ANALIZA ŠIPA METODOM KONAČNIH

ELEMENATA U USLOVIMA NELINEARNOG

PONAŠANJA TLA
Mladen Ćosić

student poslediplomac, Fakultet Tehničkih Nauka, 21000 Novi Sad, Trg Dositeja Obradovića
6, mladen165@inffo.net

REZIME

U radu je prikazan numerički model šipa izložen dejstvu momenta savijanja, horizontalne i vertikalne
sile. Model šipa je formiran od jednodimenzionalnih konačnih elemenata, kod kojih se uvodi
nelinearano ponašanje primenom realne krutosti i nosivosti poprečnog preseka na krajevima konačnih
elemenata. Tlo se modelira primenom linijskih oslonaca kojim se uvodi interakcija šip-tlo, dok je model
ponašanja nelienearano-elastičan. Inkrementalno-iterativnom procedurom analizirano je ponašanje šipa
pri različitim stepenima opterećenja i dat je prikaz merodavnih statičkih uticaja duž šipa.

KLJUĆNE REČI: šip, nelinearno ponašanje, metoda konačnih elemenata

FINITE ELEMENT ANALYZE OF PILE IN NONLINEAR

BEHAVIOR OF SOIL
ABSTRACT

This paper shows numerical model of pile exposed by influence of moment, horizontal and vertical
load. Pile model was formed with one-dimensionally finite elements, where introduced nonlinear
behavior using real rigidity and capacity of cross-section at ends of the finite elements. Soil was
modeled using linear support which introduced interaction between pile-soil, until behavior model is
nonlinear-elastic. Using incremental-iterative procedure analyzed behavior of pile under different
increments of load, and shown competent static influence along pile.

KEY WORDS: pile, nonlinear behavior, finite element method

UVOD

Analiza šipa usled dejstva momenta, horizontalne i vertikalne sile predmet su istraživanja mnogih
autora koji uvode različite metode i modifikacije istih, u cilju dobijanja što kvalitetnijeg modela
ponašanja i veličine statičkih uticaja duž šipa. U zavisnosti od pristupa rešenju problema koriste se
analitičke i numeričke metode, pri čemu se kao validni parametri tla koriste rezultati ispitivanja, kao
što su statička penetracija i triaksijalni opit [6]. Šip izložen dejstvu momenta, horizontlane i vertikalne
sile u uslovima nelinearnog ponašanja tla analizira se primenom metode konačnih elemenata. Metoda
konačnih elemenata je numerička metoda i pripada grupi metoda diskretne analize.
 MODEL ŠIPA U VIŠESLOJNOM SISTEMU

Domen šipa se diskretizira na konačne elemente između kojih se uspostavlja veza sa određenim
stepenom krutosti i nosivosti. Realan model šipa i tla se aproksimira zamenjujućim modelom, gde se
pri modeliranju šipa koriste linijski konačni elementi (slika 1.). Uvodi se momenat nosivosti armirano-
betonskog preseka i inicijalna krutost koja se dobija iz krive momenat-rotacija poprečnog preseka.
Ova modifikacija uvodi se preko čvorova na krajevima konačnih elemenata, čime se faktički uvodi
nelinearno ponašanje u konačnom elemenatu šipa. Da bi se uvela nosivost betonskog preseka duž
celog šipa potrebno je diskretizirati šip na dovoljno veliki broj konačnih elemenata, odnosno odabrati
odgovarajuću dužinu konačnog elementa. Povećanjem broja konačnih elemenata povećava se i
veličina matrice krutosti konačnih elemenata, a time i obim numeričke analize. Smanjenjem broja
konačnih elemenata smanjuje se efekat nelinearnog ponašanja.

Slika 1. Model šipa u realnim uslovima i numerički model formiran od konačnih elemenata
Figure1. Pile model in real behavior and numerical model formed of finite elements

