ΟΜΑΔΑ Α ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Τι ορίζεται ως διαλυτότητα μιας ουσίας σε έναν διαλύτη; Πως επηρεάζεται η

διαλυτότητα από τη θερμοκρασία;

Απάντηση

Διαλυτότητα μιας ουσίας σε έναν διαλύτη και σε ορισμένη θερμοκρασία, ορίζεται η

μέγιστη ποσότητα της ουσίας (σε gr) που μπορεί να διαλυθεί σε μια ποσότητα του
συγκεκριμένου διαλύτη και στην συγκεκριμένη θερμοκρασία. Η διαλυτότητα
αναφέρεται σε συγκεκριμένη θερμοκρασία. Στην περίπτωση που η διαλυμένη ουσία
είναι στερεή, αύξηση της θερμοκρασίας συνεπάγεται και αύξηση του μέγιστου ποσού
που μπορεί να διαλυθεί στο διαλύτη.
Αν η διαλυμένη ουσία είναι κάποιο αέριο, τότε η αύξηση της θερμοκρασίας έχει σαν
αποτέλεσμα την μείωση της διαλυτότητας. Αντίθετα, η αύξηση της πίεσης οδηγεί σε
αύξηση της διαλυτότητας.

2. Τι ονομάζεται εξαέρωση ενός σώματος; Πως πραγματοποιείται;

Απάντηση

Εξαέρωση ονομάζεται η φυσική διαδικασία κατά την οποία γίνεται μετάβαση από την
υγρή, στην αέρια κατάσταση. Για να γίνει η εξαέρωση ενός υγρού πρέπει να
προσφέρουμε σε αυτό θερμότητα.
Υπάρχουν δύο μορφές εξαέρωσης: η εξάτμιση και ο βρασμός. Εξάτμιση είναι το
φαινόμενο μετατροπής του υγρού σε αέριο μόνο από την ελεύθερη επιφάνεια του
υγρού. Βρασμός είναι το φαινόμενο μετατροπής του υγρού σε αέριο από όλα τα μέρη
του υγρού και όχι μόνο από την ελεύθερη επιφάνεια.

3. Τι ονομάζουμε σημείο τήξεως ουσίας; Ποιες μεταβολές επιφέρει στο σημείο

τήξεως ουσίας όταν περιέχει πρόσμιξη (μόλυνση) άλλης ουσίας.

Απάντηση

Σημείο τήξης (Ts) ονομάζεται θερμοκρασία στην οποία ένα στερεό μετατρέπεται σε
υγρό (τήγμα). Η τήξη πραγματοποιείται με απορρόφηση θερμότητας από το
περιβάλλον (ενδόθερμο φαινόμενο). Η ενέργεια που προσφέρεται με μορφή
θερμότητας, αυξάνει την κινητικότητα των δομικών σωματιδίων των στερεών με
αποτέλεσμα να εξασθενούν οι δυνάμεις συνοχής τους και να κινούνται σχετικά
ελεύθερα στην υγρή φάση.Αν η ουσία περιέχει προσμίξεις τότε αυτές θα επιφέρουν
ελάττωση του σημείου τήξεως.
 2

4. Ποιος είναι ο στόχος της ποιοτικής και ποιος της ποσοτικής ανάλυσης;

Απάντηση

Οι αναλυτικές μέθοδοι, με βάση τις εφαρμογές τους, μπορούν να διακριθούν στις

παρακάτω κατηγορίες:
A. Ποιοτική Ανάλυση: Χρησιμοποιείται για την ανίχνευση ενός ή περισσότερων
συστατικών ενός δείγματος, καθώς και για την ταυτοποίησή τους.
B. Ποσοτική Ανάλυση: Χρησιμοποιείται για τον ακριβή ποσοτικό προσδιορισμό ενός
ή περισσότερων συστατικών του δείγματος.
5. Τι είναι το απεσταγμένο και τι το απιονισμένο νερό;

Απάντηση

Το νερό της ύδρευσης των πόλεων και το φυσικό νερό περιέχει διαλυμένα ή σε
αιωρήματα σημαντικό αριθμό προσμίξεων. Για να παρασκευάσουν καθαρό Η 2Ο
αρχικά το Η20 αποστάζεται σε συσκευή απόσταξης αφού έχει γίνει ελαφρώς αλκαλικό
(+ΝΗ3) και αφού προσθέσουν μικρή ποσότητα ΚΜη04 προς οξείδωση των
υπαρχουσων οργανικών ενώσεων. Το αρχικό απόσταγμα που περιέχει κατιόντα Cu
(0,2 ppm) Pb (0,55 ppm), Zn (0,02 ppm), απορρίπτεται διότι ενδέχεται να περιέχει
ίχνη ΝΗ3. Γίνεται δεύτερη απόσταξη, αποστάζεται αφού έχει γίνει ελαφρά όξινο με
H2S04 για δέσμευση τυχόν υπολείμματα της αμμωνίας. Όλη αυτή η εργασία της
διπλής απόσταξης, διεξάγεται σε χώρο απαλλαγμένο από ατμούς και διάφορες
χημικές ουσίες και κατά προτίμηση σε συσκευή πυριτυάλου. Οι συγκεντρώσεις των
κατιόντων τελικά είναι: Cu = 0,0016 ppm, Pb = 0,0025 ppm, Zn = 0,00 ppm.
Το απιονισμένο H20 που διέρχεται από κατιονικούς και στη συνέχεια ανιονικούς
ιονανταλλάκτες (συνθετικές ρητίνες), ενδέχεται να περιέχει μη ηλεκτρολύτες και
κολλοειδή σε διασπορά, τα οποία δεν κατακρατούνται απο τις συνθετικές ρητίνες και
ενδέχεται να προέρχονται και απ' αυτές. Γι' αυτό το αποσταγμένο Η 20 πλεονεκτεί σε
καθαρότητα αν και μειονεκτεί στην παρουσία κατιόντων γιατί το απιονισμένο απλής
διέλευσης έχει Cu = 0,0035, Pb = 0,0015, Zn = 0,00 ppm ενώ πενταπλής διέλευσης
έχει μόνο Pb = 0,0010 ppm.

6. Ποια φυσικοχημική μέθοδος λέγεται ιοντοεναλλαγή; Πού εφαρμόζεται αυτή;

Απάντηση

Ονομάζεται η διαδικασία, κατά την οποία πραγματοποιείται αναστρέψιμη ανταλλαγή

ιόντων μεταξύ νερού και ενός στερεού σώματος (φαινόμενο προσρόφησης), χωρίς
μεταβολή της δομής του στερεού. Σαν στερεό, μπορεί να χρησιμοποιηθούν: Φυσικοί
και τεχνητοί Ζεόλιθοι (αδιάλυτα στο νερό, ένυδρα πυριτικά άλατα Al ή Na) και
Συνθετικές Ρητίνες (οργανικές ενώσεις μακράς ανθρακικής αλυσίδας με
διακλαδώσεις. Δρουν όπως και οι ζεόλιθοι, αλλά έχουν καλύτερες αποδόσεις).
Η μέθοδος της ιοντοεναλλαγής εφαρμόζεται κυρίως στην επεξεργασία του
βιομηχανικού νερού ώς προς απομάκρυνση των ιόντων Ca και Mg που καθιστούν το
νερό σκληρό και εγκυμονούν κινδύνους για την καλή λειτουργία των βιομηχανικών
εγκαταστάσεων (π.χ. απόφραξη σωληνώσεων, συσσώρευση αλάτων στα τοιχώματα
των λεβήτων με αποτέλεσμα την μείωση της θερμικής τους απόδοσης, πρόκληση
διαβρώσεων, κ.α.)
Σήμερα ο συνδυασμός κατιονικές - ανιονικές ιοντοεναλακτικές ρητίνες,
χρησιμοποιείται στη βιομηχανία: 1) για την αφαλάτωση (αποσκλήρωση) του νερού, 2)
για την απαλλαγή των υδατικών διαλυμάτων μη ιονικών ουσιών από τα ιόντα τους,
όπως στην περίπτωση καλαμοσακχάρου, των πρωτεϊνών, των φαρμακευτικών
προϊόντων, των εκχυλισμάτων, των ενζύμων, των ζελατινών και των κολλοειδών
γενικά συστημάτων διασποράς, 3) για την ανάκτηση διαφόρων ιονικών ουσιών από
 3

αραιά υδατικά διαλύματα τους π.χ. τρυγικού οξέος από τα υπολείμματα των
σταφυλιών, 4) δέσμευση λιπαρών οξέων από το ελαιόλαδο, 5) με τους
σουλφουρωμένους ανθρακικούς ζεόλιθους παράγεται νερό χαμηλής περιεκτικότητας
σε άλατα, κατάλληλο για την τροφοδοσία ατμολεβητών, για την παραγωγή πάγου,
παρασκευή ποτών, για τις βιομηχανίες ζυθοποιίας, βυρσοδεψίας, χαρτοποιίας,
χρωμάτων, φαρμάκων και για τις επιμεταλλώσεις.

7. Ποια σώματα λέγονται ξηραντικά μέσα; Να αναφέρετε ορισμένα

παραδείγματα ξηραντικών.

Απάντηση

Ξηραντικά μέσα είναι διάφορα αντιδραστήρια, τα οποία έχουν την ιδιότητα να

απορροφούν νερό (συνεπώς είναι υγροσκοπικές ουσίες) ή να σχηματίζουν με αυτό
κρυσταλλικές ένυδρες ενώσεις. Χρησιμοποιούνται ευρέως στο χημικό εργαστήριο
μέσα στους ξηραντήρες για την απορρόφηση και την συγκράτηση της υγρασίας.
Τα σπουδαιότερα ξηραντικά μέσα είναι τα ακόλουθα:
a. Το silica gel (SiΟ2.Η2Ο)
Το silica gel είναι διαποτισμένο με CoCl2, το οποίο όταν κορεσθεί από την
υγρασία μεταβάλλει το χρώμα του από μπλε σε ρόζ, λόγω μετατροπής του
χλωριούχου κοβαλτίου (CoCl2) σε CoCl2.6Η2Ο. Το ξηραντικό μέσο αναγεννάται με
θέρμανση στους 105°C.
b. CaCl2 άνυδρο
Το στερεό χλωριούχο ασβέστιο, απορροφώντας υγρασία μετατρέπεται σε
παχύρευστο υγρό που δεν αναγεννάται.
c. CaSO4 (άνυδρη γύψος)
Απορροφώντας υγρασία μετατρέπεται σε κρυσταλικό ένυδρο θειικό ασβέστιο
CaSO4.2H2O.
d. Πυκνό H2SO4
Χρησιμοποιείται συνήθως σε οργανικά παρασκευάσματα.
e. CuSO4 (άνυδρο)
Απορροφώντας υγρασία αλλάζει το χρώμα του από λευκό σε γαλάζιο
(CuSO4.Η2Ο)
f. CaO + NaOH (Νατράσβεστος)
Σπανιότερα χρησιμοποιούνται το P2O5 (πεντοξείδιο του φωσφόρου), το BaO
(οξείδιο του βαρίου), Ba(ClO4)2 άνυδρο χλωρικό βάριο.

8. Τι είναι οι δείκτες και πού χρησιμοποιούνται;

Απάντηση

Οι απλοί δείκτες που χρησιμοποιούνται στην οξυμετρία και αλκαλιμετρία (δείκτες

εξουδετέρωσης) είναι, γενικά, οργανικές ενώσεις που παθαίνουν αντιστρεπτή αλλαγή
του χρώματος τους, όταν το pΗ του διαλύματος αλλάζει μεταξύ ορισμένων ορίων.
Π.χ. η φαινολοφθαλεΐνη, που είναι κόκκινη σε αλκαλικό περιβάλλον pΗ = 9,8 και
άχρωμη σε όξινο διάλυμα, αποτελεί παράδειγμα ενός χρώματος.
Για τους δείκτες 2 χρωμάτων γνωστό παράδειγμα αποτελεί η ηλιανθίνη ή
πορτοκαλόχρουν του μεθυλίου (methyl-orange). Σε όξινο περιβάλλον έχει κόκκινο
χρώμα ενώ σε αλκαλικό κίτρινο.
Δείκτες φθορισμού Είναι πολλές ουσίες που φθορίζουν στο υπεριώδες και
μεταβάλλουν το χρώμα τους ή καταστρέφεται ο φθορισμός τους κατά μία μεταβολή
του pΗ και χρησιμοποιούνται σε όγκο μετρήσεις εξουδετέρωσης.
 4

Μικτοί δείκτες: Είναι κατάλληλα μίγματα δύο απλών δεικτών των οποίων οι περιοχές
μεταβολή του χρώματος τους είναι πολύ κοντά στο επιθυμητό ρΗ και τα χρώματα
τους είναι συμπληρωματικά σ' αυτό το σημείο. Αυτοί οι δείκτες αλλάζουν απότομα
χρώμα μέσα σε στενή περιοχή pΗ. Π.χ. (ηλιανθίνης – πράσινη βρωμοκρεστόλη) σε
pΗ = 4,3 η μεταβολή του χρώματος (οξύ - βάση) είναι πορτοκαλί - κυανοπράσινο.
Δείκτες universal: Είναι οι δείκτες που δημιουργούνται με κατάλληλη ανάμιξη
ορισμένων δεικτών και παρουσιάζουν διαφορετικά χρώματα σε διαφορετικό pΗ. Δεν
είναι κατάλληλοι για ποσοτικές ογκομετρήσεις, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν
για τον κατά προσέγγιση προσδιορισμό του ρΗ ενός διαλύματος.
9. Πώς γίνεται ο έλεγχος αξιοπιστίας των ζυγών;

Απάντηση

Ο έλεγχος ενός αναλυτικού ζυγού γίνεται με την σύγκριση των λαμβανομένων τιμών
υπό του ζυγού προς μια σειρά αναλυτικών σταθμών τα οποία θεωρούμε πρότυπα.
Λαμβάνεται μια σειρά αναλυτικών σταθμών συνήθως της τάξεως 5 ή 5-1 και
ζυγίζονται ξεχωριστά από το ζυγό. Δηλαδή συγκρίνονται τα υπό του ζυγού
παρεχόμενα βάρη ως προς τα βάρη των σταθμών τα οποία θεωρούνται της
πρότυπα. Οι αποκλίσεις που παρατηρούνται καταγράφονται και στη συνέχεια τα
ζυγιζόμενα αντικείμενα διορθώνονται αναλόγως. Συνήθως διαφορές της τάξεως των
±0,0002 gr θεωρούνται αμελητέες.

• Τάξης 5: Μεγάλης ακρίβειας σταθμά χρησιμοποιούνται σε αναλυτικές

εργασίες χωρίς διορθώσεις.
• Τάξης 5-1: Αναλυτικά σταθμά. Χρησιμοποιούνται ευρέως σε αναλυτικά
εργαστήρια.

10. Πότε η φλόγα λέγεται αναγωγική και πότε οξειδωτική; Να αναφέρετε τα

χαρακτηριστικά σε κάθε περίπτωση.

Απάντηση

Πολλά χημικά πειράματα για να γίνουν απαιτούν θέρμανση, που γίνεται συνήθως με
καύση αερίου σε λύχνο Bunsen.
Το καύσιμο αέριο στο λύχνο και η ροή του ρυθμίζεται με στρόφιγγα που βρίσκεται στη
βάση του λύχνου. Ο αέρας που απαιτείται για την καύση εισέρχεται από ειδική οπή.
Το μίγμα αέρα - καυσίμου αερίου εξέρχεται από το πάνω μέρος του λύχνου και
αναφλέγεται με σπίρτο ή αναπτήρα. Κατά το άναμμα πρέπει η οπή παροχής αέρα να
είναι κλειστή και στη συνέχεια ρυθμίζεται η ποσότητα του, ώστε η φλόγα να είναι
κυανή. Όταν η ποσότητα του αέρα είναι μικρότερη από την απαιτούμενη, η φλόγα
είναι αντίστοιχα αιθαλίζουσα και αναγωγική. Η αναγωγική φλόγα είναι αδύναμη και
το χρώμα της είναι κίτρινο και φωτεινό.
Όταν η ποσότητα οξυγόνου είναι επαρκής, η φλόγα έχει κυανό χρώμα, υψηλή
θερμοκρασία και οξειδωτικές ιδιότητες. Μια τέτοια φλόγα ονομάζεται οξειδωτική.
Στην οξειδωτική (ή θερμαντική) φλόγα η θερμοκρασία ποικίλλει από περιοχή σε
περιοχή, την μεγαλύτερη τιμή έχει στα 2/3 του ύψους της. Η περιοχή αμέσως πάνω
από το λύχνο είναι σχετικά ψυχρή, διότι η καύση σ' αυτήν είναι σχεδόν ελάχιστη.

11. Με ποια όργανα υπολογίζουμε των όγκο υγρών σε ένα χημικό εργαστήριο;
Με ποια από αυτά έχουμε τη μεγαλύτερη ακρίβεια;

Απάντηση
 5

Τα όργανα που χρησιμοποιούνται συνήθως για τη μέτρηση του όγκου ενός υγρού
είναι τα ακόλουθα:
i. Ογκομετρικές φιάλες (μακρόλαιμες, γυάλινες ή πλαστικές, με εσμυρισμένο πώμα
ή πλαστικό ή από λάστιχο)
ii. Ογκομετρικοί κύλινδροι (γυάλινοι ή πλαστικοί, με ή χωρίς πώμα που μπορεί να
είναι εσμυρισμένο ή πλαστικό)
iii. Σταγονόμετρα (ή πιπέτες) (γυάλινα ή πλαστικά, με ενσωματωμένη ή πρόσθετη
φούσκα για αναρρόφηση)
iv. Ποτήρια ζέσης (γυάλινα ή πλαστικά διαφόρων μεγεθών)
v. Κωνικές φιάλες (γυάλινες)
vi. Σφαιρικές φιάλες (γυάλινες με πώμα ή χωρίς)
vii. Προχοΐδες (επιμήκεις γυάλινοι σωλήνες σταθερής διαμέτρου, με ακριβή και
λεπτομερή βαθμονόμηση, που καταλήγουν σε τριχοειδή απόληξη με στρόφιγγα)
viii. Σιφώνια (γυάλινοι ή πλαστικοί σωλήνες, μικρής σχετικά διατομής)

Μεγαλύτερη ακρίβεια έχουμε με τα σκεύη εκείνα στα οποία η ελεύθερη επιφάνεια του
υγρού είναι μικρή σε σχέση με το συνολικό του όγκο. Τέτοια σκεύη είναι οι
ογκομετρικές φιάλες, οι προχοΐδες και τα σιφώνια.

12. Ποια η χρήση της ογκομετρικής φιάλης και ποια της προχοΐδας σε ένα
εργαστήριο;

Απάντηση

Η ογκομετρική φιάλη είναι συνήθως γυάλινη και μακρόλαιμη, και στο λαιμό φέρει
χαραγή που δείχνει τη θέση μέχρι την οποία πρέπει να πληρωθεί η φιάλη με το υγρό,
για να ληφθεί όγκος ίσος με αυτόν που αναγράφεται επάνω της. Χρησιμοποιείται για
την παρασκευή πρότυπων διαλυμάτων, δηλαδή διαλυμάτων ορισμένης
συγκέντρωσης.
Κατά την παρασκευή των πρότυπων διαλυμάτων απαιτείται πολύ καλή ανάμιξη
αυτών, η οποία επιτυγχάνεται με ανακίνηση και επανειλημμένες αναστροφές της
πωματισμένης φιάλης, πριν από την τελική συμπλήρωσή της μέχρι τη χαραγή.
Η προχοΐδα είναι επιμήκης γυάλινος σωλήνας σταθερής διαμέτρου, με ακριβή και
λεπτομερή βαθμονόμηση, που καταλήγει σε τριχοειδή απόληξη με στρόφιγγα. Είναι
όργανο για την ακριβή μέτρηση όγκων υγρών, και χρησιμοποιείται κυρίως στην
ποσοτική ανάλυση. Ο μετρούμενος όγκος είναι ακριβής και εξασφαλίζεται με ροή
υγρού από την προχοΐδα σε άλλο δοχείο. Ο έλεγχος της ροής επιτυγχάνεται από μία
στρόφιγγα που βρίσκεται κοντά στην τριχοειδή απόληξη της προχοΐδας, και επιτρέπει
η ροή του υγρού να γίνεται στάγδην. Η προχοΐδα χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο
στην τιτλοδότηση διαλυμάτων με την μέθοδο της ογκομέτρησης.
Ογκομέτρηση είναι η διεργασία του προσδιορισμού μιας ουσίας με μέτρηση της
ποσότητας ενός αντιδραστηρίου , η οποία απαιτείται για ποσοτική αντίδραση με την
ογκομετρούμενη ουσία. Συγκεκριμένα, το πρότυπο διάλυμα προστίθεται σταδιακά
από την προχοΐδα στο προς ανάλυση δείγμα, που βρίσκεται αραιωμένο σε κωνική
φιάλη. Η προσθήκη συνεχίζεται με ταυτόχρονη ανάδευση, μέχρις ότου όλη η
ποσότητα του συστατικού που προσδιορίζεται να αντιδράσει πλήρως.

13. Ποια η σχέση των παρακάτω μονάδων:

α) g και mg
β) L και m3
γ) m και nm

Απάντηση
 6

α) Τόσο το g όσο και το mg αποτελούν μονάδες μέτρησης μάζας. Η σχέση που τα

συνδέει μεταξύ τους είναι η ακόλουθη:
1 g = 1000 mg = 103 mg ή αλλιώς 1 mg = 0,001 g = 10-3 g

β) Τόσο το L όσο και το m3 αποτελούν μονάδες μέτρησης όγκου. Συγκεκριμένα για το

L ισχύει: 1 L = 1 dm3, καθώς επίσης ισχύει: 1 dm3 = 0,001 m3 = 10-3 m3.
Η σχέση λοιπόν που τα συνδέει μεταξύ τους είναι η ακόλουθη:
1 L = 0,001 m3 = 10-3 m3 ή αλλιώς 1 m3 = 1000 L = 103 L

γ) Τόσο το m όσο και το nm αποτελούν μονάδες μέτρησης μήκους. Η σχέση που τα

συνδέει μεταξύ τους είναι η ακόλουθη:
1 m = 1000000000 nm = 109 nm ή αλλιώς 1 nm = 0,000000001 m = 10-9 m

14. Ένα υγρό μάζας 80 g έχει όγκο 100 ml. Ποια η πυκνότητά του σε kg/m3;
Απάντηση

Η πυκνότητα (ρ ή d) δίνεται από τη σχέση ρ=m/V.

Η μάζα του υγρού είναι m = 80 g. Είναι 1 g = 0,001 kg = 10-3 kg, οπότε η μάζα του
υγρού είναι m = 80 · 10-3 kg = 0,08 kg.
Ο όγκος του υγρού είναι V = 100 ml. Είναι 1 ml = 1 cm3 και 1 cm3 = 0,000001 m3 =
10-6 m3, δηλαδή 1 ml = 10-6 m3. Οπότε ο όγκος του υγρού είναι V = 100 · 10-6 m3 = 10-
4
m3.
Η πυκνότητα του υγρού λοιπόν θα είναι ρ = m/V = 0,08/10-4 kg/m3 = 800 kg/m3.

15. Πως θα ελέγξετε την αξιοπιστία ενός θερμομέτρου;

Απάντηση

Ο έλεγχος αξιοπιστίας ενός θερμομέτρου γίνεται εξετάζοντας δύο παραμέτρους.

I. Την ακρίβεια του σε σχέση με ένα πρότυπο θερμόμετρο αναφοράς.
Ανάλογα με την θερμοκρασία, το ελεγχόμενο και το πρότυπο θερμόμετρο
τοποθετούνται:
 σε ψυχόμενο υδατόλουτρο για θερμοκρασίες <5°C
 σε μείγμα νερού - πάγου για θερμοκρασία περίπου 0°C
 σε υδατόλουτρο με ρυθμιζόμενη θερμοκρασία και ανάδευση για θερμοκρασίες
μεγαλύτερες από θερμοκρασία δωματίου μέχρι 95°C
 σε λουτρό με θερμαινόμενο έλαιο για θερμοκρασίες >95°C.
Καταγράφονται και συγκρίνονται οι ενδείξεις του θερμομέτρου αναφοράς και του
θερμομέτρου που ελέγχεται.
II. Την επαναληψιμότητα των μετρήσεων
Επιλέγονται τουλάχιστον δύο θερμοκρασίες, και καταγράφονται και συγκρίνονται οι
ενδείξεις των δύο θερμομέτρων. Επαναλαμβάνουμε τουλάχιστον έξι φορές.
Τα θερμόμετρα αναφοράς (συνήθως υδραργύρου) ελέγχονται κάθε πέντε χρόνια, ενώ
τα θερμόμετρα εργασίας (υδραργύρου ή ψηφιακά) ελέγχονται κάθε χρόνο.
Τα θερμόμετρα συσκευών (ψυγείων, υδατόλουτρων, φούρνων, κτλ.), ελέγχονται με
την τοποθέτηση του πρότυπου θερμομέτρου μέσα στη συσκευή δίπλα στο
θερμόμετρο της συσκευής, όπου και συγκρίνονται οι ενδείξεις των δύο θερμομέτρων.

16. Από το πυκνό διάλυμα ΝΗ 3 να παρασκευάσετε αραιό διάλυμα ΝΗ 3.

