Você está na página 1de 20

1.

Œuvres de Descartes
• Abrégé de musique (compendium musicæ), texte et trad. F. de Buzon, Paris, puf, 1987.
• Abrégé de musique, trad. P. Dumont, Paris, Klincksieck, 1990.
• Cartesius, texte établi par V. Carraud, in Archives de philosophie, 48, 1985, Bulletin cartésien
XIV, p. 1-6 (notation abrégée Carraud).
• Correspondance avec Arnaud et Morus, trad. Clerselier, éd. G. Rodis-Lewis, Paris, Vrin, 1953
(notation abrégée : éd. Rodis-Lewis).
• Correspondance de Descartes, éd. C. Adam et G. Milhaud, 8 vol., Paris, Alcan puis puf, 1936 à
1963.
• Discours de la méthode, texte et comm. É. Gilson, Paris, Vrin, 1987 (notation abrégée :
Commentaire).
• Écrits physiologiques et médicaux. Pensées sur la génération des animaux et autres textes, texte
et trad. V. Aucante, Paris, puf, 2000.
• L’entretien avec Burman, éd., trad. et annot. J.-M. Beyssade, Paris, puf, 1981 (notation abrégée
J.M. Beyssade).
• L’homme de René Descartes, et la formation du fœtus, avec les remarques de Louis de La
Forge, éd. de 1664 (réimpr. fac simile J.-C. Bailly, Paris, 1985).
• L’homme de René Descartes, et la formation du fœtus, avec les remarques de Louis de La
Forge. À quoy l’on ajouté le Monde ou traité de la lumière, 2e éd., Paris, Michel Bobin et
Nicolas Le Gras, 1677 (StG).
• Lettre à Dinet, lettre à Voet, lettre Apologétique aux Magistrats d’Utrecht, in La Querelle
d’Utrecht, textes éd. et annotés T. Verbeek, Paris, Les Impressions nouvelles, 1988 (notation
abrégée : Querelle).
• Lettres à Regius et remarques sur l’explication de l’esprit humain, trad. et comm. G. Rodis-
Lewis, Paris, Vrin, 1959.
• Méditations métaphysiques, éd. J.-M. et de M. Beyssade, Paris, Gallimard, 1979 (notation
abrégée Beyssade).
• Le monde, l’homme, éd. crit. A. Bitbol-Hespériès, et J.-P. Verdet, Paris, Le Seuil, 1996.
• Œuvres complètes de Descartes, éd. Victor Cousin, 12 vol., Paris-Strasbourg, Levrault, 1824-
1826 (S).
• Œuvres de Descartes, publ. C. Adam et P. Tannery, rééd. Paris, Vrin-cnrs, 1969 sq., 11 t.
(notation abrégée : A.T., tome, puis page, puis ligne).
• Œuvres et lettres, textes prés. A. Bridoux, Paris, Gallimard, « Pléiade », 1953.
• Œuvres inédites de Descartes, d’après les manuscripts de Leibniz, publ. Foucher de Careil, 2 t.,
Paris, Augustin Durand, 1859-1860 (S).
• Œuvres philosophiques, textes établis, prés. et annotés Fernand Alquié, 3 vol., Paris, Garnier,
1963-1979.
• Opere scientifiche di René Descartes, vol. 1 : La Biologia, textes établis, trad. et annotés G.
Micheli, Torino, utet, 1988 (notation abrégée : Biologia).
• Opuscula posthuma, Amsterdam, Janssonio-Wæsbergios, 1701 (bn ; S-fond Victor-Cousin).
• Passiones animæ, trad. H. Desmarets, Amsterdam, 1650 (réimpr. anastatique, J.-R. Armogathe,
J. Belgioioso, Lecce, Conte Éd., 1997).
• Règles utiles et claires pour la direction de l’esprit et la recherche de la vérité, trad. J.-L.

1
Marion, La Haye, Martinus Nijhoff, 1977.
• Regulae ad directionem ingenii, texte revu et trad. G. Le Roy, Paris, Boivin et Cie, 1933.
• Remedia & vires medicamentorum, texte et trad. V. Aucante, in Les Études philosophiques, 1-2,
1996, p. 72-78.
• René Descartes « Über den Menschen » (1632) sowie « Beschreibung des menschlichen
Körpers » (1648), trad. all., introd. et comm. K. Rothschuh, Heidelberg, L. Schneider, 1969.
• Les œuvres de Descartes sont mentionnées en abrégé dans les notes de bas de page comme suit :
• Description pour Description du corps humain
• Discours pour Discours de la méthode
• L’homme pour Traité de l’homme
• Meditationes pour Meditationes de prima philosophia
• Méditations pour Méditations métaphysiques
• Principia pour Principia philosophiæ
• Principes pour Principes de la philosophie
• Regulæ pour Regulæ ad directionem ingenii

1. 2. Prédécesseurs de Descartes
• Albert le Grand, De secretis mulierum, Amsterdam, 1643 (S).
• — Les Secrets des hommes et des femmes, Paris, 1640 (StG).
• — De animalibus, Venise, Marcus Antonius Zimara, 1519 (biup, StG).
• Alexandre d’Aphrodise, Traité du destin et de la liberté, texte, trad., introd. et com. Pierre
Thillet, 5 vol., Paris, 1979 (thèse).
• Anatomical Texts of the Earlier Middle Ages, trad. G. W. Corner, Carnegie Institution of
Washington, no 364, Washington, National Publishing Company, 1927.
• Arantius Julius Cæsarius, De humano fœtu libellus, Basileæ, Laurentius Scholzius, 1579 (bium,
bn).
• Aristote, De la génération des animaux, 2 t., trad. P. Louis, Paris, Les Belles Lettres, 1961.
• — De la génération et de la corruption, trad. C. Mugler, Paris, Les Belles Lettres, 1966.
• — Histoire des animaux, 3 t., trad. P. Louis, Paris, Les Belles Lettres, 1964-1969.
• — Metaphysics, texte et comm. W. D. Ross, Oxford, Clarendon Press, 2 vol., 1924.
• — Métaphysique, trad. et comm. J. Tricot, Paris, Vrin, 1986.
• — Parties des animaux, trad. P. Louis, Paris, Les Belles Lettres, 1956.
• — Parva Naturalia, trad. R. Mugnier, Paris, Les Belles Lettres, 1953.
• — Physique, trad. H. Carteron, Paris, Les Belles Lettres, 1990.
• — Poétique, trad. J. Hardy, Paris, Les Belles Lettres, 1969.
• — Politique, trad. J. Aubonne, 5 vol., Paris, Les Belles Lettres, 1989.
• Augustin d’Hippone, De quantitate animæ, Bibliothèque augustinienne, t. 5, Paris, ddb.
• — De civitate Dei, Bibliothèque augustinienne, t. 33-37, Paris, ddb.
• — De magistro, Bibliothèque augustinienne, t. 6, Paris, ddb.
• Avicenne (ibn Sina), Arabum medicorum principis (De canonis), trad. Gérard de Crémone,

2
Arnauld de Villeneuve, Venise, Juntas, 1595 (bium).
• — Liber de canonis medicinae, trad. Gérard de Crémone, Venise, 1582 (biup).
• Belon Pierre, Histoire de la nature des oyseaux, Paris, Gilles Corrozet, 1555 (bium, StG).
• Benivieni Antonio, De abditis nonnullis acmirandis morborum et sanationum causis, éd. de
1507, texte et trad. Charles Singer, Springfield, Charles C. Thomas, 1954 (bium).
• Bodin Jean, Les Six Livres de la République, 10e éd., Lyon, Gabriel Cartier, 1593.
• Bouchet Guillaume, Serees, 3 vol., Lyon, Simon Rigaud, 1614.
• Bruno Giordano, De monade numero et figura liber consequens quinque de minimo magno &
mensura, Francfort, Joan. Vyechelum & Petrum Fischerum, 1591 (StG).
• — Cause, principe et unité, trad. E. Namer, Paris, Alcan, 1930.
• Cardan Jérome, De subtilitate, Lyon, Gulielmum Rovillium, 1551 (bium).
• — De la subtilité, & subtiles inventions, ensemble les causes occultes et les raisons d’icelles,
trad. Richard Le Blanc, Rouen, Vve du Bosc, 1642 (bium).
• Celse Aurelio Cornelio, Traité de médecine, 2 vol., texte latin et trad. Henri Ninnin, Paris,
Imprimerie d’Auguste Delalain, 1821 (StG).
• — De re medica libri octo, Genève, Jean de Tournes, 1625 (bium).
• Cesalpin Andrea, Quæstionum peripateticarum, libri V ; Dæmonum investigatio peripatetica ;
Quæstionum medicarum libri II ; De medicamentum facultatibus libri II, Venise, Juntas, 21593
(bium).
• Champier Symphorien, Castigationes seu emendationes Pharmacopolarum sive
Apothecariorum, Lyon, Joannem Crespin, 1532 ; StG, T 8o 1417 inv., 3 939 p., 1 Res.
• — Le mirouer des apothicaires et aromathaires, Lyon, Benoist Rigaud, 1581 ; StG, T 8o 1417
inv., 1 958 p., 1 Res.
• Cicéron, Tusculanes, trad. Humbert, 2 t., Paris, Les Belles Lettres, 1960.
• Clément d’Alexandrie, Stromates, in Patrologiæ cursus completus, t. VI, Paris, Migne, 1856.
• Coiter Volcher, De ovorum gallinaceorum generationis primo exordio progressuque, trad.
Howard B. Adelmann, in Annals of Medical History, 1933, vol. 5, p. 334-341 et 444-457.
• Colombus Realdus, De re anatomica, libri XV, Venise, Bevilacqua, 1559 (bium, biup).
• Cues Nicolas de, De la docte ignorance, éd. de 1440, trad. Guy Trédaniel, Paris, Éd. de la
Maisnie, 1979.
• Dioscoride, De materia medica libri sex, trad. en latin Jean Ruel, Paris, Dionysius Corronius,
1537 (StG, bium).
• Dubois Jacques, dit Sylvius, Commentarius in Claudii Galeni duos libros de diffrentiis febrium,
Paris, Jean Hulpeau, 1555 (bium).
• — In Hippocratis & Galeni physiologiæ partem anatomicam Isagoge, Paris, Joannem Hulpeau,
1555 (bium).
• — Introduction sur l’anatomique partie de la phisiologie d’Hippocras & Galien, Paris, Jean
Hulpeau, 1555 (StG).
• — Livre de la génération de l’homme, trad. Guillaume Chrestian, Paris, Guillaume Morel, 1559
(StG).
• — Opera medica, Genève, Jacob Chouet, 1630 (StG).
• Duchesnes Joseph, dit Quercetanus, Ad veritatem hermeticæ medicinæ ex Hippocratis
veterumque decretis ac Therapeusi, Paris, Abraham Saugrain, 1604 (bn).
• — La pharmacopée des dogmatiques, trad. Corneille Pitreson, Rouen, Ozee Seigneur, 1639.

