Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Αιτιολογικές προτάσεις
Παραδείγματα:
Κείμενο 21: quod illic aurum pensatum est (επειδή εκεί ζυγίστηκε το
χρυσάφι)
Δευτερεύουσα Αιτιολογική πρόταση, ως επιρρηματικός
προσδιορισμός της αιτίας στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης.
Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod, εκφέρεται με Οριστική
Παρακειμένου (pensatum est), εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία.
Τελικές προτάσεις
Παράδειγμα:
Κείμενο 31: ut singularis proelii eventu cernatur: δευτερεύουσα
επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού
στο περιεχόμενο της κύριας. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο υt επειδή είναι
καταφατική˙εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι
κάτι το επιθυμητό, και συγκεκριμένα με υποτακτική ενεστώτα (cernatur),
γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (congrediamur) και αναφέρεται
στο παρόν ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων: ο σκοπός είναι δηλ. ιδωμένος
τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή, συγχρονισμός της
κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση, και όχι τη στιγμή της πιθανής
πραγματοποίησής του).
Παράδειγμα:
Κείμενο 43: ut primum exsulem deinde hostem te
viderem? δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση˙ εισάγεται
με τον συμπερασματικό σύνδεσμο ut επειδή είναι καταφατική˙ προηγείται η
επιτατική φράση in hoc.Εκφέρεται με υποτακτική (το συμπέρασμα στη
λατινική θεωρείται υποκειμενική κατάσταση)˙ συγκεκριμένα εκφέρεται
με υποτακτική παρατατικού (viderem) γιατί το ρήμα της κύριας είναι
ιστορικού χρόνου (traxit) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν. Έχουμε
ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί το συμπέρασμα είναι ιδωμένο
τη στιγμή της εμφάνισής του στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη
στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός της κύριας
με τη δευτερεύουσα πρόταση).
Σημείωση. Όταν το ρήμα της κύριας πρότασης είναι σε χρόνο ιστορικό, τότε
στη συμπερασματική πρόταση μπορεί να έχουμε υποτακτική του
παρακειμένου όταν, κατά την άποψη του ομιλητή, το αποτέλεσμα θεωρείται
ως πράξη ολοκληρωμένη (στο παρελθόν).
Χρονικές προτάσεις
Παράδειγμα:
Κείμενο 43: cum in conspectu Roma fuit (όταν είδες τη Ρώμη)
Δευτερεύουσα χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου
στο περιεχόμενο της κύριας. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο cum κι
εκφέρεται με οριστική γιατί εκφράζει μόνο το χρόνο και τίποτα άλλο.
Ειδικότερα με οριστική Παρακειμένου, καθώς αναφέρεται στο παρελθόν.
Παράδειγμα:
Κείμενο 38: dum vixit (όσο ζούσε)
Δευτερεύουσα χρονική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός
προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής
(quam Metellus multum amavit). Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο dum κι
εκφέρεται με οριστική, καθώς εκφράζει μόνο το χρόνο και τίποτε άλλο. Σε
σχέση με την αναφορική που προσδιορίζει δηλώνει το σύγχρονο και
ειδικότερα την παράλληλη διάρκεια.
β) Μια συνεχιζόμενη πράξη (= χρονική πρόταση), στη διάρκεια της
οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη (= κύρια πρόταση). Η χρονική
πρόταση εισάγεται μόνο με το dum (= ενώ) και εκφέρεται πάντα με
την οριστική του Ενεστώτα, οποιοσδήποτε κι αν είναι ο χρόνος της κύριας
πρότασης (για γεγονότα του παρελθόντος στην κύρια πρόταση υπάρχει
συνήθως Παρακείμενος ή ιστορικός Ενεστώτας).
Παράδειγμα:
Κείμενο
38: Caecilia, uxor Metelli, dum more prisco omen nuptiale petit fili
ae sororis (Η Καικιλία, η σύζυγος του Μετέλλου, ενώ επιδίωκε σύμφωνα με
αρχαίο έθιμο την εμφάνιση γαμήλιου οιωνού για την κόρη της αδερφής της)
Δευτερεύουσα χρονική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός
προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας. Εισάγεται με το
χρονικό σύνδεσμο dum κι εκφέρεται με οριστική, καθώς εκφράζει μόνο το
χρόνο και τίποτε άλλο. Σε σχέση με την προσδιοριζόμενη πρόταση
δηλώνει το σύγχρονο και πιο συγκεκριμένα μια συνεχιζόμενη πράξη
στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει η πράξη που δηλώνεται στην
κύρια.