Περιγράψτε την διαδικασία.

Απάντηση
 7

Αρχικά με τον τύπο της αραίωσης N1.V1 = N2.V2 βρίσκουμε τον όγκο του π.
διαλύματος ΝΗ3 που θα πάρουμε από τη φιάλη του εμπορίου, προς σχηματισμό
αραιού διαλύματος. Μετά σε ογκομετρική φιάλη 1L ρίχνουμε απιονισμένο Η2Ο
(περίπου στο ¼). Στη συνέχεια με το πουάρ ασφαλείας και με αριθμημένο σιφώνιο
μεταφέρουμε τα mL του πυκνού διαλύματος στην ογκομετρική φιάλη. Κατόπιν, με
ογκομετρικό κύλινδρο προσθέτουμε απιονισμένο Η2Ο πριν τη χαραγή της φιάλης και
τελικά συμπληρώνουμε με υδροβολέα, μέχρι την χαραγή. Η φιάλη πωματίζεται και
ανακινείται.

17. Πώς ελέγχονται οι φιάλες αερίων για πιθανές διαρροές ;

Απάντηση

A. έλεγχο για τον καθορισμό της εναπομένουσας πίεσης ( >3 έως 5 bar) ώστε να
εξασφαλίζεται ότι η οβίδα δεν είναι άδεια
B. οι οβίδες χωρίς εναπομένουσα πίεση πρέπει να απομονώνονται ώστε να
λαμβάνονται πρόσθετα μέτρα για να εξασφαλίζεται ότι δεν έχουν μολυνθεί από
νερό ή άλλους επιμολυντές. Τα μέτρα αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν καθαρισμό
με επικυρωμένες αξιόπιστες μεθόδους ή με οπτικό έλεγχο, ανάλογα με την
περίπτωση
C. να εξασφαλίζεται ότι έχουν απομακρυνθεί όλες οι ετικέτες παρτίδας και οι άλλες
ετικέτες εφόσον έχουν καταστραφεί
D. εξωτερικό οπτικό έλεγχο κάθε βαλβίδας και περιέκτη για χαραγές, σημάδια από
ηλεκτροσυγκόλληση, σκόνες άλλη ζημιά και μόλυνση από λάδια ή λιπαντικά. Οι
οβίδες πρέπει να καθαρίζονται, να ελέγχονται και να διατηρούνται με τον
κατάλληλο τρόπο.
E. έλεγχο κάθε βαλβίδας σύνδεσης οβίδων ή κρυογονικών δοχείων ώστε vα
εξασφαλίζεται ότι πρόκειται για το σωστό τύπο για το συγκεκριμένο ιατρικό αέριο
F. έλεγχο του «κωδικού ημερομηνίας ελέγχου» της οβίδας ώστε να βεβαιώνεται ότι
πραγματοποιήθηκε δοκιμή υδροστατικής πίεσης ή ισοδύναμη δοκιμή και ότι η
δοκιμή αυτή εξακολουθεί να ισχύει, όπως απαιτείται από τις εθνικές ή διεθνείς
κατευθυντήριες γραμμές.έλεγχο ότι κάθε περιέκτης είναι χρωματικά
κωδικοποιημένος σύμφωνα με το σχετικό πρότυπο

18. Πότε μία χημική ουσία χαρακτηρίζεται επικίνδυνη;

Απάντηση

Μία ουσία χαρακτηρίζεται επικίνδυνη όταν με την εισπνοή, κατάποση ή διείσδυση

από το δέρμα μπορούν να δημιουργήσουν κινδύνους περιορισμένης σοβαρότητας
για την υγεία.
 8

Επικίνδυνες είναι και οι ουσίες που απελευθερώνουν εκρηκτικά αέρια λόγω

υπερθέρμανσης καθώς και αυτές που μπορεί να προκαλέσουν φλεγμονές όταν
έρθουν σε επαφή με τους βλεννογόνους αδένες και το δέρμα.

19. Ποιος είναι ο σκοπός και ποια η σημασία των πρώτων βοηθειών;

Απάντηση

Πρώτες Βοήθειες είναι η άμεση παροχή φροντίδας σε ένα άτομο το οποίο είχε
ένα ατύχημα ή υπέστη κάποιον τραυματισμό, μέχρι να γίνει δυνατή η παροχή
ιατρικής και νοσοκομειακής φροντίδας. Το διάστημα που μεσολαβεί είναι πολλές
φορές κρίσιμο και μια έγκαιρη και συνετή αντιμετώπιση μπορεί να σώσει μια
ανθρώπινη ζωή ή να αποτρέψει την πρόκληση σοβαρών βλαβών. Σύμφωνα με
άλλους, πρώτες βοήθειες είναι η άμεση φροντίδα που χορηγείται από τον τυχόντα
αυτόπτη μάρτυρα στο θύμα ενός ατυχήματος ή σε κάποιον, που αρρώστησε ξαφνικά.
Η παροχή Πρώτων Βοηθειών προϋποθέτει γνώση και εμπειρία και είναι σαφές ότι
όλοι οι επαγγελματίες υγείας είναι οι άνθρωποι εκείνοι οι οποίοι πρέπει να
αποκτήσουν την ανάλογη εκπαίδευση ώστε με τη γνώση και την έγκαιρη επέμβασή
τους να γίνουν χρήσιμοι και ως διασώστες. Και πάντοτε πρέπει να έχουν τη γνώση
ότι: Αν δε μπορούμε ή δεν γνωρίζουμε πώς να προσφέρουμε τις Πρώτες Βοήθειες το
πρωτεύον είναι να μην βλάψουμε τον πάσχοντα με λανθασμένους χειρισμούς και
να καλέσουμε άμεσα τους ειδικούς.
Οι στόχοι των Πρώτων Βοηθειών είναι προδιαγεγραμμένοι και κοινοί και είναι:
 Η άμεση κλήση για βοήθεια και παράλληλα η παροχή βοήθειας κατάλληλης για να
κρατηθεί το θύμα στη ζωή, κυρίως με τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της
αναπνευστικής και της καρδιακής λειτουργίας και την αντιμετώπιση τυχόν
αιμορραγίας.
 Περιορισμός των συνεπειών της πάθησης ή του τραυματισμού του θύματος
ενεργώντας ανάλογα με τα αίτια που προκάλεσαν τη βλάβη.
 Λεπτομερής αναφορά στους ειδικούς για τις πληροφορίες που γνωρίζουμε σχετικά
με τον παθόντα και το συμβάν που προηγήθηκε, για την καλύτερη και αμεσότερη
αντιμετώπιση του προβλήματος του θύματος.

20. Περιγράψτε μια μέθοδο τεχνητής αναπνοής.

Απάντηση

 Κάνουμε υπερέκταση του κεφαλιού

 Ανασηκώνουμε τη γνάθο του ασθενή , ανοίγοντάς του το στόμα
 Με τον αντίχειρα και το δείκτη του άλλου μας χεριού του πιέζουμε τα ρουθούνια
 Παίρνουμε μια βαθιά εισπνοή και «κολλάμε» το στόμα μας στο στόμα του
εκπνέοντας αργά
 Μετά τραβάμε το στόμα μας και τον αφήνουμε να εκπνεύσει .
 Τοποθετούμε τις παλάμες μας σε σχήμα σταυρού στο κατώτερο τριτημόριο του
στέρνου και δύο δάκτυλα προς τα αριστερά
 Το σώμα μας βρίσκεται πάνω από το σώμα του θύματος
 Οι αγκώνες μας παραμένουν τεντωμένοι και οι ώμοι τοποθετούνται πάνω από τα
χέρια μας που βρίσκονται σε συνεχή επαφή με το στέρνο του θύματος
 Πιέζουμε με τις παλάμες μας απότομα το στέρνο του θύματος και αμέσως μετά
χαλαρώνουμε την πίεση
 9

21. Τι πρέπει να περιλαμβάνει ένα φαρμακείο πρώτων βοηθειών (κατηγορίες

ουσιών, υλικά, εργαλεία).

Απάντηση

Φαρμακείο πρώτων βοηθειών

Το φαρμακείο πρέπει να βρίσκεται σε ειδικό κουτί, το οποίο διαθέτει ειδική σήμανση,
και να τοποθετείται μακριά από χώρους με υψηλή θερμοκρασία, υγρασία και έντονες
οσμές.

Απαραίτητα φάρμακα για την αντιμετώπιση επειγόντων περιστατικών:

I. Αντισηπτικά φάρμακα
 Φυσιολογικός ορός. Χρησιμοποιείται για καθαρισμό της πάσχουσας περιοχής
(εκδορές, πληγές).
 Οινόπνευμα (αιθυλική αλκοόλη). Το οινόπνευμα σε διάλυμα νερού αποτελεί καλό
αντισηπτικό. Το ίδιο και το ξυλόπνευμα.
 Οξυζενέ (υπεροξείδιο του υδρογόνου). Χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό και την
απομάκρυνση ξένων σωμάτων από τις πληγές.
 Ερυθρό βάμμα του ιωδίου (Betadine). Χρησιμοποιείται για την απολύμανση των
τραυμάτων.

II. Αντιβιοτικά φάρμακα

 Αντιβιοτικά φάρμακα σε σκόνη, αλοιφή ή σπρέι Νεομικίνη, garamycin,
σουλφοναμίδες κ.ά.
Επιδεσμικό υλικό
 Βαμβάκι, γάζες αποστειρωμένες (μεγάλες, μικρές), επίδεσμοι ελαστικοί,
απλοί, συγκολλητικές ταινίες (λευκοπλάστ).

III. Φάρμακα για εγκαύματα

 Βαζελινούχες, αντιβιοτικές γάζες (Fucidin), που εναποτίθενται στην
πάσχουσα περιοχή χωρίς επικόλληση.

IV. Αντιισταμινικά φάρμακα

 Αντιισταμινικά σκευάσματα κατάλληλα σε περίπτωση αλλεργίας από
διάφορες αιτίες, όπως δήγματα εντόμων, μεδουσών κ.ά.
 Αμμωνία (δράση στην περιοχή του δήγματος λόγω μεγάλης πτητικότητας).
 Αντιεμετικά φάρμακα
 χάπια άνθρακα ή καρβουνάκια.
 Αντιδιαρροϊκά φάρμακα.
 Οφθαλμικά κολλύρια.
 Ενέσεις ατροπίνης.

V. Παυσίπονα και αναλγητικά φάρμακα

 ακετυλοσαλικυλικό οξύ (ασπιρίνη κ.ά.).
 Παρακεταμόλη (Depon),
 Μεφαιναμικό οξύ (Ponstan κ.ά.)
 Ισχυρότερα παυσίπονα (Lonarid χορηγείται με ιατρική συνταγή).

Εργαλεία
 Γάντια μιας χρήσης
 γλωσσοπίεστρα.
 Νάρθηκες ξύλινοι ή συρμάτινοι μήκους 45 cm και πλάτους 10 cm.
 Ψαλίδια μικρά.
 10

 Ποτηράκια χάρτινα ή πλαστικά.

 Σύριγγες ενέσεων μιας χρήσεως.
 θερμόμετρο

22. Τι είναι καραντίνα και τι σημαίνουν οι ετικέτες χρώματος πράσινου και

κόκκινου;

Απάντηση

Καραντίνα ονομάζεται η κατάσταση απομόνωσης και περιορισμού μιας περιοχής

προκειμένου να υποστεί υγειονομική κάθαρση.
η σηματοδότηση μιας περιοχής σε χρώμα κόκκινο δηλώνει ότι η περιοχή είναι
επιμολυσμένη και απαγορεύεται οποιαδήποτε είσοδος κι έξοδος.

23. Τι είναι δηλητήριο και τι καλείται δηλητηρίαση;

Απάντηση

Δηλητήριο είναι κάθε ουσία που εισαγόμενη στον οργανισμό προκαλεί ανεπιθύμητες
ενέργειες, εκδηλούμενες με παροδική αλλοίωση ή και οριστική κατάλυση των
λειτουργιών του οργανισμού αυτού, με συνέπεια τη νόσηση ή και το θάνατο, στο ίδιο
το άτομο ή /και στους απογόνους του. Είναι φανερό, ότι ως δηλητήρια
χαρακτηρίζονται, γενικώς, ουσίες που δεν έχουν μεταξύ τους χημική ή άλλη
συγγένεια, αλλά έχουν το κοινό γνώρισμα να διαταράσσουν, εισερχόμενες στον
οργανισμό, τη φυσιολογική λειτουργία οργάνων και συστημάτων σε ποικίλο αλλά
σημαντικό βαθμό.
Η έννοια του δηλητηρίου περιορίζεται και αφορά κάθε ουσία η οποία προέρχεται μεν
από οποιαδήποτε φυσική πηγή ή αποτελεί συνθετικό χημικό προϊόν, αλλά δρα
παρεμβαίνοντας στο χημισμό του φυσιολογικού μεταβολισμού της ζώσας ύλης,
επιδρώσα, κατά τρόπο καθοριστικό, σε ένα τουλάχιστο από τα ενζυμικά συστήματα
τα οποία εξυπηρετούν μια θεμελιώδη λειτουργία του οργανισμού. Επειδή δε,
θεωρητικώς, κάθε ουσία έχει αυτή τη δυνατότητα, στην πράξη, ως δηλητήρια για τον
άνθρωπο, θεωρούνται μόνο ουσίες οι οποίες προκαλούν βλάβη ή /και θάνατο,
χορηγούμενες σε μικρές δόσεις. Τελικά, δηλαδή, η δόση προσδιορίζει, σε σημαντικό
ποσοστό, την έννοια του δηλητηρίου, η ίδια δε καθορίζει επιπλέον και χαρακτηρίζει το
κατά πόσο ένα δηλητήριο είναι περισσότερο ή λιγότερο ‘ισχυρό’ ενός άλλου.
Δηλητηρίαση, τέλος, είναι η κλινική έκφραση της μη αντισταθμιζόμενης διαταραχής
μιας θεμελιώδους λειτουργίας του οργανισμού, εξαιτίας της παρουσίας ενός
δηλητηρίου.

24. Τι ορίζεται ως επαναληψιμότητα μιας σειράς μετρήσεων; Να αναφέρετε

ορισμένα μέτρα επαναληψιμότητας.

Απάντηση

Ως επαναληψιμότητα ορίζεται η δυνατότητα της μεθόδου να δίνει το ίδιο αποτέλεσμα

σε επαναλαμβανόμενες μετρήσεις στο ίδιο δείγμα, που εκτελούνται κάτω από τις ίδιες
συνθήκες, δηλ. ίδια μέθοδος ελέγχου, ίδιος αναλυτής, ίδια συσκευή, ίδιο εργαστήριο
και βραχύ χρονικό διάστημα.
Σαν μέτρα επαναληψιμότητας μιας σειράς μετρήσεων χρησιμοποιούνται κυρίως
 η μέση απόκλιση,
 η τυπική απόκλιση και
 11

 το εύρος.
Η απόκλιση (deviation) μιας τιμής, di, ορίζεται σαν τη διαφορά της μέσης τιμής από
την τιμή αυτή: di = xi - x
όπου x είναι αριθμητικός μέσος όρος ή η μέση τιμή
Η μέση απόκλιση (average deviation), d , ορίζεται από τη σχέση:

N
xi  x
d = i 1

N
Ν είναι ο αριθμός των πραγματοποιθέντων μετρήσεων.
Η τυπική απόκλιση (standard deviation), s, για μικρό αριθμό μετρήσεων ορίζεται από
τη σχέση:
N
 ( xi  x ) 2
s= i 1

N 1
Εύρος ή δειγματική διακύμανση (range), R, ορίζεται σαν η διαφορά της ελάχιστης
από τη μέγιστη τιμή της σειράς των μετρήσεων:
R = xμεγ – xελαχ

25. Τι ορίζεται ως ακρίβεια ενός πειραματικού αποτελέσματος;

Απάντηση

Η ακρίβεια ενός πειραματικού αποτελέσματος, είναι ένα από τα βασικά

χαρακτηριστικά απόδοσης του πειράματος. Συγκεκριμένα, η ακρίβεια περιγράφει την
ορθότητα ενός πειραματικού αποτελέσματος, το κατά πόσο δηλαδή το αποτέλεσμα
επαναλαμβάνεται ή συμπίπτει, με εκείνα των υπόλοιπων διαδοχικών μετρήσεων.

26. Ποιες οργανικές ενώσεις ονομάζονται κορεσμένες και ποιες ακόρεστες; Να

δώσετε παράδειγμα.

Απάντηση

Κορεσμένες, ονομάζονται οι οργανικές ενώσεις που περιέχουν μόνο απλούς δεσμούς

μεταξύ των ατόμων του άνθρακα της ανθρακικής αλυσίδας.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα κορεσμένων οργανικών ενώσεων είναι το προπάνιο
(CH3-CH2-CH3) και το πεντάνιο (CH3-CH2-CH2-CH2-CH3).
Ακόρεστες, ονομάζονται οι οργανικές ενώσεις που περιέχουν τουλάχιστον ένα
πολλαπλό δεσμό (διπλό ή τριπλό) μεταξύ των ατόμων άνθρακα της ανθρακικής
αλυσίδας.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα ακόρεστων οργανικών ενώσεων είναι το αιθένιο
(CH2=CH2) και το 1,3-βουταδιένιο (CH2=CH-CH=CH2).

27. Να περιγράψετε την έννοια του ιξώδους.

Απάντηση

Το ιξώδες είναι η ιδιότητα που έχει ένα ρευστό να παρουσιάζει αντίσταση κατά τη ροή
του, ως αποτέλεσμα της εσωτερικής τριβής των μορίων του. Υψηλό ιξώδες και μικρή
ρευστότητα παρουσιάζουν τα παχύρρευστα υγρά. Αντίθετα τα λεπτόρρευστα υγρά
έχουν μικρό ιξώδες και μεγάλη ρευστότητα. Το ιξώδες αναφέρεται σαν δυναμικό (η)
και σαν κινηματικό (ν).
 12

Το δυναμικό ιξώδες (η) μετριέται συνήθως σε centiPoise (cP), ενώ το κινηματικό

ιξώδες (ν) είναι το μέτρο της αντίστασης στη ροή ενός ρευστού, κάτω από την
επίδραση της βαρύτητας.

Ορισμός ιξώδους.
Έστω δύο παράλληλες πλάκες μεταξύ των οποίων υπάρχει ρευστό κι ότι η μία από
αυτές παραμένει ακίνητη, ενώ η άλλη κινείται παράλληλα με την πρώτη και με
σταθερή ταχύτητα υ. Η πλάκα που κινείται παρασύρει τα μόρια του ρευστού που
βρίσκονται σε άμεση επαφή με αυτή και η κίνηση τείνει, εξαιτίας των δυνάμεων
εσωτερικής τριβής, να μεταδοθεί από στρώμα σε στρώμα μέχρι τη σταθερή πλάκα.
Έτσι στο εσωτερικό του ρευστού δημιουργούνται στρώματα, που κινούνται με
διαφορετικές ταχύτητες και μάλιστα ανάλογες με την απόστασή τους από τη σταθερή
πλάκα. Επομένως. για να κινηθεί ένα στρώμα με ταχύτητα dυ, σε σχέση με ένα άλλο
που απέχει από αυτό dz, απαιτείται ανά μονάδα επιφάνειας δύναμη:
F= η dυ/dz (νόμος NEWTON)

dzdu

Η δύναμη F ονομάζεται διατμητική τάση ή εφαπτόμενη τάση. Το μέγεθος

G= dυ/dz, που είναι η διαφορική μεταβολή της ταχύτητας προς τη διαφορική
μεταβολή της απόστασης, δηλαδή η βαθμίδα ταχύτητας, ονομάζεται ταχύτητα
διάτμησης. Ο συντελεστής η, που εκφράζει την αντίσταση ροής του ρευστού,
ονομάζεται συντελεστής εσωτερικής τριβής ή συντελεστής ιξώδους ή δυναμικό
ιξώδες ή ιξώδες.
Από την εξίσωση έχουμε:

η = Fdz/du.

Όταν το dz και το du ισούνται με τη μονάδα, τότε το η ισούται με το F και μπορούμε

να πούμε ότι το ιξώδες ενός ρευστού είναι η δύναμη που αναπτύσσεται μεταξύ δύο
παραλλήλων επιφανειών ίσων με 1cm2 που απέχουν μεταξύ τους 1cm, όταν η μία
κινείται σχετικά με την άλλη με ταχύτητα 1cm·sec-1 και μεταξύ τους υπάρχει το
ρευστό. Όταν η παραπάνω δύναμη είναι 1 dyne το ιξώδες του ρευστού ορίζεται ίσο
με 1 poise (p) στο CGS σύστημα.

Μονάδες μέτρησης μεγεθών του συστήματος C.G.S.

 13

28. Ποια ρευστά ονομάζονται Νευτώνεια και ποια μη νευτώνεια;

Απάντηση

A. Νευτώνια υλικά. Ονομάζονται εκείνα τα υλικά που σε σταθερή θερμοκρασία

ακολουθούν την εξίσωση του Newton. F= η· G. Στην εξίσωση αυτή η ταχύτητα
διάτμησης είναι ανάλογη με τη διατμητική τάση, δηλαδή ο συντελεστής ιξώδους
παραμένει σταθερός. Επίσης, όταν η διατμητική τάση μηδενίζεται, τότε μόνο
μηδενίζεται και η ταχύτητα διάτμησης. Μερικά νευτώνεια υγρά είναι το νερό, η
αλκοόλη, η γλυκερίνη, το χλωροφόρμιο και τα πού αραιά κολλοειδή συστήματα
B. μη Νευτωνικά συστήματα, δηλαδή δεν ακολουθούν το νόμο ροής του Νεύτωνα.
Τέτοια προϊόντα είναι όλα τα γαλακτώματα, π.χ. γαλακτώματα καθαρισμού,
γαλακτώματα σώματος, διάφορες κρέμες κ.λ.π, τα αιωρήματα, τα κολλοειδή
διαλύματα κ.λ.π.
Ανάλογα με τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην ταχύτητα διάτμησης και στην
εφαρμοζόμενη τάση διάτμησης τα μη Νευτωνικά συστήματα διαιρούνται σε π λ α
σ τ ι κ ά (plastic) που δείχνουν πλαστική ροή, σε ψ ε υ δ ο π λ α σ τ ι κ ά
(pseudoplastic) ηου δείχνουν ψευδοπλαστική ροή και σε δ ι α σ τ α λ τ ι κ ά
(dilatant) που δείχνουν διασταλτική

29. Ποιοι προσδιορισμοί γίνονται σε μια γενική ανάλυση πόσιμου νερού;

Απάντηση

Η γενική ανάλυση έχει ως σκοπό την γνωμάτευση της καταλληλότητας του νερού
(πόσιμου και βιομηχανικής χρήσεως). Μια πλήρης ποιοτική ανάλυση πόσιμου νερού
περιλαμβάνει τις εξής παραμέτρους:
A. Οργανοληπτικές: χρώμα, θολερότητα, οσμή, γεύση.

B. Φυσικοχημικές παράμετροι: pH (οξύτητα), αλκαλικότητα, αγωγιμότητα, αλατότητα,

θερμοκρασία, στερεές ουσίες, διάφορα άλατα, σκληρότητα νερού. Διάφορα
κατιόντα όπως αυτά του ασβεστίου (Ca2+), του μαγνησίου (Mg2+), του νατρίου
(Na+) και του καλίου (K+). Διάφορα ανιόντα όπως τα ανθρακικά (CΟ32-), τα όξινα
ανθρακικά (ΗCΟ3-) , τα χλωριούχα (Cl-), τα θειικά (SΟ42-) και άλλα. Θρεπτικά
 14

συστατικά όπως τα άλατα του αζώτου (αμμωνιακά NH4+, νιτρώδη NO2-, νιτρικά
NO3-), τα άλατα του φωσφόρου (PO43-), του θείου (S) και πυριτίου (Si). Διάφορα
ιχνοστοιχεία και τα βαρέα μέταλλα όπως ο μόλυβδος (Pb), ο υδράργυρος (Hg), το
κάδμιο (Cd) και το χρώμιο (Cr).

C. Μικροβιολογικές παράμετροι:
Υποχρεωτικοί παράμετροι (έχουν άμεση σχέση με την προστασία της ανθρώπινης
υγείας)
 Ανίχνευση και καταμέτρηση
- Escherichia coli (E.coli)
- Εντερόκοκκοι
Ενδεικτικοί παράμετροι (από μόνοι τους δεν εμφανίζουν κινδύνους για την
ανθρώπινη υγεία, ωστόσο η παρουσία τους παρέχει σαφείς ενδείξεις μεταβολών
στην ποιότητα του νερού και την ενδεχόμενη ανάγκη επανορθωτικών δράσεων)
 Ανίχνευση και καταμέτρηση αποικιών
- Ολικών κολοβακτηριοειδών
i. στους 37οC
ii. στους 22οC
- Clostridium perfringens (συμπεριλαμβανομένων των σπόρων) (όταν το νερό
προέρχεται ή επηρεάζεται από επιφανειακό νερό)
Παραμέτρους δοκιμαστικής παρακολούθησης
 Ανίχνευση
- Salmonella spp
- Σταφυλόκοκκων παθογόνων
- E.coli O157:H7
- Campylobacter spp

30. Τι είναι τα ρυθμιστικά διαλύματα;

Απάντηση

Ρυθμιστικά διαλύματα ονομάζονται διαλύματα των οποίων το pH παραμείνει πρακτικά

σταθερό, όταν προστεθεί μικρή αλλά υπολογίσιμη ποσότητα ισχυρών οξέων ή
βάσεων. Επίσης μπορούν μέσα σε όρια να αραιωθούν, χωρίς να μεταβληθεί το pH
τους. Τα διαλύματα αυτά περιέχουν ένα ασθενές οξύ και τη συζυγή του βάση (ΗΑ /Α -)
ή μια ασθενή βάση και το συζυγές της οξύ (Β / ΒΗ+).
Παραδείγματα ρυθμιστικών διαλυμάτων είναι: διάλυμα HF και NaF (HF/ F -) ή διάλυμα
NH4Cl και NH3 (NH3 / NH4+).
Τα πλέον χρησιμοποιούμενα ρυθμιστικά διαλύματα είναι διαλύματα αλάτων του
ανθρακικού, γλυκονικού, βορικού, κιτρικού, φωσφορικού, γαλακτικού και οξικού
οξέος.

