3.

Ολοκληρωτικός Λογισμός

Θεώρημα: Μια συνάρτηση F ( x ) είναι αντιπαράγωγος της συνάρτησης f ( x ) εάν F ′ ( x ) = f ( x)

για κάθε x στο πεδίο ορισμού της f .

Παράδειγμα: f ( x=
) x2 + x .
1 3 1 2 1 1 ′
Η αντιπαράγωγος της f είναι F (=
x) x + x , αφού F ′ ( x ) =  x3 + x 2  = x 2 + x = f ( x) .
3 2 3 2 
1 1 2 ′
Όμως, G ′ ( x ) =  x 3 + x + 3  = x 2 + x = f ( x) .
3 2 

Θεώρημα: Έστω F μια αντιπαράγωγος της f σε ένα διάστημα Δ, τότε η συνάρτηση είναι μια
αντιπαράγωγος της f στο διάστημα Δ, αν και μόνο αν η G είναι της μορφής:
G=( x) F ( x) + c όπου c είναι μια σταθερά.

Ορισμός: Το σύνολο όλων των αντιπαραγώγων μια συνάρτησης f είναι το αόριστο ολοκλήρωμα
της f , και συμβολίζεται με ∫ f ( x)dx .
∫ f ( x=
)dx F ( x) + c .

Βασικά Ολοκληρώματα

x n +1
• ∫ x= +c.
n
dx
n +1
1
• ∫ x=
dx ln x + c .

• ∫ e dx= ex + c .
x

1 x
• ∫ a dx= a + c, a > 0, a ≠ 1 .
x

ln a
• ∫ sin xdx =
− cos x + c .
• ∫ cos =
xdx sin x + c .
1
• ∫ cos = ∫ sec =
xdx tan x + c .
2
2
dx
x
1
• ∫ sin ∫ csc xdx =
dx = − cot x + c .
2
2
x

Βασικοί Κανόνες Ολοκλήρωσης:

1. ∫ ( f ( x) + g ( x) ) dx =∫ f ( x)dx + ∫ g ( x)dx .
2. ∫ af ( x)dx = a ∫ f ( x)dx .

Σελίδα 5
3.1 Μέθοδοι Ολοκλήρωσης

3.1.1 Εφαρμόζοντας τους τύπους των βασικών ολοκληρωμάτων

x2
1. ∫ 4 xdx
= 4 ∫ xdx
= 4
2
+c.

∫ (1 + e ) dx =∫ 1dx + ∫ e dx =x + e +c.
x x x
2.

3.1.2 Με αντικατάσταση και στη συνέχεια εφαρμόζοντας τους τύπους των βασικών
ολοκληρωμάτων

Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται σε ολοκληρώματα της μορφής ∫ f ( g ( x)) ⋅ g ′( x)dx .

Θέτουμε u = g ( x) . Υπολογίζουμε το du , du = g ′( x)dx . Λύνουμε το ολοκλήρωμα ως προς du και
αντικαθιστούμε το u από το g ( x) .

Παραδείγματα:
2x 1
1. ∫x+1
dx , θέτω u = x 2 + 1 ⇒ du = 2 xdx ,άρα ∫ du
2
u
= ln u + =
c ln x 2 + 1 + c .
1 1
2. ∫ dx , θέτω u = x − 2 ⇒ du = dx , άρα ∫ du= ln u + c= ln x − 2 + c .
x−2 u
( x + 1) + c .
3
u 2+1
3. ∫ ( x + 1) dx , θέτω u = x + 1 ⇒ du = dx , άρα ∫ u du
2
=2
+=c
2 +1 3
cos x − 3cos x − 7
5 2
du
4. ∫ 4
sin xdx , θέτω u = cos x ⇒ du = − sin xdx ⇒ dx = − , άρα
cos x sin x
cos5 x − 3cos 2 x − 7 u 5 − 3u 2 − 7  u 5 3u 2 7 
∫ cos 4 x
sin xdx = − ∫ u4 du = − ∫  u 4 − u 4 − u 4  du =
 3 7  u1+1 u −2+1 u −4+1
− ∫  u − 2 − 4  du =− ∫ ( u − 3u −2 − 7u −4 ) du =− + 3 −2+1 + 7 +c =
 u u  1+1 −4 + 1
u2 u −3 cos x 2 cos x −3
− − 3u −1 − 7 + c =− − 3cos x −1 − 7 + c.
2 3 2 3
du
5. ∫ x cos( x 2 + 3)dx , θέτω u = x 2 + 3 ⇒ du = 2 xdx ⇒ dx = , άρα
2x
1 1 1
∫ x cos( x + 3)= ∫ = sin u = +c sin( x 2 + 3) + c .
2
dx cos udu
2 2 2
∫ (2 x + 1)e dx =+
x2 + x x2 + x
6. I = e c.
sin 3 x
7. I = ∫ sin 2 x cos xdx θέτω u = sin x αποτέλεσμα
= I +c.
3
2
8. =I ∫ 1 + x 2 2 xdx θέτω u = 1 + x 2 αποτέλεσμα I = (1 + x 2 )3/ 2 + c .
3
x
9. I =∫ dx θέτω u= 4 − x 2 αποτέλεσμα I = − 4 − x2 + c .
4− x 2