KONAČNI ELEMENTI ŠIPA I TLA. NELINEARNO PONAŠANJE

Pošto su dimenzije poprečnog preseka šipa male u odnosu na dužinu šipa to se šip modelira jedno-
dimenzionalnim konačnim elementima tipa greda. Gredni konačni element [3] ima dva čvora koji su
na krajevima konačnog elementa pa se ovakav konačni element klasifikuje kao standardni linijski
konačni element. Uvođenjem krutosti i nosivosti između konačnih elemenata šipa koriguje se matrica
krutosti grednog konačnog elementa. Faktori korekcije su uglovi rotacije krajeva grednog konačnog
elementa usled jediničnog aktiviranja odgovarajućih stepeni slobode čvorova konačnog elementa. Za
interpolacione funkcije grednog konačnog elementa sa korigovanim vezama na krajevima konačnog
elementa usvajaju se linearne kombinacije L'Hermite-ovih polinoma trećeg stepena. Modifikovana
matrica krutosti [4] ovakvog konačnog elementa dobija se iz drugih izvoda interpolacionih funkcija:
 AE AE 
 L 0 0  0 0 
L
 3EI 3EI 3EI 3EI 
  p 5  p 4 0   p 5  p 3 
 L3 L2 L3 L2 
 2EI 3EI 2EI 
  p2 0  2  p4  p1 
k   
 L
AE
L L
, (1)
 0 0 
 L 
 3EI 3EI
  p 5  2  p 3 
L3 L
 2EI 
sim.  p0 
 L 
gde je: p5=p+k+2pk, p4=p(1+k), p3=k(1+p), p2=p(3+k), p1=kp, p0=k(3+p). Pošto dijagram momenta
duž šipa nije konstantan, to će određeni precesi šipa ostati u domenu linearno-elastičnog ponašanja,
dok će se na nekim delovima nastupiti nelinearno ponašanje. Momenat nosivosti armirano-betonskog
preseka određuje se na osnovu interakcionih dijagrama [2], a vrednost inicijalne krutosti poprečnog
preseka se određuje iz odnosa momenta i rotacije prema:
M
Sj= , (2)
Φ
gde je: M-momenat nosivosti armirano-betonskog preseka, Φ-inicijalna rotacija armirano-betonskog
preseka.
Teorijska analiza sleganja pojedinačnog šipa primenom elastičnih rešenja koja se obično zasnivaju na
Mindlin-ovom rešenju za silu u elastičnom prostoru ne mogu da obuhvate niz faktora koji karakterišu
ponašanje stvarnog šipa u realnom tlu [5]. Aplicirani momenat, horizontalna i vertikalna sila na šip
prenose se na tlo preko baze šipa i stabla šipa, odnosno omotača šipa. Sa povećanjem opterećenja
povećava se sleganje i ukupna zavisnost obično pokazuje nelinearno ponašanje pri opterećenjima koja
izazivaju lom tla (slika 2.). Idealizovana ili pojednostavljena nelinearno-elastična aproksimacija
razvoja komponenti sa povećanjem ukupnog opterećenja ukazuje da se nelinearno ponašanje i
granična sila, koju prima omotač šipa, ispoljava pri relativno malim sleganjima reda veličine 5-15mm.
Za dostizanje granične sile nosivosti i razvoja većih nelinearnih deformacija potrebno je znatno veće
sleganje. Dakle, računa se sa relativno ranim razvojem nelinearnih deformacija i velikim učešćem
nosivosti omotača šipa, a sa znatno manjom mobilizacijom nosivosti baze, koja odgovara dopuštenim
sleganjima šipa.

Slika 2. Komponente nosivosti šipa u uslovima nelinearnog ponašanja tla

Figure 2. Components of pile capacity in conditions of nonlinear behavior of soil

Tlo se modelira linearno-elastičnim oprugama uz uvođenje nelinearnog ponašanja preko granične sile,
odnosno graničnog napona u linijskom osloncu. Dakle, model tla omogućava elastično oslanjanje
linijskog oslonca do vrednosti graničnog napona, a zatim se uzima konstantna vrednost tako da je
generalni model tla nelinearno-elastičan (slika 3.). Pošto se razmatra opšti slučaj opterećenog šipa gde
su aplicirani momenat savijanja, horizontalna i vertikalna sila to se uzimaju u obzir komponente
krutosti tla upravno na osu šipa Kz i u pravcu ose šipa Kx, komponente graničnog napona upravno na
osu šipa Fz i u pravcu ose šipa Fx. Baza šipa se modelira elementom tipa tačkasti oslonac ili oslonac
čvora kod koga se uvodi takođe nelinearno ponašanje.