31. Τι είναι βαθμονόμηση αναλυτικού οργάνου;

Απάντηση

Βαθμονόμηση ενός οργάνου μέτρησης (π.χ. θερμομέτρου, ζυγού, πιπέττας κτλ.):

είναι η ρύθμιση που κάνει ο χειριστής του οργάνου πριν από μια μέτρηση για να
εξασφαλίσει ορθότητα στην τιμή του μετρούμενου μεγέθους). Η βαθμονόμηση ενός
οργάνου είναι με απλά λόγια η ρύθμιση της κλίμακάς του έτσι ώστε αυτό να έχει
σωστή ένδειξη.
Συνήθως η βαθμονόμηση συμπεριλαμβάνει μέτρηση μιας πρότυπης τιμής του
μεγέθους η οποία δίνεται από κάποια διάταξη (βαθμονομητήρας).
 15

Η βαθμονόμηση γίνεται σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή του οργάνου.

Στην περίπτωση που το όργανο αναφέρεται ότι συμφωνεί με κάποιο Πρότυπο οι
οδηγίες αυτές θα πρέπει να συμφωνούν απόλυτα με τις διαδικασίες βαθμονόμησης
που καθαρίζει το πρότυπο.

32. Τι είναι ο έλεγχος αξιοπιστίας αναλυτικού οργάνου (validation);

Απάντηση

Είναι μια διαδικασία του ελέγχου που πιστοποιεί ότι το όργανο μας λειτουργεί
σωστά. Οι έλεγχοι αυτοί εφαρμόζονται σε κάθε εξάρτημα και παράγοντα που
επηρεάζει την μέτρησή μας.
Η αξιοπιστία ενός οργάνου εκφράζεται με την βοήθεια δύο στατιστικών όρων, που
συνήθως αναφέρονται στο τελικό αποτέλεσμα:
1. Ακρίβεια: Δείχνει το πόσο απέχει μια πειραματική τιμή από την «αληθινή» τιμή
2. Επαναληπτικότητα: χαρακτηρίζει τη συμφωνία των αποτελεσμάτων μεταξύ τους,
δηλαδή δείχνει πόσο κοντά μεταξύ τους βρίσκονται τα αποτελέσματα όταν έχουν
ληφθεί με τις ίδιες ακριβώς συνθήκες και σε βραχύ χρονικό διάστημα.

Παράδειγμα ένας ζυγός θεωρείται ότι είναι έγκυρος όταν δείχνει το σωστό βάρος και
αξιόπιστος όταν δείχνει σταθερά σωστό βάρος καθόλη τη διάρκεια της λειτουργίας
του.
Πρέπει να κατανοηθεί ότι ένα εργαλείο μέτρησης μπορεί να έχει υψηλή αξιοπιστία
αλλά σε μερικές περιπτώσεις μειωμένη εγκυρότητα.
Για παράδειγμα, ένας ζυγός που δείχνει σταθερά το βάρος ενός αντικειμένου κατά 10
gr πιο βαρύ, είναι αξιόπιστος, γιατί με συνέπεια και σταθερότητα δείχνει 10 gr
περισσότερα πάντα από τo ακριβές βάρος. Ωστόσο, δεν είναι έγκυρος γιατί δε
δείχνει ποτέ το σωστό βάρος.

33. Ποιά τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα των ενόργανων μεθόδων

ανάλυσης
Απάντηση

Σε σύγκριση με τις χημικές μεθόδους ανάλυσης παρουσιάζουν πολλά πλεονεκτήματα

όπως :
 η απαιτούμενη ποσότητα της ουσίας είναι πολύ μικρή
 οι ουσίες παραμένουν ως επί το πλείστον αμετάβλητες κι εύκολα μπορούν πάλι
να παραληφθούν
 οι φασματοσκοπικές μέθοδοι στα αναλυτικά εργαστήρια διεξάγονται γρήγορα κι
αυτόματα
 είναι δυνατή η ποσοτική ανάλυση πολλών ουσιών χωρίς να προηγηθεί
διαχωρισμός τους.

Απέναντι στα πλεονεκτήματα αυτά η χρήση οργάνων είναι το κυριότερο μειονέκτημα.

Επίσης για την εφαρμογή των φασματοσκοπικών μεθόδων ανάλυσης απαιτούνται
ειδικές γνώσεις για τη χρήση των οργάνων και τη μελέτη των φασμάτων που
παίρνουμε.

34. Να περιγράψετε τη μέθοδο καμπύλης αναφοράς.

Απάντηση
 16

Στην ενόργανη χημική ανάλυση δεν μετριέται απευθείας η ποσότητα του συστατικού
που θέλουμε να προσδιορίσουμε, αλλά υπολογίζεται έμμεσα. Αυτό γίνεται με
μέτρηση μίας ιδιότητας, φυσικής η φυσικοχημικής, του συστατικού που εξετάζουμε, η
οποία σχετίζεται με τη συγκέντρωσή του με μία μαθηματική σχέση.
Για την επεξεργασία των μετρήσεων και τη διασφάλιση της ακρίβειας των
αποτελεσμάτων χρησιμοποιούνται διάφορες μέθοδοι. Η κυριότερη μέθοδος που
χρησιμοποιείται είναι η καμπύλη αναφοράς.
Για να έχουμε σωστή καμπύλη αναφοράς πρέπει να διαθέτουμε πρότυπα διαλύματα.
Καμπύλη αναφοράς: Είναι η γραφική παράσταση που στον άξονα των x έχει τις
συγκεντρώσεις μιας πρότυπης ουσίας και στον άξονα των y τις αντίστοιχες ενδείξεις
του οργάνου. Μέσω αυτής η ένδειξη του οργάνου για το «άγνωστο» μετατρέπεται σε
συγκέντρωσή του.
Διαδικασία
Παρασκευάζονται πρότυπα διαλύματα της ουσίας σε διάφορες συγκεντρώσεις του
μετρούμενου συστατικού (0 Μ, 0.1 Μ, 0.2 Μ, ... 1 Μ). Το πρότυπο διάλυμα που δεν
περιέχει καθόλου το μετρούμενο συστατικό (έχει δηλαδή συγκέντρωση μηδέν)
καλείται τυφλό ή λευκό (blanc).
Στη συνέχεια, μετριέται για όλα τα πρότυπα διαλύματα η τιμή της φυσικοχημικής
ιδιότητας (R) που έχει επιλεγεί (και λαμβάνονται οι τιμές R 1 R2 R3,...). Από τις τιμές

που προκύπτουν κατασκευάζεται η καμπύλη αναφοράς (σχήμα α), δηλαδή η

παράσταση: της φυσικοχημικής παραμέτρου (R) ως προς τη συγκέντρωση (C) ή την
ποσότητα συστατικού.

Τέλος, μετράμε την τιμή της ίδιας ιδιότητας για το άγνωστο (Rx) ή τα άγνωστα
δείγματα και με τη βοήθεια της καμπύλης αναφοράς βρίσκουμε την τιμή της
άγνωστης συγκέντρωσης (Cx) στην οποία αντιστοιχεί η κάθε μέτρηση (σχήμα β).

35. Φάσμα ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Περιοχές υπεριώδους,

ορατού, υπερύθρου.

Απάντηση

Η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία είναι μία μορφή ενέργειας με κυματικές και

σωματιδιακές ιδιότητες. Ο σωματιδιακός χαρακτήρας της ηλεκτρομαγνητικής
ακτινοβολίας (φωτόνια) είναι απαραίτητος για την κατανόηση της αλληλεπιδράσεώς
της με την ύλη. Η ακτινοβολία χαρακτηρίζεται από το μήκος κύματος ή τη συχνότητα
και από την ισχύ ή την ένταση. Για το χαρακτηρισμό μιας ακτινοβολίας συνήθως
προτιμάται το μήκος κύματος αντί της συχνότητας, η συχνότητα όμως είναι μία πιο
θεμελιώδης έννοια, γιατί αυτή είναι σταθερή και ανεξάρτητη από το υλικό, εντός του
οποίου μεταδίδεται η ακτινοβολία, ενώ το μήκος κύματος εξαρτάται από το δείκτη
 17

διαθλάσεωςτου υλικού. Η περιοχή υπεριώδους-ορατού εκτείνεται στα ~200-700 nm Η

περιοχή της υπέρυθρης ακτινοβολίας ή, όπως συνήθως αναφέρεται, το υπέρυθρο,
εκτείνεται από το ορατό μέχρι τα μικροκύματα, 0,75-1000μm. Για το χαρακτηρισμό
του υπερύθρου χρησιμοποιούνται μονάδες μήκους κύματος (λ σε μm) και
συνηθέστερα συχνότητας (ν σε cm"1). Η περιοχή της υπέρυθρης ακτινοβολίας
υποδιαιρείται στο εγγύς υπέρυθρο (0,75-2,5 μm, 13300-4000 cm-1), τη θεμελιώδη
περιοχή ή απλώς υπέρυθρο (2,5-25 μm, 4000-400 cm-1) που είναι η συνηθέστερα
χρησιμοποιούμενη στη Χημεία, και το άπω υπέρυθρο (25-1000 μm, 400-10 cm-1).

36. Τι εκφράζει η αγωγιμότητα ενός διαλύματος; Ποιες οι μονάδες μέτρησής

της;

Απάντηση

Η αγωγιμότητα αποτελεί μέτρο της ικανότητας του νερού να άγει το ηλεκτρικό ρεύμα
και οφείλεται στην παρουσία ηλεκτρολυτών, δηλαδή ενώσεων που διίστανται
αποδίδοντας ανιόντα και κατιόντα όταν διαλύονται στο νερό.
Η αγωγιμότητα εξαρτάται από την παρουσία ιόντων, τη συγκέντρωση, την ευκινησία
και το σθένος των ιόντων, καθώς και από τη θερμοκρασία του διαλύματος.
Σε ένα υδατικό διάλυμα, όσο μεγαλύτερη είναι η συγκέντρωση των αλάτων, τόσο
μεγαλύτερη είναι η αγωγιμότητα. Τα διαλύματα των περισσότερων ανόργανων οξέων
και βάσεων και όλων των αλάτων είναι σχετικά καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού.
Αντίθετα, τα μόρια των οργανικών ενώσεων που δεν διίστανται όταν διαλυθούν στο
νερό άγουν ελάχιστα ή καθόλου το ηλεκτρικό ρεύμα.
Η μέτρηση της αγωγιμότητας ενός διαλύματος δίνει πληροφορίες για το σύνολο των
διαλυμένων αλάτων που υπάρχουν σε ένα υδατικό διάλυμα.
Η ικανότητα ενός υλικού να άγει τον ηλεκτρισμό χαρακτηρίζεται από την αντίστασή
του, που διέπεται από τη σχέση V= I.R, όπου V η τάση, I η ένταση και R η αντίσταση.
Στους ηλεκτρολύτες χαρακτηριστικό μέγεθος είναι η αγωγιμότητα Λ που δίνεται από
τη σχέση

Λ = ηλεκτρική αγωγιμότητα,
R = αντίσταση
Μονάδες της είναι: 1/Ohm = Ohm-1 = ( mho) γνωστό και ως Siemens (S).
Δείκτη της αγωγιμότητας του νερού αποτελεί η ειδική αγωγιμότητα (κ).
Μονάδες της ειδικής ηλεκτρικής αγωγιμότητας είναι ohm-1.cm-1 ή (S/cm)
Για λόγους σύγκρισης, οι τιμές της ειδικής αγωγιμότητας αναφέρονται σε ηλεκτρόδια
με επιφάνεια 1 cm2 και μήκος 1 cm.
H ηλεκτρική αγωγιμότητα μετρείται με τα αγωγιμόμετρα,τα οποία μετρούν την ειδική
ηλεκτρική αγωγιμότητα (specific electrical conductance, SEC).
Η καταγραφή της στο φύλλο ελέγχου γίνεται σε (μS/cm).
Η αγωγιμότητα είναι μέγεθος ευαίσθητο στην μεταβολή της θερμοκρασίας (αύξηση
της θερμοκρασίας οδηγεί σε αύξηση της αγωγιμότητας, επειδή αυξάνεται η ταχύτητα
των κινούμενων ιόντων στο διάλυμα). Για τον λόγο αυτό, πρέπει η ηλεκτρική
αγωγιμότητα να εκφράζεται στους 25°C.
Η μέτρηση της ηλεκτρικής αγωγιμότητας του νερού μάς επιτρέπει να υπολογίσουμε
έμμεσα τα συνολικά άλατα που είναι διαλυμένα στο νερό. Το απιονισμένο νερό έχει
αγωγιμότητα γύρω στο 1μs/cm, το υπερκαθαρό νερό έχει περίπου 0, 05 μs/cm.

37. Τι είναι το σημείο ανάφλεξης (flashpoint) ενός υλικού;

Απάντηση
 18

Σημείο ανάφλεξης των πετρελαίων εξωτερικής καύσης και διαφόρων προϊόντων

υψηλού ιξώδους χαρακτηρίζεται η θερμοκρασία όπου προκαλείται ανάφλεξη των
ατμών του υγρού με την προσαρμογή της δοκιμαστικής φλόγας (από φιάλη
υγραερίου). Η πρώτη προσαγωγή της δοκιμαστικής φλόγας πρέπει να γίνεται σε
θερμοκρασία τουλάχιστον 10°C κάτω από το πραγματικό σημείο ανάφλεξης.

38. Τι ονομάζεται βιολογική οξείδωση ή βιολογικός καθαρισμός υδατικών

αποβλήτων;

Απάντηση

Η βιολογική οξείδωση ή βιολογικός καθαρισμός, αποτελεί τη δευτεροβάθμια

επεξεργασία των υδατικών αποβλήτων. Είναι η οξείδωση των οργανικών συστατικών
του αποβλήτου με οξυγόνο και γίνεται με τροφοδοσία αέρα με συμπιεστές ή με
μηχανήματα επιφανειακού αερισμού σύμφωνα με την αντίδραση:
Οργανικές ουσίες + Ο2 + μικροοργανισμοί  CO2 + H2O
Οξειδώνονται δηλαδή ο άνθρακας και το υδρογόνο, αλλά και άλλα στοιχεία που είναι
σε μικρότερη περιεκτικότητα στο νερό (θείο, άζωτο, φώσφορος). Οι ρύποι που
περιέχει το νερό αποτελούν θρεπτικά συστατικά για τους μικροοργανισμούς οι οποίοι
αναπτύσσονται και ζουν με την παροχή οξυγόνου μέσα στις δεξαμενές. Στη συνέχεια,
οι μικροβιακοί αυτοί πληθυσμοί, όταν εξαντληθούν τα θρεπτικά πεθαίνουν, οπότε και
το νερό είναι πλέον καθαρό.

39. Τι είναι η οξείδωση των λιπαρών υλών (τάγγιση) και ποιοι παράγοντες την
επηρεάζουν;

Απάντηση

Οι αλλοιώσεις των λιπαρών υλών συνήθως είναι γνωστές ως τάγγιση.

Τάγγιση χαρακτηρίζεται το φαινόμενο της οξείδωσης των λιπών και των ελαίων από
το οξυγόνο της ατμόσφαιρας. Με την τάγγιση έχουμε σχηματισμό υπεροξειδίων
λιπαρών οξέων, αλδεϋδών και κετονών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία
χαρακτηριστικής δυσάρεστης οσμής και γεύσης.
Το αλλοιωμένο προϊόν μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό στο δέρμα, αλλεργίες και
γενικά δυσάρεστες παρενέργειες.
Η τάγγιση πραγματοποιείται συνήθως σε ακόρεστα λιπαρά οξέα, που τα μόριά τους
διασπώνται στη θέση του διπλού δεσμού. Ωστόσο και τα κορεσμένα λιπαρά οξέα
μπορούν να οξειδωθούν.
Η ενεργοποίηση του μηχανισμού της τάγγισης γίνεται με:
 Τη θερμότητα
 Το φως
 Καταλυτικά δρώντων ιόντων, σιδήρου, χαλκού
Παράγοντες που προκαλούν την τάγγιση:
i. Οξυγόνο. Απαραίτητο για τη διάδοση της αλυσιδωτής αντίδρασης των
ελεύθερων ριζών.
ii. Θερμοκρασία. Με την άνοδο της θερμοκρασίας ο κίνδυνος για τάγγιση
μεγαλώνει γιατί αυξάνεται η ταχύτητα σχηματισμού των ελεύθερων ριζών.
iii. Φως και άλλες ακτινοβολίες
iv. Ιόντα μετάλλων, που εμφανίζουν περισσότερους από έναν αριθμούς
οξείδωσης, όπως εκείνα του χαλκού και του σιδήρου, καταλύουν ή και
αρχίζουν την τάγγιση.
v. Ταγγισμένες πρώτες ύλες
vi. Ελεύθερα λιπαρά οξέα
 19

vii. Υπεροξειδικές ενώσεις. Καταλύουν την αντίδραση της τάγγισης.

viii. Παράγοντες που βοηθούν το σχηματισμό ελεύθερων λιπαρών οξέων:
 Υγρασία
 Ισχυρά οξέα ή ισχυρές βάσεις
 Ένζυμα που προέρχονται από βακτηρίδια

40. Τι είναι τα αντιοξειδωτικά. Ποια η χρήση τους. Αναφέρατε παραδείγματα.

Απάντηση

Αντιοξειδωτικά λέγονται οι ουσίες εκείνες που προστίθενται στα λίπη και λάδια ή στα
καλλυντικά προϊόντα και επιδραδύνουν ή παρεμποδίζουν την οξείδωσή τους που
τελικά θα οδηγούσε στην αλλοίωση τους.
Στην κατηγορία των αντιοξειδωτικών περιλαμβάνονται και τα σ υ ν- ε ρ γ ι σ τ ι κ ά
που όταν χρησιμοποιηθούν μαζί με τα αντιοξειδωτικά αυξάνουν τη δράση τους.

41. Ποια τα γενικά χαρακτηριστικά των ιών;

Απάντηση

Οι ιοί είναι αποκλειστικά ενδοκυττάρια παράσιτα. Δε διαθέτουν κυτταρικό τοίχωμα,

ούτε κυτταρική μεμβράνη και δεν έχουν μεταβολικές λειτουργίες. Οι ιοί, για την
αναπαραγωγή τους, χρησιμοποιούν πολλές από τις μεταβολικές λειτουργίες του
ξενιστή και λίγα φάρμακα είναι αρκετά εκλεκτικά ώστε να εμποδίζουν τον
αναδιπλασιασμό του ιού χωρίς να βλάπτουν τον ξενιστή . Οι ιοί δεν επηρεάζονται
από τους αντιμικροβιακούς παράγοντες, χρησιμοποιούν διαδικασίες των κυττάρων
του ξενιστή για μεταβολισμό και αντιγραφή. Δεν έχουν την ικανότητα να παραμένουν
λανθάνοντες στον ξενιστή. Μερικοί ιοί διεισδύουν στο ΚΝΣ όπου φάρμακα κι
ανοσοκύτταρα συχνά αποκλείονται. Τέλος, οι ιοί έχουν την ικανότητα να αλλάζουν
γενετικά με το χρόνο.

Πολλαπλασιασμός ιών:
A. προσκόλληση ιού στους υποδοχείς του κυττάρου- ξενιστή.
B. είσοδος του λοιμογόνου παράγοντα στα κύτταρα του ξενιστή.
C. αποκάλυψη του λοιμογόνου παράγοντα κι έκθεση των νουκλεϊκών οξέων του ιού.
D. πολυμεράσες εξαρτώμενες από DNA, RNA καθώς και άλλα ένζυμα που
απαιτούνται για την έναρξη της αντιγραφής.
E. μεταγραφή του πατρικού γονιδίου.
F. μετάφραση του mRNA του ιού.
 20

G. ενσωμάτωση του γενετικού υλικού στο χρωμόσωμα του ξενιστή.

H. γλυκοζυλίωση και κατατεμαχισμός της πρωτεΐνης.
I. ανασχηματισμός ιού.
J. απελευθέρωση του ιού από τις κυτταρικές μεμβράνες.

42. Τι καλείται λοίμωξη και τι μόλυνση;

Απάντηση

Λοίμωξη: ονομάζεται η εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασμός ενός μικροβίου στο

μεγαλο-οργανισμό που ακολουθείται από διαταραχές της υγείας. Για να έχουμε
λοίμωξη απαραίτητα πρέπει να προηγηθεί μόλυνση.
Μόλυνση: είναι η είσοδος ενός παθογόνου μικροβίου του μεγαλο-οργανισμού ή η
απλή εναπόθεση του πάνω στο δέρμα και στους βλεννογόνους χωρίς την παρουσία
διαταραχών της υγείας.
43. Τι περιγράφουν οι διαδικασίες δειγματοληψίας;

Απάντηση

Μία χημική ανάλυση, όσο καλή και αν είναι, μπορεί να αποδειχθεί άχρηστη αν το
δείγμα δεν ανταποκρίνεται στην κατάσταση που είναι αντιπροσωπευτική του
συγκεκριμένου χώρου και χρόνου της δειγματοληψίας. Για το λόγο αυτό πρέπει να
λαμβάνονται μέτρα για τη σωστή δειγματοληψία, είτε πρόκειται για μεμονωμένο
δείγμα, είτε για σειρές δειγμάτων.
Κατεργασία δειγμάτων: Πριν τοστάδιο των αναλυτικών μετρήσεων απαιτείται
κατεργασία δειγμάτων π.χ. τα δείγματα νερών διηθούνται για να χωριστούν και να
συλλεχθούν τα αιωρούμενα στερεά. Αν η συγκέντρωση της ουσίας είναι μικρή, γίνεται
προσυγκέντρωση (συμπύκνωση, εκχύλιση, ιονανταλλαγή). Το είδος της κατεργασίας
καθορίζεται από τη (ρύση του δείγματος, την ουσία που προσδιορίζουμε και την
αναλυτική μέθοδο που χρησιμοποιούμε.
Προσδιορισμός παραμέτρων: Άλλωστε εύκολη και απλή, και άλλοτε μια
πολύπλοκη και δύσκολη διαδικασία. Π.χ. Ο προσδιορισμός της σκληρότητας στα
νερά είναι σχετικά απλός. Η επιλογή της μεθόδου προσδιορισμού μιας παραμέτρου
πραγματοποιείται ανάλογα με τη (ρύση και τη διαθέσιμη ποσότητα του δείγματος, τη
συγκέντρωση της προσδιοριζόμενης ουσίας, την απαιτούμενη ακρίβεια, την ύπαρξη
παρεμποδίσεων και το διαθέσιμο εργαστηριακό εξοπλισμό.
Αξιολόγηση αποτελεσμάτων: Περιλαμβάνει εκτίμηση των αναλυτικών
αποτελεσμάτων αφού έχουν γίνει τοξικολογικές και φαρμακολογικές μελέτες σε
πειραματόζωα προηγουμένως. Ακολουθεί έλεγχος του φακέλου και αξιολόγηση των
στοιχείων και στην περίπτωση τελικής θετικής κρίσης, χορηγείται πιστοποιητικό
επιστημονικής ανάπτυξης που αποτελεί ουσιαστικό βοηθητικό στοιχείο για την
έγκριση του προϊόντος στις διάφορες χώρες.

44. Τι ετικέτα φέρει μια εκρηκτική και μια διαβρωτική ουσία;

Απάντηση

Τις βασικές και ουσιώδεις πληροφορίες για ένα χημικό αντιδραστήριο, της αντλούμε
από την ετικέτα συσκευασίας του δοχείου. Η ετικέτα αυτή θα πρέπει να περιέχει:
 Πληροφορίες για το είδος του περιεχομένου (όνομα, χημικός τύπος)
 Πληροφορίες για τις ιδιότητες του περιεχομένου (χρώμα, φυσική κατάσταση,
σημείο βρασμού, σημείο τήξης, πυκνότητα κλπ.)
 Καθαρότητατητα του περιεχομένου
 Ποσότητα του περιεχομένου της συσκευασίας
 21

 Ποσότητα και ποιότητα προσμίξεων

 Προτεινόμενη χρήση
 Χαρακτηρισμό επικινδυνότητας και ασφάλειας
 Τίτλο ή επωνυμία της εταιρείας παραγωγής καθώς και στοιχεία επικοινωνίας
(διεύθυνση, τηλέφωνο, fax, πόλη και χώρα παραγωγής)
 Δευτερεύουσες οδηγίες που πρέπει να αναφερθούν και αφορούν το περιεχόμενο
 Σύμβολα, διεθνώς αποδεκτά, για την επικινδυνότητα του περιεχομένου, που για
μια εκρηκτική ουσία είναι η εικόνα μιας έκρηξης όπως φαίνεται παρακάτω, ενώ
για μια διαβρωτική ουσία είναι η εικόνα διάβρωσης μιας επιφάνειας και ενός
χεριού από μια ουσία, όπως φαίνεται παρακάτω.

