Die etiese in kosmiesefsamehang (vervolg) - prof D F M Strauss

DIE ETIESE ASPEK IN KOSMIESE SAMEHANG

II
(vervolg van vorige uitgawe)

Prof.dr. D F M Strauss

1 Kategoriale gesigspunte en sin-verdieping

In ons analise van die modale struktuur van die etiese aspek het ons
gelet op die elementere grondbegrippe van die etiek wat terugwys (re-
trosipeer) na die sin-kerne van die verskillende werklikheidsaspekte
wat funderend in die kosmiese wetsorde is vir die etiese aspek. Omdat
die etiese aspek "n normatiewe aspek van die werklikheid is, wat
alsydige sin-struktuur besit wat tot openbaring kom in die samehang van
die etiese aspek met die sin-kerne van die ander werklikheidsaspekte,
besit al die terugwysende momente (retrosipasies) binne die
etiese aspek normatiewe stempel (kwalifikasie). Dit impliseer dat
elke analogiese moment wat ons analities oopgedek het, 'n grondleggende
etiese beginsel aan die lig gebring het.

1.1 Mbdaal-etiese beginsels

Die eerste analogie wat ons ontleed het vestig die aandag op die be-
ginsel dat liefde slegs kan bestaan in veeleenheid van relasies. Met
ander woorde, geen enkele liefdesbetrekking mag geisoleer word van
die veelheid ander liefdesbetrekkinge waarmee dit vervleg is nie.1
Die volgende etiese beginsel wat analogies verrys is die beginsel dat
liefde, in watter betrekking ook al, sy eie lewens-ruimte nodig het,
hoewel dit tegelyk ook begrens bly binne die tipiese sfeer van die

Daarom is dit in stryd met die etiese norm van liefdes-veelheid

om, soos sommige onverantwoordelike Jong verliefdes, in mekaar
se liefde op te gaan en hulle dan los te wil maak van alle
ander moontlike liefrdesbetrekkinge. Die eerste tekens hiervan
sien ons normaalweg wanneer twee jongmense teen hul ouers se
sin in wil trou en dan summier besluit om weg te loop en so hul
liefdesbetrekkinge met hul ouers te verbreek.

1
 Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - of 'n gesin is dit
prof D F M Strauss noodsaaklikheid dat daar voldoende
private liefdesruimte bestaan, of dit nou

interne liefdeslewe van elke lewensvorm stel of 'n eie huffs is, is nie ter sake
nie. Slegs wanneer die
(verband-, gemeenskaps- en
burgers van 'n staat binne
maatskapsverhouding).2 terretorium (staatsgebied) ge-
vestig is, besit hulle die nodige
lewensruimte om in etiese sin troue
Etiese konstansie, wat die basis vorm - sowel burgers met 'n opregte vaderlandsliefde te
wees, hoewel nog veel ander faktore ook
van etiese trou as van etiee dinamiek en groei,
verreken moet word om van hierdie trou re-
belig aan ons die modaal-etiese eis dat geen kenskap te gee. 'n Gangbare definisie van
nasionalisme is immers: die hoogste trou
enkele liefsveshouding kan bestaan of gedy
wat 11 burger aan sy vaderland gweer. Op
sonder dat dit sy borg vind in die konstante die agtergrond van hierdie eties-
verskraalde beeld van nasionalisme kom
toewyding van 1.1 duursame liefde. Hierdie
hieronder ons terug.
kinematiese analogie aan die normsy van die 3
Hoeveel jongmans het nie al die hand van
etiese aspek le tegelyk ten grondslag aan 11 keurige dametjie ver-
inherente dinamiek wat eie is aan elke loor net omdat hulle te vinnig of te
stadig was nie!
liefdesrelasie - ons volgende modaal-etiese
norm. 2

Die samehang van die etiese aspek met die

fisiese aspek openbaar allereers aan ons die
beginsel van liefdes-dinamiek en liefdes-
soepelheid wat so noodsaaklik is om die mens se
liefdesoptrede in die snel-wisselende en
veranderende lewenssituasies steeds akt-ueel te
hou. Daarom is die eties-vertraagde
handeling, die eties-lompe optrede steeds
antinormatief.3 In die dinamiese werklikheid van
etiese verhoudinge moet die mens altyd by
wees, of hy laat glip kosbare geleenthede deur
sy vingers en bemoeilik so sy etiese
normgehoorsaamheid.

Die beginsel van etiese kousaliteit, wat die

fisiese analogie in die modale struktuur van
die etiese aspek blootle, le die normatief-
etiese plig op die eties-handelende mens om
steeds sy etiese take in die
regte volgorde te vervul. Bekende Afrikaanse
spreekwoord se: Eers

2
In verskillende lewensvorme ontvang hierdie
norm weliswaar telkens
n anderse nadere tipiese gestalte. Vir die
bestaan van 'n huwelik
 Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - Dieselfde geld van die beginsel van
prof D F M Strauss
liefdesgevoel. Die emosionele geladenheid waarna
ons reeds vroeer verwys het moet in 'n etiese sin
die koutjie, dan die vroutjie. Ons moet eers
sorg dat ons die wil van die mens rig op die verwerkliking van
onderhou voordat ons die verantwoordelikhede gesonde liefdesbelewenisse, van eties -verhewe
van 'n huwelikslewe aan-
blydskap en vreugde. Die basis van 'n ge-
pak. Engelse spreekwoord beklemtoon 'n ander
sonde blymoedigheid en opgewektheid is n
kant van dieselfde saak:
voorwaarde vir die ontplooiing van gebalanseerde
Charity begins at home. Ons moet eties altyd
etiese verhoudinge en moet daarom nie vereensel-
begin by dit wat eerste aan die orde is en
wig word met antinormatiewe sentimentaliteit en
dan aandag skenk aan dit wat later volg.
sieklikheid nie. Slegs
wanneer persoon homsel
Die biotiese analogie in die liefdesaspek
acrd en die eise van 'n
onthul die beginsel van liefdeslewe. Die liefde
bepaalde liefdesverhouding sal hy ook
is nie iets doods nie, maar moet inderdaad
uitdrukking kan gee aan die nodige etiese
normatief korrek uitgeleef en be-leef word.
solidariteit en aan die nodige liefdes-besef
Dit impliseer dat wanneer daar gedurende die
en -bewussyn wat daarmee gepaard heboort te
groei en ontwikkeling van die mens (in
gaan. Hierdie bewussyn van etiese solidariteit
oorspronklike biotiese sin) langsamerhand gekom
grondves die invoeling en empatie waarmee
word tot die vestiging van meerdere
meedere mense in 'n liefdesbetrekking beleef
liefdesrelasies - d.w.s. van 'n
word as 'ons', as 'n kollektiwiteit waaraan
gedifferensieerde veelheid lief-
meerdere mense gelyklik deel het.
desbetrekkinge, hierdie menigvuldigheid
verbintenisse nooit onsamehangend kan bestaan
Die analitiese analogie wat, die samehang met
nie maar altyd sinvol geintegreerd behoort
die logiese beginsels van toereikende grond en
te wees. Die oorspronklike modale sin van
teespraak belig 14 die etiese plig op die
biotiese groei (differensiasie
en integrasie) ontvang hier onmiskenbaar
3
analogiese modaal-etiese
normatiewe sin.
Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - ons gevolglik die logiese analogie van etiese
prof D F M Strauss
identifisering en onderskeiding. Danksy

mens om sy liefdesverantwoordelikheid te aanvaar hierdie samehangsmoment is dit inderdaad

en na te kom. Daarin vind ons tewens die grond moontlik om te kom tot die noodsaaklike

van etiese toerekenbaarheid. Indien die etiese identifisering en onderskeiding wat

mens hieraan ongehoorsaam is kan niemand reken uiteenlopende liefdesbetrekkinge as sodanig

op lets wat hy onderneem nie en word hy tegelyk eers moontlik maak.

eties onbetroubaar. Dan handel hy immers on-

Die historiese analogie 15 ten grondslag aan
eties, dan oortree hy die etiese norme. Hierdie
die etiese eis dat Alle etiese beginsels
oortreding appelleer, soon ons gesien het, op die
steeds nadere konkrete vorm en gestalte moet
logiese beginsel van teenspraak wat hier as 11
kry, dat dit steeds gepositiveer moet word.
analogie normatief-etiese sin besit. Die sin
Sonder normatiewe liefdesvorming sal ons
van analise is gelee in
liefdeslewe verstar en verword tot strakke en
identifisering en onderskeiding. Binne die
modale struktuur van die etiese aspek onmoet verouderde praktyke, en dan sal die aanklag
van wettiese veruiterliking sekerlik nie Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) -
ongegrond wees nie. Nee, ook die wyse waarop prof D F M Strauss

ons van dag tot dag positiewe gestalte gee aan

die etiese beginsels wat hierdie normatiewe de, is onontbeerlik ook in ons moderne
gejaagde lewe waar die mens so maklik by sy
faset van ons menslike lewe rig, moet ons
medemens verbyleef.
steeds aanpas by die else en nuwe
probleemsituasies van die dag. Anders val die
mens as dinamiese kultuur- en beskawingsvormer Kragtens die sosiale analogie kan die modaal-
etiese liefde slegs nor-
- 56k wat die etiese faset van sy normatiewe maal fungeer in
lewe betref - uit die amp en word hy ontrou liefdesbetrekkinge (verbands-,
aan die kultuuropdrag van sy Skepper. gemeenskaps- en maatskapsbetrekkinge). In die
sogenaamde sosiale etiek bestaan die gevaar om
Die etiese aspek openbaar sy sin ook slegs in die verbands- en gemeenskapsbetrekkinge waarin
samehang met die tekenaspek en daarom spreek die mens gevoeg is te verabsoluteer (gewoonlik
dit tot ons in die vorm van 'n norm. Die mensli- met klem op die biotiese analogie waarvolgens
ke liefdeshandelinge moet lets vir sy medemens die samelewing as 'n groot organisme gesien
se, dit moet lets vir hom beteken, hy moet word) en dit los te maak van die
daarin die simbool sien van opregte onverbreeklike korrelasie met inter-
naasteliefde, van liefdevolle offervaardigheid individuele maatskapsbetrekkinge. Die
en van welmenende etiese d.ienswilligheid. Die sogenaamde individuele etiek (soms
norm van liefdes-simboliek en liefdes- persoonsetiek genoem) 16 omgekeerd weer die
betekenis, gefundeer in die begrip (logiese klem op die geabstraheerde inter-individuele
analogie) wat spreek uit opregte etiese optre- verhoudinge. Beide rigtings verontagsaam die
etiese beginsel waarvolgens die liefde slegs
kan bestaan in samehang met verbands-,
4 gemeenskaps en maatskapsverhoudinge.4

Die beginsel van liefdes-ewewig en -balans

(ekonomiese analogie), waarvolgens die
verskillende etiese verpligtinge van die mens
in etiese waardeafwagting volvoer moet word,
16 ten grondslag aan die beginsel van
liefdesharmonie waarna ons reeds verwys het.
Die beginsel van liefdes-reg
(liefdesvergelding) moet skerp onderskei word
van staatlike strafvergelding. Die liefde
reken die kwaad immers nie toe nie, vergeld
die kwaad nie met kwaad nie, is lankmoedig en
verdraagsaam, maar eis nietemin regmatige en
billike optrede.5

1.2 Ontsluiting
Met die analise van die retrosiperende
struktuurmomente binne die etiese
werklikheidsaspek het ons hiermee reeds tot 'n wels die sosiale etiek beinvloed, hoef
egter nie altyd van organies-
belangrike aanduiding gekom van die alsydige universalistiese acrd te wees nie, want
kosmiese vervlegtheid van die etiese aspek en die kommunisme lewer
aan ons voorbeel
van dip etiese beginsels. Die verskillende gedagte-bousel wat op in-
dividualistiese lees geskoei is.
werklikheidsaspek-
4 5 Billikheid is 'n etiese vooruitwysing binne
Die sosialistiese tendense wat in die
moderne welsvaartstaat dik- die regsaspek.

5
Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - ontsluitingtsproses, want elke aktuele
prof D F M Strauss
ontsluiting is slegs moontlik kragtens die
antesiperende struktuur-momente aan die
te besit egter nie slegs terugwysings
wetsy van die verskillende
(retrosipasies) na kosmies-vroeere aspekte
werklikheidsaspekte.
nie, maar ook vooruitwysings na kosmies-latere
aspekte. Hierdie antesiperende
In die biotiese aspek antesipeer die menslike
struktuurmomente is slegs in die voltooide
seksdrif byvoorbeeld na die morele eenheid van
skeppingsorde as
die huwelik as liefdesgemeenskap. Wanneer die
ontsluitingsmoontlikhede gele, wat in
etiese antesipasie van die analitiese aspek
die verdere ontplooiing van die skepping
ontsluit word tref ons die moment van logiese
aktueel na vore moet tree. Wanneer die modale
moraal en integriteit aan. Die historiese
sin van 'n aspek antesiperend gaan vooruitwys
antesipasie na die etiese aspek verdiep ons
na kosmies-latere aspek se wons daardie aspek
kultuurvorming tot die verhewe aktualisering
se modale struktuur onder-
van 1-1 egte kultuur-eros, van
gaan sin-verdieping, sin-ontsluiting. Alle
ontsluiting is egter gedifferensieerde liefde tot die arbeid van

nie van die mens afhanklik nie, want reeds in die bepaalde kultuursektor waar gewerk word.

die natuur self tref ons In die regsaspek word die onontslote

byvoorbeeld gevolgsaanspreeklikheid
eerste ontsluiting aan van die deur die etiese

biotiese antesipasies van antesipasie verdiep. Iemand is dan nie meer

fisies-chemiese entiteite in lewende plante. bloot aanspreeklik omdat

hy bepaalde regsgevolg v
die skuld-vraag tree
Deur menslike ontsluiting kan die kosmies-
tussenbeide. Die vraag is immers of hy dit met
vroeere aspekte egter verdiep word tot
opset gedoen het en of
antesipering na die etiese aspek. Die dinamiek
wat in hierdie ontsluiting en verdieping gegee
is, kan egter nie uitsluitlik op die rekening
van die menslike subjek geplaas word nie, want
dan
word ons weer die slagoffer van
verselfstandiging van
die kosmiese wetsorde wat as sodanig staties
en star sou wees teenoor die dinamiek van die
subjeksy. Beide die wetsy en die subjeksy van
die kosmiese werklikheid is gelyklik beslote
in die alsydige dinamiek van die sin-
 Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - Vervolgens let ons op die kategoriale relasies
prof D F M Strauss
waarvan daar in die opskrif van hierdie

hy dit as gevolg van nalatigheid gedoen het. paragraaf sprake was. In onderskeiding van die

Die straftoemeting word dan afgestem op die analogiese struktuurmomente van die etiese

skuldvraag wat slegs bestaan kragtens die aspek, wat ten grondslag 18 aan die elementere

ontslote morele antesipasie in die regsaspek. grondbegrippe van die etiek as wetenskap, is

In die etiese aspek self word die modale sin die kategoriale relasies tipiese modale

van die liefde ontsluitend verdiep deur die totaalbegrippe waarin die ganse kompleksiteit

vooruitwysing na die geloofsaspek waarvan die van ante- en retrosipasies in die struktuur

sin-kern gegee is in die moment van sekerheid van die etiese aspek gelyklik saamgetrek en

(vastigheid van vertroue)6 wat in laaste toegespits word. Die term kategoriaal voer

instansie b6 die sinverskeidenheid heenwys na Dooyeweerd as sistematiese onderskeidingsterm

die religieuse wortel en laaste oorsprong van in, maar

die skepping. Sonder die verdiepte sin van waarsku skerp teen veree
die betekenis van die
etiese vertroue, van liefdesekerheid (wat
hierdie woord by Kant (waar dit ken-teoreties
vanselfsprekend geen saligheidsvertroue is
gereduseer word tot transendentaal-logiese
nie), kan die modale sin van die etiese aspek
denkvorme) of by Aristoteles en Thomas (waar
nie tot voile sin-ontplooiing kom nie.

Hoewel ons dit nie as 'n definisie van

geloof kan beskou nie - die unieke sin van
Hoewel ontsluiting altyd gefundeer is in die
elke aspek is immers ondefinieerbaar - is
historiese aspek word dit nogtans in die Afrikaanse Bybel se "Nuwe Vertaling"
van Hebreers 11 vers 1 besonder treffend in
vooruitwysende (transendentale) rigting gelei
hierdie verband: "Om te glo, is om seker te
deur die geloof as die grensaspek van die wees van die dinge wat ons hoop, om oortuig
te wees van die dinge wat ons nie sien
werklikheid. Die geloofsleiding van die ganse nie." Die uitdrukkings "om seker te wees"
normatiewe sin-ontsluiting moet egter en: "om oortuig te wees" is bloot
alternatiewe formulerings van die unieke
onderskei word van die geloofsantesipasie sin van geloof.
vanuit die etiese aspek.
Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - of &lige sin-kern van n bepaalde aspek nie.
prof D F M Strauss
Veeleer het ons hier met relasies te doen wat
in alle aspekte fungeer en tegelyk die aspekte
dit ingeweef is in die substansie-begrip en
betrek op die individualiteitstrukture van die
leer van die analogie van die syn, wat ons
werklikheid.
reeds prinsipieel afgewys het).

1.3.1 Rasionalistiese en irrasionalistiese

1.3 Die drie kategoriale relasies
strominge in die etiek Die algemeen-
Die drie kategoriale relasies wat onderskei
kosmologiese onderskeiding tussen wet en
word is naamlik die kategoriale,etiese
6 subjek, wat ons toegespits het as die etiese
relasie van etiese norme en etiese
kategoriale relasie van etiese norme en etiese
feite, die kategoriale etiese subjek-objek
feite, is 'n gegewe kosmiese stand van sake
relasie en die kategoriale etiese relasie van
waarop deur alle eeue gestuit is, maar waarvan
ontstaan, duur en tenietgaan. Hierdie
daar nie Christelik-wysgerig verantwoord
relasies is gefundeer in die inter-modale
rekenskap gegee is nie. Telkens is die wetsy
tydelike sinsamehang tussen die verskillende
verabsoluteer en dan is die subjeksy opgelos
werklikheidsaspekte maar kan nogtans nie
vereenselwig word met enige analogiese moment
in die wetsy. Hierdie tendens noem ons Die etiese in kosmiese samehang (vervolg)
7
- prof D F M Strauss
rasionalisties.

Dooyeweerd omskryf rasionalisme en 1.3.1.1 Kensketsing van die Kantiaanse

irrasionalisme onderskeidelik as 1 .1 etiek
verabsolutering van die wetsy en van die Die rasionalistiese inslag in die besinning
feitlike sy van die skepping. In my
"Inleiding tot die Kosmologie" (vgl. oor die etiese het ons reeds by die
pp.108-113) het ek egter daarop gewys dat Aristotelies-Thomistiese metafisika aangetref
dit streng gesproke in die rasionalisme
gaan om die verabsolutering van die waar die natuurlike lewe van die mens sogenaamd
universele wat alleen begripskennis gegrond is in die Goddelike rede. Tans vestig
toelaat. Omdat die uniek-individuele sy van
dinge egter die grense van ons ons die aandag op die rasionalistiese inslag
begripskennis (wat altyd in terme van van Kant se etiek en op die reaksie wat dit sou
universalia geskied) oorstyg, kan ons dit
slegs benader in idee-kennis. Juis hierdie ontlok. In die etiek van Kant is die
idee-kennis, soos gerig op die uniek-in- rasionalistiese determinisme van die klassieke
dividuele, word deur die irrasionalisme
verabsoluteer. Hoewel die teenstelling natuurwetenskaps-ideaal gedepresieer ten bate
tussen rasionalisme en irrasionalisme van die rasionalistiese persoonlikheidsideaal
meestal saamval met 'n eensydige klem op
die wetsy of die fietlike.sy, is dit nie se primaat. Ons het in h vroeer verband gesien
heeltemal korrek om die saak so te sien dat die wetenskapsideaal beperk is tot die
nie. Die feitlike gegewenheid van elke
entiteit vertoon immers benewens die terrein van die sogenaamde sintuiglike
individuele ervaring, terwyl die vrye persoonlikheid
kant daarvan altyd ookfeitlike
universaliteit. Ons merk dit op outonoom kon handel in die sfeer van die mens
in die wetmatigheid of ordelikheid van se praktiese rede. Die acrd van die morele
die dinge. Die atoom teion byvoorbeeld in
sy atoom-wees feitlik-universeel dat dit word deur Kant gesoek in die suiwere wil wat
beantwoord slegs h uitdrukking is van die ware selfheid
8 (outos) van die mens. Hierdie suiwere wil
vereenselwig Kant met die etiese wet (nomos)
wat verwortel is in die praktiese rede van die
mens. Liefde as sin-kern van die etiese aspek
word deur Kant tersyde gestel en vervang deur
die respek vir die etiese wet in die suiwere
vorm van die kategoriese imperatief waarna
ons reeds verwys
het. In laaste instansie is hierdie respek
re
die mensheid soos verstaan in die sin van die
humanistiese persoonlikheidsideaal. Liefde
word bloot verwys na die onsuiwerheid van die
mens se sinnelike natuur waarin volgens Kant
ook die radikaal-bose van die menslike natuur
begrepe is. Liefde behoort daarom tot die
wederstrewige sinnelike natuur van die mens,
wat stry teen die gelding van die

aan die universele orde vir atoom-wees.

