A ASTRONAVIGATIE -2

Inleiding
Deze schriftelijke cursus is gemaakt voor iedereen die met een boot op
open water wil varen. Heeft u een plaatsbepalingssyteem (SATNAV.
G.P.s.) aan boord dan nog is het van belang om de astronavigatie met
het hoofd te kunnen begrijpen en met de hand de positie in de kaart
te kunnen construeren.
De cursus is zo gemaakt dat er niet al te veel theorie om de hoek komt
kijken. Het gaat om het doen en daarom zijn er veel opdrachten in op
genomen. Het doen is ook een goed medicijn tegen het vergeten.
Na het maken van deze cursus bezit u de vaardigheid een zonsbestek
in de kaart te plotten. Deze kennis dient als basiskennis om zich later
te bekwamen in het plotten van posities met behulp van andere
hemellichamen.

De cursus bestaat uit 3 delen:

a. uitleg
b. opdrachten
c. antwoorden (hoofdstuk 9)

Om de opdrachten te kunnen maken leest u eerst de uitleg door om

daarna de opdrachten te maken en dan pas (niet vals spelen) kijkt u het
antwoord van de opdracht na.
Voor het beantwoorden van de opdrachten dienen regelmatig de
gegevens achter hoofdstuk 8 geraadpleegd te worden.

Iedereen met een beetje kennis van de platte zeevaartkunde kan de

cursus maken. U heeft verder nodig:
a. een schrift
b. een passer
c. een koerslineaal
d. een gradenboog
c. een scherp potlood

Veel succes
A ASTRONAVIGATIE -3

Inhoud
Inleiding ........................................................................... - 2

l . De positie op aarde ............................................................

4

2. De sextant en de hoekcorrecties .......................................11

3. De tijd en de middagbreedte............................................14

4. Argumenten voor gebruik van Sight Reduction Tables ..... 18

5. De Sight Reduction Tables ..............................................
22

6. Het plotten......................................................................
29

7. De sextant en praktische zaken ........................................33

8. Gegevens Nautical Almanac en Sight Reduction Tables ... 36

9. Antwoorden ....................................................................
52

10. Index ..............................................................................

62
& ASTRONAVIGATIE -4

l. De positie op aarde
Deze astro-cursus bestaat na een kleine uitleg uit opdrachten. De
opdrachten hebben ten doel u door het praktisch bezig zijn de theorie
sneller toe te eigenen. De gegevens die nodig zijn om de opdrachten
te maken, staan in hoofdstuk 8. Ook zijn er twee zeekaarten om een
aantal opdrachten te kunnen maken. Er is zelf controle mogelijk
omdat de antwoorden achterin de cursus staan. Om de opdrachten te
kunnen maken is een bepaalde basiskennis van de platte zeevaart-
kunde noodzakelijk, namelijk:
a. het uitzetten van een koers;
b. een peiling in de zeekaart kunnen zetten;
c. het kunnen afpassen van zeemijlen.

Door de komst van de navigatiecomputers is het navigeren met de

sextant niet het enige middel meer om de positie op open zee te
bepalen. De opdrachten en uitleg houden daar voor een deel rekening
mee door niet te veel uit te wijden over de achterliggende theorie. Dat
wil niet zeggen dat de astronavigatie, dus de navigatie die nodig is om
een positie op aarde te verkrijgen d.m.v. hemellichamen met behulp
van een sextant, op een tweede plaats komt. Het is de fundamentele
kennis, die nodig is om een schip veilig over open water naar een
bestemming te varen.
Na het doorlopen van de opdrachten heeft u de vaardigheid om de
positie d.m.v. de zon in de kaart te construeren. Deze vaardigheid
vormt de basiskennis om ook met behulp van andere hemellichamen
de weg op zee te vinden. Na deze summiere inleiding kan de eerste
opdracht gemaakt worden.

Opdracht l
Wat verstaat men onder astronavigatie?

Een plaats op aarde wordt uitgedrukt in breedte en lengte graden.

Breedte graden altijd voorop.

Voorbeeld
IJmuiden ligt op 5 2 ' 2 8 ' ~ 04O34'~
A ASTRONAVIGATIE -5

Opdracht 2
Op welke breedte en lengte liggen (gebruik zeekaart achterin
de cursus):
l. Scheveningen
2. Vlissingen

Opdracht 3
Schat op de aardbol (figuur 1.1) de posities van de kruisjes.

Het rekenwerk in de astronavigatie gaat vooral om het uitrekenen van

het breedte- en lengteverschil (seconden in tienden). figuur 1.1

Voorbeeld
plaats l 50'22l.7~ 12' 17l.3~
plaats 2 22'35'.8~ 37'24l.4~

Opdracht 4
Wat is het breedteverschil (Ab) en lengteverschil (Al) tussen:

C. Gris Nez 50052'.l~ 00°35'.0~

Westhoofd 5 1°48'.9~ 03'5 1 l . 9 ~

Westhoofd 51 '48l.9~ O3O5lt.9~

Beachy Head 50°44'.0~ 00°14'.5~

De kaarten die gebruikt worden om de oceaan over te steken, worden

overzeilers genoemd. De kaart die nodig is bij de oversteek van de
Canarische eilanden naar het Caribisch gebied is als mercator projektie
geconstrueerd. De mijlen worden vanaf de staande rand genomen.
Elke breedte minuut is één mijl. De koerslijn is een rechte, daar de
hoeken tussen de meridianen en parallellen recht zijn.
Ook op de route terug via de Azoren kan gebruik gemaakt worden van
een mercator projektie. Het is echter voor dat trajekt interessant om
eens met de grootcirkelvaart aan de gang te gaan.
 ASTRONAVIGATIE -6

Opdracht S
Op de aardbol is één parallel ook een grootcirkel. Welke is dat?

Opdracht 6
De omtrek van die grootcirkel is 40.000 km.
Hoe lang is de mijl uitgedrukt in meters?

Opdracht 7
Hoe worden de parallellen genoemd die op 23O30'~en op
23'30's liggen?

Opdracht 8
Noem 3 peilingen die gebruikt kunnen worden om de positie te
controleren als er langs de kust wordt gevaren.

Bij de astronavigatie wordt om de positie in de kaart te construeren

gebruik gemaakt van de methode peiling met verzeiling daar er slechts
één peilobjekt is n.l. het hemellichaam, de zon. Om een positie te
verkrijgen wordt het hemellichaam minimaal twee keer geschoten.

Opdracht 9
Beschrijfbijfiguur l .2en l .3de methode 'peiling metverzeiling'. w
figuur 1.2
toerfin

Opdracht 10
Construeer positie op kaart nr. 2322 Goeree-Texel d.m.v. de
methode peiling met verzeiling met behulp van de vuurtoren het
Westhoofd (kaart achterin aanwezig).
Gegevens: K.K. = 055' var = -3' dev. = -3'
K.peiling l = 96'
K.peiling 2 = 126O
verheid tussen de twee peilingen = 4'
figuur 1.3
In plaats van landmerken wordt er in de astronavigatie gebruik
gemaakt van een hemellichaam (zon, planeten, sterren, de maan).
Hiervan is de zon het belangrijkst. De aarde maakt ten opzichte van
de zon twee bewegingen:
l. de aarde draait éénmaal in de 24-uur om zijn as;
2. de aarde maakt in één jaar één rondgang om de zon.

Opdracht 11
Wat ontstaat er op aarde door deze twee bewegingen?
A ASTRONAVIGATIE -7

In de astronavigatie wordt ervan uitgegaan dat de aarde stil staat en de

zon er omheen beweegt.
l. De zon beweegt schijnbaar van oost naar west.
2. De zon beweegt zich tussen de twee keerkringen.

Als een hemellichaam geprojekteerd wordt tegen de sfeer en verbon-

den wordt met het middelpunt van de aarde, dan snijdt deze lijn de
aarde in een punt genaamd: Aardse Projektie afgekort tot A.P. (zie
figuur 1.4).
Op elk tijdstip staat de zon dus loodrecht boven een bepaalde plaats
op aarde. Deze plaats wordt aangegeven met een lengte- en breedte-
aanduiding. De lengte wordt de Greenwich Hour Angle (G.H.A.)
genoemd en de breedte de Declinatie (Dec.).
De G.H.A. loopt, in tegenstelling tot de lengte die gebruikt wordt bij de
positie van het schip (dus ooster- of westerlengte), door tot 360'. figuur 1.4
In de Nautical Almanac (N.A.) staat voor elk tijdstip van de dag de
Aardse Projektie van de zon uitgedrukt in G.H.A. en Dec. Deze A.P. is
nodig om straks de positie te kunnen construeren.

Opdracht 12
Wat zijn ongeveer de A.P.'S van de hemellichamen in figuur 1.5?

De Nautical Almanac (N.A.). Voorbeeld hiervan bij de gegevens.

l. De N.A. wordt elk jaar uitgegeven.
2. Op de witte bladzijden staan de A.P.'S om het uur (op de linker de
A.P.'S van de sterren en planeten, op de rechter de A.P.'S van de zon

en de maan).
3. Op de gele bladzijden staan de increments (minuten en seconden,
om de A.P.'S nauwkeuriger te bepalen). figuur 1.5
4. De tijd die gebruikt wordt, is de Greenwich Mean Time (GMT). Als
de zon in de Greenwich Meridiaan (O0Meridiaan) staat, is het 12
uur (zie ook hoofdstuk 3).

Opdracht 13
Noem drie boeken waar de Nautical Almanac in voor komt?
A ASTRONAVIGATIE -8

Voorbeeld: (gegevens in figuur 1.6)

Wat is de A . P . van de zon (SUN)op 03 december 1985 om
09h 32rnin 23sec?

G.H.A. h Dec. S 22'06l.9

incr. incr. 01'. l

G.H.A. 325O39'. l Dec. s 22'08'.0

De increments van de Declinatie worden ge'ïnterpoleerd

tussen de hele uren.

Opdracht 14
Wat is de A.P. van de zon op onderstaande datums (zie
gegevens)? Zet de berekening in schema.

figuur 1.6

De sextant is een hoekmeet instrument.

Opdracht 15
De hoek in figuur 1.7 bestaat uit de punten BAC.
Noteer bij de letters ABC de volgende woorden:
* waarnemer;
horizon;
zon.

figuur l .7
 ASTRONAVIGATIE -9

Doordat het hemellichaam zo ver van de aarde verwijderd is, wordt

aangenomen dat de stralen die de aarde bereiken allemaal evenwijdig
lopen (zie figuur 1.8).

Daardoor kan het volgende gezegd worden:

als de zon (in figuur 1.9) wordt geschoten vanuit A (gispositie) dan kan
men net zo goed aannemen dat het hemellichaam uit het middelpunt
van de aarde wordt geschoten. figuur 1.8

Nu een klein beetje meetkunde. De bekende lijn zon-middelpunt-

aarde wordt getrokken. Deze snijdt de aarde zoals bekend in de Aardse
Projektie (A.P.). Nu wordt de lijn, waarnemer-middelpunt getrokken.
Het volgende kan geconcludeerd worden. De 90'-hoek (hoek die met
de sextant geschoten is) is afstand gispositie tot de A.P. Dit wordt de
topafstand genoemd.

Als er een hoek van 60' geschoten wordt, dan is de afstand van de A.P. figuur 1.9
(opgezocht in de N.A. met de dag en de GMT) tot aan gispositie
90' - 60° =30°; 30 maal 60' = 1800 mijl. Het schip is dus 1800 mijlvan
de A.P. verwijderd.
Het schip bevindt zich op een cirkel (figuur 1.10). Dit wordt de
hoogtecirkel genoemd. Als de richting van de A.P. vanuit de gispositie
(Azimuth) bekend is, kan de positie van het schip nauwkeuriger
bepaald worden op deze hoogtecirkel.