Εικόνα 1. Εκρηκτική Εικόνα 2. Διαβρωτική

ουσία ουσία

45. Περιγράψτε τη μέθοδο μέτρησης μεγέθους σωματιδίων με αναλυτικά

κόσκινα.

Απάντηση

Η κοσκίνιση είναι η απλούστερη και συνηθέστερη μέθοδος ανάλυσης και κατανομής

μεγέθους σωματιδίων για στερεά μεγέθους σωματιδίων μεγαλύτερων από 500 μm.
Για να επιτευχθεί μία τέτοια διαδικασία χρησιμοποιείται μία σειρά από αναλυτικά
κόσκινα με διαφορετικό μέγεθος βροχίδων (οπών).
Ο αριθμός των κόσκινων καθώς και το μέγεθος των οπών των κόσκινων που θα
χρησιμοποιηθούν εξαρτώνται από το είδος της πρώτης ύλης, τον αριθμό των
κοκκομετρικών κλασμάτων που θέλουμε να παραλάβουμε και το μέγεθος των κόκκων
του τελικού κλάσματος.
Η διαδικασία λέγεται και Κοκκομετρική ανάλυση. Πραγματοποιείται με τη δημιουργία
μιας συστοιχίας κατακόρυφων κόσκινων με μεταβαλλόμενο άνοιγμα (μεγάλο άνοιγμα
στο επάνω κόσκινο της συστοιχίας και διαρκώς μικρότερο καθώς κατεβαίνουμε προς
τα κάτω) η οποία τροφοδοτείται από το προς
κατεργασία μίγμα στο επάνω μέρος. Ο διαχωρισμός
διευκολύνεται με την εφαρμογή δόνησης στη βάση
της συστοιχίας για συγκεκριμένο χρόνο. Η διαδικασία
αυτή του κοσκινίσματος, γίνεται με ειδικές μηχανές
κοσκινίσματος (sieve shaker). Επίσης μπορεί να γίνει
με τα χέρια με τη χρήση διαδοχικών κοσκίνων.
Το % ποσοστό του υλικού που παραμένει σε κάθε
κόσκινο κατά την διαδικασία κοσκινίσματος ενός
στερεού ονομάζεται κοκκομετρικό κλάσμα. Ένα
κοκκομετρικό κλάσμα συμβολίζεται με ένα ζευγάρι
αριθμών α και β. Το α είναι το άνοιγμα του τελευταίου
κόσκινου από το οποίο πέρασε το κοκκομετρικό
κλάσμα και β είναι το άνοιγμα του κόσκινου στο οποίο
παρέμεινε το κοκκομετρικό κλάσμα. Συνήθως, το
κάθε κοκκομετρικό κλάσμα γράφεται ως -α+β mm ή
α/β mm.
Τέλος, τα κόσκινα ζυγίζονται με το κλάσμα της στερεής ουσίας που περιέχουν.
Εφόσον γνωρίζουμε το μέγεθος του ανοίγματος σε κάθε κόσκινο, υπολογίζουμε το
αντιπροσωπευτικό μέσο μέγεθος των σωματιδίων σε κάθε κλάσμα που λαμβάνεται.
 22

46. Περιγράψτε τη μέθοδο μέτρησης μεγέθους σωματιδίων με τη βοήθεια της

καθίζησης. (Που βασίζεται, μαθηματική σχέση και επεξήγηση μεγεθών που
περιέχονται σε αυτήν).

Απάντηση

Η καθίζηση αποτελεί μέθοδο διαχωρισμού στερεών από ένα υγρό. Βασίζεται στην
κίνηση των τεμαχιδίων ενός στερεού προς τον πυθμένα ενός κυλίνδρου είτε λόγω του
βάρους τους είτε λόγω της εφαρμογής εξωτερικά επιβαλλόμενου πεδίου με τη
βοήθεια φυγοκέντρισης.
Η καθίζηση εκφράζεται από τον νόμο του Stokes, που περιγράφει την κίνηση
τεμαχιδίων σε υγρό, με την προϋπόθεση ότι η ροή είναι γραμμική και ότι δεν
υπάρχουν αλληλεπιδράσεις μεταξύ των τεμαχιδίων. Από το νόμο του Stokes
βρίσκεται ότι η διάμετρος ενός σωματιδίου που κατακάθεται μέσα σε ρευστό με
σταθερή ταχύτητα είναι:

Όπου:
dsph = διάμετρος σφαίρας (m)
n = ιξώδες υγρού Mονάδες :Kg/m.s ( 1 Poise = 1 g /cm.s )
ρs = πυκνότητα σφαίρας,(Kg/m3)
ρf = πυκνότητα υγρού,(Kg/m3)
g = επιτάχυνση της βαρύτητας, (m/s2)
χ/t = v = ταχύτητα καθίζησης (πτώσης) (m/s)

47. Τι είναι το πορώδες κόνεων και σωματιδίων και με ποιους τρόπους

εκφράζεται.
Απάντηση

Ένα πορώδες υλικό περιέχει ένα περίπλοκο δικτύωμα εσωτερικά συνδεόμενων

πόρων και διόδων, η διατομή των οποίων διαφέρει πολύ. Στην επιφάνεια βρίσκονται
τα στόμια των πόρων διαφόρων μεγεθών.
Χαρακτηριστικό μέγεθος αυτών των σωματιδίων είναι το πορώδες ε, που είναι το
ποσοστό επί της εκατό (%) του όγκου του στερεού που καταλαμβάνουν οι πόροι.
Ένα σωματίδιο π.χ. με πορώδες ε=0,45 σημαίνει ότι το 45% του όγκου του το
καταλαμβάνουν οι πόροι (αέρας) και το υπόλοιπο 1-ε=0,55 ή 55% είναι στερεό.

48. Πώς εκφράζεται η υγρασία μιας φαρμακευτικής ουσίας;

Απάντηση

Ο προσδιορισμός της υγρασίας με τη θερμική μέθοδο γίνεται σε ειδική συσκευή και

υπολογίζεται η εκατοστιαία απώλεια βάρους (% Α.Β.) από την εξίσωση:

Όπου Βδ = αρχικό βάρος δείγματος,

Βξ = βάρος ξηρού δείγματος.
 23

49. Δώσατε τον ορισμό του καλλυντικού προϊόντος σύμφωνα με την

Ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Απάντηση

Ως καλλυντικό προϊόν ορίζεται κάθε ουσία ή παρασκεύασμα που προορίζεται να

έρθει σε επαφή με τα εξωτερικά μέρη του ανθρώπινου σώματος ή με τα δόντια και
τους βλεννογόνους της στοματικής κοιλότητας με μοναδικό ή κύριο σκοπό: α) τον
καθαρισμό, β) τον αρωματισμό, γ) τη μεταβολή της εμφάνισης, δ) τη διόρθωση των
σωματικών οσμών, ε) την προστασία, στ) τη διατήρηση του σώματος σε καλή
κατάσταση.

50. Ποιες είναι οι αναγκαίες ενδείξεις της συσκευασίας ενός καλλυντικού

προϊόντος;
Απάντηση

i. Ο κατασκευαστής ή οι υπεύθυνοι προώθησης του προϊόντος

ii. Το περιεχόμενο (κατά βάρος ή κατά όγκο) και o χρόνος συσκευασίας
iii. Η ημερομηνία ελάχιστης διάρκειας (μόνο όταν η διάρκεια ζωής στο ράφι είναι
μικρότερη από 30 μήνες)
iv. Συγκεκριμένες προφυλάξεις κατά τη χρήση
v. Ο αριθμός της παρτίδας παραγωγής (Batch number)
vi. Η λειτουργία του προϊόντος, εκτός αν είναι προφανής από την παρουσίαση του
vii. Λίστα συστατικών με φθίνουσα σειρά βάση του βάρους κατά το χρόνο που
προστίθενται στο παρασκεύασμα
viii. Τα συστατικά των οποίων η συγκέντρωση είναι κατώτερη από 1% μπορούν να
αναγράφονται χωρίς να τηρείται μια σειρά
ix. Οι αρωματικές συνθέσεις και οι πρώτες ύλες τους σημειώνονται με τη λέξη
«άρωμα»
x. Οι χρωστικές ουσίες μπορούν να αναγραφούν χωρίς σειρά μετά τα άλλα
συστατικά σύμφωνα με τον κωδικό χρώματος ή την ονομασία του.

51. Πότε είναι απαραίτητο να αναγράφεται η ημερομηνία λήξης σε ένα

καλλυντικό προϊόν;

Απάντηση

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή και επομένως και την Ελληνική Νομοθεσία, η αναγραφή
της ημερομηνίας λήξης ενός καλλυντικού προϊόντος είναι υποχρεωτική μόνο όταν το
προϊόν έχει διάρκεια ζωής μικρότερη των 30 μηνών. Όταν όμως το προϊόν έχει
διάρκεια ζωής άνω των 30 μηνών δεν είναι υποχρεωτική η αναγραφή της
ημερομηνίας λήξης, αλλά είναι υποχρεωτική η αναγραφή του P.A.O. (Period After
Opening), δηλαδή η διάρκεια ζωής του προϊόντος σε μήνες, αφού ανοιχθεί το προϊόν
από τον καταναλωτή.

52. Αναφέρατε τα κύρια χαρακτηριστικά των καλλυντικών προϊόντων.

Απάντηση

A. Να μαλακώσουν την επιδερμίδα.

 24

B. Να προστατεύουν από το κρύο, τον άνεμο, τον ήλιο,

C. Να βοηθούν στη διατήρηση της οξύτητας του δέρματος.
D. Να αναζωογονούν το δέρμα.
E. Να προλαμβάνουν τις ρυτίδες.
F. Να προλαμβάνουν τη χαλάρωση.
G. Να καλύπτουν τις ατέλειες του δέρματος.

53. Ποιες είναι οι συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη μυκήτων στα
καλλυντικά;

Απάντηση

 Έχουν άριστη θερμοκρασία πολλαπλασιασμού με χαμηλότερη τιμή τους 22°-25°C

και μέγιστη τιμή τους 35-47°C.(θερμοκρασία περιβάλλοντος)
 Το άριστο ρΗ καλλιέργειας είναι μεταξύ 4-4,5 αλλά και χαμηλότερο έως 2,2. Σε
αλκαλικό περιβάλλον είναι ευπαθείς.
 Η ενεργός υγρασία κυμαίνεται από 0,62-0,94ανάλογα με τα θρεπτικά συστατικά,
το ρΗ, τη θερμοκρασία και την παρουσία ή όχι οξυγόνου.

54. Ποιες αλλοιώσεις και ασθένειες προκαλούν οι κάντιτες σε ένα προϊόν;

Απάντηση

Κάντιντες. Η παλαιά τους ονομασία ήταν Monilia. Οι κάντιντες τοποθετούνται

καλύτερα στην ομάδα των ζυμοειδών μυκήτων. Αυτές αναπαράγονται με εκβλάστηση
και μερικές φορές σχηματίζουν μικρές υφές. Είδη απ’ αυτό το γένος ανευρίσκονται
στα καλλυντικά προιόντα και αυτό είναι σπουδαίο γιατί οι κάντιντες είναι παθογόνες
για τον άνθρωπο. Το κυριότερο είδος είναι η Candida albicans που ζει στο στόμα και
στο έντερο του ανθρώπου και των ζώων. Όταν για οποιοδήποτε λόγο ελαττωθεί η
αντίσταση του οργανισμού ή όταν καταστοφούν τα κοινά μικρόβια των βλενογόννων
από υπερβολική χρήση αντιβιοτικών, τότε η Candida γίνεται παθογόνος και μπορεί
να προκαλέσει ασθένειες που λέγονται γενικά καντιντιάσεις ή μονιλιάσεις. Οι πιο
σπουδαίες απαυτές είναι η στοματίτιδα, η κολπίτιδα, η καντίαση του δέρματος και των
νυχιών, η σηψαιμία, οι βρογχοπνευμονικές φλεγμονές κ.λ.π.
Η παρουσία μυκήτων στα καλλυντικά προϊόν μπορεί να ανιχνευθεί εύκολα. Συχνά οι
μικροοργανισμοί αυτού του τύπου αναπτύσσονται στην επιφάνεια του προιόντος ή
στα τοιχώματα και στο παρέμβυσμα του περιέκτη του.

55. Περιγράψτε τη μέθοδο προσδιορισμού υγρασίας Karl Fischer. Ποια τα

πλεονεκτήματά της;

Απάντηση

Μία από τις χημικές μεθόδους προσδιορισμού του νερού (υγρασίας) είναι και η
μέθοδος KarlFischer.
Η μέθοδος αυτή είναι απαραίτητη όταν το ποσοστό υγρασίας είναι πολύ μικρό.
Ο KarlFischer χρησιμοποίησε διάλυμα ιωδίου και διοξειδίου του θείου σε μίγμα
άνυδρης μεθανόλης και πυριδίνης.
Η πυριδίνη πρέπει να είναι σε περίσσεια (συνήθως J2: S02: C5H5N - 1:3:10) γιατί
εκτός από της ιδιότητας της ως διαλύτης δεσμεύει, σαν βάση τα σχηματιζόμενα οξέα
και βοηθάει στην ποσοτική μετατόπιση της αντίδρασης προς τα δεξιά. Έτσι έχουμε
την αντίδραση:
 25

Ι2+ SΟ2 + 3C5H5N + Η2Ο -> 2C5H5N.HΙ + C5H5N.SΟ2

Σήμερα στο αντιδραστήριο Fischer αντί μεθανόλης βάζουμε καθαρή
μεθυλοκελλουόλβη (μονομεθυλαιθέρας της αιθυλενογλυκόλης) γιατί η μεθανόλη
αντιδρά με το σύμπλοκο πυριδίνης - τριοξειδίου του θείου. Έτσι εξασφαλίζεται
σταθερότητα του αντιδραστηρίου, στεγανότητα της στρόφιγγας της προχοΐδας και
πλεονεκτεί σε δείγματα που περιέχονται καρβονυλικές ενώσεις.
Το τέλος της ογκομέτρησης αναγνωρίζεται από την αλλαγή του χρώματος του
τιτλοδοτούμενου διαλύματος ή μίγματος που γίνεται καστανό, από την περίσσεια του
J2 του αντιδραστηρίου KarlFischer.

56. Να δώσετε τον ορισμό του γαλακτώματος.

Απάντηση

Φαρμακευτικά γαλακτώματα. Τα γαλακτώματα είναι ετερογενή συστήματα

διασποράς δύο τουλάχιστον υγρών που δεν αναμιγνύονται μεταξύ τους. Το ένα από
τα υγρά αυτά βρίσκεται πλήρως διασπαρμένο στο άλλο με μορφή σταγονιδίων που οι
διάμετροί τους είναι κατά κανόνα μεγαλύτερες από 0,1μ. τέτοια συστήματα
διασποράς έχουν ελάχιστη σταθερότητα η οποία μπορεί να αυξηθεί με την πρόσθεση
στο σύστημα γαλακτωματοποιητικών ουσιών.
Στα γαλακτώματα το ένα υγρό είναι ουσιαστικά πολικό και ονομάζεται υδατική φάση,
ενώ το άλλο είναι σχετικά μη πολικό και ονομάζεται ελαιώδης φάση. Όταν η ελαιώδης
φάση διασπείρεται στην υδατική φάση το σύστημα χαρακτηρίζεται ως έλαιο σε ύδωρ
(Ε/Υ) γαλάκτωμα, ενώ όταν η υδατική φάση διασπείρεται στην ελαιώδη φάση το
σύστημα χαρακτηρίζεται ως ύδωρ σε έλαιο (Υ/Ε) γαλάκτωμα. Εκτός από τους δύο
αυτούς απλούς τύπους γαλακτωμάτων στη φαρμακευτική συναντιούνται και
πολλαπλού τύπου γαλακτώματα, όπως π.χ., ύδωρ σε έλαιο σε ύδωρ (Υ/Ε/Υ)
γαλακτώματα.
Τα Ε/Υ φαρμακευτικά γαλακτώματα χρησιμοποιούνται για τη χορήγηση από το στόμα
αδιάλυτων στο νερό υγρών , ιδιαίτερα όταν τα υγρά αυτά είναι δύσοσμα. Τα
γαλακτώματα χρησιμοποιούνται επίσης, για ενδοφλέβιες εγχύσεις φαρμακευτικών
ουσιών, οι οποίες δεν μπορούν να αφομοιωθούν από τον ασθενή όταν χορηγούνται
από το στόμα. η ευρεία όμως χρησιμοποίηση της γαλακτωματοποίησης βρίσκεται
στην παρασκευή φαρμακευτικών και καλλυντικών προϊόντων για εξωτερική
εφαρμογή.

57. Τι είναι οι γαλακτωματοποιητές και σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται.

Απάντηση

Οι γαλακτωματοποιητές είναι ουσίες που έχουν την ιδιότητα να σχηματίζουν σταθερά

γαλακτώματα.
Χωρίζονται σε τρεις κύριες κατηγορίες:
A. Επιφανειοδραστικές ουσίες
B. Υδρόφιλα κολλοειδή
C. Λεπτά διαμερισμένα σωματίδια στερεών ουσιών
Οι γαλακτωματοποιητές που ανήκουν στην πρώτη κατηγορία διακρίνονται με τη
σειρά τους σε δύο υποκατηγορίες, δηλαδή σε ιονικούς και μη ιονικούς ανάλογα με το
αν διίστανται ή όχι σε ιόντα όταν διαλυθούν στο νερό.
Οι ιονικοί διακρίνονται περαιτέρω σε ανιονικούς, κατιονικούς και αμφολύτες.
Οι μη ιονικοί διακρίνονται και αυτοί περαιτέρω σε λιπόφιλους μη ιονικούς (πχ. spans)
και σε υδρόφιλους μη ιονικούς (πχ. tweens).
 26

Οι γαλακτωματοποιητές της δεύτερης κατηγορίας μπορεί να είναι φυσικής

προέλευσης (πχ. xanthan gum, κυτταρίνη και παράγωγά της) ή χημικής (συνθετικής)
προέλευσης (πχ. τα διάφορα carbopol)

58. Τι είναι η HLB και ποια η χρησιμότητα της;

Απάντηση

Το σύστημα HLB στην ταξινόμηση και εφαρμογή τασενεργών ουσιών. Οι

τασενεργές ουσίες είναι κατά κανόνα αμφίφιλες ουσίες με ισοζυγισμένες υδρόφιλες
και λιπόφιλες ιδιότητες. Αυτή ακριβώς η ισοζυγία υδροφιλία-λιποφιλία (Hydrophilic-
LipophilicBalance) αποτελεί το βασικό κριτήριο για την ταξινόμησή τους στο σύστημα
HLB. Στο σύστημα αυτό κάθε τασενεργός ουσία έχει μια τιμή HLB μεταξύ του 0 και
του 20, η οποία χαρακτηρίζει την υδροφιλία της σε σχέση με τη λιποφιλία της. Μια
τασενεργός ουσία 100% υδρόφιλη χαρακτηρίζεται με την τιμή 20, ενώ μια άλλη 100%
λιπόφιλη με την τιμή 0. Η τιμή HLB μιας τασενεργού ουσίας υπολογίζεται εμπειρικά
από τη σχέση HLB= 20 (1- Mo/M)
όπου Μο είναι το βάρος του λιπόφιλου τμήματος του μορίου της τασενεργού και Μ το
μοριακό της βάρος.
Ένα από τα πλεονεκτήματα του συστήματος είναι ότι δίνει τη δυνατότητα να
παρασκευαστεί τασενεργός ουσία με επιθυμητή τιμή HLB. Αυτό επιτυγχάνεται με την
ανάμιξη δύο γνωστής τιμής HLB τασενεργών ουσιών. Από την τιμή HLB και την
ποσότητα κάθε μιας από τις αναμειγνυόμενες τασενεργές ουσίες καθορίζεται η τιμή
HLB του μίγματος αυτών. Αυτή υπολογίζεται από τη σχέση

HLBA· WA+ HLBB· WB

HLBAB=
WA + WB

Όπου HLBABείναι η τιμή HLB του μίγματος των τασενεργών ουσιών

HLBAείναι η τιμή HLB της τασενεργού ουσίας Α
HLBBείναι η τιμή HLB της τασενεργού ουσίας Β
WA ,WB είναι τα βάρη των τασενεργών ουσιών Α και Β.
Η τιμή της HLB μιας τασενεργού ουσίας καθορίζει την καταλληλότητα της για κάποια
χρήση. Αν και τα όρια των τιμών HLB για κάποια εφαρμογή των τασενεργών ουσιών
δεν είναι απόλυτα μπορούμε να πούμε ότι:
Τασενεργές ουσίες με τιμή HLB μεταξύ 2 και 6 χρησιμοποιούνται για την παρασκευή
γαλακτωμάτων του τύπου Υ/Ε.
Τασενεργές ουσίες με τιμή HLB μεταξύ 8 και 18 χρησιμοποιούνται για την παρασκευή
γαλακτωμάτων του τύπου Ε/Υ.
Τασενεργές ουσίες με τιμή HLB μεταξύ 7 και 9 χρησιμοποιούνται για τη διευκόλυνση
της διαβροχής των υλικών. Οι τασενεργές αυτές ουσίες όταν προστίθεται στο νερό,
ελαττώνουν τη γωνιά συνεπαφής με αποτέλεσμα το νερό να εισχωρεί βαθύτερα
στους πόρους των υλικών και να τα διαβρέχει καλύτερα.
Τασενεργές ουσίες με τιμή HLB μεταξύ 13 και 15 χρησιμοποιούνται για
απορρυπαντικά. Αυτά όταν διαλύονται στο νερό με διάφορους μηχανισμούς, όπως
διαβροχής, αιωρηματοποίησης, γαλακτωματοποίησης, διάλυσης ή ακόμη και
αφρισμού, απομακρύνουν από τις επιφάνειες τα ξένα υλικά.
Τασενεργές ουσίες με τιμή HLB μεταξύ 15 και 20 όταν προστίθενται σε ένα
διαλυματοποιητή αυξάνουν τη διαλυματοποίηση των αδιάλυτων ή μικρής
διαλυτότητας υλικών.
 27

59. Περιγράψτε με συντομία τις μακροσκοπικές μεθόδους προσδιορισμού του

τύπου του γαλακτώματος.

Απάντηση

A. Αν ρίξουμε μια σταγόνα γαλάκτωμα στο νερό και διαλυθεί, τότε έχουμε
γαλάκτωμα o/w, εάν δεν διαλυθεί, τότε έχουμε γαλάκτωμα w/o.
B. Αν το γαλάκτωμα απομακρυνθεί εύκολα από το δέρμα με νερό, τότε έχουμε
γαλάκτωμα o/w.
C. Αν το γαλάκτωμα αραιώνεται εύκολα με νερό, τότε έχουμε γαλάκτωμα o/w.
D. Χρωματίζοντας με την ερυθρή χρωστική Σουδάν III: η χρωστική αυτή διαλύεται
μόνο στη λυπαρή φάση.
E. Μετρώντας τη μεταβολή της αγωγιμότητας του γαλακτώματος με την προσθήκη
μικρής ποσότητας NaCl: εάν έχουμε αύξηση της αγωγιμότητας, τότε έχουμε
γαλάκτωμα o/w.

60. Περιγράψτε με συντομία τις μεθόδους προσδιορισμού του τύπου του

γαλακτώματος.

Απάντηση

A. Αν ρίξουμε μια σταγόνα γαλάκτωμα στο νερό και διαλυθεί, τότε έχουμε
γαλάκτωμα o/w, εάν δεν διαλυθεί, τότε έχουμε γαλάκτωμα w/o.
B. Αν το γαλάκτωμα απομακρυνθεί εύκολα από το δέρμα με νερό, τότε έχουμε
γαλάκτωμα o/w.
C. Αν το γαλάκτωμα αραιώνεται εύκολα με νερό, τότε έχουμε γαλάκτωμα o/w.
D. Χρωματίζοντας με την ερυθρή χρωστική Σουδάν III: η χρωστική αυτή διαλύεται
μόνο στη λυπαρή φάση.
E. Μετρώντας τη μεταβολή της αγωγιμότητας του γαλακτώματος με την προσθήκη
μικρής ποσότητας NaCl: εάν έχουμε αύξηση της αγωγιμότητας, τότε έχουμε
γαλάκτωμα o/w.