Dit is opvallend dat ook Henk Hart in sy
resente: "Understanding our World,
Towards an Integral Ontology" (New York
1984) hiermee probleme ondervind in sy
formuleringe. Enersyds wil hy voluit
handhaaf dat die konkrete
entiteite beide
individuele en n universele
kant vertoon, maar
sodra hy skryf oor die relasie tussen wet
en individuele subjektiwiteit stel hy dat
die subjek hom individueel verhou tot die
wet, terwyl die, wet horn universeel verhou
tot die subjek - n formuleringswyse wat
juis die universele kan die subjek misken,
m.a.w. die gegewenheid dat die atoom-wees
van die atoom dui op 'n universele relasie
van die subjek tot die wet kom nie meer
tot sy reg nie (vgl. Hart, 1984, pp.17,
72). Insake eienskappe skryf hy bv.; "They
relate universally to all things that in
turn relate indivi-
dually to them" (19). Hart stel bv.
"padda-wees" gelyk aan die or-de vir
die bestaan van paddas (73).
9
 Die etiese in eintlik geen
kosmiese samehang
(vervolg) - prof D ruimte meer oor is
F M Strauss vir egte etiese
subjektiwiteit
kategoriese
nie. Die outonomie
imperatief binne van die vrye
die kader van die persoonlikheid
mens se outonome sien Kant trouens
moraal. Hieruit in die mate waarin
blyk duidelik by opgaan in die
hoedat die algemene vorm van
humanistiese die sedewet (die
grondmotief kategoriese
tussen natuur en imperatief). die
vryheid die menslike selfheid
dialektiek tussen (sy ware outos)
liefde en word gevolglik vir

moraliteit by Kant slegs geken

Kant bepaal. uit hierdie vorm

van die sedewet,

Benewens die felt sander dat daar

dat kant se ruimte gelaat word

opvatting van 1.1 vir die sub-

outonome moraal jektiewe
geen egte individuele
kriterium bied vir etiese aanleg en

die afgrensing van moontlikhede van

die etiese aspek die mens. Son-der

van die 'n tiperende

werklikheid nie, individualiteit is

vertekeb sy die individue

rasionalistiese slegs kleurlose

verabsolutering entiteite teenoor

van die wetsy van die algemene

die etiese aspek sedewet, wat per

van die (individualistiese

werklikheid die konsekwensie)

posisie van die beteken dat die

etiese subjek rasionalistiese

sodanig dat daar

 persoonlikheidside gesien word.
Aangesien die
aal ook irrasionalisme
in plaas van die
geen ruimte laat universele wet
vir die individuele
egte subjektiwiteit
gemeenskapsidee verabsoluteer
nie. het, kon die
menslike outos
nie Langer uit
Namate die die algemene
gevoels- vorm van die
sedewet (nomos)
irrasionalisme afgelees word
van die vroeg- nie. Veeleer
moes die
Romantiek egter menslike self
invloed verwerf (sy outos)
sigself tot wet
het uit reaksie wees, sodat die
teen die wet (nomos), as
reel vir die
rasionalisme van menslike gedrag,
die 'Verpligting', eers uit die
voile
het daar mettertyd individuele
in die wysgerige aanleg van die
mens kan ont-
denke rid Kant 'n spring! Die
sogenaamde
universalistiese
geniale moraal
(transpersonalisti van die vroeg-
Romantiek het
ese)
oorlog verklaar
gemeenskapsidee teen enige
algemene wet,
ontstaan.8
want dit was in
stryd met
Teenoor die
rasionalisme wat 10
meestal die
universaliteit
van die wetsy
verabsoluteer en
die uniek-
individuele
feitlikheid dan
teoreties daarin
8 oplos, het ons
hierbo opgemerk
(vgl. vorige
voetnoot) dat
die
irrasionalisme
die uniek-
individuele kant
van die
feitlikheid
verabsoluteer.
Daaruit volg dan
dat die wet
bloot as 'n
onselfstandige
refleks van die
individuele
subjektiwiteit
 Die etiese in ontwi
kosmiese samehang
kkeli
(vervolg) - prof D
F M Strauss ngsga
ng
Die dilemma wat plaas
hier in die etiek tegel
na vore kom yk
tussen die
rasionalisme en vroee
irrasionalisme re
tipeer tegelyk verme
die dilemma wat lde
opgesluit le in onder
die skeid
grondinstelling ing
van die tusse
humanisme, n reg
naamlik dat die en
mens sigself tot norma
wet sal wees. Die al in
verskil ontstaan prins
slegs oor die ipiel
vraag wet die e
aard van die wet persp
vir die outonome ektie
mens is. Die f.
rasionalisme Die
plaas die klem op sieni
die nomos (dan ng
is die mens van
outo-noom), en reg
die as
irrasionalisme iets
plaas die klem op ui-
die outos (dan terli
is die mens outo- ks,
noom). algem
een
Opmerking: en
Reg en
Moraal dwing
ends
Die
appel
pas
leer
geske
op
tste
die
rasio die
na- irras
listi ional
es- istie
indiv s-
idual indiv
istie idua-
se listi
sieni ese
ng sieni
van ng
Kant, van
terwy die
l die vroeg
sieni -
ng Roman
van tiek.
liefd Vanda
e as ar
iets die
inner spree
liks, kwoor
indiv delik
iduee e:
l en "Die
sub- reg
jekti dwin
efs g en
appel die
leer liefd
op e
die drin
irras g").
ional
istie Aanvanklik is die
s- rasionalistiese
indiv individualisme
iduee van Kant se etiek
l en getransponeer in
subje 11
ktief irrasionalistiese
s individualisme,
appel want elke
leer individu hoef
op slegs to handel
in ooreenstemming van die vroeg-
met sy eie Romantiek is
besondere sedeli- selfs in
ke subjektiwiteit estetiserende
- daar bestaan rigting uitgewerk
immers Oen deur die
algemene wet wat verheerlikte
iemand kan bind 'vrye liefde' sy
nie! Watter enigste rig-
geweldige
moontlikhede tot die sogenaamde
ware
anargisme en (individueel-
bandeloosheid 18 subjektiewe)
sedelikheid.
daar nie Die geniale
opgesluit in aanleg van
iemand soos
hierdie wet- Napoleon kan
lose nie gemeet
word met
irrasionalistiese dieselfde
maatstawwe as
individualisme
die gewone man
nie? Aanvanklik op straat nie.
Die outonome
kom die
vryheid van
verregaande die mens moet,
66k wat die
anargisme hiervan aanle van
tot uiting in maatstawwe en
norme betref,
Fichte se benader word
pleitvoering vir vanuit sy eie
individualitei
die sogenaamde t en sub-
vrye liefde. die jektiwiteit.

'geniale moraal' 11
 Die etiese in noom. (Elke volk
kosmiese samehang
(vervolg) - prof D is sy eie wet.)
F M Strauss Fichte werk
hierdie gedagte
snoer te last vind aanvanklik uit in
in die aansluiting by sy
individuele moralistiese
sinnelike en godsidee, want dit
geestelike is die absoluut-
neigings van man sedelike Ek wat
en vrou - los van aan
enige elke volk as
huweliksband! sedelike
(Vgl. die bekende gemeenskap sy
roman van Fr. volksiel inle.
Schlegel: is hierdie
Lucinde.) noue koppeling aan
die sedelikheid
On te ontkom aan van 'n volk wat
die anargistiese naleef in die
konsekwensies van definisie van
die irrasionalis- nasionalisme as
tiese die hoogste trou
persoonlikheidside aan n volk.
aal, is die mens Nasionalisme omvat
se binding gesoek inderdaad al die
in sy deelhe aan normatiewe aspekte
en deelwees van van 'n
11 hoere volksgemeenskap se
organiese bestaan en kan
volksgemeenskap aangedui word as
wat as afsplitsing die bewuste strewe
van n absolute van 'n volk om die
gees n eie volkseie in el sy
volksgees of fasette normatief-
volksiel besit. korrek te bewaar
Ooreenkomstig die en uit te bou.
grondtyrek van die Daarom mag
irrasionalisme is nasionalisme
elke volk met sy geensins tot die
individuele etiese moment van
volksiel steeds nasionale trou
,
gesien as outo-
afgeperk word twee sfere van 'n
nie). tyd-ruimtelike
(sintuiglik waar-
1.3.1.2 Waarde- neembare)
etiek
natuurwerklikheid
In die neo-
(d.i. die gebied
Kantiaanse Badense
van die
skool (Rickert,
wetenskapsideaal
Windelband, Litt)
en suiwere
sou die
teoretiese denke
rasionalisme in
by Kant), en 'n
Kant se etiek
gebied van tydlose
gehandhaaf word,
waardes wat
hoewel dit verbind
absolute gelding
is aan die waarde-
besit (dit is die
aksent wat bygekom
voorrang wat die
het. Daarom word
persoonlik-
daar ook gepraat
van die waarde-
12
filosofie waarna
ons reeds verwys
het. Tipies
rasionalisties
word die wetsy van
die normatiewe
aspekte
verabsoluteer en
verhef tot
botydelike
waardes. Teenoor
die sogenaamde
waarde-gebied waar
daar ruimte is vir
'so behoort', vir
norme, word dan
die sogenaamde
syns-gebied gestel
waar daar slegs
ruimte is vir
konstateringe oor
hoe die dinge is.
Die tydelike
werklikheid word
V) teoreties uit-
eengeskeur in die
 Die etiese in daarvan is dan
kosmiese samehang
(vervolg) - prof kultuur.
D F M Strauss
1.3.1.3
heidsideaal hier Fenomenologiese
ontvang net soos etiek 9

by Kant, hoewel In die

Kant nog pie so fenomenologiese

waarde-etiek van
'n waarde-idee
Husserl (1859-
uitgewerk het
1938), wat sterk
nie). Die
aansluit by die
grondmotief van
gevoelsmoment wat
natuur en vryheid
deur Lotze (1818-
is onmiskenbaar
1881) in die
die religieuse
etiek
wortel waaerop
teruggebring is,
hierdie
word gewerk met
dualistiese
'n
skeiding tussen n
rasionalistiese
synsgebied en 'n
kriterium van wat
waardegebied
sedelike waarde
berus.
is. Met
onmiddellike
Omdat die
intuitiewe
subjeksy van die
evidensie word 'n
normatiewe
rasionele insig
aspekte weggedink
in die wese van
is, kan die
die verskynsele
waardefilosofie
(fenomene)
slegs Tangs die
verwerf, deurdat
volgende wyse van
tegelyk afgesien
die ontstaan van
word van die nie-
kultuur rekenskap
wesenlike wat
gee (vgl.
die beeld van die
Windelband). Die
verskynsel
natuurwerklikheid
belemmerend
wat waarde-blink
vergesel. Die
(Wertblind) is,
sekerheid van die
moet betrek word
rede (ra-
op die absolute
sionalistiese
botydelike
sekerheidsideaal)
waardes (d.i.
wat die verborge
Wertbeziehend) en
motief is agter
die neerslag
hierdie
 fenomenologiese gegewe ag in 'n
wesenskou, blyk akt wat by met
duidelik daaruit Wertnehmen
dat begin word aandui en wat
deur of te sien eintlik op een
van die nie- lyn gestel word
wesenlike, maar met waarneem. 10
dat hierdie
Fenomeen =
afsien van verskynsel.
tegelyk
Die probleem van
getransformeer Husserl is dat
word tot die die mens se
sogenaamde
onmiddellike intensionele
rede-sekerheid bewussyn steeds
betrek is op die
van I) wesens- vloeiende
insig in! belewenisse,
waarin Been vaste
Hierdie betrekkingspunt
wesensinsig word aangewys kan word
nie, omdat elke
gewin uit die vaste punt
steeds akt-uele volgens hom n
erfenis is van
en vloeiende die metafisika
beweging van die van Kant of
Fichte wat met 'n
mens se psigiese absolute 'ek'
ervaringe opereer. Hoe kan
n mens dan tot
(Erlebnisse) - die starre eidos
vandaar dat tot die statiese
were van die
Husserl die fenomene kom as
waardes sowel
oorspronklik 13

g-

10
 Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss
By Max Scheler (die tweede hooffiguur in die ontwikkelingsgang van die
fenomenologie) ondergaan die rasionalistiese instelling van Husserl
irrasionalistiese verandering, gepaardgaande met Scheler se persona-
lisme. In stede van Husserl se intensionele bewyssyn, praat Scheler
van die menslike akt-persoon, wat nooit deel van enige wereld van
ervaringe kan wees nie, maar hoogstens die korrelaat
(Hierdie 'ervaringswereld' word gereduseer tot die
natuurwerklikheid in sy fisiese, vitale,en sensitiewe aspekte, terwyl
die geestelike aktpersoon teenoor hierdie wereld gestel word.) Die
aktpersoon van Scheler is egter geen diepere religieuse worteleenheid
van die mens se bestaan wat sy akte te bowe gaan (transendeer) nie,
want Scheler erken die persoon slegs in die voltrekking van sy akte.
Van gewone gevoelstoestande onderskei Scheler die emosionele voel.
Deur hierdie emosionele voel kan die intensioneel-voelende persoon
die waardes in hul onmiddellik-evidente self-gegewenheid
(Selbstgegenbenheit) begryp. Alle waardes en waarheid behoort tot die
volstrek per-
soonlike wereld van individu. Elke individu word so irrasionalisties
afgesluit in sy eie individuele 'Personalwelt'. Teen hierdie agter-
grond ontwikkel Scheler die volgende rangorde van waardes:
(i) Die waardes van die aangename en onaangename;
(ii) die vitale (lewens-) waardes;
(iii) die geestelike waardes (gegroepeer in estetiese waardes, waardes
van reg en onreg en die waardes van suiwere waarheidsinsig);
(iv) die waardes van die heilige en onheilige.
Goed en kwaad is geen afsonderlike waarde vir Scheler nie, maar staan
wel in intrinsieke verband met die rangorde van waardes. Waardes, wat
slegs verwerklik kan word deur die aktvoltrekkende persoon, is goed
die intensionele bewussyn en die psigiese Erlebnisse dinamies
stromend is? Dat die mens tog daartoe kan kom, openbaar slegs dat
die intensionaliteit (in verbinding met 'n evidente insig in) in
werklikheid die oorspronklike betekenis besit van 'n algemene en in
sigself sekerheid-verskaffende ken-funksie!
14
Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss
wanneer dit in 'n bepaalde situasie handel in ooreenstemming met
die ter sake gegewe hare waarde.
Die waardes van Scheler korreleer met 'n dieper-liggende dualisme in sy
denke, wat veral duidelik na yore kom in sy laaste werk oor die plek
daarvan. van die mens in die kosmos (Die Stellung des Menschen im Kosmos,
sogenaamde 1928).11 Die ganse werklikheid word verstaan as 'n eindelose, wedersydse
deurdringing van Gees en Drang. Die wereld bly steeds geidentifiseer
met die fisiese, biotiese en sensitiewe sye daarvan, terwyl ook die
menslike selfbewussyn uiteengebreek word in 'n natuurlike ek-bewussyn
aan die een kant, en 'n natuur- (wereld-) transenderende geestelike
persoonsbesef aan die ander kant. Die vrye persoonlike gees van die
mens staan egter magteloos teenoor die (eintlik-magtige) drang, waar-
aan dit slegs leiding kan gee. Dit is duidelik dat die eerste twee
waardes wat hierbo aangestip is korreleer met die drang-gebied, terwyl
die laaste twee waardes korreleer met die gees-gebied. En hierdie
dualisme is slegs die teoretiese uitwerking van die humanistiese
grondmotief van natuur (drang) en vryheid (gees) aan die wortel van
Scheler se denke, ten spyte van sy katolieke erfenis wat deurslaan in
die hoogste waardes van die heilige en die onheilige.
Vanwee die eensydige wets- of subjeksy-verabsolutering van die rasio-
nalistiese waarde-etiek en die irrasionalistiese waarde-etiek respek-
tiewelik, loop beide standpunte van twee kante of in dieselfde teen-
strydigheid vas. As die waarde aan die een kant absoluut en bo-tydelik
is, en geld (soos Rickert beklemtoon), is dit onmoontlik om (soos soms
beweer word) subjektief-willekeurig eie waarde-skaal op te trek!
Omgekeerd, indien die mens individueel-subjektief in sy eie persoons-
wereld leef omdat daar geen algemeen-geldige wereld (en waarheid)
bestaan nie, is dit inkonsekwent om vir alle werelde (van individuele
persone)rangorde van waardes te kontrueer. Konsekwent irrasionalis-
ties moet elke individu veeleer self sy waarde-rangorde kies.
rr- •
Aan hierdie geskrif van Scheler dank ons ook die invloedryke
konsepsie van die "Weltoffenheit" van die mens. Dit is benut in
Portmann se biologie, asook in die antropologie van A. Gehlen en
in die teologie van W. Pannenberg.
15
Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss

Indien die mens egter self sy norme kan kies, kan die norme nie ontglip; dit is gevolglik volstrek irrasioneel (in geen algemene
meer absoluut en botydelik wees nie. Die willekeurige keuse- verstandelike begrip vas te le nie). Die
moontlikheid van waardes hef ook tegelyk die aard van 11 norm 1 2
Die term situasie-etiek is pas in die moderne tyd ingevoer.
prinsipieel op. Suiwer toevallige en willekeurige waardes en norme
is geen norme nie, omdat norm slegs kan bestaan as t bo- 16
individuele gedragsreel, wat alle subjektiewe willekeur uitsluit.
Ons het immers gesien dat elke norm bo-willekeurige beginsels
veronderstel waaraan slegs op die basis van historieSe
ontwikkeling.konkrete gestalte gegee moet word in die menslike
samelewing. Hierdie bo-willekeurige (bo-individuele) norme, wat
algemeen-geldig in Gods skeppiOsorde vasgele is, mag egter nie uit
die tydelike sin-samehang van elle werklikheidsaspekte gehef word
en verselfstandig word tot absolute en botydelike geldende
waardes nie. Tednoor rasionalisme en irrasionalisme handhaaf ons
die onherleibare maar tegelyk ook onverbreekbare korrelasie
tussen die wetsy en die subjeksy van die werklikheid, 66k binne
die etiese aspek daarvan.

1.3.1.4 Kasuistiek en Situasie-etiek

Die uiteenskeuring van die verband tussen die wetsy en die subjeksy
van die etiese aspek sou in die geskiedenis van die etiek
aanleiding gee tot die aanduiding van twee skerp teenoor-mekaar-
staande soorte etiek, naamlik 'n kasuistiese (rasionalistiese)
etiek en t (irrasionalistiese) situasie-etiek.12 Die kasuistiek is
rasionalisties omdat dit strakke en algemeen-geldige reels wil
neerle wat klaar gepositiveerd vir 6-Ike konkrete situasie geldig
is. Die situasie-etiek is irrasionalisties omdat dit niks wil weet
van algemeen-geldige norme nie (ge-
woonlik uit reaksie teenrasionalistiese konstruksie van
skeppings-
ordeninge) - slegs die unieke en eenmalige situasie self kan aan
ons die rigsnoere bied waarvolgens ons moet handel.

In die moderne tyd het die situasie-etiek veral 'n stimulus

ontvang vanuit Kiergegaard se filosofie en teologie. Die
menslike bestaan (eksistensie) is steeds begrepe in die
dinamiese hittoriese verandering wat alle logiese insigte
 mens is sy eie 'vader' want sy toekoms 18 beslote in sy keuse-vrye nie.13 Max Miller bou eksistensialisties en historisties hierop
self-aktualisering. Hierin sluit Kierkegaard aan by die vierde voort en gaan selfs so ver dat by die kategorie naaste tipeer as
fase van Fichte waar die historiese wording vooropgestel is. (Die t Christelike kategorie van historiese aard (d.w.s. tie van
historisme verabsoluteer die historiese aspek van die etiese aard nie).
werklikheid). Die mens is t enkeling wat histories in n
eksistensidle eensaamheid leef. Die innerlike van hierdie mens 1.3.1.5 Irrasionalistiese etiek in die teologie
word verberg sodra dit na buite kom. Die ware subjektiwiteit van Die historiese (irrasionalistiese) situasie-etiek is in ons
die mens is sy geheim wat nooit voorwerp van waarneming kan word moderne tyd selfs teologies verdiep tot t teologie van die
nie, omdat die mens (historiese) vryheid is. Daarom is elke revolusie. Die Geneevse konferensie oor Kerk en Samelewing (1966)
mededeling van die mense self reeds t vertekening, verhulling en het t volume die lig laat sien met die titel: "Christian social
verberging van die ware self van die mens. (Hierby sou die ethics in a changing world". Shaul] ontwikkel hierin die
dialektiese teologie 'vrugbaar aansluit'. Die Woord van God is perspektief dat God se genade en verlossingswerk vir die mens t
verhuld openbaar en openbaar verborge). Kierkegaard 18 ook werk van humaniserende aard is. Daarom is die groot historiese
besondere klem op die unieke, eenmalige oomblik. Die menslike revolusies van Engeland, Frankryk, Noord-Ame-
bestaan (eksistensie) is vrye keuse en beslissing.
1-3
Prof. Gerhard Rauche, aan wie daar onlangs Feesbundel met
Eberhard Grisebach sluit in sy situasie-etiek aan by die internasionale medwerking opgedra is (Perspectives, red. R.
Singh, Durban 1986), vind aansluiting by die denke van
historisme. Die etiek sien die mens altyd in situasie, in die Grisebach (vgl. my resensie van sy geskrif: Theory and
Practice in Philosophical Argument in die vorige nommer van
konkrete, onherhaalbare en altyd anderse gegewenheid, wat in die
TCW.
oombliklikheid daarvan nie of te lei is van &lige vorige situasie
17
Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss protestantse etiek kasesties is omdat dit normgewend (gesetzlich)
is. In sy Kirchliche Dogmatik (III, 4, par. 52) stel Barth voorop
rika en Rusland voluit staande in hierdie gees want dit het meer
dat die gebod van God ons nie ontmoet in die gestalte van reels,
vryheid en geregtigheid gebring vir die onderdruktes en
beginsels, algemene sedelike waarhede e.s.m. nie, maar in die vorm
veronregtes, vir die armes en mistroostiges. Daarom moet die
van suiwer historiese, eiegeaarde en eenmalige konkrete bevele,
Christen op die voorpunt van die revolusionere humaniseringswerk
verbiedinge en wegswysers ('lauter geschichtliche eigenartige und
staan. Ook Paul Lehman sien God aktief werk in die revolusionere
einmaligen konkreten Befehlen, Verboten und Weisungen'). In sy
proses van humanisering. Die reformatoriese inset van die bybelse
genoemde werk 'Das Gebot und die Ordnungen', praat ook Brunner
Christendom, wat behoort te handel in gehoorsaamheid aan die
tipies irrasionalisties oor 'das Gebot der Stunde' (gebod van die
historiese norm van kontinuTteit, is in hierdie siening
oomblik) wat as 'eintlike wil van God' in dialektiese teenstelling
historisties geradikaliseer en gesekulariseer (verwereldlik) tot
staan teenoor alle 'tydelike ordeninge', waarvolgens ons ons wel
die teendeel daarvan: revolusie. Eietydse uitlopers in Suid-
moet skik, maar wat in die 'starre wetskarakter' daarvan tog nie
Afrika betref byvoorbeeld die Swart Teologie (vandie revolusie -
Gods 'eintlike wil' uitdruk nie. Hierdie dialektiese konsepsie van
vgl. die Kairos-dokument).
die menslike vryheid impliseer dat elke normatieWe ordening in t
konkrete situasie deurbreek kan word deur 'das Gebot der Stunde'
In die dialektiese teologie van Barth en Brunner (waarna ons reeds
waarin die mens onmiddellik Gods stem sou verneem.
vroeer verwys het), word daar ook skerp gefulmineer teen algemene
etiese norme. Alle etiek wat uitgaan van algemene etiese norme
Opmerking: Versfeld as situasie-etikus
tipeer Barth as 'causetisch', terwyl ook Brunner se dat die
In die werk: Beweging Uitwaarts, wat in 1969 uitgegee is deur Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss

W.A. de Klerk, Martin Versfeld en J.J. Degenaar, verskyn daar t interessante artikel van Versfeld oor 'Moraliteit en
moralisme'. In hierdie artikel plooi Versfeld sy Katolieke
18 erfenis mooi in die gewaad van t irrasionalistiese
situasie-etiek. Dit blyk reeds uit sy opmerking dat die
Kantiaanse etiek die onderdrukking van die 'empiriese of
historiese self' beoog. Enkele bladsye verder vervolg hy:
"Situasie-etiek beklemtoon die onmiddellike empiriese
omstandighede van ons handeling, en die verskillende
'werelde' waarin elke persoon handel. Dit dui aan dat
abstrakte beginsels onvoldoende is, omdat iedereen se
situasie enig is. Dit le klem op die enkeling se gewete"
(pp.84-85). Die bo-individuele norm word irrasionalisties
verplaas na die individueel-subjektiewe gewete wat in die
konkreet-enige situasie die enigste rigsnoer bied! Daarom
sien Versfeld die 'kern van die moraliteit' in 'n
"spontaneTteit wat die ware self as 'n skeppende wese
uitdruk en ontdek" (p.86). Die Skolastiese dualisme tussen
natuur en genade, wat ons by Luther ontmoet het in die
teenstelling tussen wet en evangelie, word deur Versfeld
ook ingeweef in sy situasie-etiek:
"Jesus het nie die wette van die Fariseers met ander
stel
wette vervang nie. Hy het bokant die wettiese gestyg om Hom
in die werklikheid te wortel wat deur sy verhouding met die
vrou geopenbaar is".

