Compendio de Gramática Galega Básica - (PG 75 - 145)

Tema 12
PARADIGMAS VERBAIS
12.1. Paradigma regular
§184.
I .- falar II.- coller III.- partir

INDICATIVO
Presente
Copyright © 2015. UNED - Universidad Nacional de Educación a Distancia. All rights reserved.
falo collo parto

falas colles partes
fala colle parte
falamos collemos partimos
falades colledes partides
falan collen parten
Copretérito
falaba collía partía
falabas collías partías
falaba collía partía
falábamos colliamos partiamos
falabades colliades partiades
falaban collían partían
Pretérito
falei collín partín
falaches colliches partiches
falou colleu partiu
falamos collemos partimos
falastes collestes partistes
falaron colleron partiron
Frías, Conde, Xavier. Compendio de gramática galega básica, UNED - Universidad Nacional de Educación a Distancia,
2015. ProQuest Ebook Central, http://ebookcentral.proquest.com/lib/unedbiblioteca-ebooks/detail.action?docID=3429308.
Created from unedbiblioteca-ebooks on 2018-06-01 08:28:52.
Compendio de gramática galega
Prepretérito
falara collera partira
falaras colleras partiras
falara collera partira
falaramos colleramos partiramos
falarades collerades partirades
falaran colleran partiran
Futuro
falarei collerei partirei
falarás collerás partirás
falará collerá partirá
falaremos colleremos partiremos
falaredes colleredes partiredes
falarán collerán partirán
Condicional
falaría collería partiría
falarías collerías partirías
falaría collería partiría
falariamos colleriamos partiriamos
falariades colleriades partiriades
falarían collerían partirían
SUBXUNTIVO OU CONXUNTIVO
Presente
fale colla parta
fales collas partas
fale colla parta
falemos collamos partamos
faledes collades partades
falen collan partan
Xavier Frías Conde
Copretérito
falase collese partise
falases colleses partises
falase collese partise
falásemos collésemos partísemos
falásedes collésedes partísedes
falasen collesen partisen
Futuro
falar coller partir
falares colleres partires
falar coller partir
falarmos collermos partirmos
falardes collerdes partirdes
falaren colleren partiren
IMPERATIVO
fala colle parte
falade collede partide
FORMAS NOMINAIS
Infinitivo
falar coller partir
Xerundio
falando collendo partindo
Participio
falado collido partido
Infinitivo conxugado
falar coller partir
falares colleres partires
falar coller partir
falarmos collermos partirmos
falardes collerdes partirdes
falaren colleren partiren
12.2. Conxugación dun verbo con pronome enclítico
§185.
fáloo faleino
fálalo faláchelo
fálao falouno
falámolo falámolo
faládelo falástelo
fálano falárono
12.3. Paradigmas irregulares
A seguir mostramos as táboas verbais dos principais verbos

irregulares galegos. Nalgúns casos as irregularidades afectan á

maioría do paradigma, mentres que noutros mal afecta as a 1PS
do singular e por ende o presente de conxuntivo. Nalgún outro
caso só é irregular o participio pasivo. 
Xavier Frías Conde
§186. Caber
INDICATIVO INF.
Presente Futuro Condicional PERSOAL
caibo caberei cabería caber
cabes caberás caberías caberes
cabe caberá cabería caber
cabemos caberemos caberiamos cabermos
cabedes caberedes caberiades caberdes
caben caberán caberían caberen
Pretérito Copretérito Antepretérito
couben cabía coubera
coubeches cabías coubera
coubo cabía coubera
coubemos cabiamos couberamos

coubestes cabiades couberades
couberon cabían couberan
CONXUNTIVO IMPERATIVO
Presente Pretérito Futuro
caiba coubese couber
caibas coubeses couberes cabe
caiba coubese couber caiba
caibamos coubésemos coubermos caibamos
caibades coubésedes couberdes cabede
caiban coubesen couberen caiban
FORMAS IMPERSOAIS
INFINITIVO XERUNDIO PARTICIPIO
caber cabendo cabido
§187. Caer e outros en –aer

INDICATIVO INF.
caio caerei caería caer
caes caerás caerías caeres
cae caerá caería caer
caemos caeremos caeriamos caermos
caedes caeredes caeriades caerdes
caen caerán caerían caeren
caín caía caera
caíches caías caeras
caeu caía caera
caemos caïamos caeramos

caestes caïades caerades
caeron caían caeran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
caia caese caer
caias caeses caeres cae
caia caese caer caia
caiamos caésemos caermos caiamos
caiades caésedes caerdes caede
caian caesen caeren caian
FORMAS IMPERSOAIS
caer caendo caído
Xavier Frías Conde
§188. Choer. Como el moer e outros en –oer

INDICATIVO INF.
Presente Futuro Cond. PERSOAL
choio choerei choería choer
choes choerás choerías choeres
choe choerá choería choer
choemos choeremos choeriamos choermos
choedes choeredes choeriades choerdes
choen choerán choerían choeren
choín choía choera
choíches choías choeras
choeu choía choera
choemos choïamos choeramos

choestes choïades choerades
choeron choían choeran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
choia choese choer
choias choeses choeres choe
choia choese choer choia
choiamos choésemos choermos choiamos
choiades choésedes choerdes choede
choian choesen choeren choian
FORMAS IMPERSOAIS
choer choendo choaído
§189. Dar
INDICATIVO INF.
dou darei daría dar
dás darás darías dares
dá dará daría dar
damos daremos dariamos darmos
dades daredes dariades dardes
dan darán darían daren
dei / din daba dera
deches dabas deras
deu daba dera
demos dabamos deramos

destes dabades derades
deron daban deran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
dea dese der
deas deses deres dá
dea dese der dea
deamos désemos dermos deamos
deades désedes derdes dade
dean desen deren dean
FORMAS IMPERSOAIS
dar dando dado
Xavier Frías Conde
§190. Doer
INDICATIVO INF.
doe doerá doería doer
doen doerán doerían doeren
doeu doía doera
doeron doían doeran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
doia doese doer
doian doesen doeren
FORMAS IMPERSOAIS

doer doendo doído
Existe unha conxugación do resto das formas para este verbo

na forma pronominal doerse (conxugado como choer): dóiome,
dóeste, dóese, doémonos, doédesvos, dóense. Trátase dun uso moi
literario, mesmo arcaizante, co significado de laiarse, lamentar-
se, queixarse.
§191. Dicir
INDICATIVO INF.
digo direi diría dicir
dis dirás dirías dicires
di dirá diría dicir
dicimos diremos diriamos dicirmos
dicides diredes diriades dicirdes
din dirán dirían diciren
dixen dicía dixera
dixeches dicías dixeras
dixo dicía dixera
dixemos diciamos dixeramos

dixestes diciades dixerades
dixeron dicían dixeran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
diga dixese dixer
digas dixeses dixeres di
diga dixese dixer diga
digamos dixésemos dixermos digamos
digades dixésedes dixerdes dicide
digan dixesen dixeren digan
FORMAS IMPERSOAIS
dicir dicindo dito
Xavier Frías Conde
§192. Estar
INDICATIVO INF.
estou estarei estaría estar
estás estarás estarías estares
está estará estaría estar
estamos estaremos estariamos estarmos
estades estaredes estariades estardes
están estarán estarían estaren
estiven estaba estivera
estiveches estabas estiveras
estivo estaba estivera
estivemos estabamos estiveramos

estivestes estabades estiverades
estiveron estaban estiveran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
estea estivese estiver
esteas estiveses estiveres está
estea estivese estiver estea
esteamos estivésemos estivermos esteamos
esteades estivésedes estiverdes estade
estean estivesen estiveren estean
FORMAS IMPERSOAIS
estar estando estado
§193. Facer
INDICATIVO INF.
fago farei faría facer
fas farás farías faceres
fai fará faría facer
facemos faremos fariamos facermos
facedes faredes fariades facerdes
fan farán farían faceren
fixen facía fixera
fixeches facías fixeras
fixo facía fixera
fixemos faciamos fixeramos

fixestes faciades fixerades
fixeron facían fixeran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
faga fixese fixer
fagas fixeses fixeres fai
faga fixese fixer faga
fagamos fixésemos fixermos fagamos
fagades fixésedes fixerdes facede
fagan fixesen fixeren fagan
FORMAS IMPERSOAIS
facer facendo feito
Xavier Frías Conde
§194. Haber
INDICATIVO INF.
hei haberei habería haber
has haberás haberías haberes
ha15 haberá habería haber
habemos haberemos haberiamos habermos
habedes haberedes haberiades haberdes
han haberán haberían haberen
houben había houbera
houbeches habías houberas
houbo había houbera
houbemos habiamos houberamos

houbestes habiades houberades
houberon habían houberan
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
haxa houbese houber
haxas houbeses houberes
haxa houbese houber
haxamos houbésemos houbermos
haxades houbésedes houberdes
haxa houbesen houberen
FORMAS IMPERSOAIS
haber habendo habido
Impersoal hai.
15
§195. Ir
INDICATIVO INF.
vou irei iría ir
vas irás irías ires
vai irá iría ir
imos iremos iriamos irmos
ides iredes iriades irdes
van irán irían iren
fun ía fora
fuches ías foras
foi ía fora
fomos iamos foramos

fostes iades forades
foron ían foran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
vaia fose for
vaias foses fores vai
vaia fose for vaia
vaiamos fósemos formos imos
vaiades fósedes fordes ide
vaian fosen foren vaian
FORMAS IMPERSOAIS
ir indo ido
Xavier Frías Conde
§196. Ler. Como el conxúgase crer

