ P´> P´ .

Proposición: Existe unha partición menos fina que tódalas outras, é P0 = {a, b} .

Definición: Dada f : [a, b ] → ℜ acotada en [a, b] e P = {a = t 0 < t1 < t 2 < ... < t n −1 < t n = b} unha
partición de [a, b] , definimos:
n
Suma inferior de Riemann: s( f ; P ) = ∑ mi (t i − t i −1 )
i =1
n
M1 Suma superior de Riemann: S ( f , P ) = ∑ M i (t i − t i −1 )
i =1
Sendo: M i = Sup{ f ( x); x ∈ [t i −1 , t i ]}

a=t0 t1 t3 e m i = Inf { f ( x); x ∈ [ti −1 , ti ]}

Proposición: S (f , P ) ≥ s (f , P ) .
n
S ( f , P ) − s( f , P ) = ∑ ( M i − mi ) ⋅ (ti − ti −1 ) ≥ 0 ∀P partición de [a, b] ⇒ S (f , P ) ≥ s(f , P ) .
i =1

Teorema: Se P e P´ son dúas particións de [a, b] e P´ é mais fina que P, verificase:

s( f , P ) ≤ s( f , P´) e S ( f , P ) ≥ S ( f , P´)
Teorema: Dadas dúas particións calquera P e P´ sempre se verifica que s (f , P ) ≤ S (f , P´ ) .

Demostración:
Xa que s ( f , P ) ≤ s ( f , P ⊕ P´) ≤ S ( f , P ⊕ P´) ≤ S ( f , P´)
DEFINICIÓN DE INTEGRAL DEFINIDA NUN INTERVALO PECHADO:
Como consecuencia:
O conxunto de números reais s = {s ( f , P ) , P é unha partición } está superiormente acotada
por calquera das sumas S ( f , P ) , logo admite un supremo que denotaremos:
b
∫a f = Sup s( f , P) e chamamos integral inferior de Riemann de f en [a,b].
P

__________________________ Cálculo diferencial 19

Rafael Vidal Meijón
Do mesmo xeito: S = {S ( f , P ) , P é unha partición } está inferiormente acotada por calquera das
sumas s ( f , P ) , logo admite un infimo que denotaremos:
b
∫a f = Inf S ( f , P ) e chamamos integral superior de Riemann de f en [a,b].
P

b b
Diremos que unha función acotada no intervalo [a,b] é Riemann integrable nel ⇔: ∫ f = ∫a f .
a
b
Ese valor común representase por I = ∫a f(x)dx .
INTERPRETACIÓN XEOMÉTRICA:
Dada f : [a, b ] → ℜ , integrable no intervalo [a, b] .
a. Se f é positiva no intervalo [a, b] , (∀x ∈ [a, b] f ( x ) > 0) , entonces:
A integral definida de f no intervalo [a, b] coincide coa área do recinto limitado pola función, o eixe
b
de abscisas e as rectas x = a e x = b . I = ∫ f(x)dx = Área .
a
b. Se f é negativa no intervalo [a, b] , (∀x ∈ [a, b] f ( x ) < 0 ) , entonces:
A integral definida de f no intervalo [a, b] coincide co oposto da área do recinto limitado pola
b
función, o eixe de abscisas e as rectas x = a e x = b . I = ∫ f(x)dx = − Área .
a
c. Para calquera f definida no intervalo [a, b] , entonces:
A integral definida de f no intervalo [a, b] coincide coa diferencia entre a suma das áreas descritas
no apartado a, e a suma das áreas descritas no apartado b.

y = f(x)
a b
y = f(x)
A A1 b
A a
y = f(x) A2
a b b b b
f(x)dx = A f(x)dx = - A f(x)dx = A 1 - A 2
a a a
Propiedades da Integral Definida:
a
1ª - ∀f acotada ∫ f ( x ) dx = 0 .
a
b a
2ª - ∀f acotada e integrable en [a,b] ∫a f ( x)dx = − ∫b f ( x)dx .
3ª - ∀f acotada e integrable nun intervalo pechado que conteña ós puntos a, b, c
b c b
∫a f ( x)dx = ∫a f ( x)dx + ∫c f ( x)dx .
b
4ª - ∀f acotada, integrable e non negativa nun intervalo pechado [a,b] ∫a f ( x)dx ≥ 0 .
5ª - ∀f acotada e integrable nun intervalo pechado [a,b] a función − f tamén o é , sendo
b b
∫a (− f )( x)dx = − ∫a f ( x)dx .
6ª - ∀f e g acotadas e integrables nun intervalo pechado [a,b] e ∀λ , µ ∈ ℜ verifícase:
b b b
∫a (λf + µg )( x)dx = λ ∫a f ( x)dx + µ ∫a g ( x)dx
__________________________ Cálculo diferencial 20
Rafael Vidal Meijón
TEOREMA DO VALOR MEDIO DO CÁLCULO INTEGRAL:
a) Sexa f unha función acotada e integrable en [a,b], chamase valor medio de f en [a,b] ó
b
∫ f ( x)dx
número µ = a verificándose m ≤ µ ≤ M ,
b−a
sendo m = Inf { f ( x); x ∈ [a, b ]} e M = Sup { f ( x ); x ∈ [a, b ]}.
Demostración:
P = {a,b} é unha partición de [a,b], polo que s ( f , P ) ≤ ∫a f ( x)dx ≤ S ( f , P )
b