1.3.1.6 Alternatief l4
Op Christelike standpunt is daar Oen versoening moontlik met die
dilemma tussen rasionalisme (kasuistiek) en irrasionalisme (situa-
sie-etiek) nie. Dit deug byvoorbeeld nie om te dink in terme van 'n
situasie-etiek en dan waar nodig 'n bietjie 'beginsels' by te voeg
nie. Omgekeerd kan ewe min gedink word in terme van strakke (vir
alle tye gepositiveerde) beginsels, wat dan aangevul word deur hier
en daar die situasie 'n woord te laat meespreek nie. Positief moet
ons stel dat die

Vergelyk hierby die belangrike geskrif van A. Troost:The

Christian Ethos, Patmos-Bloemfontein 1983, asook sy resente
indringende artikel in Philosophia Reformata:'Disposities,
 Moment uit een Reformatorisch-anthroplogische Karakterleer en 19
Deugdentheorie (Jaargang 51, Nrs.l en 2, pp.45-66).

Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss Ayer is van mening dat etiese oordele pseudo-oordele is wat
gevolglik
etiese gebeure altyd konkreet en situasie-gebonde is en onanaliseerbaar is. Die teenwoordigheid van 'n etiese simbool in 'n
tegelyk altyd niks anders as genormeerd is nie. Elke situasie
word trouens eers moontlik gemaak deur die universele
normatiewe struktuur daarvan. Daarom bestaan daar Oen situasie
waarvoor die moontlikheid tot bestaan nie gegee is in die
normatiewe struktuur-beginsel wat as aanknopingspunt dien vir die
tipiese situasie nie. Elke unieke etiese situasie kan ons immers
slegts eties noem omdat aan elkeen van hierdie unieke situasies
dieselfda universele struktuur van die etiese aspek (in sy ryke
skeppingsvervlegtheid) ten grondsla9 le. Op grond waarvan kan
ons anders verskillende unieke'•.situasies elk as etiese
situasies onderken?

1.3.1.7 Positivistiese etiek

Die Kantiaanse erfenis wat strenge skeiding aanbring tussen feite-
likheid (wat slegs van sintuiglik-empiriese natuur-aard is) en
norme (wat van bo-sinnelike aard is) sou ook op 'n interessante wyse
invloed uitoefen op die logiese positivisme. In sy invloedryke boek
'Language, Truth and Logic', ontwikkel A.J. Ayer 'n visie wat
aansluit by die denke van Berkeley en Hume (asook by Russel,
Wittgenstein, Carnap, Schlick e.a.). Daar bestaan slegs twee soorte
oordele, naamlik a priori oordele (wiskunde en logika) wat analities
(d.w.s. toutologies) van aard is, (die uitspraak, "1i sirkel is
rond" is 'n toutologie, want die begrip sirkel impliseer die
begrip rond). Toutologiee se niks nuuts nie, maar analiseer
slegs dit wat reeds in die a priori grondstellinge van die wiskunde
en logika geimpliseer is), en oordele rakende empiriese
feitelikhede ('concerning empirical matters of fact') wat nooit a
priori seker kan wees nie, maar hoogstens empiries waarskynlik.
Volgens die sogenaamde verifikasie-beginsel van Ayer, moet alle
empiriese oordele geverifieer kan word want anders is dit sinloos.
In
aansluiting hierby meen Ayer dat oordeel sinvol is, as en slegs as
dit Of analities is, Of empiries verifieerbaar is. Kan etiese
oordele
geverifieer word? (Indien nie is dit immers sinloos!) •
 Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss 1.3.2 Kritiek op die fiet-waarde dualisme

In hierdie benadering word etiese oordele herlei tot bepaalde

oordeel, voeg immers niks toe aan die feitlike inhoud gevoels-
daarvan nie. Wanneer ek byvoorbeeld aan iemand se: 'Jy het verkeerd momente wat as sodanig feitlike grondslag mis. Wanneer ons
opgetree deur die geld te steel', se ek eintlik niks meer nie as: later

'Jy het die geld gesteel'. Deur hieraan toe te voeg dat dit aandag skenk aan die struktuuur van dinge, samelewingsverhoudinge,

verkeerd is, se ek niks meer oor die feitlike stand van sake nie. die mens en gebeurtenisse, sal dit egter blyk dat Al hierdie

Al wat bykom is my morele afkeuring van hierdie steel-handeling, entiteite (gebeure) in beginsel in Alle aspekte van die werklikheid

wat egter geen feitlik verifleerbare basis het nie, omdat dit fungeer.

bloot die uitdrukking is van bepaalde gevoelens by die spreker. Wanneer ons na daadwerklike (feitlike) handeling kyk, beteken dit

In die algemeen besit dit geen felt- dus dat die etiek slegs geTntteresseerd kan wees in die etiese

like betekenis nie, d.w.s. dit is nie uitdrukking wat Of waar, Of feitlikheid van die konkrete handeling. Met ander woorde, daar
vals is nie. Ek kon net sowel gese het: "Die steel van geld!!!", bestaan onverbreeklike korrelasie tussen etiese norme en etiese

wat ewe eens nog waar, nog vals is - hoewel die wyse waarop ek feitlikheid. Die konstatering van en on-etiese handeling is

dit mag se my afkeurende gevoel kan demonstreer. Al wat dus in gevolglik nie gegee in 'n emosionele toevoeging aan n nie-etiese

werklikheid gebeur is dat die mens feitlikhede konstateer met 11 (sogenaamde natuur-) empiriese feitlikheid nie, want die betrokke

subjektief-morele sentiment. Ayer skryf: "But in every case in handeling kan feitlik slegs on-eties wees in die etiese aspek

which one would commonly be said to be making an ethical judgement, daarvan! Die onloenbare stand van sake dat ons van etiese feite,

the function of the relevant ethical word is purely 'emotive'. It juridiese feite, ekonomiese feite, e.s.m. praat, dui reeds

is used to express feeling about certain objects, but not to make eksplisiet daarop dat konkrete gebeure nie afgesluit kan word in

any assertion about them" (p. 108). die natuursye van die werklikheid nie, want dit

Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss wortel steeds in die Kantiaanse skeiding van 'n natuurwerklikheid
aan die een kant, en die normatiewe sedelike orde aan die ander
fungeer ook feitlik in die etiese, juridiese, ekonomiese
kant. Die probleem is egter dat geen feitlike etiese stand van
e.a. normatiewe aspekte. sake eties genoem kan word, sender om die normatiewe aard van die
etiese aspek as ge-
Die skeiding tussen die normsy en die daarmee korrelerende
sigspunt te gebruik nie. Sender onderskeidende insig in die struk-
feitlike sy binne die normatiewe werklikheidsaspekte kom gewoonlik
na yore in die
tuur van die etiese aspek kan geen etiese feit immers onderskei
volgende dualistiese skeiding wat maar weer eens slegs die word van 'n regsfeit of taalfeit nie - en die kriterium vir die
Kantiaanse
modale struktuur van die etiese aspek kan nie self weer uit die
en neo-Kantiaanse dualisme openbaar. Die suiwer beskrywende
feitlikheid afgelei word nie, want dan sit ons of met 'n
geesteswetenskappe gaan slegs aan ons uiteensit hoe die etiese
toutologie (waar reeds uitgegaan word van die gedagte dat ons met
betrekkinge
etiese feite te doen het), of met 'n reduksie wat die modale
feitlik is, nie hoe dit behoort te wees nie. Net so ontleed die
struktuur van die etiese aspek herlei tot 'n empiriese natuur-
be-
struktuur. Wanneer die normatiewe kant van feitlike gebeure
skrywende sosiologie hoe die sosiale verhoudinge feitlik is, nie
hoe dit behoort te wees nie. Die isolerende skeiding tussen is en teoreties weggedink word, sal dit spoedig blyk dat ons nie meer
behoort met menslike (kultuur-) 21 feite te doen het nie, maar
bloot met natuurfeite!
Die onderskeiding is en behoort strook nie met die dualisme van 'n
natuuurwerklikheid (synsgebied) en 'n normatiewe orde (waardegebied
by die neo-Kantianisme) nie, want dit appelleer slegs op die
onverbreeklike korrelasie tussen die wetsy en die subjeksy binne
die normatiewe aspekte. Omdat ons hier met 11 onverbreeklike
korrelasie te doen het, kan geen feitlike ondersoek ooit ontkom
aan een of ander (implisiete of eksplisiete) verantwoording van die
normatiewe gesigshoek van waaruit die feitlikheid ondersoek word
nie.
22
Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss
1.4 Die etiese subjek-objek relasie
Vervolgens let ons op die kategoriale etiese subjek-objek relasie.
In
die algemeen dui die modale subjek-objek relasie daarop dat bepaalde
kosmies-vroeere aspek in 'n kosmies-latere aspek as objeksfunksie
verskyn. Selfs die antesipasiefere in 'n aspek kan egter
geobjektiveer
word, soos byvoorbeeld duidelik blyk uit ontslote
waarnemingsbeeld.
Wenneer iemand mooi bewerkte tuin waarneem kom in die
objektiewe
wearnemingsbeeld tegelyk (antesiperend) die normatiewe evaluering
(die tuin is mooi of lelik) na vore. S6 kan konkrete dinge (d.w.s.
die mens uitgesonderd) in al die na-fisiese (resp. na-biotiese,
resp. na-psigiese) aspekte objeksfunksies vertoon. n Klip, 'n plant
en 'n dier kan byvoorbeeld ekonomies geobjektiveer word in 'n
kooptransaksie, e.s.m.

1.4.1 Opskorting van die etiese by Stoker en Heyns

Binne die modale struktuur van die etiese aspek verskyn daar dus
nie slegs etiese subjek-subjek relasies nie (die relasie mens-
medemens), maar 66k etiese subjek-objek relasies. In 'n vroeere
geskrif van Stoker (Die grond van die Sedelike, 1941) sien hy die
tipiese aard van die sedelike as persoonlikheidsliefde. Later
praat hy van persoonsliefde en na die verskyning van die
proefskrif van P.G.W. du Plessis praat hy van persoonsbehartiging
(vgl. Oorsprong en Rigting, Band I, 1969, p. 251). Volgens Stoker
word die 'sedelike as sodanig' (wat die sedelike goeie en die
onsedelike insluit)'n aan 'ons onthul in die verhouding van 'hart
tot hart', of beter: 'in die behartiging van persoon van persoon'.

Hierdie tipering van die sedelike as persoonsbehartiging beperk in

beginsel die sedelike tot die inter-menslike (subjek-subjek)
relasies en gevolglik last dit geen ruimte vir die etiese subjek-
objek relasies nie. 'Persoonsbehartiging' beperk sodoende die
alsydige sin-struktuur van die etiese aspek tot die liefde van
persoon tot persoon, wat noodwendig uitloop op 'n vorm van etiese
subjektivisme wanneer ons dit konfronteer met die etiese subjeksfunksies nie, maar nogtans ook alleen sin het binne die
objeksfunksies van dinge wat nie herlei kan word tot etiese struktuur van die etiese aspek.

23
 Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss

Saam met Stoker stet J.A. Heyns (in 'n Klasdiktaat) dat die aard van die sedelike gegee Hierdie teenstrydighede vloei voort uit die feit dat Stoker en Heyns se aanduiding
is in persoonsbehartiging, terwyl die sedelik-goeie gegee is in persoonsliefde, wat as van die struktuur van die sedelike geen ruimte laat vir die etiese subjek-objek relasies
daad uitgaan van die hele persoon tot die hele persoon. Toegepas meen Heyns dat iemand nie. Net soos wat stof, plant en dier byvoorbeeld ge-objektiveer kan word in die
wat byvoorbeeld die natuur as sodanig bemin, nog nie sedelik handel nie, want "eers logiese, simboliese of estetiese aspekte, net so kan dit geobjektiveer word in die
wanneer hierdie natuurliefde (my beklemtoning) onder die leiding en in die lig van die etiese espek van die werklikheid. Liefde in tydelike betrekkinge, as sosiale analogie
persoonsliefde te staan kom, kom ook in die blote natuurliefde (my kursivering) die in die modale struktuur van die etiese aspek, maak dit vir die mens moontlik om in
sedelike tot openbaring". Ter ver- kosmiese sin-verband ook in relasie (betrekking) tot stof, plant en dier te staan.
duideliking voeg hy hieraan toe dat wanneer iemand byvoorbeeld dier Daarom is 'n dier wat gemartel word o.m. objektief gekorreleer met die etieske
martel, hy onsedelik handel, "nie omdat dit 1t dier is wat hy mishandel nie, maar omdat subjeksfunksie van die menslike martelaar. Omdat elke subjek-objek relasie slegs aan die
dit h mens is wat die handeling voltrek - n mens wat feitlike sy (onderworpe-sy) van 'n aspek bestaan (dit is immers gefundeer in die
deur sy diere-marteling gebrek aan selfliefde openbaar deur sy roe- kategoriale relasie van wetsy en subjeksy), impliseer dit dat die etiese subjek-objek
ping as heerser nie na te kom nie en gevolglik sy menslike persoon sedelik verlaag". relasie waaroor ons hier handel slegs kan bestaan in onderworpenheid aan die normsy van
die etiese aspek. Dat so n diere-martelaar gebrek aan self-liefde openbaar mag wel waar
Dit is opvallend dat daar in die voorbeeld wat Heyns gebruik sprake is van liefde wat wees, maar se nog niks teen die etiese felt dat dieselfde persoon ook gebrek aan diere-
nie-sedelik van aard is, naamlik blote natuurliefde. Beide Stoker en Heyns se liefde (d.w.s. liefde vir diere), openbaar nie! Die norme waaraan die mens en die dier
onderskeiding tussen sedelikheid en sedelike goedheid (persoons-behartiging en (in sy ontslote etiese objeksfunksie) gelyklik onderworpe is, setel bowendien nie in die
persoonsliefde), is egter juis daarop afgestem om te midde van 'n algemene martelaar nie, maar in die bo-individuele algemeen-geldige struktuur van die etiese
karakterisering van die aard van die sedelike, ruimte te laat vir die divergensie tussen aspek. Indien daar nie sprake kon wees van byvoorbeeld diere-liefde, plante-liefde of
sedelik goed en sedelik sleg. Beteken dit dan dat 'blote natuurliefde' as sodanig nog liefde tot die stoflike aardse bodem nie,15 impliseer
sedelik goed, nog sedelik sleg is, omdat dit geheel en al buite die aard van die dit dat stof, plant en dier nie objeksfunksie in die etiese werklik-
sedelike (as persoonsbehartiging) val? En indien wel, watter sin besit hierdie heidsaspek besit nie. Dit beteken in beginsel ook dat &lige objektiewe

natuurliefde dan as sodanig? Sou ons nie voorts moes onderskei tussen sedelike liefde kultuurding (bv. tafel, stoel, skildery, ring, ens.) nie in die
(d.i. liefde wat betrekking het op die behartiging van persoon van persoon oftewel etiese aspekobjeksfunksie besit nie, want geen objektiewe kultuur-
persoonsbehartiging), en nie-sedelike liefde nie (d.i. natuurliefde ding is n persoon wat opgeneem kan word in die 'behartiging van per-soon van persoon'
soos liefde vir diere, blomme of die veld)? Dan word liefde egter die algemene nie. Hierdie konsekwensie voer egter Stoker en Heyns se siening van die sedelike in 'n
kriterium en nie meer sedelikheid nie, want binne die struk- verdere openlike impasse (onontkombare teenstrydigheid), want waar vind h verloofring
turele aard van liefde moet ons dan onderskei tussen liefde van per-soon tot persoon en 11 trouring dan
en liefde tot die ryke van stof, plant en dier. Of nog skerper geformuleer: die
algemene strukturele aard van die liefde 1 5
Dink slegs aan die sorg wat spreek uit die woorde van die tref-
divergeer in sedelike liefde en nie-sedelike (iets anders as fer-liedjie:
"Don't kill the world... , It's all that we
on-sedelike) liefde!
have...!"
25
24
Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss Binne die kosmiese sin-verskeidenheid moet ons steeds die alsydige samehang tussen die
etiese subjek-subjek en subjek-objek relasies beklemtoon, want elke negering van
hul bestemmingsfunksie? Dit is immers liefdeS-Voorwerpe wat selfs die huweliksband
hierdie samehang loop vas in anti-
simboliseer.
nomies.

2 Etiese ontstaan en" tenietgaan

 Die volgende komplekse grondbegrip van die etiek is die kategoriale relasie van ontstaan Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss
en tenietgaan. Hierdie relasie bring die begrensdheid in tydsduuur (duur is die
subjeksy van die alsydige kosmiese tyd) van alles wat beslote is binne die kosmiese 3.1 Afwysing van die 'middel-doel' skema
tydsorde (orde openbaar die wetsy van die tyd) tot modaal-etiese uitdrukking. Hierdie Deur to let op die samehang met die etiese subjek-objek relasie moet ons waak teen die
fundamentele relasie impliseer dat daar binne die etiese aspek van die werklikheid n middel-doel skema middel en doel wat in beide die Thomistiese en humanistiese etiek so 'n
voort-durende ontstaan en tenietgaan van etiese betrekkinge, etiese subjek-subjek en belangrike rol speel. Thomas sluit aan by Aristoteles se onderskeiding tussen geslagte
subjek-objek relasies, en ook van gepositiveerde etiese norme voltrek word. Die bo- (genus) en soorte (spesies). Die genusbepaling van 'n menslike handeling impliseer
individuele etiese beginsels le egter ordenend ten grondslag aan alle histories- dat die mens op grond van wilsbepaling na doel strewe. Die soort
gefundeerde etiese normpositivering en is daarom nie self aan ontstaan en tenietgaan van die handeling (die spesies) word deur die objek daarvan bepaal (Thomas onderskei nog
onderworpe nie, hoewel ons nie hieruit die rasionalistiese konklusie mag trek dat hierdie verder tussen objek in die sin van doel en objek in die sin van uiterlike objek waarop
beginsels absoluut en botydelik is nie. Dit behoort veeleer tot die tydelike werklikheid die handeling betrek is). Hierby voeg Thomas nog die Aristoteliese aksidente, naamlik die
en kan slegs gepositiveer word in die dinamiese ontsluitingsproses wat alle aspekte van omstandighede van die handeling. Omdat elke sedelike handeling, onafhanklik van die vraag
die werklikheid omvat. of dit sedelik goed of sleg is gewil moet wees, kan die genus-bepaaldheid as sodanig nie sleg
wees nie. Die divergensie tussen goed en sleg kan dus slegs ontstaan wanneer die

3 Die begrip etiese subjek omstandighede, die objek van die handeling en die doel van die handeling verreken word.
n Verdere saamgestelde (komplekse) grondbegrip van die etiek is die begrip etiese Die doel moet waaragtige goed (verum bonum) wees, terwyl die objek
subjek. Die etiese subjektiwiteit is die etiese aspek van die menslike subjektiwiteit moet pas by die handeling voor dit goed kan wees. (Die omstandighede
wat onlosmaaklik verweef is met die verskillende samelewingsverhoudinge waar die mens moet sinvol saamgaan met die akt wat objek en doel besit.) Die vraag
subjektief leef in verbands-, gemeenskaps- en maatskapsverhoudinge. Omdat menslike le- of die objek passend is, besit egter in die menslike rede sy laaste en
wensvorme altyd aangewese is op die mens vir die.subjektiewe aktuali- hoogste regter. In aansluiting by die Aristoteliese teleologie leer

sering daarvan, besit ook hierdie lewensvorme etiese subjeksfunksie. Thomas immers uitdruklik dat die mens se strewes en handelinge gerig is op die mens se
redelik-sedelike selfvervolmaking.

26 Kant het die realistiese metafisika van die Aristotelies-Thomistiese siening verwerp,
maar nogtans in die sin van die humanistiese persoon-
likheidsideaal die mens bestempel as etiese doel op sigself (Selbst-
zweck).