INDICATIVO INF.
leo lerei lería ler
les lerás lerías leres
le lerá lería ler
lemos leremos leriamos lermos
ledes leredes leriades lerdes
len lerán lerían leren
lin lía lera
liches lías leras
leu lía lera
lemos liamos leramos

lestes liades lerades
leron lían leran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
lea lese ler
leas leses leres le
lea lese ler lea
leamos lésemos lermos leamos
leades lésedes lerdes lede
lean lesen leren lean
FORMAS IMPERSOAIS
ler lendo lido
§197. Oir. Despois ouvir

INDICATIVO INF.
oio oirei oiría oír
oes oirás oirías oíres
oe oirá oiría oír
oímos oiremos oiriamos oírmos
oídes oiredes oiriades oírdes
oen oirán oirían oíren
oín oía oíra
oíches oías oíras
oíu oía oíra
oímos oïamos oiramos

oístes oïades oirades
oíron oían oíran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
oia oíse oír
oias oíses oíres oe / oi
oia oíse oír oia
oiamos oísemos oírmos oiamos
oiades oísedes oírdes oíde
oian oísen oíren oian
FORMAS IMPERSOAIS
oír oíndo oído
Xavier Frías Conde
§198. Ouvir
INDICATIVO INF.
ouzo ouvirei ouviría ouvir
ouves ouvirás ouvirías ouvires
ouve ouvirá ouviría ouvir
ouvimos ouviremos ouviriamos ouvirmos
ouvides ouviredes ouviriades ouvirdes
ouven ouvirán ouvirían ouviren
ouvín ouvía ouvira
ouviches ouvías ouviras
ouviu ouvía ouvira
ouvimos ouviamos ouviramos

ouvistes ouviades ouvirades
ouviron ouvían ouviran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
ouza ouvise ouvir
ouzas ouvises ouvires oe / oi
ouza ouvise ouvir ouza
ouzamos ouvísemos ouvirmos ouzamos
ouzades ouvísedes ouvirdes ouvide
ouzan ouvisen ouviren ouzan
FORMAS IMPERSOAIS
ouvir ouvindo ouvido
§199. Poder
INDICATIVO INF.
podo poderei podería poder
podes poderás poderías poderes
pode poderá podería poder
podemos poderemos poderiamos podermos
podedes poderedes poderiades poderdes
poden poderán poderían poderen
puiden podía puidera
puideches podías puideras
puido podía puidera
puidemos podiamos puideramos

puidestes podiades puiderades
puideron podían puideran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
poida puidese puider
poidas puideses puideres
poida puidese puider
poidamos puidésemos puidermos
poidades puidésedes puiderdes
poidan puidesen puideren
FORMAS IMPERSOAIS
poder podendo podido
Xavier Frías Conde
§200. Pór. Despois poñer

INDICATIVO INF.
poño porei poría pór
pos porás porías pores
pon porá poría pór
pomos poremos poriamos pormos
po(n)des poredes poriades pordes
poñen porán porían poren
puxen puña puxera
puxeches puñas puxeras
poxo puña puxera
puxemos puñamos puxeramos

puxestes puñades puxerades
puxeron puñan puxeran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
poña puxese puxer
poñas puxeses puxeres pon
poña puxese puxer poña
poñamos puxésemos puxermos poñamos
poñades puxésedes puxerdes po(n)de
poñan puxesen puxeren poñan
FORMAS IMPERSOAIS
pór pondo posto
§201. Poñer
INDICATIVO INF.
poño poñerei poñería poñer
pos poñerás poñerías poñeres
pon poñerá poñería poñer
poñemos poñeremos poñeriamos poñermos
poñedes poñeredes poñeriades poñerdes
poñen poñerán poñerían poñeren
puxen poñía puxera
puxeches poñías puxeras
poxo poñía puxera
puxemos poñiamos puxeramos

puxestes poñiades puxerades
puxeron poñían puxeran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
poña puxese puxer
poñas puxeses puxeres pon
poña puxese puxer poña
poñamos puxésemos puxermos poñamos
poñades puxésedes puxerdes po(n)de
poñan puxesen puxeren poñan
FORMAS IMPERSOAIS
poñer poñendo posto
Xavier Frías Conde
§202. Querer
INDICATIVO INF.
Presente Futuro Cond. PERSOAL
quero quererei querería querer
queres quererás quererías quereres
quere quererá querería querer
queremos quereremos quereriamos querermos
queredes quereredes quereriades quererdes
queren quererán quererían quereren
quixen quería quixera
quixeches querías quixeras
quixo quería quixera
quixemos queriamos quixeramos

quixestes queriades quixerades
quixeron querían quixeran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
queira quixese quixer
queiras quixeses quixeres quere
queira quixese quixer queira
queiramos quixésemos quixermos queiramos
queirades quixésedes quixerdes querede
queiran quixesen quixeren queiran
FORMAS IMPERSOAIS
querer querendo querido
§203. Rir
INDICATIVO INF.
río rirei riría rir
ris rirás rirías rires
ri rirá riría rir
rimos riremos ririamos rirmos
rides riredes ririades rirdes
rin rirán rirían riren
rin ría rira
riches rías riras
riu ría rira
rimos riamos riramos

ristes riades rirades
riron rían riran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
ría rise rir
rías rises rires ri
ría rise rir ría
riamos rísemos rirmos riamos
riades rísedes rirdes ride
rían risen riren rían
FORMAS IMPERSOAIS
rir rindo rido
Xavier Frías Conde
§204. Saber
INDICATIVO INF.
sei saberei sabería saber
sabes saberás saberías saberes
sabe saberá sabería saber
sabemos saberemos saberiamos sabermos
sabedes saberedes saberiades saberdes
saben saberán saberían saberen
souben sabía soubera
soubeches sabías souberas
soubo sabía soubera
soubemos sabiamos souberamos

soubestes sabiades souberades
souberon sabían souberan
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
saiba soubese souber
saibas soubeses souberes sabe
saiba soubese souber saiba
saibamos soubésemos soubermos saibamos
saibades soubésedes souberdes sabede
saiban soubesen souberan saiban
FORMAS IMPERSOAIS
saber sabendo sabido
§205. Ser
INDICATIVO INF.
son serei sería ser
es serás serías seres
é será sería ser
somos seremos seriamos sermos
sodes seredes seriades serdes
son serán serían seren
fun era fora
fuches eras foras
foi era fora
fomos éramos foramos

fostes erades forades
foron eran foran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
sexa fose for
sexas foses fores sé
sexa fose for sexa
sexamos fósemos formos sexamos
sexades fosedes fordes sede
sexan fosen foren sexan
FORMAS IMPERSOAIS
ser sendo sido
Xavier Frías Conde
§206. Ter
INDICATIVO INF.
teño terei tería ter
tes terás terías teres
ten terá tería ter
temos teremos teriamos termos
te(n)des teredes teriades terdes
teñen terán terían teren
tiven tiña tivera
tiveches tiñas tiveras
tivo tiña tivera
tivemos tiñamos tiveramos

tivestes tiñades tiverades
tiveron tiñan tiveran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
teña tivese tiver
teñas tiveses tiveres ten
teña tivese tiver teña
teñamos tivésemos tivermos teñamos
teñades tivésedes tiverdes te(n)de
teñan tivesen tiveren teñan
FORMAS IMPERSOAIS
ter tendo tido
§207. Traer
INDICATIVO INF.
traio traerei traería traer
traes traerás traerías traeres
trae traerá traería traer
traemos traeremos traeriamos traermos
traedes traeredes traeriades traerdes
traen traerán traerían traeren
trouxen traía trouxera
trouxeches traías trouxeras
trouxo traía trouxera
trouxemos traiamos trouxeramos