Slika 3. Nelinearno-elastičan model ponašanja tla

Figure 3. Nonlinear-elastic model of soil behavior
Model tla je usvojen na osnovu pretpostavke da je poprečno reaktivno opterećenje r(x) proporcionalno
poprečnim pomeranjima v(x) grednog konačnog elementa. Prethodno opisani model važi u domenu
linearno-elastičnog ponašanja tla, a što odgovara Winkler-ovom modelu tla. Izraz koji daje vezu
između poprečnih pomeranja grednog konačnog elementa i reaktivnog opterećenja glasi:
r x   c  vx   c  N u , (3)
gde je: r(x)-reaktivno opterećenje, c-koeficijent reakcije tla, N -matrica interpolacionih funkcija, u
-vektor pomeranja čvorova grednog konačnog elementa. Vektor ekvivalentnog opterećenja:
L L
r   NT  r x dx  c   NT  Ndx  u  c u, (4)
0 0
L
c  c   NT  Ndx , (5)
0
gde je: c -matrica krutosti elastičnog tla. Koeficijenti ove matrice određuju se iz izraza (5):
140 0 0 70 0 0 
 156 22L 0 54  13L 

 4L2 0 13L  3L2 
c  cL  . (6)
420  140 0 0 
 156  22L 
 
sim. 4L2 
Matrica krutosti grednog konačnog elementa koji je oslonjen na podlogu dobija se kao zbir
modifikovane matrice krutosti grednog konačnog elementa k  i matrice krutosti elastičnog tla c :
k   k   c. (7)
Za gredni konačni element šipa sa modifikovanom matricom krutosti (1) geometrijska matrica krutosti
definisana je izrazom:
 0 0 0 0 0 0 
 c ij  c ji 1 c ij c ij  c ji 1 c ji 
  0   
 L2 L L L2 L L 
 c ij
a ij 0  b ij 
k G   N  L , (8)
 0 0 0 
 c ij  c ji 1 c ji 
   
 L2 L L
sim. a ji 
gde su koeficijenti aij, bij, cij, cji dati u [4].
Analiza ponašanja šipa i tla metodom konačnih elemenata u uslovima nelinearnog ponašanja tla
izvršava se inkrementalno-iterativnim konceptom pri čemu se celokupno opterećenje, zamenjuje
inkrementima opterećenja manjeg intenziteta. Dakle, ukupno nelinearno ponašanje sistema zamenjuje
se inkrementalnim konfiguracijama, u kojim se jednačine problema rešavaju za inkrementalno
opterećenje. Formulisanje uslova ravnoteže odvija se primenom korigovane Lagrange-ove
formulacije. Šip se analzira kroz tri ključne konfiguracije: početne ili startne S, tekuće ili trenutne C i
naredne ili sledeće N (slika 4.). Korigovana formulacija koristi tekuću C konfiguraciju za referentnu.
Nelinearna diferencijalna jednačina veze funkcije deformacije εx i funkcija komponentalnih pomeranja
za gredni konačni element glasi:
du x  1  dvx  
2
ε x  ε xL  ε xN     . (9)
dx 2  dx 
 Slika 4. Početna, tekuća i naredna inkrementalna konfiguracija šipa
Figure 4. Beginner, currently and next incremental pile configuration

U izrazu (9) član du(x)/dx predstavlja linearni deo, a član (dv(x)/dx) 2 nelinearni deo ukupne
deformacije εx. Inkrementalna jednačina ravnoteže dobija se kao:
dr   BT  ΔσdV   G T  G  Δu σdV   G T  G  Δu ΔσdV . (10)
V V V
Ukoliko se uvedu diferencijalne umesto inkrementalnih vrednosti i ako se uzme u obzir da je:
dσ  E t dε  E t  B du , (11)
dobija se:
dr   BT  E t  BdVdu   G T  σ  G dVΔu, (12)
V V
dr  k L  du k G  du, (13)
dr  k t  du, (14)
gde je: k t   k   k G -tangentna matrica krutosti, k    B  E t  BdV -modifikovana
T
matrica
V

krutosti grednog konačnog elementa šipa, k G    G T  σ  G dV -geometrijska matrica krutosti

V
grednog konačnog elementa šipa. Izraz (14) predstavlja uslov ravnoteže konačnog elementa šipa u
tangentnom obliku.