Die etiese objekte is geensins middele vir die mens as 'n etiese doel op sigself nie.
Die mens wat in sy liefdesfunksie etiese subjek is, is steeds onderworpe aan die
normatiewe struktuur van die etiese aspek. Indien ons die etiese subjek-objek relasie
voorts in die keurslyf van n middel-doel skema inwring, word tegelyk afbreek gedoen aan
die universaliteit van die etiese subjek-objek relasie. Slegs dit wat die

27
etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss
like siel en ongoddelike materie-liggaam en dat die sondeval slegs
die geloof as- bo-natuurlike genade-gawe aan die mens ontneem het nie. Ons het reeds
wees nie. Is die siel egter op sigself h substansie, dan kan dit geensins tegelyk fungeer
gesien dat die vorm-materie dualisme radikaal (tot die wortel van die skepping
as selfstandigheidsvorm vir die materie-liggaam nie! Hierbenewens is die Thomistiese
deurdringend) in stryd is met die Bybelse skeppingsmotief, en daarom spreek dit vanself
antropologie ook onherroeplik in stryd met die Bybelse grondmotief.
dat ook die mensbeskouing van die Thomisme nie kan rekenskap gee van die radikaliteit van
die sondeval nie. Die Bybel leer immers dat die mens van harte deur die sondeval verdorwe
3.3 Eenheid van die mens as etiese subjek
is. In religieuse sin is die hart, siel of gees van die mens tewens die konsentrasiepunt
Die Bybel leer nerens dat die mens saamgestel is uit h onsondige rede-
van sy ganse aards-tydelike bestaan. Indien God egter self by die geboorte van h mens deur
h afsonderlike skeppingsdaad die menslike siel inskep, kan hierdie siel nie sondig wees
nie, want dan word God die outeur van die sonde gemaak. Word God egter nie die outeur van
die sonde gemaak nie, beteken dit dat die mens nie in die wortel van sy bestaan deur die
sondeval getref is nie, en dan kan daar ook nie meer van die Bybelse leer van die
radikaliteit van die sondeval rekenskap gegee word nie. Na beide kante gaap die afgronde
van onontwykbare teenstrydighede!
Genesis 2:1 en 2 leer duidelik dat die skepping voltooid was, dat daar dus verder slegs
sprake kan wees van wording en uitwerking wat steeds die voltooide skepping veronderstel.
Daarom is die voortdurende inskepping van siele in stryd met die voltooidheid van die
skepping sons geleer deur Gen.2. Indien die radikale verdorwenheid van die mens nie in
Bybelse sin aanvaar word nie, volg dit voorts dat ook nie rekenskap gegee kan word van die
radikaliteit van die verlossing in Christus nie. Christus vra immers nie die teruggawe
van'die geloof as h sogenaamde bo-natuurlike genade-gawe nie, want Hy eis die wedergebore
hart waaruit die oorspronge van die lewe is.
30
Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss
verskillende werklikheidsaspekte waarin die mens subjektief funksio-
neer, is die menslike liggaam uit viertal innerlik vervlegte
gaamstrukture opgebou, naamlik r funderende fisies-chemiese substruktuur,
substruktuur (die lewende organisme van die menslike liggaam wat sonder fisies-chemiese
opboustowwe nie kan bestaan nie), gevoelige bewussynstruktuur (gefundeer in die fisies-
chemiese en biotiese substrukture) en 'n handelings- of akt-struktuur wat voorgenoemde
drie innerlik saambind en rig op die tipiese normatiewe lewensuitinge van die mens. Die
mens is immers in staat om normatief-ekonomies, esteties, denkend of eties to handel.
Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss
By Descartes, wat gewoonlik bestempel word as die vader van die Humanistiese wysbegeerte,
tref ons die duidelike deurwerking van die humanistiese grondmotief in sy antropologie
aan. Die mens bestaan uit twee iubstansies, naamlik h siel-substansie en 'n liggaam-
substansie en korrelaat hiermee is die twee sogenaamde attribute denke en uitgebreidheid
gegee. Deur die afgeskeie posisie van die siel as denkende substansie te handhaaf, wou
Descartes nog h poging aanwend om 'n inner-like begrensing aan die primaat van die
wetenskapsideaal te stel. Om egter rekenskap te gee van die inwerking van die Jiggaam op
die denke het Descartes h klein harsingsklier (die parva glandula) aanvaar, wat die
bewussyn kon stimuleer tot waarneminge wat selfs die denke kon vertroebel. Hiermee het by
tegelyk die absolute dualisme tussen siel en liggaam ondergrawe. Dit staan vandag selfs
eksperimenteel vas dat Oen denkaksie verrig kan word sender die intree van basiese fisies-
chemiese reaksies in die menslike brein nie. In h ander verband het ons vroeer die aandag
gevestig op die natuur-vryheid verworteling van Scheler se siening van drang en gees.
Verskillende verdere variasies binne die humanisme daargelate, blyk dit reeds dat h
Christelik wysgerige perspektief op die mens in sy eards-tydelike gestalte ten voile sal
verskil van &lige visie wat opkom uit h dialektiese grondmotief. Die gangbare benadering
van die mens kon immers by gebrek aan radikale selfkennis nie deurdring tot die Bybelse
openbaring aangaande die hart (siel of gees) as die religieuse wortel van die mens se
ganse bestaan nie, omdat slegs die Christus-herbore mens weer deur God Drie-enig aan
homself onthul word. Die enigste moontlikheid wat in die afval bestaan is om die menslike
selfheid (sy hart) te vereenselwig met h enkele of selfs meerdere fasette (aspekte) van
sy bestaan. Hieruit kom tegelyk ook die erfenis op wat die mens teoreties probeer afsluit
in een of ander werklikheidsaspek. Dan word byvoorbeeld gese die mens is 11 sosiale wese,
h godsdienstige wese, h ekonomiese wese ens. Die mens het wel h analitiese denkfunksie, en
h sedelike, sosiale, geloofs-, ekonomiese e.s.m; funksie, maar gaan nietemin nooit,in den
of meer van sy funksies op nie. Ewe min is die mens die som van al sy funksies, want
benewens die
31
Geen normatiewe handeling van die mens kan egter losgemaak word van die bewussyns-,
lewens-, en fisiese onderbou daarvan nie.
lig-
Elke tipies-normatiefgerigte akt (of handeling) fungeer daarom gelyklik in Alle
n biotiese
werklikheidsaspekte, vanaf die getalsaspek tot by die geloofsaspek. Daarom is die
teenstelling tussen sogenaamde suiwere geestelike en suiwere liggaamlike akte gefundeer
in die werklikheidsvreemde konstruksie van 'n immateriele siel en 'n materie-liggaam wat nie
van die integrale vervlegtingsopbou van die vier genoemde strukture in die menslike liggaam
kan rekenskap gee nie. Ook elke eties-gerigte handeling van die mens mag gevolglik nooit in
dualistiese sin vergeestelik word tot 'n onafhanklik-verhewe bestaan, innerlik los van die
laere en sogenaamde sondige materie-liggaam nie.
Die verskeidenheid aspekte en strukture wat ineengeweef is in die mens se voile liggaamlike Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss
bestaan, is struktureel gekonsentreer in die integrale selfheid van die mens, wat nooit
gesien mag word as 'n redelike vorm-siel nie, want dan word maar slegs weer verval in 'n Die mens besit in sy voile liggaamlike gestalte ook n etiese subjeksfunksie - slegs vanuit
dualisme wat enkele aspekte en strukture van die voile menslike liggaamlikheid abstraheer en etiese hoek besien kom die mens immers in aan merking as 'n etiese subjek. En slegs die
teoreties verselfstandig. Die menslike selfheid bly steeds die diepere verwysingspunt Agter mens word subjektief saamgeorden in lewensvorme (verbande, gemeenskappe en maatskappe) wat ook
sy normatief-gerigte handelinge en ontglip selfs die greep van elke wys9erige besinning omdat sdlif etiese subjeksfunksie besit. Die aard van tipiese samelewings-
die mens nooit self kan deurdring tot egte mensekennis nie. vorme kan egter nie begryp word in terme van modale onderskeidinge of die drie gemelde
kategoriale betrekkinge nie, hoewel dit ook nie son-der die agtergrond daarvan relief
ontvang nie. Die kategoriale bepalinge slaan eintlik die brug tussen die dimensie van
modale aspekte en die dimensie van individualiteitstrukture.
32
1.4 Die etiese subjeksfunksie van lewensvorme
Volgens die algemene teorie van entiteitstrukture (Dooyeweerd praat van
individualiteitstrukture en Van Riessen verkies om van identi-
teitstrukture te praat), besit elke entiteit tipiese funderings- en
bestemmingsfunksie.18 Dooyeweerd is van mening dat ook die natuurdinge in die ryke van stof,
plant en dier tipies gefundeer is in die ruimte-aspek van die werklikheid. n Uitvoerige
struktuuranalise van die tipiese aard van die menslike lewensvorme hoort tuffs in die
sistematiese wysbegeerte, en daarom word hier volstaan met 'n aanduiding van die radikaal-
funksies (funderings- en bestemmingsfunksies) van enkele lewensvorme. Beide die huwelik en
die gesin is eties gekwalifiseer en bioties gefundeer. Dit beteken egter nie dat ons hier
met identiese
lewensvorme te doen het nie, want 11 huwelik besit slegs permanente
gesagstruktuur en nie solidere eenheidskarakter sons die gesins-ver-
band nie - daarom is die huwelik gemeenskap. Die staats-verband is

18
Omdat alle kosmies-vroeere aspekte funderend is vir die kosmies-
latere aspekte, word die onderskeidende aard van die besondere
funderende funksie aangedui met die term tipies. Magnus Verbrugge
gebruik die treffende uitdrukking: idionomy ter asanduiding van
entiteitswette - Alive: An Inquiry into the Origin and Meaning of
Life, Vallecito 1984 (pp.42, 81 e.v., 91 e.v.). Tydens die derde
Internasionale Konferensie wat die Vereniging vir Calvinistiese
Wysbegeerte (VCW) in Zeist Nederland gereel het (1T-15 Augustus
1986), het dr. Roy Clouser in 'n gesprek opgemerk
dat by die term: type-law verkies - voorkeur wat regstreeks aan-

sluit by ons gemelde praktyk om van tipiese funksies en

entiteite te praat.
33
Die geb
eti
ese ied
in
kos en
mie vin
se
sam d
eha sy
ng
(ve tip
rvo ies
lg)
- e
pro
kwa
f D
F M lif
Str
aus ise
s rin
g
tip in
ies die
gef jur
und idi
eer ese
in asp
die ek
org wat
ani imp
ser lis
ing eer
van dat
die die
swa owe
ard rhe
mag id
op die
h nor
bep mat
aal iew
de e
kul tas
tur k
eel van
- reg
beg saa
ren mbi
sde ndi
ng, bas
van is
die van
jur die
idi Woo
ese rdw
int ag19
egr die
eri gem
ng een
van te
h ond
vee er
lhe lei
id din
reg g
sb van
e- die
lan war
ge e
op gel
sy oof
ter kon
rit sen
ori tre
um er
moe op
t Chr
vol ist
voe us
r. deu
Die r
ker die
k sui
as wer
gel e
oof bed
sve ien
rba ing
nd van
moe die
t Woo
op rd,
die sak
ram (sp
ent aar
e sam
en e)
die han
tug ter
. h ing
Bed swy
ryf se
sve van
rba rel
nd ati
is ef-
gef ska
und ars
eer e
in goe
die der
org e
ani met
ser die
ing oog
van op
kap kap
ita ita
alm le
ag bed
en ryf
vin swi
d ns
sy in
kwa die
lif vry
ise e
rin en
gsf ged
unk iff
sie ere
in nsi
die eer
eko de
not ha
rie n-
se del
sve sit
rke ,
er bly
van k
h uit
mod die
ern vol
e gen
sam de
ele voo
win rbe
g. eld
Dat e:
ook Die
int hof
er- lik
ind e
ivi gro
due et
le van
maa h
t- bek
ska end
psv e
erh op
oud str
ing aat
e h is
tip tip
ies ies
e sos
fun iaa
der l
ing gek
s- wal
en ifi
bes see
tem r
min en
gsf is
unk tip
sie ies
kan gef
be- und
eer oef
in tes
die by
gro h
et- win
sty kel
l is
as tip
omg ies
ang eko
svo nom
rm ies
('n gek
boe wal
r ifi
sal see
sy rd
hoe en
d is
byv gef
oor und
bee eer
ld in
eff geb
ens rui
opl ks-
ig vor
tyd me
ens van
h han
vri del
end ser
eli kee
ke r.
gro
et) Lew
.20 ens
Die vor
koo me
p aso
van ok
lew men
ens sli
beh ke
han kli
del khe
ing ids
e asp
beh ekt
oor e.
t Gev
tes olg
ame lik
met is
and dit
er vol
ent kom
i- e
tei ong
te epr
tot esi
die see
dim rd
ens om
ie die
van eti
ent ek
iti te
est bes
ruk tem
tur pel
e. as
Elk die
e wet
ent ens
ite kap
its wat
tru die
ktu men
ur sli
fun ke
ksi han
one del
er en
in wan
all del
e bes
wer tud
 eer woor
d
. ook
Ind al
met
ien dies
elk elfd
e
e bete
men keni
s
sli geki
ke es
word
han
,
del appe
ing llee
r
in alty
beg d op
die
ins oors
el pron
klik
in e
all aard
van
e die
asp hist
orie
ekt
se
e aspe
fun k.

ksi Henk
one Hart
plaa
er, s
kan die
onde
pre rske
sie idin
g
s tuss
die en
begi
sel nsel
fde en
V posi
9 han tive
ring
del
betr
ing effe
20
nde
groe
Mag, tvor
behe me
ersi in
ng, die
of kont
watt eks
er van
alte die
rnat onho
iewe udba
arhe 'gre
id etin
van g in
die pric
nomi iple
nali '
sme: make
"Nom s it
inal poss
ism ible
woul to
d avoi
resu d
lt both
in cons
eith erva
er tism
esta and
blis chao
h- s"
ment (Und
aria er-
n stan
conv ding
enti our
alis Worl
m of d,
revo 1984
luti ,
onar p.62
y ).
anar
chis 34
m.
Eith
er
only
lift
ing
one'
s
hat
all
the
way
coun
ts
as
gree
ting
, or
anyt
hing
I
choo
se
is
gree
ting
.
The
reco
gnit
ion
of
Die ksi
eti
ese es
in ver
kos
mie too
se n.
sam
eha Dit
ng bet
(ve
eke
rvo
lg) n
- dat
pro
f D &li
F M ge
Str
aus han
s del
ing
van sti
uit es
net sle
sov gs
eel rel
mod eva
aal nt
- is
ond wan
ers nee
kei r
e dit
vak van
wet uit
ens die
kap lie
pe fde
ond sas
ers pek
oek daa
wor rva
d n
as bes
wat igt
die ig
han wor
del d.
ing Han
fun del
ing dit
e ook
wat die
h gev
eti al
ese kan
asp wee
ek s),
ver wan
too t
n &li
hoe ge
f and
van er
sel tip
fsp ies
re- e
ken nor
d ma-
nie tle
noo f-
dwe ger
ndi igt
g e
sel han
f del
eti ing
es- bly
ger ste
ig eds
(- kra
gek gte
wal ns
ifi die
see int
rd) egr
te ate
wee kos
s mie
nie se
, On-
(ho sam
ewe eha
l ng
ver die
vle men
g sli
met ke
die han
eti del
ese ing
asp e.
ek In
daa der
rva waa
n. rhe
id
Gew ont
oon bre
lik ek
wor die
d nad
ver ere
ske kwa
ie lif
eti ika
ese sie
ste van
lse han
ls del
en ing
bes e
kou in
ing hie
e rdi
van e
die aan
ver dui
led din
e g.
aan Dea
ges r
ien bes
as taa
teo n
rie imm
e ers
van ook
reg lik
sha e
nde gre
lin nso
ge, ors
gel kre
oof idi
sha nge
nde tip
lin ies
ge, bin
eko ne
nom die
ies no-
e dea
han l-
del omg
ing ren
e, sde
den ges
kha igs
nde hoe
lin k
ge van
e.s die
.m. eti
- ek
al se
hie stu
rdi die
e geb
soo ied
rte bet
han rek
del wor
ing d
e nie
kan .
tog Ind
nie ien
son hie
der raa
erb n
arm toe
gev die
oeg wet
wor ens
d kap
dat .
sle Hie
gs rdi
gel e
et pri
wor nsi
d pie
op el-
die ver
eti wer
ese pli
asp ke
ek imp
van eri
sul ali
ke sme
han is
del nie
ing tem
e, in
wor geb
d ore
ons uit
eer die
s erf
pri eni
nsi s
pie waa
el rna
bev ons
ry ree
van ds
h in
eti h
ek- vro
imp eer
eri ver
ali ban
sme d
in ver
wys van
het die
, wer
naa kli
mli khe
k id
dat oor
die een
eti kom
ese sti
all g
e die
nor eie
mat aar
iew d
e van
han die
del ver
ing ski
e lle
van nde
die lew
men ens
s vor
ins me
lui tip
t. ies
ges
In pes
die ifi
men see
sli r.
ke Daa
sam rom
ele bes
win taa
g n
wor daa
d r
die tip
eti ies
ese e
asp ond
ek ers
kei tus
d sen
tus kol
sen leg
ges as
in van
s- een
lie uni
fde ver
, sit
huw eit
eli ,
ksl e.s
ief .m.
de, Ons
fam het
ili vro
eli eer
efd opg
e, eme
arb rk
eid dat
sli hie
efd rdi
e, e
lie ver
fde ske
tus i-
sen den
gel hei
oof d
sge lie
not fde
e sbe
van tre
die kki
sel nge
fde waa
ker rin
kve die
rba men
nd, s
lie sta
fde an
mod hor
aal end
gef e
und tot
eer die
is dim
In en-
die sie
sos van
ial ent
e ite
ana its
log tru
ie ktu
bin re
ne waa
die r
eti die
ese mod
wer ale
kli asp
khe ekt
ids e
asp tip
ek. ies
Nog ges
tan pes
s ifi
kan see
die r
ver wor
ske d),
ide nie
nhe afg
id ele
tip i
ies wor
e d
lie uit
fde of
ssf her
rer lei
e wor
(be d
tot dsa
die spe
mod kte
ale nie
wer .
kli
k- 35
hei
Die ent
eti
ese i-
in tei
kos
mie tst
se ruk
sam
eha tur
ng e
(ve
rvo van
lg) die
-
pro wer
f D kli
F M
Str khe
aus id
s
te
bow
Omd
e
at
gaa
die
n
men
(tr
sli
ans
ke
end
sel
eer
fhe
)
id
kan
ste
dit
eds
van
die
sel
ver
fsp
ske
rek
ide
end
nhe
nie
id
(te
asp
ore
ekt
tie
e
s)
en
afg d
esl bev
uit est
wor ig
d hie
in rdi
eni e
ge ins
asp ig
ek van
of uit
ent n
i- and
tei er
tst hoe
ruk k
tuu dat
r die
nie men
. s
In gel
sam ykl
eha ik
ng in
met ver
die ski
vro lle
ar nde
ond lie
ers fde
oek ssf
te ere
nor kan
m fun
van ksi
et one
ie er
se sl
ve eg
el s
ee omd
nh at
ei hy
 in nd
gee va
nee n
n St
daa ok
rva
er
n
en
vol
He
kom
yn
e
s
op
se
ga
op
an
va
nie
tt
.
in
3.5 Die ge
pe Hie

rs rdi

on e
pri
al
nsi
is
pie
ti
le
es
ins
e
ig
du
wor
al
d
is
ond
m er
va mee
n r
Ma ver
rt ont
in ags
Bu aam
be deu
r r

- die

ag in-

te vlo
edr
rg
yke
ro
per
son oui
ali ng
sti wat
ese all
wys e
gee kle
r m
en le
eti op
kus die
, pe
Mar rs
tin oo
Bub nl
er. ik
In e
sy ont
be- moe
ken tin
de g
wer van
k, die
Ich men
and s
Du' in
(19 li
23) ef
ont de
wik en
kel wat
hy dia
n lek
dua tie
lis s
tie ges
se tel
wer wor
kli d
k- tee
noo
hei r
dsb elk
esk e
onp 'ek
ers '
oon ste
li- eds
ke in
bet n
rek twe
kin erl
g ei
waa gr
rin on
die db
men et
s re
tot kk
die in
bui g
tew sta
ere an:
ld naa
sta mli
an. k
Vol in
gen die
s gro
Bub ndw
er oor
ont d
vou Ek
die -
wer Jy
eld en
sig die
twe gro
ele ndw
dig oor
aan d
die Ek
men -
s Di
omd t.
at Daa
die r
bes gro
taa ndw
n oor
gev de.
olg Hy
lik en
gee sy
n val
Ek bin
op ne
sig die
sel Ek-
f Dit
nie rel
, asi
wan e.
t Die
sod wer
ra eld
die wat
woo die
rd men
Ek s
uit erv
ges aar
pre ,
ek met
wor die
d, Dit
is ,
dit Hy
ree en
ds Sy,
ver sel
vat fs
in met
een in-
van ner
hie lik
rdi e
e erv
twe ari
e nge
of wed
geh erk
eim eri
eni g
sse en
, raa
ger k
ese sle
rve gs
er die
sle men
gs s
vir wat
die erV
ing aar
ew .
y- Daa
des rom
, beh
bes oor
taa t
n die
ste wer
eds eld
uit as-
Dit erv
, ari
uit ng
iet by
se die
(Ob gro
jek ndw
te) oor
. d
Erv Ek-
ari Dit
ng ,
van waa
die rte
wer eno
eld or
is die
nie gro
ndw Die
oor Ek-
d Jy
Ek- rel
Jy asi
die e
gro bes
nds taa
lag n

le in

vir die

die tee

wre nwo

ld- ord

van igh

- eid

rel van

asi on
e
tm

wat
oe

gee
ti
ng
n
,
inn
wan
erl
t
ike
sle
gre
gs
nse
in
ken
hie
nie
rdi
omd
e
at
rel
sle
asi
gs
e
Iet
ont
se
vou
ond
die
erl
he
ing
de
beg
sig
ren
.
s
Die
is.
voo
rwe
rpe ind
van ivi
die due
Ek- le
Dit Dit
rel kan
asi ,
e deu
wor r
d in
hie rel
rte asi
eno ebe
or lew
ste ing
eds te
in tre
die e,
ve Jy
rl wor
ed d.
e Li
ver ef
vaa de
r. is
Die die
ind ke
ivi n-
due te
le ke
Jy n
moe van
t die
na per
rel soo
asi nli
ebe ke
lew Ek-
ing Jy
Dit rel
wor asi
d, e.
en
die
Die sdi
eti
ens
ese
in tig
kos e
mie per
se
spe
sam
eha kti
ng ef
(ve uit
rvo
.
lg)
- Die
pro noo
f D
dlo
F M
Str t
aus (Sc
s hic
ksa
Hub
l)
er
wat
wer
in
k
die
hie
hum
rdi
ani
e
sti
ben
ese
ade
den
rin
ke
g
ste
van
eds
hom
die
in
dia
n
lek
wer
tie
eld
se
his
tee
tor
npo
ies
ol
e
van
en
die
sel
vry
fs
hei
in
ds-
n
mot
god
ief uit
is, 'n
tre oor
e spr
ook onk
inn lik
erl e
ik ont
ver moe
wee tin
f gsb
met ele
hie win
rdi g,
e uit
tem 'n
as ant
na woo
yor rd
e. 21
aan
die
Vol Jy.
gen Gaa
s n
Bub hie
er rdi
put e
elk ver
e nuw
gro end
ot e
kul rel
tuu asi
r e-
sy geb
lew eur
ens e
von egt
k er
voo ver
rtd lor
ure e,
nd ver
sta yd
r n in
kul g
tuu hie
r rui
en t,
wor tot
d kin
dit der
die s
sla van
gof God
fer ,
van kom
die sle
noo gs
dlo voo
t rt
wat uit
rus n
op nuw
die e
nek ont
van moe
elk tin
e gsg
men ebe
s ure
in , n
die lot
voi bep
le ale
las nde
van ant
n woo
doo rd
ie van
wer die
eld men
mas s
sa. aan
Be sy
vr Jy.
n e,
Kul kul
tuu tur
r ele
kan ,
sig psi
sel gie
f se,
of his
n tor
And ies
er e
sle en
gs and
tan er
gs we
die tt
weg e,
ver wor
nuw d
e. ver
In gee
die t
hee dat
rse iem
nde and
noo die
dlo lot
tsg nie
eda wer
gte kli
, k
wat ont
die moe
men t,
s ten
ond sy
erd hy
omp uit
el gaa
aan n
sos van
ial die
vr van
yh Ek-
ei Jy
d wor
nie d
.22 die
Vol men
gen s
s egt
Bub er
el vr
dom y,
pel ook
die vr
noo y
d- van
lot die
sge gre
loo ep
f van
die n
men ras
s ion
ste eel
eds deu
die rsi
per gti
in ge
die sis
oor tee
mag m
van (Bu
die ber
Dit se
- irr
wer asi
eld ona
in lis
die me)
re , n
la vry
si hei
e d
wat yh
ten ei
die d!
pst
e Bub
dui er
op se
die eti
vr ek
yw ont
or vou
d sig
van onm
die isk
gel enb
oof aar
in in
on die
vr ban
y- e
he van
id n
. irr
Die asi
si ona
n li
van s-
die tie
lew se
e per
bes son
taa ali
n sme
in wat
die dia
oma lek
rmi tie
ng s
van opk
lo om
t uit
en die
vr pri
maa Die
t dia
wat le
in k-
sy tie
den se
ke tee
toe nst
gek ell
en ing
is tus
aan sen
die n
per per
soo soo
nli nli
khe ke
ids Ek-
ide Jy
aal ont
van moe
die tin
hum g
ani in
sme lie
, fde
hoe en
wel n
dit onp
god ers
sdi oon
ens lik
tig e
get Ek-
int Dit
is bet
deu rek
r kin
sy g
Joo tot
dse die
erf erv
eni aar
s. bar
e ar
bui ook
tew n
ere gr
ld on
wee d-
r- sp
spi an
eel -
nie
R
all e
een e
d
son s
nek d
i
laa e
R
r
e
die n
a
deu i
rwe s
s
rki a
ng n
c
van e
f
die i
hum g
u
ani u
sti r
M
ese a
c
gro
h
ndm i
a
oti v
ef e
l
van l
nat i
h
uur e
t
en d
vry i
hei
2
d 1
nie
,
maa e
H
r
e
ope i
d
nba
e g
n e
s b
- u
G i
r g
i e
e n
k d
s i
e e
n h
o e
o r
d o
l i
o e
t s
s e
g m
e e
d n
a s
g l
t i
e k
- e
w d
a a
t a
r d
a k
d r
i a
k g
a v
a e
l r
o e
n e
- r
B w
y a
b t
e a
l a
s n
i d
s i
- e
i m
n e
h n
u s
m d
a i
n e
i v
s e
t r
i m
e o
s e
e s
s k
i e
n n
o k
m o
 m e
d i
i d
e a
n a
o n
o h
d o
l m
a s
t e
( l
f f
o t
r e
t o
u n
n d
a e
) r
i w
n e
v r
r p
y .
h
22
Let op
dialektiek waar
die natuurwet
die vryheid
veronderstel!