Σελίδα 6
3.1.3 Ολοκληρώματα Ρητών Συναρτήσεων

f ( x)
∫ g ( x) dx .
• Αν ο βαθμός του αριθμητή είναι < του βαθμού παρονομαστή τότε αναλύω σε απλά κλάσματα.
• Αν ο βαθμός του αριθμητή είναι > του βαθμού παρονομαστή τότε κάνουμε την διαίρεση
f ( x) v( x) v( x)
= p( x) + και το αναλύω σε απλά κλάσματα.
g ( x) h( x ) h( x )

3.1.4 Ανάλυση σε απλά κλάσματα

Παραγοντοποιούμε τον παρονομαστή g ( x) και εάν:

A
1. Το g ( x) έχει μια πραγματική ρίζα τότε : .
a1 x + a2
2. Το g ( x) έχει μια πραγματική ρίζα με πολλαπλότητα ν τότε:
A1 A2 Aν
+ + ... + .
a1 x + a2 ( a1 x + a2 ) 2
( a1 x + a2 )
ν

Ax + B
3. Το g ( x) έχει ένα ζεύγος μιγαδικών ριζών: .
a1 x + a2 x + a3
2

4. Το g ( x) έχει ένα ζεύγος μιγαδικών ριζών με πολλαπλότητα ν:

A1 x + B1 A2 x + B2 Aν x + Bν
+ + ... + .
a1 x + a2 x + a3 ( a x 2 + a x + a )
2 2
( a x 2
+ a x + a )
ν
1 2 3 1 2 3

5x − 3
Παράδειγμα: Να υπολογιστεί το ολοκλήρωμα I = ∫x 2
− 2x − 3
dx (2 πραγματικές ρίζες).
Λύση:

5x − 3 A B
Αναλύω το κλάσμα ως εξής = + ⇒ ... ⇒ A= 2, B= 3 .
x − 2x − 3 x +1 x − 3
2

5x − 3
Άρα=
I ∫x 2
− 2x − 3
=
dx 2 ln | x + 1| +3ln | x − 3 | + c .

x2 + 1
Παράδειγμα: Να υπολογιστεί το ολοκλήρωμα ∫ dx (3 πραγματικές ρίζες).
( x − 1)( x − 2)( x − 3)
Λύση:
x2 + 1 A B C
Αναλύω το κλάσμα ως εξής = + + ⇒ ... ⇒ A= 1, B = 5, C = 5 .
( x − 1)( x − 2)( x − 3) x − 1 x − 2 x − 3
x2 + 1 1 5 5
∫ ( x − 1)( x − 2)( x − 3)dx= ∫ x − 1 + x − 3 − x − 2= ln ( x − 1) + 5ln ( x − 3) − 5ln ( x − 2 ) + c .

Σελίδα 7
 6x + 7
Παράδειγμα: Να υπολογιστεί το ολοκλήρωμα I = ∫ (x 2
+ 4 x + 4 ) ( x + 1)
dx (2 πραγματικές ρίζες, η

μια πραγματική πολλαπλότητας 2).

Λύση:

6x + 7 A B C
Αναλύω το κλάσμα ως εξής = + + ⇒ ... ⇒ A =
1, B =−1, C =5,
( x + 4 x + 4 ) ( x + 1) x + 1 x + 2 ( x + 2)2
2

6x + 7 5
άρα I = ∫x dx =... =− − ln ( x + 2 ) + ln ( x + 1) + c .
2
+ 4x + 4 x+2

1
Παράδειγμα: Να υπολογιστεί το ολοκλήρωμα I = ∫ (x 2
+ 1) ( x − 1)
2
dx (2 ρίζες συζυγείς μιγαδικές και

1 ρίζα πραγματική πολλαπλότητας 2).