3
• Du laurens André, Historia anatomica humani corporis, Francfort, Matthaeum Beckerum, 1600
(bium).
• Épicure, Doctrines et maximes, trad. M. Solovine, Paris, Herrmann, 1990.
• Eusèbe de Césarée, Préparation évangélique, 4 vol., Paris, Cerf, 1974-1980.
• Fallopio Gabriele, Observationes anatomicæ, Vennitiis, Marcum Antonium Ulmum, 1561
(bium).
• Ferrand Jean (fils), De febribus libellus, Paris, M. Sonnius, 1602 (bn).
• Ferrand Jean (père), De nephresis et lithiasis, seu Renum et Vesicæ calculi definitione, causis,
signis, prædictione, præcautione & curatione, Paris, Michælis Sonnius, 1570 (bn, Bibl. munic.
de Poitiers, bium).
• Fernel Jean, La méthode générale de guairir les fièvres, trad. Charles de Saint-Germain, Paris,
Jean Guignard, 1655 (bium).
• — De naturali parti medicinae libri septem, Paris, Simon de Colines, 1542 (StG).
• — Pathologiæ libri septem, Paris, Jean le Mire, 1638 (bium, bn).
• — Pathologie, trad. A.D.M., Paris, Jean Guignard, 11655, 21660 (bium).
• — Les Sept Livres de la physiologie, trad. C. de Saint-Germain, Paris, Jean Guignard le jeune,
1655 (StG, bium).
• — La thérapeutique ou la méthode universelle de guérir les maladies, Paris, Jean et René
Guignard, 1668 (StG).
• — Universa medicina, Paris, Andrea Wechelus, 1567 (bium, StG).
• — Universa medicina, Genève, Jacobum Stoer, 1577 (StG).
• Ficin Marsile, Divini Platonis Timæus, aut de Natura liber, Remensis, ad Thomam Richardum,
1551 (S).
• — Opera omnia, Paris, Guillaume Pele, 1641 (S).
• Fonseca P. de, In libros Metaphysicorum Aristotelis, Sumptibus Sib. A Porta, Lyon, 21585 (bn).
• Fracastor Girolamo, Opera omnia, Venise, Juntas, 1555 (bium) ; 21574 (StG).
• — De sympathia et antipathia rerum, liber unus. De contagione et contagiosis morbis et
curatione, libri tres., Venise, Lucæantonii Juntæ, 1546 (StG).
• Galien, De causis contentibus, trad. latine Niccolo da Reggio, éd. de Carolus Kalbfleisch,
Marbourg, 1904-1905 (1).
• — De causis procatarctis, trad. latine Niccolo da Reggio, rétroversion en grec de Kurt Bardong,
in Corpus Medicorum Graecorum, Supplementum II, B. G. Lipse, Tevbneri, 1937.
• — De causis contentivis, texte en syriaque et trad. Malcolm Lyons, Berlin, Akademe Verlag,
1969.
• — Épitome en quatre parties, Paris, Union latine d’éditions, 1962.
• — De la composition des médicaments, trad. Martin Grégoire, éd. Benoit Rigaud, Lyon, 1574
(StG, biup, bn).
• — Sur la faculté des simples médicaments, Limoges, Fayard, 1548 (StG).
• — Œuvres médicales choisies, 2 t., trad. Charles Daremberg, Paris, Gallimard, « Tel », 1994.
• — Opera quae exstant, 20 vol., Lipsiae, Kühn, 1823 sq.
• Gesner Conrad, Trésor des remèdes secrets d’Evonyme Philiatre, éd. Antoine Vincent, Lyon,
1559 (StG).
• — De avium natura, Francfort, 1585, in fol. (bium).
• Gorris Jean de, Definitionum medicarum, éd. André Wechel, Paris, 1564 (biup, bium).

4
• Gundissalinus, De divisione philosophiæ, éd. et comm. L. Baur, in Beiträge der Philosophie des
Mittlealters, vol. IV, Münster, 1903.
• Hippocrate (Collection hippocratique), Œuvres complètes, texte et trad. Émile Littré, 10 vol.,
Paris, Baillière, 1839-1861.
• — Œuvres médicales, éd. Foës, 4 vol., Lyon, Éd. du Fleuve, 1953-1954.
• — De la génération, de la nature de l’enfant, des maladies IV, du fœtus de huit mois, trad.
Robert Joly, Paris, Les Belles Lettres, 1970.
• — De morborum causis, trad. J. B. Damascène, Paris, Cardin Besongne, 1660 (StG).
• — La nature de l’homme, éd., trad. et comm. J. Jouanna, 5 vol. (thèse).
• — Du régime, éd., trad. et comm. Robert Joly, Berlin, Corpus Medicorum Græcorum, 1984.
• — Des lieux dans l’homme ; Du système des glandes ; Des fistules ; Des hémorroïdes ; De la
vision, Des chairs ; De la dentition, trad. R. Joly, Œuvres complètes, t. XIII, Paris, Les Belles
Lettres, 1978.
• — De l’art médical, morceaux choisis de la trad. d’Émile Littré, Paris, Le Livre de poche, 1994.
• Hipployte de Rome, Philosophumena ou réfutation de toutes les hérésies, trad. A. Siouville,
Milan, Archè, 1988.
• Huarte Jean, Anacrise ou parfait jugement et examen des esprits propres & naiz aux sciences,
trad. Gabriel Chappuis, Lyon, François Didier, 1580 (StG, bn).
• Hugues de Saint-Victor, Didascalion, éd. C. H. Buttimer, Studies in Medieval and Renaissance
Latin, no 10, Washington dc, 1939.
• Ignace de Loyola, Écrits, Paris, Desclée de Brouwer, 1991.
• Libavius André, Alchemia, Francfort, Johannes Saurius, 11597 (bium) ; 21606 (S).
• Lipse Juste, Physiologia stoïcorum, Paris, Lemaire, 1829 (S).
• Lucrece, De rerum natura, trad. A. Ernout, 2 vol., Paris, Les Belles Lettres, 1924.
• Massa Nicolo, Anathomiæ liber introductorius, éd. Stella Jordanus Zilletus, Venise, 1559
(bium).
• Mathée Martin, Les Six Livres de Pedacion Dioscoride d’Anazarbe de la matière médicale, éd.
Balthazar Arnoullet, Lyon, 1553 (StG).
• Mattioli Pietro Andrea, Commentarii in libros sex Dioscoridis, 2 vol., Venezia, F. Valgrisium,
1554 (StG).
• — Commentaires sur les six livres de Ped. Dioscoride, trad. Jean des Moulins, Lyon, Guillaume
Rouille, 1572 (StG).
• Meletius, De natura hominis, Venise, N. Petreio Corcyraeo, 1552 (bium).
• Mizauld Antoine, Harmonie des corps célestes et humains, Lyon, Benoist Rigaud, 1580 (bium).
• — Secrets et secours contre la peste, éd. Benoit Rigaud, Lyon [sans date, peut-être 1623 ?]
(StG).
• (Mondino Luizi), Anatomies de Mundino Luizi et de Guido de Vigevano, texte avec trad. Ernest
Wickersheimer, Paris, Droz, 1926.
• Paracelse (Philippe Théophraste de Hohenheim), Archidoxorum, seu de secretis Naturæ
mysteriis, Basileæ, Petrum Pernam, 1582 (bn).
• — Herbarius, trad. Horst Hombourg et Charles Lebrun, Paris, Dervy-Livres, 1987.
• — Œuvres médicales, trad. Bernard Gorceix, Paris, puf, 1968.
• — Opera omnia, 2 vol., Genève, Joan. Antonii & Samuel De Tournes, 1658 (bn).
• — Sämtliche Werke, éd. Karl Südhoff, München-Berlin, 14 vol., 1922-1933.