36
37
Die in
eti
ese sy
in wer
kos
mie kli
se khe
sam
eha ids
ng bes
(ve
rvo kou
lg) ing
-
pro .
f D Die
F M
Str twe
aus erl
s
ei
gr
nin
on
g
dw
(tw
oo
ees
rd
pal
e
t)
bes
it van
gee lie
n f-
ee de-
nh ont
ei moe
ds tin
gr ge.
on
d Hie
rdi
nie e
omd dia
lek
at tie
die se
sie
onp nin
ers g
het
oon
lik ste
e rk
inv
bui loe
tew d
uit
ere geo
ld efe
n
in- op
ner die
Ned
lik
erl
vre
and
emd
se
sta
teo
an
loo
tee
g
noo
en
r
eti
die
kus
per
,
soo
W.J
nli
.
ke
Aal
rel
der
asi
s
e-
en
wer
waa
eld
rsk
ynl beh
ik art
via igi
Aal ng)
der en
s ons
op het
die ges
bes ien
kou dat
ing hie
e rdi
vay e
Sto ops
ker kor
en tin
Hey g,v
ns. an
Hul die
le eti
bes ese
tem tot
pel pe
die rs
sed oo
eli n-
ke li
as ke
h bet
rel re
asi k-
e kin
van ge
per (to
soo t
n eti
tot ese
per sub
soo jek
n -
(pe sub
rso jek
ons rel
asi h
es) ont
Oen olo
rui gie
mte se
laa dua
t lis
vir me
egt tus
e sen
eti me
ese ns
sub en
jek we
- re
obj ld
ekv is
erh so
oud h
ing tee
e nst
wat ryd
ook ige
onl neg
osm eri
aak ng
lik van
met die
die eti
eti ese
ese sub
asp jek
ek -
ver ob-
vle jek
g -
is rel
nie asi
. e
Sle ver
gs kla
van arb
uit aar
. n
om
Ber hie
oep rdi
op e
die ont
twe olo
ede gie
taf se
el dua
van lis
die me
sen te
tra reg
- ver
le dig
lie nie
fde .
sge All
bod erm
, ins
naa kan
mli daa
k rin
jy eni
moe ge
t gro
jou nd
naa gev
ste ind
lie wor
fhe d
son vir
s die
jou neg
sel eri
f, ng
kan van
noo die
it eti
die ese
ns obj
doe eks
fun vaa
ksi rba
e ar.
van
din Sto
ge. ker
Die en
aan Hey
dui ns
din ber
g oep
van hul
pe le
rs o.m
oo .
ns op
- die
be Byb
ha elw
rt oor
i- d:
gin Uit
g die
as har
die t
eie is
- die
aar oor
d spr
van ong
die e
sed van
eli die
ke lew
bly e,
daa om
rom die
pri sed
nsi eli
pie ke

el aan

ona te

an- dui
as die
per uit
soo gan
ns- ge
be- uit
har die
t- ha
igi rt
ng. van
Bei h
de pe
erk rs
en oo
wel n
isw vel
aar erl
dat ei
die tip
sed ies
eli e
ke ges
nie tal
die ten
eni aan
gst nee
e m.
uit Uit
gan die
g har
uit t
die kom
har tew
t ens
is all
nie e
, int
maa er-
r men
jui sli
s ke
daa ver
rom hou
kan din
ge juri
op, dies
of e,
dit ekon
nou omie
van se
sed of
el gods
i- dien
ke, stig
jur e
idi sin
ese be-
, har
aka t-
dem ig
ies -
e, die
eko mens
nom like
ies hart
e bly
of imme
wat rs
ter die
aar ko
d n-
ook sent
al rasi
is. epun
Een t
pers van
oon al
kan sy
lewe
ande nsui
r ting
pers e en
oon mag
dan gevo
ewe igli
eens k
in nie
isol Die
eren etie
se
d in
vere kosm
ense iese
same
lwig hang
word (ver
volg
met
) -
h prof
enke D F
M
le
Stra
uitg uss
ang
uit 4
die Di
hart e
nie. se
nt
ra
le
38 li
ef
de
ge
bo
d
en
di
e
et
ie
se
as
pe
k
va
n
di
e
we
rk
li
kh
ei
d d
So mak
dr lik
a da
die ar
sen aa
tra n
le
lie har
fde e
geb (ge
od nad
in e-)
die bet
eti eke
ek nis
ter toe
spr gek
ake en
geb wat
rin in
g di
wor e
d se
wi nt
nk ra
die al
aan -
lok re
lik li
e -
gev gl
aar eu
an se
Sko aa
las rd
tie van
se die
ver lie
skr fde
ali geb
ng. od
Dan h
wor ond
ers beg
kei ryp
din in
g die
wil sin
tre van
f die
tus ryk
sen ges
go kak
ds eer
di de
en tyd
st eli
ig ke
e lew
en e
va
se n
de die
li men
ke s;
ged wan
eel t
te. dit
Onm wor
idd d
ell as
ik hoe
wor re
d ge
hie es
rdi te
e li
twe k-
ede se
- de
li li
ng ke
da lew
n e
egt ges
er tel
tee me
noo van
r nat
die uur
lae en
re gen
nat ade
uur in
lik hie
e rdi
lew e
e sie
van nin
reg g
, dia
kun lek
s tie
en s-
wet teo
ens log
kap ies
. ver
die
4.1 p
Dena wor
ture
d
rend
e coo
twee s
deli
by
ng
in Bru
die nne
dial r,
ekti
wor
ese
teol d
ogie die
Wan lae
nee re
r lew
die e
nal va
ewe n
nde die
dua men
lis
s e
ver vol
een gen
sel s
wig die
met lie
die fde
sta geb
rre od
wet van
ska die
rak oom
ter bli
van k
die tel
ord ken
e- s
nin inn
ge, erl
waa ik
rbi deu
nne rbr
die eek
men moe
s t
hom wor
wel d
moe wan
t nee
ski r
k die
maa men
r s
wat god
nog s
tan 'ei
s ntl
deu ike
r '
die wil
vry onm
e idd
lew ell
ik at
ver die
nee str
m. ukt
Ons uur
het daa
ree rva
ds n
opg pri
eme nsi
rk pie
dat el
die on
ord af
eni ha
ng nk
van li
die k
sog is
ena van
amd die
e lie
nat fde
uur geb
lik od
e en
lew der
e hal
by we
Bru ook
nne van
r h Chr
eie ist
rna us
tig as
e die
ste vol
mpe hei
l d
ont van
van die
g, Skr
sod ift
e lik
en e
die ord
sin eni
- nge
vol tot
hei iet
d s
van wes
die enl
ga ik
ns son
e dig
ske s
ppi bes
ng. tem
Die pel

sta .

atl Die

ike mag

mag van

s-
sta
fun
at
ksi
is
e
wel
wor
aan
d
hom
deu
deu
r
r
Bru
God
nne
geg
r
ee,
saa
maa
m
r
met
bly
die
nog
ged tan
epr s
esi in
eer die
de pra
nat kty
uur k
die nst
wer ryd
kpl ige
aas ged
van agt
Sat e:
an. wan
Gev t
olg die
lik vo
is l-
ook kom
ger ene
egt kan
igh nie
eid ger
as egt
so igh
da eid
ni wee
g s
vir nie
hom .23
iet
s In
onv hie
olk rdi
ome e
: opv
"Vo att
l-
ing
kom
van
e
Bru
ger
nne
egt
r
igh
gaa
eid
p
is
daa
h
r h
in
afg
sig
ron
sel
d
f
tus
tee
sen
die nge
se van
n- die
tra son
alr dig
eli e
gie
use "V
vol ol
lk
hei om
me
d
ne
en Ge
re
een ch
hei ti
gk
d ei
van t
is
God t
s ei
n
wil in
si
vir
ch
die wi
de
men rs
sli pr
uc
ke hv
ge ol
le
n r
a- Ge
da
de- nk
lew e;
de
e nn
da
ene
s
rsy Vo
ll
ds ko
en mm
en
die e
sta ka
nn
rre ni
eie ch
t
mag Ge
tig re
73 ch
e ti
gk
ord ei
eni t
se
in dn
", un
Da ge
s n,
Ge 19
bo 32
t ,
an p.
d 43
di 6.
e
Or 39
Die en
etie
se ge
in ma
kosm
iese de
same ).
hang
Die
(ver
volg nat
) - uur
prof
D F lik
M e
Stra
uss ord
eni
nge
men
wor
sli
d
ke
sod
na
oen
tu
de
ur
ver
and
sel
ers
fst
yds
and
(di
igd
e
ges
naw
tel
erk
teen
end
oor
e die
gro sent
rale
ndm
lief
oti dege
ef bod
-
van
dit
na weer
tu spre
ek
ur
self
s ord
die
eni
oomb
likl ng.
i- Hie
ke rme
boo e
dsk wor
ap d
van egt
die er
lie 'n
fde wig
geb ing
od. edr
Hie yf
rui in
t die
bly int
k egr
dat ale
die Byb
ken els
mer e
ken ske
de ppi
aar ng
d s-
van mot
die ief
ord ,
eni wan
nge t
sel die
f ske
ree ppi
ds ng
son wat
dig
gaa
is,
f
ook
en
as
goe
ske
d
ppi
was
ngs
nad k
at aan
God die
dit onv
vol ers
too oen
i lik
het e
ken twe
gee e-
n str
spa yd
nni in
ng die
tus wor
sen tel
van
son die
dig kre
e atu
en ur
ons tus
ond sen
ige die
sfe ryk
er van
nie God
. en
Eer die
s ryk
met van
die die
son Dui
dev ste
il rni
ser s -
f die
is onv
geb ers
oor oen
te lik
ges e
ken ant
ite egr
se ale
wat ske
tot ppi
aan ngs
die ord
ein e
de sel
van f
hie nie
rdi Chr
e ist
bed en
eli en
ng nie
sal -
voo Chr
rtb ist
est en
aan lee
: f
vir in
of pre
tee sie
n s
Chr die
ist sel
us. fde
Hie ske
rdi ppi
e ng
ant God
ite s,
se hoe
deu wel
rbr van
eek har
.eg te
ter pos
nie iti
God ef
s of
int neg
ati wat
ef ing
ger est
ig el
- is
den om
ter die
rei son
n de
en ont
twe wil
e kan
rig sle
tin gs
gs. bes
Pau taa
lus n
noe kra
m gte
daa ns
rom die
die str
wet ukt
as ure
geb le
od moo
van ntl
God ikh
hei ede
lig van
, God
reg s
ve ske
r- p-
dig pin
en gso
goe rde
d. .24
Sel Daa
fs rom
die moe
sta t
at die
nor bru
mat ik
iew nie
e .
ent
ite 4.2
its Draa
tru gwyd
te
ktu
van
ur die
van inte
die gral
e
sta
Bybe
ats
lse
ver skep
ban ping
d smot
ief
nie
Wann
ver
eer
een
erns
sel
gema
wig
ak
wor
word
d
met
met
die
die
inte
son
gral
dig
e
e
(all
wys
esom
e
vatt
waa
ende
rop
)
owe
Bybe
r-
lse
hed
skep
e
ping
hul
smot
sta
ief,
ats
sal
mag
tege
kan
lyk
mis
geko
m is
kan en
word in
tot Hom
die stan
radi d
kale hou
(tot open
die baar
wort die
el bybe
van l
die dat
skep die
ping volh
deur eid
drin van
gend Gods
e) wet
aard ge-
van kons
die entr
sond eer
eval is
en in
van Chri
die stus
verl ,
ossi want
ng alle
in en
Chri deur
stus Chri
. stus
Omda kan
t die
alle geva
ding lle
e in sond
Chri aar
stus weer
gesk vryg
ape emaa
 k elf.
word
In
van
Chr
die ist
sond us
is
esla tew
wern ens
,
y en soo
verb s
die
s ou
word ver
tal
tot ing
die dit
ges
lief tel
de- het
,
dien All
s e
din
van ge
God ges
kap
met
e,
die tro
ne
hele
sow
hart el
, as
hee
hele rsk
vers app
y
tand en
en owe
rhe
met de
alle en
mag
krag te
te all
e
en din
tot ge
is
die deu
lief r
Hom
he en
van tot
Hom
die ges
24 naas kap
e
te
(Ko
soos l.
1:1
jous
6).
40
Die
etie
se
in
kosm
iese
same
hang
(ver
volg
) -
prof
D F
M
Stra
uss

In
die
lief
dege
bod
ontm
oet
ons
inde
rdaa
d
die
sent
raal
-
reli
gieu
se
een-
hold
en
volh
eid
van
die
kosm
osom
vatt
ende
'wet
van wort
God. elee
Geen nhei
enke d
le van
Veer die
van vers
die keid
mens enhe
se id
aard ske
s- p-
tyde ping
like stru
best ktur
aan e -
is alle
neut skep
raal ping
teen stru
oor ktur
die e is
1owe gely
nsom klik
vatt geko
ende nsen
eis tree
van r in
die die
sent eis
rale tot
lief die
dege lief
bod dedi
nie. ens
Die aan
sent God
rale en
lief ons
dege mede
bod -
is skep
die sele
ware met
die bod
hele dan
hart in
. teen
Dit stel
is ling
die , in
sent tees
rale praa
volh k
eid staa
van n
die tot
wet lie
van vers
God keid
- enhe
die id
sin- skep
tot ping
a- stru
ilte ktur
it e
van (ske
die ppin
skep gsor
ping deni
na nge)
die as
wets dit
y. die
Hoe ware
kan kons
die entr
sent asie
rale punt
reli en
gieu wort
se elee
kin nhei
van d
die daar
lief van
dege is?
Die die
sin reli
van gieu
die se
wet volh
la eid
sy van
reli Gods
gieu wet
se gege
volh e in
eid Chri
slui stus
t in
elke 41e
kons alle
truk ding
sie e
van stan
eiem d
agti hou
ge en
ord in
e- Wie
ning die
e in nuwe
die mens
sin heid
van reli
die gieu
dial s
ekti verw
ese or-
teol tel
ogie is
prin as
sipi lote
eel van
uit. die
Na Ware
die Wyns
kubj tok.
eksy Alle
is ding
e is inst
nie andh
sleg oudi
s in ng
Chri (beh
stus oud)
gesk van
ape die
nie, geva
maar lle
hou skep
ook ping
in in :
Chri hris
stus tus
stan geko
d. nsen
God tree
sien r
Sy is.
geva Chri
lle stus
skep is
ping die
nie Wort
buit el
e van
Chri Gods
stus beho
in uden
gena de
de lena
aan de.
nie Die
- uitv
daar erki
om esen
open de
baar gena
die de
lybe van
l God
dat (ver
die nuwe
nde ping
of ,
beso die
nder nie-
e uitv
lena erko
de rene
geno s
em) inbe
vind grep
66k e,
sleg en
s in Verl
Chri ossi
stus ngsm
sy id-
volh lela
eid. ar
Chri (int
stus rede
is nd
in sleg
lier s
die vir
sin die
gely uitv
klik erko
Inst re
andh mens
oudi heid
ngsm ).
idde
laar 4.3
, Sent
rale
intr eenh
eden eid
d en
skep
vir ping
die sver
gans skei
denh
e eid
leva Wet
lle is
skep
egt wets
er y en
die subj
ver eksy
hou )?
din Le
g daar
van nie
die
sen verw
tra arre
le nde
vol dupl
hei iser
d ing
van opge
God slui
s t in
lie
fd die
e- aand
geb uidi
od ng
(na van
wet lie
sy fde
en as
sub sin-
jek kern
sy) van
tot die
die etie
tyd se
eli aspe
ke k
sin van
- die
ver werk
ske likh
ide eid
nhe en
id in
(na die
aand nie?
uidi Kan
ng ons
van so
die sinv
sent ol
rale praa
sin t
van van
Gods moda
wet al-
as etie
die se
lief lief
de- de
gebo
d
41
 Wi ee
e nh
er ei
ns d
ma
Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss Die etiese in kosmiese samehang (vervolg) - prof D F M Strauss
ak

en sentraal-religieuse liefde wat op die menslike hart beslag 18 benaderende sin-verskeidenheid-terme praat, d.w.s. met behulp
omdat daaruit die oorspronge van die lewe is? van terme wat idee-matig gebruik word.