Παραδείγματα:
Κείμενο 34: quod ut praedones animadverterunt (μόλις οι ληστές το
παρατήρησαν)
Δευτερεύουσα χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου
στο περιεχόμενο της κύριας. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ut κι
εκφέρεται με οριστική, καθώς εκφράζει μόνο το χρόνο και τίποτε άλλο. Σε
σχέση με την κύρια πρόταση εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.
Παράδειγμα:
Κείμενο 38: dum aliqua vox congruens proposito audiretur (μέχρι ν’
ακουστεί κάποια φωνή που ν’ ανταποκρινόταν στο σκοπό τους)
Δευτερεύουσα χρονική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός
προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας. Εισάγεται με το
χρονικό σύνδεσμο dum κι εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η πράξη
περιγράφεται ως προσδοκία ή επιδίωξη. Σε σχέση με την κύρια πρόταση
δηλώνει το υστερόχρονο.
Παράδειγμα:
cum P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venisset (όταν είχε πάει ο
Πόπλιος Κορνήλιος Νασικάς στον ποιητή Έννιο)
Δευτερεύουσα Χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός
του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον
ιστορικό – διηγηματικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με Υποτακτική,
γιατί ο ιστορικός – διηγηματικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη
σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί μια σχέση
αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους, ενώ είναι φανερός ο ρόλος του
υποκειμενικού στην υποτακτική. Ειδικότερα εκφέρεται με Υποτακτική
Υπερσυντελίκου (venisset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου
(Οριστική Παρακειμένου sensit) και δηλώνει το προτερόχρονο στο
παρελθόν.
β) Ο cum με οριστική έχει μια σειρά από ιδιαίτερες χρήσεις, στις οποίες δεν
μπορεί να τον αντικαταστήσει ο ιστορικός cum. Εκφράζει δηλαδή την
επανάληψη (επαναληπτικός), το ξαφνικό γεγονός (αντίστροφος cum)
κτλ.
Αντίστροφος cum: Ο σύνδεσμος cum με την οριστική του Παρακειμένου,
συχνά μαζί με το επίρρημα repente (= ξαφνικά), δηλώνει αιφνίδιο γεγονός.
Στην κύρια πρόταση (σε παρατατικό ή υπερσυντέλικο) υπάρχουν συνήθως τα
μόρια vix (vixdum), aegre (μόλις και μετά βίας) κτλ. Ο cum αυτός ονομάζεται
αντίστροφος (cuminversum).
Παραδείγματα:
Κείμενο 14: cum repente apparuit ei species horrenda: Δευτερεύουσα
χρονική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του
χρόνου στην κύρια πρόταση που προηγείται. Εισάγεται με τον
αντίστροφο cum, ο οποίος με οριστική Παρακειμένου δηλώνει
αιφνίδιο γεγονός (ονομάζεται αντίστροφος, γιατί το κύριο νόημα
βρίσκεται στη δευτερεύουσα και το δευτερεύον στην κύρια). Δηλώνει
το υστερόχρονο στο παρελθόν σε σχέση με την προσδιοριζόμενη
πρόταση. Μετά τον αντίστροφο cum υπάρχει το επίρρημα repente, ενώ στην
κύρια πρόταση (σε υπερσυντέλικο το ρήμα της) υπάρχει το επίρρημα vix.
Υποθετικοί Λόγοι
Παράδειγμα:
Κείμενο 43: si pergis: δευτερεύουσα υποθετική πρόταση, εισάγεται με τον
υποθετικό σύνδεσμο si, επειδή είναι καταφατική. Ο υποθετικός λόγος που
σχηματίζεται είναι: Υπόθεση: si pergis (οριστική ενεστώτα) Απόδοση:
manet (οριστική ενεστώτα) και δηλώνει ανοικτή υπόθεση στο παρόν.
Παράδειγμα:
Κείμενο 42: si (ego) in hunc animadvertissem: δευτερεύουσα
επιρρηματική υποθετική πρόταση που εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο
si, διότι είναι καταφατική. Ως προς τη μορφή σχηματίζει απλό, ευθύ
υποθετικό λόγο μαζί με την απόδοσή του, την κύρια πρόταση με ρήμα το
dicerent. O υποθετικός λόγος ανήκει στο β΄ είδος, το μη πραγματικό ή
το αντίθετο προς την πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα, η υπόθεση
εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (animadvertissem) και επομένως
αναφέρεται στο παρελθόν, ενώ η απόδοση εκφέρεται με υποτακτική
παρατατικού (dicerent) και αναφέρεται στο παρόν.
