ΠΡΩΤΟΠΡΣΒΥΤΕΡΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Δ.

ΣΤΕΦΑΝΟΥ

ΣΟΦΙΑ
ΣΟΛΟΜΩΝΤΟΣ
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΦΡΑΣΗ

1
 200-100 π.Χ ΣΟΦΙΑ ΣΟΛΟΜΟΝΤΩΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Πολλοί λένε ότι το βιβλίο αυτό δεν γράφηκε από τον Σολομώντα,
αλλά από άγνωστο συγγραφέα ο οποίος χρησιμοποιεί το όνομα του
Σολομώντος για να τονιστεί η σπουδαιότητα της σοφίας του. άλλωστε
το βιβλίο γράφηκε στην ελληνική γλώσσα και επομένως αποκλείεται ως
συγγραφέας του ο Σολομών. Το ποιος πραγματικά είναι ο συγγραφέας
παραμένει άγνωστο. Ίσως να είναι ο Ιησούς υιός Σειράχ ή ο Φίλων ο
Εβραίος ή ο Ζοροβάβελ.

Η εποχή της συγγραφής του βιβλίου πρέπει να είναι το 200-100

π.Χ και τούτο αποδεικνύεται από το ελληνικό ύφος του βιβλίου. Η
Σοφία Σολομώντος κατατάσσεται μεταξύ των δευτεροκανονικών
βιβλίων της Π. Διαθήκης.

Κεφάλαιον πρώτον

«Φρονήσατε εν αγαθότητι»: Τα φρονήματα με ευαισθησία. Ο

άνθρωπος πρέπει να είναι αγαθός έχοντας ειλικρινείς σκέψεις προς τον
Θεό.

«Ευρίσκεται τοις μη πειράζουσι»: Δεν αρκεί η ανθρώπινη έρευνα,

χρειάζεται η αποκάλυψη. Πειράζουν τον Θεό αυτοί που αμφιβάλλουν
για την παντοδυναμία και την πανσοφία Του.

«Σκολιοί λογισμοί»: Σκέψεις και διαθέσεις μη ευθείες,

διεστραμμένες χωρίζουν τον άνθρωπο από τον Θεό.

«Δοκιμαζομένη… άφρονας»: Η Θεία ύπαρξη αμφιβαλλομένη υπό

των απίστων τιμωρεί αυτούς ως άφρονες.

«Κακότεχνον»: Κακότεχνη είναι η ψυχή η οποία κάνει και

κατασκευάζει το κακό.

«Ουδέ κατοικήσει»: Αφού δεν εισέρχεται η σοφία, κατά μείζονα

λόγο δεν κατοικεί «πνεύμα παιδείας» το πνεύμα το Θείον
διαπαιδαγωγεί την ψυχή. Παιδεία και τιμωρία είναι έννοιες
συνιφασμένες.

2
 Το Άγιο Πνεύμα «φεύξεται δόλου»: αποφεύγει αυτό που δεν
είναι ευθές.

«Φιλάνθρωπον γας πνεύμα σοφίας»… «βλάσφημον από

χειλέων»: Δεν θα αφήσει ατιμώρητο τον άνθρωπο ο οποίος
καταφέρεται εναντίον του Θεού. Ο Θεός ο ίδιος είναι μάρτυρας των
σκέψεων του ανθρώπου «της καρδίας επίσκοπος».

«Της γλώσσης ακουστής»: Όλα τα λόγια τα ακούει το Άγιο

Πνεύμα «πεπλήρωκε την οικουμένην»: Το Άγιο Πνεύμα συγκρατεί τα
πάντα ώστε να μην επιστρέψουν στο αρχικό χάος.

«Γνώσιν έχει φωνής»: Ο Θεός έχει γνώση για ό,τι έχει λεχθεί.

«Εν γαρ διαβουλίοις»: Δεν αδιαφορεί για τις κρυφές σκέψεις των
ασεβών.

«Θρους γογγυσμών»: Δεν διαφεύγει από την ακοή του Θεού και ο
ελάχιστος ψίθυρος. «Κενόν ου πορεύσεται»: Δεν θα πέσει στο κενό
κάθε αργός λόγος. Η αμαρτία είναι η πραγματική αιτία του θανάτου.

«Μη ζηλούτε θάνατον»: Ζηλότυποι οι άνθρωποι προτιμούν τον

θάνατο αντί της ζωής. «Ο Θεός θάνατον ουκ εποίησεν»: Ο Θεός δεν
είναι αίτιος του θανάτου, αλλά ο άνθρωπος.

«Σωτήριοι οι γενέσεις»: Τα δημιουργήματα πλάστηκαν από τον

Θεό για να υπάρχουν.

