Nr.

3-4 STUDIME FILOLOGJIKE 2009

DISKUTIME

ARISTOTEL SPIRO

EVOLUCIONI PARALEL I NYJAVE TE PERPARME

E TE PRAPME Nii cJUHEN snqnn

Nd nderim td Holger Pedersenit (1867-1953)

Prapavendosja e nyjes shquese eshte nj€ nga ballkanizmat kryesore

qE haset nd shqipe, rumanishte, bullgarishte dhe maqedonishtel. Ne
gjuhen shqipe problemi i nyjave €shte nga me te diskutuarit. Nje
literature e gjere e deshmon kete. Mund te p€rmendim ketu emrat e disa
gjuhEtar€ve, si F. Bopp, D. Camarda, G. Meyer, H. Pedersen, N. Jokl, A.
Graur, N. Mjeda, M. La Piana, S. Riza, E. Qabej, B. Bokshi, Sh. Demiraj,
K. Topalli, M. Domi, I. Ajeti, F. Agalliu, E. Likaj, A. Dhrimo etj., te cilet
kand kontribuar ne nj€ menyr€ ose nje tjeter gjat€ dy shekujve t€ fundit
per zgjidhjen e k€tij problemi te mprehte te gjuhes shqipe2. Ky problem
€shte shfaqur ne formen e nje debati te vazhduesh€m rreth pyetjeve:
"Cila esht€ origjina e nfes shquese te prapavendosur ne shqipe? ","Cila
eshte me e hershme, nyja e perparme apo nyja e prapme? "dometh€ne
"Nya e perparme ka rrjedhur nga nyja e prapme apo perkundrazi nyja e
prapme ka rrjedhur nga nyja e p6rparme?".
Studiues te ndryshem u kane dh€ne pergjigje td ndryshme k€tyre
pyetjeve duke paraqitur secili argumentet e veta.
Dy jane tezat kryesore p€r origjinen e nyjes3:

' Me termin "maqedonishte" n€nkuptojm€ k€tu gjuhen sllave jugore, qe flitet ne

ish-Republikdn Jugosllave t€ Maqedonisd, e cila nuk ka lidhje me guhdn e maqedoneve
te lashtd. Historikisht €sht€ dialekt i bullgarishtes, por pas Luftes II Botdrore €shte
p€rprrnuar si gjuhe e vegante (Shih Sh. Demiraj, Gjuhesi ballkanike, Akademia e
Shkencave e Shqiperise, Tiran€, 2004: 7 6-77 , 79).
2
Nje pamje mjaft informuese jep S. Riza, i cili p€rshkruan n€ m€nyrd kritike
historikun e trajtimeve te nyjave kryesisht ndp€r tekstet gramatikore e shqipes (shih:
"Historiku e kritika e trajtimeve t€ deritanishme te nyjave te shqipes nga gramatikanel
p€rshkrues", Studime filologjike, 3-4, 1991 : 87-1 15).
'Shih me gjere: Sh. Demiraj, Gramutik€ historike e gjuh€s shqipe. Tirane, 1985:
308.
 r64 Aristotel Spiro
1) Nyja e perparme eshte m€ e vjet€r se nf a e prapme (shquese).
Paravendosja €shte paresore. Nyja e perparme shqiptohej se bashku me
emrin paraprijes dhe u interpretua si pjes€ e tij. vrlimisht, u rishfaq ne
pozicionin e saj te zakonshem, sipas formules origjinale emdr * nyjd +
mbiemdr.
2) Nla e prapme (shquese) eshte me e vjeter se nyja e perparme.
Prapavendosja esht€ paresore. Paravendosja rrodhi prej saj permes
p€rseritjes s€ nf es sd prapme,
Teza e pare eshte formuluar nga H. Pederseni dhe u pdrqafua edhe
nga A. Graur (kur trajton nyjat e rumanishtes), B. Bokshi, S. Riza etj.
Pika m€ e dob€t e kesaj teze shprehet me pyetjen: Si ka rnundesi qe nyja
td ekzistoj€ ne fillim te mbiemri pa pasur funksion shques? Si u be e
mundur q€ nyja e prapme te marre nj€ funksion shques, perderisa ky nuk
ekzistonte tek nyja e perparme? Si, pra, e ka fituar funksionin shques tek
emn /
Teza e dyte €shte formuluar nga E. Qabejs. Eshte perkrahur
vrlimisht nga Sh. Demiraj6, K. TopalliT ed. dhe pergyith€sishi ka qene
o
s. Riza rnendon se "parandejtimi dhe prapangjitja e nyjds shquese ishin barabar
primard ne kushte kategoriale dhe sintaksore te pabarabarta" ("Probleme t€ nyjave te
shqipes", Studirnefilologlike, l, 1982:12i) dhe ngjashmerisht B. Bokshi mendon se
nyja shquese e shqipes ka ndryshuar vendin nga paravendosja nd prapavendosje
(Prapavendosja e nyjds n€ gjuhet ballkanike, Tirane 2008: 88, 157-158). Te qenet e nj€
nyje shquese t€ paravendosur ne shqipe €shte nj€ hipotezd e pad€shmuar dhe e
pavertetuar nga asnje studiues. Supozimi mbeshtetes se mund te kete pasur nje periudhd
qd shqipja nuk kishte fleksion dezinencial nominal (B. Bokshi, po aty, 88-89) del i
pavdrtetuar. Lihet te n€nkuptohet sikur nga koha e mbaresave i. e. ne kohen e
mbaresave td sotme ka pasur njd "intermezzo" pa mbaresa rasore, gj€ qe nuk mund td
provohet. Mendimi i B. Bokshit se "shqipja kishte mbetur pa fleksion dezinencial
nominal q€ n€ prag td huazimeve latine" (po aty, 93) duke marrd vegori analitike
vdshtird se pranohet, meqenese duhet argumentuar bindshem cilat mund t€ kene qen€
arsyet e kthimit te rish€m drejt sintetizmit. K. Topalli, nga ana e tij, e shpjegon shfaqjen
e nyj€s se prapme p€rmes nje sintagme gjenitivale tdtipit "*i mish i rtash, ku secili em€r
ka marr€ para tij p€remrin deftor, q€ sh€rben p€r ta shquar at€" (K. Topalli, Nyjat e
shqipes, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Gjuhesise dhe i Let€rsise, Tirane
2009: 63-65). Ky mjedis sintaksor duhet t€ shfaj€soj€ perdorimin e nj€kohshem t€ te
njdjtit mjet gramatikor (d€ftorit) dhe shprehjen e raporteve t€ var€sis€ rne formen
emerore. Pra, si shprehen raportet e vardsise mes gyrnty'rds s6 dyte (*i dash), p€rderisa
deftori mbetet nd rasdn emdrore? Argumenti i rendit td glymtyr€ve nrbetet i dyshirnte,
pasi re-ndi si shprehes raportesh varesie mbetet ketu ne kuadrin e njd supozimi.
5 E. qabei,
"Rreth disa g€shtjeve t€ historise se gluhes shqipe", Buletini i
Universitetit Shtet€ror td Tirands, Seria Shkencat Shoqdrore. 3, 1963:78.
 Evolucioni paralel i nyjave te p€rparme e te prapme ,.. 165

pranuar heshtazi si teza zyrtare ne gjuhesine shqiptare te pasluftes. Pika

me e dobet e kesaj teze shprehet me pyetjen: Si ka mundesi qe t€
shkeputet nj€ element aglutinativ e te dale si element i pavarur, qofte
edhe i p€rs€ritur? Cila ka qen6, pra, nevoja e perseritjes mekanike te
nyjes se prapme dhe e knjimit t€ nje elementi tjeter t€ ngjashem
fonetikisht me te?
Artikulli yne eshte nje perpjekje per te hedhur drite te re mbi
procesin e perftimit t€ nyjave shqipe (te perparme dhe t€ prapme).
Problemi per ne nuk eshte rendi kronologjik i perftimit, por menyra si
jane p€rftuar nyjat. Fjala mdnyrrT nenkupton pak a shum€ procesin
konkret te perftimit, te cilin e ka trajtuar i pari H. Pederseni me
shembullin e famshem pus i thelld. Duke ecur ne rrug€n q€ hapi H.
Pederseni (teoria e te cilit eshte kritikuart;, deshirojme ta rimarrim dhe ta
trajtojmd k€te gdshtje mbi nj1 baze te re. Dy jane pikat kryesore nga te
cilat nisemi per te shpjeguar procesin e lindjes se nyjes se prapme
shquese:

1. Trajtimi i procesit te lindjes se nyjes se prapme shquese nEbazl

te teorise se gramatikalizimtt.
2. Shkeputja e problemit te nyjave t€ perparme nga mbiemri dhe
vendosja si pikenisje e rases gjinore te emravee.
i
Procesi lindjes se nf ave te shqipes ka kaluar nep€r kat1r faza.
KEto faza kane pasur nje model t€ vetem, i cili ishte nd€rtimi "emdr *
element i praneivdnd -t emdr".
Nd€rlimi "emdr 'r mbiemer" lidhet me perdorimin e emlrzuar te
mbiemrave. Mjedisi m€ i mire p€r emerzimin e tyre ka qene rasa gjinore.
Me kalimin e kohes prapavendosja u be pozicioni i zakonshem i
mbiemrave. Shfaqja e dendur e nyjave ne nj€ kategori pothuajse t€
mbyllur si ajo e mbiemrave dha pershtypjen sikur nyja ishte pjese

6
Sh. Demiraj , po aty,313.
't Nyiat e shqipes, Tirand 2009: 176-177.
Shih, p. sh., Sh. Demiraj, Morfotogjia historike e shqipes, I, Universiteti i
Tirands, Fakulteti i Historise dhe Filologis€, Tirane 1973: 81; K. Topalli, po aty, 7 4-7 5.
e
Kjo teze gjendet e formuluar pdr her€ te par€ tek A. Spiro, "The Parallel
Evolution of Postpositive and "Prepositive" Articles in Albaniary Albanohellenicu, No.
2 (2000-2001): 46. Nga njEbazE e njejt€ niset edhe K. Topalli (Nyjat e shqipes, Tirane
2009: 61), i cili merr si pik€nisie te lindjes sd nyj€s shquese "sintagmen gjenitivale".
 166 Aristotel Spiro
p€rberdse e mbiemritlO. G.iithashtu, p€rdorimi i saj perpara emrave nd
gjinore, pavaresisht lidhjes se gliret gramatikore, la te njejten pershtypje,
sikur nyja ishte pjes€ e formes gjinore td emritr r.
Kur flitet p€r origjinen e nyjes se prapme, pranohet nga te githe se
ajo ka njedhur prej rye d€ftori anaforik. Kjo fazE karakterizohet nga
prania e deftorit anaforik dhe formalisht do te mund te interpretohej si
pranevenie dyesorel2. Skematikisht e paraqesim ne ket€ m€nyre:
(") emer * ddftor anaforik
ose
(b) emdr + fiald enklitike
Nje em€r mund te ishte gjymtyre drejtuese e nje emri tjeter. Skema
e sintagmds shnderrohet ne kete rast k€shtu:

(c) emer * ddftor anctfurik * emer

ose
(d) emer -t element i prandvdnd -t pdrcaktor
Emri i drejtuar eshte ne ras€n gjinore, Ne marrim si gyrntyre te
varur nje em€r, sepse kjo dshte edhe lidhja me e natyrshme. Vendi
karakteristik i mbiemrit duhet te kete qene edhe n€ shqipe p€rpara emrit,
gka deshmohet edhe prej strukturave te sotme te pronoreve qe
percaktojne emra farefisnore (p.sh. im ate, yt vdlla, e shoqja etj.). Kjo
sintakse, sot rudimentare, dikur ka qen€ e zakonshme edhe pdr shqipen.
Nje faze tjeter perben ate gjendje gramatikore kur d€ftori anaforik u
lidh aq ngusht€ me emrin paraprijes, saqe ndihej pothuaj si nje fiale me
t€. Duhet t€ perfytyrojme nje glendje te tille, kur deftori eshte kthyer
funksionalisht ne nyl€ te prapme, por ende nuk i eshte trupezuar emrit.
Skema ne kete faz€ transformohet ne kete menyre:
(e) emrjr I nyjd e prapme * emdr
Kjo eshte faza e pran€venies par€sore, n€ te cilen fiala e dikurshme
autonome shpreh rye kuptim gramatikor.
Gjithsesi, struktura trielementeshe nuk mund t€ mos interpretohet
perseri ne nje plan strukturor si struktura (d) emdr * element i prane)vene

'0 Ny;en e pdrparme e interpreton si pjese pdrbdrdse te mbiemrit edhe E. Qabej

(shih: po zty, 3,1963: 82).
lr Sh. Demiral
, Gramatik€ historike e gjuhds shclipe,Tirand, 1985: 306.
'' Ch. Lehmann, "Grammaticalization: Slmchronic Variation and Diacronic
Change", Lingua e Stile,3, 1985: 304.
 Evolucioni paralel i nyjave te perparme e te prapme ... 167

* pdrcaktor, e ctla kthehet kesisoj ne dominante. Ne kete faze d€ftori

anaforik €shte kthyer ne nyje shquese enklitike, por eshte njekoh€sisht
edhe element strukturor i domosdoshem i sintagmes.
Faza e tret€ esht€ ajo ku nyja shquese enklitike i bashkengjitet
emrit. Ketu hyn n€ veprim edhe dukuria e rianalizimit. Nen trysnine e
skemes s€ p€rgjithshme (d) emrjr -t element i prantivdnd + percaktor nuk
eshte veshtir€ qe nyja te rishfaqet si pjes€ e domosdoshme e struktures
sintaksore. Shmanget n€ k€te menyr€ zbrazEtia ndertimore qe do te
krrlohej pas pdrngjitjes se elementit enklitik. Vegse fiala e rishfaqur n€
ket€ perdorim €shte e zhveshur plotesisht nga funksioni shques. Mandej,
nuk mund te krijoj€ lidtrle sintagmatike me emrin paraprij€s, sepse nuk
ekziston nje nevoje e tille. I nji:jti mjet gramatikor do te perdorej pdr te
shprehur dy herE te rilejtin funksion.
Faza e katert p€rbehet nga ajo glendje gramatikore kur elementi i
pranevend i rishfaqur behet fiale proklitike, duke u lidhur ngushte me
fial€n pasuese, saqd fonetikisht duket sikur €shte nje fiale.
Kater fazat e mesiperme nuk duhen menduar si te ndara qart1 nga
njera-tjetra. Procesi ka ndodhur ne nje menyre gradualell. Boshtin e ketrj
procesi e p€rb€n ekzistenca e nj€ modeli sintaksor (skema e pergjithshme
(d) emdr * element i prandvdnd * percaktor) dhe jo e dy sintaksave (sig
shprehet S. Rizala;.
Studimi i origjines s€ nyj€s fillon nga emri dhe jo nga mbiemri,
sepse kategorine e shquarsise e kan€ emrat dhe jo mbiemrat. Perderisa
eshte kdshtu, edhe sintaksa qe duhet marr€ ne konsiderate e para eshte ajo
emer t emer. Sintaksa emtir * mbiemdr eshte edhe ne nje plan te
pdrgithshem teorik dytesore ne lidhle me sintaksen emdr * emdr.
Sintaksa emer -r mbiemer eshte edhe kronologjikisht dyt€sore.
Mbiemri u pdrdor ne pozicionin e emrit te gjinores, pra, si t€ thuash, ne
nj€ mjedis gramatikor emerzues te pershtatshdm per mbiemrin, meqenese
ginor.la tregon atribut. Rasti i diteve t€ javes €shte domethdnds per t€
ilustruar emerzimin e mbiemrave pas prapavendosjes se tyre mbi modelin
13
at!,332, "zhvillimi i tyre si nyja duhet te jet€ kryer, te
Sig thote Sh. Demiraj, po
paktdn, disa shekuj para p€rngjitjes sd tyre me emtat". Prania e nyj€s se prapme ne te
gjitha t€ folmet shqiptare e b€n at€ t€ mendoj€ pdr njd "vjetersi relativisht t€ madhe te
pdrngiitjes se formave rasore t€ nyjave td prapme" (po aty).
'o S. Rira, "Probleme td nyjave t€ shqipes", Studime filologiike, I, 1982: 123.
168 Aristotel Spiro