trouxestes traiades trouxerades
trouxeron traían trouxeran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
traia trouxese trouxer
traias trouxeses trouxeres trae
traia trouxese trouxer traia
traiamos trouxésemos trouxermos traiamos
traiades trouxésedes trouxerdes traede
traian trouxesen trouxeren traian
FORMAS IMPERSOAIS
traer traendo traído
Xavier Frías Conde
§208. Valer
INDICATIVO INF.
vallo valerei valería valer
vales valerás valerías valeres
vale valerá valería valer
valemos valeremos valeriamos valermos
valedes valeredes valeriades valerdes
valen valerán valerían valeren
valín valía valera
valiches valías valeras
valeu valía valera
valemos valiamos valeramos

valestes valiades valerades
valeron valían valeran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
valla valese valer
vallas valeses valeres vale
valla valese valer valla
vallamos valésemos valermos vallamos
vallades valésedes valerdes valede
vallan valesen valeren vallan
FORMAS IMPERSOAIS
valer valendo valido
§209. Ver
INDICATIVO INF.
vexo verei vería ver
ves verás verías veres
ve verá vería ver
vemos veremos veriamos vermos
vedes veredes veriades verdes
ven verán verían veren
vin vía vira
viches vías viras
viu vía vira
vimos viamos viramos

vistes viades virades
viron vían viran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
vexa vise vir
vexas vises vires ve
vexa vise vir vexa
vexamos vísemos viren vexamos
vexades visedes virdes vede
vexan visen viren vexan
FORMAS IMPERSOAIS
ver vendo visto
Xavier Frías Conde
§210. Vir
INDICATIVO INF.
veño virei viría vir
vés virás virías vires
vén virá viría vir
vimos viremos viriamos virmos
vi(n)des viredes viriades virdes
veñen virán virían viren
vin viña viñera
viñeches viñas viñeras
veu viña viñera
viñemos viñamos viñeramos

viñestes viñades viñerades
viñeron viñan viñeran
CONXUNTIVO
IMPERATIVO
veña viñese viñer
veñas viñeses viñeres ven
veña viñese viñer veña
veñamos viñésemos viñermos veñamos
veñades viñésedes viñerdes vi(n)de
veñan viñesen viñeren veñan
FORMAS IMPERSOAIS
vir vindo vido
12.4. Conxugación perifrástica
§211. É moi frecuente en galego o emprego de perífrases de

toda caste. Do punto de vista estrutural, a súa conxugación non
supón grande dificultade, pois o verbo perifrástico funciona
como un auxiliar. O verbo principal (predicado) pode tomar cal-
quera das formas impersoais (infinitivo, xerundio ou participio).
No caso de ir en infinitivo, pode estar precedido de preposición
ou conector en certos casos. As posibilidades son as seguintes:
SUXEITO AUXILIAR PREDICADO [OBXECTO]

poder
ter que
Vinf
haber de
SN SN
estar a
estar Vxer
dar Vppo
Desde un punto de vista semántico, as perífrases clasifícanse en:

§212. Perífrases temporais
→ Ir + inf.: vou mercar os bois á Pola.
→ Estar a + inf. / estar + xer.: estaban a falar hai un chisco
→ Querer + inf.: parece que quer estear.
→ E
star para + inf. (ou estar a piques de + inf.): Como
estaban anoxados, estiveron para / a piques de berraren.
§213. Perífrases modais, obrigativas e hipotéticas

→ Dar + inf.: Non dou entendido por que teñen tanta présa
→ H
aber + inf. ou haber de + inf. ou haber a + inf.: has (a)
falar con teu irmán.
→ Hai que + inf.: hai que se dar présa.
Xavier Frías Conde
→ Ter que + inf.: Tes que me mirar as rodas do auto.

→ Ter de + inf.: Tes de botar esa carta ao correo.
→ Deber + inf.: Deberían chegar máis cedo.
→ Poder + inf.: Non podo entender o que fan.
§214. Perífrases aspectuais imperfectivas

→ A ndar a + inf. ou andar + xer.: Andaban a buscar cogor-
zos despois de chover.
→ Levar a + inf. ou levar + xer.: Levan toda a mañá a traballar.
→ Ir + xer.: Van aprendendo moito ultimamente.
§215. Perífrases aspectuais perfectivas

→ Acabar de + inf.: Acabo de falar con el.
→ E
star a piques de + inf.: Estaban a piques de chegar, mais
tiveron un accidente.
→ D
eixar de + inf.: Deixa de falar con todos os que atopa
pola rúa.
→ Ter + part.: Teño xa rematado todos os exames.
→ Vir de + inf.: Vimos de comer.
12.5. Acerca de Estar para ~ estar a piques de
§216. Dentro das perífrases galegas, estar para + VINF ou estar a pi-
ques de + VINF son as normais para expresaren algo que ten ou terá lu-
gar na veciñanza do momento da fala ou do momento de referencia.
Equivalen ao español estar a punto de; en portugués úsase
máis ben estar para, o mesmo que en italiano: stare per.
→ O depósito de auga, por mor da chuvia, estaba para / a
piques de rebentar.
→ D espois de ouvir tanta estupidez xunta, o Pedro estaba
a piques de / para perder o control.
→ Xa estamos para/ a piques de atravesar a fronteira.
12.6. Acerca de Estou a falar ~ estou falando
§217. Conforme a norma galega, ambas as estruturas son co-

rrectas. De facto, dentro do noso ámbito galego-portugués, en
Portugal úsase a primeira fórmula, mentres que no Brasil prefi-
ren a segunda.
§218. En galego sería recomendábel servirse da primeira. Hai

diversos verbos que rexen estas estruturas de a + Vinf, entre os
cales son os máis comúns:
1. estar: estamos a atravesar unha zona de turbulencias
2. seguir: espero que non sigas a dicir tanta baballada
3. continuar: os veciños continuaron a meter máis e máis
ferralla na casa.
4. levar: levamos tres meses a traballar sen calefacción.
12.7. Acerca de Dar feito
§219. Esta é unha perífrase exclusiva do galego, co verbo dar e

un participio que fica inalterábel.
Significa conseguir, lograr. Eis algúns exemplos:
→ Quixen ter unhas palabras con el mais non o dei visto.
→ A ndo a procurar as tesoiras mais non as dou atopado.
→ L oitou e loitou co inglés até que o deu dominado.
12.8. O infinitivo conxugado
§220. Un dos elementos máis característicos do galego–portu-

gués é a flexión do infinitivo. Canto aos seus usos, convén distin-
guir que se usa en dúas circunstancias, que asemade poden ser
subdivididas. A primeira delas é en construcións introducidas
por preposición (cun sintagma preposicional –SP–); a segunda
Xavier Frías Conde
é cando o infinitivo funciona como suxeito —non como obxecto

directo.
▪ Cando tendo o mesmo suxeito que a oración principal, o
infinitivo vai precedido de preposición:
→ Para mercarmos o pan, imos darnos présa.
▪ Cando hai moita distancia entre o verbo principal e mais
o infinitivo:
→ P rendemos a televisión ás dúas da mañá, cando todos
están deitados para gravarmos o programa no vídeo.
▪ Cando a 3º persoa do plural indica a indeterminación do
suxeito:
→ É hora de falares.
→ A culpa é do xuíz porque non deixou prenderdes os

ladróns.
▪ En construcións reflexivas e en verbos pronominais:
→ Avisamos aos veciños para viren ás cinco.
→ M ercámosche un galano para logo queixáreste de que
non ches prestaba.
▪ Cando o infinitivo ten un suxeito expreso distinto do que
ten o verbo principal:
→ Víronte ao saíres de alí.
▪ Cando se quer expresar o suxeito que é distinto ao do verbo
principal:
→ Falan para escoitármolos.
Véxase ademais o capítulo 17.
Tema 13
ADVERBIOS E CONECTORES
Introduciremos este capítulo en dúas fases. Na primeira

ofreceremos as táboas de adverbios, preposicións e conxuncións
clasificadas dun punto de vista semántico. Na segunda fixarémo-
nos no seu uso.
13.1. Adverbios: formas

§221. Lugar:
→ a contramán, → d entro;
→ a man; → d iante;
→ a baixo, embaixo; → e is;
→ a có16; → e nfronte;
→ a í; → fóra;
→ a o carón; → lonxe, ao lonxe, de lonxe;
→ a lgures17; en algures, → n ingures;
→ alí; aló; → o nde;
→ quí;
a → p ara acó;
→ rriba, enriba;
a → preto;
→ trás, detrás;
a → elaí;
v
→ cerca; → elaquí;
v
16
En galego existen tres graos de referencia espacial. Para unha visión estática
úsase aquí, aí, alí; porén, para unha visión dinámica úsanse acá, alá, mais tamén acó,
aló (en principio son iguais), mais fica reducido a dous; con todo, pódese refacer o trío:
acá, alá, acolá ou acó, aló, acoló.
17
A forma algures (=nalgún sitio) ten o seu contrario negativo: ningures.
§222. Tempo:
→ a cada pouco → de repente;
→ a deshora; → de seguida;
→ a diario; → de súpeto;
→ a miúdo; → de tempo en tempo;
→ á tardiña; → decote;
→ a tempo; → despois;
→ actualmente; → endexamais;
→ agora; → entón;
→ aínda; → entrementres;
→ antano; → finalmente;
→ antes; → hogano;
→ antes; → hoxe;
→ antonte; → hoxe en día;