61. Από ποιους παράγοντες εξαρτάται ο τύπος ενός γαλακτώματος;

Απάντηση

Ο τύπος του προκύπτοντος γαλακτώματος εξαρτάται από τα σχετικά ποσά των δυο
μη αναμείξιμων φάσεων. Αν θεωρηθεί ότι τα διεσπαρμένα μικροσταγονίδια
είναι σφαίρες ίσης διαμέτρου, απλή γεωμετρία δείχνει ότι το μέγιστο κατ' όγκο κλάσμα
της διεσπαρμένης φάσης είναι 74,02%. Άρα η φάση με κατ’ όγκον μεγαλύτερο του
75% περίπου, είναι η εξωτερική φάση.
Συνεπώς για τη δημιουργία ενός O/W (oil in water) γαλακτώματος, πρέπει το νερό να
έχει κατ' όγκον κλάσμα μεγαλύτερο του 75%, περίπου.
Η χημική δομή του τασιενεργού γαλακτωματοποιητή παίζει καθοριστικό ρόλο στον
τύπο του γαλακτώματος που παράγεται. Οι αλκαλικοί πχ. σάπωνες οδηγούν σε
γαλακτώματα_τυπου Q/W, τρισθενών μετάλλων οδηγούν σε γαλακτώματα τύπου
W/Q.
Γενικά, ισχύει και ο κανόνας: το υγρό στο οποίο η τασιενεργός ουσία είναι
περισσότερο διαλυτή, είναι συνήθως η εξωτερική συνεχής φάση.

62. Περιγράψτε τη συντηρητική δράση του βενζοϊκού οξέος και των αλάτων
του.
 28

Απάντηση

Το βενζοϊκό οξύ (Ε210) υπάρχει στα περισσότερα φρούτα και ιδιαίτερα στα μούρα.
Χρησιμοποιείται ως συντηρητικό έναντι των βακτηρίων και της μούχλας σε όξινα
προϊόντα. Δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό έναντι των μυκήτων και καθόλου
αποτελεσματικά σε προϊόντα με pH μεγαλύτερο από 5 (ελαφρώς όξινα ή ουδέτερα).
Το βενζοϊκό οξύ χρησιμοποιούνται ευρέως σε όξινα και ελαφρώς όξινα προϊόντα,
όπως τυριά, τσίχλες, είδη ζαχαροπλαστικής, γαλακτοκομικά ψυγείου και
υποκατάστατα ζάχαρης, στις βαρελίσιες μπίρες , στα οινοπνευματώδη ποτά χαμηλής
περιεκτικότητας σε αλκοόλ , κλπ. Ακόμα χρησιμοποιείται σε καλλυντικά, ως
αντισηπτικό σε πολλά φαρμακευτικά είδη κατά του βήχα και κατά της μούχλας σε
αλοιφές. Ανώτατο όριο καθημερινής λήψης: Μέχρι 5 mg / kg σωματικού βάρους. Στις
συγκεντρώσεις που χρησιμοποιείται δεν έχουν εμφανιστεί παρενέργειες. Σε
ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να βοηθήσει την απελευθέρωση ισταμίνης με
αποτέλεσμα την εμφάνιση ψευδοαλλεργικών αντιδράσεων, άσθμα, ασθένειες του
δέρματος, καθυστέρηση της ανάπτυξης, νευρολογικές διαταραχές,
υπερδραστηριότητα σε παιδιά.
άλατα
Βενζοικό νάτριο – (Ε211) , Βενζοικό κάλιο – (Ε212)
Συνήθως όμως προτιμάται το βενζοϊκό νάτριο λόγω της μεγαλύτερης διαλυτότητας
του στο νερό σε σχέση με το βενζοϊκό οξύ. Είναι άλας του βενζοϊκού οξέος με νάτριο
και παρασκευάζεται συνθετικά. Η συντηρητική του δράση στηρίζεται στο γεγονός ότι
περιορίζει το οξυγόνο που χρειάζονται οι μικροοργανισμοί για να αναπτυχθούν.
Παρουσιάζει αντιμικροβιακή δράση, η οποία εξαρτάται από την τιμή του pH του
τροφίμου στο οποίο προστίθεται. Η δράση αυτή είναι πιο έντονη σε όξινο pΗ (σε
τρόφιμα με pH από 2,3 – 4,0) παρά σε ουδέτερο.Το προστιθέμενο ποσό βενζοϊκού
νατρίου εξαρτάται, εκτός από το pH, και από το συνολικό μικροβιακό φορτίο του
τροφίμου και την θερμοκρασία. Σε τρόφιμα που διατηρούνται υπό ψύξη, τα
απαιτούμενα ποσά βενζοϊκού νατρίου είναι μικρά. Μικρότερες είναι και οι ποσότητες
του όσο πιο όξινο είναι ένα τρόφιμο. Η αυξημένη ποσότητα βενζοϊκού νατρίου σε ένα
τρόφιμο εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία των καταναλωτών.

63. Τι ορίζεται ως COD και τι ως BOD;

Απάντηση

Χημικά απαιτούμενο οξυγόνο (Chemical Oxygen Demand – COD) είναι η ποσότητα

του οξυγόνου που απαιτείται για την οξείδωση των οργανικών ουσιών με τη βοήθεια
κάποιου ισχυρού οξειδωτικού μέσου, όπως το διχρωμικό κάλιο (K2Cr2O7) ή το
υπερμαγγανικό κάλιο (KMnO4), με καταλύτη θειικό άργυρο (Ag2SO4) παρουσία όξινου
περιβάλλοντος.
Το βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο (Biochemical Oxygen Demand – BOD) είναι η
ποσότητα του οξυγόνου που απαιτείται για την οξείδωση (βιοχημική αποικοδόμηση)
των οργανικών ουσιών των αποβλήτων από αερόβιους μικροοργανισμούς. Είναι ο
παραδοσιακός και πιο ευρέως χρησιμοποιούμενος έλεγχος για τον προσδιορισμό της
συγκέντρωσης οργανικής ύλης σε δείγματα νερών. Αποτελεί μάλιστα το μέτρο
ρύπανσης των λυμάτων.
Όσο μεγαλύτερα είναι τα BOD και COD, τόσο επιβαρυμένο είναι το απόβλητο και
τόσο μεγαλύτερο πρόβλημα θα δημιουργήσει η απόρριψη του αποβλήτου.

64. Περιγράψτε την αρχή προσδιορισμού COD.

Απάντηση
 29

Η χημική απαίτηση οξυγόνου ή το χημικά απαιτούμενο οξυγόνο (Chemical Oxygen

Demand, COD) είναι η ποσότητα του οξυγόνου που καταναλώνεται για τη χημική
οξείδωση των οργανικών ενώσεων που περιέχονται στα απόβλητα.
Αρχή προσδιορισμού COD:
Η μέθοδος χημικού προσδιορισμού του COD περιλαμβάνει τη θέρμανση του
δείγματος, με ταυτόχρονη συμπύκνωση των παραγόμενων ατμών, παρουσία
γνωστής ποσότητας του οξειδωτικού μέσου σε ισχυρά όξινο περιβάλλον.
Από την κατανάλωση του οξειδωτικού μέσου που απαιτείται για την οξείδωση της
οργανικής ύλης προσδιορίζεται το COD. Η οξείδωση γίνεται συνήθως με διχρωμικό
κάλιο (K2Cr207) και τα αποτελέσματα εκφράζονται σε mg Ο2/L νερού.
 Το COD δεν διακρίνει μεταξύ βιολογικά αποικοδομήσιμης και βιολογικά αδρανούς
ύλης.
 Δεν παρέχει πληροφορίες για το ρυθμό της βιοαποικοδόμησης.
 Είναι όμως ιδιαίτερα χρήσιμη μέτρηση, καθώς γίνεται σε σύντομο χρονικό
διάστημα (η διάρκεια μέτρησης είναι 3 ώρες) και μπορεί, με κατάλληλη
βαθμονόμηση, να παρέχει ένδειξη του BOD.

65. Περιγράψτε την αρχή προσδιορισμού BOD.

Απάντηση

Βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο - BOD (Biochemical Oxygen Demand) Είναι η

ποσότητα οξυγόνου που απαιτείται για την οξείδωση (βιοχημική αποικοδόμηση) των
οργανικών ουσιών των αποβλήτων από αερόβιους μικροοργανισμούς.
Η οξείδωση αποδίδεται με τη σχέση (1) και ολοκληρώνεται πρακτικά σε 20 ημέρες.
Στην περίπτωση αυτή, η συνολικά απαιτούμενη ποσότητα οξυγόνου καλείται ολικό
BOD.
Στην πράξη χρησιμοποιείται, συνήθως, η απαιτούμενη ποσότητα οξυγόνου από τους
μικροοργανισμούς κατά τις πρώτες πέντε ημέρες σε θερμοκρασία 20°C.
Η τιμή αυτή, που καλείται βιοχημικώς απαιτούμενο οξυγόνο πέντε ημερών ή
BOD5, αντιπροσωπεύει το 60-70% περίπου του ολικού BOD και εκφράζεται
 ως συγκέντρωση (mg/L) ή
 ως φορτίο (g ή kg ή tn/ημέρα).
Η οξείδωση των οργανικών ουσιών γίνεται σε δύο στάδια.
Στο πρώτο στάδιο αποικοδομούνται, κυρίως, οι ενώσεις του άνθρακα.
Οργανικές ενώσεις + 02 + θρεπτικά + μικροοργανισμοί → C02 + ΝΗ3 + Η20 + νέοι
μικροοργανισμοί (1)
Το οξυγόνο που απαιτείται για την οξείδωση των ενώσεων του άνθρακα, ονομάζεται
CBOD (Carbonaceous BOD) και παριστάνεται στην εικόνα.
 30

Στο δεύτερο στάδιο, το οποίο αρχίζει περίπου την 5η ημέρα (στους 20 °C),
οξειδώνονται (νιτροποίηση) οι αζωτούχες ενώσεις (κυρίως αμμωνία, η οποία
παράγεται από την υδρόλυση των πρωτεϊνών), που έχουν απομείνει μαζί με
υπολείμματα του άνθρακα (πλήρης διάρκεια νιτροποίησης 3 μήνες).
ΝΗ3 + 202 → ΗΝ03 + Η20 (2)
Το οξυγόνο που απαιτείται για την οξείδωση της αμμωνίας σε νιτρικό οξύ, ονομάζεται
NBOD (Nitrogenous BOD) και παριστάνεται στην εικόνα.
Η μεταβολή της θερμοκρασίας επηρεάζει τόσο την τιμή του ολικού BOD, όσο και το
ρυθμό της αντίδρασης.
Υπάρχουν δύο κύριες μέθοδοι μέτρησης του BOD ενός διαλύματος.
A. Η κλασσική Μέθοδος των Αραιώσεων
B. Η Μανομετρική Μέθοδος

66. Ποια απορρίμματα χαρακτηρίζονται ως ειδικά απορρίμματα; Τι γνωρίζετε

για τις μεθόδους διάθεσης των ειδικών απορριμμάτων;

Απάντηση

Υπάρχουν απορρίμματα τα οποία απαιτούν ειδική διαχείριση, κυρίως λόγω της

προέλευσης τους, καθώς και της εν δυνάμει επικινδυνότητας τους. Για παράδειγμα,
απορρίμματα από νοσοκομεία, χημικές ή μεταποιητικές βιομηχανίες,
φαρμακοβιομηχανίες, ελαιοτριβεία κ.α.
Για τα συγκεκριμένα απορρίμματα, πέρα από την μέριμνα για ελαχιστοποίηση της
ποσότητας τους στην πηγή, υπάρχει η προτεραιότητα για επεξεργασία τους,
προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθούν ή αξιοποιηθούν με ανάκτηση, ανακύκλωση,
ή οποιαδήποτε άλλη διαδικασία που έχει ως στόχο την παραγωγή πρώτων υλών και
ενέργειας.
Στην περίπτωση που δεν είναι εφικτή η αξιοποίηση των Ε.Α., αυτά πρέπει να
υπόκεινται σε επεξεργασία προκειμένου να γίνει ασφαλής η τελική τους διάθεση.
Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με διάφορους τρόπους όπως:
 Μετατροπή των επικίνδυνων συστατικών των αποβλήτων σε άλλες ουσίες οι
οποίες αν και επικίνδυνες μπορούν να υποστούν ευκολότερα περαιτέρω
επεξεργασία.
 Μετατροπή των Ε.Α. σε μορφές τέτοιες, ώστε να εμποδίζεται ή τουλάχιστον να
μειώνεται η απελευθέρωση ρύπων στο περιβάλλον, σε περίπτωση που τα
απόβλητα οδηγηθούν στην τελική διάθεση.
 Επιλεκτική κατακράτηση επικίνδυνων συστατικών των αποβλήτων, με
αποτέλεσμα την απομάκρυνση τους από τα απόβλητα.
 Διαχωρισμός επικίνδυνων συστατικών των αποβλήτων με βάση κάποια φυσική
ιδιότητα τους.
 Καταστροφή των οργανικών ουσιών που εμπεριέχονται στα απόβλητα και
συνεπαγόμενη μείωση του όγκου τους.
Για το σκοπούς αυτούς χρησιμοποιούνται διάφορες μέθοδοι όπως χημικές, φυσικές,
βιολογικές, θερμικές, στερεοποίηση, σταθεροποίηση, κ.α. που πρέπει να
προηγηθούν πριν από την τελική διάθεση τους, σε κατάλληλα διαμορφωμένους
χώρους.

67. Αναφέρατε επιγραμματικά τους τρόπους έκφρασης της περιεκτικότητας

ενός διαλύματος.

Απάντηση
 31

A. Περιεκτικότητα επί τοις εκατό κατά βάρος (% w/w).

Εκφράζει τη μάζα σε g της διαλυμένης ουσίας σε 100 g διαλύματος.
Π.χ. Διάλυμα 5%w/w σημαίνει:
Σε 100g διαλύματος περιέχονται 5g διαλυμένης ουσίας
B. Περιεκτικότητα επί τοις εκατό κατά όγκο (% ν/ν) ή αλκοολικοί βαθμοί.
Εκφράζει τα ml ή της διαλυμένης ουσίας σε 100 ml διαλύματος.
Π.χ. Διάλυμα 5%v/v σημαίνει:
Σε 100ml διαλύματος περιέχονται 5ml διαλυμένης ουσίας

C. Περιεκτικότητα επί τοις εκατό βάρος κατά όγκο (% w/v).

Εκφράζει τη μάζα σε g της διαλυμένης ουσίας σε 100 ml διαλύματος.
Π.χ. Διάλυμα 5%w/v σημαίνει:
Σε 100ml διαλύματος περιέχονται 5g διαλυμένης ουσίας
D. Μοριακότητα ή μοριακή συγκέντρωση (molarity, M).
Η μοριακότητα κατά όγκο (Μ) εκφράζει τον αριθμό των moles (γραμμομορίων)
της διαλυμένης ουσίας που περιέχονται σε 1L = 1000ml διαλύματος (moles/L).
Π.χ. Διάλυμα 5M σημαίνει:
Σε 1000ml (=1L) διαλύματος περιέχονται 5 mol διαλυμένης ουσίας
E. Μοριακότητα κατά βάρος διαλυτικού μέσου (molality, m).
Eκφράζει τον αριθμό των moles της διαλυμένης ουσίας σε 1000g διαλύτη
(διαλυτικού μέσου).
Π.χ. Διάλυμα 5m σημαίνει:
Σε 1000g διαλύτη περιέχονται 5mol διαλυμένης ουσίας
F. Γραμμομοριακό κλάσμα: είναι ο λόγος του αριθμού των moles της
διαλυμένης ουσίας προς το συνολικό αριθμό των moles του διαλύματος.
G. ppm (partspermillion). Εκφράζει τα μέρη της διαλυμένης ουσίας που
περιέχονται σε 1 εκατομμύριο (1Ο6) μέρη διαλύματος.
H. ppb (partsperbillion). Εκφράζει τα μέρη της διαλυμένης ουσίας που περιέχονται
σε 1 δισεκατομμύριο (1Ο9) μέρη διαλύματος.
I. Κανονικότητα ή κανονική συγκέντρωση Ν (greq/L).
Εκφράζει τα γραμμοϊσοδύναμα (greq) της διαλυμένης ουσίας σε 1 λίτρο
διαλύματος.
Π.χ. Διάλυμα 5N σημαίνει:
Σε 1000ml διαλύματος περιέχονται 5greq διαλυμένης ουσίας

68. Ποια η διαφορά μεταξύ πύρωσης και θέρμανσης;

Απάντηση

Η πύρωση πραγματοποιείται είτε στη φλόγα το λύχνου Bunsen, μέχρι 800°C, όπου η
φλόγα εφάπτεται μόνο με τον πυθμένα του χωνευτηρίου και η ένταση της φλόγας
είναι αρχικά μικρή και αυξάνεται προοδευτικά, είτε σε φούρνο (800-1000°C).
Η θέρμανση γίνεται σε μικρότερες θερμοκρασίες (μέχρι και 500°C) και δεν γίνεται
μόνο σε χωνευτήριο ή κάψα αλλά μπορεί να γίνει και σε γυάλινα σκέψη όπως π.χ.
ποτήρι ζέσεως.

69. Τι είναι τα ένζυμα και ποια η σημασία τους για τον ανθρώπινο οργανισμό;

Απάντηση
 32

Τα ένζυμα είναι βιοκαταλύτες, δηλαδή πρωτεΐνες που καταλύουν τις

αντιδράσεις των ζωντανών συστημάτων ελαττώνοντας την απαιτούμενη ενέργεια
για την ενεργοποίηση των μορίων. Τα ένζυμα δεν καταναλώνονται κατά τη
διάρκεια μιας χημικής αντίδρασης. Εμφανίζουν μεγάλη εκλεκτικότητα και
εξειδίκευση, δηλαδή καταλύουν μόνο ένα είδος αντίδρασης. Τα ονόματα των
ενζύμων έχουν συνήθως την κατάληξη -άση, με ορισμένες εξαιρέσεις (πεψίνη,
λυσοζύμη κλπ.). Το όνομα ενός ενζύμου συνήθως υποδηλώνει το υπόστρωμα
και τη φύση της καταλυόμενης αντίδρασης.

Με κριτήριο την αντίδραση που καταλύουν, τα ένζυμα διακρίνονται στις εξής

κατηγορίες:

 Οξειδορεδουκτάσες ή αναγωγάσες. Είναι ένζυμα που καταλύουν την

οξείδωση ή αναγωγή ενός υποστρώματος.
 Τρανσφεράσες. Είναι ένζυμα που καταλύουν τη μεταφορά μιας ομάδας.
 Υδρολάσες. Οι υδρολάσες καταλύουν την υδρόλυση του υποστρώματος.
 Λυάσες. Οι λυάσες καταλύουν τη μη υδρολυτική αφαίρεση ομάδων από το
υπόστρωμα, με συνέπεια τη δημιουργία διπλού δεσμού, ή την προσθήκη ομάδας
σε διπλό δεσμό με αποτέλεσμα την ανόρθωση του.
 Ισομεράσες. Οι ισομεράσες καταλύουν ενδομοριακές μεταβολές στο
υπόστρωμα,
 Λιγάσες. Είναι ένζυμα που καταλύουν τη σύνθεση ουσιών από απλούστερες,
πρόδρομες ενώσεις.

70. Τι είναι οι βιταμίνες; Διάκριση αυτών και η σημασία τους για τον ανθρώπινο
οργανισμό.

Απάντηση

οι βιταμίνες είναι πολύπλοκες ουσίες που δεν αποτελούν δομικό στοιχείο του
οργανισμού ούτε παρέχουν ενέργεια σε αυτόν. Ο ρόλος τους είναι κυρίως
ρυθμιστικός. Συμμετέχουν σε βιοχημικές αντιδράσεις σαν καταλύτες μαζί με ένζυμα.
Λαμβάνονται με τα τρόφιμα. Λίγες από αυτές μετασχηματίζονται στον οργανισμό π.χ.
προβιταμίνη D γίνεται βιταμίνη D. Διακρίνονται σε υδατοδιαλυτές (C και ομάδαΒ) και
λιποδιαλυτές A,D,E,K. Χαρακτηρίζονται με την ασθένεια που προκαλεί η έλλειψή τους
(μπερι-μπερι,πελλαγρα, αναιμίες κτλ)

71. Ποια η σημασία των ετεροκυκλικών ενώσεων για τον άνθρωπο;

Απάντηση

 Κυκλικές ονομάζονται οι ενώσεις στο μόριο των οποίων υπάρχει ένας

τουλάχιστον δακτύλιος, δηλαδή σχηματίζεται κλειστή αλυσίδα.
 Ισοκυκλικές ονομάζονται οι κυκλικές ενώσεις στις οποίες ο δακτύλιος σχηματίζεται
αποκλειστικά και μόνο από άτομα άνθρακα.
 Ετεροκυκλικές ονομάζονται οι κυκλικές ενώσεις στις οποίες ο δακτύλιος
σχηματίζεται όχι μόνο από άτομα άνθρακα, αλλά και από άτομα άλλου στοιχείου,
συνήθως O, N.
 33

Οι ετεροκυκλικές ενώσεις αποτελούν τη μεγαλύτερη οικογένεια οργανικών ενώσεων,

αφού υπολογίζεται ότι από όλες τις οργανικές ενώσεις που είναι επισήμως
καταγεγραμμένες (πάνω από 20 εκατομμύρια) οι μισές περίπου περιέχουν
ετεροκυκλικά συστήματα.
Οι οργανικές ετεροκυλικές ενώσεις ιδιαίτερα αυτές που περιέχουν άτομα αζώτου,
οξυγόνου και θείου, απαντώνται συχνά και σε ενώσεις βιολογικής προέλευσης (είναι
δηλαδή βιοχημικές) όπως τα νουκλεϊκά οξέα (DNA και RNA), πρωτεϊνογενετικά
αμινοξέα, υδατάνθρακες, αλκαλοειδή και φυσικές χρωστικές. Έχουν μεγάλη σημασία
για τις επιστήμες της χημείας, της βιοχημείας, της βιολογίας, της φαρμακολογίας και
της τοξικολογίας.

72. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των ενόργανων ανάλυσης;

Απάντηση

Πλεονεκτήματα:
 η απαιτούμενη ποσότητα της ουσίας είναι πολύ μικρή
 οι ουσίες παραμένουν ως επί το πλείστον αμετάβλητες κι εύκολα μπορούν πάλι
να παραληφθούν
 οι φασματοσκοπικές μέθοδοι στα αναλυτικά εργαστήρια διεξάγονται γρήγορα κι
αυτόματα
 είναι δυνατή η ποσοτική ανάλυση πολλών ουσιών χωρίς να προηγηθεί
διαχωρισμός τους.
Μειονεκτήματα: Απέναντι στα πλεονεκτήματα αυτά η χρήση οργάνων είναι το
κυριότερο μειονέκτημα. Επίσης για την εφαρμογή των φασματοσκοπικών μεθόδων
ανάλυσης απαιτούνται ειδικές γνώσεις για τη χρήση των οργάνων και τη μελέτη των
φασμάτων που παίρνουμε.

73. Αναφέρατε τη γενική αρχή της φασματοσκοπίας ατομικής απορρόφησης κι

εφαρμογές αυτής.

Απάντηση

Η φασματοφωτομετρία ατομικής απορρόφησης είναι μέθοδος προσδιορισμού της

συγκέντρωσης στοιχείου σε ουσία που βασίζεται στη μέτρηση της απορρόφησης
ακτινοβολίας από τον ατμό των ατόμων στοιχείου που δημιουργείται από την ουσία.
Ο προσδιορισμός εκτελείται στο μήκος κύματος που αντιστοιχεί σε μία από τις
γραμμές απορρόφησης.
Η απορρόφηση (Α) ορίζεται ως δεκαδικός λογάριθμος του αντιστρόφου της
διαπερατότητας (Τ):
1 I 
A  log10    log10  0 
T   I 
Τ = Ι/Ι0,
Ι0 = ένταση της προσπίπτουσας ακτινοβολίας,
Ι = ένταση της διερχόμενης ακτινοβολίας.

Το γενικό σχήμα εργασίας είναι:

ουσία → φασματοσκοπικό όργανο → φάσμα → ερμηνεία
Οι κυριότερες φασματοσκοπικές μέθοδοι είναι η φασματοφωτομετρία υπερύθρου και
η φασματοφωτομετρία απορρόφησης στην περιοχή υπεριώδους - ορατού.
Μεγάλη σημασία έχει η φασματοφωτομετρία απορρόφησης στην κλινική χημική
ανάλυση καθώς επίσης και στην τοξικολογική ανάλυση για τον προσδιορισμό μικρών
 34

ποσοτήτων φαρμακευτικών ουσιών. Η φασματοφωτομετρία υπερύθρου

χρησιμοποιείται συνήθως για την ταυτοποίηση φαρμακευτικών ουσιών.
Εκτός από την αναλυτική εφαρμογή οι φασματοσκοπικές μέθοδοι βρίσκουν
εφαρμογή και σε άλλους τομείς της φαρμακευτικής όπως ο προσδιορισμός δομής
φαρμακευτικών ουσιών, η εξέταση σταθερότητας φαρμακευτικών ουσιών καθώς και η
μελέτη συμπεριφοράς των φαρμακευτικών ουσιών σε διαλύματα. Μια ακόμη
ενδιαφέρουσα εφαρμογή είναι η σχέση μεταξύ της δομής των φαρμακευτικών ουσιών
και των βιολογικών τους ιδιοτήτων.

74. Ταξινόμηση επιφανειοδραστικών ενώσεων.

Απάντηση

Ανάλογα με την χημική τους δομή υπάρχουν 4 είδη επιφανειοδραστικών ουσιών που
ταξινομούνται ανάλογα με την φύση του υδρόφιλου μέρους.
 Ανιονικά επιφανειοδραστικά : το υδρόφιλο μέρος έχει αρνητικό φορτίο ανιόν),
 Κατιονικά επιφανειοδραστικά : το υδρόφιλο μέρος έχει θετικό φορτίο (κατιόν),
 Αμφοτερικά επιφανειοδραστικά : που περιέχουν δυο φορτία ένα θετικό και ένα
αρνητικό.
 Μη-ιονικά επιφανειοδραστικά : που δεν περιέχουν κανένα φορτίο.