«Άδου βασίλειον»: Ο άδης που είναι η κατοικία των νεκρών δεν

υπήρχε στην γη.

«Συνθήκην έθεντο»: Ο άνθρωπος τόσο πολύ αγάπησε την

αμαρτία και τον θάνατο ώστε «άξιοι εισίν» του θανάτου. Πρέπει να
πεθάνουν…

Κεφάλαιον δεύτερον

«Είπον»: λέγουν οι ασεβείς.

«Λογισάμενοι ουκ ορθώς»: Ο συγγραφέας τους κατακρίνει πριν

εκθέσει τους λόγους.

3
 «Ολίγος και λυπηρός»: Σκέψη αληθής τους οδηγεί στην
απελπισία.

«Ίασις»: Ο θάνατος είναι αθεράπευτος.

«Αναλύσας εξ’ Άδου»: Ουδεμία νεκρανάσταση δεν υπάρχει

«καπνός»: Τίποτα δεν θα απομείνει από τον άνθρωπο «ως ουχ
υπάρξαντες»: Μετά τον θάνατο πλήρης θα είναι ο εξαφανισμός του
ανθρώπου. «αναποδισμός»: Η επιστροφή είναι αδύνατη. Μία φορά ο
άνθρωπος αποθνήσκει. «Χρησώμεθα τη κτίσει»: Ας εκμεταλλευτούμε
τον κόσμο.

«Καταδυναστεύσωμεν»: Τα μαλακά πάθη μας οδηγούν σε

σκληρή συμπεριφορά προς τους άλλους.

«Έστω δε ημών ισχύς»: Τολμούν να θεωρούν την δύναμη της

δικαιοσύνης.

«Το γαρ ασθενές άχρηστον»: Ανωφελής έχει αποδειχτεί η

αδυναμία. Τα πάντα γίνονται διά νόμων.

«Εις έλεγχον εννοιών»: Η διαγωγή των αγίων ανδρών καταδικάζει

την συμπεριφορά και την νοοτροπία των ασεβών, ώστε ο δίκαιος
«βαρύς εστίν… και βλεπόμενος»: Ανυπόφορη για τον ασεβή γίνεται η
παρουσία του ευσεβή.

«Ύβρει και βασάνω»: Δύο είδη διωγμών υπάρχουν. Οι ύβρεις και

οι βασανισμοί.

«Φθόνο δε διαβόλου»: Η Ιουδαϊκή παράδοση δέχεται ότι ο

Σατανάς πέφτοντας από τον ουρανό έβλεπε με φθόνο την ευτυχία των
πρωτοπλάστων. Ο φθόνος ήταν το πρώτο κίνητρο του πειρασμού.
Επομένως οι διαβολεμένοι πειράζουν τους δίκαιους.

Κεφάλαιον τρίτον

Οι δίκαιοι παρά τα βάσανά τους είναι ευτυχισμένοι. Οι δίκαιοι

μόνο επιφανειακά αποθνήσκουν, διότι ο θάνατος τους οδηγεί σε
ευτυχισμένη ζωή.

«Εν οφθαλμοίς αφρόνων»: Άφρονες είναι οι άθεοι, οι ασεβείς.

4
 «Η αφ’ ημών πορεία»: Ο θάνατος.

«Αθανασίας πλήρης»: Έχουν μεγάλη πεποίθηση στην αθανασία.

«Ως χρυσόν εν χωνευτηρίω»: Για να τονίσει περισσότερο την αξία

των βασάνων.

«Οι μάρτυρες αναλάμψουσι»: Θα λάμψουν όπως ο ήλιος.

«Οι πεποιθότες επ’ αυτή»: Οι αγαθοί τότε φωτισμένοι θα

κατανοήσουν κάθε τι που τους φαίνονταν ακατανόητο στη
συμπεριφορά του Θεού.

«Αμελήσαντες… αποστάντες»: Δύο τα αμαρτήματά τους έναντι

των δικαίων, η αμέλεια και η αποστασία κατά του Θεού. Όμως « εις
ουδέν λογισθήσονται»: θα περιφρονηθούν από τους ανθ΄ρωπους. Το
τέλος τους «Άτιμον επ’ εσχάτων» «Ουχ έξουσι ελπίδα»: Θα χάσουν την
παρούσα ζωή, αλλά και ουδεμία ελπίδα θα έχουν και στην άλλη ζωή
εάν παραμείνουν στην ασέβεια.

«Ημέρα διαγνώσεως»: Η ημέρα της κρίσεως.

Κεφάλαιον τέταρτον

«Αθανασία εν μνήμη αυτής»: Αθάνατη είναι η μνήμη της αρετής.