→ ao cabo, → logo;
→ ao final; → máis nunca;
→ ao outro día; → mañá;
→ para outro día; → mentres tanto,
→ ao primeiro; → mentres;
→ ao último; → no luscofusco;
→ ao riscar o día; → nunca;
→ arestora; → onte;
→ ás veces; → pasado mañá;
→ axiña; → por de pronto;
→ cando; → por veces;
→ cedo; → posteriormente;
→ daquela; → pouco a pouco;
→ de cando en cando; → primeiro;
→ de cando en vez; → sempre;
→ de continuo; → xa;
→ de mañá; → xacando;
→ de tarde; → xamais;
→ de noite;
Xavier Frías Conde
§223. Cantidade:
→ a esgalla; → máis;
→ a maza; → malamente;
→ abondo, dabondo; → miga;
→ bastante; → moi;
→ canto; → moito;
→ case; → nada máis;
→ de máis; → pouco;
→ de menos; → talmente;
→ de sobra; → tanto;
→ de todo; → todo;
→ máis ou menos; → un ris;
§224. Modo18:
→ á dereita; → ás embozadas;
→ a escape; → ás escuras;
→ á esquerda; → ás furtadelas;
→ a mantenta; → así; ben;
→ amodo; → de brincadeira;
→ a posta; → de máis19;
→ en balde; → de présa;
→ a xeito; → de súpeto;
→ a feito; → devagar, devagariño;
→ arreo; → de veras;
→ ás apalpadelas; → deste xeito;
→ ás carreiras; → en broma;
→ s cuncadas (dise
á → e n efecto, efectivamente,
cando chove); con efecto;
18
A inmensa maioría dos adverbios formados sobre adxectivos cando se lles amece
–mente pertencen a esta categoría.
19
É sempre usado posnominalmente: Tenche diñeiro de máis. Ocorre o mesmo con
a esgalla: Temos débedas a esgalla.
→ a/en serio; → moito;

→ indubidabelmente; → outramente;
→ mal; → peor;
→ mellor; → realmente;
→ moi;
§225. Dúbida:
→ ao mellor; → quizais, quizá;
→ poida que20; → se cadra;
→ posibelmente; → seica;
→ probabelmente; → talvez;
13.2. Preposicións: formas

§226. a, ante, até21, baixo, con, contra, de, deica,

Simples desde, durante, en, entre, para, perante, por,
segundo, sen, so, sobre, tras, xunta,
§227. a rentes de; a través de; a(o) carón de; acerca
Compostas de; ademais de; ao lado de; ao ras de; atrás
de; camiño de; cara a; co bo de que; co fin de;
co gallo de; diante de; en canto a; embaixo de;
en favor de; en lugar de; enriba de; enriba de;
no chan de; no cimo de; pegado a; por cima
de; por mor de; por riba de; preto de, cerca de;
respecto de; tocante a; xunto a;
Funciona como o francés peut-être ou o catalán potser, mais sempre no inicio da

20
oración: poida que esta tarde choiva (= é posíbel que…).

21
Coa variante ata.
Xavier Frías Conde
13.3. Conectores: formas
§228. e; e mais; nin; ademais; canto, canto máis...

Copulativos máis.
§229. ou; ou... ou; xa... xa; nin... nin; ora... ora;
Disxuntivos logo... logo.
§230. agás; aínda que; así e todo; embora22; excepto;
Adversativos mais; pero; porén; salvo;
§231. a pouco de; así que; até que; axiña que; cada
Temporais vez que; cando; da que; desde que; mentres
que; tan presto que;
§232. onde, alá onde
Locativos
§233. Modais ademais de que; como queira que; como; con-
forme; de modo que; de xeito que; mesmo
§234. Finais para que, co gallo de que, a fin de que
§235. Causais a causa de; pois (que); por mor de que; por-
que; posto que; visto que; xa que;
§236. a menos que; a non se que; caso23; no caso de
Condicionais que; se é que; se;
22
A Normativa actual non recolle este conector, que aparece só como portugués,
mais é utilizado tamén en textos galegos. Ten como característica que se usa seguido de
conxuntivo.
23
Úsase exactamente igual que no caso de que / en caso de que.
13.4. Expresión do lugar
§237. Interrogadores:
▪ Onde
→ O
nde estás?
→ O
nde viven?
§238. Adverbios:
▪ Aquí, aí, alí, marcando tres graos, coma os demostrativos
este, ese, aquel
→ G ústame o clima de aquí, pero ti prefires o de alí
▪ Diante vs. detrás
→ O
s teus amigos van aí diante, mais os teus pais están
detrás.
▪ Preto vs. lonxe
→ E sa rúa cae preto, mais non sei exactamente onde.
▪ Enriba vs. embaixo
→ E u gardo o meu auto embaixo, no garaxe.
§239. Preposicións:
▪ En: a máis xeral
→ E stou na cama
→ E stamos de vacacións en Roma
▪ Diante de vs. detrás de
→ V
émonos diante da porta da escola.
▪ Preto de vs. lonxe de
→ X oán vive lonxe do centro.
▪ Enriba de vs. embaixo de
→ C aeu un tronco enriba do meu tellado
Xavier Frías Conde
§240. Conectores:
▪ Onde
→ O
nde vives hai moita xente
→ E
spérame onde ti xa sabes
13.5. Expresión do tempo
▪ Cando
→ C
ando chegaches?
→ C
ando choverá?
§242. Adverbios:
▪ Agora
→ A
gora non teño moito tempo para falar.
▪ Antes vs. despois
→ A ntes había menos tránsito polas rúas
▪ Xa
→ X
a chegaron todos os convidados á festa.
▪ Logo
→ I so heicho explicar logo.
▪ Daquela (introduce ademais parágrafos e oracións, conec-
tando con algo dito anteriormente). Equivale a entón.
→ D
aquela, chamaron á porta con violencia.
▪ Onte – hoxe – mañá
→ O nte estiven en Santiago, mais hoxe estou en Ourense.
▪ Axiña
→ N
on chíes, termino axiña.
▪ En: a máis xeral
→ E n xaneiro vai unha friaxe mortal
→ N a primavera aínda nevará algo
→ N o Nadal xuntámonos toda a familia.
▪ A: só para as horas e momentos do día
→ V émonos ás nove.
→ Á tarde fará moito frío
▪ De: opcional para días da semana e momentos do día
→ C hegaron de mañá
→ D e sábado tráennos a lavadora.
▪ Antes de vs. despois de
→ A ntes da carreira temos que revisar as gomas.
§244. Conectores
▪ Cando
→ C
ando queiras, imos á praia
O xerundio (expresión de simultaneidade), a miúdo en + XER.
→ E n saíndo da casa, atopei o Pedro.
13.6. Expresión da frecuencia
§245. Interrogadores
▪ Cantas veces
→ C
antas veces vas ao cine?
§246. Adverbios (da máxima á mínima frecuencia)

Sempre / todos os días
Case sempre / a miúdo
Xavier Frías Conde
Acotío
Ás veces
+
De cando en vez / algunha vez
Case nunca
Nunca –
13.7. Expresión da dirección
▪ Onde, que pode ser reforzado con para onde.
→ O
nde irás esta fin de semana?
→ P
ara onde foron os outros?
§248. Adverbios: moi decote reforzados coa preposición para.