5
• Paré Ambroise, Œuvres complètes, Paris, Gabriel Buon, 1585 (bium), éd. de 1598, 4 vol.,
réimpr. Paris, Union latine d’éditions, 1983.
• Pereira Gomez, Antoniona Margarita, éd. de Medina del Campo, 1554, in Revista de Filosofia,
t. 13, 1954, p. 463-508.
• Pierre d’Abano, Traicté des venins, trad. Lazare Boet, éd. Jean Huguetan, Lyon, 1593 (biup).
• Pic de La Mirandole Giovanni, De hominis dignitate, éd. de 1557, trad. Yves Hersant, Paris, Éd.
de l’Éclat, 1993.
• Plater Felix, De corporis humani structura et usu, Basilea, Ludovicum König, 1603 (bium).
• Pline l’Ancien, Histoire naturelle, 30 vol., Paris, Les Belles Lettres, 1950-1963.
• Plotin, Ennéades, III, trad. Émile Bréhier, Paris, Les Belles Lettres, 1925.
• Plutarque (Pseudo), De fato, in Opera, 13 vol. in 8o, éd. Henri Stephanus, Genève, 1572 (StG).
• Porta Jean-Baptiste della, Magis naturalis, Naples, Matthiam Cancer, 1558 (StG).
• — De refractione optices parte, Neapoli, I. Carlinum & A. Pacem, 1593 (S, bn).
• Présocratiques (Les), éd. établie par Jean-Paul Dumont, Paris, Gallimard, « Pléiade », 1988.
• Ramon Lulle, Principes de médecine, trad. et notes Armand Llinares de l’Ars principiorum et
graduum medicinae, éd. de 1721, Paris, Klincksieck, 1992.
• Rufus d’Éphèse, Œuvres, trad. Charles Daremberg, Paris, 1879.
• Salicet Guillaume de, La Cyrurgie, Paris, Geuffroy de Marnaef et Durand Gerlier, 1505 (bium).
• Sénèque, Opera quæ extant, Paris, P. Chevalier, 21613 (bn).
• (Servet Michel), Michael Servetus : A Translation of his Writings, trad. Charles Donald
O’Malley, Philadelphie, American philosophical Society, 1953.
• Solinus Polyhistor Caïus Julius, Rerum toto orbe thesaurus locupletissimus, Basilæ, Michælem
Insignum, Henricum Petri, 1538 (StG).
• Stoïciens (Les), Textes, trad. É. Bréhier, Paris, Gallimard, « Pléiade », 1962.
• Taddeo Alderotti, Consilia, éd. Giuseppe Michele Nardi, Turin, Minerva Medica, 1937.
• Telesius Bernardo, De rerum natura juxta propria principia, in Tractationum philosophicarum,
Naples, Eustathius Vignon, 31588 (bn).
• Théodoret de Cyr, Thérapeutique des maladies helléniques, 2 vol., Paris, Le Cerf, 1958.
• Thomas d’Aquin, De anima, in Quætiones disputatæ, t. II, Turin, Marietti, 1965.
• — In Aristotelis librum De anima commentarium, Turin, Marietti, 1925.
• — In Boetii De Trinitate, in Opuscula theologica, t. II, Turin, Marietti, 1954.
• — In metaphysicam Aristotelis commentaria, Turin, Marietti, 1926.
• — De motu cordis, ad magistrum Philippum, in Opuscula philosophica, Turin, Marietti, 1954.
• — De potentia, in Quæstiones disputatæ, Turin, Marietti, t. II, 1965.
• — In Sententiarum libræ Petri Lombardi Com., éd. Mandonnet-Moos, Paris, Lethielleux, 4 vol.,
1929-1947.
• — Super librum de causis expositio, texte établi par H. Saffrey, Fribourg-Louvain, Société
philosophique - Éditions Nauwelaerts, 1954.
• — Summa contra gentiles, éd. Léonine, Rome, Forzani, 1894.
• — Summa theologiae, 5 vol., Madrid, bac, 1965.
• — De veritate, in Quæstiones disputatæ, t. I, Turin, Marietti, 1964.
• Varolius Constantinus, Anatomiæ. De nervis opticis, Francfort, Joannem Wechelum, 1591
(bium).
• Vassé Louis, In anatomen corporis humani tabulæ quatuor, Venise, Vincentium Vaugris, 1544

6
(bium).
• — Tables anatomiques du corps humain universel, Paris, Michel Fezandat, 1555 (biup, bium).
• Vésale André, De humani corporis fabrica, Préface, éd. de 1543, texte et trad. Louis Bakelants,
Arles, Actes Sud - inserm, 1987.
• — De humani corporis fabrica, libri septem, éd. de 1543 (bium), éd. de 1555 (bium).
• — The « tabulae anatomicae sex » of Vesalius. A Prelude to Modern Science, C. Singer,
Cambridge, University Press, 1946.
• — On the Human Brain, trad. Charles Singer, London, Oxford University Press, 1952.

1. 3. Contemporains de Descartes
• Aguilon François, Opticorum libri sex, Philosophis juxta ac mathematicis utiles, Antwerpiæ,
Plantiniana, 1613 (bn).
• Aldrovandus Ulysses, Montrorum historia, cum paralipomenis historiæ omnium animalium,
Bononoæ, Marcus Antonius Bernia, 1642 (bium, bn).
• André Tobie, Brevis replicatio reposita brevi explicationi mentis humanæ, sive animæ
rationalis, D. Henricii Regii, notis Cartesii, Amstelodami, Elzevier, 1670 (bium).
• Arnauld Antoine et Nicole Pierre, La logique ou l’art de penser, 5e éd., annot. Charles Jourdain,
Paris, Gallimard, « Tel », 1992.
• Asellius Gaspar, De lactibus, sive lacteis venis, quarto vasorum meseraïcorum genere, Milan,
Jo. Baptam Bidellium, 11627 (bn ; Mazarine, Biblioteca Universitaria de Padoue) ; Basles,
21628 (bn) ; Jean Maire, Leyde, 31640 (bium, bn) ; in A. Spigelius, Opera omnia quæ exstant,
41645 (bium).
• Bacon Francis, Novum organum, 1620, Paris, puf, 1986.
• — Récusation des doctrines philosophiques, Paris, puf, 1987.
• Bartholin Caspar et Thomas, Institutiones anatomicæ novis recentiorum opinionibus &
observationibus, quarum innumere hactenus editæ non sunt, ab Auctore filio Thoma Bartholino,
Amsterdam, Franciscum Hackium, 11641 (bn) ; Franciscum Hackium, Amsterdam, 21645
(bium).
• Bartholin Thomas, Dubia anatomica de lacteis thoracicis, et an hepatis funus immutet Medendi
Methodum, Paris, Mathurin du Puis, 1653 (bn).
• — Vasa lymphatica, nuper Hafniæ in Animalibus inventa, et Hepatis exsequiæ, in J. Riolan,
Opuscula nova anatomica.
• — De lacteis thoracicis in homine brutisque nuperrime observatis, Historia anatomica, in J.
Riolan, Opuscula nova anatomica.
• Bauhin Caspar, Theatrum anatomicum, Francfort, Matthieu Becker, 1605 (bium) ; 21621
(bium).
• Beeckman Isaac, Journal de 1604 à 1634, publ. C. de Waard, La Haye, Martinus Nijhoff, 4 vol.,
1939-1953.
• Binet Étienne, Consolations et réjouissance pour les malades et personnes affligées, in Œuvres
spirituelles, 21627.
• Boileau Nicolas, Arrêt burlesque, ou Requeste des Maîtres es arts, Professeurs & Régents de
l’Université de Paris, présentée à la cour souveraine du Parnasse, contre tous ceux qui
prétendent faire, enseigner, ou croire de nouvelles découvertes qui ne soient pas dans Aristote,
Libreville, Jacques le Franc, 1702 (bn).