«Παρούσαν μιμούνται»: Όταν οι ενάρετοι άνθρωποι ζουν, οι

άλλοι μιμούνται την αρετή τους. Όταν πεθάνει ο ενάρετος οι εν τη γη
παραμένοντες τον ποθούν.

«Εν τω αιώνι στεφανηφορούσα».

«Πολύγονον πλήθος»: Το πλήθος των ασεβών απογόνων

ουδόλως θα ωφελήσει.

«Υπό βίας ανέμων»: Σε μια κρίσιμη στιγμή θα εκριζωθεί το

δέντρο της ζωής των ασεβών όπως και ασεβείς απόγονοί του.

«Εάν φθάση»: Εάν πεθάνει πρόωρα ο ευσεβής, αυτό δεν

σημαίνει ότι εγκαταλείφθηκε από τον Θεό.

5
 «Γήρας γαρ… ου το πολυχρόνιον»: Γήρας τίμιο… ου το
πολυχρόνιο, αλλά η φρόνηση και ενάρετος βίος.

«Δόλος»: Η αμαρτία έρχεται κρυφά όχι φανερά «αμαυροί τα

καλά». Η γοητεία της αμαρτίας υποτάσσει την καρδιά.

«Ρεμβασμός επιθυμίας»: Είναι το άστατο καθεστώς της κακίας.

Κεφάλαιον πέμπτον

«Τότε»: Κατά την μέλλουσα κρίση «στήσεται»: Όρθιος! Πλήρης

βεβαιότητα θάρρους για τη σωτηρία του!

«Κατά πρόσωπο»: Μεγαλοπρεπής εικόνα η οποία δεικνύει ότι και

εν τη μελλούση κρίση οι δίκαιοι και οι άδικοι θα είναι ο ένας απέναντι
στον άλλο.

«Ταραχθήσονται φόβω δεινώ»: Τόσο απροσδόκητο θα είναι το

θέαμα αυτό, ώστε θα ταραχθούν «εκστήσονατι» θα βγουν εκτός εαυτού
για το απροσδόκητο του πράγματος. Ποιο; Για την σωτηρία εκείνων και
της δικής τους καταδίκης.

«Διά στενοχωρίαν πνεύματος»: Η αγωνία της οδύνης εμποδίζει

ακόμη και την αναπνοή τους.

«Βίου…μανίαν»: Τόσο πολύ διαφέρει ο κόσμος από τον Θεό,

ώστε οι άνθρωποι του κόσμου τούτου, θεωρούν μαινόμενους και
τρελούς τους ανθρώπους του Θεού.

«Άρα επλανήθημεν»: Απόγνωση.

«Ενεπλήσθημεν»: Χόρτασαν από ανομία, από απώλεια.

«Ως σκιά»: Η συνηθισμένη εικόνα της ματαιότητας των

εγκοσμίων.

Με τι παρομοιάζεται η ζωή των ανθρώπων; «Ως αγγελία

παρατρέχουσα»: Δηλαδή ως νέο εφήμερο που γρήγορα λησμονείται.

«Εν τη κακία ημών κατεδαπανήθημεν»: Τα πάντα τα διαθέσαμε·

πνεύμα, ύλη, σώμα για την αμαρτία.

6
 Ποια θα είναι τελικά η αμοιβή των δικαίων; «Δίκαιοι εις τον
αιώνα.

Κεφάλαιον έκτον

Πρόσκληση στους μεγάλους της γης για να ακούσουν την σοφία.

«Ακούσατε»: Εσείς έχετε μεγαλύτερη ανάγκη «Γεγευρωμένοι»: Η
υπερηφάνεια των μεγάλων.

«Εδόθη παρά Κυρίου»: Πάσα εξουσία της γης εξ’ ουρανού εδόθη.

«Εξετάση… διερευνήσει»: Αυστηρή δίκη πρόκειται να γίνει κατά

την μέλλουσα κρίση.

«Υπηρέται όντες»: Η εξουσία στη γη από τον ουρανό δίδεται.

«Ουδέ εφυλάξατε νόμου»: Τον Μωσαϊκό νόμο οι Ιουδαίοι, τον

νόμο της συνειδήσεως οι εθνικοί.

«Φρικτώς και ταχέως»: Τιμωρία μεγάλη τους αναμένει γιατί

καταχράστηκαν το αξίωμά τους.

«Ο γαρ ελάχιστος»: Οι μικροί άνθρωποι κατά κοινωνική τάξη.

«Δυνατοί δε δυνατώς»: Όσο περισσότερες είναι οι δωρεές, τόσο

περισσότερη είναι και η ευθύνη.

«Προνοεί περί πάντων»: Δεν είναι μόνο Δημιουργός ο Θεός, αλλά

είναι και ο προνοητής των πάντων.