▪ Acó vs. aló, propios da metade norte alternan no sur coas
formas acá, alá.
→ V
en (para) acó, que che vou mostrar algo.
▪ Adiante vs. atrás
→ I mos (para) adiante
▪ A: en dirección a
→ M añá vou á festa dos antigos alumnos da escola.
▪ Para: indica unha dirección máis específica, cun rumbo
concreto ca a.
→ F omos para o sur, porque alí facía menos frío.
▪ De: procedencia
→ V eñen de Barcelona
▪ Por: indica o traxecto concreto
→ V iñemos por Barcelona
§250. Conectores
▪ Onde, reforzado ou especificado con por onde, de onde,
para onde.
→ A xente pasa por onde se pode pasar
→ P odemos ir para onde queiras.
13.8. Expresión do modo
§251. Interrogador
▪ Como
→ C
omo se fai iso?
→ C
omo aprendiches ruso?
§252. Adverbios:
▪ Así
→ A
s cousas non se fan así
▪ Deste xeito, deste modo, desta maneira
→ F acendo as cousa deste xeito, non resolveremos nada.
§253. Conectores:
▪ Como
→ S
empre podemos facer as cousas como nós queremos
13.9. Expresión da causa
§254. Interrogador:
▪ Por que
→ P or que andas triste?
Xavier Frías Conde
§255. Conectores:
▪ Porque
→ P
orque teño un grave problema.
13.10. Expresión da finalidade
§256. Interrogador
▪ Para que
→ P
ara que queres estudar chinés?
§257. Conectores
▪ Para (que)
→ P
ara que mercaches esa bobada?
▪ Á fin de (que)
→ A fin de gañarmos o trofeo, hai que adestrar moito.
▪ Co gallo de (que)
→ T odo o que di faino co gallo de nos incomodar
Tema 14
A UNIDADE MORFOLÓXICA:
O MONEMA
14.1. Arredor da palabra
§258. Á hora de buscar unha unidade morfolóxica equivalente

á fonolóxica —o fonema— existe a tendencia a utilizar a pala-
bra como unidade, mais isto é abondo relativo, porque o propio
concepto de palabra é moi ambiguo.
Para o demostrar, abonda ver como a división gráfica non

sempre é coherente. Dunha banda, forma unha palabra o verbo
co clítico en:
→ faloume
mais non é así cando o clítico vai diante:
→ [que] me falou
§259. No segundo caso, trátase de “dúas palabras”. Tamén po-

deriamos afirmar que vinte e catro son tres palabras, cando na
realidade se trata dun só concepto –obsérvese como en alemán
si é unha palabra: vierundzwanzig ou mesmo en italiano: venti-
quattro. Daquela, é nidio que o concepto palabra non nos serve
coma unidade morfolóxica.
Imos empregar por tanto o concepto de monema, que nos
permite falar dunha unidade con significado e desta maneira
permítenos dicir que vinte e catro é un monema composto, men-
tres que vinte é un lexema simple. Outro exemplo de monema,
neste caso composto, é toma de terra, onde non se poden tomar
os seus elementos independentemente, pois o significado único

de “toma de terra” está composto de tres “palabras”.
14.2. Algúns problemas do concepto de monema
§260. Ora ben, as cousas non son tan simples como pode pa-
recer á simple vista. Os monemas nas linguas flexivas (coma é
o caso do galego) admiten flexións. As ditas flexións aparecen
cunha forma única no dicionario, o cal, no caso dos verbos, po-
de resultar complicado.
As flexións poden ser de tres tipos fundamentais:
a) de xénero e número (para adxectivos e nomes)23:
→ alto, alta, altos, altas

→ irmán, irmá, irmáns, irmás
b) de desinencia (para os verbos)
→ ter, teño, tes, tiven, tendo, tido.
§261. Ademais diso, existe outra cuestión que afecta aos mo-
nemas: a derivación. Obsérvese que a partir dunha “palabra”
podemos crear outras novas por derivación, que poden mesmo
mudar de categoría:
→ comer, comida, comichón, comedeiro, comedor etc.
→ alto, altura, alteza,
§262. Todas as unidades presentadas ata agora son monemas,

mais a súa estrutura fica lonxe de ser simple. Porén, en case todos
os casos mostrados encontrámonos con que teñen unha complexi-
23
Dentro destas estarían tamén as flexións da declinación, inexistentes na maioría
das linguas románicas actuais (agás en romanés), mais que eran comúns en latín: agens,
agentem, agentis, agenti, agente.
Xavier Frías Conde
dade interna, isto é, están compostas de unidades menores (lém-

brese que a sílaba podía ser descomposta en unidades menores).
Se tomamos en conta os exemplos de (6), veremos que todos eles
comezan coa mesma sílaba —sería máis exacto afirmarmos que po-
súen a mesma sílaba—, neste caso com–. O resto son variacións que
engaden diferente tipo de información ora funcional, ora léxica.
Isto represéntase do seguinte modo:
lexema morfema
er
edor
com-
ichón
ida
Os lexemas fan referencia a unha realidade extralingüística,

mentres que os morfemas engaden valores ao lexema de distin-
tos tipos, como iremos vendo a seguir.
14.3. Composición dos monemas
§263. Como vimos anteriormente, o monema é unha unidade,

composto por un lexema, que fornece a información léxica (ex-
tralingüística), e un morfema, que fornece a información gra-
matical (lingüística).
Un monema pode estar composto por:
a) un só lexema:
→ pan, landra, parede, animal etc.
b) un lexema e un ou varios morfemas:
→ pans, animaliños etc.
c) un morfema:
→ onte, con, que etc.
§264. Como se pode ver, os morfemas poden aparecer unidos ao

lexema (morfemas ligados) ou sós (morfemas libres). Aínda
podemos falar dun terceiro tipo de morfemas, os semiligados,
que son os clíticos. A clasificación do monemas é ofrecida a
seguir, onde se pode apreciar a gran variedade dos morfemas.
Lexemas
Libres
Monema
Semiligados
Flexivos
Morfemas
Prefixos
Ligados
Derivativos Interfixos
Sufixos
§265. Cómpre engadir algunhas anotacións sobre algúns dos

morfemas aquí expostos:
▪ Os morfemas ligados flexivos expresan conceptos coma
xénero, número, tempo, aspecto etc.
▪ Os morfemas ligados derivativos favorecen a creación de
novas palabras. Os prefixos son colocados diante do lexe-
ma, mentres que o sufixo vai colocado despois, aínda que
por veces entre o lexema e o sufixo intercálase unha sílaba
chamada interfixo ou infixo:
→ can-ci-ño
14.4. Principais sufixos
§266. A lista dos principais sufixos existentes en galegos é a que

segue:
Xavier Frías Conde
-able Posible (adxectivador) bebible, responsable,

amable.25
-acho,-a Forma despectivos ricacho
-ado,-a ▫ Indica medidas de ▫ folecado, puñado,
capacidade: cuncada, pratado.
▫ Oficios: ▫ avogado, soldado.
▫ Acción de un verbo: ▫ parada, estoupada,
▫ Adx. de verbos mexada, cansado,
casado.
▫ Colectivos animais: ▫ boiada, vacada.
▫ Golpe con: ▫ puñada, patada.
-ador,-a Indica o facedor labrador, afiador,
-edor,-a dunha acción rexedor, surtidor,
-idor,-a faladora.
-tor,-a/-triz (culto)
-aina Despectivo conaina, bobaina,

tontaina
-allo,-a Ten un matiz diminu- chocallo, cortello,
-ello,-a tivo, en xeral lexicali- pequenallo, chiquitalla.
zado.
-án,-á (-ana) ▫ Forma adxectivos folgazán, lacazán,
por veces cun lixeiro zalapastrán, mariñán.
matiz despectivo:
▫ Xentilicios ourensán, catalán,
alemán, compostelán
–ano,-a ▫ Xentilicios italiano, americano,
australiano.
▫ Adxectivador urbano.
-ao,-á Só para xentilicios da ancarao.
zona oriental. É moito
máis produtivo na súa
forma culta -ano, -a.
25
Na normativa vixente do galego admítese –ábel e –ibel que teñen plurais -ábeis e
-íbeis: amábel > amábeis, posíbel > posíbeis. Son posíbeis na lingua escrita, mais non se
usan na lingua falada. Obsérvese a súa forma específica do plural.
-ancia, -anza Forma substantivos a querenza, nacenza,

-encia partir de verbos. Na acordanza, estanza
primeira parella, a
forma -ancia é culta e potencia,
-anza popular. paciencia,abundancia.
-ante Al empezo era un quente, doente,
-ente participio de presente. pendente.
Hoxe está lexicalizado
-axe Sufixo lexicalizado fogaxe, peaxe, friaxe,
que sempre aparece viaxe, coraxe.
como feminino en
termos patrimoniais.
-azo,-a ▫ Aumentativo ricazo, corpazo, tipazo,
barcaza, animalazo.
-dade Forma en xeral subs- señardade, verdade,

tantivos abstractos: posibilidade.
-ear É o sufixo máis pasear, tourear,
produtivo que hai escanear,
para formar verbos
-ecer Forma verbos madurecer, quecer,
incoativos florecer, amencer,
podrecer, adormecer.
-edo,-a Indica colectivos e Uceda, Carballeda,
está lexicalizado en alameda, Acevedo,
numerosos topónimos Nocedo.
e mais antropónimos:
-ego,-a ▫ Xentilicio: galego, naviego, tapie-
go, vilego, brañego.
▫ Afeccionado a: tardego.
▫ Oficio: labrego.
Xavier Frías Conde
-eiro,-a É o sufixo máis