7
• Bosse Abraham, De la manière de graver à l’eau forte et au burin, Paris, Charles-Antoine
Jombert, 31745 (bn).
• Casserius Julius, Tabulæ anatomicæ, Venise, Daniel Bucretius, 1627 (bium).
• Castello Bartholomeo, Lexicon medicum græco-latinum, Basilæ, Joh. Jacobi Genathi, 1628
(bium).
• Castro Roderic de, De meteoris microcosmi, Florence, Junctas, 1621.
• Ceriziers René de, Les consolations de la philosophie et de la théologie, Paris, Michel Soly,
1640 (bn).
• Chanet Pierre, Considérations sur la sagesse de Charon, Paris, Claude le Groult, 16431 ; bn R-
18291 ; 21644 (bn).
• — De l’instinct et de la connaissance des animaux, La Rochelle, Toussaints de Gouy, 1646
(bn).
• — Traité de l’esprit de l’homme et de ses fonctions, Paris, Augustin Courbe, 1649 (S, bn).
• Chapelain Jean, Sentimens de l’Académie française sur la tragi-comédie du Cid, Paris, G.
Quinet, 1678 (bn).
• — Sentimens de l’Académie française sur le Cid, ms. de 1637, éd. G. Collas, Paris, Picard,
1912.
• Charron Pierre, De la sagesse, éd. de 1604, Paris, Fayard, 1986.
• Clauberg Johan, De cognitio Dei et nostri, Wyngarden, Duisbourg, 1656 (Bibl. du Saulchoir).
• — Defensio cartesiana, Amsterdam, Elzevier, 1652 (StG, S).
• — Elementa philosophiæ, sive Ontosophia, Groningue, Joannis Nicolai, 1647 (bn).
• — Opera omnia philosophica, 2 vol., Amsterdam, éd. de 1691 (repr. Olms, Hildesheim, 1968).
• Clauberg Johan, Physica, Corporis et animae in homine conjunctio, Metaphysica sive
ontosophia, Amsterdam, Elzevier, 1664 (S, bn).
• Cordemoy Géraud de, Six discours sur la distinction du corps et de l’âme, un discours physique
de la parole, une lettre sur la conformité du système de Monsieur des Cartes avec le premier
chapitre de la Genèse, deux petits traités de Métaphysique, éd. de 1704, rééd. crit. Pierre Clair
et François Girbal, Paris, puf, 1968.
• Danet Pierre, Dictionarium novum latinum et gallicum, éd. André Pralard, Paris, 1673 (StG).
• Desgabets Dom Robert, Œuvres philosophiques, en 7 fasc., avec annot. Jean-Claude Beaude,
Amsterdam, Quadratures, 1983 sq.
• — Critique de la critique de la recherche de la vérité, Paris, Jean du Puis, 1675 (StG).
• Digby Kenelm, Discours fait en une célèbre assemblée... touchant la guérison des playes par la
poudre de sympathie, Paris, Courbet et Moet, 11658 (StG, bium).
• — Two Treatises in the One of which the Nature of Bodies, in the Other the Nature of Mans
Soule, in the Way of Discovery, of the Immortality of Reasonable Soules, Paris, Gilles Blaizot,
1644 (StG, bn).
• — Cf. aussi Theatrum sympatheticum.
• Eustache de Saint-Paul, Summa philosophiæ, Paris, Caroli Chastellain, 51618 (Fontaines) ;
Pierre Rigaud, Lyon, 91626 (bn).
• Fabricius d’Acquapendente Girolano, De brutorum loquela, Patavii, Laurentii Pasquati, 1603
(bium).
• — De formatione ovi et pulli, éd. de Padoue de 1621, De formato fetu, éd. de Francfort de 1624,
in The Embryological Treatises of Hieronymus Fabricius of Aquapendente, 2 vol., trad. et

8
comm. H. B. Adelmann, Ithaca-New York, Cornell University Press, 1967.
• — De formato fetu, Venitiis, Franciscum Boltzettam, 1600 (bium).
• — De formatione ovi et pulli, Patavii, Aloysii Bencii Bibliopolæ, 1621 (bium).
• — De locutione et ejus instrumentis liber, Patavii, Laurentii Pasquati, 1603 (bium).
• — Universæ medicinæ synopsis in tabulas quattuor methodice collecta, Patavinum, Paulum
Meiettum, 1595 (bium).
• — De venarum ostiolis, Patavii, Laurentii Pasquati, 1603 (bium).
• — De visione, voce et auditu, Venetiis, Franciscum Bolzettam, 1600 (StG, bium).
• Feyens Thomas, De formatrice fœtus, in quo ostenditur animam rationalem infundi tertia die,
Anvers, Guilielmi a Tongris, 1620 (S).
• Fludd Robert, Anatomia amphitheatrum, effigie triplici, more et conditione varia, designatum,
1623, in Meteorologica cosmica, Francfort, 1626 (bn).
• — Medicina catholica, seu mysticum artis medicandi sacrarium, t. I, Francfort, Caspari Rötelii,
1629 (bn), t. II, 1631 (bn).
• — Philosophia Moysaica, Bibliopola, Petrus Rammazenius, 1638 (bium, bn).
• — Macrocosmi historia, utriusque cosmi majoris scilicet et minoris metaphysica, physica atque
technica historia, t. I, Oppenheim, Johan Theodore de Bry, 1617 (bium, bn).
• Fonseca Rodrigo, De hominis excrementis libellus, Pise, Jo. Baptismus Boschettum & Joannem
Fontanum Socio, 1613 (S, bn).
• François de Sales, Œuvres, Paris, Gallimard, « Pléiade », 1969.
• Gaffarel Jacques, Curiositez inouyes sur la sculpture talismanique des persans. Horoscope des
patriarches. Lecture des étoiles, Paris (sans éditeur), 1637 (bn).
• Galileo Galilei, Opere, publ. A. Favaro, Florence, Edizione Nazionale, 20 vol., 1890-1909.
• Garasse François, La Doctrine curieuse des beaux-esprits de ce temps... combattue et renversée,
Paris, Sébastien Chappelet, 1624 (bn).
• Gassendi Pierre, De nutritione animalium, in De vita, moribus & placitis Epicurii, Lyon, 1647,
in fol. (bn, Bibl. munic. de Poitiers).
• — Theologi epistolica exercitatio in qua principia philosophiæ Roberti Fluddi medici
reteguntur..., Paris, Sébastien Cramoisy, 1630 (bn).
• — Opus physiologicum et anatomicum de integratis et corruptionis virginum, Amsterdam,
Franciscum Hegerum, 21640 (bn, bium) ; Franciscum Meyaert, Amsterdam, 31650 (bn).
• — De septo cordis pervio observatio, in Opus physiologicum (21641, p. 270-272 ; 31650,
p. 261-263). Les seules pages signées de Gassendi dans l’Opus physiologicum.
• — Syntagma philosophiæ Epicuri, Adriani Vlacq, Hagæ-Comitis, 1659 (bn).
• — Vie de l’illustre Nicolas-Claude Fabri de Pereisc, éd. de 1637, Paris, Belin, 1992.
• Goclenius Rodolphe (l’ancien), Disputatio physiomedica de calido innato et putrefactione,
Ferimarius Jacobus, 1592 (bn).
• — Lexicon philosophicum, Francfort, Matthiæ Beckeri, 1613 (bn).
• Gracian Baltasar, L’Art de la prudence, trad. Amelot de La Houssaie, éd. de 1684, Rivages,
1994.
• Guillemeau Jacques, Les Œuvres de chirurgie, Paris, Nicolas Buon, 1602 (bium).
• — Traité des maladies de l’œil, Paris, Charles Massé, 1585 (bium).
• Harvey William, The Anatomical Lectures, texte des Prælectiones anatomiæ universalis, De
musculis, trad. Gweneth Whitteridge, Edingburgh-London, E. & S. Livingstone Ltd.

9
• — An Anatomical Disputation Concerning the Movement of the Heart and Blood in Living
Creatures, trad., introd. et notes du De motu cordis par Gweneth Whitteridge, Oxford-London,
Blackwell Scientific Publications, 1976.
• — De motu cordis et sanguinis in animalibus, repr. de l’éd. de Francfort de 1628 et trad. G.
Moreton, Cambridge, 1894.
• — De motu cordis et sanguinis in animalibus, cum refutationibus Aemylii Parisani, Romani et
Jacobi Primirosii, Leyde, Jean Maire, 21639 (bium).
• — De motu cordis et sanguinis in animalibus, éd. Sebastianus Sardus, Padoue, 31643 (StG).
• — De motu cordis et sanguinis in animalibus, in Spigelius, Opera omnia, 41645, p. xliii-lxiv
(bium).
• — De motu cordis. Deux réponses à Riolan, trad., introd. et notes Charles Richet, repr. de l’éd.
de 1869, Paris, Christian Bourgois, 1990.
• — De motu cordis et sanguinis in animalibus, texte de l’éd. de Francfort de 1628, trad. Charles
Laubry, Paris, G. Doin & Cie, 1950.
• — De motu locali animalium, texte de l’éd. de 1766, trad. Gweneth Whitteridge, 1959.
• — Disputations Touching the Generation of Animals, trad. Gweneth Whitteridge, Oxford-
Londres, Blackwell Scientific Publications, 1981.
• — Excercitationes duæ anatomicæ de circulatione sanguinis, ad Joannem Riolanum filium,
Paris, Gaspard Metura, 21650 (bium).
• — Excercitationes de generatione animalium, Amsterdam, Joannem Jansonium, 1651 (StG, S,
bium).
• — Lectures on the Whole of Anatomy, trad. de C. D. O’Malley, F. N. L. Poynter, K. F. Russel,
Berkeley-Los Angeles, University of California Press, 1961.
• — Lettres à Riolan, texte de l’éd. d’Albinus des Opera omnia de 1737 et trad. de Louis
Chauvois, in Biologie médicale, vol. XLII, avril 1953.
• Hoffmann Caspar, Disgressio in circulationem sanguinis, in J. Riolan, Tractatus de motu
sanguinis, 1652.
• Képler Johann, Les paralipomènes à Vitellion, trad. Catherine Chevalley, Paris, Vrin, 1980.
• La Chambre Marin Cureau de, De la connaissance des animaux, in Traité des passions, vol. II,
Paris, Pierre Rocolet, 1645 (StG).
• — Traité de la connaissance des animaux, éd. de 1648, Paris, Fayard, 1989.
• — Charactères des passions, Amsterdam, Antoine Michel, 1658 (bn).
• — Système de l’âme, Paris, Jacques d’Allin, 1664 (S, bn).
• — Nouvelles conjectures sur la digestion, éd. Pierre Rocolet, Paris, 1636 (StG).
• La Forge Louis de, Remarques, in L’homme de René Descartes, et la formation du fœtus, Paris,
Michel Bobin et Nicolas Le Gras, 1664 ; (notation abrégée : Remarques).
• — Remarques, in L’homme de René Descartes, et la formation du fœtus, Paris, Michel Bobin et
Nicolas Le Gras, 21677 (StG).
• — Traitté de l’esprit de l’homme et de ses facultés et fonctions et de son union avec le corps.
Suivant les Principes de René Descartes, Paris, Michel Bobin et Nicolas Le Gras, 1666.
• — Traité de l’esprit de l’homme, éd. de 1666, in Œuvres philosophiques, prés. et annot. Pierre
Clair, Paris, puf, 1974.
• Le Boë François, dit Sylvius, Opera medica, Amsterdam-Paris, Fredericum Leonard, 1679 (bn).
• Liceti Fortunio, De monstrorum causis, natura et differentiis, Padoue, Crivalleri, 1616 (StG, S).