Εναντιωματικές προτάσεις
- Στην κύρια πρόταση υπάρχει συχνά το tamen (η παρουσία του οποίου μας
βοηθάει να αντιληφθούμε ότι η δευτερεύουσα πρόταση είναι εναντιωματική).
Παράδειγμα:
Κείμενο 24: etsi domi erat: δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική
πρόταση. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi και εκφέρεται με
οριστική (παρατατικού: erat), διότι εκφράζει μια πραγματική
κατάσταση, παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας
πρότασης.
Παραχωρητικές προτάσεις
Παραβολικές προτάσεις
Οι παραβολικές (συγκριτικές) προτάσεις είναι προτάσεις επιρρηματικές
που λειτουργούν ως β΄ όρος της σύγκρισης∙ ο πρώτος όρος είναι μια
άλλη πρόταση, συνήθως η κύρια.
β) με τους συνδέσμους ut, sicut (= ὡς, ὥσπερ, ὅπως)∙ στην κύρια πρόταση
υπάρχουν συνήθως τα επιρρήματα ita, sic κτλ. (= οὕτως, ὡδε)∙ οι προτάσεις
αυτές εκφράζουν τον τρόπο.
Παράδειγμα:
Κείμενο 27: ut dicis: δευτερεύουσα απλή παραβολική πρόταση, εισάγεται με
τον παραβολικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική επειδή η σύγκριση
αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται
αντικειμενική πραγματικότητα. Στην κύρια πρόταση υπάρχει το επίρρημα
ita.
Παράδειγμα:
Κείμενο 29: quanti nullam adhuc emerat: δευτερεύουσα επιρρηματική
απλή παραβολική πρόταση, του ποσού, που λειτουργεί ως β’ όρος σύγκρισης
(α’ όρος σύγκρισης είναι η προηγούμενη κύρια). Εισάγεται με την αναφορική
αντωνυμία quanti (που αποτελεί παραβολικό ζεύγος με το tanti που
προηγείται στην κύρια) και εκφέρεται με οριστική (emerat), γιατί η σύγκριση
αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται αντικειμενική
πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, με οριστική υπερσυντελίκου, γιατί
αναφέρεται στο παρελθόν και δηλώνει το προτερόχρονο σε σχέση με την
κύρια πρόταση.
Παράδειγμα:
Κείμενο 20: Η φράση quasi moriturum αποτελεί βραχυλογία που δηλώνει
παραβολή και ισοδυναμεί με τη δευτερεύουσα υποθετική παραβολική
πρόταση: “quasi is moriturus esset”. Χρησιμεύει ως β΄ όρος σύγκρισης
με α΄ όρο το ρήμα miseratur, εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο
quasi, εκφέρεται με έγκλιση υποτακτική, γιατί η σύγκριση αφορά μια
υποθετική πράξη ή κατάσταση, χρόνου παρατατικού της ενεργητικής
περιφραστικής συζυγίας, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (άμεσα από το
miseratur (ενεστώτας αντί παρατατικού λόγω λατινισμού του dum), έμμεσα
από το delatus est (ιστορικός παρακείμενος) και δηλώνει το υστερόχρονο στο
παρελθόν και σχηματίζει σε συνδυασμό με την απόδοση υποθετικό λόγο του
απραγματοποίητου.
- Στις προτάσεις αυτές τηρείται γενικά η ακολουθία των χρόνων (όπως στις
υποθετικές).
Αναφορικές προτάσεις
Παραδείγματα:
Κείμενο 21: pro quo immensam pecuniam acceperunt (για το οποίο
πήραν ως αντάλλαγμα ένα τεράστιο χρηματικό ποσό)
Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση που προσδιορίζει τη
λέξη Capitolium της κύριας. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo,
ειδικότερα έχουμε εμπρόθετη εισαγωγή: pro quo, κι εκφέρεται με Οριστική.
Παραδείγματα:
Κείμενο 42: qui non videat coniurationem esse
factam: δευτερεύουσα αναφορική επιρρηματική συμπερασματική
πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui non (= ut is non) που
βρίσκεται μετά τη λέξη tam (το tam βοηθά στον εντοπισμό της αναφορικής
συμπερασματικής) και είναι αρνητική. Εκφέρεται με υποτακτική, διότι το
συμπέρασμα στη λατινική είναι μία υποκειμενική κατάσταση και
συγκεκριμένα με υποτακτική χρόνου ενεστώτα (videat), διότι εξαρτάται από
το ρήμα της κύριας πρότασης (intellego) που είναι αρκτικού χρόνου
(ενεστώτας) και επομένως δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν. Υπάρχει
ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο
τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της
πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα
πρόταση). Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος
στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το intellego.