produtivo en galego.
▫ Oficios: ferreiro, obreiro,
carpinteiro.
▫ Arbores e arbustos: maceiro/-a, nogueira,
figueira, roseira,
pataqueira, castiñeira.
▫ Colectivos carballeira, maceira
▫ Instrumentos: regadeira, caldeiro,
morteiro, manteigueira,
leiteira.
▫ Xentilicio: brasileiro.
▫ Nomes de adxectivos velleira, cegueira,
canseira, porqueira.
-elo,-a Hoxe é un sufixo cadela, martelo,
lexicalizado que amarelo, peselo,

antigamente foi, na cancela.
maioría dos casos,
diminutivo:
En ocasións redúcese anel, fardel, bordel.
a -el en masculino:
-aría/-ería ▫ Forma substantivos: casería, parcería,
avaría.
▫ Negocios e panadaría, libraría,
estabelecementos26 peixaría.
-ete,-a É formador de mocete, bicicleta,
diminutivos. tractoreta, Maruxeta.
-exar Moi rico na creación varexar, carrexar,
de verbos: patexar, manexar,
babexar.
-ez Forman substantivos sensatez, rareza, esca-
-eza abstractos a partir de seza, estupidez
adxectivos
26
Despois da reforma de 2003, a forma –aría neste caso pasa a ser preferida, en
coincidencia co portugués.
-ido,-a Na orixe é o participio

de perfecto dos verbos
da terceira conxuga-
ción.
▫ Indica a acción dun durmida, comida,
verbo: bebida, saída, estoupido
(ou estoupada).
▫ Ruído de animais: ladrido, e por analoxía
ruxido.
-illo,-a Sufixo lexicalizado de bombilla, tortilla.
orixe castelá.
-iño, -a É o diminutivo máis
caracte��
rístico do gale-
go-portugués. Aplícase
a nomes e adxectivos
con toda normalidade: homiño, rapaciña,

pequeniño.
Tamén o admiten os axeitiño, amodiño,
adverbios: devagariño, á tardiña.
Mesmo cós saúdos Ídevos calandiño.
(aburiño) e mais os
xerundios:
-ito,-a Diminutivo de orixe bonito, señorita
castelá que apenas
aparece nalgúns vocá-
bulos:
-mento Crea nomes a partir pensamento,
de verbos. Nos verbos movemento,
da segunda conxuga- sentimento.
ción, á diferenza do
portugués, o galego
mantén a vogal -e-.
-oiro,-a Lugar de acción: bebedoiro, lavadoiro,
invernadoiro.
Xavier Frías Conde
-ón,-ona ▫ Forma adxectivos de chorón, cagón,

verbos, xeralmente mexón, adu-lón,
con valor pexorativo: lambón, furón, burlón,
sabichón.
▫ Relativo a defectos cabezón, tetona,
físicos ou psíquicos baballón, cadrilón.
▫ Aumentativo moi homón, mullerona,
común: canzón.
-opa Diminutivo despectivo casopa.
-or Forma substantivos: calor, color, cheiror.
-ume Esta parella está lexi- dentame, volume,
-ame calizada e formou valume, queixume.
substantivos enxame.
-ura Forma substantivos fartura, cordura.
14.5. Principais prefixos
§267. Esta é a lista dos máis senlleiros:
a- Fornecemento ou acantelar (cantelo),

ab(s)-, ad- (cultos) aproximación, moi abordelar (bor-
produtivo para delo), apegar, apalpar,
formar verbos de anoxar.
substantivos, ás veces administrar, advertir,
en combinación con admitir
sufixos. abstraer, abusar.
ante- Anterioridade de anteollos, antonte,
espazo ou tempo antano, antepoñer.
co- Compaña ou compango, compoñer,
com- proximidade. colaborar, conter.
con-
contra- Oposición ou contradicir,
contrario. contrapoñer,
contraatacar.
de- ▫ Movemento decaer, decrecer,

des- contrario: desamecer, destetar.
dis- ▫ Oposición ou depoñer, desfacer,
contrario: descargar.
▫ Separación: descompoñer, destripar.
▫ Negación: desdicir, desfeito,
desprender.
en- Comezo dun proceso enrestrar, encaixar,
il-, im-, in- ir- ou desenvolvemento embarcar,
(cultos) do mesmo inmigrar, importar,
irresponsable, inútil,
imposible.
entre- Posición intermedia: entrambos,
inter- (culto) entrementres,
entreabrir, entresacar,
internacional,
intermedio.
es- Nel asimiláronse escornar, esfollar,
outros prefixos latinos esfolar, esmelgar,
como ABS-, AUS- estrangallar, esmagar.
OBS- en exemplos
como escoitar <
AUSCULTARE, escuro
< OBSCURU
o- Oposición opoñer, oposto.
ob-
per- Intensidade perforar, perturbar,
prexudicar.
pos- Posterioridade: postergar, pospoñer,
posdata, posguerra.
pre- Anterioridade ou preparar, pretender,
anticipación predispoñer, predicir,
precabido.
pro- En favor de promover, progreso.
Xavier Frías Conde
re- Repetición reler, reelaborar,

rebaixar, repoñer.
retro- Movemento cara atrás retroceder, retrovisor.
so- Inferioridade, por soterrar, someter
su-, sub- (cultos) baixo de suboficial, supoñer.
sobre- Por riba de, exceso sobrepoñer, sobresaltar,
super-, supra- sobrecarga,
(cultos) supersticioso,
supervivencia.
tras- Máis aló; nalgúns traspoñer, trasnoitar
trans- (culto) casos, mai s o normal transporte, transcrito.
é tras-
14.6. Clasificación dos monemas
Non existe unha clasificación concordada dos monemas,

mais podemos distinguir as seguintes clases deles:
nome
flexíbeis
lexemáticos adxectivo
desinenciais verbo
determinantes
Monemas
flexíbeis cuantificadores
pronomes
morfemáticos preposicións
invariábeis adverbios
conectores
Tema 15
ESTRUCTURA SINTAGMÁTICA
15.1. Sintagma adxectivo e as súas proxeccións
§269. En galego, como en todas as linguas románicas, existe un-

ha soa proxección do adxectivo, o sintagma adxectivo (SA), cu-
xa estrutura é moito menos complexa que o sintagma nominal.
Evidentemente, o adxectivo ten que ser, por forza, o núcleo
do SA. Este pode aparecer só:

→ Era unha [sa [a boa]] persoa
§270. O adxectivo pode ir precedido dun Cuantificador (Q),

mais sen funcionar coma un Sintagma Cuantificador (SQ), é só
un especificador, de natureza adverbial, con esta estrutura:
[SA [Q] [A]] /\ [SA [A] [Q]]
→ Era unha [sa [q moi] [a boa]] persoa
→ Teño uns licores [sa [q realmente][a magníficos]] na casa
→ A xente de por aquí éche [sa [q ben] [a simpática]]
→ Esas laranxas son [sa [a ruíns [q de máis]]
§271. As proxeccións pola dereita son posíbeis normalmente

cun SP:
[SA [Q] [A] [SP]]
→ É un libro [sa [a doado [sp de ler]]
§272. O SA pode aparecer como complemento do nome ou

como complemento do verbo. O SA que funciona coma com-
plemento verbal adoita ser un atributo, con concordancia co

suxeito.
→ Os teus fillos camiñan [sa [q moi] [a lentos]]
15.2. O Sintagma nominal e as súas proxeccións
§273. En galego, como en todas linguas románicas, existen

distintos tipos de sintagmas que son proxección dun nome.
Esquematicamente, podemos establecer os tipos de sintagmas
paranominais da seguinte forma (atendendo para o facto de que
a súa ampliación é sempre cara á esquerda):
1. Sintagmas só co nome (xeralmente obxectos), aínda que
poden ir acompañados dun Sintagma Adxectivo.

Merquei [sn [ N azucre [sa [a integral]]]]
2.
Sintagmas cun determinante (artigo definido, posesivo,
demostrativo) antes do nome.
[sd [d O[spos[pos meu [sn[n auto [sa [a novo]]]]]]]] é
unha marabilla.
3. Sintagmas cun cuantificador (artigo indefinido, cuantifi-
cador propiamente dito):
[sq [q Moita [sn [n xente]]]] non quere esa estrada aquí
Dáme [sq [q unha [sn [n caixa]]]], por favor
4. Sintagmas con preposición (poden ter determinante ou
non).
A señora marchou [sp [p para [sd [d a [sn [n casa]
M
erquei [sd [d estas [sn [n camisolas ]]]] [sp [p para [sd
ti]]]]
Xavier Frías Conde
§274. É fundamental aclarar que un Sintagma Determinante po-

de ter tamén como núcleo un Pronome Persoal (véxase o exemplo
anterior). Isto quer dicir que arredor dun nome, sen atender que
haxa un Sintagma Adxectivo, poden existir tres proxeccións:
SN > N
SD > D + SN
SQ > Q + SN
SP > P + SD/SQ
P + SN
15.3. Ausencia de contraccións entre preposición e artigo
§275. Xa foron analizados os casos en que o galego existe con-

tracción entre a preposición e o artigo. Trátase de dous casos

abondo diferentes.
O primeiro caso para analizarmos é o encontro da preposi-
ción co pronome no canto do artigo numeral.
É artigo cando vai seguido dun nome:
→ Heiche falar dun novo proxecto interesante
→ Cunha pílula abóndame
Ora ben, cando se trata dun pronome, isto é, que o nome
non aparece, daquela a contracción non é posíbel. Os exemplos
anteriores ficarían reescritos así:
→ Heiche falar de un novo, moi interesante
→ Con unha abóndame
15.4. Sintagma verbal e as súas proxeccións
§276. sintagma verbal (SV) é o núcleo da oración, non só en

galego, senón en todas as linguas. Ora ben, a estrutura do SV
pode mudar segundo as distintas linguas.
En principio, é claro que o SV ten como núcleo un verbo, de

aí o seu nome. Tal verbo ten que ser un verbo lexemático (isto é,
un verbo que teña significado, non un verbo auxiliar).
§277. SV pode ter, para alén do seu núcleo, proxeccións de SN.