Ανάλογα με την τιμή HLB ταξινομούνται σε

 Αντιαφριστικές, που έχουν την ιδιότητα να εμποδίζουν το σχηματισμό αφρού
 Γαλακτωματοποιητές, που έχουν τι ικανότητα να σχηματίζουν σταθερά
γαλακτώματα
 Απορρυπαντικές, που έχουν την ικανότητα να απομακρύνουν ξένες ύλες από
διάφορες επιφάνειες
 Διαβροχοποιητές, που έχουν την ικανότητα όταν διαλυθούν στο νερό να βοηθούν
στην αντικατάσταση της αέριας φάσης από την υγρή σε συστήματα που
αποτελούνται από δύο φάσεις (στερεό/αέριο)
 Διαλυτοποιητές, που έχουν την ικανότητα να αυξάνουν τη διαλυτότητα μια ουσίας
που είναι πρακτικά αδιάλυτη ή πολύ λίγο διαλυτή.

75. Τι είναι η επιφανειακή τάση και με ποιον τρόπο γίνεται η μέτρησή της.

Απάντηση

Τα υγρά όπως και τα στερεά περιβάλλονται από μια οριακή επιφάνεια. Η οριακή αυτή
επιφάνεια ουσιαστικά είναι μια μεσεπιφάνεια μεταξύ δύο διαφορετικών υλικών.
Συνήθως, όμως, η οριακή επιφάνεια όταν διαχωρίζει ένα υγρό ή στερεό από ένα
αέριο, λέγεται φυσική επιφάνεια ή απλά επιφάνεια, ενώ όταν διαχωρίζει δύο υγρά,
δύο στερεά ή ένα στερεό από ένα υγρό, λέγεται μεσεπιφάνεια.
Επιφανειακή τάση.
Η επιφάνεια ενός υγρού παρουσιάζει διαφορετική συµπεριφορά απ' ότι το εσωτερικό
του υγρού. Η συµπεριφορά αυτή είναι αποτέλεσµα της µη εξισορροπήσεως των
ελκτικών δυνάµεων van der Waals που εξασκούνται µεταξύ των µορίων του υγρού.
Όταν ένα μόριο βρίσκεται στο εσωτερικό ενός υγρού οι ελκτικές δυνάμεις που ασκούν
σε αυτό, τα γύρω του μόρια αλληλοαναιρούνται, δηλαδή η συνισταμένη τους ισούται
με μηδέν. Όταν, όμως, ένα μόριο βρίσκεται στην επιφάνεια ενός υγρού έλκεται
μονόπλευρα από τα μόρια του υγρού. Δηλαδή, οι δυνάμεις που ασκούν σε αυτό τα
μόρια του υγρού δεν αλληλοαναιρούνται, αλλά έχουν μια συνισταμένη διάφορη του
μηδενός και με φορά προς το εσωτερικό του υγρού και τείνει να ελαχιστοποιήσει την
επιφάνεια. (στις δυνάµεις αυτές οφείλεται ο σχηµατισµός σφαιρικών σταγόνων).
 35

Συνεπώς τα μόρια του υγρού που βρίσκονται στην επιφάνειά του παρουσιάζουν την
τάση να κινηθούν προς το εσωτερικό του, έτσι ώστε να ελαττώσουν την ελεύθερη
επιφάνειά τους και τη δυναμική ενέργειά τους. Η τάση αυτή ονομάζεται επιφανειακή
τάση.

Μέτρο της επιφανειακή τάσης είναι ο συντελεστής επιφανειακής τάσης γ, ο οποίος

ισούται με τη δύναμη F που ασκείται πάνω στη μονάδα μήκους L μιας θεωρούμενης
γραμμής πάνω στην επιφάνεια του υγρού
γ = F/L
Οι μονάδες μέτρησης που προκύπτουν για το γ στο SI είναι (N/m) και στο CGS είναι
(dyn/cm),
Μεσοεπιφανειακή τάση
Η μεσοεπιφανειακή τάση αναφέρεται στην ίδια δύναμη όταν όμως η επιφάνεια
χωρίζει δύο υγρές φάσεις που δεν αναμειγνύονται (π.χ. λάδι-νερό).
Η μονάδα μέτρησης της μεσοεπιφανειακής όπως και της επιφανειακής τάσης στο SI
είναι (N/m) και στο CGS είναι (dyn/cm),
Μέτρηση του συντελεστή επιφανειακής τάσης.
Ο συντελεστής επιφανειακής τάσης μπορεί να μετρηθεί είτε από την εμφάνιση
τριχοειδών φαινομένων μέσα σε λεπτούς σωλήνες, είτε με την απόσπαση ενός
μεταλλικού δακτυλίου από την επιφάνεια ενός υγρού. Οι τρεις κυριότεροι τρόποι
μέτρησής του είναι :
i. Το σταλαγμόμετρο Traube
ii. Ο ζυγός Du Nouy
iii. Η ανύψωση υγρού σε τριχοειδή σωλήνα

76. Τι ονομάζουμε κρίσιμη συγκέντρωση σχηματισμού μικκυλίων (CMC) και

ποια η χρησιμότητά της.

Απάντηση

Κρίσιμη συγκέντρωση σχηματισμού μικκυλίων (CMC) ορίζεται ως η συγκέντρωση

των επιφανειοδραστικων ενώσεων σε ένα διάλυμα κατά την οποία συμβαίνει η
δημιουργία μικκυλίων. Με αύξηση της συγκέντρωσης οι επιφανειοδραστικές ουσίες
που προστίθενται στο διάλυμα προσαρτούνται στο μικκύλιο. Η κρίσιμη συγκέντρωση
σχηματισμού μικκυλίων (CMC) είναι χαρακτηριστικό της κάθε επιφανειοδραστικής
ουσίας. Σε συγκεντρώσεις μικρότερες της CMCη επιφανειακή τάση αλλάζει δραστικά
σε συναρτήση με την συγκέντρωση του επιφανειοδραστικου ενώ σε συγκεντρώσεις
μεγαλύτερες της CMC η τιμή της επιφανειακής τάσης παραμένει πρακτικά σταθερή.
77. Τι καλείται διασπορά και ποια η διαφορά από το εναιώρημα;
 36

Απάντηση

Διασπορά ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο σωματίδια είναι διασπερμένα σε

μια συνεχή φάση διαφορετικης σύνθεσης ή κατάστασης της ύλης. Κριτήρια για την
ταξινόμηση της διασποράς είναι το μέγεθος των σωματιδίων, ο ρυθμός καθίζησης και
η κίνηση Brown. Κύριες κατηγορίες διασποράς είναι τοεναιώημα,το κολλοειδές
διάλυμα και το διάλυμα. Εναιώρημα ονομάζεται το σύστημα διασποράς το οποίο
χαρακτηρίζεται ως ετερογενες μίγμα, με τη συνεχή φάση να είναι υγρό ενώ η
διεσπαρμένη φάση στερεό. Το μέγεθος των σωματιδίων του στερεού είναι αρκετά
μεγάλο ώστε να καθιζάνει με το πέρασμα του χρόνου. Η διασπορά μπορεί να
περιλαμβάνει ομογενή ή ετερογενή συστήματα ίδιας ή διαφορετικής κατάστασης της
ύλης ενώ το εναιώημα περιορίζεται στην διασπορά στερεού σε υγρό.

78. Πώς καταγράφεται στο φύλλο ανάλυσης προϊόντος η τιμή του pΗ και γιατί ;
Αναφέρατε παράδειγμα.

Απάντηση

Η τιμή του pH ενός διαλύματος εξαρτάται από την θερμοκρασία του διαλύματος. Για
τον λόγο αυτό, όταν καταγράφουμε την μετρούμενη τιμή pH, οφείλουμε να
αναφέρουμε και την θερμοκρασία στην οποία πραγματοποιήθηκε η μέτρηση.
Τα περισσότερο σύγχρονα όργανα διαθέτουν ειδικό αισθητήρα για την μέτρηση της
θερμοκρασίας του διαλύματος και γίνεται αυτόματη διόρθωση της τιμής, με αναγωγή
της στους 25°C.
Η τιμή του pH ενός διαλύματος είναι δυνατό να μετρηθεί είτε με ένα ηλεκτρόδιο υάλου
σε συνδυασμό με ηλεκτρόδιο αναφοράς (π.χ. καλομέλανος), είτε με το συμπαγές
(compact) ηλεκτρόδιο που τα έχει και τα 2 ενσωματωμένα. Το όργανο βαθμονομείται
με την βοήθεια πρότυπων διαλυμάτων, κοντά στην τιμή pH που αναμένεται να έχει το
προς εξέταση διάλυμα. Πριν από την μέτρηση ξεπλένουμε με απιονισμένο νερό το
ηλεκτρόδιο και το σκουπίζουμε προσεκτικά με μαλακό χαρτί, χωρίς τριβή (για να μην
δημιουργηθούν στατικά φορτία τα οποία θα επηρεάσουν την μέτρηση). Κατόπιν
εμβαπτίζουμε το ηλεκτρόδιο στο δείγμα, στο οποίο έχει προστεθεί αναδευτήρας από
Teflon (η μέτρηση πρέπει να γίνεται υπό ανάδευση). Περιμένουμε να σταθεροποιηθεί
η ένδειξη και τέλος σημειώνεται τιμή του pH και η θερμοκρασία μέτρηση.

79. Πώς επηρεάζεται η τιμή της αγωγιμότητας ενός προϊόντος και με ποια
στοιχεία καταγράφεται στοφύλλο ελέγχου;

Απάντηση

Η τιμή της ηλεκτρικής αγωγιμότητας ενός προϊόντος εξαρτάται (επηρεάζεται) από

τους παρακάτω παράγοντες:

A. Θερμοκρασία του δείγματος

B. Από τον διαλύτη (αν και συνήθως υα διαλύματα είναι υδατικά)
C. Από τον αριθμό των ιόντων που υπάρχουν στο διάλυμα
D. Από την φύση των ιόντων που υπάρχουν στο διάλυμα
Η μετρούμενη αγωγιμότητα ενός προϊόντος καταγράφεται σε ένα φύλλο ελέγχου με
το να καταγράφεται η τιμή της αγωγιμότητας (σε μS/cm) και δίπλα η τιμή της
θερμοκρασίας, στην οποία πραγματοποιήθηκε η μέτρηση.
Τα περισσότερο σύγχρονα όργανα διαθέτουν ειδικό αισθητήρα για την μέτρηση της
θερμοκρασίας του διαλύματος και γίνεται αυτόματη διόρθωση της τιμής, με αναγωγή
της στους 25°C.
 37

80. Σε ποια μονάδα μέτρησης εκφράζεται η τιμή του ιξώδους των ρευστών?
Δώστε τη μαθηματική σχέση που αποδίδει την τιμή του ιξώδους.

Απάντηση

Ο Νεύτων διαπίστωσε ότι όταν εξασκούνται δυνάμεις μετατοπίσεως σε διάφορα απλά

υγρά, τότε οι ταχύτητες που μετατοπίζονται τα υγρά, είναι ευθέως ανάλογες με αυτές
τις δυνάμεις. Ο λόγος της δυνάμεως μετατοπίσεως προς την ταχύτητα μετατοπίσεως
είναι σταθερός καθόλη τη διάρκεια της ροής ενός απλού υγρού και δίνεται από τον
τύπο:
η = F / G (dyn.sec / cm2 ή g / cm.sec)

Ο παράγοντας η της σχέσης, καλείται συντελστής απόλυτου ιξώδους του υγρού, ή

απλώς το απόλυτο ιξώδες του. Το ιξώδες αποτελεί ένα μέτρο ένδειξης της
αντίστασης του υγρού όταν αυτό εξαναγκάζεται σε κίνηση, ή αλλιώς δείχνει ένα μέτρο
της δυνάμεως που πρέπει να ασκήσουμε προκειμένου να κάνουμε το υγρό να
ρεύσει. Μονάδα μετρήσεώς του είναι το poise (p) ( dyn. sec / cm2 ή g / cm.sec ).
Συνήθως χρησιμοποιείται το centipoise το οποίο ισούται με 0,01 p.

81. Ποιες είναι οι λιποδιαλυτές βιταμίνες; Αναφέρατε τουλάχιστον τρεις πηγές

λιποδιαλυτών βιταμινών για τον ανθρώπινο οργανισμό.

Απάντηση

 Βιταμίνη Α: ηπατέλαιο διαφόρων θαλασσίων ιχθύων ,όπως του τόννου

 Βιταμίνη D: βρισκεται συνηθως μαζι με την βιταμίνη Α στα ηπατέλαια των ιχθύων,
στο κίτρινο του αυγού και στο γάλα της αγελαδας
 Βιταμίνη Ε: στα σπέρματα του σίτου και στα ελαια διαφορων φυτικών σπερμάτων,
οπως της σόγιας και του αραβόσιτου, και στα πρασινα φύλλα
 Βιταμίνη Κ: στις ντοματες, στο φλοιό του ρυζιού και στα λαχανικα (σπανάκι)

82. Ποιος ο ρόλος των λιπιδίων στον οργανισμό;

Απάντηση

 Είναι η κατεξοχήν αποθήκη ενέργειας (λιπώδης ιστός)

 Παρέχουν ενέργεια για τις περισσότερες δραστηριότητες
 Προστατεύουν τα διάφορα όργανα του σώματος
 Βοηθούν στο να διατηρηθεί σταθερή η θερμοκρασία του σώματος
 Αποτελούν δομικό συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών.

83. Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται τα αμινοξέα ανάλογα με τον μεταβολισμό

τους;

Απάντηση
 38

Τα αμινοξέα που συντελούν στις βιολογικές διεργασίες είναι 20. Από αυτά ο
οργανισμός μπορεί να βιοσυνθέσει (αναβολισμός) τα 11 ενώ τα υπόλοιπα 9
(Ile,His,Leu,Met,Lys,Phe,Trp,Thr,Val) προσλαμβάνονται αποκλειστικά από τις
τροφές.Όταν ο οργανισμός βρίσκεται σε ενεργειακό έλλειμα γίνεται διάσπαση των
αμινοξέωνγια την παραγωγή ενδιάμεσων μορίων σε διεργασίες παραγωγης
ενέργειας, όπως η γλυκόλυση ή η παραγωγή κετονοσωμάτων(καταβολισμός). Έτσι τα
αμινοξέα που καταβολίζονται σε ενδιάμεσα μόρια και παίρνουν μέρος στην
γλυκόλυση ονομάζονται γλυκογεννετικά ενώ αυτά που καταβολίζονται σε ενδιάμεσα
μόρια που παίρνουν μέρος στην παραγωγή κετονοσωμάτων ονομάζονται
κετογεννετικά.

84. Αναφέρατε τις διαμορφώσεις των πρωτεϊνών και τα είδη των δεσμών με τα
οποία σχηματίζονται.
Απάντηση

Τα αμινοξέα ενώνονται μεταξύ τους με πεπτιδικό δεσμό για την δημιουργία της
πολυπεπτιδικής αλυσίδας (Πρωτοταγής Δομή). Έπειτα η πολυπεπτιδική αλυσίδα
αναδιπλώνεται στον χώρο για να προκύψει η Δευτεροταγής Δομή η οποία ανάλογα
με το είδος της πρωτείνηςμπορει να είναι α-έλικα, β-πτύχωση και κάμψη φουρκέτας.
Η Δομή αυτή σταθεροποιείται από δεσμούς υδρογόνου ανάμεσα στην καρβονυλική
ομάδα και την αμινομάδα. Το πεπτίδιο μετά αναδιπλώνεται σε πιο περίπλοκη
πτύχωση η οποία ονομάζεται Τριτοταγής Δομή. Σταθεροποίηση αυτής της δομής
προκαλείται από την αλληλεπίδραση των πλευρικών ομάδων των
αμινοξέων.Συγκεκριμένα τα κατάλοιπα της κυστείνης δημιουργούν δισουλφιδικους
δεσμούς. Τελος απαντώνται πρωτείνες που αποτελούνται από πολλές πεπτιδικές
αλυσίδες, μεταξύ αυτών δημιουργούνται ηλεκτροστατικες αλληλεπιδράσεις που
επηρεάζουν την διαμόρφωση της πρωτείνης και την λειτουργικότητα της
(Τεταρτοταγής Δομή)

85. Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι πρωτεΐνες με βάση τη λειτουργία τους;

Απάντηση

Οι πρωτείνες διακρίνονταιμε βάση τη λειτουργία τους σε ΔΟΜΙΚΕΣ όταν αποτελούν

δομικά υλικά του κυττάρου συμβάλοντας στην διαμορφωση του, και σε
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ όταν συμβάλλουν στην εκτέλεση καποιας βιολογικής διεργασίας. Οι
περισσότερες λειτουργικεςπρωτείνες ονομάζονται και ένζυμα.

86. Τι είναι η ομοιόσταση;

Απάντηση

Η ικανότητα του οργανισμού να διατηρεί σταθερές τις συνθήκες του εσωτερικού του
περιβάλλοντος (θερμοκρασία, συγκεντρώσεις διάφορων συστατικών κτλ.), παρά τις
εξωτερικές μεταβολές, ονομάζεται ομοιόσταση.
Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν ομοιοστατικοί μηχανισμοί που ρυθμίζουν:
 τη θερμοκρασία του σώματος (δέρμα),
 τη συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα,
 τη συγκέντρωση του νερού,
 το pH του αίματος, που πρέπει να είναι σταθερό στο 7,4,
 τα επίπεδα του CO2 στο αίμα.
 39

Επίσης ομοιοστατικοί μηχανισμοί είναι οι διάφοροι μηχανισμοί άμυνας του

οργανισμού μας (ανοσοβιολογικό σύστημα) που προσπαθούν να διατηρήσουν
σταθερή τη λειτουργία του παρεμποδίζοντας ή καταπολεμώντας ξένους εισβολείς που
προκαλούν διαταραχή της φυσιολογικής μας λειτουργίας.
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ομοιοστατικού μηχανισμού στον
άνθρωπο είναι ο μηχανισμός ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματος στους
36,6oC.

87. Τι είναι οι φιλτροπρέσσες και που χρησιμοποιούνται;

Απάντηση

Είναι δύο κύλινδροι οι οποίοι γυρίζουν αντίθετα μεταξύ τους. Διοχετεύουμε υλικό
ανάμεσα στους δύο κυλίνδρους το οποίο συμπιέζεται σε επίπεδα φύλλα. Δηλάδη η
πίεση μεταξύ 2 περιστρεφόμενων κυλίνδρων είναι μια μέθοδος της ξηρής
κοκκοποίησης.

88. Αναφέρατε τις σημαντικότερες τεχνικές ανάλυσης που εφαρμόζονται στην

φαρμακευτική ανάλυση και με τι ασχολείται η κάθε μια;

Απάντηση

Οι αναλυτικές μέθοδοι που χρησιμοποιεί κανείς είναι βασικά τρεις: η

φασματοφωτομετρία, η χρωματογραφία και η ατομική απορρόφηση. Όσο πιο
σύνθετο είναι το προς εξέταση δείγμα, τόσο μεγαλύτερη εφαρμογή βρίσκει η
χρωματογραφία και κυρίως η φασματοφωτομετρία οπτικής πυκνότητας καθώς και η
υγρή χρωματογραφία.
Η φασματοφωτομετρία απορροφήσεως αποτελεί αναμφίβολα μία από τις
χρησιμότερες αναλυτικές τεχνικές στη φαρμακευτική ανάλυση. Πάρα πολλά φάρμακα
απορροφούν ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, ιδιαίτερα στην υπεριώδη περιοχή του
φάσματος, και με τη χρησιμοποίηση του κατάλληλου οργάνου και τεχνικής είναι
δυνατή η ταυτοποίηση καιο ποσοτικός προσδιορισμός ενός φαρμάκου σε ένα
σκεύασμα, σε ένα αντιδρών μείγμα ή σε ένα βιολογικό σύστημα.
Η χρωματογραφική ανάλυση, γνωστή συνήθως ως χρωματογραφία, περιλαμβάνει
σειρά τεχνικών φυσικού διαχωρισμού και προσδιορισμού των συστατικών μείγματος
ανόργανων ή οργανικών ουσιών. Ο διαχωρισμός πετυχαίνεται με κατανομή των
συστατικών μεταξύ δύο φάσεων, μιας στατικής καιμιας κινητής, που βρίσκονται στη
χρωματογραφική «στήλη». Ο διαχωρισμός βασίζεται στις διαφορές, που υπάρχουν
σε ορισμένες ιδιότητες των συστατικών ενός μείγματος, όπως είναι το σημείο ζέσεως,
η πολικότητα, τα ηλεκτρικά φορτία (για ιονικές ενώσεις), το μέγεθος των μορίων κ.ά.
Οι διαφορές αυτές διαφοροποιούν τη σχετική φυσικοχημική συγγένεια κάθε
συστατικού προς τις δύο φάσεις της χρωματογραφικής στήλης. Έτσι, η κινητή (ή
φέρουσα) φάση, διερχόμενη μέσα από τη στατική, προκαλεί διαφορετική μετατόπιση
επάνω σε αυτή των συστατικών του μείγματος, τα οποία διαχωρίζονται μεταξύ τους
και συνήθως εξέρχονται από τη στήλη, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Εάν στην
έξοδο της στήλης υπάρχει σύστημα ανιχνεύσεως και καταμετρήσεως της ποσότητας
κάθε συστατικού, εκτός από το διαχωρισμό και παράλληλα με αυτό,
πραγματοποιείται και ποσοτικός προσδιορισμός των συστατικών.
Σε όλες τις τεχνικές της ατομικής φασματοφωτομετρίας, το δείγμα εκτίθεται σε
ηλεκτρική ή θερμική ενέργεια ικανή να προκαλέσει πλήρη εξαέρωση και όσο
τοδυνατόν πληρέστερη διάσπαση των μορίων σε άτομα (ατομοποίηση). Τα άτομα
αυτά μπορούν να διεγείρονται με επιπλέον ηλεκτρική ή θερμική ενέργεια και να
εκπέμπουν χαρακτηριστική ακτινοβολία (φασματοφωτομετρία εκπομπής), να
 40

απορροφούν χαρακτηριστική μονοχρωματική ακτινοβολία (φασματοφωτομετρία

ατομικής απορροφήσεως), ή να διεγείρονται με τη βοήθεια ηλεκτρομαγνητικής
ακτινοβολίας και να εκπέμπουν ατομικό φθορισμό (ατομική φθορισμομετρία).

89. Αναφέρατε εφαρμογές της GC.

Απάντηση

Η GLC χρησιμοποιείται ευρύτατα στην ποιοτική και την ποσοτική ανάλυση, κυρίως
για την ανίχνευση, την ταυτοποίηση και τον προσδιορισμό οργανικών ουσιών σε
πολύπλοκα δείγματα, όπως και τον προσδιορισμό διαφόρων φυσικοχημικών
μεγεθών. Προϋπόθεση για την εφαρμογή της τεχνικής είναι η πτητικότητα της
χρωματογραφούμενης ουσίας στη θερμοκρασία της στήλης. Σε περιπτώσεις μη
πτητικών ουσιών, αυτές μετατρέπονται σε πτητικά παράγωγα, με αντίδραση με
κατάλληλα αντιδραστήρια. Π.χ. τα αμινοξέα, οι αμίνες και οι αλκοόλες
τριφθοροακετυλιώνονται με τριφθοροξικό ανυδρίτη, (CF3CO)20, τα σάκχαρα
σιλανοποιούνται με τριμεθυλοχλωροσιλάνιο, (CH3)3SiCl, τα οξέα μετατρέπονται με
διαζωμεθάνιο, CH2N2, σε μεθυλεστέρες, πολλά στοιχεία (As, Sb, Sn, Ge, Si, Ρ)
μετατρέπονται με Cl2 ή CCL4 σε πτητικές χλωριούχες ενώσεις.
Εντυπωσιακές αποκαλύψεις, όπως είναι η διευκρίνηση της δομής και η κατανόηση
του τρόπου δράσεως των ενζύμων και άλλων πρωτεϊνών, προήλθαν από την
εφαρμογή της αέριας χρωματογραφίας στη βιολογική και τη βιοχημική έρευνα. Το
ευρύτατο φάσμα των εφαρμογών αποδεικνύεται από την πληθώρα εξειδικευμένων
βιβλίων, που αφορούν τη χρησιμοποίηση της GLC σε διάφορες αναλυτικές
εφαρμογές, και με την απλή απαρίθμηση των σπουδαιότερων απ 1 αυτές, όπως είναι
οι αναλύσεις πετρελαιοειδών (η ανάλυση πετρελαιοκηλίδας μπορεί να οδηγήσει στο
υπεύθυνο για τη ρύπανση πλοίο), φυσικών προϊόντων, βιολογικών δειγμάτων,
τροφίμων, αιθέριων ελαίων, εντομοκτόνων, παρασιτοκτόνων, στεροειδών ορμονών,
ναρκωτικών, λιπασμάτων, πλαστικών, αλκοολούχων ποτών, συνθετικών
απορρυπαντικών, αναλύσεις για τον έλεγχο της μολύνσεως του περιβάλλοντος, για
τη μελέτη της μετακινήσεως αερίων μαζών στη Μετεωρολογία (με προσθήκη SF6
στον αέρα και προσδιορισμό του σε δείγματα αέρα, που συλλέγονται σε μεγάλες
αποστάσεις), για την εξερεύνηση της ατμόσφαιρας πλανητών κλπ.