«Οσίως τα όσια οσιωθήσονται»: Τα όσια είναι τα δίκαια και ιερά

πράγματα.

«Ευρήσουσιν απολογία»: Θα βρουν κάτι κατά την Μέλλουσα

κρίση. Ποιοι; Οι όσιοι, οι άγιοι.

«Επιθυμήσατε»: Έκκληση προς τους άρχοντες για να αγωνιστούν

πνευματικά.

«Φθάνει… προγνωσθήναι»: Σ΄αυτούς που την επιθυμούν η σοφία

τρέχει.

7
 «Ενθυμηθήναι»: Το να σκέφτεται κανείς την Θεία σοφία είναι σαν
κατέχει την πλήρη γνώση.

«Ο αγρυπνήσας»: Αυτός που την μελετά ημέρα και νύχτα.

«Φροντίς δε παιδείας»: Η αγάπη προς τον Θεό ισούται με

φροντίδα παιδείας.

«Αγάπη δε τήρησις»: Εκ της αγάπης του Θεού θα έρθει η τήρηση

των νόμων.

«Επιθυμία άρα σοφίας ανάγει»: Συμπέρασμα. Η σοφία οδηγεί

στην Βασιλεία των Ουρανών.

«Απ’ αρχής γεννήσεως»: Βήμα-βήμα θ’ ακολουθήσω κι εγώ τα

χνάρια της σοφίας.

«Ου μη φθόνω»: Δεν θα ζηλοτυπήσω κατά κατάκαρδα. «Ούτως

ου κοινωνήσει»: Ο φθονερός δεν ανακοινεί την σοφία. Διότι όσο
περισσότεροι είναι οι σοφοί, τόσο μεγαλύτερη ασφάλεια υπάρχει στον
κόσμο.

Κεφάλαιον έβδομον

Η ισότητα των ανθρώπων είναι η μεγαλύτερη αξία της σοφίας. Οι

άνθρωποι είναι ίσοι κατά την γέννηση και τον θάνατο.

«Ειμί μεν κ’ αγώ»: Αν και βασιλέας με δύναμη και πλούτο εν

τούτοις «ειμί κ’ αγώ θνητός», «ίσος» με τους άλλους «γηγενούς
πρωτοπλάστους».

«Εγλύφην»: Όπως ο γλύπτης σμιλεύει το άγαλμα έτσι και μένα με

έπλασε ο Θεός.

«Παγείς εν αίματι»: Αναφέρεται στη σύλληψη των εμβρύων και

στον σχηματισμό του μέσα στην κοιλιά της μάνας του.

«Εκ σπέρματος ανδρός»: Η συμβολή του ανδρός.

«Συνελθούσα ηδονή»: Η σαρκική ένωση ανδρός-γυναικός.

Σε όλα αυτά ο βασιλέας είναι όμοιος με έναν κοινό θνητό.

8
 «Αντί φωτός έχειν»: Το φως της σοφίας είναι φωτεινότερο του
ηλιακού φωτός.

«Οδηγός σοφίας»: Ο Θεός ο Οποίος δίδει την σοφία εκεί όπου

Αυτός θέλει.

«Πάσα… επιστήμη»: Ο συγγραφέας θα αποδείξει ότι πάσα γνώση

προέρχεται εκ του Θεού.

Η σοφία γνωρίζει τη «σύστασιν κόσμου», «ενέργειαν στοιχείων»,

«αρχήν τέλος… μεσότητα».

Η σοφία γνωρίζει «φύσις ζώων» «θυμούς» τα ένστικτά τους.

«Πνευμάτων βίας»: Δαιμόνων ή αγγέλων ή ανέμων ορμές για

σωτηρία ή τιμωρία των ανθρώπων.

«Δυνάμεις ριζών»: Τις φαρμακευτικές ιδιότητες των φυτών.

Συμπέρασμα: «Όσα τε εστί» και τι δεν ξέρει η σοφία. Τα πάντα!

Οι ιδιότητες της σοφίας: «πνεύμα», «νοερόν», «άγιον», πνεύμα

«μονογενές πολυμερές», «λεπτόν», «ευκίνητον», «αμόλυντον»,
«σαφές», «οξύ», «ακώλυτον», «ευεργετικόν», «φιλάνθρωπον»,
«βέβαιον», «ασφαλές», «αμέριμνον». Φύση της σοφίας «ατμίς», είναι η
αναπνοή της Θείας Παντοδυναμίας.

«Ουδέν μεμιασμένον»: Δεν εισχωρεί σ’ αυτήν τίποτα το

μολυσμένο.

«Φωτός αϊδίου»: Είναι ο Χριστός.