Λύση:
1 Ax + B C D
Αναλύω το κλάσμα ως εξής = + +
(x 2
+ 1) ( x − 1)
2
x + 1 x − 1 ( x − 1)2
2

1 1 1
⇒ ... ⇒ A = , B = 0, C =− , D = . Άρα,
2 2 2
1 1 1 1
I= ∫ x 2 + 1 ( x − 1)2 dx =
( ) ∫ − 2 ( x − 1) + 2 ( x − 1)2 + 2 x 2 + 1 dx = ( )
+ ln ( x 2 + 1) + c.
1 1 1
− ln ( x − 1) −
2 2 ( x − 1) 4

x3 − 3x + 2
Παράδειγμα: Να υπολογιστεί το ολοκλήρωμα I = ∫ x 2 − 5 x + 6dx (Ο βαθμός του αριθμητή
μεγαλύτερος του βαθμού του παρονομαστή).

Λύση:

− 3x + 2 x − 5 x + 6
2
x3
x3 −5 x 2 +6 x x +5
−
0 5x2 − 9 x + 2 x3 − 3x + 2 16 x − 28
, άρα = x+5+ 2 .
− 5 x 2 − 25 x + 30 x − 5x + 6
2
x − 5x + 6
16 x − 28

x3 − 3x + 2  16 x − 28  16 x − 28
∫ x 2 − 5 x + 6dx= ∫  x + 5 + x
2 dx=
− 5x + 6  ∫ xdx + ∫ 5dx + ∫ x 2
− 5x + 6
dx .

16 x − 28 16 x − 28 16 x − 28
∫x 2
− 5x + 6
dx = ∫
( x − 2)( x − 3)
dx , αναλύω το
( x − 2)( x − 3)
σε απλά κλάσματα:

Σελίδα 8
 16 x − 28 a b
= + ⇒ ... ⇒ a =−4, b =20 άρα
( x − 2)( x − 3) x − 2 x − 3

16 x − 28 16 x − 28 −4 20
∫x2
− 5x + 6
dx =∫
( x − 2)( x − 3)
dx =∫
x−2
dx + ∫
x−3
dx =−4 ln x − 2 + 20 ln x − 3 + c .

x3 − 3x + 2 x2
Τελικά: ∫ x2 − 5x + 6 dx =
2
+ 5 x − 4 ln x − 2 + 20 ln x − 3 + c .

3.1.5 Ολοκλήρωση Κατά Παράγοντες

∫ f ( x) g ( x)dx =
f ( x) g ( x) − ∫ f ( x) g ( x)dx + c .
' '

Με τον παραπάνω τύπο λύνονται ολοκληρώματα της μορφής:

• ∫ f ( x) sin(ax + b)dx .
• ∫ f ( x) cos(ax + b)dx .
• ∫ e sin(ax + b)dx .
ax

• ∫ e cos(ax + b)dx .
ax

• ∫ f ( x) ln f ( x)dx .
• ∫ f ( x)e dx .
ax

• ∫ f ( x)e sin(ax + b)dx (εφαρμόζουμε την μέθοδο για e sin(ax + b) πρώτα).

ax ax

• ∫ f ( x)e cos(ax + b)dx (εφαρμόζουμε την μέθοδο για e cos(ax + b) πρώτα).

ax ax

Ασκήσεις:

I= ∫ xe dx = xe − e + c .
x x x
1.

I= ∫ x e dx = x e − 2 xe + 2e +c.
2 x 2 x x x
2.

3. =
I ∫ ln xdx
= x ln x − x + c .
x2 x2
4. =
I ∫ x ln xdx
2
=
ln x − + c .
4
ln x ln x 1
∫ x3 dx =
5. I = − 2 − 2 +c.
2x 4x
6. I= ∫ x cos xdx = x sin x + cos x + c .
7. I= ∫ x sin xdx = − x cos x + sin x + c .
8. I = ∫ x cos xdx = x sin x + 2 x cos x − 2sin x + c .
2 2

cos 2 x sin 2 x
9. ∫ x sin 2 xdx =
I= −x
4
+
8
+c.

10.= ∫ ln = x ln 2 x + 2( x ln x − x) + c (δύο φορές παραγοντική).

2
I xdx
Σελίδα 9
 sin x − cos x − 2sin x
=
11. I ∫=
e
dx 2x
5e 2 x
(δύο φορές παραγοντική).

x
12. I = ∫ sin(ln x)dx = 2 [sin(ln x) − cos(ln x)] + c (δύο φορές παραγοντική).
1 3
13.=I ∫ sin x sin 3xdx
= sin 3x cos x − cos 3 x + sin x (δύο φορές παραγοντική).
8 8
1 x
14. I = ∫ e cos 2 xdx = 5 (e cos 2 x + 2e sin 2 x) + c .
x x

1 1 x
15. = ∫ xe sin xdx= 2 x(e sin x − e cos x) + 2 e cos x + c .
x x x
I

∫
16. I = e 2 x cos 3 xdx .

Σελίδα 10