me en
t vo
di lh
e ei
be d
tr va
ok n
ke Go
nh ds
ei we
d t,
va so
n os
di ge
e ko
ga ns
ns en
e tr
si ee
n- r
ve in
rs di
ke e
id se
en nt
he ra
id le
op li
di ef
e de
re ge
li bo
gi d,
eu ka
se n
ni n
e Go
la ds
ng li
er ef
va de
sh g
ou e-
aa bo
n d
di en
e di
on e
- ui
By te
be rl
ls ik
e oq
du rs
al ty
is gb
me ar
tu e
ss sk
en ep
di pi
e ng
in so
ne rd
rl en
ik in
- ge
oo ni
mb e.
li Ve
kl el
ik ee
e r
aa wo
ns rd
pr di
aa e
k se
va nt
ra ie
le me
li ns
ef va
de n
ge ha
bo rt
d e
va in
n Ch
Go ri
d st
da us
n ui
ge td
si ry
en f
as tot
di op
e God
re ger
li igt
gi e
eu geh
se oor
ei saa
s mhe
wa id
t aan
to Al
ta die
al tip
, ies
in e
te ske
gr ppi
aa ngs
l ord
en e-
ra nin
di ge
ka wat
a1 geg
,
4 ee
is rel
vir igi
die eus
ver e
ski lie
lle fde
nde geb
lew od
ens kan
uit egt
ing er
e, teo
lew ret
ens ies
vor sle
me gs
en ben
geb ade
rui r
k wor
van d
obj van
ekt uit
iew die
e ged
kul iff
tuu ere
rdi nsi
nge eer
. de
Die sin
sen -
tra ver
le ske
en ide
all nhe
eso id.
mva Elk
tte e
nde asp
sin ek
van en
God str
s ukt
uuu die
r Byb
van els
die e
wer spr
kli eke
khe oor
id die
app sen
ell tra
eer le
imm een
ers hei
kon d
sen van
tri God
es s
op wet
die vru
sen gba
tra ar
le sal
een put
hei uit
d die
van ryk
God e
s ske
wet ppi
. ngs
Der ver
hal ske
we ide
vol nhe
g id
dit in
haa die
s hee
van nwy
sel sin
fsp g
rek daa
end rva
dat n
na God
die sle
rel gs
igi pra
eus at
e in
vol die
hei hee
d nwy
van sen
die de
wet ter
wat me
sel van
f die
die sin
sin -
- ver
ver ske
ske ide
ide nhe
nhe id.2
6
id
kon Ook
sen van
tri die
es rel
te igi
bow eus
e e
gaa dim
n ens
(tr ie
ans van
end die
eer ske
).25 ppi
Die ng
Byb kan
el ons
kan sle
sel gs
fs in
van
 sul dui
wat
ke bin
ne
die
Ver gre
al nse
sed van
ert die
198 bet
0 rok
het ke
dit asp
vir ek
my waa
dui rui
del t
ik die
gew ter
ord m
dat kom
ons fun
ind ksi
erd one
aad er,
n wor
ond d
ers die
kei ter
din m
g beg
kan rip
tre sma
f tig
tus geb
sen rui
n k.
twe Ind
erl ien
ei sod
geb ani
rui ge
k ter
van m
mod egt
ale er
Zb ter geb
me: rui
Ind k
ien wor
mod d
ale om
ter iet
me s
geb aan
rui te
k dui
wor wat
d die
om gre
iet nse
s van
aan die
te bet
rok
ke mat
asp ig
ek aan
te gew
bow end
e .
gaa •
n, 26 Die
wor He
d re
dit on
ide se
e- Go
mat d
ig is
geb '1
rui 1
k. en
Daa ig
rom e,
kan al
daa om
r te
gee en
n wo
bes or
waa di
r ge
wee ,
s we
tee rk
n en
die de
uit ,
dru le
kki we
ng: nd
sen e,
tra Go
le d,
lie Ti
fde al
- ma
geb gt
od ig
nie e
- Go
daa d
rin me
wor t
d 'n
die so
mod ew
aal er
- ei
eti ne
ese Sk
ter ep
m pe
lie rs
fde -
blo wi
ot l,
ide n
e- re
gv re
er ld
di .
ge 42
en
tr
ou
e
Bo
nd
s-
Go
d
wa
t
in
Sy
Go
dd
el
ik
e
li
ef
de
Sy
en
ig
ge
bo
re
Se
un
ge
of
fe
r
he
t
as
so
en
ve
rd
ie
ns
te
vi
r
di
e
so
nd
es
va
n
di
e
ge
va
ll
e
we
-
On va
s n
pr Go
aa ds
t Wo
by or
vo d,
or va
be n
el di
d e
va ge
n me
di en
e sk
re ap
li va
gi n
eu di
se e
wo he
rt rb
el o-
- re
ee ne
nh s
ei as
d to
va te
n va
di n
e di
se e
n- Wa
tr re
al Wy
e ns
kr to
ag k
(d Ch
un ri
am st
is us
) e.
s. eu
m. se
Da si
ar n
om va
is n
da di
ar e
pr li
in ef
si de
pi ge
ee bo
l d
ge en
en di
be e
sw mo
aa da
r al
te -
en et
di ie
e se
on aa
de nd
rs u
ke i-
id di
in ng
g va
tu n
ss li
en ef
di de
e as
se si
n- n-
tr ke
aa rn
l- va
re n
li di
gi e
et ur
ie di
se e
as By
pe be
k l
ni ge
e. br
Oo ui
k k
an te
de r
r aa
wo nd
o ui
r- di
de ng
, va
so n
os di
ge e
lo vo
of ls
en tr
ge ek
re se
gt nt
ig ra
he le
id en
(i al
n le
di s
e o
Ou m-
Te sl
st ui
am te
en nd
t) e
, ko
wo ns
rd en
de tr
ie n
se di
ge e
ri By
gt be
he l
id di
op e
Go a
d l-
(w le
at so
on mv
s at
re te
li nd
gi e
e ve
in rb
on on
de ds
r- re
sk la
ei si
di e
ng to
va t
n Go
ge d
lo te
of ke
en n
go in
ds di
di e
en he
s en
no wy
em se
). nd
Da e
ar be
om el
ka d-
sp B
ra y
ak b
va e
n l
'n a
li l
ef t
de y
sv d
er k
ho o
ud n
in k
g r
of e
se e
lf t
s -
in i
te n
rm d
e i
va v
n i
di d
e u
me e
ns e
li l
ke s
reg
sle p
we. r
e
H e
o k
e ,
w s
e e
l n
d d
i e
e r
o
m e
1 n
-
d
1 e
w w
y e
s r
g k
e l
r i
i k
g h
- e
t i
e d
o s
r a
e s
t p
i e
e k
s t
e e
a t
n e
a g
l e
i e
s ,
e i
v s
a i
n n
d d
i i
e e
v B
e y
r b
s e
k l
i s
l e
l s
p i
r s
e i
k e
e t
n m
i e
e e
t g
e e
m g
i e
n e
d .
i D
e i
m t
o v
d e
a r
l k
e l
s a
i a
n r
- w
v a
e a
r r
s o
k m
e P
i a
d u
e l
n u
h s
e i
i n
d d
i i
m e
p s
l e
l i
f s
d i
e n
h g
o e
o b
f r
s u
t i
u k
k .
a I
g n
t G
v a
e l
r .
s 5
e :
v 1
a 4
n s
m k
e r
k y
a f
a h
r y
l d
i a
e t
f d
d i
e e
i h
n e
t l
w e
e w
e e
r t
l v
e e
r l
v i
u e
l f
w e
o s
r o
d o
d s
e j
u o
r u
e s
e e
n l
w f
o ,
o t
r e
d r
, w
n y
a l
a h
m y
l i
i n
k v
: e
J r
y s
m 2
o 2
e d
t i
j e
o v
u r
n u
a g
a v
s a
t n
e d
i i
e g
G h
e e
e i
s d
a ,
a v
n r
d i
u e
i n
a d
s e
l l
i i
e k
f h
d e
e i
, d
b ,
l g
y o
d e
s d
k h
a e
p i
, d
v ,
r g
e e
d t
e r
, o
l u
a h
n e
k i
m d
o ,
e s
d a
g e
m g
o e
e d
d i
i f
g f
h e
e r
i e
d n
, s
s i
e e
l e
f r
b d
e s
h a
e a
e m
r m
s e
i t
n d
g i
. e
I a
n n
v d
e e
r r
s v
2 r
2 u
w g
o t
r e
d v
l a
i n
e d
f i
d e
G s
e e
e l
s f
g d
e e
n (
o s
e a
m m
; e
m v
e a
t t
a t
n e
d n
e d
r e
w e
o e
o n
r h
d e
e i
l d
i s
e -
f )
d c
e a
k r
a d
n b
h e
i s
e i
r t
n a
i s
e i
d n
i v
e e
r e
s e
1 r
4 v
n e
i r
e w
, o
w r
a t
n e
t l
a i
l n
l d
e i
s e
w s
a e
t n
i t
n r
v a
e l
r e
s e
2 e
2 n
g h
e e
n i
o d
e v
m a
w n
o d
r i
d e
i w
s e
v t
e :
e d
l i
e .
l E
i l
e d
f e
d r
e s
- w
d o
i r
e d
n l
s i
t e
o f
t d
G e
o e
d n
e g
n e
d l
i o
e o
n f
a v
a o
s l
t u
e i
m t
e s
t a
d a
i m
e m
h e
e t
l a
e n
h d
a e
r r
t u
i "
t M
i a
n a
g r
e
v j
a y
n ,
d
i
m
e
a
G
n
e
e
v
s
a
g
n
e
n
G
o
o
e
m d

. ,
27

m
o
V
e
g
t
l
.
v
a
1
n

T
h
i
i
m
e
.
r
d
6
i
:
e
1
1
B
:
i
 a
n a
n
g
G
e o
d
,
a g
e
f l
o
w o
e f
g ,
v
l l
u i
g e
. f
d
S e
t ,
r
e v
e o
f l
h
n a
a r
d
o i
p n
r g
e ,
g
t m
h i
e n
i s
d a
, a
m
t h
o e
e i
w d
y "
d .
i
n
g 43

Die i
etie
se e
in
kosm
iese g
same e
hang
d
(ver
volg i
) - f
prof
D F f
M e
Stra
uss r
e
H n
i s
e i
r e
d e
r e
d s
e ,

a w
a e
n r
d k
u e
i n
d d
i e
n
g i
e n

v d
a i
n e

d h
i a
e r
t
u
i v
t a
i n
n
g d
e i
e
v
a m
n e
n
G s
o
d s
s e

G b
e e
s e
t s
a i
a E
n r
, e
n
m d
a
g v
e
n r
i e
e e
n
( s
s e
o l
o w
s i
g
H
. w
o
P r
r d
e
i m
s e
- t
k
e l
r a
e
w r
i e
l
) o
r
d d
e e
p n
r i
n l
g i
e k
e
w
a e
t e
n
v h
e e
r i
- d
s
k v
e a
u n
r
e G
n o
d d
s
s
t w
a i
a l
n
s
t o
e o
e s
n
o g
o e
r o
p
d e
i n
e -
b
e a
i a
n r
t
i v
n a
n
d
i d
e i
e
s
e v
n e
t r
r s
a k
l e
e i
d
l e
i n
e h
f e
d i
e d
g
e l
b e
o w
d e
n
n s
i u
e i
. t
i
I n
n g
e
e
l v
k a
e n
e
n d
i
e d
e
m
e k
n r
s a
g
b
e v
h a
o n
o
r G
t o
d
d s
i
e s
e
s n
e t
n r
t a
r l
a e
l
e l
i
e e
n f
d
a e
l g
l e
e b
s o
b d
e
p d
a i
l f
e f
n e
r t
e i
n n
s u
i s
E i
r s
e d
n i
d e
-

t •
o v
t o
l
u g
i e
t n
d d
r e
u u
k i
k t
i s
n p
g r
a
t a
e k
b
k e
o k
m e
. n
d
V (
a w
n a
A t
u t
g o
u t
s v
e :
e H
l e
v t
e l
r i
s e
k f
i e
l n
l d
e o
n e
d n
e d
' a
e n
k w
s a
e t
g j
e y
s w
e i
s l
' .
a I
a n
n d
l i
e a
i l
d e
i k
n t
g i
s e
o s
u -
g i
e r
e r
) a
s b
i r
o u
n i
.
a k
f w
t o
s r
t d
i o
e m
s d
e i
s e
i m
n e
k n
a s
n i
h n
i l
e i
r e
d f
i d
e e
u v
i r
t y
s t
p e
r v
a e
a r
k k
m l
a a
k a
l r
i v
k a
g n
e a
l b
l e
e e
r l
l d
e V
i e
u r
i s
t f
e e
r l
l d
i s
k e
e u
w i
e t
t l
t e
i g
e i
s n
e s
b y
i a
n a
d n
i g
n e
g h
e a
( a
v l
g d
l e
. a
b r
y t
v i
o k
o e
r l
o )
o .
r T
M r
o o
r o
a s
l t
i w
t y
e s
i d
t a
e a
n r
m o
o p
r d
a a
l t
i A
s u
m g
e u
, s
p t
. i
7 n
0 u
e s
7 i
v n
- h
: i
, e
p r
p d
. i
8 e
7 u
, i
8 t
8 s
p e
r e
a v
a a
k n
v d
a i
n e
h i
o n
m n
s e
l r
e l
g i
s k
d e
a e
a e
r n
o h
p e
u i
i d
t v
i a
s n
o a
m l
r i
a e
a s
n w
d a
u t
i g
d o
i e
n d
g i
t s
e .
g D
a r
a e
r r
o e
m e
o l
n s
t e
k n
e n
n o
A r
u m
g e
u v
s i
t r
i o
n n
u s
s l
o e
o w
k e
a n
l o
l d
e i
r g
m h
i e
n t
s ,
d w
a a
t n
o t
n d
s i
n t
a g
d a
e a
n t
v i
i n
r g
h e
o n
m s
o t
m e
d u
i n
e m
r o
e e
l t
i g
g e
i e
e a
u a
s n
e o
d n
i s
e n
p o
t r
e m
e a
n t
e i
e e
n f
h -
e g
i e
d d
w i
a f
t f
r e
i r
g e
n ko
s ns
i en
e tr
e ee
r r

d in

e sy

l vo
il
e
e
w
se
e
lf
.
he
id
4.
,
4
Dr be
ie si
er
t
le
i sl
gr eg
on
s
db
et si
re n
kk
in
in
g di
wa e
ar dr
in
di ie
e er
me le
ns
st i
aa gr
n on
Di db
e et
me re
ns kk
li in
ke g
be wa
st ar
aa in
n, di
ge e
me f
ns
as af
sk go
ep d)
se .
l Hi
Go er
ds he
ge t
st on
el s
is in
. vo
Ee il
rs
e
te
re
ns
li
st
gi
aa
eu
n
se
di
si
e
n
me
te
ns
do
in
en
'n
me
re
t
li
di
gi
e
eu
oo
se
rs
gr
on pr

dv on

er gs

ho re
ud la
in si
g e
to wa
t ar
Go in
d di
(o e
me hy
ns de
to el
t he
Go t
d en
st wa
aa t
n re
en li
wa gi
t eu
de s
er ge
in ko
na ns
yo en
re tr
ko ee
m r
da is
t in
di sy
e ha
me rt
ns in
di te
e gr
ga aa
ns l
e mo
si et
n- be
ve tr
rs ek
ke op
id Go
en d
he as
id di
wa e
ar Oo
aa rs
n pr
on di
g e
va se
n nt
al ra
le le
di li
ng ef
e. de
Ui to
t t
di Go
e d
fo di
rm e
ul li
er ef
in de
g to
va t
n Sy
di be
e el
se d
nt in
ra on
le ss
li el
ef f
de en
ge in
bo on
d s
bl na
yk as
di te
t im
we pl
li is
sw ee
aa r.
r Di
da e
t ga
ns en
e he
me id
ns tr
he an
id se
st nd
aa ee
n r
te in
we di
ns e
in ee
'n nh
re ei
li d
gi va
eu n
se af
ge va
me l
en in
sk Ad
ap am
tb .
et Ho
re ew
kk el
in di
g e
wa Ch
t ri
di st
e en
ty so
de li
li de
ke r
si de
n- el
ve he
rs t
ke aa
id n
di Die
e etie
se
so
in
nd kosm
ev iese
al same
in hang
(ver
Ad
volg
am ) -
is prof
D F
M
44
Stra
uss

hy
as
ui
tv
er
ko
re
ne
in
Ch
ri
st
us
66
k
de
el
he
bb
en
d
aa
n
di
e
ve
rl
os
si
ng in
sw di
er e
k me
va ns
n ge
Ch pl
ri aa
st s
us is
wa ,
t is
ni du
e s
di di
e e
ga se
ns nt
e ra
ge al
va -
ll re
e li
me gi
ns eu
he se
id re
om la
va si
t e
ni wa
e. ar
Di di
e e
tw me
ee ns
de de
re el
la he
si t
e aa
wa n
ar di
e e
ou me
e ns
me ga
ns di
he ff
id er
in en
Ad si
am ee
of rd
aa in
n be
di tr
e ek
nu ki
we ng
me to
ns t
he di
id e
in ga
Ch ns
ri e
st si
us n-
as ve
di rs
e ke
tw id
ee en
de he
Ad id
am wa
. a
De r-
rd Ia
en n
s hy
st in
aa sy
n ko
di nk
re e
et d
- e
in e
di n
vi d
du e
el r
e d
be e
st g
aa r
n o
de n
el d
he b
t. e
t
4.4 r
.1 e
Onh k
oud k
bar
i
e
n
hor
iso g
nta w
al/ a
ver a
tik r
aal
i
-
ond n
ers d
kei i
din e
g m
U e
i n
t s
d s
i t
e a
t a
w n
e
b s
l e
y a
k s
d i
i n
t m
d o
a d
t a
l a
i l
e -
f e
d t
e i
i e
n s
s e
o s
w i
e n
l d
d i
i e
e r
s e
e l
n a
t s
r i
a e
a t
l o
- t
r d
e i
l e
i m
g e
i n
e s
u s
e e
n l
a a
a s
s i
t e
e e
i g
m t
p e
l r
i k
s r
e a
e g
r t
. e
I n
n s
d d
i i
e e
e s
t o
i s
e i
s a
e l
a e
s a
p n
e a
k l
i o
s g
h i
i e
e (
r w
d a
i t
e o
r n
s n
r v
e e
e r
d s
s k
o e
n i
d d
e e
r n
s h
o e
e i
k d
h l
e i
t e
) f
t d
i e
p s
i s
e f
s e
g r
e e
d w
i a
f t
f t
e o
r t
e u
n i
s t
i d
e r
e u
r k
i k
n i
' n
g k
k a
o p
m s
i b
n e
a t
l r
l e
e k
r k
l i
e n
i g
v e
e .
r D
b i
a e
n a
d n
s a
- l
, o
g g
e i
m e
e s
e e
n s
s t
k r
a u
p k
s t
- u
e u
n r
m m
a o
a m
t e
s n
t g
e e
w r
a i
t g
s t
t e
r b
u e
k g
t r
u i
r p
e n
e a
l a
a s
a t
n e
w l
e i
s e
i f
g d
i e
s m
i o
n e
d t
i e
e g
m t
o e
d r
a s
a t
l e
- e
e d
t s
i k
e o
s r
r e
e r
k d
v i
e e
r b
s e
t g
a r
a i
n p
w n
o a
r a
d s
. t
V e
i -
a l
d i
i e
e f
s d
o e
s n
i a
a d
l i
e e
a o
n o
a r
l s
o p
g r
i o
e n
r k
e l
f i
e k
r e
e r
u r
i o
m n
t k
e l
- i
a k
s i
p s
e .
k D
w i
a k
a w
r e
p l
l s
e w
k o
b r
e d
p h
a i
l e
i r
n d
g i
( e
n r
a u
b i
y m
e t
n e
v -
e a
r n
) a
o l
o o
r g
s i
p e
e l
g e
t b
e e
r t
s r
6 e
i k
n k
g i
e n
k g
l g
e e
e b
d r
a u
t i
v k
a g
n e
d m
i a
e a
b k
e w
e o
l r
d d
v ,
a w
n a
' t
n g
h e
o s
r t
i e
s l
o w
n o
t r
a d
t a
e n
e d
n i
o e
o m
r e
d n
i s
e t
g o
o t
d G
s o
d d
i .
e E
n e
s r
t s
i t
g e
e n
v s
e w
r o
t r
i d
k h
a i
l e
e r
v d
e e
r u
h r
o u
u i
d t
i e
n e
g n
v g
e g
s e
t g
e e
l e
w i
a s
t .
o R
o u
r i
s m
p t
r e
o l
n i
k k
l e
i u
k i
i t
n g
d e
i b
e r
r e
u i
i d
m h
t e
e i
- d
a i
s n
p o
e o
k r
t s
e p
s r
a o
m n
e k
l i
i e
k s
e (
m l
o e
d n
a g
l t
e e
s ,
i b
n r
i e
s e
s d
t t
e e
e ,
d h
s o
u o
i g
t t
g e
e e
b n
r s
e e
i l
d f
h s
e m
i e
d e
i r
n d
d e
i r
m e
e d
n i
s m
e i
n e
s d
i i
e m
s e
i n
n s
d i
i e
e s
n v
i e
e r
- o
E n
u d
k e
l r
i s
d t
i e
e l
s m
e e
m k
e a
e a
t r
k s
u a
n m
d e
e h
s a
) n
e g
n e
h n
i d
e .
r D
d i
e e
v g
o s
l t
h o
e t
i o
d p
v e
a n
n b
d a
i r
e i
r n
u g
i k
m o
t m
e i
- n
a d
n i
a e
l w
o a
g a
i r
e h
k e
a i
n d
g d
e a
v t
o e
l l
g k
l e
i i
k n
s t
l e
r t
- e
m g
e e
n l
s y
l k
i g
k e
e r
( i
s g
o m
g o
e e
n t
a w
a e
m e
d s
e o
h p
o e
r n
i o
s n
o d
n e
t r
a w
l o
e r
) p
v e
e i
r s
h a
o a
u n
d d
i i
n e
g G
o s
d o
g g
e e
s n
t a
e a
l m
d d
e e
n v
o e
r r
m t
e i
v k
i a
r l
d e
i v
e e
b r
e h
t o
r u
o d
k i
k n
e g
v )
e .
r I
h n
o d
u i
d e
i n
n d
g i
( e
d h
i o
e r
i s
s -
o )
n e
t t
a i
l e
e s
v e
e s
r i
h n
o v
u e
d r
i s
n t
g a
t a
w n
e w
e o
d r
e d
n ,
s t
i e
n r
m w
o y
d l
a d
a i
l e
- s
( o
o g
f e
t n
i a
p a
i m
e d
e e
v u
e s
r e
t s
i i
k n
a b
l e
e g
v r
e y
r p
h w
o o
u r
d d
i ,
n i
g m
t p
o l
t i
G s
o e
d e
i r
n d
s i
e t
n d
t a
r t
a d
a i
l e
- b
r e
e t
l r
i e
g k
i k
i d
n e
g r
e l
t i
u n
s g
s s
e l
n e
m g
e s
n v
s a
e n
o
n 45