b
m(b − a ) ≤ ∫a f ( x ) dx ≤ M (b − a ) , dividindo as desigualdades por b−a >0 queda
b

m ≤ µ ≤ M sendo
∫ f(x)dx
µ= a .
b−a
b) Se f é continua en [a,b] e integrable en [a,b], entonces ∃c ∈ [a, b] tal que f (c ) = µ
b
⇒ ∫a f ( x ) dx = (b − a ) f (c ).
c)
y = f(x)
a c b y = f(x)
f(c) f(c)
A A
A f(c) a c b
y = f(x)
a c b b b b
f(x)dx = A f(x)dx = - A f(x)dx = A
a a a
Demostración:
Por ser f continua en [a,b]; acada o valor máximo e o valor mínimo en [a,b] e ademais acada
tódolos valores intermedios
⇒ ∃c ∈ [a ,b ] tal que f(c) = µ .
y = f(x)
INTERPRETACIÓN XEOMÉTRICA: f(c)
Se f é non negativa en [a,b] ⇒ f ( x) ≥ 0 ∀x ∈ [a , b ] e se
é integrable en [a,b] entonces: A
b
∫a f ( x)dx = Área dun rectángulo de base (b-a) e altura µ
sendo m ≤ µ ≤ M con m = Inf { f ( x); x ∈ [a, b ]} e
a c b b

M = Sup { f ( x ); x ∈ [a, b ]}. f(x)dx = A

a
Definición: Dada a función f continua en [a,b] definimos unha nova función:

F ( x ) = ∫a f (t ) dt ∀x ∈ [a, b]
x
y = f(x)

TEOREMA FUNDAMENTAL DO CÁLCULO INTEGRAL:

Se f é continua en [a,b], entonces a función [a,b] IR
F(x) x
F ( x ) = ∫a f (t ) dt ∀x ∈ [a, b] é derivable en (a, b),
x
F(x+h) x F(x)= f(t)dt
a
a x x+h b
__________________________ Cálculo diferencial 21
Rafael Vidal Meijón
e verifícase que F´(x ) = f ( x) , ou sexa F (x) é unha primitiva de f (x) para todo x ∈ [a, b] .

Demostración:
x+ h x x+ h
F ( x + h) − F ( x ) ∫ f (t )dt − ∫a f (t )dt ∫x f (t )dt
F´(x) = lim = lim a = lim
h→0 h h→0 h h h→0
polo teorema do Valor Medio do Cálculo Integral para función continuas, ∃c ∈ [x, x + h]
x+h
∫x f (t )dth ⋅ f (c )
= lim = f ( x) xa que se h → 0 c = x ⇒
de maneira que: lim h h
h →0 h→0
que F´( x) = f ( x) e dicir F (x) é unha primitiva de f (x) en [a,b].

INTERPRETACIÓN XEOMÉTRICA:
Se f é continua e é positiva en [a,b] ( f ( x) ≥ 0 ∀x ∈ [a , b ]) entonces a función de área
x
A( x) = F ( x ) = ∫a f (t ) dt é unha primitiva de f (x) en [a,b] ⇒ a pendente da función de área
∀x ∈ [a, b] coincide co valor de f (x) .
FÓRMULA FUNDAMENTAL DO CÁLCULO INTEGRAL:
Se f é continua en [a,b] e G (x) é unha primitiva calquera de f (x) en [a,b] entonces

∀x ∈ [a, b] .
x
∫a f (t )dt = G ( x) − G (a)
Demostración:
x a
∫a f (t )dt = G ( x) + C xa que as dúas son primitivas de f , e como ∫a f (t )dt = 0
a x
entonces, ∫a f (t )dt = 0 = G (a) + C ⇒ C = −G (a) ⇒ ∫a f (t )dt = G ( x) − G (a) .
REGRA DE BARROW:
b
Se f é continua en [a,b] entonces ∫a f (t )dt = G (b) − G (a) .

Demostración:
x
Se substituímos na Fórmula Fundamental ∫a f (t )dt = G ( x) − G (a) x por b x = b

∫a f (t )dt = G (b) − G (a) = [G ( x)] a

b b
Obtense: .

__________________________ Cálculo diferencial 22

Rafael Vidal Meijón