Κείμενο 42: qui aut ea, --- ,non videant: δευτερεύουσα αναφορική
επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική
αντωνυμία qui non (= ut ei non) και είναι αρνητική. Εκφέρεται με
υποτακτική, διότι το συμπέρασμα στη λατινική είναι μία
υποκειμενική κατάσταση και συγκεκριμένα με υποτακτική χρόνου
ενεστώτα (videant), διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (sunt)
που είναι αρκτικού χρόνου (ενεστώτας) και επομένως δηλώνεται το σύγχρονο
στο παρόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, διότι το
συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του
ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του
(συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). Λειτουργεί ως
επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο περιεχόμενο της
κύριας πρότασης με ρήμα το sunt.
Παράδειγμα:
Κείμενο 27: quae dura et acerba nascuntur: δευτερεύουσα αναφορική
πρόταση, προσδιοριστική στο εννοούμενο ea της κύριας (ή υποκείμενο στο
fiunt,) εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με οριστική
γιατί εκφράζει το πραγματικό και συγκεκριμένα με οριστική ενεστώτα
(nascuntur) γιατί αναφέρεται στο παρόν.
Παράδειγμα:
Κείμενο 21: Quod illic appensum civitati nomen
dedit: κύρια πρόταση κρίσης
(Η αντωνυμία quod μετά από ισχυρό σημείο στίξης και εφόσον δεν υπάρχει
άλλη κύρια πρόταση στην περίοδο εισάγει κύρια πρόταση και ισοδυναμεί με
δεικτική αντωνυμία: id)
Πλάγιες ερωτήσεις
Παραδείγματα:
Κείμενο 45: quae apud Ciceronem gerantur (τι συμβαίνει στο
στρατόπεδο του Κικέρωνα)
Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας που λειτουργεί
ως αντικείμενο στο ρήμα της κύριας (cognoscit). Εισάγεται με την
ερωτηματική αντωνυμία quae κι εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση
δίνει μια υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της ερώτησης.
Ειδικότερα εκφέρεται με υποτακτική Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό
χρόνο (cognoscit Ορ. Ενεστ.) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.
Βουλητικές προτάσεις
Παραδείγματα:
Κείμενο 45: ut ad Ciceronem epistulam deferat (να μεταφέρει ένα
γράμμα στον Κικέρωνα)
Δευτερεύουσα βουλητική πρόταση που λειτουργεί ως άμεσο αντικείμενο στο
ρήμα της κύριας (persuadet). Εισάγεται με το βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί
είναι καταφατική, κι εκφέρεται με υποτακτική, καθώς το περιεχόμενό της
είναι κάτι το απλώς επιθυμητό.
Ειδικότερα εκφέρεται με υποτακτική Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό
χρόνο (persuadet Ορ. Ενεστ.), έχουμε δηλαδή συγχρονισμό της κύριας με τη
δευτερεύουσα (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων).
Ουσιαστικές Συμπερασματικές
Ενδοιαστικές προτάσεις
Προτάσεις του quominus και του quin ακολουθούν και μετά από εκφράσεις
όπως: per me stat quominus (χάρη σε μένα
δεν...), non multum abest quin (λίγο λείπει να...), facere non possum quin (δεν
μπορώ να μη...).
Τέλος, προτάσεις του quin ακολουθούν μετά από ρήματα ή εκφράσεις που
σημαίνουν «δεν αμφιβάλλω (ότι)»,
όπως non dubito quin, non est dubium quin κτλ.
ut + Οριστική
Χρονικές, Παραβολικές
ut + Υποτακτική
Τελικές, Επιρρηματικές Συμπερασματικές, Ουσιαστικές Συμπερασματικές,
Βουλητικές, Ενδοιαστικές, Παραχωρητικές
amaturus-a-um sim
amaturus-a-um sis
amaturus-a-um sit
amaturi-ae-a simus
amaturi-ae-a sitis
amaturi-ae-a sint
amaturus-a-um essem
amaturus-a-um esses
amaturus-a-um esset
amaturi-ae-a essemus
amaturi-ae-a essetis
amaturi-ae-a essent