Het volgende is nu bekend:

l. de positie van de A.P. (Nautical Almanac);
2. de afstand tussen onze gispositie en de A.P. ( 90'-h);
3. onze gispositie. figuur 1.10

Opdracht 16
Beantwoord bij figuur 1.11 de volgende vragen (schatten):
l. Wat is de gispositie?
2. Wat is de A.P.?
3. Hoeveel is de topafstand in mijlen bij een geschoten hoogte
van 40°?
4. Hoeveel is het Azirnuth?

figuur 1.11
 -
ASTRONAVIGATIE 10

Opdracht 17
Beantwoord bij figuur 1.12 de volgende vragen (schatten):
l . Wat is de gispositie?
2. Wat is de A.P.?
3. Hoeveel is de topafstand in mijlen bij een geschoten hoogte
van 20°?
4. Hoeveel is het Azimuth?

Om onze gispositie te verbeteren moeten de volgende problemen

opgelost worden.
l. De richting van de zon (Azimuth). figuur 1.12
2. We moeten een methode zien te vinden, zodat we de afstand A.P.-
gispositiein de kaart kunnen construeren (de afstanden zijn n.l. veel
te groot).

Dit wordt verder behandeld in hoofdstuk 4.

 A7 ASTRONAVIGATIE 12-

3. De Altitude correctie (Alt.cor.)

Zijn deze twee correcties op de geschoten hoogte toegepast dan wordt
de verkregen hoek de Apparent Altitude (App. Alt.) genoemd.
Op deze App.Alt. worden de volgende correcties toegepast.
a. Verschilzicht
Deze fout ontstaat, omdat bij de berekeningen wordt uitgegaan van
het middelpunt van de aarde.
b. Straalbuiging
Deze fout ontstaat, omdat de aarde omgeven wordt door verschillende
luchtlagen.
c. Halve diameter
De berekeningen gaan uit van het middelpunt van de zon, terwijl bij
het schieten van de zon meestal de onderrand (Lower Limb) van de
zon op de horizon wordt gebracht.

Deze Altitude correctie staat ook in de N.A. De betreffende tabel is

verdeeld in twee kolommen. De linker kolom is voor de maanden
oktober t.m. maart. De rechter kolom is voor de maanden april t.m.
september. Elke kolom is onderverdeeld in Lower Limb en Upper
Limb. Daar u meestal de onderrand van de zon schiet, wordt onder
Lower Limb gekeken. Als de drie correcties op de hoek zijn toegepast,
heet de hoek de ware hoogte (Ht.).

Opdracht l
Plaats de volgende woorden bij figuur 2.1:
straalbuiging verschilzicht
index correctie (i.c.+) halve diameter
index correctie (i.c.-) ooghoogte (Dip) figuur 2.l

richting 1
 -
& ASTRONAVIGATIE 13

Opdracht 2
In welk boek staan de ooghoogte (Dip) en Altitude correcties?

Opdracht 3
l . Hoe heet de hoek als de i.c. en de Dip zijn toegepast?
2. Welke correctie moet er tenslotte nog toegepast worden?
3. In welke twee groepen van maanden is deze correctie
onderverdeeld?
4. De kolommen zijn weer onderverdeeld in twee groepen.
Welke?
figuur 2.2
Voorbeeld:
Datum: november -.. -- -- -- DIP
-. - -- 0CT.-MAR. SUN APR.-SEPT.
of Gr?, Hr.of Hr.of Co s
ft. App. Lower upper l App. i o w e r upper
Hoogtemeting(Hm.): 35'3 1'.7 (seconden in tienden) - --
Eye Eyc Eyc rn l
Alt. Limb Limb Alt. Limb Limb
i
Index correctie(i.c.): + 6'.4
Ooghoogte: 3 meter
Hm. 35O31'.7
i.c. 6'.4
+
35'38'. l
Dip 3'.0
-

Ht. 35'50'

Opdracht 4
Maak de volgende opgaven in schema
als boven (met gegevens uit figuur 2.2)
l. datum: okt. Hm. 40°22'.6
i.c. = +3'.0 ooghoogte = 2m50
2. datum: apr. Hm. 24O42I.3
i.c. = +3'.0 ooghoogte = 4m
3. datum: juli Hm. 32'27I.4
i.c. = +4'.0 ooghoogte = 2m
4. datum: aug. Hm. 20°43'.5
i.c. = -1'.9 ooghoogte = 2m50
5. datum: feb. Hm. 39'57'. l
i.c. = -3I.O ooghoogte = 2m50
6. datum: mei Hm. 28'47l.3
i.c. = -2I.O ooghoogte = 2m
 -
ASTRONAVIGATIE 14

3. De tijd en de
middagbreedte

De aarde draait in 24 uur éénmaal om zijn as. In 24 uur legt de zon

dus 360' af. Schijnbaar beweegt de zon vanaf aarde gezien van Oost
naar West.

Opdracht l
Hoeveel graden legt de zon in één uur af?

Opdracht 2
Hoe lang duurt het voordat de zon l 0heeft afgelegd?

Bij het maken van een zonsbestek moet de tijd op de seconden

nauwkeurig zijn.

Opdracht 3
De aarde is verdeeld in tijdzones (zie figuur 3.1).
Uit hoeveel graden bestaat één tijdzone?

figuur 3. l

tracht 4.
Op welke lengtegraad dw eindigt de Greenwich zone (O uur
zone) aan beide zijden van de Greenwich Meridiaan?

Vanuit de gispositie kan het tijdsverschil met Greenwich uitgerekend

worden. Hiervoor wordt de tabel Conversions of Arc to Time in de
Nautical Almanac gebruikt (bladzijde voor de increments).
 -
A ASTRONAVIGATIE 15

Met de GMT en de lengte in tijd (1.i.t.) wordt de tijd aan boord

berekend. De GMT wordt gecontroleerd met het tijdsignaal uitgezon-
den door de BBC.

Voorbeeld (zie gegevens):

Gispositie 23'35' w
Het tijdsverschil met Greenwich is:
23O l h 32 min
35' 2 min 20 sec
+
lengte in tijd (1.i.t.) l h 34 min 20 sec

Opdracht 5
Bereken het tijdsverschil met Greenwich.
Maak de volgende opgaven in het schema van het voorbeeld.
l. gispositie 40°22'w
2. gispositie 7S024'w
3. gispositie 40'35'~
4. gispositie 69'34'~

De middagbreedte.
Als de zon door de Greenwich Meridiaan gaat, is het ongeveer twaalf
uur. De zon heeft dan zijn hoogste stand bereikt. Met de lengte van de
gispositie wordt berekend hoe laat de zon op deze gisplaats de hoogste
stand zal bereiken. Anders gezegd: Hoe laat (GMT aan boord) staat de
zon op de meridiaan van de gispositie? Deze GMT aan boord is nodig
om bij de middagbreedte de precieze declinatie van de zon te bepalen.
De zon staat of in het noorden of in het zuiden.

In de Nautical Almanac staat op de dagbladzijde hoe laat precies de

zon door de Greenwich Meridiaan gaat. Dat staat rechts onderaan bij
de kolom SUN, onder Mer.Pass. Deze tijd wordt de Sun Meridian
Passage genoemd (S.M.P.). De zon draait n.l. niet precies in 24 uur om
de aarde. Het verschil wordt Equation of Time genoemd.

Met behulp van de drie volgende gegevens kan bepaald worden hoe
laat (GMT aan boord) de zon op de gispositie de hoogste stand bereikt.
l. Met de tabel Conversions of Arc to Time (Nautical Almanac).
2. S.M.P.(Nautical Almanac).
3. Gispositie.
 -
A ASTRONAVIGATIE 16

Opdracht 6
Waarom is het nodig bij een middagbreedte de GMT aan boord
uit te rekenen?

Voorbeeld (zie gegevens figuur 3.2):

Gispositie 1 5 ' ~32'1 1'w datum: 18 juni 1985

S.M.P. 1816 12 h 01 min

1.i.t. 32' 2 h 08min
l l' O min 44 sec
+
GMT aan boord 14 h 09 min 44 sec figuur 3.2

Opdracht 7
Hoe laat bereikt de zon de hoogste stand in de volgende
gisposities? Maak de volgende opgaven. Gebruik gegegens uit
figuur 3.2.
l. positie: 2 5 ' ~ 40°52'w datum: 20-6-85
2. positie: 3 0 ' ~133'14'~ datum: 06-8-85
3. positie: 4 0 ' ~ 60°24'w datum: 14-2-85

U werkt bij de astronavigatie altijd met GMT omdat alle gegevens uit
de N.A. worden gehaald.
Nadat uitgerekend is hoe laat de zon ongeveer in de gispositie de
hoogste stand heeft bereikt, gaat de navigator 5 minuten voor die tijd
met de sextant aan dek. De zon wordt geschoten. Als alles goed is
berekend, stijgt de zon. Met de fijnregelaar wordt de zon op de horizon
gehouden. Stijgt de zon niet meer, wordt er niet meer gecorrigeerd.
Op de sextant staat nu de hoek op het moment dat de zon de hoogste
stand heeft bereikt. De zon is door de meridiaan van de gispositie
gegaan.
Vergeet niet tijd, hoek en logstand te noteren.

De volgende handelingen moeten daarna verricht worden.

l. Met de tijd wordt in de Nautical Almanac de Declinatie van de zon
opgezocht.
2. De hoek op de sextant wordt gecorrigeerd (hoofdstuk 2).
3. Met de ware hoek wordt de topafstand berekend (hoofdstuk l).
4. 90'-ware hoek. De topafstand wordt of bij de Declinatie opgeteld
of van de Declinatie afgetrokken. De uitkomst van deze berekening
is de breedte waar het schip zich bevond op de tijd dat de zon in zijn
hoogste stand werd geschoten. In theorie lijkt dat ingewikkeld,
 -
ASTRONAVIGATIE 17

maar in de praktijk is het vanzelfsprekend, daar u ongeveer weet op

welke breedte u zich bevindt. In de theorie bestaat het hulpmiddel-
tje van het tekenen van een 'kruis'. Voor een echte positie is er nog
een zonswaameming nodig. Daarom is de logstand van belang.

Voorbeeld: Middagbreedte.
dispositie: 74'50'~ 16'14'~datum: 18 juni 1985
Hm. 38O32's, i.c. = + 12'.4, ooghoogte = 2m
S.M.P. 12 h 01 min

14' O min 56 sec

+
GMT ah 13 h 05 min 56 sec Dec. 23'24'8~

Hm 38'32I.0 90'
i.c. 12l.4 + Ht. 38'56I.7 -
38'44'.4 5 1°03'.3
dip 2'.5 - Dec. 23'24I.8 N +
App.Alt 38'41'.9 Breedte 74'28'. l N
Alt.Cor 14'.8 +
Ht. 38' 56l.7

Opdracht 8
Wat is de middagbreedte?Gebruik daarvoor het schema uit het
voorbeeld.

l. Gispositie: 45'21'~ 14'30'~ datum: 5-8-85

Hm. 6 1°30'.6s i.c.=-2'.0 ooghoogte: lm80
2. Gispositie: 1 5 ' ~73'w datum: 13-2-85
Hm. 61'20's i.c.=-lI.3 ooghoogte: 2m40
3. Gispositie: 18'10'~ 59'15'~ datum: 18-6-85
Hm. 84'59I.7~ i.c.=+2'.0 ooghoogte: 2m40
4. Gispositie: 3'34'~ 50'30'~ datum: 12-2-85
Hm. 72' O2'.8s i.c.=-lf.6 ooghoogte: lm80
 ASTRONAVIGATIE 18-

Argumenten voor
gebruik van de Sight
Reduction Tables
Het is onmogelijk om d.m.v. één peiling van een hemellichaam een
positie te verkrijgen. Een peiling kan genomen worden of in de
ochtend of in de namiddag. Ook de middagbreedte kan als peiling
gebruikt worden. Door de methode 'peiling met verzeiling' toe te
passen kan een positie in de kaart worden geplot.
Bij peilingen in de ochtend of in de namiddag ligt de berekening iets
ingewikkelder dan bij de middagbreedte.
Zoals uit het einde van hoofdstuk l is gebleken, moeten er nog twee
problemen worden opgelost om zo'n peiling te kunnen gebruiken.
Ten eerste de richting van de zon's A.P. (Azimuth).
Ten tweede een methode ontwikkelen om die enorme afstand, die er
soms tussen de gispositie en de A.P. van de zon (Topafstand) bestaat,
in kaart te brengen.
Om deze problemen op te lossen zijn er al verschillende methodes
ontwikkeld. Eén ervan, de meest gangbare, is 'de korte bestek me-
thode'. Om deze methode te gebruiken zijn er drie boekwerken nodig,
n.l. de Sight Reduction Tables for Air Navigation (H.O. 249 tafels).