NUMERIČKA ANALIZA

Kao reprezentativni model šipa je usvojen armirano-betonski šip, kružnog poprečnog preseka Φ=50cm
i dužine L=10m. Za kvalitet betona MB 30 modul elastičnosti iznosi E b=31.5GPa, a čvrstoća pri
pritisku fb=20.5MPa. Kvalitet armature je RA 400/500 sa modulom elastičnosti E a=210GPa i granicom
razvlačenja čelika σv=400MPa. Koristeći program za analizu amirano-betonskih poprečnih preseka
USC RC [2] razvijeni su dijagrami za beton i čelik. Za monotono opterećenje koje se koristi pri
ovakvoj analizi opterećenja šipa, prati se razvoj momenat-krivina armirano-betonskog poprečnog
preseka. Za graničnu vrednost dilatacije armature od 10%o određuje se granični moment savijanja, a to
je M=600kNm. Model šipa analiziran je u višeslojnoj sredini gde se uzimaju parametri iz statičke
penetracije, prema slici 5. Na osnovu izraza za određivanje granične nosivosti primenom statičke
penetracije, određuje se granična nosivost bazom šipa prema prvom članu, dok se granična nosivost
trenjem po omotaču šipa određuje prema drugom članu:
R phi
Pf  Pp  Psk  R p  A p  α p   D  π  h i , (15)
i α ski
gde je: Rp-otpornost na prodor konusa u zoni baze šipa, Rph-prosečna otpornost na prodor konusa u
sloju debljine h, Ap-površina poprečnog preseka baze šipa, D-prečnik šipa, h-debljina sloja i, p, sk-
bezdimenzioni koeficijenti za nosivost bazom i nosivost trenjem po omotaču šipa.

Slika 5. Karakteristična svojstva višeslojne sredine

Figure 5. Characteristic property of multi-layer ground

Granična nosivost bazom šipa uvodi se direktno u proračun metodom konačnih elemenata. Pošto se
koriste linijski konačni elementi za modeliranje šipa, to se vrednosti granične nosivosti trenjem po
omotaču šipa proračunavaju po jednom dužnom metru šipa.
Analiza šipa usled dejstva momenta, horizontalne i vertikalne sile u uslovima nelinearnog ponašanja
tla izvršena je primenom programa AxisVM [1], kontrolom inkrementalnog priraštaja opterećenja
prema standardnom Newton-Raphson-ovom postupku. Prvo je izvršena linearna statička analiza ne
uzimajući u obzir nelinearne parametre za šip i tlo. Zatim je izvršna nelinearna analiza pri čemu se ne
uzimaju u obzir uticaji razvoja geometrijske nelinearnosti, i na kraju je izvršena analiza uzimajući u
obzir i razvoj geometrijske nelinearnosti. Kao komparacija tri različite analize prikazani su dijagrami
horizontalne i vertikalne komponente pomeranja šipa (slika 6.), dijagrami normalne, transverzalne sile
i momenta savijanja u šipu (slika 7.).

-5 0 5 10 15 20 -0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0

0 0

Uh(cm) Uv(cm)
1 1

2 2

3 3

4 4

5 5

6 6

7 7

8 8
Linearna Linearna
9 Nelinearna-g.n. Nelinearna-g.n. 9
z(m) Nelinearna+g.n. Nelinearna+g.n. z(m)
10 10

Slika 6. Horizontalno i vertikalno pomeranje šipa

Figure 6. Horizontal and vertical pile deformation
 -400 -300 -200 -100 0 -200 -100 0 100 200 -800 -600 -400 -200 0 200
0 0 0
N(kN) T(kN) M(kNm)

1 1 1

2 2 2

3 3 3

4 4 4

5 5 5

6 6 6

7 7 7

8 8 8
Linearna Linearna
Linearna
Nelinearna-g.n. Nelinearna-g.n.
9 9 Nelinearna-g.n. 9
Nelinearna+g.n. Nelinearna+g.n.
z(m) z(m) Nelinearna+g.n. z(m)
10 10 10

Slika 7. Normalna, transverzalna sila i momenat savijanja u šipu

Figure 7. Normal, transverzal forces and bending moment in pile

Inkrementalno-iterativna metoda omogućava inkrementalni priraštaj opterećenja i analizu statičkih

uticaja u šipu i reakcije tla. Dakle, opterećenje se deli na određeni broj inkremenata pri čemu
parametru 0 odgovara neopterećeno stanje sistema, a parametru 1 odgovara opterećenje od 100% gde
je dostignuta vrednost maksimalnog broja inkremenata. Parametar opterećenja je podeljen na deset
delova preko kojih se prati raspodela statičkih uticaja u šipu. Na slici 8. prikazana je horizontalna
komponenta pomeranja šipa i momenat savijanja za različite parametre opterećenja na određenim
dubinama.