10
• — De motu sanguinis, Utini, Nicolai Schiratti, 1647 (bium).
• — De ortu animæ humanæ, libri tres, Genève, Josephus Pavonius, 1602 (bium).
• — De perfecta constitutione hominis in utero, liber unus, Padoue, Petrum Bertellium, 1616
(bium).
• — De quæsitis per epistolas a claris viris responsa Fortunii Liceti, Bononiæ, Nicoli Tebaldini,
1640 (bium).
• — De secundo quæsitis per epistolas a claris viris responsa Fortunii Liceti, Utini, Nicoli
Schiratti, 1646 (bium).
• — De tertio quæsitis per epistolas a claris viris responsa Fortunii Liceti, Utini, Nicoli Schiratti,
1646 (bium).
• — Traité des monstres, de leurs causes, de leur nature et de leurs différences, in J. Palfyn,
Description anatomique des parties de la femme, Leiden, Veuve Bastiaan Schouten, 1708.
• Malebranche Nicolas, Œuvres, t. 1 et 2, éd. établie par Geneviève Rodis-Lewis, Paris,
Gallimard, « Pléiade », 1979-1992.
• — Œuvres complètes, 20 vol., Paris, Vrin, 1958-1984.
• Martin André (Ambrosius Victor), Philosophia christiana, Paris, Petrus Prome, 21671, 6 vol.
(bn).
• La médecine de Galien avec la connaissance des causes des maladies, leur pronostique, et le
facile moyen de les traiter par le cours de la lune, trad. Dr J. B. Damascene, éd. par le
traducteur, Paris, 1661 (StG).
• Mersenne Marin, Correspondance, publ. Tannery, éd. et annot. Waard et al., 17 t., Paris, cnrs,
1933-1986.
• — Préludes de l’harmonie universelle, ou questions curieuses, Paris, Henri Guenon, 1634 (S).
• — Questions inouyes, Paris, Fayard, 1985.
• Montalti Filoteo Eliano, Optica intra philosophiæ & medicinæ aream, Coloniæ Allobrogum,
Paulum Marceau, 21613 (bium).
• Pardies Ignace Gaston, Discours sur la connaissance des bestes, Paris, Sébastien Marbre
Cramoisy, 21678 (bn).
• Pauw Pieter, Primitæ anatomicæ. De humani corporis ossibus, Amstelreodami, Henricum
Laurentii, 1633 (bium).
• — Succenturiatus anatomicus, Commentaria in Hippocratem, de capitis vulneribus ; De re
medica Cornelii Celsi, liber octavus ; Lugduni Batavorum, Iodocum Colster, 1616 (bium).
• Peiresc Nicolas-Claude Fabri, Lettres, publ. Philippe Tamisey de Larroque, Paris, Imprimerie
Nationale, t. IV, 1893.
• Plempius Vopiscus Fortunatus, Fundamentis medicinae, Louvain, Jacobi Zegresii, 1638 (bium) ;
Louvain, Jacobi Zegers, 21644 (bn) ; Hieronymi Nempaei, Louvain, 41664 (StG).
• — Ophtalmographia, sive tractatio de oculi fabrica, actione, & usu praeter vulgatas hacyenus
Philosopharum ac Medicorum opiniones, Amsterdam, Henricii Laurentii, 1632 (bium, bn,
Fontaines).
• — Ophtalmographia sive tractato de oculo, cui præter alia accessere Gerardi Gutschovii
animadversiones in Ophtalmographiam ad easque responsio, Louvain, Hieronymi Nempaei,
31659 (StG).
• Poisson Nicolas, Éclaircissement sur la Méthode de René Descartes, Paris, 1668 (StG).
• Polycarpe de la Rivière, L’adieu au monde, Lyon, 1631 (Fontaines).
• Primerose Jacob, Animadversiones in Johannis Wallaei, Meddicinæ Leydenses Professoris,

11
disputationem Medicam, quam pro circulatione sanguinis Harveana proposuit ; De usu lienis,
éd. Joannem Ianssonium, Amsterdam, 1640 (StG).
• — Animadversiones in theses, quas pro circulatione sanguinis in Academia Ultrajectensi D.
Henricus Le Roy, ibidem Medicinæ Professor, disputandas proposuit, éd. Jean Maire, Lyon,
1640 (StG).
• — Antidotum adversus Henrici Regii ultrajectensis Medicinæ Professor venenatam spongiam
sive vindicæ animadversionum..., éd. Jean Maire, Lyon, 1644 (StG).
• — Exercitationes, & animadversiones in librum Guilielmi Harveii de motu cordis, in W.
Harvey, De motu cordis, 1639.
• Regius Henricus, Brevis explicatio mentis humanae..., Utrecht, T. ab Ackersdijck, 1648 (StG).
• — Fundamenta physices, Amsterdam, Elzevier, 1646 (bn).
• — Fundamenta medica, Utrecht, Theodorum Ackersdicium, 1647 (bium, bn).
• — Medicinæ libri quatuor, Utrecht, Theodori ab Ackersdijck, 21657 (bn).
• — Philosophia naturalis, Amsterdam, Elzevier, 21654 (bn) ; 31661 (bn, Fontaines) ; 41664
(bium, S, StG).
• — Responsio, sive Notæ in Appendicem ad colloraria theologica-philosophica, Joannem a
Doorn, Ultrajecti, 1642 (bn).
• — Spongia qua eluuntur sordes animadversionum quas Jacobus Primirosius..., Lyon, Maire,
1640 (StG, bn).
• Riolan Jean (fils), Schola anatomica, novis raris observationibus illustrata, cui adjuncta est
accurata fœtus humani historia, Genève, Joannis Celerii, 21624 (bn).
• — Œuvres anatomiques, l. 1 : Anthropographie ; l. 2 : Des os, trad. de P. Constant, Paris, Denys
Moreau, 1629 (bium).
• — Tractatus de motu sanguinis ejusque circulatione vera, ex doctrina Hippocratis, Responsio
ad duas exercitationes anatomicæ postremas G. Harv. de circulatione sanguinis. Notationes in
tractatum D. D. Petri Gassendi de circulatione sanguinis. Disquisitio de transpositione partium
in corpore humane. Responsio ad experimenta nova anatomica et chylus hepati restituatur.
Admenitio ad P. Guissartum de cordis officio novo. Antiquioris scholæ medicæ, defensio
adversus inquisitionem Pauli M. Slegelii de sanguinis motu, éd. Gaspard Meturas, Paris, 1652
(bium).
• — Anthropographia, Paris, Hadrianum Perier, 1618 (bium).
• — Opuscula anatomica nova :
— De motu circulatorio sanguinis in corde, accessere notæ in Joannis Wallæi duas epistolas de
circulatio sanguinis. Ejusdem animadversiones : in historiam anatomicam Andræ Laurentii, in
theatrum anatomicum Caspari Bauhini, in librum anatomicum de fabrica humana Andræ
Spigeli, ad institutiones anatomicas Caspari Bartholini, ad anatomica Caspari Hofmanni, in
syntagma anatomicum Joannis Veslingii, in tractatum de diaphragmate Æmili Parisani.
• — De monstro nato lutetiæ disputatio philosophica, Londres, Milonis Flesher, 1649 (bium).
• — Opuscula nova anatomica. Judicium novum de Venis Lacteis, tam Mesentericus quam
Thoracicis, adversus Th. Bartholinum Lymphatica vasa Bartholina refutata. Animadversiones
secundæ ad Anatomicam Reformatam Bartholini, Paris, Mathurin du Puis, 1653 (bn).
• Sacco Nicolo, De calore naturali, Papiæ, Jean Rubeum Baptistam, 1628 (bn).
• Santorio Santorio, Commentaria in artem medicinalem Galeni, Lyon, Caffin et Plaignard, 1632
(bium, StG).
• Saumaise Claude, Plinanæ exercitaiones in Caii Julii Solini Polyhistoria, 2 vol., Rhenum,