e emrave te gjinoresls. Sot p€rdoren te dy ndertimet: mbiemri i emerzuar

i
(p.sh., e hene) dhe paemerzuar (p.sh., dite e hene), por gjithsesi ne
pozicionin em€rzues te gjinores.
Megjith€se nyja e perparme u terhoq nga flala pasuese, ajo kurre
nuk u b€ pjese perb€rese e saj, Arsyeja eshte e thjeshtd: nyja e p€rparme e
ruajti lakimin e vet duke perseritur formalisht kategorite gramatikore te
emrit drejtuesl6.
Ne nje veshtrim me tradicional, lidhja specifike e dyfisht€ e nyjes
se perparme e perfshin kgte fiale me shume n€ sintakse, sesa ne
morfologji.
Prania e nyjes se perparme tek mbiemri dhe percaktoret e tjere
perkatds si dhe shqiptimi si nj€ fiale e vetme fonetike krijon pershtypjen
e qenies se nje fiale te vetme. Kjo ka krijuar iluzionin sikur mbiemri n€
gjuhen shqipe €sht€ i lakueshem. Kjo gje, me sa njohim, nuk eshte v€ne
ne dyshim asnjehere gjer m€ sotr7. Kete pershtypje e ka forcuar me
shume edhe klasa e peremrave pronore, ku, per shkak te perdorimit te
dendur, kane ndodhur shkrirje, rianahzime dhe riformime, me prani
dyfishe te nyjave te perparme (khs. tr! tyre, td saj etj. ). Shume shkelje te
normes letrare, qe ndodhin sot tek peremrat pronore, kane si arsye
ekzistencen dhe veprimin e modelit m€ te pergjithshem @) emer *
element i prandvtlns + percaktor (khs. lulet e jona, kdnget e juaja etj. )
Kjo pdrforcon tez€n tone per ekzistencen e ketij modeli sintaksor t€
p€rgithshem, i cili ka mundesuar funksionimin e vazhdueshem te nyjes
se perparme si nje fiale e mevetesishme.
Sa me e gjere te jete kategoria leksiko-gramatikore ku perdoret nla
e p€rparme, aq me te glireta behen lidhjet e nyjes me te. Keshtu, kjo
t5
H. Pederseni mendon se k€tu kemi te bejme me gjenitiva (Albanesische Texte
mit Glossar,Leipzig,l895: 138). Po kdshtu mendon edhe B. Bokshi (po aty,88, si dhe
"Emrat e ditdve t€ javes - ddshmi e nje gjendjeje te lasht€ td fleksionit em€ror t€
shqipes", Studime filologjike shqiptare, Konferencd shkencore, 2l-22 ndntor 2007.
Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovds - Akademia e Shkencave e Shqiperise,
Pnshtin€ 2008: 3 15-330).
16
ilshte e vertete se ekzistojn€ disa trajta pdrem€rore qe formalisht jan6 amalgama
dhe fonetikisht perbejne f,ale t€ p€rftuara nga p€rngitja e nyjds sd perparme dhe e
peremrit (Cje qe ne te shkruar pasqyrohet me fiald te vegante), por keto mund te
interpretohen si raste tE izoluarc jashtesistemore te dy serive te mbyllura leksiko-
gramatikore (nyj ave dhe peremrave).
'i Thuhet madje sikur kjo eshtd njd dukuri n€ shqipe sui generis dhe behet fiat€
plr lakim n€ balld td ljalds (! ! ! ) (shih Sh, Demiraj, po aty,3l7).
 Evolucioni paralel i nyjave te perparme e te prapme ... 169