1 1
parametar parametar
0.9 0.9
opterećenja opterećenja
0.8 0.8
0.7 0.7
0.6 0.6

0.5 z=0m z=0m 0.5

z=2m z=2m
0.4 0.4
z=4m z=4m
0.3 0.3
z=6m z=6m
0.2 0.2
z=8m z=8m
0.1 z=10m 0.1
z=10m
0 0
-2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 Uh(cm)18 -700 -600 -500 -400 -300 -200 -100 0 M(kNm) 100

Slika 8. Horizontalna pomeranja šipa i momenti savijanja na određenim dubinama z u zavisnosti od parametra
opterećenja
Figure 8. Horizontal deformation of pile and bending moments at depth z depending of load parametar

ZAKLJUČAK

Komparacijom nelinearnih modela (slika 6.) evidentno je da horizontalno pomeranje daje

zadovoljavajuće slaganje rezultata, gde na mestu apliciranja opterećenja razlika iznosi 10%, dok se u
donjim slojevima tla ova razlika smanjuje. Razlika komponente horizontalnog pomeranja nelinearnih
analiza i linearne analize na mestu apliciranja opterećenja iznosi i do 450%. Ovako velika razlika
pomeranja posledica je razvoja geometrijske i materijalne nelinearnosti koje se uzimaju u obzir kod
modela šipa u uslovima nelinearnog ponašanja tla.
Sva tri modela daju zadovoljavajuće slaganje rezultata normalne sile u šipu (slika 7.). Normalna sila u
šipu za treći model se redukuje u odnosu na prva dva modela u srednjoj zoni, gde prosečna vrednost
redukcije iznosi do 13%. Može se konstatovati da je zakon promene normalne sile u šipu po dubini
približno linearan, gde odnos normalne sile na mestu apliciranja opterećenja i na dubini z=10m iznosi
13.
Promena transverzalne sile po dubini se razlikuje za nelinearan i linearan model (slika 7.). Kod
linearnog modela maksimalna vrednost transverzalne sile je na dubini z=2m, dok je kod nelinearnih
modela maksimalna transverzalna sila na dubini z=5m. Apsolutne maksimalne vrednosti transverzalne
sile za model sa nelinearnim ponašanjem su veće u odnosu na linearan model. Kao izuzetno velika
razlika u raspodeli transverzale sile za nelinearan i linearan model, ukazuje se, da za nelinearan model
na dubini od približno z=2m transverzalna sila iznosi T=26kN, dok je za linearan model T=-130kN.
Dostizanje graničnog momenta nosivosti evidentno je na dubini od z=2.5m M gr=-600kNm, dok je
linearnom analizom dobijena vrednost Mgr=-248.6kNm, tako da je razlika vrednosti 141%.
Maksimalna vrednost momenta savijanja primenom linearne analize se dostiže na dubini z=0.5m, gde
pri daljem povećanju dubine nastupa redukcija momenta savijanja, tako da pri dubini većoj od
polovine dužine šipa momenat menja znak. Kod nelinearne analize za parametar opterećenja 1 znak
momenta savijanja je konstantan sa dubinom.
Na mestu apliciranja opterećenja je najveće pomeranje sa izraženim razvojem nelinearnog ponašanja
(slika 8.), koje se manifestuje povećanjem deformacija u horizontalnom pravcu što je tipično za
sisteme koji omekšavaju. Apliciranjem 30% opterećenja važi zakon linearno elastičnog ponašanja,
posle čega pri povećanju opterećenja nastupa nelinearno ponašanje, na mestu apliciranja opterećenja.
Omekšanje sistema je posledica dostizanja graničnog momenta nosivosti šipa i granične nosivosti
trenjem po omotaču šipa u horizontalnom pravcu.
Raspodela momenta savijanja po dubini u zavisnosti od parametra opterećenja (slika 8.) generalno ima
nelinearan karakter, jedino se pri manjim dubinama uspostavlja linearna zavisnost. Granična nosivost
momenta savijanja se dostiže pri 100% apliciranju opterećenja, odnosno parametru opterećenja 1 pri
dubini z=2.5m.
Analiza ponašanja šipa metodom konačnih elemenata omogućava obuhvatanje razvoja materijalne i
geometrijske nelinearnosti, uz relativno jednostavno modeliranje jedno-dimenzionalnim konačnim
elementima.

LITERATURA

1. AxisVM 7.0 (trial version), Finite Element Program, Inter-CAD

2. Esmaeily A.: USC RC, Moment-Curvature, Force-Deflection and axial Force-Bending Moment Interaction
Analysis, Reinforce Concrete Members, Version 1.0.2
3. Kovačević D.: Axis VM Verzija 6.0-Uputstvo, hiCAD, Novi Sad, 2004.
4. Kovačević D.: MKE modeliranje u analizi konstrukcija, Građevinska knjiga, Beograd, 2006.
5. Maksimović M.: Mehanika tla, Čigoja štampa, 2001.
6. Milović D., Đogo M.: Greške u fundiranju, monografija, Fakultet Tehničkih Nauka, Novi Sad, 2005.