12
Johannem vande Water, 1689 (StG).
• Scheiner Christophe, Rosa ursina, sive sol ex admirando facularum, & macularum suarum
phoenomeno varius, Bracciani, Andream Phæum, 1630 (bn, S).
• Schenck Johann-Georg, Monstrorum historia memorabilis, Francfort, Theodore de Bry et fils,
1609 (StG).
• Schoock Martin, Dissertatio de ovo et pullo, Ultrajecti, Wilhelm Strick, 1643 (bium).
• Scudéry Georges de, L’apologie du théâtre, Paris, Augustin Courbé, 1639 (S).
• Sennert Daniel, Hypomnemata physica, Francfort, Schleich & Cie, 1636 (S, bn).
• — Medicinæ practicæ, Lyon, Pierre Ravaud ; Liber primus, 1629 (bn) ; Liber secundus, 1630
(bn) ; Liber Tertius, 1633 (bn).
• Spigelius Adrianus, Opera omnia quæ extant, Amsterdam, Johannem Blaev., 1645 (bium).
• Sténon Nicolas, Discours sur l’anatomie du cerveau, Paris, Robert de Ninville, 1669 (bium).
• — Epistolæ, 2 t., Hafniæ et Friburgi, G. Scherz, 1952.
• Suarez Francesco, Opera omnia, 20 vol., Paris, Vivès, 1856-1877.
• — Disputationes metaphysicæ, éd. B.H.F, texte et trad. en esp., 7 vol., Madrid, Gredos, 1960-
1966.
• Theatrum sympatheticum, in quo sympathiæ actiones variæ, singulares & admirandæ tam
Macro quam Microcosmicæ exhibentur, & Mechanice, Physicè, Mathematice, Chimice, &
Medice, occasione Pulveris Sympathetici [sans date] (bium).
• Timpler Clemens, Physica sev Philosophiæ naturalis systema methodicum, Hanoviæ,
Guillielmum Antonium, 1605 (bn).
• Van Beverwick Jan, dit Beverovicius, Epistolicæ quæstiones cum doctorum responsis ; accedit
ejusdem, nec non Erasmi, Cardani, Melanchtonis, medicinæ enconium, Rotterdam, Anoldi
Leers, 1644 (bium, bn).
• — Epistolica quæstio de vitæ termino, fatali, an mobili, cum doctorum responsis, Dordrecht,
Henricus Essæus, 1634 (bium, bn) ; 21636 (bium, bn) ; Supplementum, 1639 (bium, bn) ; 31651
(bium, bn).
• — Exercitatio in Hippocratis aphorismum de calculo, Amsterdam, Elzevier, 1641 (bium, bn).
• — De calculo renum & vesicæ, Amsterdam, Elzevier, 1638 (bium, bn).
• — Idea medicinæ veterum, Amsterdam, Elzevier, 1637 (bium, bn).
• — Encomia medicinæ, def. Erasmi Roterdami, Hieronymi Cardani, Philippi Melanchtonie,
Rotterdam, Anoldi Leers, 1644 (bium, bn).
• — Medicinæ enconium, Rotterdam, Anoldi Leers, 1644 (bium, bn).
• — Autarkeia sive Bataviæ introductio ad medicinam indigenam, Amsterdam, Jean Maire, 1644
(bium, bn).
• Van Foreest Peter, dit Forestus, Observationum et curationum medicinalium de febribus
ephemeris et continuis, Anvers, Christophorum Plantinum, 1584 (bium).
• — Observationum et curationum medicinalium ac chirurgicarum, l. 28, De mulierum morbis,
Amsterdam, Christophorum Raphelengium, 1599 (bn).
• — Observationum et curationum medicinalium ac chirurgicarum, vol. 1, Francfort, 1602 (bium,
bn) ; vol. 3 (l. XVIII), 1606 (bn).
• — Observationum et curationum medicinalium ac chirurgicarum, Francfort, 3 vol., 1623 (bn)
(vol. 1, l. 1 à 15 ; vol. 2, l. 16-28 ; vol. 3, l. 29-32).
• — Observations & histoires chirurgiques, Genève, Pierre Chouet, 1669 (bium).

13
• Van Helmont Jean-Baptiste, Ortus medicinae, id est initia physicae inaudita. Progressus
medicinae novus, Amsterdam, Louis Elzevier, 1648 (bium).
• — Œuvres traittant des principes de médecine et de physique, trad. J. Le Conte, éd. Jean-
Antoine Huguetan et Guillaume Barbier, Lyon, 1671 (bium).
• Van Hogelande Cornelius, Cogitationes quibus Dei existentia, item animæ spiritalitas, et
possibilis cum corpore unio, demonstrantur : nec non, Brevis historia œconomiæ corporis
animalis, proponitur, atque mechanice explicatur, Amsterdam, Elzevier, 1646 (bn).
• — Cogitationes quibus Dei existentia, item animæ spiritalitas, et possibilis cum corpore unio,
demonstrantur : nec non, Brevis historia œconomiæ corporis animalis, proponitur, atque
mechanice explicatur. De prædestinatione. Exercitationes philosophicæ miscellaneæ de Natura
hominis et speciatim de conjuntione animæ cum corpore, Amsterdam, Joannem a Gelder, 1676
(S, bn).
• Vesling Johannes, Syntagma anatomicum, Padoue, Pauli Frambotti Bibliopol., 1647 (bium).
• Waleus Johan, De motu chyli & sanguinis epistolæ duæ ad Thomas Bartholinum, in W. Harvey,
De motu cordis, 1643.
• Wormius Olaus, Liber de mundi fabrica. Commentarius in Arist., Rostoch, Mauritii Saxonis,
1625 (bn).
• Zetzner Lazare, Theatrum chemicum, Præcipuos selectorum auctorum tractatus de chemiæ et
lapidis philosophici : vol. I, 11602 (bn R 52268), 21613 (bn), 31659 (bn) ; vol. II, 21613 (bn),
31659 (bn) ; vol. III, 11602, 21613 (bn), 31659 (bn) ; vol. IV, 11602, 21613 (bn), 31659 (bn) ;
vol. V, 11622 (bn), 21660 (bn) ; vol. VI, 1661 (bn).

1. 4. Auteurs postérieurs, textes sur la médecine de Descartes


• Alanen Lili, « Une certaine fausseté matérielle : Descartes et Arnauld sur l’origine de l’erreur
dans la perception sensorielle », Descartes. Objecter et répondre, 1994, p. 205-230.
• Alquié Ferdinand, « Descartes et la chaleur cardiaque », Bulletin cartésien no XIII, Archives de
philosophie, cahier 3, no 47, 1984, p. 1-2.
• Almaric Pierre, « De la Dioptrique de Descartes à la bioptique », Histoire des sciences
médicales, t. XXI, no 4, 1987, p. 397-407.
• Amerio Adriana, « L’influsso in medicina di Cartesio sui sistemisti del Settecento », Pagine di
Storia della Medicina, t. 15, no 2, 1971, p. 38-44.
• Armogathe Jean-Robert, « Descartes et l’inventaire des sens », Descartes et le Moyen Âge,
Paris, Vrin, 1997, p. 175-184.
• Aron Émile, Descartes et la médecine, Cambrai, cld, 1996.
• Aucante Vincent, « La thérapeutique de Descartes dans les Remedia et vires medicamentorum »,
Études philosophiques, 1-2/1996, p. 71-87.
• — « Les médecins et la médecine », La biografia intelletuale di René Descartes attraverso la
Correspondance, Naples, Vivarium, 1999, p. 607-625.
• — « Le rôle du cœur de Fludd à Descartes et Harvey », Pour une civilisation du cœur, Paris,
2000, p. 51-61.
• Azouvi François, « Le rôle du corps chez Descartes », Revue de métaphysique et de morale,
1978, no 1, p. 1-23.
• Baertschi Bernard, Les rapports de l’âme et du corps, Paris, Vrin, 1992.
• Balz Albert, « Cartesian doctrine and the animal soul », Cartesian Studies, New York, Columbia

14
University Press, 1951.
• Barbier A., Trois médecins poitevins, Poitiers, Marche, 1897.
• Bayon H. P., « René Descartes, 1596-1650. A short note on his part in the history of medicine »,
Proceedings of the Royal Society of Medicine, 1950, t. 43, p. 783-785.
• Béclère Antoine, « Descartes et la médecine », Bulletin de l’Académie française de médecine,
no 118, 1937, p. 322-337.
• Belloni Luigi, « Schemi e modelli della machina vivente nel Seicento », Physis, no 5, 1963,
fasc. 3, p. 259-298.
• Bernier Réjane, « Expérimentation et spéculation dans la genèse de la conception de la vie chez
Descartes », 1965, Actes du XIe Congrès international d’histoire des sciences, 1965, t. 2,
Wroclaw, Ossolineum, 1968, p. 259-264.
• Bernouilli René, « Descartes’ Grundgedanken in medizinhistorischer Sicht », Gesnerus, no 35,
1978, p. 44-53 ; no 37, p. 127-134.
• Bertrand de Saint-Germain Guillaume, Descartes considéré comme physiologiste et comme
médecin, Paris, Masson, 1869.
• Beyssade Jean-Marie, « Réflexe ou admiration, sur les mécanismes sensori-moteurs selon
Descartes », La passion de la raison, Paris, puf, 1983, p. 113-130.
• — « Mais quoi ce sont des fous. Sur un passage controversé de la Première Méditation », Revue
de métaphysique et de morale, 1973, no 3, p. 273-294.
• Beyssade Michelle, « Réponse à Lili Alanen et à Paul Landim sur la fausseté matérielle »,
Descartes. Objecter et répondre, 1994, p. 233-246.
• Bitbol-Hespériès Annie, Le principe de vie chez Descartes, Paris, Vrin, 1990.
• — « Descartes et Regius : leur pensée médicale », Descartes et Regius. Autour de l’explication
de l’esprit humain, 1993, p. 47-68.
• — « Réponse à Vere Chappell. L’union substantielle », Descartes. Objecter et répondre, 1994,
p. 427-447.
• — « Le dualisme dans la correspondance entre Henry More et Descartes », Le dualisme de
l’âme et du corps, Paris, Vrin, 1991, p. 141-158.
• — « Connaissance de l’homme, connaissance de Dieu », Études philosophiques, no 4, 1996,
p. 507-533.
• Bloch Ernst, « Die chemischen Theorien bei Descartes und den Cartesianern », ISIS, t. I, 1913,
fasc. 4, p. 590-636.
• Bonicalzi Francesca, Il costruttore di automi. Descartes e la ragioni dell’anima, Milan, Jaca
Book, 1987.
• — « Il luogo della memoria », La biografia intellettuale di René Descartes attraverso la
Correspondance, Napoli, Vivarium, 1999, p. 594-604.
• Bourdon B., « La théorie des sensations chez Descartes », Journal de psychologie normale et
pathologique, 1939, p. 321-343.
• Broughton Janet, Mattern Ruth, « Reinterpreting Descartes on the notion of union of mind and
body », Journal of the History of Philosophy, vol. 16, 1978, p. 23-32.
• Buzon Frédéric de, « Le problème de la sensation chez Descartes », Le dualisme de l’âme et du
corps, Paris, Vrin, 1991, p. 85-99.
• — « Sympathie et antipathie dans le Compendium musicæ », Bulletin cartésien X. Archives de
philosophie, 1983, t. 46, p. 647-653.
• Canguilhem Georges, La formation du concept de réflexe aux xviie et xviiie siècles, Paris, puf,