Deze tafels hebben twee argumenten nodig, namelijk

l. de L.H.A.
2. de Decl.

De L.H.A.
D e L.H.A. is de afstand van de lengte van de gispositie tot de lengte van
de A.P. ( G.H.A.). Altijd linksom.
De gis westerlengte altijd aftrekken van de G.H.A.
De gis oosterlengte altijd optellen bij de G.H.A.

Voorbeeld l (zie figuur 4.1):

G.H.A. 50'
E.L. 30'
+
figuur 4. l
 -
ASTRONAVIGATIE 19

Voorbeeld 2 (zie figuur 4.2) :

G.H.A. 10'
W.L. 70'

Opdracht l
Bereken de volgende gegevens.

Figuur 4.3: figuur 4.2

l. G.H.A.
2. W.L.
3. L.H.A.
4. Afstand tussen gislengte en A.P. (schatten).
5. Azimuth (schatten).

Figuur 4.4:
l . G.H.A.
2. E.L.
3. L.H.A.
4. Afstand tussen gislengte en gis l schatten). figuur 4.3
5. Azimuth(schatten).

Opdracht 2
Maak de twee formules af.
L.H.A. = G.H.A. - ....
L.H.A. = G.H.A. + ....

De tafels willen de L.H.A. in hele graden. Om dat te verkrijgen wordt

de gislengte aangepast aan de G.H.A.

Voorbeeld l: figuur 4.4

Gispositie: 2 5 ' ~47'44l.7~

G.H.A. 341 O26I.2

incr. 13O03'.3
+
G.H.A. 354O29I.5
W.L. 47'29l.5 aangepast

L.H.A. 307'
A ASTRONAVIGATIE -20

Voorbeeld 2:
Gispositie: 2 5 ' ~ 17' 1 7 l . 7 ~

G.H.A. 58' 53I.l

incr. 5'28l.5
i-
G.H. A. 64' 21l.6
E.L. 1 7'38l.4 aangepast
+
L.H.A. 81'

Opdracht 3
Bereken de aangepaste lengte en de L.H.A.

l. Gispositie: 35'24'~ 12' 16'w

Datum: 13 feb. 1985
GMT 14 h 50 min 30 sec

2. Gispositie: 44'12'~ 11'15'~

Datum: 18 juni 1985
GMT 09 h 52 min 12 sec

De tafels willen niet alleen de L.H.A. in hele graden ook de Dec. en

gisbreedte (Latitude) moeten in hele graden.
l. De Gisbreedte (Lat.) wordt afgerond naar de dichtstbijzijnde
Breedte.
25'22'~ wordt Lat.: 25'
34'42'~wordt Lat.: 35'
2. De Dec. moet altijd naar beneden afgerond worden.
Dec. 21'23l.5~ wordt 2 1 ' ~Decl.
Dec. l 1°44'.6~wordt l ION Decl.
De afgeronde minuten (d) worden genoteerd. Deze d wordt later
verrekend bij het berekenen van de ware hoogte.

Opdracht 4
Rond de volgende gegevens af.
Lat.: 23' 1 2 ' ~
Lat.: 45'44's
Dec. 15'34l.4~
Dec. 22'54'.6s
 ASTRONAVIGATIE -2 1

Doordat de gispositie is aangepast spreken we van hulpgis. Deze

bestaat dus uit de afgeronde breedte en de aangepaste lengte. De
hulpgis wordt gebruikt bij het plotten van de positie in de kaart.

figuur 4.5

Opdracht S
Dec.(afgerond) en Hulpgis. Zet deze
Gevraagd naar H~.,L.H.A.,
in een schema.

l . Gispositie: 42O 1 2 ' ~060501w datum: 5-8-85

GMT 09-54-52
Hm. 48O06'.0i.c.= -3l.0 ooghoogte: lm50
2. Gispositie: 4 1'50'~0 4 ' 2 0 ' ~ datum: 18-6-85
GMT 15-54-33
Hm. 36'58l.8 i.c.= -2l.0 ooghoogte: lm80
3. Gispositie: 42O15'~15O50'w datum: 14-2-85
GMT 09-52-18

Hm. 17O27'.0i.c.= -1l.9 ooghoogte: 2m40

4. Gispositie: 41°50's 174'45'~ datum: 20-6-85
GMT 16-52-18
Hm. 260201.4i.c.= -2'.5 ooghoogte: 2m40
& ASTRONAVIGATIE -22

5. De Sight
Reduction Tables

Ga met de argumenten: Lat., Declinatie (naar beneden afgerond) en

L.H.A. de tafels in. De tafels die gebruikt worden zijn de Sight
Reduction Tables for Air Navigation H.O. 249 tafels.
Deze tafels bestaan uit drie delen:
Volume I Selected stars
Volume 11 latitudes 0'-39'
Volume 111 latitudes 40°-89'

Opdracht l.
Welke Volume heeft u nodig?
a. 4 3 ' ~
b. 12ON
c. 5S0s
d. 43's
e. Sirius
f. 0 5 O ~

Om de juiste bladzijde te vinden die nodig is, verricht u drie

handelingen.

Eerste handeling:
Met de gisbreedte wordt de juiste volume gepakt en daarin worden de
bladzijden, waarop de Lat. staat, opgezocht. Dat zijn verschillende
bladzijden.
De volgende vraag die u zich stelt is: is de Lat. gelijknamig (SAME) of
ongelijknamig (CONTRARY) aan de Declinatie?

Tweede handeling:
Als de Lat. noord is en de Declinatie ook noord, dan wordt de
bladzijde opgeslagen waarbij het woord SAME is onderstreept.
Is de gisbreedte noord maar de Declinatie zuid, dan slaat u de
bladzijde op waarbij het woord CONTRARY is onderstreept. Dit geldt
natuurlijk ook omgekeerd. Deze regels gelden ook voor het zuidelijk
halfrond.
 ASTRONAVIGATIE -23

Derde handeling:
De Declinatie wordt nu nader bekeken. Er gaat een bladzijde van
0' tot 14' en een ander van 15' tot 29'. De juiste bladzijde wordt
opgezocht.

Opdracht 2
Welke volume is nodig? Welke Lat.? Welke bladzijde: SAME of
CONTRARY? Om welke Declinatie kolommen gaat het: 0' tot 14'
of 15' tot 2g0?
a. Lat. 41'15'~ Dec. 12'15'~
b. Lat. 12'52'~ Dec. 09'45's
c. Lat. 25'49's Dec. 21'22'~
d. Lat. 54'29's Dec. 15'27's

Met de Dec. zoekt u boven of onder aan de bladzijde de juiste kolom

op. Vervolgens wordt met de L.H.A. aan de zijkanten van de bladzijde
de juiste regel opgezocht. Op het kruispunt van Dec. enL.H.A. worden LAT 40°
12" 13" 14-
de drie gegevens gevonden die u nodig hebt om de positielijn in de HC d
e , ,
7
e
HC
* J
d
t
7
e
Mi- d
e , ,
Z
0
LHA

0745 4 1 U3 0704 114

42 0622 42 114 291
kaart te plotten. De drie gegevens zijn: 08 27 4 1
0909 42
114
114
07 46
0827
114
42
115
42
07 04 u
0745 42
115
116
292
293
(W51 42115 0909 116
42 0827 49 116 294
l. Hc. (hight calculated) 1033-0 116 0 9 5 0 - c 116 0908- H 117 295

2. d+/-. Om de Hc. te corrigeren, daar de Dec. is afgerond.

3. Z. Deze Z. moet omgewerkt worden tot Zn (Azirnuth)

Opdracht 3
In figuur 5.1 staat het bovenste deel van de drie rechter
kolommen van een bladzijde uit Volume111afgedrukt (contrary).
Noteer de juiste gegevens met de volgende argumenten.
a. Lat. 4 0 ' ~ dec. 12's L.H.A. 298'
b. Lat. 4 0 ' ~ dec. 14's L.H.A. 306'
c. Lat. 4 0 ' ~ dec. 13's L.H.A. 320' figuur 5. l

De volgende stap is dat Z. omgewerkt moet worden tot het Azimuth.

Dat wordt met de twee volgende formules gedaan.

Op het Noordelijk halfrond geldt de formule, die linksboven aan de

bladzijde staat.
L.H.A. greater than 180' ....... Zn=Z
L.H.A. less than 180' ............ Zn=360°-Z
A ASTRONAVIGATIE -24

Op het Zuidelijk halfrond geldt de formule, die linksonder aan de

bladzijde staat.
L.H.A. greater than 180' ....... Zn=180'-Z
L.H.A. less then 180' ............ Zn=180°+Z

figuur 5.2

Deze Zn. (Azimuth) is dus de richting van de zon's^.^. op het moment

dat u de zon schoot.

Opdracht 4
Wat is de Hc. en d? Werk de Z. om naar Zn.(Azimuth).
Gebruik betreffende gegevens.
a. Lat. 4 2 ' ~ L.H.A. 54' Dec. 6 ' ~
b. Lat. 4 2 ' ~ L.H.A. 320° Dec. 1 2 ' ~
c. Lat. 42's L.H.A. 21' Dec. 2 ' ~
d. Lat. 42's L.H.A. 342' Dec. 14's

Omdat de Dec. naar beneden is afgerond op hele graden moet de Hc.

gecorrigeerd worden. Dat doet u met het getal dat onder d. is
gevonden. In de Volume bevindt zich een kaart: Table 5. Op deze
kaart staan op de horizontale lijn bovenaan de getallen die onder d zijn
bedoeld en op de verticale lijn aan de zijkant staan de Declinatie
minuten.
Het gevonden getal op de kruizing wordt opgeteld bij of afgetrokken
van de Hc. Dat hangt af of het d+ of d- is. Het antwoord is de Hct.
(Hight calculated m e ) .
 ASTRONAVIGATIE -25

Voorbeeld:
Dec.12'12'
Hc. 57' 58' d+55 z 142'
antw. d. cor.= 11'

Hc. 57' 58'

d. cor. l l'

Hct.

Opdracht S
In figuur 5.3 staat een deel van Table 5 afgedrukt.
Wat is de Hct?
a. Dec. 20'25'
Hc. 62'46' d+51 z 138'
b. Dec. 07O22'
Hc. 39'21' d-58 Z 162'
c. Dec. 17O19'
Hc. 59'41' d+54 z 148' figuur 5.3

De zon is geschoten vanuit de gispositie.

Als de correcties zijn toegepast, wordt deze geschoten hoek de ware
hoogte (Ht.) genoemd.
Daarna is met de hulpgis de Hct. berekend.
Om nu de positielijn te kunnen plotten op het moment dat de zon
geschoten werd, moet het hoogteverschilberekend worden van de Ht.
en de Hct. Dit verschil wordt het Intercept genoemd.

Dit Intercept wordt op het Azimuth afgepast vanaf de hulpgis. Dit kan
gebeuren of naar de A.P. van de zon toe (to) of juist tegenovergesteld
van de A.P. van de zon af (away).

Stelt u zich eens de volgende vraag.