«Πάντα δύναται», «τα πάντα κανονίζει» «ουδέ» δεν υπάρχει

καμία σχέση μεταξύ Θεού και ανθρώπου αν δεν υπάρχει σοφία.

«Η σοφία εκτείνεται σε όλο τον κόσμο «από πέρατος» της γης.

Κεφάλαιον όγδοον

«Εκ νεότητός μου»: «εφίλησα… εξεζήτησα» τι; Την σοφία.

«Εραστής εγενόμην»: Σφοδρός πόθος και έρωτας για την σοφία.

9
 «Ευγένεια»: Αυτή έχει καταγωγή από το Θεό. Η μέγιστη ευγένεια
«μύστις» εισέρχεται στα μυστήρια του Θεού και έχει εντολή να
διδάσκει αυτά.

«Ει πλούτος εστίν επιθυμητόν»: Εάν ο πλούτος είναι αγαπητός

«τις αυτής» ποιο πράγμα είναι ανώτερο του Θεού;

Ιδού το έργο της σοφίας: «σωφροσύνην εκδιδάσκει».

«Στροφάς λόγων»: Η σοφία γνωρίζει τους λεπτεπίλεπτους των

ανθρώπων ελιγμούς. «Λύσεις αινιγμάτων»: και τις λύσεις δύσκολων
προβλημάτων.

«Σημεία και τέρατα προγινώσκει»: Η σοφία έχει το χάρισμα της

προφητείας.

«Εκβάσεις καιρών»: Στροφές και μεταβολές γεγονότων. Άρα η

σοφία εμπνέει τους προφήτες.

«Παραίνεσις φροντίδων»: Παρηγορήτρια στις φροντίδες και στις

λύπες.

«Αγαθός ως ήλθον εις σώμα αμίαντον»: Δεν διδάσκεται η σοφία

όπως νομίζουν οι ορθολογιστές. Κύριος της σοφίας θα γίνει κάποιος
μόνον διά του Θεού.

Κεφάλαιον ένατον

Προσευχή του νεαρού βασιλέως Σολομώντος προς τον Θεό.

Κεφάλαιον δέκατον

Η σοφία προσωποποιείται: Αυτή διαφύλαξε τον Αδάμ από την

πλήρη συντριβή.

«Ισχύν κρατήσαι»: Η σοφία του Θεού έδωσε τη δύναμη να

συγκρατηθεί η εξασθενημένη και εχθρική ανθρώπινη φύση προς τον
Θεό. Ο Κάιν τιμωρήθηκε για τον φόνο του Άβελ από την σοφία. Η ζωή
έγινε καθημερινός θάνατος. «Συναπώλετο».

Η σωτηρία του Νώε εκ της σοφίας «ευτελούς ξύλου». Η σοφία

δίδαξε τον Αβραάμ πως πρέπει να ζήσει εν μέσω ειδωλολατρών. Ο Λωτ
10
από την σοφία διασώθηκε. Ο Ιακώβ ευλογήθηκε από την σοφία.
«Ευπόρησε» στην ξενιτειά.

«Πραθέντα δίκαιου»: Μιλά τώρα για την διάσωση του Ιωσήφ ο

οποίος όχι μόνο διασώθηκε αλλά έλαβε και βασιλική εξουσία.

«Έσωσε τους Εβραίους από την Αιγυπτιακή σκλαβιά «η σοφία

ήνοιξε στόμα» υπαινιγμός του βραδύγλωσου Μωϋσή.

Κεφάλαιον ενδέκατον

«Εδήψησαν και επεκαλέσονταί σε»: Ο λαός είχε λυπήσει συχνά

τον Θεό με την μεμψιμοιρία του. Ο Μωυσής όμως ήταν απ’ τους
ελάχιστους ισραηλίτες που ευχαριστούσαν διά του βίου τους τον Θεό.

... «Εις έλεγχον νηπιοκτόνων»: Ο Θεός μετέβαλλε τα νερά του

Νείλου τιμωρώντας τους Αιγυπτίους, τους ισραηλίτες όμως τους έσωσε
διά υδάτων με την θαυμαστή διάβαση της Ερυθράς θαλάσσης.

«Δείξας… πως τους υπεναντίους εκόλασας»: Η δίψα τιμώρησε

τους Αιγυπτίους, διότι πολλοί πέθαναν απ’ αυτήν κατά την πρώτη
πληγή.

«Διπλή… λύπη»: Διπλή λύπη δοκίμασαν οι Αιγύπτιοι . Μία διότι

έπαθαν ό, τι έπαθαν και δύο διότι οι ισραηλίτες ευεργετήθηκαν. Έτσι
«ήσθοντο» αισθάνθηκαν τον Κύριο.