Die te
etie
se it
in st
kosm
iese ru
same kt
hang
(ver ur
volg el
) -
prof e
D F ge
M
aa
Stra
uss rd
he
'o id
pp is
er ,
vl da
ak t
ki di
ge e
' me
mo ns
da me
le t
en an
en de
ti r
wo ni
or e.
de Sl
ni eg
e s
st in
ee di
ds e
oo re
k li
in gi
h eu
se se
nt si
ra n-
al vo
- lh
re ei
li d
gi va
eu n
se Go
ge ds
me sk
e ep
n- pi
sk ng
ap is
sb di
et e
re li
kk ef
in de
g to
to t
t di
sy e
na na
as as
te te
st ni
aa e
n me
er ap
ge s-
di en
f- ma
fe at
re sk
ns ap
ie sa
er ar
in d
h ni
ve e,
rs wa
ke nt
id in
en Ch
he ri
id st
ti us
pi is
es da
e ar
li ge
ef en
de ti
sb pi
et es
re e
kk ve
in rs
ge ki
va l
n tu
ve ss
r- en
ba Jo
nd od
s- of
, Gr
ge ie
me k,
en sl
sk aa
f gi
of eu
vr se
ym aa
an rd
, va
ma n
n di

en e

vr li

ou ef
de
ni
ge
e.
bo
d.
Hi
h
er
so
ui
ge
t
na
vo
am
lg
de
oo
et
k
ie
va
se
ns
en
el
go
f
ds
da
di
t
en
di
st
e
ig
po
e
gi
as
ng
pe
om
k
in
of
di
te
e
gr
se
en
nt
s
ra
on
al
-
-
By
re
be
li
ls
is st
. ig
Da e
n si
be n,
si en
t wo
di rd
e di
se e
nt re
ra
s
le
va
li
n
ef
di
de
e
ge
me
bo
ns
d
li
tr
ke
ou
le
en
we
s
ns
sl
ui
eg
ti
s
ng
e
mo
wa
da
t
al
on
-
de
et
rs
ie
ke
se
ie
en
is
h
va
mo
n
da
hi
al
er
-
di
go
e
ds
(v
di
e
en
r- tu
sk ur
ra li
al ke
de re
) de
ge wa
es t
te ni
li e
k- ra
se di
de ka
li al
ke de
sf ur
ee di
r e
we so
er nd
Sk e-
ol va
as l
ti ge
es tr
ve ef
rw is
ys ni
na e.
di In
e di
le e
i- re
di li
ng gi
va eu
n se
di si
e nv
me ol
ns he
se id
na da
ar ru
va k
n in
is on
di ss
e el
li f
ef en
de in
to on
t s
on na
s as
na te
as ni
te e.
ni Da
ks ar
an om
de is
rs di
as e
di tw
e ee
li de
ef ge
de bo
to d
t ge
Go ly
d k
en aa
to n
t di
Sy e
be ee
el rs
d te
so (i
os s
ui di
tg t
ed da
ar o
in d
ge e
im n
pl d
is i
ee e
r) n
. a
a
N s
a t
d e
e m
r e
g t
e d
p i
r e
e h
s e
i l
s e
e h
e a
r r
b t
e l
t i
e e
k f
e h
n e
d t
i w
t a
d n
a n
t e
o e
n r
s o
G n
s i
d e
i d
e w
' o
k r
a d
n g
a e
l h
e o
' o
w r
a s
t a
d a
e m
u o
r p
d v
i o
e l
u g
i .
t D
g i
a e
n w
g y
e s
u e
i w
t a
d a
i r
e o
h p
a e
r k
t G
g o
e d
b e
n n
m t
y i
n f
a i
a s
s e
t e
e r
a e
n n
a t
l e
i o
t n
i d
e e
s r
l s
i k
e e
f i
h ;
e d
t i
, e
i w
s y
d s
e e
u w
r a
k a
o r
r o
r p
e e
k k
t h
e u
i l
d l
e e
h s
i -
s v
t e
o r
r a
i n
e t
s w
- o
v o
o r
r d
m o
e p
n t
d e
l t
i r
e e
f e
h ;
e e
t .
, s
i .
s m
d .
e
u 4.5
r Di
e
r li
e ef
de
f ge
o bo
d
r en
m di
e
a hi
t st
or
o
ie
r se
as
i
pe
e k
I n
n g
d s
i p
e r
l o
i s
g e
v s
a m
n o
w e
a t
t d
r i
e t
e d
d u
s i
o d
p e
g l
e i
m k
e w
r e
k e
i s
s d
o a
o t
r d
d i
i e
e s
o e
n n
t t
s r
l a
u l
i e
t e
i e
n e
h l
e i
i e
d f
e d
n e
r d
e i
l e
i n
g s
i m
e e
u t
s d
e i
v e
o h
l e
h l
e e
i h
d a
v r
a t
n d
G i
o f
d f
s e
a r
a e
n n
s s
p i
r e
a r
a e
k n
o d
p i
d n
i d
i o
e e
v t
e w
r o
s r
k d
e i
i n
d a
e a
n n
h s
e l
i u
d i
s t
k i
e n
p g
p b
i y
n d
g i
s e
t h
r i
u s
k t
t o
u r
r i
e e
v s
e e
r p
g e
e i
s l
t v
a a
l n
t o
m n
t n
w o
i o
k i
k t
e b
l i
i b
n l
g i
e s
n i
o s
n t
t i
s e
l s
u h
i b
t e
i p
n a
g a
. l
D d
i e
t p
v o
e s
r i
k t
l i
a v
a e
r r
w i
a n
a g
r v
o a
m n
o d
n i
s e
46
Die
etie
se
in
kosm
iese
same
hang
(ver
volg
) -
prof
D F
M
Stra
uss

ge
di
ff
er
en
si
ee
rd
-
to
t-
ui
td
ru
kk
in
g-
ko
me
nd
e
se
nt
ra
le
li
ef
de
ge
bo
d ie
as Ou
(g Te
e- st
po am
si en
ti t
ve pr
er aa
d) t
ge ne
ld re
ig ns
vi va
r n
al ti
le en
ty ge
e bo
ma oi
g e
be ni
sk e)
ou di
ni e
e. po
SO si
is ti
di ve
e ri
ti ng
en va
wo n
or Go
de ds
va ve
n rb
di on
e ds
ve wi
rb l
on vi
d r
(d Is
ra le
el ee
so nh
os ei
be d
gr va
ep n
e Go
in ds
da we
a t
r- is
di eg
e te
ty r
d ni
se e
no in
ul di
ik e
s Ou
on Te
ts st
lo am
te en
sa t
me af
le we
wi si
ng g
. ni
Di e,
e wa
st nt
uk Ch
ra ri
g st
va us
n he
di t
e in
se sy
nt an
ra tw
oo me
rd t
aa vo
n il
di e
e ge
sk br
ri ui
fg km
el ak
ee in
rd g
es va
se n
vr wa
aa t
g: in
'M di
ee e
st Ou
er Te
, st
wa am
t en
is t
di re
e ed
gr s
oo op
t ge
ge te
bo ke
d n
in st
di aa
e n.
we Ui
t? t
', De
ge ut
re er
ag on
ee om
r iu
m en
6: hi
5 er
he aa
t n
by he
aa t
ng Ch
eh ri
aa st
l: us
Da to
ar eg
om ev
mo oe
et g:
jy 'D
di it
e is
He di
re e
jo ee
u rs
Go te
d en
li gr
ef oo
he t
me ge
t bo
ha d'
rt .
en As
si da
el ar
, sp
me ra
t ke
al is
jo va
u n
kr ee
ag rs
, te
mo :1
et 8:
eg En
te di
r e
oo tw
k ee
h de
tw wa
ee t
de hi
vo er
lg me
en e
da ge
ar ly
om ks
vo ta
lt an
oo :
i jy
Ch mo
ri et
st jo
us u
sy na
an as
tw te
oo li
rd ef
in he
aa so
ns os
lu jo
it us
in el
g f
by (v
Le gl
vi .
ti Ma
ku th
s .
19 22
:3 kk
6- in
39 g.
). Di
In t
di bl
e yk
ti al
en du
ve id
rb el
on ik
ds ui
wo t
or di
de e
va tw
n ee
Go de
d ge
ko bo
m d:
di 'J
e y
se ma
nt g
ra vi
le r
li jo
ef u
d ge
e- en
ge ge
bo sn
d ed
ei e
et be
yd el
s d
to of
t en
ui ig
td e
ru ge
ly te
ke rs
ni on
s de
ma r
ak di
va e
n aa
wa rd
t e
bo is
in ni
di e'
e .
he Hi
me er
l di
is e
, ve
of rb
va on
n ds
wa wo
t or
on d
de as
r ui
op t-
di dr
e uk
aa ki
rd ng
e va
is n
, Go
of ds
va ve
n rb
wa on
t ds
in wi
di l
e vi
wa r
Is ,
ra op
el di
is e
di aa
re rd
k e
ge (b
ri v.
g he
te il
en ig
di e
e ko
ei ei
e- e)
ty ,
ds en
e in
af di
go e
de wa
ry te
wa rs
ar on
sk de
ep r
se di
le e
in aa
di rd
e e
he (b
me v.
l pa
(d d-
.i da
. s)
bo aa
di nb
e id
aa is
rd .
e) Se
nt ge
ra es
al va
st n
aa me
n ns
eg -
te ve
r ra
da fg
t od
Go in
d g
al (h
le um
en an
va is
n me
ha )
rt me
e t
aa di
ng e
e- da
ro ar
ep ui
ma t-
g vo
wo or
rd tv
. lo
In ei
on en
s de
mo li
de be
rn ra
e li
ty sm
d, e,
wa re
ar vo
di lu
e si
on nt
er ra
e le
de aa
mo ns
kr pr
as aa
ie k
, va
ko n
mm Go
un d
is in
me ei
, et
mo yd
de se
rn ge
is ri
me gt
, he
hi id
st ge
or st
is al
me te
e. ge
s. e
m. in
ak on
tu s
ee da
l ag
is li
, ks
mo e
et le
on we
s .
hi Di
er t
di im
e pl
se is
ee t
r di
we e
li he
sw le
aa ha
r rt
ni se
e lf
da aa
t n
di di
e e
se ty
nt de
r li
a- ke
le hi
re st
li or
gi ie
eu se
se ve
si ra
n nd
va er
n in
Go g
ds on
aa de
ns rh
pr ew
aa ig
k is
op ni
di e,
e wa
li nt
ef da
de n
di be
en la
s nd
me on
s ie
ma ma
kl nd
ik an
in de
di rs
e se
va hu
ar is
wa be
te ge
r er
va n
n i
hi e
st .
or J
is y
ti m
es a
e g
re n
la i
t e
i- s
ve y
ri v
ng r
. o
Di u
e v
ti r
en o
de u
ge b
bo e
ed g
: e
"J e
y r
ma n
g i
ni e
e ,
 o n
o i
k g
n i
i e
e t
s
s a
l n
a d
a e
f r
o s
p w
s a
l t
a a
v a
i n
n h
, o
h m
b
b e
e h
e o
s o
o r
f t
h n
d i
o e
n "
k ,
i k
e a
, n
o
f 47
e
Die iese
etie same
se hang
in (ver
kosm volg
 ) - tuu
prof
D F r
M nog
Stra
gee
uss
nsi
ns
byv
oor di
f-
bee
ld fer
ens
sle
gs ier
end
beg
ryp uit
geg
wor
d roe
i
tee
n het
tot
die
agt '11
sel
erg
ron fst
and
d
van ige
pos
die
ono iti
ver
ntp
loo ing
van
ide
sam die
nor
ele
win mat
iew
g
van e
str
Isr
ael ukt
uur
,
waa daa
rva
r
die n,
soo
fam
ili s
kon
est
ruk sta
nt een
mee ska
geg ps-
ee en
in maa
God tsk
s aps
ske bet
p- rek
pin kin
gso ge
rde aan
nie get
. ref
In wor
mod d,
ern sal
e ook
ged op
iff 11
ere tip
nsi ies
eer e
de eie
sam tyd
ele se
win wys
g, e
waa ges
r tal
ryk te
e geg
ver eee
ske moe
ide t
nhe wor
id d
van aan
ver die
ban uit
ds- dru
, kki
gem ng
van mag
die nie
sen doo
tra dsl
le aan
lie nie
fde '
geb nog
od in
in die
die lig
t van
i- 'n
pie ono
se nts
aar lot
d e
van en
die ong
ver edi
ski ffe
lle ren
nde ste
(ge erd
dif e
fer pri
ens mit
iee iew
rde e
) reg
sam ste
ele lse
win l
gsv waa
orm r
e. die
SO ver
sta die
an pte
die beg
geb ins
od: els
'Jy van
'n iew
jur e'r
idi egs
ese beg
mor ins
aal el
(sk van
uld gev
, olg
bil saa
lik nsp
hei ree
d, kli
e.s khe
.m. id
) (se
nog nde
nie r
eks die
pli eti
sie ese
t -
gep ver
osi die
tiv pte
eer sin
is van
nie str
. af
Dit en
bly sku
k ld)
ree in
ds sui
uit wer
Gen e
.9: blo
6 edw
waa raa
r kte
die r-
pri me
mit gef
orm or-
ule dig
er er"
wor .
d: Jui
"Wi s
e in
die die
blo ont
ed wik
vna kel
ing
men van
s die
ver Wes
gie ter
t, se
deu reg
r swe
'n se
men het
s die
sal eer
sy bie
blo d
ed vir
ver die
gie men
t sli
wor ke
d. per
God soo
het nli
die khe
men id
s (as
gem ges
aak kap
as e
sy na
ver God
tee s
nwo bee
ld jur
en idi
gel ese
yke en
nis die
) eti
aan ese
lei mod
din ali
g tei
geg te.
ee
tot Dat
die hie
deu rdi
rbr e
aak win
van ste
tal dik
le wel
ver s
die gep
pte aar
reg d
sbe geg
gin aan
sel het
s met
wat hum
inn ani
erl sti
ik ese
saa men
mha s-
ng ver
met god
die ing
ont is
slu wel
iti waa
ng r,
van maa
die r
dit r
bel baa
et nbr
ons eke
nog nde
tan wer
s k
nie as
om die
die Chr
pos ist
iti end
ewe om
60k ver
van rig
die ten
Fra bat
nse e
rev van
olu pri
sie vaa
te t-
waa reg
rde tel
er ike
nie bur
- ger
sui egt
wer e
his (bv
to- .
rie gel
s oof
bes svr
ien yhe
het id,
die vry
hum hei
ani d
sme van
sel gew
fs ete
mee en
spr het
aak van
), oor
hoe spr
wel onk
dit lik
and e
ers Chr
yds ist
teg el
ely ike
k mot
nie iew
los e
gem nie
aak .
kan
wor Nie
d tem
van in
die moe
fei t
t ons
dat ins
dit ien
ste dat
eds die
par ono
asi nts
te- lot
ren e
d reg
en en
sek mor
ula aal
ris wat
ere die
nd mil
geb ieu
rui vor
k m
gem van
aak die
Ou Die
Tes etie
tam se
ent in
ies kosm
e iese
blo same
edw hang
raa (ver
kge volg
dag ) -
te prof
in D F
Gen M
.9: Stra
6 uss

48 van
dag
in
ons
mod
ern
e
sam
ele
win
g
ged
iff
ere
nsi
eer
d
ont
gro
ei
is.
Dat
ons
hie
rui
t
egt win
er g
nie moe
dad t
eli die
k sen
rel tra
ati le
ver lie
end fde
e tot
kon God
sek ook
wen tot
sie uit
s dru
mag kki
tre ng
k kom
nie in
, die
is lie
ewe fde
een tot
s die
waa naa
r, ste
wan as
t ges
in kap
bei e
de na
11 God
ono s
nts bee
lot ld.
e Net
en so
'n imp
ont lis
slo eer
te die
sam ong
ele edi
f- sam
fer ele
ens win
iee gso
rde rde
ges waa
ins r
tru een
ktu man
ur ver
wat ski
bes lle
taa nde
n vro
het ue
ten en
tye sel
van fs
Isr byw
ael ywe
dat bes
die it
geb het
od: .
'Jy Die
mag egt
nie e
egb str
ree ukt
k uur
nie van
' die
vol huw
kom eli
e k
aan as
slu 11
iti twe
ng e-
gev een
ind hei
het dsg
by eme
die ens
kap nd
is e
in da
daa t
rdi on
e s
ou in
bed di
eli e
ng ti
nog en
gee ve
nsi rb
ns on
ged d
iff s-
ere wo
nsi or
eer de
d te
gep do
osi en
tiv he
eer t
nie me
.
t
Go
Ui ds
t ve
hi rb
er on
di ds
e wi
vo l
or vi
be r
el Is
de ra
bl el
yk wa
al t
vo ti
ld pi
oe es
aa r
ns eg
lu te
i- r
ti
ng ve
vi rd
nd er
by e
di ni
e te
pe rs
il be
va la
n ng
on ri
ts ke
lu pr
it in
in si
g pi
en el
di e
ff in
er -
en
si si
er g:
in Di
g e
va ve
n rb
da on
ar ds
di ge
e sk
ty ie
d. de
Di ni
t s
im va
pl n
is Is
ee ra
el li
is k
se ka
lf n
be da
gr ar
ep ni
e e
bi om
nn ge
e ke
di er
e d
al by
sy vo
di or
ge be
si el
n- d
di bl
na oo
mi t
ek ui
en t
on di
ts e
lu (e
it ie
in ty
g ds
va ge
n po
Go si
ds t
sk i-
ep ve
pi er
ng de
so )
rd ti
e. en
Ge ve
vo rb
lg on
ds e
wo mo
or de
de rn
va e
n le
di we
e af
Ou ge
Te le
st i
am wo
en rd
t ni
se e.
lf Di
di e
e ge
ge me
di en
ff sk
er ap
e li
n- ke
si ve
ee rw
rd ys
e in
be gs
gi pu
ns nt
el bl
s y
vi st
r ee
on ds
s Go
ry ds
k ko
ge ns
sk ta
ak nt
ee e
rd sk
e e
p- e
pi t
ng i
so e
rd s
e -
wa g
ar e
bi k
nn w
e a
Go l
ds i
Wo f
or i
do s
pe e
nb e
ar r
in d
g e
oo s
k t
ge r
ge u
e k
is t
en u
to u
t r
on v
s a
se n
n- d
tra
i
al-
rel e
igi h
eus
spr u
eek w
.
e
l
D
i
i
k e
a m
s o
t d
w e
e r
e n
- e
e s
e a
n m
h e
e l
i e
d w
s i
g n
e g
m g
e e
e d
n i
s f
k f
a e
p r
i e
s n
b s
y i
v e
o e
o r
r d
b v
e e
e r
l v
d l
i e
n g
d m
i e
t i
' n
n e
v i
e e
r k
s r
k i
e n
i g
d t
e i
n p
h i
e e
i s
d -
l o
e n
w d
e e
n r
s s
v k
o e
r i
m e
e n
w o
a r
t m
e a
l t
k i
s e
o w
e e
w t
e a
r a
e k
i v
n e
r e
v n
u w
l a
. a
D r
i o
e p
w d
y i
s t
e o
w n
a t
a b
r i
o n
p d
k
h a
u n
w w
e o
l r
i d
k (
v n
a a
n d
d a
a t
g v
t o
o l
t d
s o
t e
a n
n d
d e
k r
o e
m g
s h
g a
r n
o k
n l
d i
e k
a v
a a
n n
g o
e n
v s
o m
e o
r d
i e
s r
) n
, e
i g
s e
b d
y i
v f
o f
o e
r r
b e
e n
e s
l i
d e
t e
e r
n d
v e
o b
l u
l r
e g
a e
f r
l e
i p
k r
e i
e v
n a
n a
i t
e r
- e
b g
u i
r s
g s
e t
r e
l e
i d
k s
e j
p u
r r
i i
v d
a i
a e
t s
r g
e e
g k
( w
d a
i l
e i
b f
u i
r s
g e
e e
r r
l d
i t
k e
r r
w i
y d
l i
d e
i s
e e
n k
i w
e a
- l
b i
u f
r i
g k
e a
r s
l i
i e
k s
e k
p a
r n
i a
v a
a n
a n
t e
r e
e m
g ,
a b
l y
l v
e o
r o
l r
e b
i e
a e
- l
j d
u e
 t k
i )
e .
s D
i i
n e
d v
i r
e a
h a
u g
w o
e f
l
i 49
Die er
etie
se e
in of
kosm on
iese
same de
hang r
(ver
hu
volg
) - we
prof li
D F
ks
M
Stra vo
uss or
wa
ge ar
tr de
ou is
wo 'n
rd vr
in aa
ge g
me wa
en t
sk di
ap e
va ek
n st
go er
ed ne
sf rd
ee .
r Oo
va r
n di
di e
e in
hu te
we rn
li e
k aa
se rd
sa va
me n
le di
wi e
ng hu
sv we
er li
vl k
eg wo
ti rd
ng da
ra ar
ak eg
en te
wa r
t ni
da ks
ar in
om hi
ek er
st di
er e
n- pr
ju os
ri ed
di ur
es es
ge ve
re rm
el el
wo d
n s
i i
e e
, s
f
o e
m e
d r
a
t b
e
d s
i i
e t

h w
u a
w a
e r
l i
i n
k
d
e i
i e
e

i e
n i
t e
e
r s
n o
e e
w
k e
o r
m e
p i
e n
t i
e t
n e
i
t a
l
i l
n e

e a
i n
e d
e
k r
r s
i a
n m
g e
l
g e
e w
l i
d n
e g
n s
d v
o
g r
e m
m e
a .
a
k D
a
w a
o r
r o
d m

t k
e a
e n
n
o h
o u
r w
e e
l s
i ,
k
h
r o
e e
e w
d e
s l

i d
n i
t t
e
r n
n o
g
i
n s
t
d e
e e
r d
s
w
a a
a s
r
h g
e e
i v
d o
l
g
k
a v
p a
o n
t
d
w i
e e
 d
e e
k u
s r
t g
e a
r a
n n
e
a
r s
e
g '
s n
v
e v
r e
- r
v b
l i
e n
g t
t e
i n
n i
g s

d i
a n
a
r d
v i
a e
n
e
f g
o .
r
m D
e i
e e
l
g
e t
k r
o e
m f
p
l w
i o
s r
e d
e
r i
d n
e
d
v i
e e
r
v g
l e
e d
g i
t f
i f
n e
g -
e r
e
w n
a s
t i
e
v e
a r
n d
d e
a
g v
e
a r
a b
n a
g n
e d
s i
- e
,
d
g a
e a
m r
e -
e u
n i
s t
k
a v
p o
s o
- r
t
e v
n l
o
m e
a i
a e
t n
s d
k e
a
p o
s n
v d
e e
r r
k s
e k
e e
r i
, d
i
m n
e g
t
t
d u
s l
s i
e k
n e

p p
u r
b i
l v
i a
e a
k t
e r
e
r g
e ,
g
, a
p
b p
u e
r l
g l
e e
r e
l r
i
k s
e t
e
e e
n d
s
n
i g
e r
- o
b n
u d
r l
g e
e g
r g
e
n s
d k
e
o p
p p
i
m n
o g
d s
a o
l r
e d
e
e
n e
n
t
i k
p a
i n
e
s d
e a
a
s r
t o
r m
u
k g
t e
u e
r n
e s
i
v n
a s
n
b
G i
o b
d l
s i
- a
s n
i g
s s
t
i t
e r
s a
n
u s
i e
t n
d
d e
i n
e t
a
B a
y l
b -
e e
l m
p
o i
p r
g i
e e
-
d
i se
e weg
p kan
ons
w nat
o uur
r lik

d wel
van
uit
n
die
i
ver
e
ski
.
lle
nde
L
ges
tal de
te ge-
van be
geh ur
oor e
saa in
mhe di
id
e
(en
Ou
ong
-
eho
en
ors
/o
aam
f
hei
d) Nu

ter we
ugv Te
ra st
die am
die en
gro t
ndl en
egg wa
end t
e
di
ske
e
ppi
be
ngs
tr
bes
ok
ins
ke
els
wat ge

ten be
gro ur
nds te
lag ni
18 s-
aan se
bep as
aal so
de da
opg
ni
ete
g
ken
ee
rs
mo t
on di
tl e
ik li
ma ef
ak d
. e-
di