Bevindt uw schip zich dichterbij de A.P. van de zon of juist verder af?

Mogelijkheid l
Als de geschoten hoek (Ht.) groter is dan de berekende hoek (Het.),
bevindt het schip zich dichterbij de A.P. van zon. Denk aan een
vuurtoren; hoe dichterbij hoe hoger het licht boven u (zie figuur 5.4).
Hierbij wordt dus het Intercept afgepast vanuit de hulpgis op het
Azimuth naar de zon's A.P. (to). figuur 5.4
 ASTRONAVIGATIE -26

Mogelijkheid 2
Als de geschoten hoek (Ht.) kleiner is dan de berekende hoek (Het.),
dan bevindt het schip zich verder van de^.^. van de zon af. Denk weer
aan de vuurtoren; hoe verder af hoe lager het licht staat.
Hierbij wordt dus het Intercept afgepast vanuit de hulpgis op het
Azimuth vanaf de zon's A.P. (away).
figuur 5.5
Voorbeeld:
Ht. 19'35'
Hct. 19'22'

Intercept (to) 13'

Ht. hoger dan Hct., dus worden deze 13' vanuit de hulpgis in de
richting van de zon afgepast (zie figuur 5.6).
figuur 5.6
Ht. 52'24'
Hct. 52'44'

Intercept (away) 20'

Ht. kleiner dan de Het., dus worden deze 20' vanuit de hulpgis van de
zon afgepast (zie figuur 5.7). 30 25 20 15 10 05 47.55 50 45
figuur 5.7
Opdracht 6
Is het Intercept away of to?
a. Ht. 63'23' Hct. 63'34'
b. Ht. 54'34' Hct. 54O32'
c. Ht. 74'52' Hct. 75'

Om de positielijn (L.O.P.) in de kaart te plotten zijn nu alle gegevens

beschikbaar.
a. Hulpgis: gisbreedte en aangepaste lengte
b. Azimuth
c. Intercept
 ASTRONAVIGATIE -27

Opdracht 7
Maak de volgende opgaven (zie voorbeeld op deze en volgende
bladzijde).
Gevraagd: Intercept, Azimuth, Hulpgis.

l . Datum: 19-6-85 Gispositie: 42'25'~ 30°20'w

Hm. 46'23l.7 GMT lOh 53m 20s i.c.=+4'
Ooghoogte 2m50.
2. Datum: 13-2-85 Gispositie: 41' 4 4 ' ~ 60°54'w
Hm. 34'33'. 1 GMT 15h 52m 32s i.c.=-2'
Ooghoogte 3m.
3. Datum: 06-8-85 Gispositie: 42'12's 52'20'~
Hm. 30°35'.8 GMT 07h 54m 17s i.c.=-3'
Ooghoogte 2m50.
4. Datum: 07-8-85 Gispositie: 42' 1 5 ' ~140501w
Hm. 54'38l.9 GMT 14h 52m 13s i.c.=+3'
Ooghoogte lm.

Hieronder volgt een voorbeeld van een totale uitwerkingvan een zon's
hoogte bestek.
ASTRONAVIGATIE -28
 ASTRONAVIGATIE -29

Het plotten

Met de Hulpgis, het Intercept en het Azimuth plot u de positielijn in

de kaart.
Hiervoor wordt niet de zeekaart gebruikt, daar deze voornamelijk
dient om de koersllogstand en de positie op te noteren. Er worden op
die kaart geen constructies uitgevoerd.

De positielijn kan geconstrueerd worden op een Plottingsheet of op de

Middelbreedte kaart.

l. Het Plottingsheet is een kaart waarop de breedtes variabel zijn en

waarop gemakkelijk getekend kan worden. Het enige nadeel is dat
de kaart zo groot is en dat op den duur en vooral met een langzaam
varend zeilschip de constructies verwarrend kunnen worden.
2. De Middelbreedte kaart. Dit is een kaart die zelf gemaakt wordt.
Voor elke dag kan een blad uit een schrift of een bloknote gebruikt
worden. Eenmaal in gebruik werkt zo'n schrift waarin aan één kant
de berekeningen staan en op de andere bladzijde de constructies
zeer overzichtelijk. Het is daarbij ook een goedkope methode.
Het enige nadeel van deze kaart is dat deze niet op hogere breedtes
gebruikt kan worden(boven de 60").

De laatste methode wordt hier verder uitgewerkt.

In een gewoon schrift met verticale lijnen wordt één lijn loodrecht op
deze lijnen getrokken. Dit is de gisbreedte. De verticale lijnen stellen
de parallellen voor met noord boven (Noordelijk halfrond).
Op de Lat. (gisbreedte) construeert u een hoek met het aantal graden
van deze breedte, dus bij een Lat. van 52O wordt een hoek van 52"
geconstrueerd. De opstaande arm van de hoek snijdt de parallellen. figuur 6.l
Op deze arm worden de mijlen afgepast (zie figuur 6.1).
hulpgis 52 "Ai 16 '.05W
De hulpgis ( 5 2 " ~1600Sfw)wordt geplot. De lengtepositie wordt zo
gekozen dat er genoeg ruimte is om de constructie uit te voeren. Dat
kan in het begin problemen geven maar door geduld en goed naar de
cijfers te kijken komt u er wel uit. Daarna wordt er aan elke verticale
lijn een getal verbonden. Bijvoorbeeld: elke parallel stelt 5 minuten

hoek. Daar wordt de afstand dan tussen elke verticale lijn 5 mijl (zie
figuur 6.2). figuur 6.2
 ASTRONAVIGATIE -30

Vanuit de Hulpgis trekt u het Azimuth (130'). Op deze lijn wordt het hulpgis 52 ' N 1 6 *.05W
Intercept afgepast of vanuit de Hulpgis naar de zon toe (to) of van de
zon af (away) (12').
Door het gevonden punt wordt een lijn loodrecht op het Azimuth
getrokken. Dit is de positielijn L.O.P.. Op deze lijn bevond zich het
schip toen de zon geschoten werd.
De echte positie wordt pas verkregen als de positielijn verzeild wordt 2s 20 IS 10 os o
naar een andere positielijn. Dit kan natuurlijk ook Middagbreedtezijn.
figuur 6.3
Voorbeeld l
Plot op Middelbreedte kaart de positie op de middag.
Hulpgis: 42'~.14' 35I.l w. Intercept: 14 (away), Zn.123
Ware koers 285', Verheid 15' tot Middagbreedte 42'10 N.

figuur6.4
45 40 35 30 25 10 15 10 05 15 55 50 45 40 35 30 15 20

Voorbeeld 2
Plot op de Middelbreedte kaart de positie in de namiddag.
Gispositie: 50'12'~ 4O15'w
l. Hulpgis 5 0 ' ~4' 12'.4 w Intercept 8' away Zn. 96'
2. Hulpgis 5 0 ' ~4'50' w Intercept 7' to Zn. 255'
Ware koers 240°, Verheid tot tweede zonsbestek: 21'

figuur6.5
A> ASTRONAVIGATIE -3 1

Opdracht l
Plot op Middelbreedte kaart de positie op de middag.

Gispositie: 50'24'~ 01 10'w

O

Hulpgis: 5 0 ' ~01°20'.7w Intercept: 7'(away) Zn. 105'

Ware koers 65', Verheid 24' tot middagbreedte 50°14'.4~
Gispositie: 50'1 1 ' 06'35'~
~
Hulpgis l. 5 0 ' ~6'29'.9w Intercept:13'.4(away), Zn. 137'
Hulpgis 2. 5 0 ' ~7'05'w Intercept: 13'(to), Zn. 195'
Ware Koers 215O, Verheid 13'.4 tot tweede zonsbestek.

Opdracht 2
Plot de positie op de Middelbreedte kaart:

a. Gispositie: 42'29'~ 04'20'~ datum: 20-06-85

Hm. 49'12'.0, GMT 13h 51m 42s, i.c.=-4l.2,
Ooghoogte 3m.
Ware koers 23S0,Verheid 20' vanaf middagbreedte 42'20'~

b. Gispositie: 42'29'~ 04'20'~ datum: 13-02-85

Hm. 15'18'.4, GMT 08h 53m 1 5 ~i.c.=+2'.0,
,
Ooghoogte 3m30
Ware Koers 290' Verheid 15' tot rniddagbreedte 41' 5 5 ' ~

Opdracht 3
Plot de positie op de Middelbreedte kaart:

Gispositie: 41'55'~ 15'1 5 ' datum:

~ 07-08-85
Ware koers: 290'
Ie Hm. 5g056'.4, i.c.=+3'.2, Ooghoogte 3m.
GMT 09h 54m 13s 10g:45'.
2e Hm. 35'14'.l, i.c.=+3'.2, Ooghoogte 3m.
GMT 14h 53m 34s log:70t.
 ASTRONAVIGATIE -32

Opdracht 4
Plot de positie op de Middelbreedte kaart:

Gispositie : 42'04'~ 12' 15'w datum: 19-06-85

Ware koers 095', Verheid tot middagbreedte 8'
Ie Hm. 5g035'.4, i.c.=+2'.0, Ooghoogte 2m50
GMT lOh 54m 25s
2e Hm. Middaghoogte 71 '2gf.9, i.c.=+2'.0,
Ooghoogte 2m50.

Opdracht 5
Plot op Middelbreedte kaart de positie op de middag:

Gispositie: 42'1 2 ' 6~ 8 ' 2 9 ' ~ datum: 18-06-85

Kompaskoers 28g0, var.=3Ow., dev.=4'~., Snelheid=5kn/h
Bij elke Hm. is i.c.=-6'.7, Ooghoogte lm50

Ie Hm. 68O53I.3 GMT 15h 52m 24s

2e Hm. Middaghoogte 70°58'.3
3e Hm. 55'54l.5 GMT 18h 54m 12s
A ASTRONAVIGATIE -33

7. De sextant en
praktische zaken

Opdracht l
Noem de onderdelen van de sextant in figuur 7.1. Vul achter de
letters onderstaande woorden in.
Grote spiegel
Kimspiegel
Frame
Kijker
Wijzer of Alhidade
Gekleurde glazen
voor grote spiegel
Gekleurde glazen
voor kimspiegel
Trommel
Graden aflezing
Minuten aflezing
Ontkoppelingsgreep
In graden onderverdeelde rand
figuur 7. l
Voordat de reis begint zal eerst de sextant gecontroleerd dienen te
worden. De spiegels moeten loodrecht op het frame staan. Door
stoten kan daar het één en ander mee gebeurd zijn.

De grote spiegel
Het eerst controleert u de grote spiegel.
Houdt de sextant horizontaal. Het rechtstreeks geziene beeld en het
gereflecteerde beeld in de grote spiegel moeten zonder verspringing in
elkaar overgaan. Is dit niet het geval dan kan met de schroef aan de
bovenkant op de spiegel gedraaid worden, totdat het beeld in elkaars
verlengde ligt (zie figuur 7.2). figuur 7.2
A ASTRONAVIGATIE -34

De Indexfout
Zoals al eerder is uitgelegd wordt deze fout onderweg af en toe
gecontroleerd. D e sextant wordt precies op 0 ' gezet. Daarna obser-
veert u door de sextant de horizon en controleert of deze van het
rechtstreeks geziene beeld zonder verspringing overgaat in het beeld
in de spiegel. Is dit niet het geval, draait u met de fijnregelaar de
beelden in elkaars verlengde. Het aantal minuten dat de fijnregelaar
aangeeft, wordt genoteerd. Kijk op de gradenverdeling op het frame.
Staat de pijl rechts van de O0 is de indexcorrectie +. Staat de pijl links
van de O0 is de indexcorrectie -.