15
1955.
• — « Organisme et modèles mathématiques ; réflexions sur la biologie cartésienne », Revue
philosophique, t. 44, 1955, p. 281-299.
• Carter Richard Burnett, Descartes’ Notion of Body, Columbia University, 1967 (thèse).
• Chappell Vere, « L’homme cartésien », Descartes. Objecter et répondre, Paris, puf, 1994,
p. 405-426.
• Chauvois Louis, Descartes, sa méthode et ses erreurs en physiologie, Paris, Éd. du Cèdre, 1966.
• — « À propos d’un récent débat sur Descartes et la physiologie animale et humaine », Revue
générale des sciences pures et appliquées, t. 73, 1966, p. 151-155.
• Cimino Guido, « Theoria del sistema nervoso e ottica fisiologica in Descartes », in G.
Belgioioso, C. Cimino, Descartes : il metodo e i saggi, vol. 1, Roma, Enciclopedia Italiana,
1990, p. 247-272.
• Cohen-Rosenfeld Leonora, « Un chapitre de l’histoire de l’animal-machine, 1645-1749 »,
Revue littéraire comparée, 1937, vol. 17, p. 461-481.
• Crombie Alistair, « Descartes on Method and Physiology », Cambridge Journal, no 5, 1951-
1952, p. 178-186.
• — « La Dioptrique et Képler », Le discours et sa méthode.
• Dankmeijer Johann, « Les travaux biologiques de René Descartes », Archives internationales
d’histoire des sciences, 1951, p. 675-680.
• Delaunay Paul, « L’évolution philosophique et médicale du biomécanisme de Descartes à
Boerhaave, de Leibniz à Cabanis », Le Progrès médical, 1927, no 34, p. 1289-1293 ; no 35,
p. 1337-1352 ; no 36, p. 1369-1344.
• — Descartes et Regius. Autour de l’« Explication de l’esprit humain », Rodopi, T. Verbeek,
1993.
• Des Chene Denis, Physiologia. Natural philosophy in Late Aristotelian and Cartesian Thought,
Ithaca-London, Cornell University Press, 1996.
• Devivaise C., « Descartes et la mort », Études philosophiques, no 5, 1950, p. 165-168.
• Di Marco Milena, « Spiriti animali e meccanismo fisologico in Descartes », Physis, no 18,
1971, p. 21-70.
• Dreyfus-Lefoyer H., « Les conceptions médicales de Descartes », Revue de métaphysique et de
morale, 1937, p. 237-286.
• Duchesneau François, « Malpighi, Descartes and the Epistemological Problems of
Iatromechanism », in R. Bonelli, W. Shea, Reason, Experiment and Mysticism in the Scientific
Revolution, New York, Science History Publications, 1975, p. 111-130.
• Fosseyeux Marcel, Les études anatomiques de Descartes en Hollande, 1628-1649, Anvers, De
Vlijt, 1923.
• Gallois P., « La méthode de Descartes et la médecine », Hippocrate, no 2, 1938, p. 65-77.
• Gardani Aldo, « Funzione dell’imaginazione e modelli della spiegazione scientifica in Harvey e
Cartesio », Revista critica della storia della filosofia, 1970, vol. 25, p. 250-274.
• Georges-Berthier Auguste, « Le mécanisme cartésien et la physiologie au XVIIe », ISIS, t. II, no
5, 1914, p. 37-89 ; t. III, no 7, 1920, p. 21-58.
• Gilson Étienne, « Descartes, Harvey et la scolastique », Études sur le rôle de la pensée
médiévale dans la formation du système cartésien, Paris, Vrin, 1984, p. 51-100.
• Grene Marjorie, « The Heart and Blood : Descartes, Plemp, and Harvey », in Stephen Voss,
Essays, 1993, p. 324-336.

16
• Grimaldi Nicolas, « Les ambitions médicales de Descartes, et sa découverte en 1637 de la
principale maladie de l’homme », Histoire des sciences médicales, t. XXI, no 4, 1987, p. 415-
420.
• Grmek Mirko D., « A survey of the mechanical interpretations of life from the greek anatomists
to the followers of Descartes », in Allen Breck, Wolfgang Yourgrau, Biology, History and
Natural History, New York, Plenum Rosetta, 1972, p. 181-195.
• — « Réflexions sur les interprétations mécanistes de la vie dans la physiologie du xviie siècle »,
Episteme, no 1, 1967, p. 17-30.
• Guérard G., « Descartes anatomiste », La Semaine dentaire, 1927, no 39, p. 702-705.
• Jefferson Geoffrey, « René Descartes on the localisation of the soul », Irish Journal of Medical
Sciences, no 285, 1949, p. 691-706.
• Haldane John Scott, « The physiology of Descartes and its modern developments », Acta
Biotheoretica, t. 1, 1935, p. 5-16.
• Hall Thomas S., « Descartes’ physiological method : Position, principles, examples », Journal
of the History of Biology, no 3, 1970, p. 53-79.
• Hatfield Gary, « Descartes’ physiology and its relation to his psychology », The Cambridge
companion to Descartes, NewYork, John Cottingham, 1992, p. 335-370.
• — « The senses and the fleshless eye », Essays on Descartes’ Meditation, éd. A. O. Rorty,
Berkeley-Los Angeles, 1986.
• Herrmann Rolf-Dieter, « Descartes’ Scheme of a Machine in the Traité de l’homme », Studia
leibnitiana, suppl. 13, 1972, t. 2, p. 115-119.
• Hoffmann Paul, « Modèle mécaniste et modèle animiste. De quelques aspects de la
représentation du vivant chez Descartes, Borelli et Stahl », Revue des sciences humaines, no
186-187, 1982-1983, p. 199-211.
• Jaumes Alphonse, De l’influence des doctrines philosophiques de Descartes et Bacon sur les
progrès de la médecine, Montpellier, 1850 (thèse de médecine).
• Jørgensen Jørgen, « Psyke og soma – Descartes i våre hjerter ? », Tidsskrift for den Norske
Laegeforening, no 25, 1993, t. 113, p. 3142-3144.
• Kambouchner Denis, L’homme des passions, 2 vol., Paris, Albin Michel, 1995.
• Keezer W. S., « Historical and philosophical aspects of iatrochemistry and iatromechanics. Part
III : René Descartes », Texas Journal of Medicine, no 61, 1965, p. 52-56.
• Kirkinen Heikki, Les origines de la conception moderne de l’homme-machine, Helsinki,
Suomalainen Tiedeakatemia, 1960.
• Légée Georgette, « L’homme de René Descartes (éd. de 1662 et 1664) : physiologie et
mécanisme », Histoire des sciences médicales, t. XXI, no 4, 1987, p. 381-388.
• Lindeboom Gerrit A., Descartes and Medicine, Amsterdam, Université libre d’Amsterdam,
Rodopi, 1979.
• — « Florentius Schuyl und seine Bedeutung für die Verbreitung des Cartesianismus in der
Niederlanden », Janus, 1972, vol. 59, p. 25-37.
• — « The impact of Descartes on seventeenth century medical thought in the Nederlands »,
Janus, vol. 58, 1971, p. 201-206.
• Lindroth Sten, « Harvey, Descartes and Young Olaus Rudbeck », Journal of the History of
Medicine, 1957, vol. 12, p. 209-219.
• Livet P., « Le traitement de l’information dans le Traité des passions », Revue philosophique de
la France et de l’étranger, 1978, t. 103, f. 1, p. 3-35.