«Επί τέλει των εκβάσεων»: Κατά την δέκατη όμως πληγή έλαβαν
υπόψη τους τον ως τότε περιφρονημένο Μωυσή.

Οι Αιγύπτιοι τιμωρήθηκαν για την ειδωλολατρία τους

«εματαιώθησαν εν τοις διαλογισμοίς αυτών και εσκοτίσθη η ασύνετος
αυτών καρδία» «συ γαρ μπορεί»: Ο Θεός είχε άλλα και δραστικότερα
μέσα τιμωρίας προτίμησε όμως τις δέκα πληγές διότι δι’ αυτών
ταπείνωσε την θρησκεία τους.

«Ελείς πάντας ότι… δύνασαι»: Η παντοδυναμία του Θεού και η

ανθρώπινη αδυναμία είναι η πηγή του Θείου ελέους.

«Αγαπάς τα όντα»: Όπως ο τεχνίτης αγαπά τα έργα του, έτσι και ο

Θεός τα δημιουργήματά Του.
11
 «Φιλόψυχε»: Ο Κύριος αγαπά τις ψυχές μας.

Κεφάλαιον δωδέκατον

«Το γαρ άφθαρτόν σου πνεύμα»: Ο Κύριος είναι δεσπότης

φιλόψυχος, αγαπά τις ψυχές, διότι το αθάνατό του Πνεύμα υπάρχει σε
όλα τα δημιουργήματα και ως ζωτική αρχή συγκρατεί αυτά «διό τους
παραπίπτοντας» γι’ αυτό λοιπόν αυτούς που αμαρτάνουν τους ελέγχει,
διότι τους αγαπά.

«Κατ’ ολίγον»: Όχι απότομα, αλλά λίγο-λίγο έλεγξε τους

Αιγυπτίους.

«Εν οις αμαρτάνουσιν»: Τιμώρησε τους Αιγυπτίους με τα ζώα τα

οποία λάτρευαν ως θεούς.

«Μισήσας»: Έπρεπε ο Κύριος να τους μισήσει λόγω των

τρομερών έργων τους. Δεν έπαυε όμως να τους αγαπά. Στη συνέχεια
αναφέρει τα αμαρτήματά τους.

… «Ουδέ ευλαβούμενος τινά … άδειαν εδίδους»: Άδεια είναι η

ανόητη πεποίθηση ότι δεν θα τιμωρηθεί για τις αμαρτίες του. επομένως
αναβάλλει την μετάνοιά του.

«Ούτε γαρ ο Θεός έστι πλην σου»: Τονίζεται η παντοδυναμία του

Θεού. Είναι ο μόνος Θεός «πάντων δεσπόζεις».

«Ισχύν ενδείκνυσαι απιστούμενος»: Οι άνθρωποι αρνούνται να

πιστέψουν στην θεία παντοδυναμία.

«Δεσπόζων ισχύος»: Εάν εφάρμοζες μόνο την δύναμή Σου Θεέ θα

μετέβαλλες τα πάντα σε κονιορτό.

«Ευέλπιδας εποίησας τους υιούς σου»: Αφού ο Θεός είναι

επιεικής προς τους εχθρούς Του, πόσο μάλλον είναι στους οικείους Του.

«Εν μυριότητι»: Μυριάδες φορές μαστιγώνει εκείνους για να

βλέπουμε εμείς την θεία προς υμάς αγαθότητα.

12
 «Των πλάνης οδών μακρότερου»: Πλανήθηκαν περισσότερο από
κάθε άλλον οι Αιγύπτιοι διότι γι’ αυτούς τα πάντα ήταν θεός εξαιρέσει
του πραγματικού Θεού.

«Νηπίων δίκη»: Απατήθηκαν όπως τα ανόητα παιδιά.

«Τέρμα καταδίκης»: Δεν πρόκειται περί του τέλους, αλλά περί της
κορυφής της τιμωρίας. Αυτή είναι ο πνιγμός του Φαραώ στην Ερυθρά
θάλασσα.

Κεφάλαιον δέκατον τρίτον

«Μάταιοι».. «φύσει»: Η κακία του ανθρώπου δεν είναι μόνο

αποτέλεσμα κακής διδασκαλίας και εξωτερικών επιδράσεων αλλά και
έμφυτη. Εκσπά όταν δεν υπάρχει το αντίβαρο της θεογνωσίας.

«Ακολουθεί ειρωνική περιγραφή των ειδώλων και αυτών που

πιστεύουν σ’ αυτά «αποβλήματα»: Απορρίμματα είναι τελικά τα
είδωλα.