De Collimatiefout
Dit is de fout als de spiegels niet evenwijdig aan elkaar staan.
Deze fout wordt gecorrigeerd met de schroeven achterop de kim-
spiegel. Observeer door de sextant een verticaal beeld (vuurtoren,
vlaggestok, hoek van een huis). Dit beeld moet minimaal 1,s mijl
wegstaan. Staan de beelden naast elkaar dan worden deze door het
draaien aan de bovenste schroef in elkaars verlengde gebracht.
Daarna, als de beelden onder elkaar worden gezien, draait u met de
onderste schroef de beelden op elkaar, totdat er één beeld wordt
gezien (zie figuur 7.3). figuur 7.3
 ASTRONAVIGATIE -35

Opdracht 2
Voer met eigen sextant de verschillende handelingen uit.

Is de sextant gecorrigeerd, dan kan de zon geschoten worden. Zoek

een veilig plekje op aan boord. Het één na donkerste glas wordt voor
de grote spiegel geplaatst. Afhankelijk van de omstandigheden kan er
van gekleurd glas gewisseld worden. De zon wordt in de grote spiegel
gebracht. Als de zon op de horizon staat, sikkelt u de sextant langzaam
van links naar rechts en weer terug om zijn lengteas, zodat de zon de
horizon steeds een moment raakt. Op zo'n moment wordt er niet meer
aan de fijnafsteller gedraaid en wordt het tekenstop gegeven. Dit is om
de ander die aan boord is en die zich bij deGMT klok heeft ge.ïnstalleerd
te kermen te geven dat de tijd genoteerd moet worden. Eerst de
seconden, daarna de minuten en dan de uren.

Voert u de hoogtemeting alleen uit dan wordt op het moment dat de

hoek wordt geschoten de stopwatch, die om de nek hangt ingedrukt
of na een aantal oefeningen kan ook zelf begonnen worden met
seconden tellen en wel op de volgende manier: eenentwintig, figuur 7.4
tweeentwintig etc. Loop naar de GMT-klok, noteer de tijd en trek het
aantal seconden die tussen de geschoten hoogte en het aflezen van
GMT klok ligt, van die tijd af. Gebruik voor GMT-klok liefst één met
digitale getallen. Controleer elke dag deze GMT met het radiosignaal.
De BBC is makkelijk over de hele wereld te ontvangen.
Noteer de hoek en leg de sextant veilig weg (vergeet niet de logstand
te noteren). De positielijn kan nu geconstrueerd worden.

Succes en behouden vaart

A ASTRONAVIGATIE -36

8. Gegevens
Nautical Almanac
Sight Reduction Tables
A2 ALTITUDE CORRECTION TABLES 10°-90¡-SUN, STARS, PLANETS
0CT.-MAR. SUN APR.-SEPT. STARS AND PLANETS DIP
\.pp. Lower Upper l App. Lower
l
Alt. Limb Limb Alt. Limb
Upper
Limb
\PP.
Alt.
'1 App.
Alt.
Additional
Corrn

1985
VENUS
Jan. I-Feb. 4

;;++ 0'2.
O
0.1
Feb. 5-Feb. 28
m ,
+ 0'3
+ 0-2 20- 7-9
go + 0.1 22- 8-3
24- 8-6
War. I-Mar. 16 26- 9.0
O ' 28- 9-3

^ +++
29

83
+ 0'4
0-3
0.2
0.1
30- 9-6
32 - 10-0
34 - 10-3
War. 17-Apr. 21 36-10-6
O ' 38 - 10-8
26
++ 0-4
O.5
40-11.1
42-11-4
44-11,?
Apr. 22-May 7 46-11-9
48 - 12-2
o ' ft.
29 + 0'4 ,
+ 0-3 2- 1-4
g +
83 + 0-1
0-2 4- 1.9
6- 2-4
May 8-May 29 8 - 2.7
10- 3.1
O + See table
J^ + 0.2 +-
&
, + 0-1 ft. ,
May ~ O - J 18
~ Y 70- 8-1
75- 8-4
O + 0-2 80- 8-7
$ + 0.1 85- 8-9
J ~ 19-Dec.
Y 33 90- 9-2
95 - 9-5
60 + 0-1 100- 9-7
105- 9'9
g 10 - 10-2
MARS 115-10.4
120 - 10-6
Jan. I-Dec. 31 125 - 10.8
g+ 0-1
130-in
135-11'3
140-11'5
145-11.7
150-11-9
155-12.1

App. Alt. = Apparent altitude = Sextant altitude corrected for index error and dip.
 ASTRONAVIGATIE -37

1985 FEBRUARI 12, 13, 14 (TUES., WED., THURS.)

- Twilight
-
' G.H.A. Dec. G.H.A.
MOON
LJ Dec. d H.P.
-
Laf.
Naut.
h m
Civil
h m
-
Sunrise

h m
d h o 1 o 1 O l O l l t ~ 7 2 06 23 07 44 09 06
176 25.9 S13 46.8 275 23.9 09.2. S17 07.8 12.5 59.0 N 70 06 21 07 33 08 44
1900
01 191 25.9 46.0 289 52.1 09.1 17 20.3 12.3 59.0 68 06 18 07 24 08 27
02 206.25.9 45.2 304 20.2 09.1 17 32.6 12.2 58.9 66 06 16 07 17 08 13
03 221 25.9
04 236 25.9
..
44.3
43.5
318 48.3
333 16.3
09.0
09.0
17 44.8
17 56.9
12.1 58.9
12.0 58.9
64
62
06
06
14
12
07
07
10
04
08
07
02
52
05 251 25.9 42.7 347 44.3 09.0 18 08.9 11.9 58.9 60 06 11 07 00 07 44
06 266 25.9 S13 41.9 2 12.3 08.8 S18 20.8 11.8 58.8 N58 06 09 06 55 07 37
07 281 25.9 41.0 16 40.1 08.9 18 32.6 11.7 58.8 56 06 07 06 51 07 30
T 08 296 25.9 40.2 31 08.0 08.7 18 44.3 11.5 58.8 54 06 06 06 47 07 24
U 09 311 25.9 ..
39.4 45 35.7 08.8 18 55.8 11.5 58.8 52 06 04 06 44 07 19
E 10 326 25.9 38.5 60 03.5 08.6 19 07.3 11.3 58.8 50 06 03 06 41 07 14
S 11 341 25.9 37.7 74 31.1 08.6 19 18.6 11.2 58.7 45 05 59 06 34 07 04
D 12 356 25.9 S13 36.9 88 58.7 08.6 S19 29.8 11.1 58.7 N40 05 56 06 28 06 56
A 13 11 25.9 36.0 103 26.3 08.5 19 40.9 10.9 58.7 35 05 53 06 22 06 48
y 14 26 26.0 35.2 117 53.8 08.5 19 51.8 10.9 58.7 30 05 49 06 17 06 42
15 41 26.0
16 56 26.0
..
34.4
33.5
132 21.3
146 48.7
08.4
08.3
20 02.7
20 13.4
10.7 58.6
10.6 58.6
20
N 10
05
05
42
34
06
05
08
59
06
06
30
20
17 7 1 26.0 32.7 161 16.0 08.3 20 24.0 10.4 58.6 o 05 25 05 50 06 11
18 86 26.0 S13 31.8 175 43.3 08.2 S20 34.4 10.4 58.6 S 10 05 14 05 40 06 01
19 101 26.0 31.0 190 10.5 08.2 20 44.8 10.2 58.6 20 05 01 05 28 05 51
20 116 26.0 30.2 204 37.7 08.1 20 55.0 10.1 58.5 30 04 44 05 14 05 39
21 131 26.0 ..
29.3 219 04.8 08.1 21 05.1 09.9 58.5 35 04 33 05 05 05 32
22 146 26.0 28.5 233 31.9 08.0 21 15.0 09.9 58.5 40 04 20 04 55 05 24
23 161 26.1 27.7 247 58.9 08.0 21 24.9 09.6 58.5 45 04 03 04 42 05 14
00 176 26.1 S13 26.8 262 25.9 07.9 S21 34.5 09.6 58.4 S50 03 42 04 27 05 03
191 26.1 26.0 276 52.8 07.9 21 44.1 09.4 58.4 52 03 31 04 20 04 58
02 206 26.1 25.1 291 19.7 07.8 21 53.5 09.3 58.4 54 03 19 04 11 04 52
03 221 26.1 ..
24.3 305 46.5 07.8 22 02.8 09.2 58.4 56 03 05 04 02 04 45
04 236 26.1 23.5 320 13.3 07.7 22 12.0 09.0 58.4 58 02 47 03 5 1 04 38
05 251 26.1 22.6
06 266 26.2 S13 21.8
334 40.0
349 06.7
07.7
07.6
22 21.0
S22 29.9
08.9 58.3
08.7 58.3
S60 02 25 03 39
-
04
Tw ~ h t
29

W 07 281 26.2 20.9 3 33.3 07.5 22 38.6 08.6 58.3

E
D
08 296 26.2
09 311 26.2
20.1
..
19.3
17 59.8
32 26.4
07.6
07.4
22 47.2
22 55.7
08.5 58.3
08.3 58.2
-
Lat. sunset
-
~ i v i I Naut.

N 10 326 26.2 18.4 46 52.8 07.5 23 04.0 08.2 58.2 h m

E 11 341 26.2 17.6 61 19.3 07.3 23 12.2 08.0 58.2 ~ 7 2 18 07
s 12 356 26.3 S13 16.7 75 45.6 07.4 S23 20.2 07.9 58.2 N 70 18 10
D 13 11 26.3 15.9 90 12.0 07.3 23 28.1 07.7 58.1 68 18 12
A 14 26 26.3
..
15.0 104 38.3 07.2 23 35.8 07.6 58.1 66 18 14
Y 15 4 1 26.3 14.2 119 04.5 07.2 23 43.4 07.5 58.1 64 18 16
16 56 26.3 13.3 133 30.7 07.2 23 50.9 07.3 58.1 62 18 17
17 71 26.3 12.5 147 56.9 07.1 23 58.2 07.1 58.1 60 18 19
18 86 26.4 S13 11.7 162 23.0 07.1 S24 05.3 07.0 58.0 N58 18 21
19 101 26.4 10.8 176 49.1 07.0 24 12.3 06.9 58.0 56 18 22
20 116 26.4 10.0 191 15.1 07.0 24 19.2 06.7 58.0 54 18 24
21 131 26.4 ..
09.1 205 41.1 07.0 24 25.9 06.6 58.0 52 18 25
22 146 26.4 08.3 220 07.1 06.9 24 32.5 06.4 57.9 50 18 26
45 18 30
N40 18 33
35 18 36
30 18 40
20 18 47
N 10 18 55
o 19 04
S 10 19 14
20 19 27
30 19 44
35 19 55
40 20 08
45 20 24
S50 20 45
52 20 55
54 21 07
56 21 21
58 21 38
S60
-
21 59

Eqn. of Time l Mer. Mer. Pass.

Doy

12
13
s.D. 16.2 d 0.81 S.D. 16.0 15.8 15.7
- 14
<A ASTRONAVIGATIE -38

1985 JUNE 18, 19, 20 (TUES., WED., THURS.)

-p-p - -
G.M.T.

G.H.A. Dec. G.H.A.