Dri en
eer s
lei aa
'us
us' n
van Go
die
d
'de
kal en
oog di
'
e
In
na
Ch
as
ri
te
st
me
us
t
wo
di
r
e
di
he
e
le
ve
ha
rl
rt
os
,
te
wa
so
t
nd
di
aa
ff
r
er
te
en
n
si
vo
er
il
en
e
d
ge
in
br
di
in
e
g
ry
to
ke
ve lu
rs it
ke en
id d-
en ge
he le
id id
sk e
ep po
pi si
ng ti
st ve
ru ri
kt ng
ur st
e aa
ge k
st va
al n
te di
kr e
y me
in ns
di as
e be
hi el
st dd
o- ra
ri er
es Go
- ds
ge .
fu En
nd sl
ee eg
rd s
e de
en ur
ge mo
lo ei
of sa
s- me
on an
ts al
is ge
e br
ka ui
n k
te va
or n
et di
ie e
se ti
in en
si ge
g bo
ge oi
wi e
n wa
wo ar
rd oo
in r
hi tr
er ad
di is
e io
ry ne
k el
ge in
sk Ge
ak re
ee fo
rd rm
e ee
sk rd
ep -
pi te
ng ol
so og
rd ie
e. se
Di ge
e sk
dr ri
ie ft
er e
le oo
i r
di iti
e eke
et ,
ie ped
k ago
ge gie
ha se
nd en
el nor
wo mat
rd iew
, e
we geb
er rui
- k
spi wor
eel d
daa ge-
rom woo
vir nli
my k
bes ond
ef ers
arm kei
e .
en Die
geb sog
rek ena
kig amd
e e
vis pol
ie iti
op eke
God geb
s rui
ske k
p- dui
op
pin die
gso sta
rde at
. s-
Die ord
pol e
waa Die
r etie
die se
in
bur
kosm
ger iest
s same
en hang
(ver
die
volg
owe
) -
rhe prof
id D F
die M
Stra
uit
uss
bar
sti
no
ng
rm
van
at
die
ie
son
we
de
en
moe
ti
t
te
tee
it
nst
st
aan
ru
ind
kt
ien
uu
tot
r
'n
va
ord
n
eli
di
ke
e
sam
st
ele
aa
win
t
g
as
gek
'n
om
re
wil
gs
wor
ve
d.
rb
Die
an
d
50
is ty
eg d
te st
r ee
ni ds
t' di
in e
di op
e Go
(g d-
ep ge
os ri
it gt
iv e
ee of
rd va
e) n
ge Go
st d-
al af
te va
va ll
n ig
di e
e po
ti si
en ti
ge ve
bo ri
oi ng
e va
ge n
ge di
e e
ni st
e, aa
ma ts
ar tr
is uk
or tu
al ur
s wa
en t
al in
Go r-
ds me
ko er
sm d-
os Sk
- ol
om as
va ti
tt es
en be
de gr
we yp
t :
va Di
sg e
el re
8 de
is li
. k-
Bu se
it de
en li
di ke
en aa
wo rd
rd va
hi n
er di
di e
e me
af ns
le ko
id m
in sl
g eg
me s
es in
al di
ti e
pi st
es aa
Ge t
re as
fo se
de el
li d
k- in
al sy
om On
va s
tt Pr
en og
de ra
na m
tu n
ur 'z
li ed
ke el
ve ij
rb ke
an or
d ga
to ni
t sm
vo e'
il ),
e ho
on ew
tp el
lo di
oi e
in ke
g rk
(K di
uy e
pe me
r ns
no ee
em rs
di to
e t
st vo
aa il
t e
by ge
vo e
or s-
be te
li sa
ke me
vo da
lw ar
as me
se e
nh oo
ei k
d
br in
in si
g. g
Di in
e di
sk e
ep ei
pi e
ng aa
sb rd
eg
in va
se n
l di
va e
n no
s. rm
i. e
e. wa
k. t
wo gr
rd on
hi dl
er eg
me ge
e nd
te is
rs vi
yd r
e di
ge e
st ve
el rs
en ki
te ll
en di
de e
no ti
rm en
at ge
ie bo
we oi
le e
we oo
ns k
ui ge
ti si
ng en
e in
en 'n
ti pe
pi da
es go
le gi
we es
ns e
vo fu
rm nk
e si
va e,
n wa
di t
e di
me e
ns me
. ns
Me va
t n
'n sy
be so
ro nd
ep e
op oo
Ga rt
1. ui
3: g
24 en
wo na
rd Ch
ri s
st vr
us a
ui di
tl e
ei we
. de
Di rg
e eb
so or
nd e
e ha
se rt
te ),
l en
eg hi
te er
r di
te e
n ha
di rt
ep s-
st on
e ge
in ho
di or
e sa
af am
va he
ll id
ig ko
e m
ha to
rt t
va ui
n td
di ru
e kk
me in
ns g
(C in
hr di
is e
tu an
ti an
no g
rm (o
at f
ie di
we t
ge di
ri e
gt de
he nk
id -,
va so
n si
di al
e e,
me ek
ns on
se om
su ie
bj se
e ,
k- ju
ti ri
ef di
- es
so e,
nd et
ig ie
e se
le of
we go
ns ds
ui di
ti en
ng st
e ig
in e
di ui
ke tg
le an
we g
ns ui
ui t
tg di
e s.
ha m.
rt ),
is as
) oo
en k
in in
'd di
ik e
e an
le ti
we -
ns no
vo rm
rm at
(k ie
er we
k, g
hu e-
we br
li ui
k, k
ge va
si n
n, di
st e
aa ob
t, je
b ek
e- ti
dr ew
yf e
, ku
un lt
iv uu
er rd
si in
te ge
it wa
, t
sk to
oo eg
l eo
e. rd
en de
is sk
to ep
t pi
di ng
e so
me rd
ns e,
se sp
no re
rm ek
at di
ie t
we va
ak ns
tl el
ew f
e. da
S6 t
nd di
er e
st
ra re
di kk
ka in
le g
en va
in n
te die
gr son
at dev
e al
bl
ik Ger
op efo
Go rme
ds erd
-
al Sko
om las
va tie
tt se
en ge
es us
te se
ver
li
los
k- sin
se gsw
de erk
li ,
ke co
ver os
skr te
ali we
ng ns
sal du
ond id
erg el
aan
ik
.
na
Dan
vol vo
g re
egt ko
er
m
noo
in
dwe
ndi di
g e
ook aa
die
nd
(ge
ui
est
eli di
k- ng
sed va
eli
n
k)
di
ver
e
skr
aal de
de rd
vis e
ie g
op
e-
die
br
bet
eke ui ■
nis k
van va
Chr n
ist di
e gs
ti no
en er
ge vi
bo r
oi sy
e, go
na ds
am di
li en
k st
di ig
e -
us s
us e-
No de
rm li
at ke
iv le
us we
. op
In aa
di rd
e e.
28
ti
en Di
ge e
bo le
oi we
e va
vi n
nd da
di nk
e ba
ge ar
lo he
wi id
ge va
di n
e di
no e
rm ve
en rl
ri os
te ra
in le
Ch li
ri ef
st de
us ge
wa bo
ar d
va in
n 'n
di al
e sy
He di
id ge
el ko
be sm
rg ie
se se
Ka ve
te rb
gi an
sm d
es
28
oo
Vgl
k
.
sp
bv.
re
J.A
ek
.
)
Hey
mo
ns:
et
Die
eg
nuw
te
e
r
men
st
s
ee
ond
ds
erw
va
eg,
nu
197
it
0,
di
p.9
e
4.
se
nt 51
 Die n
etie
s
se
y
in
kosm d
iese i
same g
hang
-
(ver
v
volg
) - e
prof r
0 F s
M
k
Stra
r
uss
a

g l

e e

s n

i d

e e

n
p

w e

o r

r s

d p
e

e k

n t
i

n e

u f

e
v

i a

n n

d 1

i 1

e
G

e e

e r
e
f u
o i
r t
m l
e e
e g
r
d n
- i
S e
k .
o
l (
a O
s o
t k
i
e h
s i
e e
r
g -
o u
d i
s t
d
i b
e l
n y
s k
t
i h
g o
- e
s d
e a
d n
e i
l g
i
k d
e i
e
 o
n t
i e
e l
- e
C s
h
r e
i n
s
t T
e h
l o
i m
k a
- s
w
y d
s i
g e
e
r t
i e
g o
e l
o
e g
r i
f e
e s
n e
i
s i
n
v s
a i
n g
t
A e
r
i v
s e
t r
t e
r i
o e
e ,
b w
e a
l a
r

h o

e o

t r
r
.
e
)
e
d
4.6
s
Die
rig d
tin i
g- e
tee G
nst r
ell i
ing e
tus
k
sen
s
God
e
en
w
Kwa
ad y

D s

i g

e e

s r

o e

g e

e t

n i

a e

a s

m b

d e

e s

g i

o n
h
e a
t n
, k
h l
e i
t k
w e
a f
a o
r u
s t
k i
y e
n w
l e
i i
l n
o s
j e
u t
i s
s t
a e
s e
g d
e s
v d
o e
l u
g r
v d
a i
n e
h g
i e
e s
r k
d i
i e
e d
a e
a n
n i
v s
v i
a s
n t
d e
i b
e y
w d
y i
s e
b a
e a
g r
e d
e v
r a
t n
e d
e i
n e
d s
i e
e d
e e
t l
i i
e k
k e
o o
r n
i t
g v
i a
n n
e g
l .
e G
p o
l e
e d
k e
e n
n k
t w
u a
a t
d s
v t
i r
n u
d k
e t
g u
t u
e r
r o
i o
n r
g s
e p
e r
n o
m n
o k
d l
a i
l k
e e
a t
s u
p i
e s
k t
o e
f n
t i
i e
p -
i t
e e
s n
e d
e i
n e
t p
i s
t t
e e
i o
p r
e e
n p
b e
a i
a s
r v
d a
i n
t u
d i
i t
e d
a i
p e
p r
e e
l l
w i
a g
t i
i e
n u
e s
l e
k p
e o
n s
o i
r s
m i
a e
t -
i k
e e
w u
e s
d e
a v
a a
d n
b d
e i
g e
m i
e d
n a
s a
l n
i d
k i
e e
h s
a e
r n
t t
i r
n a
g l
e e
h l
o i
o e
r f
s d
a e
a g
m e
h b
e o
i d
d .
o V
f a
o n
n u
g i
e t
h h
o i
o e
r r
s d
a i
a e
m k
h e
e u
s b
e e
o h
n e
t e
v r
a s
n e
g n
d d
i e
e r
m i
e g
n t
s i
l n
i g
k e
e n
n d
o A
r n
m k
a a
- n
t
i h
e a
w n
e d
a e
k l
t i
l n
e g
w m
e e
s t
y
a r
l e
l l
e
i ,
g j
i u
e r
u i
s d
e i
a e
p s
p g
e o
l e
a d
a o
n f
g s
e l
d e
u g
i ,
w g
o o
r d
d s
a d
s i
s e
o n
s s
i t
a i
a g
l g
g o
o e
e d
d o
o f
f s
s l
l e
e g
g ,
e i
k s
o i
n e
o o
m p
i s
e e
s d
g e
o l
e i
d k
o e
f h
s a
l n
e d
g e
, l
e i
. n
s g
. e
m a
. s
D d
i i
e e
A v
r e
i r
s m
t y
o d
t i
e n
l g
i v
e a
s n
e u
v i
t n
e h
r i
s e
t r
e d
s i
( e
b v
e e
w r
a b
n a
d n
e d
l i
s m
t -
e pl
e is
d ee
s r
d da
i t
e da
g ar
o
u tu
e ss
m en
i po
d si
d si
e e
w ka
e n
g we
! es
) tu
s ss
o en
u go
i ed
en el
kw ke
aa tu
d, ss
d. en
w. -
s. ke
us
da e,
t wa
di t
e pr
re in
li si
gi pi
eu ee
se l
an ui
ti tg
te es
se lu
de it
rh is
al ,
we to
ni g
e mo
vo on
ls t-
tr lik
sou
ek wee
ge s.
ld
ni Ui
e t
en di
da e

t af

ge va

vo l

lg va

li n

k di
e
me k
ns di
li e
ke ve
ha rs
rt ke
, id
ge en
ge he
e id
in v
di i-
e si
on es
ge op
ho di
or e
sa et
am ie
he se
id in
aa di
n e
di ge
e sk
se ie
nt de
ra ni
le s
li hu
ef l
de di
ge ep
bo st
d e
va ri
n gt
Go in
d, gg
on ew
tv en
an de
g dr
oo
yf ni
- e,
kra bl
g.
ed
di
Ho
e
ew
si
el
st
on
em
s
at
ge
ie
en
se
ui
pe
tv
rs
oe
pe
ri
kt
ge
ie
be
f
ha
wa
nd
t
el
on
in
s
g
al
va
ga
n
an
di
de
e
ui
ge
tg
sk
es
ie
ti
de
pp
ni
el
s
he
va
t
n
to
di
g
e
we
ti
l
ek
de
ge
eg
ge
li
e
k
he
di
t
e
be k
oo ka
rd n
el to
in et
gm s.
aa
ts
ta 52
f
wa
ar
aa
n
on
s
di
e
be
la
ng
ri
ks
te
st
ro
mi
ng
e
in
di
e
ge
sk
ie
de
ni
s
va
n
di
e
et
ie
 Die k
etie (w
se
aa
in
r
kosm
iese on
same s
hang re
(ver ed
volg s
) -
en
prof
ke
D F
M le
Stra st
uss ro
mi
Va ng
nu e
it aa
di ng
e es
ho ti
ek p
va he
n t)
di ,
e bl
el yk
em di
en t
te wa
re tt
gr er
on be
db la
eg ng
ri ri
pp ke
e ro
va l
n di
di e
e lo
et sw
ie ik
ke ni
li s
ng ge
va sp
n ee
di l
e he
se t.
ns Te
it lk
ie en
we s
an is
al di
og e
ie la
in as
di te
e kr
mo it
da er
le iu
st m
ru vi
k- r
tu di
ur e
va me
n ns
di li
e ke
et ha
ie nd
se el
as in
pe ge
k ve
in rs
di ku
e if
ge na
sk ps
ie ig
de ie
se gg
lu eb
s- ri
en ng
on .
lu Di
s, e
py he
n do
en ni
pl sm
es e
ie (a
r, fg
se el
lf ei
be va
vr n
ed di
ig e
in Gr
g ie
en ks
on :
be he
vr do
ed ne
ig =
in ge
g no
of t)
na st
de el
rg et
el ie
ik s-
e ko
ge rr
vo ek
el te
en ha
s nd
te el
ru in
ge .29
by Oo
vo k
or di
be e
el ed
d em
ge on
ly is
k me
aa on
n tk
di om
e ni
st e
re aa
we n
na 11
n tr
ge ek
vo va
el n
va se
n l
we f-
lb be
eh vr
ae ed
wa ig
ar in
in g
py ni
ng e
ev (a
oe fg
le el
ns ei
ve va
rm n
y eu
mo da
et im
wo on
rd ia
= st
di aa
e n-
be ba
si ar
t in
va sa
n me
11 ha
go ng
ei me
e t
ge di
es e
, ve
ge rs
lu ki
kk ll
ig en
we de
es no
). rm
Ge at
lu ie
k we
is as
eg pe
te kt
r e
sa (d
am en
me k-
t ge
bl lu
yd k
sk en
ap bl
st yd
ee sk
ds ap
sl ,
eg et
s ie
be se
ge in
lu di
k e
en an
bl al
yd og
sk ie
ap se
, ve
ju rw
ri ys
di in
es g
e da
ge ar
lu va
k n
en na
vr di
eu e
gd fu
e, nd
ge er
lo en
of de
sb ro
ly l
ds va
ka n
p di
en e
ge ps
lu ig
k, ie
e. se
s. as
m. pe
) k
en in
ma di
g e
da me
ar ns
om se
no al
rm e
at en
ie ti
we pi
le es
we ge
no di
oi ff
t er
op en
si si
gs ee
el rd
f e)
ge ge
st lu
el k
wo ka
rd n
as om
ho ge
og ke
st er
e d
do sl
el eg
va s
n ve
di rk
e ry
me wo
ns rd
se de
be ur
st re
aa li
n gi
ni eu
e. s-
Wa be
re pa
(m al
od de
no d
rm i
ge e
- m
ho o
or
sa d
am a
he
id l
.30 e
s

D t

i r

e u

u k

i t

t u

l u

e r

g v

v a

a n

n d

d i

i e

e e

b t

i i

o e

t s

i e

e a

s s

e p

a e

n k

a t

l r

o e

g f

i o

e n

i s

n a
a
n r
i a
n s
d t
i i
e p
v e
i r
t e
a n
l d
i e
s v
t o
i o
e r
s b
e e
s e
t l
r d
o .
m D
i i
n e
g g
e o
m u
e e
t r
A e
l e
b l
e v
r i
t r
S d
c i
h e
e m
i e
t n
z s
e l
 i hei
d -
k wat
daa
e rme
h e
gep
a aar
n d
gaa
- n,
uit
mon
Van d
uit in
ver die
ske tee
ie nde
hoe el
ke daa
is rva
egt n
er en
daa gev
rop olg
gew lik
ys gew
dat eld
die ig
naj vee
aag l
van pyn
psi en
gie sma
se rt
gen ver
ot oor
dik saa
wel k.
s
van Dik
wee wel
die s
eks wor
ess d
e - die
d.i
.
die 2 -9
oor
tre
din
g
van
die 30
nor
m
van
eti
ese
ewe
red
igh
eid
en
spa
ars
aam
woo ein
rd se
gel Sto
uk a,
ver Sen
sta eca
an ,
in het
die daa
oor rom
spr gel
onk eer
lik dat
e die
sin men
van s
for bit
tui ter
n, wei
toe nig
val aan
(tu die
che gan
by g
Ari van
sto geb
tel eur
es) ten
of iss
noo e
dlo kan
t, ver
waa and
rui er
t en
bly daa
k rom
dat sy
die gel
oor uk
spr sle
ong gs
sdu kan
ali vin
sme d
wat in
ons die
by aan
die vaa
Gri rdi
eks ng
e van
den die
ke gan
ont g
dek van
het Bin
, ge.
ook Tip
in ies
die fat
eti ali
ek sti
deu es
rwe lee
rk. f
Die die
Rom noo
dlo is
tsg maa
eda r
gte die
ook wer
na eld
in se
die bel
uit oop
spr .
aak
: 53
Dit
Die le
etie
se we
in
'.
kosm
iese Se
same
hang de
(ver li
volg
) - k
prof go
D F
M ed
Stra ha
uss
nd

de el

li di

ng e

e me

be ns

st wa

aa nn

n ee

in r

di hy

e le

ei we

s be

va sk

n er

'e m,

er se

bi de

ed li

vi k-

r sl

di eg

e wa
nn
ee da
r ar
hy op
le da
we t
ne hi
em er
. di
Sy e
te aa
se np
wo ak
rd in
: st
Ek ry
is d
le is
we me
wa t
t di
wi e
l aa
le rd
we va
te n
mi le
dd we
e nd
va e
n di
le ng
we e
. se
Ve lf
le ,
et wa
ic nt
i di
wy e
s me
eg ns
te en
r ta
ll e
e in
di se
er t
e va
ka n
n di
sl e
eg ko
s mm
le un
w is
e me
de ko
ur m
di na
e yo
do re
od in
ma di
ak e
va op
n va
be t-
pa ti
al ng
de da
le t
we be
ns pa
vo al
rm de
e! da
te
Di ri
e el
ma e
te ei
ri en
al do
is ms
ti -
es en
pr u
od va
uk n
si go
e- ds
ve di
rh en
ou s,
di re
ng g
e en
as mo
so ra
ge al
na .'
am Di
de e
be ga
ne ns
de e
bo af
u lo
ee op
ns va
yd n
ig al
be le
pa me
le ns
nd ev
is er
vi ho
r u-
di di
e ng
id e
eo (d
lo ie
gi et
es ie
e se
bo in
bo ge
sl te
ui se
t) -
is si
du nt
s es
ee e
ns wa
yd t
ig ge
di d
al e-
ek te
ti rm
es in
ma ee
te rd
ri sa
al l
is ui
ti tl
es oo
be p
pa op
al di
d e
de we
ur rk
di er
e sp
vo ar
or ad
tg ys
an .
gw Di
et e
va hu
n ma
te ni
se st
- ie
an se
ti we
te es
n- te
sk ve
ap rtr
si aa
de g
aa of
l te
la ve
at rs
in ne
hi l -
er da
di ar
e aa
ko n
ns sa
tr l
uk eg
si te
e r
sl no
eg oi
s t
aa on
n tk
di om
e ka
me n
ns wo
di rd
e ni
'v e!
r Da
y- t
he hi
id er
' di
om e
di aa
e np
pr ak
os in
st of
ry mi
d n
is of
me me
t er
di ge
e ly
wa ke
re pr
st od
an uk
d si
va et
n oe
sa st
ke an
, de
bl ,
yk gr
al ee
da t
ar ve
ui rs
t ki
da ll
t e
te in
n st
sp aa
yt ts
e i
va n-
n ri
pr gt
es in
ie g,
s se
di de
es li
el ke
fd or
e, de
en ef
go on
ds s
di hi
en er
st te
ig en
e oo
oo r
rt vo
ui or
gi be
ng el
e de
be aa
st n
aa wa
n. ar
di
In e
di me
e ns
id li
ea ke
li et
st ie
ie se
se oo
st rd
ro ee
mi l
ng ge
e ly
in kg
di es
e te
wy l
sb wo
eg rd
ee me
rt t
e es
tr te
ti in
es di
e e
wa et
ar ie
de k
ri va
ng n
, Ka
me nt
t he
'g t
oe on
ie s
sm re
aa ed
k' s
. ve
(N rw
a ys
di .)
e
ra So
si nd
on er
al om
is ve
ti rd
es er
- e
id oo
e rs
a- ig
li te
st li
ie ke
se vo
pl or
ig be
sg el
ed de
ag by
te te
ha g
al da
, t
ka di
n e
on ve
s rs
re ke
ed id
s en
me he
t id
vo st
ld ro
oe mi
nd ng
e e
we in
te di
ns e
ka ge
pl sk
ik ie
e de
ve ni
ra s
nt va
wo n
or di
di e
ng et
vo ie
ls k
ta st
an ee
me ds
t en
di ke
e le
op fa
me se
rk tt
in e
va to
n t
Go di
ds e
ry Go
ke d
sk va
ep n
pi Sk
ng ri
sw ft
er e,
kl in
ik so
he nd
id ig
ve e
ra af
bs va
ol l
ut on
ee tw
r yk
he he
t, t.
en Sl
da eg
ar s
me in
e Ch
te ri
ge st
ly us
k wo
di rd
e di
to e
eg me
an ns
gs we
po er
or he
t rb
or -
e he
to rb
t or
di e
e ha
li rt
ef ka
de n
di di
en e
s me
va ns
n we
Go er
d to
Dr t
ie 'n
- op
en Go
ig d-
me ge
t ri
di gt
e e,
he Ch
le ri
ha st
rt el
en ik
sl -
eg wy
s sg
va er
n- ig
ui ge
t fu
di nd
e ee
Ch rd
ri e
st (e
us n
 ge
Die
en
Ge etie
re se
fo in
rm
kosm
ee
rd iese

- same
Sk hang
ol
(ver
as
ti volg

es ) -
te prof
o-
D F

Stra

uss

lo

gi

es

ve

rs

kr

aa

ld

e)

be

si

nn

in

oo
54
r
 on
di
s
e ge
ge
et e
is
ie in
se al
sy
fa di
ge
se ve
rv
t
le
va gt
he
n id
bi
di
nn
e e
di
we e
ry
rk
k
li ge
sk
kh ak
ee
ei rd
d e
sk
ko
ep
m,
pi
so
ng
os
so
wa
rd
t
e
di
va
t
n
aa
Go
n
d.