Κεφάλαιον δέκατον τέταρτον

Ένα πλοίο κατασκευάζεται από τους ανθ΄ρωπους, οι οποίοι όμως

το φτιάχνουν με την σοφία του Θεού.

«Θέλεις μη αργά»: Η σκοπιμότητα της κατασκευής των πλοίων

είναι να μεταφέρουν εμπορεύματα και ανθρώπους από έναν τόπο σε
άλλον.

Κατάρα κατά των ειδώλων και των ειδωλολατρών: «Ευλόγηται

ξύλον δικαιοσύνη»: Πρόκειται περί της κιβωτού δι ης σώθηκαν οι
δίκαιοι και καταστράφηκαν οι αμαρτωλοί.

«Το χειροποίητον επικατάρατον» η αιτία «ο μεν ειργάζατο»:

Ειρωνικά αναφέρεται ο συγγραφέας στους κατασκευαστές των
ειδώλων.

«Το φθαρτόν»: Το κτίσμα ονομάστηκε θεός.

«Επισκοπή έσται»: Θα λογαριαστεί ο Θεός με τα είδωλα και θα τα

καταστρέψει.

13
 «Αρχή πορνείας»: Πορνεία εδώ εννοεί την πνευματική πορνεία.

«Ούτε απ’ αρχής»: Δεν υπήρχε εξ’ αρχής ειδωλολατρία. Αυτή επί
των ημερών μας εφευρέθηκε.

«Κενοδοξία γαρ ανθρώπων»: Εκ της κενοδοξίας των ανθρώπων

εισήλθε η ειδωλολατρία.

«Εν χρόνω»: Η πολυχρόνια επανάληψη της ειδωλολατρίας

μονιμοποίησε αυτή τη συνήθεια.

«Εις επίτασιν θρησκείας»: Το χρηματικό συμφέρον των

ξυλογλυπτών ήταν μία ακόμη αιτία της ειδωλολατρίας.

«Το δε πλήθος εφελκόμενον»: Ο θαυμασμός της τέχνης οδήγησε

επίσης στην ειδωλολατρία.

«Αρχή και αιτία πέρας»: Δεν υπάρχει κακό το οποίο να μην έχει
αιτία την ειδωλολατρία.

«Αδικηθήναι ου προσδέχονται»: Νομίζουν ότι δεν θα

τιμωρηθούν. Πλανώνται!

Κεφάλαιον δέκατον πέμπτον

«Συ δε»: Αντίθεση του αληθινού Θεού με τις ψευδείς θεότητες.

«Εάν αμάρτωμεν»: Παρόλα αυτά ο Θεός δεν μας εγκαταλείπει.

«Ουχ αμαρτησόμεθα δε»: Λαμβάνουν απόφαση να μην

αμαρτάνουν πλέον κατά του Θεού διότι δεν θέλουν να λυπήσουν ξανά
τον καλό Θεό.

«Σοι λογισάμεθα»: Είμαστε δικοί Σου.

«Κακότεχνος επίπνοια»: Αυτή είναι η ειδωλολατρία.

«Όνειδος»: Η θέα του ειδωλολατρικού αγάλματος.

Κατόπιν ο συγγραφέας ειρωνεύεται τα είδωλα και τους

κατασκευαστές τους…. «Ούτως αμαρτάνει»: Ο κατασκευαστής των
ειδωλολατρικών αγαλματιδίων αμαρτάνει περισσότερο απ’ όλους τους
άλλους διότι γνωρίζει καλύτερα απ’ όλους τι πουλά.
14
 «Όψει καλά τυγχάνει»: Τι λατρεύουν; Ούτε καν η όψη τους δεν
είναι τόσο ωραία ώστε να δικαιολογεί την άφρονα μανία τους.

Κεφάλαιον δέκατον έκτον

Τα ζώα οι Αιγύπτιοι τα λάτρευαν ως θεούς, διά των ζώων λοιπόν

θέλησε ο Θεός να καταστραφούν και διά των ζώων οι ισραηλίτες να
σωθούν.

Και οι ισραηλίτες όμως αμάρτησαν και τιμωρήθηκαν. Η τιμωρία

όμως αυτή δεν είχε ως σκοπό την εξόντωσή τους, αλλά την νουθεσία.

«Ο επιστραφείς»: Ο χάλκινος όφις αφ’ εαυτού δεν είχε καμία

δύναμη, η πίστη των ισραηλιτών έφερε την σωτηρία.

«Εις υπόμνησιν… ενεκεντρίζοντο»: Το τσίμπημα των φιδιών είχε

σκοπό να ξυπνήσει τις κοιμισμένες συνειδήσεις των ισραηλιτών.

«Ούτε βοτάνη… ούτε»: Το υπερφυσικό της ιάσεως. «Ζωής και

θανάτου εξουσίαν έχεις».