Trátase das valencias do verbo. Isto envolve que o verbo ten que
lles dar cabida porque son parte da súa natureza semántica. O
suxeito, a primeira valencia (ou valencia externa) vén nas lin-
guas románicas en primeiro lugar, mentres que os obxectos (ou
valencias internas) veñen despois:
→ O neno deixa os libros na mesa
SV
SN1 VP
o neno V SP
V SN2 na mesa
deixa os libros
Nota: Neste caso deixamos conceptos máis elevados e complicados

como sintagma flexivo (SF) que son alleos a esta entrada.
§278. Ora ben, moi decote, o SV proxéctase aínda máis por

medio doutros verbos, os chamados verbos auxiliares e modais.
Os ditos verbos engaden información gramatical ou semán-
tica ao verbo nuclear, mais a súa estrutura en galego pode pre-
sentar algunha peculiaridade.
En principio, os auxiliares propios (ter) son colocados por
riba do SV. Imos falar neste caso de sintagma temporal (ST):
→ O neno ten lido o libro moitas veces
Xavier Frías Conde
ST
SN1 T’
o neno T VP
ten V SD
V SN2 moitas veces
lido ese libro
O mesmo pode ser dito para as construcións pasivas, introdu-

cidas co chamado sintagma diatetizador (SDIAT) [vid. despois
a diátese].
Nota 2: o proceso aquí explicado é moi complexo, pois se trata da

descrición dunha mudanza profunda dunha estrutura activa en pasiva
polo movemento do obxecto directo orixinal á función de suxeito; po-
rén, a teoría completa segue a ficar fóra do noso alcance nesta entrada.
→ O libro foi lido por medio planeta
SDiat
SN1 Diat’
o libro1 Diat VP
foi V SD
V SN2 por medio planeta
lido h1
§279. Finalmente, vexamos como un verbo modal tamén é in-

troducido a través dunha categoría chamada sintagma modal
(SMod):
→ O neno pode ler o libro
SMod
SN1 Mod’
o neno Mod VP
foi V SN2
ler o libro
Os tres tipos de verbos auxiliares -usaremos esta etiqueta

globalizadora- poden aparecer xuntos:
→ A casa puido ter ser derrubada finalmente
SMOD
SN1 MOD’
A casa1 MOD SDIAT
puido DIAT VP
ser V’ ADV
V SN2 finalmente
derribada h1
Xavier Frías Conde
§280. Como temos visto, o SMOD do exemplo anterior esixe

que o SV teña como núcleo un infinitivo, mentres que o SDIAT
esixe que aquel sexa un participio.
§281. Porén, as estruturas con SMOD ou ST (con auxiliares im-

propios) son moi diversas en galego, porque poden rexer tanto
infinitivo, xerundio como participio. Mesmo nalgúns casos, o
infinitivo é precedido de preposición ou conxunción.
Eis as posibilidades:
1. AUX + VINF: Vou visitarte máis tarde
2. AUX + a VINF: Seguimos a loitar pola causa
3. AUX + de VINF: Has de ter máis coidado
4. AUX + que VINF: Temos que falar diso axiña

5. AUX + VXER: Xa vou eu facendo a cea
6. AUX + VPART: Non teño aprendido toda esa lista de
vocabulario
15.5. Sintagma diatético: diátese
§282. En galego, como nas máis das linguas románicas, hai

tres voces: activa, media e pasiva. A voz é tamén coñecida como
diátese. Para transformar unha voz activa noutra, precísase dun
diatetizador. O diatetizador é un verbo (ser) ou un clítico (se)
que permite a transformación. En todas as voces distintas da
activa, o suxeito activo desaparece.
§283. A voz pasiva ten un uso relativamente limitado en galego.

Emprégase nomeadamente para evitar referencias á primeira
valencia, de maneira que o obxecto pasa a funcionar como
suxeito. Desde un punto de vista sintáctico, o proceso é así.
SDIAT
SD1 DIAT’
A ponte DIAT SV
foi V SD2
destruída p1
§284. A voz media pode ser de dous subtipos: impersoal e

media. A voz media impersoal constrúese con se como diate-
tizador, mais non é necesariamente transitiva, pode ser tamén
intransitiva. O máis interesante destas construcións é que hai

concordancia co obxecto:
→ C
onstruíuse unha fábrica de cementos fóra da vila
(concordancia co obxecto en singular)
→ F
ixéronse moitos pisos novos (concordancia co obxec-
to en plural)
→ T
rabállase pouco por aquí (sen concordancia, constru-
ción intransitiva)
SDIAT
SD1 DIAT’’
< esp.> DIAT’ SV
V1 DIAT V2 SD2
fixéron1 se p1 moitos pisos novos
Xavier Frías Conde
§285. A voz media ergativa implica un proceso en que algo

acontece por un impulso externo. Como nas pasivas, o obxecto
pasa a suxeito. O máis interesante é que en galego haim moitos
casos en que non hai se:
→ A ponte afundiu polas chuvias.
→ Xa fundiu de novo a lampadiña?
→ Esa cadeira xa rompeu tres veces
Porén, en moitos outros casos a presenza do se é obrigatoria
(nomeadamente en tratándose de seres humanos):
→ O neno ergueuse cedo
Véxanse casos de omisión do se máis adiante.
SDIAT
SD1 DIAT’’
O neno2 DIAT’ SV
V DIAT V’’ SADV
ergueu1 se V’ SD2 cedo
p1 p2
15.6. Sintagma complementador. Conectores sintácticos:

estrutura, presenza e ausencia
§286. Non pretendemos agora dar toda a lista de conectores do

galego, senón simplemente atender para a súa estrutura básica.
O conector máis frecuente é que. Con todo, é bo acostumarse
ao uso do termo complementador, habitual na gramática xerativa.
Por veces rexe indicativo (nomeadamente cos verbos de dic-

ción e pensamento en afirmativo):
→ Dixo que anda moi ocupado ultimamente
→ Penso que niso non tes razón ningunha
→ A
firmou que naquel día el estaba no seu gabinete a
traballar
Noutras ocasións rexe conxuntivo ou subxuntivo:
→ Espero que teñas mellor sorte na próxima vez
→ Queren que traballemos aínda máis horas
→ Pediunos que lle trouxésemos un recordo da nosa viaxe
§287. O que pode combinarse con preposicións, formando da-

quela conectores máis complexos:

→ Heicho dicir máis claro para que o entendas
→ Desde que marcharon, isto está moi baleiro
Ora ben, é ben frecuente que o complementador non apareza,
en cuxo caso o normal é que se atope unha forma non persoal,
nomeadamente o infinitivo, aínda que a preposición se manteña.
§288. As cláusulas de infinitivo (persoal o impersoal) non pre-

cisan complementador:
→ Heicho dicir máis claro para o entenderes
→ Non sei que se gaña con discutirdes
§289. Existe un tipo de cláusulas de infinitivo, nomeadamente

con valor temporal, introducidas con ao (polo demais, moi fre-
cuentes tamén en portugués e español).
→ Ao escollermos unha empresa como esta, escolledes fiúza
→ A
sinaron a súa sentenza de morte ao declararen contra
o mafioso
Xavier Frías Conde
As outras formas non conxugadas son tamén frecuentes no

seu uso sen complementador.
§290. As cláusulas de xerundio úsanse con moita frecuencia

con valores temporais ou modais:
→ Vindo para acó, atopei o Paco ao pé da túa casa
→ Falando así, non che van entender nada, meu
É moi frecuente o emprego do xerundio coa preposición en:
→ En levantando o solo, apareceron restos arqueolóxicos
Teñen mesmo valor condicional:
→ A
prendendo esta parte dos contidos, hache bastar para
faceres o exame
§291. As cláusulas de participio ten un uso máis restrito e é

máis propio dun rexistro elevado (por exemplo o equivalente
aos ablativos absolutos latinos, moi a miúdo introducidos con
unha vez):
→ (Unha vez) acabada a tarefa, podemos marchar para casa
15.7. Conectores sintácticos: casos especiais
§292. O galego ten unha serie de conectores sintácticos que son

mal utilizados. A seguir presentamos algúns deles que pola in-
fluencia do español, ora non se usan, ora son mal usado. Tomamos
o portugués padrón como referencia para explicar o seu uso:
§293. CASO
É un conector condicional procedente da redución de en ca-
so que, que rexe conxuntivo:
→ Caso che doa a barriga, chámame
§294. MAL
Equivale a case (que) non, ou ao español apenas:
→ Mal sabe falar este coitado (=case non sabe falar...)
§295. ASÍ QUE