lidhje eshte me e gliret para emrave n€ gjinore, ngushtohet tek mbiemrat,

ndersa tek peremrat pronore arrin deri ne shkrirje.
Nje pyetje deter me shume r€ndesi, p€rsa u perket nyjave, eshte: Si
ka mundesi qe nyja e perparme dhe ajo e prapme, te cilat lidhen shume
ngusht€ historikisht, p€rdoren afer njera-detres, i nglajn€ shume
formalisht nj€ra-tjetr€s, por t€ kene dallime ne funksione? p€rgjigja
eshtd kjo: Sepse nyja e perparme ka lindur ne nj€ rase te zhdrejte, sig
eshte gjinorja dhe funksioni i saj nuk mund te ishte shquarja. Kjo
perforcon bindjen se nyja e perparme e shqipes, e lindur ne kushte te
caktuara sintaksore, €shte edhe sot nje mjet thelbesor p€r shprehjen e
marredhenieve sintaksore te k€saj guhe. Ndikimi i saj eshte shtrire
pothuajse ne te gjitha kategorite morfologjike. Prania e saj eshte
shoqdruar negullisht me nje proces gramatikalizimi, ku ajo gjithsesi e ka
ruajtur pavar€sin€ e saj si njesi leksiko-gramatikore e nje lloji t6 vegante.

P€rfundime:
Gjuha shqipe nuk ka pasur asnjehere nf e shquese te paravendosur.
Nyja e perparme dhe e prapme kan€ rrjedhur se bashku nga i njejfi
ddftor anaforik.
Ekzistenca e modelit themelor emdr * element i pranevdnd -r
percaktor favorizoi shfaqjen paralelels dhe sintaksorisht te ndervarur t€
nyjave.
Nyja e perparme eshte element sintaksor dhe jo pjese e struktures
se fia16s pasuese. Keshtu, nyja e perparme nuk eshte pjese e mbiemrave
dhe po ashtu nuk €shte pjes€ e emrit n€ gjinore. Rrjedhimisht,
paranyjezimi eshte nje dukuri sintaksore dhe jo morfologjike ose
fialeformuese.

Bibliografi
Antt, I. - (1969) Historia e gjuhes shqipe (Morfologlia historike),
Prishtin€.
Bot<sttt, B. - (1984, 2008) Prapavendosja e nyjds nd gjuhdt ballkanike,
Akademia e Shkencave e Shqiperise, Tiran€.
r8
Per nje evolucion paralel td nyjave b€n f ale edhe Sh. Demiraj, po aty, 337, por
nuk sqaron se g'n€nkupton me kdtd dhe as si paraqitet ky evolucion.
170 Aristotel Spiro