MOON
v Dec. d H.P.
--
Lat.
Naut.
h m h m h m
o 1 / 0 1 1 1 N 72 O a a
N 70 o
186 12.3
200 40.6
09.3
09.2
N25 58.1
26 02.5
04.4
04.3
55.2
55.3 68
66
o
o
ca.
- O
O
a-
o
215 08.8 09.1 26 06.8 04.2 55.3 0
229 36.9 09.2 26 11.0 04.0 55.3 64 1111 1111 ' 0 1 31
244 05.1 09.0 26 15.0 03.9 55.3 62 l/// /l/ 0209
258 33.1 09.0 26 18.9 03.7 55.3 60 1/11 00 49 02 35
273 01.1 08.9 N26 22.6 03.6 55.4 N 58 l/// 0 1 40 02 56
287 29.0 08.9 26 26.2 03.5 55.4 56 l/// 02 10 03 13
301 56.9 08.8 26 29.7 03.3 55.4 54 00 45 02 32 03 27
316 24.7 08.7 26 33.0 03.2 55.4 52 0 1 32 02 50 03 39
330 52.4 08.7 26 36.2 03.1 55.4 50 02 00 03 06 03 50
345 20.1 08.6 26 39.3 02.9 55.4 45 02 46 03 35 04 13
359 47.7 08.6 N26 42.2 02.8 55.5 N40 03 16 03 58 04 3 1
14 15.3 08.6 26 45.0 02.6 55.5 35 03 39 04 16 04 46
28 42.9 08.4 26 47.6 02.5 55.5 30 03 58 04 3 1 04 59
43 10.3 08.5 26 50.1 02.4 55.5 20 04 27 04 56 05 21
57 37.8 08.4 26 52.5 02.2 55.5 N 10 04 50 05 17 05 40
72 05.2 08.3 26 54.7 02.1 55.6 o 05 09 05 35 05 58
86 32.5 08.3 N26 56.8 01.9 55.6 S 10 05 26 05 52 06 15
100 59.8 08.3 26 58.7 01.8 55.6 20 05 42 06 10 06 34
115 27.1 08.2 27 00.5 01.6 55.6 30 05 59 06 28 06 55
129 54.3 08.1 27 02.1 01.5 55.6 35 06 07 06 39 07 07
144 21.4 08.2 27 03.6 01.3 55.7 40 06 17 06 51 07 21
158 48.6 08.1 27 04.9 01.2 55.7 45 06 27 07 04 07 38
173 15.7 08.0 N27 06.1 01.1 55.7 S50 06 39 07 21 07 59
187 42.7 08.0 27 07.2 00.9 55.7 52 06 44 07 28 08 09
202 09.7 08.0 27 08.1 00.8 55.7 54 06 50 07 36 08 20
216 36.7 08.0 27 08.9 00.6 55.8 56 06 56 07 45 08 33
231 03.7 07.9 27 09.5 00.4 55.8 58 07 03 07 56 08 48
245 30.6
259 57.5
07.9
07.9
27 09.9
N27 10.2
00.3
00.2
55.8
55.8
-
S60 - 07 10 08 -07
Twilight
09 05
Moanset
274 24.4 07.8 27 10.4 00.0 55.8
288 51.2
303 18.0
07.8
07.8
27 10.4
27 10.2
00.2
00.3
55.9
55.9
Lat. Sunset
--
Civil Naut.

317 44.8 07.8 27 09.9 00.4 55.9 h m h m h m

332 11.6 07.8 27 09.5 00.6 55.9 ~ 7 2a o o
346 38.4 07.7 N27 08.9 00.7 55.9 N 70 0 O 0
l 05.1 07.8 27 08.2 00.9 56.0 68 o 0 O
15 31.9 07.7 27 07.3 01.1 56.0 66 o 0 O
29 58.6 07.7 27 06.2 01.2 56.0 64 22 32 1/11 1/11
44 25.3 07.7 27 05.0 01.3 56.0 62 21 54 /l// 1/11
58 52.0 07.6 27 03.7 01.6 56.0 60 21 27 23 14 ///l
73 18.6 07.7 N27 02.1 01.6 56.1 N 58 21 07 22 23 /l//
87 45.3 07.7 27 00.5 01.8 56.1 56 20 50 21 53 1/11
102 12.0 07.6 26 58.7 02.0 56.1 54 20 36 21 30 23 18
116 38.6 07.7 26 56.7 02.1 56.1 52 20 23 21 12 22 31
131 05.3 07.7 26 54.6 02.3 56.1 50 20 12 20 57 22 03
145 32.0 07.6 26 52.3 02.4 56.2 45 19 50 20 27. 21 17
159 58.6 07.7 N26 49.9 02.6 56.2 N40 19 32 20 05" 20 46
174 25.3 07.6 26 47.3 02.7 56.2 35 19 17 19 46 20 23
188 51.9 07.7 26 44.6 02.9 56.2 30 19 04 19 3 1 20 05
203 18.6 07.7 26 41.7 03.0 56.2 20 18 42 19 06 19 35
217 45.3 07.7 26 38.7 03.2 56.3 N 10 18 23 18 46 19 13
232 12.0 07.7 26 35.5 03.3 56.3 o 18 05 18 27 18 54
246 38.7 07.7 N26 32.2 03.5 56.3 s 10 17 47 18 10 18 37
261 05.4 07.7 26 28.7 03.6 56.3 20 17 29 17 53 18 20
275 32.1 07.7 26 25.1 03.8 56.3 30 17 08 17 34 18 04
289 58.8 07.8 26 21.3 03.9 56.4 35 16 55 17 23 17 55
304 25.6 07.7 26 17.4 04.1 56.4 40 16 4 1 17 12 17 46
318 52.3 07.8 26 13.3 04.3 56.4 45 16 24 16 58 17 35
333 19.1 07.8 N26 09.0 04.4 56.4 S50 16 03 16 42 17 24
347 45.9 07.8 26 04.6 04.5 56.4 52 15 54 16 35 17 18
2 12.7 07.9 26 00.1 04.7 56.5 54 15 42 16 26 17 13
16 39.6 07.8 25 55.4 04.8 56.5 56 15 30 16 17 17 06
3 1 06.4 07.9 25 50.6 05.0 56.5 58 15 15 16 07 17 00
45 33.3
60 00.2
07.9
08.0
25 45.6
N25 40.5
05.1
05.3
56.5
56.6
-
S60 14 57 15 55
SUN
16 52

74 27.2 08.0 25 35.2 05.4 56.6

88 54.2 08.0 25 29.8 05.6 56.6 Eqn. of Time I Mer.
DaY
103 21.2 08.0 25 24.2 05.7 56.6
117 48.2 08.1 25 18.5 05.9 56.6
132 15.3 08.1 25 12.6 06.0 56.7 18
19
S.D. 15.1 15.2 15.4
- 20
 ASTRONAVIGATIE -39

1985 AUGUST 5, 6, 7 (MON., TUES., WED.)

MOON
-
Lot.
Twilight
Sunrise
Moonrise

G.H.A. v Dec. d H.P.

- Naut.
h m
Civil
h m h m
0 1 1 0 1 t N 721 1/11 1111 0056
311 03.8 16.3 S 2 39.1 13.9 55.0 N 70 1111 111 0203
325 39.1 16.2 2 25.2 14.0 55.0 68 1111 1/11 0239
340 14.3 16.3 2 11.2 14.0 55.0 66 1111 01 22 03 04
354 49.6 16.3 1 57.2 13.9 55.0 64 1111 02 06 03 23
9 24.9 16.4 1 43.3 14.0 54.9 62 ///l 02 34 03 39
24 00.3 16.4 1 29.3 14.0 54.9 60 01 14 02 55 03 52
3 8 35.7 16.4 S l 15.3 13.9 54.9 N 58 01 54 03 12 04 03
53 11.1 16.4 1 01.4 13.9 54.9 56 02 20 03 26 04 13
67 46.5 16.5 0 47.5 14.0 54.9 54 02 40 03 39 04 22
82 22.0 16.4 0 33.5 13.9 54.9 52 02 56 03 49 04 29
96 57.4 16.5 0 19.6 13.9 54.8 50 03 09 03 58 04 36
111 32.9 16.5 S O 05.7 13.9 54.8 45 03 36 04 18 04 51
126 08.4 16.6 N O 08.2 13.9 54.8 N 40 03 56 04 33 05 03
140 44.0 16.5 0 22.1 13.9 54.8 35 04 12 04 45 05 13
155 19.5 16.6 0 36.0 13.9 54.8 30 04 25 04 56 05 22
169 55.1 16.5 0 49.9 13.9 54.8 20 04 46 05 14 05 37
184 30.6 16.6 1 03.8 13.8 54.7 N 10 05 02 05 28 05 50
199 06.2 16.6 1 17.6 13.9 54.7 o 05 16 05 41 06 02
213 41.8 16.7 N l 31.5 13.8 54.7 S 10 05 27 05 53 06 14
20
228 17.5
242 53.1
257 28.7 16.7
E:! l 45.3 13.8 54.7
l 59.1 13.8 54.7
2 12.9 13.8 54.7
30
35
05 38
05 48
05 53
06 04
06 17
06 24
06 27
06 42
06 50
272 04.4 16.6 2 26.7 13.8 54.7 40 05 59 06 31 06 59
286 40.0 16.7 2 40.5 13.7 54.6 45 06 04 06 39 07 11
301 15.7 16.6 N 2 54.2 13.7 54.6 S50 06 10 06 49 07 24
315 51.3 16.7 3 07.9 13.8 54.6 52 06 13 06 54 07 30
330 27.0 16.7 3 21.7 13.6 54.6 54 06 16 06 58 07 37
345 02.7 16.6 3 35.3 13.7 54.6 56 06 19 07 04 07 45
359 38.3 16.7 3 49.0 13.7 54.6 58 06 22 07 09 07 53
14 14.0 16.7
28 49.7 16.6 N
4 02.7 13.6 54.6
4 16.3 13.6 54.5
S60
- 06 26 07 16
Twitight
08 03

43 25.3 16.7 4 29.9 13.6 54.5 Lat.

58 01.0 16.7
72 36.7 16.6
4 43.5 13.5 54.5
4 57.0 13.6 54.5
- Civil Naut.
l
87 12.3 16.7 5 10.6 13.5 54.5 o
101 48.0 16.6 5 24.1 13.4 54.5 N 72
116 23.6 16.6 N 5 37.5 13.5 54.5 N 70
130 59.2 16.7 5 51.0 13.4 54.5 68
145 34.9 16.6 6 04.4 13.4 54.5 66
160 10.5 16.6 6 17.8 13.4 54.4 64
174 46.1 16.6 6 31.2 13.3 54.4 62
189 21.7 16.6 6 44.5 13.3 54.4 60
203 57.3 16.5 N 6 57.8 13.3 54.4 N 58
218 32.8 16.6 7 11.1 13.3 54.4 56
233 08.4 16.5 7 24.4 13.2 54.4 54
247 43.9 16.5 7 37.6 13.2 54.4 52
262 19.4 16.5 7 50.8 13.1 54.4 50
45
N 40
35
30
20
N 10
o
S 10
20
30
35
40
45
S50
52
54
56
58
S60
SUN
Eqn. of Time 1 Mer.
Dar 00 h 12 h Pass.
m s m s h m
5 06 00 05 57 12 06
6 05 54 05 50 12 06

- 7 05 47 05 43 12 06
A ASTRONAVIGATIE -40

CON' ERSION OF ARC T 0 TIME

0'-59' i&"-239" 1 240'-299" n ,

a h m
O O 0 0
I O 04
2 O 08
3 o 12
4 o i6
5 o 20
6 O 24
7 o 28
8 o 32
9 0 36
10 O 40
11 o 44
12 O 48
13 0 52
14 0 56
15 I 00
16 I o4
17 i 08
18 I 12
M I i6