90. Τι ξέρετε για τους μη ιονικούς γαλακτωματοποιητές;

Απάντηση.

Μη ιονικές επιφανειακοενεργές οποίες είναι οι ουσίες που το λιπόφιλο μέρος του

μορίου τους αποτελείται συνήθως από ενα αλκύλιο η άκυλιο με 8- 18 άτομα άνθρακα
και το υδρόφιλο από μεγάλο αριθμο μικρών μη φορτισμένων πολικών ομάδων οπως
π.χ. αιθυλενοξειδίου κ.λ.π.
Αυτές δεν ιονίζονται σε υδατικά διαλύματα και αυνεπως δε δίνουν θετικά η αρνητικά
φορτισμένα επιφανειακοενεργα ιόντα.
Παραδείγματα:
A. Αλειφατικές αλκοόλες (κετυλική αλκοόλη, στεατική αλκοόλη) που δίνουν κατά
κανόνα γαλακτώματα w/o.
B. Εστέρες λιπαρών οξέων με πολυαλκοόλες π.χ. μονοστεατική γλυκερίνη (GMS),
εστέρες με σορβιτάνη (SPAN) που δίνουν κατά κανόνα
C. Πολυοξυαιθυλένιο και παράγωγα των εστέρων της σορβιτάνης (TWEEN) που
δίνουν κατά κανόνα γαλακτώματα o/w.
 41

91. Τι ονομάζουμε αιώρημα;

Απάντηση

Αιώρημα είναι ένα κολλοειδή σύστημα διασποράς στερεού σε υγρό (Σ/Υ) και το
αδρομερή σύστημα διασποράς Σ/Υ ή Ε/Α ή Υ/Α.
Ειδικότερα, τα κολλοειδή και αδρομερή συστήματα διασποράς με εξωτερική φιάλη
αέρια Σ/Α, Υ/Α ονομάζονται αεροζόλ, ενώ με.εσωτερική φιάλη αέρια Α/Υ και Α/Ε,
αφροί.

92. Τι είναι το Marketingmix;

Απάντηση

ΤΟ «ΜΕΙΓΜΑ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ»
Στόχος του μάρκετινγκ είναι να αναγνωρίζει και να ικανοποιεί - ή και να δημιουργεί -
τις κοινωνικές και ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες. Ουσιαστικά, το μάρκετινγκ είναι
έρευνα και στρατηγική: έρευνα της αγοράς για τη δημιουργία προϊόντων και, στη
συνέχεια, στρατηγική τοποθέτηση (positioning) αυτών των προϊόντων στην αγορά. Τη
στρατηγική μας, σε ό,τι αφορά το μάρκετινγκ, την ορίζουμε, αφού γνωρίζουμε πλέον
πού απευθυνόμαστε, δημιουργώντας αυτό που λέμε «μείγμα μάρκετινγκ» (marketing
mix). Πρόκειται για τα περίφημα τέσσερα Ρ (4Ps): την τοποθεσία / διανομή (Place), το
προϊόν (Product), την τιμή (Price) και την προώθηση (Promotion).

93. Με ποιους τρόπους δημιουργούνται οι πωλήσεις ; Τεχνικές

Απάντηση

A. Στάδια πωλήσεων:
i. Εντοπισμός κ αξιολόγηση πελατών
ii. Προετοιμασία
iii. προσέγγιση του πελάτη
iv. παρουσίαση προϊόντος
v. αντιμετώπιση των αντιρρήσεων
vi. το κλείσιμο της πώλησης
vii. ενέργειες μετά την πώληση

B. Τεχνικές πωλήσεων(αναγκαστικές μέθοδοι)

i. Εκπτώσεις
ii. διάφοροι ειδικοί διαγωνισμοί
iii. λαχειοφόρα κουπόνια ανταλλαγής με δώρα
iv. κουπόνια εκπτώσεων
v. διανομή δωρεάν δειγμάτων
vi. απονομή βραβείων ή δώρων

94. Τι είναι ο Productmanager και ποια τα καθήκοντα του;

Απάντηση

Ο Productmanager (Διευθυντής παραγωγής) είναι ένα διοικητικό στέλεχος μιας

επιχείρησης , δηλαδή ένα μέλος μιας επιχείρησης που κατευθύνει τις δραστηριότητες
των άλλων μελών της επιχείρησης στον τομέα της παραγωγής.
 42

95. Τι είναι ο Sales Manager και ποια τα καθήκοντά του;

Απάντηση

Ο Salesmanager (Διευθυντής πωλήσεων) είναι ένα διοικητικό στέλεχος μιας

επιχείρησης στον τομέα τωνπωλήσεων
Καθήκοντα: (ο καθένας στον τομέα του):
A. Προγραμματισμός και λήψη αποφάσεων
B. Οργάνωση: (καταμερισμός εργασιών σε άτομα και ομάδες και συντονισμός των
ενεργειών τους, με σκοπό να επιτευχθούν οι στόχοι της επιχείρησης.)
C. Στελέχωση : (επιλογή κατάλληλου προσωπικό, εκπαίδευση και ενεργοποίηση
του)
D. Διεύθυνση και καθοδήγηση (των στελεχών)
E. Έλεγχος (αν επιτευχθεί ο επιθυμητός κύκλος εργασιών, τα επιθυμητά κέρδη, κλπ)

96. Ποια είναι τα κανάλια διανομής ;

Απάντηση

Πρέπει να ορίσουμε πού ακριβώς θα διατίθενται τα προϊόντα και οι υπηρεσίες μας.

Πώς ο πελάτης θα έρθει να τα αγοράσει;
H διανομή ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, τα σημεία πώλησης, τα κανάλια και το
δίκτυο διανομής που θα διαθέτουν τα προϊόντα, είναι κρίσιμος παράγων. Αρκεί να
σκεφτεί κανείς το εξής: Ένα προϊόν που υπερέχει από τον ανταγωνισμό διατίθεται σε
ικανοποιητική τιμή, έχει αναγνωρισιμότητα στην αγορά-στόχο, αλλά είναι δυσεύρετο,
είναι εύλογο ότι δεν θα έχει τις επιθυμητές πωλήσεις - εκτός κι αν είναι τόσο
διαφοροποιημένο, ώστε να κινητοποιούνται οι αγοραστές για να το εντοπίσουν.
H επιχείρηση μπορεί να επιλέξει την άμεση ή την έμμεση διανομή. Δηλαδή, είτε να
παρέχει τα προϊόντα της άμεσα στον τελικό καταναλωτή είτε να τα διακινεί μέσω
εμπόρων ή αντιπροσώπων. Επίσης, υπάρχει επιλογή ανάμεσα στην εντατική και την
επιλεκτική διανομή (που σχετίζεται με την «κάλυψη» των καναλιών). H επιλογή της
διανομής και του τόπου στον οποίο προσφέρονται υπηρεσίες και προϊόντα, είναι
στοιχείο καθοριστικό για τη συνολική επιτυχία της επιχείρησής μας.
Κανάλια Διανομής:
I. ο μεσάζων (μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή)
II. έμπορος και αντιπρόσωπος ( ο έμπορος αγοράζει απευθείας τα προϊόντα και
γίνεται κύριος αυτών, ενώ ο αντιπρόσωπος μεσολαβεί για τη διενέργεια
εμπορικών συναλλαγών που επιφέρουν αλλαγή της κυριότητας των αγαθών,
χωρίς να γίνεται κύριος αυτών)
III. χονδρέμπορος και λιανέμπορος, (ο χονδρέμπορος αγοράζει και μεταπωλεί τα
προϊόντα στους λιανέμπορους, βιομηχάνους, ιδρύματα κλπ. Ενώ ο λιανέμπορος
αγοράζει απ’ τον χονδρέμπορο και μεταπωλεί στους καταναλωτές.

97. Τι είναι η ανάλυση SWOΤ ;

Απάντηση

Η ανάλυση SWOT είναι ένα εργαλείο στρατηγικού σχεδιασμού του μάρκετινγκ το

οποίο χρησιμοποιείται για την ανάλυση του εσωτερικού και εξωτερικού
 43

περιβάλλοντος μίας επιχείρησης, όταν η επιχείριση πρέπει να λάβει μία απόφαση σε

σχέση με τους στόχους που έχει θέσει ή με σκοπό την επίτευξή τους.

Το αρκτικόλεξο SWOT προκύπτει από τις αγγλικές λέξεις: Strengths, Weaknesses,

Opportunities, Threats (αντίστοιχα στα ελληνικά: δυνατά σημεία, αδύναμα σημεία,
ευκαιρίες, απειλές).
Κατά την ανάλυση SWOT μελετώνται τα δυνατά (Strengths) και αδύνατα
(Weaknesses) σημεία μίας επιχείρησης, καθώς και οι ευκαιρίες (Opportunities) και οι
απειλές (Threats) που υπάρχουν.

98. Πως περιγράφεται το μοντέλο BCG;

Απάντηση

Μια χρήσιμη τεχνική ανάπτυξης αντικειμενικών εναλλακτικών στρατηγικών

προσφέρεται από μοντέλο ανάπτυξης και μεριδίου της αγοράς του Boston Consulting
Group (BCG). Σύμφωνα με το μοντέλο BCG υπάρχουν τέσσερα διαφορετικά είδη
προϊόντων τα οποία χαρακτηρίζονται από τον συνδυασμό δύο παραμέτρων: την
ανάπτυξη της συνολικής αγοράς για ένα συγκεκριμένο προϊόν και το μερίδιο της
αγοράς του προϊόντος αυτού που κατέχει μια επιχείρηση. Κατά συνέπεια, ανάλογα με
το είδος του προϊόντος μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές ειδικές
στρατηγικές. Τα τέσσερα εναλλακτικά είδη προϊόντων που μπορεί να εντοπίσει στην
γκάμα των προϊόντων της είναι τα παρακάτω:
A. Το αστέρι, δηλαδή το προϊόν του οποίου η αγορά παρουσιάζει υψηλό βαθμό
ανάπτυξης και συγχρόνως κατέχει υψηλό μερίδιο της αγοράς του. Για τα αστέρια
ενδείκνυται η στρατηγική της διατήρησης του υπάρχοντος μεριδίου της αγοράς
και της προσπάθειας για περαιτέρω αύξηση του συνολικού μεγέθους της.
B. Το δολάριο συμβολίζει το προϊόν του οποίου η αγορά παρουσιάζει χαμηλό βαθμό
ανάπτυξης και συγχρόνως κατέχει υψηλό μερίδιο της αγοράς του. Για τέτοια
προϊόντα ενδείκνυνται στρατηγικές που στοχεύουν στην διατήρηση του
υπάρχοντος μεριδίου της αγοράς και παράλληλα στην μεγιστοποίηση του
περιθωρίου του κέρδους.
C. Το αποτυχημένο, δηλαδή το προϊόν του οποίου η αγορά παρουσιάζει χαμηλό
βαθμό ανάπτυξης και συγχρόνως κατέχει χαμηλό μερίδιο της αγοράς του. Για
τέτοια προϊόντα ενδείκνυνται στρατηγικές που στοχεύουν στην μεγιστοποίηση του
περιθωρίου του κέρδους που αποφέρουν αν και συχνά, η καλύτερη αντιμετώπιση
των αποτυχημένων προϊόντων είναι η απόσυρση τους από την αγορά.
D. Το ερωτηματικό, δηλαδή το προϊόν του οποίου η αγορά παρουσιάζει υψηλό
βαθμό ανάπτυξης και συγχρόνως κατέχει χαμηλό μερίδιο της αγοράς του. Για
τέτοια προϊόντα ενδείκνυνται στρατηγικές που στοχεύουν στο να τα βοηθήσουν
να γίνουν στο μέλλον αστέρια, δηλαδή στρατηγικές που αποσκοπούν στην
αύξηση του μεριδίου της αγοράς. Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις, ανάλογα με τα
αποτελέσματα της στρατηγικής ανάλυσης, μπορεί να είναι περισσότερο
συμφέρουσα η απόσυρση τους από την αγορά πριν αυτά εξελιχθούν σε
αποτυχημένα.

99. Παράγοντες που επηρεάζουν την τιμολόγηση νέων προϊόντων

Απάντηση

Οι αποφάσεις τιμολόγησης μιας εταιρίας επηρεάζονται τόσο από εσωτερικούς

παράγοντες όσο και από παράγοντες του εξωτερικού περιβάλλοντος (δείτε Σχήμα)
 44

ΣΧΗΜΑ : Παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις για την τιμή

H ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ
Πώς και πόσο θα χρεώνουμε τις υπηρεσίες και τα προϊόντα μας; H τιμή, ως στοιχείο
του μείγματος μάρκετινγκ, παίζει σημαντικό ρόλο και περικλείει ένα σύνολο
αποφάσεων με καθοριστική σημασία. Άλλωστε, η τιμή έχει άμεση επίδραση στις
πωλήσεις και καθορίζει τον χαρακτήρα του προϊόντος μας. Αρχίζοντας από τον γενικό
τιμολογιακό στόχο που τίθεται, επιλέγεται η στρατηγική τιμολόγησης για κάθε
παραγόμενο προϊόν χωριστά, εφόσον πρωτίστως έχουν μελετηθεί η τιμολογιακή
πολιτική των ανταγωνιστών, η καταναλωτική συμπεριφορά και ο κύκλος ζωής του
προϊόντος. Για παράδειγμα, η στρατηγική τιμολόγησης μπορεί να επιλεγεί με βάση
τον ανταγωνισμό. Με αυτόν τον προσανατολισμό, η επιχείρηση τιμολογεί το προϊόν
σε τιμή υψηλότερη σε σχέση με τα ανταγωνιστικά προϊόντα και ταυτόχρονα το
τοποθετεί ως πιο ποιοτικό, προωθώντας αυτή την εικόνα. Επίσης, η επιχείρηση
μπορεί να ακολουθήσει μια τιμολόγηση βάσει κόστους ή ζήτησης. Σε κάθε
περίπτωση, επιβάλλεται να έχουν τεθεί οι στόχοι, είτε πρόκειται για αύξηση του
μεριδίου αγοράς είτε για αύξηση του τζίρου, ώστε να οριστεί το πλαίσιο αξιολόγησης
της κατάστασης.

TA ΜΟΝΤΕΛΑ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ
Κάποια από τα μοντέλα τιμολόγησης είναι τα εξής:
 Τιμολόγηση με βάση το κόστος (επί των κερδών, επί του κόστους, με βάση την
καμπύλη εμπειρίας, την απόδοση της επένδυσης)
 Τιμολόγηση με βάση τη ζήτηση
 Τιμολόγηση με βάση τον ανταγωνισμό
 Τιμολόγηση ειδικών περιπτώσεων
Για να αποφασιστεί η τιμολογιακή πολιτική των προϊόντων, πρέπει να ληφθούν
υπόψη μια σειρά από παραμέτρους, όπως οι συνθήκες της αγοράς, η παραγωγική
διαδικασία, ο ανταγωνισμός, η διαφοροποίηση των προϊόντων και ο ρυθμός
ανάπτυξης.

100. Τι είναι φάρμακο. Πηγές φαρμάκων.

Απάντηση

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ) ορίζει ως φάρμακα, ουσίες, που

χρησιμοποιούνται για την πρόληψη, θεραπεία, ανακούφιση από δυσάρεστα
 45

συμπτώματα ή για τη διάγνωση της νόσου, καθώς επίσης και για την τροποποίηση
των φυσιολογικών λειτουργιών του οργανισμού.
Γενικότερα ως φάρμακο θεωρείται κάθε χημική ουσία που επηρεάζει τις διεργασίες
ζώντων κυττάρων.
Τέλος, φάρμακο καλείται η τελική (φαρμακοτεχνική) μορφή που δίνεται στις
παραπάνω περιγραφόμενες ενώσεις ή μίγματά τους.
Προέλευση φαρμάκων Η ανάπτυξη νέων φαρμάκων είναι ουσιαστικά μία
πολυέξοδη και χρονοβόρα διαδικασία, επειδή από τις δοκιμαζόμενες χημικές ουσίες
λιγότερες από 1 στις 8000 καταφέρνει τελικά να κυκλοφορήσει στην αγορά.
Η προέλευση καινούργιων φαρμακευτικών προϊόντων προέρχεται από διάφορες
πηγές. Αυτές περιλαμβάνουν απλά συγκυρίες (όπως στην περίπτωση της
πενικιλλίνης), παραδοσιακά ‘γιατρικά’ (η χρησιμοποίηση των αλκαλοειδών κιγχόνης
στη θεραπεία της ελονοσίας) και θεωρητικά πρότυπα (αντικαρκινική χημειοθεραπεία).
Τα φάρμακα μπορεί να είναι προϊόντα ζωϊκής προέλευσης ή φυτικής προέλευσης,
χημικές ουσίες που παρασκευάζονται συνθετικά.
Από τη στιγμή που μια ουσία φαίνεται να έχει κάποια θεραπευτική αξία, θα πρέπει να
διερευνηθούν δύο πρωταρχικές παράμετροι πριν αρχίσουν οι μελέτες στον άνθρωπο.
Πρώτα πρέπει να προβλεφθεί το θεραπευτικό όφελος σε δοκιμές με ζώα,
εργαστηριακά μοντέλα ανθρωπίνων ασθενειών ή θεωρητική εκτίμηση. Κατά δεύτερο
λόγο πρέπει να προβλεφθεί η τοξικότητα της ουσίας σε δόσεις οι οποίες να είναι
θεραπευτικά αναγκαίες και ανεκτές στον ασθενή.

101. Αναφέρατε πέντε (5) τουλάχιστον μορφές χορήγησης φαρμάκων.

Απάντηση

A. Υδατικά διαλύματα.
B. Δισκία, σακχαρόπηκτα.
C. Σιρόπια.
D. Βάμματα.
E. Αλοιφές.
F. Κολλύρια.
G. Υπόθετα.
H. Spray (αεροζόλ).
I. Ενέσιμα διαλύματα.

102. Ποιες οι απαραίτητες πληροφορίες που πρέπει να αναγράφει ένα

φαρμακευτικό ιδιοσκεύασμα στην εξωτερική συσκευασία του;

Απάντηση

Η ετικέτα του περιέκτη πρέπει να αναγράφει:

A. Το όνομα του σκευάσματος.
B. Την % περιεκτικότητα σε δραστικό/ά συστατικό/ά - σε περίπτωση διαλύματα - ή
την αναλογία του φαρμάκου σε ορισμένο όγκο του διαλύματος.
C. Το όνομα του κατασκευαστή.
D. Τον αριθμό της παρτίδας.
E. Ημερομηνία παραγωγής και λήξης
F. Συνθήκες διατήρησης και αποθήκευσης
G. Αριθμός αδείας κυκλοφορίας
H. Οδός χορήγησης
I. Σήμανση πιστοποίησης ελέγχου ποιότητας ( CE )
 46

Στην εξωτερική συσκευασία αναγράφονται όλες οι προστιθέμενες ουσίες με τις

αναλογίες τους, τους φορείς

103. Ποιες είναι οι βασικές οδοί χορήγησης φαρμακων

Απάντηση

Τα φάρμακα μπορούν να χορηγηθούν διαμέσου εντερικών (στόμα, απευθυσμένο) και

παρεντερικών οδών (ενδοφλεβίως, ενδομυικώς, υποδορίως, ενδοπεριτοναϊκώς,
ενδοραχιαίως, δια του δέρματος, δια της εισπνοής)
Η χορήγηση του φαρμάκου από το στόμα (PEROS) είναι συνήθως ο πιο βολικός
τρόπος για τον ασθενή, αλλά και για τον γιατρό. Ωστόσο με αυτόν τον τρόπο
χορήγησης, μερικά φάρμακα γίνονται αντικείμενο βιομετατροπής στο γαστρεντερικό
τοίχωμα και το ήπαρ- φαινόμενο πρώτης διόδου στο ήπαρ - firstpasseffect. Η
απορρόφηση των φαρμάκων μετά την από του στόματος χορήγησή τους μπορεί να
επιβραδύνεται από ταυτόχρονη πρόσληψης τροφής ή αντιόξινων ουσιών. Η
γρήγορη απορρόφηση συμβαδίζει με τη γρήγορη εμφάνιση αποτελέσματος.
Η ενδοφλέβια (IV) χορήγηση προσφέρει άμεση και ολοκληρωτική απορρόφηση, αλλά
είναι επίσης πιο δύσκολο να ανακληθεί σε περίπτωση λάθους ή μιας άγνωστης
υπερευαισθησίας. Σκευάσματα ρυθμιζόμενης απελευθέρωσης και εμφυτευόμενες
αντλίες επιχειρούν να μιμηθούν τη συνεχή χορήγηση iv.
Η ενδομυϊκή (ΙΜ) είναι χρήσιμη για γρήγορη απορρόφηση φαρμάκων λόγω της
υψηλής ροής του αίματος δια μέσου των μυών. Μειονέκτημα αυτού του τρόπου
χορήγησης είναι ο τοπικός ερεθισμός και το οίδημα στην περιοχή.
Η υποδόρια χορήγηση παρουσιάζει απορρόφηση του φαρμάκου με πιο αργό ρυθμό
λόγω χαμηλής ροής του αίματος στον ιστό και πρέπει να χρησιμοποιούνται
χαμηλότερες δόσεις.
Από το δέρμα τα φάρμακα απορροφώνται μετά από τοπική εναπόθεση υπό μορφή
αλοιφής κυρίως που περιέχει λιπόφιλες φάσεις. Στην περίπτωση υδρόφιλων
φαρμάκων η χορήγησή τους γίνεται με τη βοήθεια ουσιών που δρουν ως φορείς
αυξάνοντας τη διαπερατότητα των φαρμάκων δια μέσου του δέρματος.
Η εισπνοή επιτρέπει ταχεία μεταφορά του φαρμάκου δια μέσου της μεγάλης
επιφάνειας του βλεννογόνου του αναπνευστικού δέντρου και του πνευμονικού
επιθηλίου. Αυτή η οδός χορήγησης χρησιμοποιείται για φάρμακα που είναι αέρια
(ορισμένα αναισθητικά) ή για φάρμακα που μπορούν να διασπαρούν σε αερόλυμα
(φάρμακα για άσθμα ή ΧΑΠ).

104. Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την ενέργεια ενός φαρμάκου;

Απάντηση

 Το pΗ στις διάφορες περιοχές του οργανισμού, μπορεί να αλλοιώσει χημικά ένα

φάρμακο επηρεάζοντας τη φαρμακολογική του ενέργεια.
 Η ατομική ευαισθησία.
 Η ιδιοσυγκρασία.
 Η υπερευαισθησία.
 Η ηλικία και το βάρος.
 Η ύπαρξη άλλης ασθένειας.
 Η συνέργεια.
 Η αντοχή.
 Η εξάρτηση.
 Ανταγωνισμός με άλλα φάρμακα
 Το φύλο
 47

 Ηπατική και νεφρική λειτουργία

105. Πόσες σταγόνες ύδατος είναι 1,0 ml ύδατος;

Απάντηση

Περίπου 20 σταγόνες

ΟΜΑΔΑ Β ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Τι ορίζεται ως διάλυμα;

Απάντηση
 48

Ως διάλυμα, στη Χημεία, χαρακτηρίζεται κάθε ομογενές μίγμα, που αποτελείται από
δυο ή περισσότερες χημικές ουσίες και έχει την ίδια σύσταση σε όλη την έκταση της
μάζας του. Το διάλυμα αποτελείται από το διαλύτη και τις διαλυμένες ουσίες. Ο
διαλύτης είναι το συστατικό με τη μεγαλύτερη αναλογία στο διάλυμα, ενώ τα
υπόλοιπα συστατικά είναι οι διαλυμένες ουσίες.
Τα διαλύματα εμφανίζονται σε οποιαδήποτε από τις τρεις καταστάσεις της ύλης, είναι
δηλαδή αέρια, υγρά ή στερεά. , π.χ: ο ορείχαλκος αποτελεί στερεό διάλυμα χαλκού
και ψευδαργύρου, ή ο αέρας που αποτελεί αέριο διάλυμα του οξυγόνου, αζώτου κ.ά.
στοιχείων.
Όταν διαλύτης είναι το νερό, τα διαλύματα ονομάζονται υδατικά. Τα υδατικά διαλύματα
διακρίνονται σε μοριακά και ιοντικά, ανάλογα με τη μορφή των σωματιδίων της
διαλυμένης ουσίας.

2. Ποια διαλύματα ονομάζονται κορεσμένα, ποια ακόρεστα και ποια υπέρκορα;

Απάντηση

Διαλυτότητα είναι η ικανότητα μιας χημικής ουσίας να διαλυθεί μέσα σε άλλη.

Διαλυμένη ουσία ονομάζεται κάθε χημική ουσία που μπορεί να διαλυθεί μέσα σε ένα
διαλύτη και να σχηματίσει διάλυμα.
Το διάλυμα που περιέχει τη μέγιστη δυνατή ποσότητα διαλυμένης ουσίας ονομάζεται
κορεσμένο, ενώ εκείνο που περιέχει μικρότερη ποσότητα διαλυμένης ουσίας από τη
μέγιστη δυνατή, ονομάζεται ακόρεστο διάλυμα.
Υπάρχουν και διαλύματα στα οποία επιτυγχάνεται διάλυση μιας ουσίας στον διαλύτη
σε μεγαλύτερη ποσότητα από αυτήν που θα υποδείκνυε η υπό κανονικές συνθήκες
διαλυτότητά της. Στην περίπτωση αυτή, που απαιτεί ιδιαίτερες συνθήκες, το διάλυμα
ονομάζεται υπέρκορο.