Qaeel, E. - (1963) Rreth disa geshtjeve te historis€ s€ gjuhes shqipe,

Buletini i (Jniversitetit Shteteror tri Tirantis, Seria Shkencat
Shoqdrore,3, 1963.
Drnmer, Sh. - (1973) Morfologjia historike e giuhds shqipe,I, Tirane.
DEvIRRI, Sh. - (1975) Sistemi i lakimit ne giuhitn shqipe, Tirane.
DEtr,ttRAl, Sh. - (1985) Gramatikd historike e gjuhds shqipe, Tirane.
GRauR, A. - (1929) A propos de I'article postpos6, Romania, T. LV,
Paris, 1929:479-481.
GRlun, A. - (1937) Autour de l'article postpos6, Bulletin Linguistique,
Paris - Bucuregti, V (1937).
GRRUR, A. - (1967) De nouveau sur l'article postpos6 en roumain, Revue
Roumaine de Linguistique, Bucarest, 1.
Hotlnn, P. J. & Tneucot,1, E. C. - (1993) Grammaticalization,
Cambridge University Press.
Le Pt.R.Na, M. - (1939) Studi linguistici albanesi,I. Palermo.
LEHvANN, Ch. - (1985) Grammaticalization: Synchronic Variation and
Diacronic Change, Lingua e Stile,3, 1985'
MlEur, N. - (1934) Vrejtje mbi artikuj e pr€mna prones td giuhds shqipe,
Shkodre.
PEonnsEN, H. - (1894) Bidrag til den albanesiscke sproghistorie,
Festskrift tit Wthelm Thomsen, Kobenhavn, 248-257 (sipas Sh.
Demirajt i985).
PEoenSnN, H. - (1900) Die Gutturale im Albanesischen, Zeitschrift ftir
vergleichende Sprachforschung auf dem Gebiete der
indogermanischen Sprachen, begrundet von A. Kuhn, Berlin und
Giitersloh. 3611900 (sipas Sh. Demirajt 1985).
RrZA, S. - (1953) Nyjat e shqipes, Buletini i (Jniversitetit Shtetdror td
Tiranes, Seria Shkencat Shoqdrore, 4,1958.
RrZA, S. - (i959) Pronoret e shqipes, Buletini i Universitetit Shtetdror td
Tirands, Seria Shkencat Shoqdrore,2-3, 1959.
RIZA, S. - (1960) Pronoret e shqipes, Buletini i Universitetit ShtutAror te
Tirands, Seria Shkencat Shoqdrore, 3, 1960.
RIZA, S. - (1932) Probleme te nyjave t€ shqipes, Studime filologjike, l,
1982.
RrzA, S. - (1991) Historiku e kritika e trajtimeve td deritanishme te
nyjave te shqipes nga gramatikanet pershkrues, Studime
filologiike, 3-4, 1991.
 Evolucioni paralel i nyjave te perparme e te prapme ... 171

SrtRo, A. - (2000-2001) The Parallel Evolution of Postpositive and

Prepositive Articles in Albanian, Albanohellenica, 2, 2000-
2001.
ToraLLt, K. - (2009) Nyjat e shqipes, Tirane.

SUMMARY

THE PARALLEL EI/OLUTION OF POSTPOSITIVE AND PREPOSITIT/E

ARTICLES IN ALBAI{IAN

The article problem is one of the most disputed in the Albanian language.
This problem has been displayed as a permanent debate about such questions as
"What is the origin of the postpositive (definite) article in Albanian? " "Which
article is older, the prepositive or postpositive one?" that is "Did the prepositive
article derive from the postpositive one or, on the contrary, the postpositive
article derive from the prepositive one?".
Several researchers have responded differentiy to these questions, every
one of them presenting his arguments.
My article is an effort to shed a new light on the process that gave birth to
the Albanian arlicles (both prepositive and postpositive). According to my
opinion the main question is not the chronological order of the articles origin (as
it has been put so far), but the way through which Albanian articles came to life.
The word "way" entails more or less the real process of acquiring them, a
process with which H. Pedersen dealt first (his example pus i thelle * "deep
weli" is commonly known). Foliowing Pedersen's path, I intend to bring up this
problem again and to deal with it on a new basis.
There is a starting point, which consists of two preconditions that could
explain the birth of the postpositive (definite) and prepositive articles in
Albanian:
1. Considering the birth process of postpositive (definite) and prepositive
articles on the basis of the grammaticalization theory.
2. Detaching the probiem of the prepositive article from adjectives and
transferring it to the genitive case of nouns.
The process of the Albanian arlicles origin has passed through four
stages. These stages had one single pattem, which was the structure "noun *
adpositional element * noun".
The structure "noun + adjective" is related to the substantivated use of
adjectives. The best environment for their substantivization was the genitive
case. In the course of time postposition became the habitual position of
adjectives. The frequent appearance of the article in an almost closed category,
172 Aristotel Spiro
like adjectives, gave the impression that the article was a part of the adjective.
Its occurrence, too, before nouns in genitive, despite the loose grammatical
relation, left the same impression as if article was a part of the genitive form of
the noun.