«Πάσαν ηδονήν»: Το μάννα ικανοποιούσε κάθε γεύση.

Συμβολίζει την Θεία Ευχαριστία.

«Χιών και κρύσταλλος»: Έτσι έμοιαζε εμφανισιακά το μάννα, με

τις ακτίνες του ηλίου διαλύονταν, με τη φωτιά ψήνονταν! Η φύση
μετασχηματίζεται κατά τας βουλάς του Κυρίου!

Η προ της ανατολής του ηλίου συλλογή του μάννα συμβόλιζε την
νυχτερινή προσευχή στον Θεό.

«Αχαρίστου μεν ελπίς»: Τονίζεται η απαισιότητα της αχαριστίας.

Κεφάλαιον δέκατον έβδομον

«Δυσδιήγητοι»: Δυσεξήγητοι. Εννοεί τις βαθιές σκέψεις του

Θεού.

«Απαίδευτοι»: Αυτοί που δεν θέλουν να καταλάβουν τα μυστήρια

του Θεού και πλανήθηκαν στις κρίσεις τους.

15
 Στη συνέχεια ο συγγραφέας αναφέρεται στην ένατη πληγή κατά
των Αιγυπτίων που ήταν το σκότος. Μέσα στον πανικό τους κατέφευγαν
στα εσωτερικά μέρη των σπιτιών τους φοβούμενοι τα φαντάσματα.

Αυτό το σκοτάδι ήταν τόσο παχύ ώστε «πυρός βία». Τίποτα δεν
μπορούσε να το φωτίσει ούτε φυσικό, ούτε τεχνητό φως.

«Διεφαίνετο… αυτόματη πυρά»: Αιφνίδιες αναλαμπές έβλεπαν οι

Αιγύπτιοι.

«Μαγικώς δε εμπαίγματα»: Οι απάτες των μαγικών τεχνών

«μαρτυρεί καταδικαζομένη»: Η συνείδηση.

«Προσείληφε τα χαλεπά»: Η βεβαρυμένη συνείδηση προσθέτει

κακά επί κακών.

Κεφάλαιον δέκατον όγδοον

Οι Εβραίοι αν και έμεναν στην Αίγυπτο δεν υπέφεραν από το

σκοτάδι «τοις οσίοις σου» το παράδοξο. Όχι μόνο στην επαρχία της
Γεσίμ όπου έμεναν οι ισραηλίτες, αλλά και σε όλη την Αίγυπτο, όπου
και αν κατοικούσε εβραίος έμενε ανεπηρέαστος από το σκοτάδι.

Ακολουθεί η 10η πληγή, ο φόνος των πρωτοτόκων.

«Η νυξ προεγνώσθη» Η νύχτα κατά την οποία φονεύθηκαν τα

πρωτότοκα των Αιγυπτίων και θα εξέρχονταν οι ισραηλίτες από την
Αίγυπτο ήταν γνωστή στους εβραίους, διότι προφητεύθηκε από τον
Μωυσή.

Κεφάλαιον δέκατον ένατον

Η ΔΙΑΒΑΣΙΣ ΤΗΣ ΕΡΥΘΡΑΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ: Οι Αιγύπτιοι πνίγηκαν οι

Εβραίοι σώθηκαν.

«Η κτίσις… άνωθεν διετυπούτο»: όλη η φύση έλαβε εντολή από

τον Θεό να σώσει τους Εβραίους και να τιμωρήσει τους Αιγυπτίους.

Παράδειγμα η «σκιάζουσα νεφέλη»: που συνόδευε τους

Εβραίους στη γη της Επαγγελίας.

16
 Σοδομίτες και Αιγύπτιοι παραλληλίζονται από τον συγγραφέα με
μία όμως διαφορά. Οι Σοδομίτες δεν γνώριζαν ότι οι ξένοι που
ζητούσαν φιλοξενία ήταν άγγελοι με ανθρώπινη μορφή, οι Αιγύπτιοι
όμως γνώριζαν ότι οι Εβραίοι ήταν απόγονοι του Ιακώβ και του Ιωσήφ
εκ των οποίων ευεργετήθηκαν και «ου μόνον» και όχι μόνο γι’ αυτό
ήταν άξιοι καταδίκης.

Οι Σοδομίτες εξ’ αρχής δεν δέχτηκαν τους αγγέλους, όμως οι

Αιγύπτιοι ενώ αρχικά δέχτηκαν τους Εβραίους μετά χαράς, αιφνίδια
στράφηκαν εναντίον τους.

«Κατά πάντα»: Κλείεται το βιβλίο με μια ευχαριστία προς τον

Θεό.

17