20 I 20
21 I 24
22 I 28
23 1 32
24 1 36
25 1 40
26 I 44
27 l 48
28 l 52
29 1 56
30 2 00
31 2 Q4
32 2 08
33 2 12
34 2 16
35 2 20
36 2 24
37 2 28
38 2-32
39 2 36
40 2 40
41 2 44
42 2 48
43 2 52
44 2 56
45 3 00
46 3 04
47 3 08
48 3 12
49 3 16
50 3 20 350 23 20 50 3 20 3 21 3 22 3 23
51 3 24 351 23 24 51 3 24 3 25 3 26 3 27
52 3 28 352 23 28 52 3 28 3 29 3 30 3 31
53 3 32 353 23 32 53 3 32 3 33 3 34 3 35
54 3 36 354 23 36 54 3 36 3 37 3 38 3 39
55 3 40 115 7 40 175 11 40 235 15 40 295 19 40 355 23 40 55 3 40 3 41 3 42 3 43
56 344 116 7 4 4 176 11 44 236 15 44 296 19 44 356 23 44 56 3 44 3 45 3 46 3 47
57 3 48 1117 7 48 177 11 48
n 8 7 52 178 11 52
237 15 48 297
238 15 52 298
19 48
19 52
357 23 48 57 3 48 3 49 3 50 . 3 51
358 23 52 $8 3 52 3 53 3 54 3 55
58 3 52
59 3 56 I119 7 56 179 11 56 239 15 56 299 19 56 359 23 56 59 3 56 3 57 3 58 3 59
The al ave table is for convening xpressions in arc to their ec livalent in time ; lts main use in dus Ahnanac
is for the c nversion of longitude for a plication to L.M.T. (added I west, subtracted if easr) to give G.M.T. or vice
 ASTRONAVIGATIE -4 1

INCREMENTS AND CORRECTIONS

v
-- v
SUN or CorP SUN ARIES or CorP
'LAN m d 'LANET d
0 , , #

12 45-0 64 5-2
12 45-3 6.1 5-2
12 455 6-2 5-3
12 45-8 6.3 5-4
12 46-0 6-4 55

12 46-3 6-5 5-6

12 465 6-6 5-7
12 46-8 6-7 5-8
12 470 6-8 5-8
12 47-3 6-9 59
12 475 7-0 6-0
12 47-8 7-1 6.1
12 48-0 7.2 6-2
12 48-3 7-3 6-3
12 485 7-4 6.4
12 48-8 7-5 6-4
12 49-0 7-6 6-5
12 49-3 7-7 6-6
12 495 7% 6-7
12 49-8 7-9 6-8
12 500 8.0 69
12 50-3 8-1 7-0
12 505 8-2 7-0
12 50-8 8-3 7-1
12 51-0 8-4 7.2
12 51-3 8-5 7-3
12 51-5 8-6 7-4
12 51-8 8.7 75
12 52-0 8-8 7-6
12 52-3 8.9 7-6
12 525 9-0 7-7
12 52-8 9-1 7%
12 53-0 9-2 79
12 53-3 9-3 84
12 535 9-4 8-1
12 53-8 9-5 8-2
12 54-0 9-6 8.2
12 54-3 9-7 8-3
12 545 9-8 84
12 54.8 9-9 85
12 55-0 10-0 8-6
12 55-3 10.1 8 7
12 555 10-2 8-8
12 55-8 10-3 8-8
12 56-0 10-4 89
12 56-3 10-5 90
12 56-5 10.6 9-1
12 56-8 10-7 9-2
12 57-0 10-8 9-3
12 57-3 10-9 9-4
12 575 u-o 9-4
12 57-8 11-1 9.5
12 58-0 U.2 9-6
12 58-3 u-" 9.7
12 585 u-4 9-8
12 58-8 a-5 99
12 590 11-6 10-0
12 59-3 11-7 10-0
12 595 11-8 10-1
12 59-8 u-9 10-2
13 00-0 12.0 10-3
 ASTRONAVIGATIE -42

INCREMENTS AND CORRECTIONS

-
1l 1l
v
SUN ARIES M O O N or Corr SUN ARIES MOON or Corr' or Corr"
PLANET! 'LANET; d
, , , ,
12.0 10-5 6-0 5-4
12-1 10.6 6.1 5-4
12-2 10-7 6-2 5-5
12-3 10-8 6-3 5-6
12-4 109 6-4 5 7

12.5 1 0 9 6-5 5-8

12-6 11-0 6-6 59
12.7 11.1 6-7 60
12-8 11-2 6-8 6.1
12-9 11-3 6-9 6-2
13-0 11-4 7-0 6-2
U-l 11-5 7.1 6.3
13-2 11-6 7-2 6-4
13-3 11-6 7-3 6.5
13-4 11-7 7-4 6-6

13-5' 11-8 7.5 6-7

13-6 119 7-6 6-8
13-7 12-0 7-7 69
134 12-1 7-8 7-0
13-9 12-2 7-9 7-0
14-0 12-3 8-0 7-1
14-1 12-3 8-1 7-2
14-2 12-4 8-2 7-3
14-3 12-5 8-3 74
14.4 12-6 8-4 75
14.5 12-7 8-5 7-6
14-6 12-8 8-6 7-7
14-7 129 8.7 7-8
144 13-0 8-8 7-8
14-9 13-0 8.9 79

15-0 13-1 9.0 8-0

15-1 13-2 9-1 8-1
15-2 13-3 9.2 8-2
15-3 13-4 9.3 8-3
15-4 13-5 9-4 8-4

15-5 13.6 9-5 8-5

15-6 13-7 9-6 8-6
15-7 1 3 - 7 9-7 8-6
15-8 13-8 9* 8 7
15-9 W 9-9 8-8
&-O 14-0 10-0 89
16-1 14-1 10.1 9-0
16-2 14-2 10-2 9.1
16-3 14-3 10.3 9.2
16-4 14-4 10-4 9-3
16-5 14-4 105 9-4
16-6 14-5 10-6 95
16-7 14-6 10-7 9-5
16-8 14-7 104 9-6
16-9 14-8 10-9 9-7
17-0 149 u-o 9-8
17-1 15-0 11.1 99
17-2 15-1 11-2 100
17-3 15-1 u - 3 10-1
17-4 15-2 11-4 10-2
17-5 15-3 U-5 10-3
17-6 15-4 U-6 10.3
17-7 15-5 U - 7 10-4
17-8 15-6 11-8 105
17.9 15-7 u-l 10-6
u-o 15-8 U-O 10-7
& ASTRONAVIGATIE -43

INCREMENTS A N D CORRECTIONS
-
ARIES MOON 1 or
d
OmÈ SUN
'LANET!
ARIES

, ,
12-0 11-1
12-1 11.2
12-2 11.3
12.3 11-4
12-4 11.5
12-5 11-6
12-6 11-7
12.7 11.7
12-8 11.8
12-9 119
13-012-0
13-112-1
13-212-2
13-312-3
134 12-4
13-5 1 2 5
13-6 12-6
13-7 12-7
13-8 12-8
13-9 1 2 9
8.0 7-3 M-O 12-7 14.0 130
8.1 7-4 14-1 12-8 14-1 13-0
8.2 7-4 14.2 129 14.2 13-1
8-3 75 14-3 134 14-3 13-2
8-4 7-6 14-4 13-1 14.4 13.3
14-5 134
14-6 135
14.7 13-6
14-8 13-7
14-9 134
is-o 139
15-1 14-0
15-2 14-1
15-3 14.2
15-4 14-2
15-5 14-3
15-6 14-4
15-7 145
15-8 14-6
15-9 14-7
U-O 14-8
16.1 149
16-2 15-0
16-3 15-1
16-4 15-2
16.5 15-3
16-6 15-4
16-7 15-4
16-8 15-5
16-9 15-6
LI-O 10-0 17-0 15-4 17-0 15-7
11.1 10-1 17-1 15-5 17-1 15-8
11-2 10-2 17-2 15-6 17-2 159
11-3 10-3 17-3 15-7 17-1 16-0
U-4 10-4 17.4 15-8 17-4 16.1
17-5 16-2
17-6 16.3
17-7 16-4
17-8 16.5
17.9 16.6
18-0 16-7
 ASTRONAVIGATIE -44

--
SUN
c
INCREMENTS AND CORRECTIONS
v v
--
SUN
c
ARIES HOON or Corrn or Corr" or Corrn ARIES or Corr"
'LANET d d d 'LANETi d
o , 0 , O l t

14 00-0 14 02-3 14 17-3 6-0 5-8

14 00-3 14 02-6 14 17-6 6.1 5-8
14 00-5 14 02-8 14 17-8 6-2 59
14 00-8 14 03-1 14 18-1 6-3 6-0
14 01-0 14 03-3 14 18-3 6.4 6-1
14 01-3 14 03-6 14 IS* 13 37-2 0-5 0-5 6-5 6-2
14 01-5 14 03-8 14 18-8 13 37-5 0-6 (Mi 6-6 6-3
14 01-8 14 04-1 14 19-1 13 37-7 0-7 0-7 6.7 64
14 02-0 14 04-3 14 19-3 13 38-0 0-8 0-8 6-8 6-5
14 02-3 14 04-6 14 19-6 13 38.2 0.9 09 6-9 6-6
14 02-5 1 4 04-8 14 19-8 7-0 6-7
14 02-8 14 05-1 14 20-1 7-1 6-8
14 030 14 05-3 14 20-3 7.2 69
14 03-3 14 05-6 14 20-6 7-3 7-0
14 03-5 14 05-8 14 204 7-4 7-1
14 03-8 14 06-1 14 21-1 7-5 7-2
14 044 14 06-3 14 21-4 7-6 7-3
14 04-3 14 06-6 14 21-6 7-7 74
14 04-5 14 06-8 14 219 7.0 75
14 04-8 14 07-1 14 22-1 7-9 7-6
14 05-0 14 07-3 14 22-4 8-0 7-7
14 05-3 14 07-6 14 22-6 8-1 7-8
14 05-5 14 07-8 14 229 8-2 79
14 05-8 14 08-1 14 23-1 8-3 8-0
14 060 14 08-3 14 234 8.4 8-1
14 06-3 14 08-6 14 23-6 8-5 8-1
14 06-5 14 08-8 14 239 84 8-2
14 06-8 14 09-1 14 24-1 8-7 8-3
14 070 14 09-3 14 24-4 8-8 84
14 07-3 14 094 14 24-6 8-9 8-5
14 07-5 14 09-8 14 249 9-0 8-6
14 07-8 14 10-1 14 25-1 9-1 8-7
14 08-0 14 10-3 14 254 9-2 8-8
14 08-3 14 10-6 14 25-6 9-3 M
14 08-5 14 10-8 14 259 9-4 9-0
14 08-8 14 11-1 14 26-1 9-5 9-1
14 09-0 14 11.3 14 26-4 M 9-2
14 09-3 14 11-6 14 26-6 9-7 9-3
14 09-5 14 114 14 269 9-8 94
14 09-8 14 12-1 14 27-1 9.9 9-5
14 10-0 14 12-3 14 27-4 10-0 9-6
14 10-3 14 12-6 14 27-6 10.1 9.7
14 10-5 14 12-8 14 279 10-2 9-8
14 10-8 14 13-1 14 28-1 10-3 99
14 11-0 14 13-3 14 28-4 10-4 10-0

14 11.3 14 134 14 28-6 10-5 10-1

14 11-5 14 13-8 14 284 10-6 10-2
14 11-8 14 14-1 14 29-1 10.7 10-3
14 12-0 14 14.3 14 29-4 10% 10-4
14 12-3 14 14-6 14 29-6 10-9 10-4
14 12-5 14 14-8 14 29-9 u-o 10.5
14 12-8 14 15-1 14 30-1 11-1 10-6
14 13-0 14 15-3 14 30-4 11-2 10-7
14 13-3 14 154 14 30-6 11-3 10-8
14 13-5 14 15-8 14 309 11-4 109
14 13-8 14 16-1 14 31-1 u.5 11-0
14 14-0 14 16-3 14 31-4 11-6 11.1
14 14-3 14 164 14 31-6 11-7 11-2
14 14-5 14 164 14 314 11-8 11-3
14 14-8 14 17-1 14 32-1 11.9 11-4

--
14 15-0 14 17-3

XXX
14 32-4
7
12-0 11.5
A ASTRONAVIGATIE -45
l l l l l l l l l l l l
l 4' l 5" l 6- l 7- l 8- l 9' l 10' l 11' l 12' l 13" l 14' J
DECLINATION (0°-140)CONTRARY NAME T 0 LATITUDE LAT 42-
 ...........Zn-ISOi-Z
LHA Iess than 180;
A> ASTRONAVIGATIE -49
A ASTRONAVIGATIE -52

9. Antwoorden
Hoofdstuk l

Opdracht l
De astronavigatie heeft men nodig om de positie van zijn schip
op zee te bepalen d.m.v. hemellichamen met behulp van een
sextant.