É un conector temporal equivalente a tan logo como, tan
cedo como. Equivale ao español en cuanto, de aí que se faga un
calco en canto, que non é forma galega (e claro falso amigo co
portugués enquanto):
→ Así que chegues, chámanos.
→ Así que o relatorio estivo preparado, convocaron os
conselleiros
§296. EMBORA.
As normas actuais do galego non recollen este conector, mais
existe en galego. Equivale a aínda que, coa particularidade de
que rexe conxuntivo (subxuntivo):
→ E
mbora non o saibas, non quedes en silencio e
infórmate
15.8. Conectores temáticos
§297. Estes son algúns conectores temáticos en galego, que ser-

ven para introducir un tema xa coñecido ou mencionado nun
discurso:
§298. CANTO A
Evítese *en canto a.
→ Canto á túa proposta, imos examinala atentamente
Xavier Frías Conde
§299. A RESPECTO DE / RESPECTO A

→ A respecto da redución das emisións, o relatorio é moi
concreto
§300. A TEOR DE
É moi culto, propio da lingua escrita en niveis moi formais.
→ Quero facer algúns comentarios a teor dos artigos pu-
blicados recentemente
§301. NO RELATIVO A
→ No relativo ás pensións, o goberno tenta transmitir calma
§302. NO TOCANTE A
→ No tocante ás miñas cousas, espero que as respectes
§303. EN RELACIÓN A
→ Quero facer un par de apuntamentos en relación aos
comentarios que ouvín
§304. SOBRE ISTO / SOBRE ESTA CUESTIÓN

Moi empregado na fala
→ Sobre isto, eu quería dicir un par de cousas antes de
comezarmos a discusión.
15.9. Ausencia de contraccións entre preposición e

artigo / pronome por complementador Ø
§305. O segundo caso de ausencia de contraccións é moito máis

complexo. Obsérvense os seguintes casos:
→ Xa eran horas de os nenos iren para a cama

→ Suspiraban por a hora do recreo chegar
→ Chegou o momento de elas diciren a verdade
Sería absolutamente incorrecto nestes casos realizar a con-

tracción:
→ *Xa eran horas dos nenos iren para a cama

→ *Suspiraban pola hora do recreo chegar
→ *Chegou o momento delas diciren a verdade
Trátase da presenza dunha barreira que pode ser visíbel (ou

audíbel) ou non: o complementador.
§306. Toda cláusula dependente é introducida por un Sintagma

Complementador (SC). Ao tratarmos dos conectores ou comple-

mentadores (vid. abaixo), vimos que as cláusulas de infinitivo
non mostran SC, mais iso non significa que non estea SC.
Vexamos os exemplos de enriba agora con complementador

visíbel:
→ Xa eran horas de [sc que] os nenos fosen para a cama

→ Suspiraban por [sc que] a hora do recreo chegase
→ Chegou o momento de [sc que] elas dixesen a verdade
A presenza do SC, ademais de impor o pretérito de conxun-

tivo, permite ver que entre a preposición e o artigo ou pronome
hai unha barreira, por tanto non poden contraer.
Cando se emprega o infinitivo, a dita barreira segue a estar

presente, aínda que sexa invisíbel. Podemos representala así:
→ Xa eran horas de [sc Ø] os nenos iren para a cama

→ Suspiraban por [sc Ø] a hora do recreo chegar
→ Chegou o momento de [sc Ø] elas diciren a verdade
Xavier Frías Conde
En definitiva, o complementador sempre está presente. Cando

é visíbel, o verbo conxúgase, cando é invisíbel, úsase o infinitivo,
mais o dito complementador evita a contracción porque de feito
non hai contacto entre a preposición e o artigo ou o pronome.
Tema 16
PRONOMES E CLÍTICOS
16.1. Distinción entre pronomes e clíticos
§307. Na gramática tradicional, clíticos e pronomes son consi-

derados o mesmo tipo de palabras. Na realidade, non é así. Nos
idiomas románicos, convén distinguir entre clíticos e pronomes,
dado que teñen trazos diferentes.
1. Fonoloxicamente, os clíticos son átonos, mentres os pro-

nomes son tónicos.
2. Morfoloxicamente, os clíticos son monosílabos, mentres
os pronomes poden ser polisílabos.
3. Sintacticamente, os clíticos fan referencia a funcións
sintácticas, porén os pronomes son operadores sintác-
ticos (véxase respecto disto Pleonasmo dos clíticos,
onde se mostra como os clíticos aparecen pleonastica-
mente). Ademais, un clítico non pode ser o primeiro
elemento dunha oración, mentres que o pronome si
pode abrila.
Segundo as regras do pleonasmo, clíticos e pronomes poden
aparecer xuntos:
→ A min non me dixeron nada
→ A el vímolo onte pola rúa
§308. En galego, como en todas as linguas iberorrománicas,

os clíticos son só de obxecto, mais noutras linguas románicas

Compendio de Gramática Galega Básica - (PG 75 - 145)

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Compendio de Gramática Galega Básica - (PG 75 - 145)

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Tema 12

12.1. Paradigma regular

I .- falar II.- coller III.- partir

falo collo parto

12.2. Conxugación dun verbo con pronome enclítico

12.3. Paradigmas irregulares

A seguir mostramos as táboas verbais dos principais verbos

irregulares galegos. Nalgúns casos as irregularidades afectan á

coubemos cabiamos couberamos

§187. Caer e outros en –aer

caemos caïamos caeramos

§188. Choer. Como el moer e outros en –oer

choemos choïamos choeramos

demos dabamos deramos

INFINITIVO XERUNDIO PARTICIPIO

Existe unha conxugación do resto das formas para este verbo

dixemos diciamos dixeramos

estivemos estabamos estiveramos

fixemos faciamos fixeramos

houbemos habiamos houberamos

fomos iamos foramos

§196. Ler. Como el conxúgase crer

lemos liamos leramos

§197. Oir. Despois ouvir

oímos oïamos oiramos

ouvimos ouviamos ouviramos

puidemos podiamos puideramos

§200. Pór. Despois poñer

puxemos puñamos puxeramos

puxemos poñiamos puxeramos

quixemos queriamos quixeramos

rimos riamos riramos

soubemos sabiamos souberamos

fomos éramos foramos

tivemos tiñamos tiveramos

trouxemos traiamos trouxeramos

valemos valiamos valeramos

vimos viamos viramos

viñemos viñamos viñeramos

12.4. Conxugación perifrástica

§211. É moi frecuente en galego o emprego de perífrases de

SUXEITO AUXILIAR PREDICADO [OBXECTO]

Desde un punto de vista semántico, as perífrases clasifícanse en:

§213. Perífrases modais, obrigativas e hipotéticas

→ Ter que + inf.: Tes que me mirar as rodas do auto.

§214. Perífrases aspectuais imperfectivas

§215. Perífrases aspectuais perfectivas

12.5. Acerca de Estar para ~ estar a piques de

12.6. Acerca de Estou a falar ~ estou falando

§217. Conforme a norma galega, ambas as estruturas son co-

§218. En galego sería recomendábel servirse da primeira. Hai

12.7. Acerca de Dar feito

§219. Esta é unha perífrase exclusiva do galego, co verbo dar e

12.8. O infinitivo conxugado

§220. Un dos elementos máis característicos do galego–portu-

é cando o infinitivo funciona como suxeito —non como obxecto

→ A culpa é do xuíz porque non deixou prenderdes os

Introduciremos este capítulo en dúas fases. Na primeira

13.1. Adverbios: formas

→ antonte; → hoxe en día;

→ a/en serio; → moito;

13.2. Preposicións: formas

§226. a, ante, até21, baixo, con, contra, de, deica,

→ A culpa é do xuíz porque non deixou prenderdes os

→ A ntes da carreira temos que revisar as gomas.

-ón,-ona ▫ Forma adxectivos de chorón, cagón,

de- ▫ Movemento decaer, decrecer,