17
• Mackenzie Ann Wilbur, « The reconfiguration of sensory experience », Reason, Will and
Sensations, 1994, p. 251.
• — « A word about Descartes’ mechanistic conception of life », Journal of the History of
Biology, t. 8, 1975, p. 1-13.
• Martin Robert, Descartes médecin, Paris, Amédée Legrand, 1924 (thèse de médecine).
• Mattéi André, L’homme de Descartes, Paris, Aubier, 1940.
• Meschini Franco Aurelio, « Jean Cousin e un dibatto poco conosciuto sul conarion », La
biografia intellettuale di René Descartes attraverso la Correspondance, Napoli, Vivarium,
1999, p. 627-644.
• — Neurofisiologia cartesiana, Firenze, L. Olschki, 1998.
• Mesnard Pierre, « L’esprit de la physiologie cartésienne », Archives de philosophie, vol. 13,
1937, p. 181-220.
• — Essai sur la morale de Descartes, Paris, Boivin & Cie, 1936.
• — « L’union de l’âme et du corps. Comment la question se pose dans les Méditations
métaphysiques », Travaux du IXe Congrès international de philosophie. Études cartésiennes, t.
I, Paris, Hermann, 1937, p. 152-159.
• — « Le point de vue génétique dans la physiologie cartésienne », Revue générale des sciences
pures et appliquées, no 72, 1965, p. 379-382.
• Metzger Charles, « Descartes physiologiste et anatomiste », Hippocrate, vol. 4, 1936, p. 513-
526.
• Meyer W. J., L’évolution de Descartes dans l’explication des phénomènes de la vie chez les
animaux, Giessen, 1907.
• Monnoyer Jean-Maurice, « La pathétique cartésienne », in Descartes, Les passions de l’âme,
Paris, Gallimard, « Tel », 1988.
• Morris John, « Pattern recognition in Descartes automata », ISIS, no 60, 1969, p. 451-460.
• Nakamura Teiri, « How and why Descartes support the theory of blood circulation », Japenese
Studies in the History of Science, no 13, 1974, p. 74-80.
• Olivo Gilles, « L’homme en personne », in T. Verbeek, Descartes et Regius. Autour de
l’explication de l’esprit humain, Amsterdam, Rodopi, 1993, p. 69-91.
• — « La sagesse des principes », Lire Descartes aujourd’hui, Louvain-Paris, Peeters, 1997,
p. 69-84.
• Ozorio de Almeida, « Descartes physiologiste », Travaux du IXe Congrès international de
philosophie. Études cartésiennes, t. I, Paris, Hermann, 1937, p. 54-59.
• Pagel Walter, « The reaction to Aristotle in seventeeth century biological thought (Campanella,
Van Helmont, Glanvill, Charleton, Harvey, Glisson, Descartes) », Science, Medicine and
History, Essays to C. Singer, Londres, 1953, vol. I, p. 489-509.
• Papillault G., « L’origine de René Descartes, de son orientation médicale et de ses tendances
philosophiques », Bulletin de la Société française d’histoire de la médecine, 1927, vol. 21,
p. 377-393.
• Pelseneer Jean, « Gilbert, Bacon, Képler, Harvey et Descartes : leurs relations », ISIS, no 17,
1932, p. 171-208.
• Perler Dominik, « Descartes, critique de la théorie médiévale des species », Descartes et le
Moyen Âge, Paris, Vrin, 1997, p. 141-153.
• Pflug Günther, « Descartes und das mechanistische Menschenbild », Medical-Historical
Journal, no 17, 1982, p. 3-19.

18
• Plumecocq Christian, Les conceptions médicales de Descartes, Paris, 1978 (thèse).
• Pollnow Hans, « La psychologie infantile de Descartes », Travaux du IXe Congrès international
de philosophie. Études cartésiennes, t. I, Paris, Hermann, 1937, p. 160-166.
• Pratt James B., « Descartes and the psychophysical problem », Travaux du IXe Congrès
international de philosophie. Études cartésiennes, t. I, Paris, Hermann, 1937, p. 167-172.
• Quercy P., « Remarques sur le Traité des passions de Descartes », Journal de psychologie
normale et pathologique, 1924, p. 670-693.
• Radner Daisie, « Descartes’ notion of the Union of mind and body », Journal of the History of
Philosophy, vol. 9, 1971, p. 159-170.
• Rather J. L., « Old and new views of the emotions and bodily changes : Wright and Harvey
versus Descartes and Cannon », Clio Medica, vol. 1, 1965, p. 1-25.
• Ribes-Montagne P., « Las sensaciones organicas y su influje gnoseologico en la doctrina de
Descartes », Analecta Sacra Tarracononsia, 43, 1970, p. 209-237.
• Riese Walther, La théorie des passions à la lumière de la pensée médicale du XVIIe, Bâle,
Karger, 1965.
• — « On symbolic thought in Cartesianism », Science, Medicine and Society in the Renaissance,
vol. 2, p. 163-165.
• — « Descartes as a psychotherapist », Medical History, no 10, 1966, p. 237-244.
• Riese Walther, Hoff Ebbe, « Cerebral localization (a history of the doctrine of) », Journal of the
History of Medicine, 1950, vol. 5, p. 50-71.
• Rodis-Lewis Geneviève, « De l’animal-ange au “vrai homme” de Descartes », Le dualisme de
l’âme et du corps, Paris, Vrin, 1991, p. 75-83.
• — « Problèmes discutés entre Descartes et Regius : l’âme et le corps », Descartes et Regius.
Autour de l’explication de l’esprit humain, 1993, p. 35.
• — « Le principe de vie chez Platon et Descartes », La vie, la pensée. Actes du VIIe Congrès des
sociétés de philosophie de langue française, Paris, puf, 1954, p. 327-336.
• Rorty Amélie Oksenberg, « Descartes on thinking with the body », The Cambridge Companion
to Descartes, New York, John Cottingham, 1992, p. 371-392.
• Rossi Paolo, I filosofi e le macchine (1400-1700), Milan, Feltrinelli, 1976.
• Rothschuh Karl (éd.), « René Descartes und die Theorie der Lebenscheinungen », Sudhoffs
Archives für Geschichte der Medizin, no 50, 1966, p. 25-42.
• — « Descartes erklärt die Bildung des Fœtus », Circa tiliam. Studia historiæ medicinæ Gerrit
Arie Lindeboom, Leiden, Brill, 1974, p. 278-291.
• — « Descartes, Stensen und der Discours sur l’anatomie du cerveau », Steno and Brain
Research in the 17th Century ; Londres, Pergamon Press, 1968, p. 49-57.
• — « Henricus Regius und Descartes. Neue Einblicke in die frühe Physiologie des Regius »,
Archives internationales d’histoire des sciences, no 21, 1968, p. 39-66.
• — « Technomorphes Lebensmodell contra Virtus-Modell (Descartes gegen Fernel) », Sudhoffs
Archive, t. 54, 1970, p. 337-354.
• Saban Roger, « Descartes et la circulation du sang dans le Discours de la méthode », Histoire
des sciences médicales, t. 21, 1987, p. 365-379.
• Sainton Paul, Dagnan-Bouvret Jean, « Descartes et la psycho-physiologie de la glande
pinéale », Nouvelle Iconographie de la Salpêtrière, no 25, 1912, p. 171-192.
• Sakellariadis Spyros, « Descartes’ use of empirical data to test hypotheses », ISIS, vol. 73, 1982,
p. 68-76.

19
• Sanchez Vega Miguel, « Estudio comparativo de la concepción mecánica del animal y sus
fundamentos en Gómez Pereira y Renato Descartes », Revista de Filosofia, t. 13, 1954, p. 359-
462.
• Schouls Peter, « Human nature, reason, and will in the argument of Descarte’s Meditations »,
Reason, Will and Sensations, 1994, p. 159.
• Senn Gustav, « Descartes und Theophrast von Eresos », Gesnerus, vol. 2, fasc. 1, 1945, p. 16-
22.
• Sloan Phillip, « Descartes, the Sceptics and the rejection of vitalism in seventeenth century
physiology », Studies in History and Philosophy of Science, 1977, vol. 8, p. 1-28.
• Souques Achille, « Descartes et l’anatomo-physiologie du système nerveux », Revue
neurologique, septembre 1938, t. 70, no 3, p. 221-245.
• — « Glande pinéale et esprits animaux d’après Descartes », Revue de neurologie, 1945, t. 77, no
1, p. 7-30.
• Specht Rainer, « Über occasio und verwandte Begriffe im cartesianismus », Archiv
Begriffsgeschichte, 1972, vol. 16, p. 198-226 ; 1973, vol. 17, p. 36-65.
• Tellier Auguste, Descartes et la médecine, Paris, Marcel Vigné, 1928 (thèse de médecine).
• Thieme Kati, « Der cartesianische Dualismus oder die Alchimie des ärtzlichen Alltages »,
Zeitschrift für Rheumatologie, 1993, vol. 52, fasc. 4, p. 227-231.
• Toellner Richard, « The controversy between Descartes and Harvey regarding the nature of
cardiac motion », Science, Medicine and Society in the Renaissance, vol. 2, 1972, p. 73-89.
• Trevisani Francesco, « Descartes et la médecine. Essai de bibliographie », Archives de
philosophie, no 44, 1981, cahier 1, Bulletin cartésien IX, p. 1-22.
• — Descartes in Germania. La recezione del cartesianismo nella facoltà filosofica e medica di
Duisburg (1652-1703), Milan, Francesco Angeli, 1992.
• Voss Stephen, « Descartes : The end of anthropology », Reason, Will and Sensations, 1994,
p. 273.
• Wallach Emil, « Descartes und Harvey », Archiv für Geschichte der Medizin, vol. 20, 1928,
p. 302-306.
• Wilson Margaret D., « Descartes on sense and resemblance », Reason, Will and Sensations,
1994, p. 209.

20

Você também pode gostar