Opdracht 2
l. Scheveningen ligt op 52O06'~04' 1 6 ' ~
2. Vlissingen ligt op 51'26'~ 03'35'~

Opdracht 3
l. 3 7 ' ~40°w
2. O0 14'w
3. 23's 2 5 ' ~

Opdracht 4
l. A b 00°56'.8 A l 03'16'.9
2. Ab 01°04'.9 Al 03'373

Opdracht 5
Equator (Evenaar).

Opdracht 6
40.000 : 360 = 111.11 : 60 = l .85O meter.

Opdracht 7
N . Kreeftskeerkring
S. Steenbokskeerkring

Opdracht 8
l. Kruispeilingen.
2. Peiling met verzeiling.
3. Peilingen met radioapparatuur.
4. Streekspeilingen.
& ASTRONAVIGATIE -53

Opdracht 9
Tekening l
l. Peiling van een objekt (welke ook op de zeekaart voorkomt)
langs de kust.
2. Noteer tijd en logstand.
3. Construeer peiling in de kaart.

Tekening 2
Na een halfuur wordt hetzelfde objekt gepeild.
Noteer log stand.
Construeer 2de peiling in de kaart.
Trek koerslijn, welke door de twee peilingslijnen loopt.
Pas op koerslijn vanaf 1ste peilingslijn de gevaren mijlen af.
Verzeil lste peilingslijn met koersliniaal over die gevaren
afstand.
Snijpunt van de lste peiling met de 2de geeft positie op
het moment van 2de peiling.

Opdracht 10
positie: 5 1'5 1 l . 2 ~
03'44l.3~

Opdracht 11
l. Dag en nacht
2. Seizoenen

Opdracht 12
l. Declinatie 4 0 ' ~G.H.A. 40'
2. Declinatie 8 5 ' ~G.H.A. 280'
3. Declinatie 2O0N G.H.A. 240'

Opdracht 13
De Reeds Almanac.
Brom's Almanac.
Mac Millans.

Opdracht 14
l. G.H.A. 294'29I.7 Dec. s 13040t.3
2. G.H.A. 103'40'.8 Dec. N 23'25l.l
3. G.H.A. 311°52'.7 Dec. N 16'24'.0
4. G.H.A. 130°22'.0 Dec. s 12'48l.8
5 . ~ . ~ . ~ . 1 1 6 ~ 3 9 ' .Dec.~16'49'.5
3
& ASTRONAVIGATIE -54

Opdracht IS
B Zon A Waarnemer C Horizon

Opdracht 16
l . 3 2 ' ~20°w
2. G.H.A. 80' Dec. N 52'
3. 90'-40' = 50° X 60' = 3000'
4. 325'

Opdracht 17
l . 2 8 ' ~65Ow
2. G.H.A. 230' Dec. N 50'
3. 90'-20' = 70° X 60' = 4200'
4. 4s0

Antwoorden hoofdstuk 2.

Opdracht l
A. i.c.+
B. halve diameter
C. ooghoogte
D . straalbuiging
E. verschilzicht
F. i.c.-

Opdracht 2
Nautical Almanac (N.A.)

Opdracht 3
l . Apparent Altitude
2. Altitude Correction
3. De linker kolom beslaat de maanden oktober t.m. maart.
De rechter kolom beslaat de maanden april t.m september.
4. Lower Limb en Upper Limb

Opdracht 4
l . 40°37'.9
2. 24'55l.6
3. 32'43l.4
4. 20°52'.3
5. 40°06'.4
6. 28O57I.1
& ASTRONAVIGATIE -55

Antwoorden hoofdstuk 3.

Opdracht l
360' : 24 uur = 15' per uur

Opdracht 2
60' : 15' = 4 minuten

Opdracht 3
Elke tijdzone beslaat 15'.

Opdracht 4
Van 7'30'w tot 7'30'~

Opdracht 5
l. 1.i.t. 2 uur 41 minuten 28 seconden
2. 1.i.t. 5 uur l minuut 36 seconden
3. 1.i.t. 2 uur 42 minuten 20 seconden
4. 1.i.t. 4 uur 38 minuten 16 seconden

Opdracht 6
De GMT aan boord is nodig om de preciese Declinatie van de zon
te bepalen.

Opdracht 7
l . GMT aan boord 14h 44m 28 sec.
2. GMT aan boord 03h 13m 04 sec.
3. GMT aan boord 16h 15m 36 sec.

Opdracht 8 l
 ASTRONAVIGATIE -56

Antwoorden hoofdstuk 4.

Opdracht l
Tekening l
l . G.H.A.
2. W.L.
3. L.H.A.
3. Afstand
4. Azimuth

Tekening 2
l . G.H.A.
2. E.L.
3. L.H.A.
3. Afstand
4. Azimuth

Opdracht 2
L.H.A. = G.H.A. - W.L.
L.H.A. = G.H.A. E.L.

Opdracht 3
l. G.H.A.~
incr.

G.H.A.
W.L.

L.H.A.

2. G.H.A.~.
incr.

G.H.A.
E.L.

L.H.A.
 ASTRONAVIGATIE -57

Opdracht 4
Lat. 2 3 ' ~
Lat. 46's

decl. N 15'
decl. s 22'

Opdracht 5
l. Ht. 48'1 5l.9
L.H.A. 321'
Dec. ~.16'
Hulpgis: Lat. 4 2 ' ~6'13'.6w

2. Ht. 37'09'. 1
L.H.A. 54'
Dec. ~23'
Hulpgis: Lat. 4 2 ' ~ 4'22l.0~

3. Ht. 17'35l.5
L.H.A. 309'
Dec. S.12'
Hulpgis: Lat. 4 2 ' ~ l5'3lf.2w

4. Ht. 26'29l.2
L.H.A. 247'
Dec. ~.23'
Hulpgis: Lat. 42's 174'1 8 ' . 5 ~

Antwoorden hoofdstuk 5.

Opdracht l
a. Volume I11
b. Volume I1
c. Volume I11
d. Volume 111
e. Volume I
f. Volume I1

Opdracht 2
a. Volume 111, Lat.4 1 O SAME, 0'- 14'
b. Volume I1, Lat. 13' CONTRARY, 0'-14'
c. Volume 11, L~~.~~'CONTRA 15'-29'
RY,
d. Volume 111, Lat.54' SAME, 15'-29'
& ASTRONAVIGATIE -58

Opdracht 3
a. He. 12'36' d -43 Z 118'
b. He. 16' 21' d -46 Z 125'
C. He. 25' 17' d -50 Z 136'

Opdracht 4
a. Hc.30°17' d+43 z 11 1'
Zn=360°-l l l O= 249'
b. Hc.44'06' d+45 z 119'
Zn=Z=1 19O
C. Hc.42OO4' d-56 Z 151'

Zn=180°+1510= 331'
d. Hc.57O58' d+53 z 146'
Zn=180°-l46'= 34'

Opdracht 5
a. He. 62'46'
d.cor. 21'
+
Het. 63'07'

b. Hc. 39'21'
d.cor. 21'

Het. 39'

c. He. 59'41'
d.cor 17'
+
Het. 59'58'

Opdracht 6
a. Ht. 63'23'
Het. 63'34'

Intercept l l' (away)

b. Ht. 54'34'
Het. 54O32'

Intercept 02'. (to)

& ASTRONAVIGATIE -59

c. Ht. 74' 52'

Hct. 75'

Intercept 08' (away)

Opdracht 7
a. Hulpgis: 4 2 ' ~30'0 1'.l w
Azimuth: 101'
Intercept: 19' away

b. Hulpgis: 4 2 ' ~36'34I.3~

Azimuth: 173'
Intercept: 13' to

c. Hulpgis: 42's 52O53I.6~.

Azimuth: 01 1'
Intercept: 8'.4 to

d. Hulpgis: 4 2 ' ~14'37'.7w

Azimuth: 230'
Intercept: 3 1'.6 to

Antwoorden hoofdstuk 6

Door interpolatie kunnen er kleine verschillen optreden in de

antwoorden (ongeveer 2').

Opdracht l
a. Positie: 50'14'~
OO053'w

b. Positie: 49'48'~
07'14'~

Opdracht 2
a. Hulpgis l . 4 2 ' ~16'27'. l~
Intercept 10' (to), Zn. 257'
Positie in namiddag:42'1 O'N
16'09'~
 ASTRONAVIGATIE -60

b. Hulpgis l. 4 2 ' ~0 4 ' 4 5 ' ~

Intercept 24' (to), Zn. 124'
Positie op middag: 4 1 ° 5 5 ' ~
04O38'w

Opdracht 3
l e Hulpgis 4 2 O ~15'52'.7~
Intercept 20' (away), Zn.146'
2e Hulpgis 4 2 ' ~15'02'. l~
Intercept 16' (to), Zn. 260'
Positie in namiddag: 42' 1 1 ' ~
14'36'~

Opdracht 4
Ie Hulpgis 4 2 ' ~ 12O17'.4w
Intercept 15' (to) Zn. 119'
2e Ht. 71'44.8
GMT aan boord 12h 50m 08s
Dec. 23'25l.8~
Breedte op middag: 41'4 1'. l~
Positie op middag: 41'41'. l~
l l O55'w

Opdracht 5
l e Hulpgis 4 2 ' ~68'49'.7w
Intercept 17' (away), Zn. 15 1'
2e Ht. 71°05'.0
GMT aan boord 16h 38m 16s
Dec. 23O25'.0
Breedte op middag:42'201.0
3e Hulpgis 4 2 ' ~6 9 ' 1 6 ' ~
Intercept 13' (away), Zn. 247'
Positie op middag: 42'20'~
68'55'~
Ware koers 282'
 ASTRONAVIGATIE -6 1

Hoofdstuk 7

Opdracht l
a. in graden onderverdeelde rand
b. graden aflezing
c. minuten aflezing
d. ontkoppelingsgreep
e. wijzer of alhidade
f. kijker
g. grote spiegel
h. gekleurde glazen voor grote spiegel
i. kimspiegel
j. trommel
k. frame
l. gekleurde glazen voor kimspiegel
 ASTRONAVIGATIE -62

Index
A H
Aardse Projektie Halve diameter
Alhidade Hemellichaam
Altitude correctie Hight calculated (Hc)
Apparent Altitude Hoekmeet instrument
Astronavigatie Hoogteverschil
Azimuth Horizon
Hulpgis
B
Breedte I
Breedteverschil Index correctie
Indexfout
c Intercept
Collimatiefout
Conversions K
Keerkring 7
D Kimspiegel 33
Declinatie Koers 4
Dip
L
E L.H.A.

Equation of Time Latitude

Lengte
F Lengte in tijd (1.i.t.)
Frame Lengtepositie ,

Lengteverschil
G Logstand
Gisbreedte Lower U m b
Gislengte
Gispositie M
Greenwich Hour Angle Mercator projektie
(G.H.A.) Meridianen
Greenwich Mean Time Middagbreedte
(GMT) Middelbreedte kaart
Greenwich meridiaan
Grootcirkel
 ASTRONAVIGATIE -63
db

N T
Nautical Almanac (N.A.) Tijdsverschil
Tijdzone
o Topafstand
Onderrand van de zon Trommel
Ooghoogte correctie
Overzeilers u
Upper Limb
P
Parallellen v
Peiling Verheid
Peiling met verzeiling Verschilzicht
Plotten
Plottingsheet w
Positielijn Ware hoogte (Ht.)

s z
Sextant Z. (Azimuth)
Sight Reduction Tables Zeekaart
Straalbuiging Zeemijl
Sun Meridian Passage Zonsbestek
(S.M.P.)