3. Να ορίσετε τι είναι ιόν, ανιόν, κατιόν. Σε κάθε περίπτωση να αναφέρετε

παραδείγματα.

Απάντηση

Ως ιόν (πληθυντικός ιόντα) ονομάζεται το άτομο ή σύνολο ατόμων που

φέρουν ηλεκτρικό φορτίο. Όταν άτομα ή χημικές ρίζες αποκτήσουν ηλεκτρόνια τότε
σχηματίζουν ιόντα με αρνητικά ηλεκτρικά φορτία. Αυτού του τύπου τα ιόντα
ονομάζονται ανιόντα. Αντίθετα όταν τα παραπάνω άτομα ή ρίζες χάνουν ηλεκτρόνια
τότε μετατρέπονται σε κατιόντα, δηλαδή με θετικό ηλεκτρικό φορτίο.

Κατιόν Όνομα Ανιόν Όνομα

Η+ Κατιόν υδρογόνου Cl- Ανιόν χλωρίου

Na+ Κατιόν νατρίου OH- Ανιόν υδροξυλίου

K+ Κατιόν καλίου SO42- Θειικό ανιόν

4. Αν η διαλύτότητα ενός άλατος είναι 25 g άλατος ανά 100 g διαλύτη, τότε να

βρεθεί η % w/w περιεκτικότητα ενός κορεσμένου διαλύματος του άλατος αυτού.

Απάντηση
 49

Ποσότητα διαλύματος άλατος είναι:

mδιαλύματος = mδιαλύτη + mδιαλυμένης ουσίας
mδιαλύματος = 25 + 100 = 125 g

Στα 125 g διαλύματος περιέχονται 25 g άλατος

Στα 100 g διαλύματος x;

Άρα η περιεκτικότητα του κορεσμένου διαλύματος αυτού του άλατος είναι 20% w/w.

5. Τι ονομάζεται Ατομικός Αριθμός και τι Μαζικός Αριθμός; Πως θα συμβολίζατε

ένα στοιχείο Χ με 20 πρωτόνια, 20 ηλεκτρόνια και 23 νετρόνια;

Απάντηση

Ατομικός αριθμός (Z) ενός στοιχείου λέγεται ο αριθμός των πρωτονίων (p), που
υπάρχουν μέσα στον πυρήνα του ατόμου του στοιχείου, και είναι ίσος με τον αριθμό
των ηλεκτρονίων (e) του, όταν το άτομο βρίσκεται σε ουδέτερη κατάσταση.
Μαζικός αριθμός (Α) ενός στοιχείου λέγεται το άθροισμα των πρωτονίων (p) και των
νετρονίων (n) του πυρήνα του ατόμου του στοιχείου, δηλαδή: Α = Ζ + Ν
Ο ατομικός αριθμός (Ζ) γράφεται κάτω αριστερά από το σύμβολο του στοιχείου και ο
μαζικός (Α) πάνω αριστερά. πχ.

Ενα στοιχείο Χ με 20 πρωτόνια, 20 ηλεκτρόνια και 23 νετρόνια έχει αριθμό νετρονίων

Ν=23, ατομικό αριθμό Ζ = 20 και μαζικό αριθμό Α = Ζ + Ν = 20 + 23 = 43.
Το στοιχείο αυτό λοιπόν θα μπορούσε να συμβολιστεί ως

6. Δίνονται οι χημικές ενώσεις:

7. H2SO4, K2CO3, KOH, ΝΗ3, CO2, HCl, P2O5, MgBr2
Να τις κατατάξετε ως οξέα, βάσεις, άλατα ή οξείδια και να τις ονομάσετε.

Απάντηση

Οξέα είναι:
H2SO4 ( θειϊκό οξύ
HCl ( υδροχλωρικό οξύ

Βάσεις είναι:
KOH ( Υδροξείδιο καλίου
NH3 ( Αμμωνία

Άλατα είναι:
K2CO3 ( Ανθρακικό κάλιο
MgBr2 ( Βρωμιούχο μαγνήσιο

Οξείδια είναι:
CO2 ( Διοξείδιο του άνθρακα
P2O5 ( Πεντοξείδιο του φωσφόρου
8. Τι εκφράζει το pH ενός διαλύματος και τι τιμές μπορεί να πάρει;

Απάντηση
 50

Το pΗ (πε - χα) είναι ένας τρόπος για να εκφράζουμε τη συγκέντρωση (περιεκτικότητα) των
κατιόντων Η+ του διαλύματος.
Το pΗ είναι ένας αριθμός που δείχνει πόσο όξινο ή βασικό (αλκαλικό) είναι ένα διάλυμα.
Δηλαδή το pΗ είναι μέτρο της οξύτητας του διαλύματος.
Ορίζεται σαν: ο αρνητικός δεκαδικός λογάριθμος της συγκέντρωσης των ιόντων υδρογόνου
του διαλύματος.
Δηλαδή: pΗ = -log[Η+] = lοg (1/ [Η+] )
Το pΗ ενός διαλύματος παίρνει τιμές από 0 έως 14 (σε θερμοκρασία 25 °C).
Στο καθαρό νερό και σε οποιοδήποτε υδατικό διάλυμα οξέος ή βάσης υπάρχουν τόσο
κατιόντα Η+ όσο και ανιόντα ΟΗ- . Ένα υδατικό διάλυμα χαρακτηρίζεται ως όξινο, βασικό ή
ουδέτερο, ανάλογα με τη σχέση των συγκεντρώσεων των ιόντων Η+ και ΟΗ- που περιέχει.
Σε ένα ουδέτερο διάλυμα (π.χ. στο αποσταγμένο Η2Ο) οι συγκεντρώσεις των ιόντων Η+ και
των ιόντων ΟΗ- είναι ίσες. Το ουδέτερο διάλυμα έχει pΗ = 7 (25 °C).
Σε ένα όξινο διάλυμα (π.χ. διάλυμα HC1) η συγκέντρωση Η+ είναι μεγαλύτερη από τη
συγκέντρωση OH-. Το όξινο διάλυμα έχει pΗ < 7 (25 °C).
Σε ένα βασικό διάλυμα (π.χ. διάλυμα NaOH) η συγκέντρωση ΟΗ- είναι μεγαλύτερη από τη
συγκέντρωση Η+. Το βασικό διάλυμα έχει pΗ > 7 (25 °C).

9. Τι είναι τα ρυθμιστικά διαλύματα και σε τι χρησιμεύουν; Να αναφέρετε παραδείγματα

τέτοιων διαλυμάτων.
Απάντηση

Ρυθμιστικά διαλύματα ονομάζονται τα διαλύματα των οποίων το pH παραμένει πρακτικά

σταθερό, όταν προστεθεί μικρή αλλά υπολογίσιμη ποσότητα ισχυρών οξέων ή βάσεων.
Επίσης μπορούν σε όρια να αραιωθούν, χωρίς να μεταβληθεί το ph τους. Τα διαλύματα
αυτά περιέχουν ένα ασθενές οξύ και τη συζυγή του βάση (HA/A-) ή μια ασθενή βάση και το
συζυγές της οξύ. (B/BH+)……..συνέχεια

10. Τι είναι η ώσμωση; Ποιος ο ρόλος της ώσμωσης στη λειτουργία του κυττάρου; Ποια
διαλύματα ονομάζονται ισοτονικά;

Απάντηση

Ώσμωση: ονομάζεται το φαινόμενο της μετακίνησης των μορίων ενός διαλύτη από ένα
αραιό διάλυμα (ή καθαρό διαλύτη) σε ένα πυκνότερο διάλυμα, μέσω μιας ημιπερατής
μεμβράνης.

Δύο διαλύματα που χαρακτηρίζονται από την ίδια τιμή ωσμωτικής πίεσης, ονομάζονται
ισοτονικά. Μεταξύ δυο διαλυμάτων με διαφορετική ωσμωτική πίεση, υποτονικό ονομάζεται
το διάλυμα με τη μικρότερη ωσμωτική πίεση και υπερτονικό, αυτό με τη μεγαλύτερη.
Το φαινόμενο της ώσμωσης παίζει σημαντικό ρόλο σε πολλά βιολογικά φαινόμενα που
συσχετίζονται με τη λειτουργά του κυττάρου. Η κυτταρική μεμβράνη είναι ημιπερατή
μεμβράνη. Δηλαδή επιτρέπει τη δίοδο των μορίων του νερού, όχι όμως των μορίων της
πρωτεΐνης ή άλλων μεγαλομορίων. Η ισορροπία των ωσμωτικών πιέσεων των υγρών, μέσα
και έξω από τα κύτταρα, είναι ζωτικής σημασίας για την «ασφαλή» λειτουργία τους.
Όταν ένα φυτικό κύτταρο βρεθεί σε ένα ισοτονικό διάλυμα, δεν θα συμβεί ώσμωση, οπότε
ο όγκος του κυττάρου δεν θα μεταβληθεί.
Όταν ένα φυτικό κύτταρο βυθιστεί σε υποτονικό διάλυμα (π.χ. σε καθαρό νερό), μόρια
νερού διαπερνούν την κυτταρική μεμβράνη και εισέρχονται στο εσωτερικό του. Έτσι, το
 51

κύτταρο διογκώνεται και ενδεχομένως να διαρραγεί (να σπάσει). Το φαινόμενο αυτό της
διάρρηξης του κυττάρου ονομάζεται πλασμόλυση.
Αντίστροφα, όταν το κύτταρο βρεθεί μέσα σε ένα υπερτονικό διάλυμα, μόρια νερού
εξέρχονται από το εσωτερικό του κυττάρου, με αποτέλεσμα να συρρικνωθεί το κύτταρο.
Παρόμοια φαινόμενα συμβαίνουν και στα ζωικά κύτταρα.

11. Να περιγραφεί ο τρόπος δειγματοληψίας μιας στερεής και μιας υγρής πρώτης ύλης.
Απάντηση

Για να διασφαλιστεί η ποιότητα των φαρμακευτικών σκευασμάτων είναι απαραίτητο

οι πρώτες ύλες που θα χρησιμοποιηθούν να είναι σύμφωνες με τις απαιτούμενες
προδιαγραφές. Αυτό επιτυγχάνεται με την πραγματοποίηση σχετικών ελέγχων. Για
τους λόγους αυτούς πραγματοποιείται δειγματοληψία της πρώτης ύλης ακολουθώντας
συγκεκριμένη διαδικασία.
Η πρώτη ύλη με τη μεταφορά της στο εργοστάσιο ή στο εργαστήριο εγγράφεται στο
«βιβλίο αποθήκης» από όπου λαμβάνει έναν συγκεκριμένο αύξοντα αριθμό. Κατόπιν
τοποθετούμε σε κάθε εμβαλλάγιο και σε κάθε παρτίδα επιγραφές, κατά προτίμηση με
ερυθρά γράμματα, όπου αναγράφεται μεταξύ άλλων στοιχείων η φράση:
«ΑΝΑΜΟΝΗ ΕΛΕΓΧΟΥ».
Αφού ληφθούν όλα τα σχετικά δείγματα, στη συνέχεια αποστέλλονται με τη σχετική
σήμανση στο Χημείο. Εκεί γίνεται εγγραφή της πρώτης ύλης στο «βιβλίο ελέγχου Α΄
υλών». Διενεργούνται όλοι οι χημικοί, βιολογικοί και μικροβιολογικοί έλεγχοι
σύμφωνα με τις απαιτήσεις για κάθε πρώτη ύλη. Τα αποτελέσματα των εξετάσεων,
μεταφέρονται στα αντίστοιχα βιβλία έλεγχου και με βάση αυτά συντάσσονται τα
αντίστοιχα δελτία ελέγχου, τα οποία φυλάσσονται μαζί με όλες τις εξετάσεις,
μετρήσεις, παρατηρήσεις, αποτελέσματα, κ.τ.λ. για πέντε χρόνια.Ταυτόχρονα, τα
αποτελέσματα των εξετάσεων, αποστέλλονται στην αποθήκη, όπου αν όλα έχουν
βρεθεί εντάξει, αφαιρείται η επιγραφή «ΑΝΑΜΟΝΗ ΕΛΕΓΧΟΥ» και τοποθετείται
άλλη που αναγράφει ότι η πρώτη ύλη έχει καλώς και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην
παραγωγή.
Η δειγματοληψία πραγματοποιείται είτε με πολύ απλά όργανα, με τα οποία απλώς
μεταφέρουμε ποσότητα της ουσίας σε έναν υποδοχέα, είτε αν οι απαιτήσεις είναι
ακόμα μεγαλύτερες (συγκεκριμένη ποσότητα δείγματος, προφύλαξη από
επιμολύνσεις, λήψη δείγματος από συγκεκριμένο σημείο της συσκευασίας κτλ) έχουν
αναπτυχθεί πιο εξειδικευμένες συσκευές. Για παράδειγμα, συσκευές με ραβδόμορφη
εμφάνιση, μπορούν να προσεγγίσουν οποιοδήποτε σημείο μέσα στη συσκευασία της
πρώτης ύλης ή εναλλακτικά να συλλέξουν υλικό από πολλαπλά σημεία. Σε αυτή την
περίπτωση εισάγουμε την συσκευή μέσα στην μάζα της πρώτης ύλης. Κατόπιν
απασφαλίζουμε τις εισόδους του υλικού μέσα στον λήπτη. Από αυτά τα σημεία
εισέρχεται μέσα στην συσκευή το δείγμα. Κλείνουμε κατόπιν τις εισόδους του
υλικού, και αποσύρουμε τη συσκευή από τη συσκευασία της πρώτης ύλης. Το υλικό
που έχουμε συλλέξει το μεταφέρουμε μέσα σε ένα υποδοχέα και το προωθούμε προς
ανάλυση.

12. Τι ορίζεται ως σκληρότητα του νερού; Σε τι διακρίνεται; Πώς

πραγματοποιείται η χημική αποσκλήρυνση του νερού;

Απάντηση
 52

Τα επιφανειακά νερά περιέχουν μικρές ή μεγάλες ποσότητες διαλυμένων αλάτων του

ασβεστίου, μαγνησίου, σιδήρου, νατρίου, αργιλίου και άλλων μετάλλων.
Η έκφραση της περιεκτικότητας των αλάτων αυτών σε ένα επιφανειακό νερό είναι γνωστή
με τον όρο «σκληρότητα του νερού» και στην πράξη δίνεται με δύο τρόπους: με τους
γαλλικούς βαθμούς ή τους γερμανικούς βαθμούς. Ο γαλλικός βαθμός εκφράζει τα
ισοδύναμα των αλάτων σε CaC03 σε 100 cm3 νερού, ενώ ο γερμανικός βαθμός σε CaΟ στον
ίδιο όγκο (100 mgCaO/1 ή 7,19 mgMgO/1).
Η χημική αποσκλήρυνση του νερού επιτυγχάνεται με την προσθήκη Ca(OH)2 ή NaOH ή
σόδας. Τα ιόντα Ca++, Mg++ κατακάθονται σαν CaC03 και Mg(OH)2 και τα απομακρύνουμε
με διήθηση. Έτσι η περιεκτικότητα του σε άλατα γίνεται μικρότερη από 3 mg-eq/L.
Αν επιβάλλεται αποσκλήρυνση μέχρι 0,03 mg-eq/L τότε προστίθενται ουδέτερο φωσφορικό
νάτριο (Na3P04) και καθιζάνει Ca3(P04)2 και Mg3(P04)2·
Το νερό ανάλογα με τη σκληρότητα του διακρίνεται σε:
A. Μαλακό νερό: 3 mg-eq/L αλάτων.
B. Μέτρια σκληρό: (3-6) mg-eq/L αλάτων
C. Σκληρό νερό: > 6 mg-eq/L αλάτων.

13. Τι καλείται απόσταξη; Περιγράψτε μια συσκευή απλής απόσταξης νερού.

Απάντηση

Με τον όρο απόσταξη εννοούμε την διεργασία με την οποία μπορούμε να επιτύχουμε τον
καθαρισμό υγρών ή των διαχωρισμό ενός υγρού από ένα μίγμα υγρών.
Με την απόσταξη είναι δυνατός και ο έλεγχος της καθαρότητας μιας υγρής ουσίας.
Περιγραφή συσκευής απλής απόσταξης νερού
Ως πρώτη ύλη για την παρασκευή απεσταγμένου νερού χρησιμοποιείται καλής ποιότητας
πόσιμου νερού που αποστάζεται σε ειδικές γυάλινες αποστακτικές συσκευές. Ο
αποστακτήρας θα πρέπει να είναι άριστα συντηρημένος. Σε
κάθε απόσταξη τοποθετούμε το θερμόμετρο έτσι ώστε το
πάνω μέρος της λεκάνης του υδραργύρου να βρίσκεται στο
ίδιο ύψος με τον πλευρικό σωλήνα του κλασματήρα, όπου
βάζουμε το πόσιμο νερό μέχρι τα 2/3 του όγκου του και
προσθέτουμε μία πέτρα βρασμού (ελαφρόπετρα) που
συντελεί στην έναρξη του ομαλού βρασμού. Ο
κλασματήρας συνδέεται πλευρικά με τον ψυκτήρα. Στα
εξωτερικά τοιχώματα του ψυκτήρα κυκλοφοφορεί ρεύμα νερού. Το νερό μπαίνει από το
κάτω μέρος του ψυκτήρα για να αποφευχθεί η απότομη επαφή του θερμού αποστάγματος
με το ψυχρό νερό.
Μετά την έναρξη της απόσταξης τα πρώτα αποστάγματα απορρίπτονται. Οι υποδοχείς όπου
συλλέγεται το απεσταγμένο νερό είναι κατασκευασμένοι, από ουδέτερο γυαλί και πρέπει
να είναι αποστειρωμένοι και καθαροί. Ο καθαρισμός τους γίνεται με κατάλληλα
απορρυπαντικά και διαδοχική έκπλυση με πόσιμο, απιονισμένο, απεσταγμένο νερό
ελεύθερο πυρετογόνων. Οι υποδοχείς αποστειρώνονται σε ξηροκλίβανο (140°C επί 3h).
Κατά τη συλλογή του αποστάγματος παρεμποδίζεται η είσοδος σκόνης στο απόσταγμα. Η
διαφύλαξη του απεσταγμένου νερού είναι δυνατή αν αποστειρωθεί αμέσως μετά την
παρασκευή του μέσα στο αυτόκαυστο.

14. Ποια διαλύματα ονομάζονται πρότυπα και ποιους όρους πρέπει να πληρούν τα
αντιδραστήρια για την παρασκευή τέτοιων διαλυμάτων;
 53

Απάντηση

Τα πρότυπα διαλύματα διακρίνονται σε:

I. Πρωτογενή πρότυπα διαλύματα: Είναι τα διαλύματα που περιέχουν γνωστή με ακρίβεια
ποσότητα πρωτογενούς πρότυπης ουσίας, δηλαδή ουσίας με υψηλό βαθμό
καθαρότητας, σε ορισμένο όγκο διαλύματος. Τα διαλύματα αυτά παρασκευάζονται με
άμεση μέτρηση του βάρους της διαλυμένης πρωτογενούς πρότυπης ουσίας και του
όγκου του διαλύματος. Η συγκέντρωση τους υπολογίζεται από το βάρος της διαλυμένης
ουσίας που ζυγίστηκε και από τον όγκο του διαλύματος.
II. Δευτερογενή πρότυπα διαλύματα: Είναι τα διαλύματα που η συγκέντρωση τους είναι
γνωστή μετά από τιτλοδότηση (με ογκομέτρηση) τους με πρωτογενή πρότυπη ουσία.
Δηλαδή, η συγκέντρωση τους δεν μπορεί να υπολογιστεί με ακρίβεια από το βάρος της
διαλυμένης ουσίας και τον όγκο του διαλύματος.

Ένα αντιδραστήριο, για να μπορεί να χαρακτηριστεί ως «πρότυπο» αντιδραστήριο θα

πρέπει να πληρεί μια σειρά προϋποθέσεων:
A. Η πρότυπη ουσία θα πρέπει να είναι απολύτως καθαρή ή γνωστού βαθμού
καθαρότητας. Όταν περιέχει προσμίξεις, αυτές θα πρέπει να είναι αδρανείς προς τις
ουσίες με τις οποίες θα αντιδράσει η πρότυπη ουσία.
B. Η πρωτογενής πρότυπη ουσία πρέπει να είναι σταθερής την θερμοκρασία ξήρανσης. Για
τον λόγο αυτό αποφεύγονται οι υδρίες, γιατί υπάρχει κίνδυνος να αποσυντεθούν κατά
την ξήρανση και ανα ληφθεί ουσία άγνωστης σύστασης.
C. Να μη παθαίνει καμιά μεταβολή κατά τη ζύγιση. Δηλαδή να μην είναι υγροσκοπική ή να
αποσαθρώνεται, να μην οξειδώνεται από τον αέρα και να μην ενώνεται με το C02 του
ατμοσφαιρικού αέρα.
D. Να είναι δυνατή η ανίχνευση των ξένων προσμίξεων που τυχόν περιέχονται με χημικές
δοκιμασίες (tests) γνωστής ευαισθησίας. Κατά κανόνα, η ολική ποσότητα των ξένων
προσμίξεων δεν πρέπει να υπερβαίνει το 0,01-0,02%.
E. Να έχει μεγάλο ισοδύναμο βάρος, ώστε να μειώνονται τα σχετικά σφάλματα ζυγίσεως.
F. Πρέπει να είναι ευδιάλυτη στο διαλύτη της ογκομέτρησης.
G. Πρέπει να βρίσκεται εύκολα στο εμπόριο και να έχει χαμηλό κόστος.

15. Διαθέτουμε πρότυπο διάλυμα NaOH 1Ν. Πως θα παρασκευάσουμε 500 ml διαλύματος
NaOH 0,05 Ν; Περιγράψτε την διαδικασία αναλυτικά.

Απάντηση

Θα πραγματοποιήσουμε αραίωση του αρχικού διαλύματος 1 Ν.

Θέλουμε να παρασκευάσουμε 500 ml αραιού διαλύματος.
Νόμος της αραίωσης:

Nαρχικό·Vαρχικό = Nτελικό·Vτελικό ( ﾧ (

Με τη χρήση σιφωνίου πλήρωσης παίρνουμε 25 ml NaOH από το πυκνό αρχικό

διάλυμα (NaOH 1N). Η ποσότητα αυτή μεταφέρεται σε καθαρή ογκομετρική φιάλη
500 ml, η οποία περιέχει μικρή ποσότητα απιονισμένου νερού. Προστίθεται
απιονισμένο νερό μέχρι τη χαραγή.
 54

16. Διάλυμα ΝΗ3 έχει περιεκτικότητα 1,7 % w/v. Ποια είναι η Μοριακότητα του
διαλύματος; Από το διάλυμα αυτό να παρασκευάσετε 250 ml διαλύματος ΝΗ3
0,1 Μ. Υπολογισμοί. (Δίνονται Ar Ν=14, Η=1).

Απάντηση

Η περιεκτικότητα 1,7% w/v σημαίνει:

Σε 100 ml διαλύματος περιέχονται 1,7 g NH3
Σε 1000 ml διαλύματος x;

Για να βρούμε τη μοριακότητα Μ του διαλύματος, μετατρέπουμε την ποσότητα αυτή

σε moles.
Mr(NH3) = 14+3·1 = 17

1 mol NH3 ζυγίζει 17 g

x; 17 g

x = 1 mol NH3

Άρα η μοριακότητα του διαλύματος είναι 1 mol/L = 1 M

Θα πραγματοποιήσουμε αραίωση του αρχικού διαλύματος 1 Μ.

Θέλουμε να παρασκευάσουμε 250 ml διαλύματος NH3 0,1 M.
Νόμος της αραίωσης:

Cαρχικό·Vαρχικό = Cτελικό·Vτελικό  

Με τη χρήση σιφωνίου πληρώσεως, λαμβάνουμε 25 ml NH3 από το αρxικό διάλυμα

(1 Μ). Η ποσότητα αυτή μεταφέρεται σε καθαρή ογκομετρική φιάλη 250 ml, η οποία
περιέχει μικρή ποσότητα απιονισμένου νερού. Προστίθεται απιονισμένο νερό μέχρι
τη χαραγή.

17. Ποια τα βασικά στάδια μιας σταθμικής ανάλυσης;

Απάντηση

A. Λήψη αντιπροσωπευτικού δείγματος.

B. Ακριβής ζύγιση της ποσότητας του δείγματος.
C. Διαλυτοποίηση του δείγματος.
D. Ρύθμιση των συνθηκών πριν από την αντίδραση καταβύθισης.
E. Καταβύθιση με την προσθήκη του κατάλληλου αντιδραστηρίου (συνήθως εν
θερμώ).
F. Πέψη του ιζήματος.
G. Διήθηση και έκπλυση του ιζήματος με την χρήση κατάλληλου ηθμού και
διαλύματος ηλεκτρολύτη αντίστοιχα.
H. Ξήρανση ή πύρωση του ιζήματος
I. Ζύγιση του ιζήματος.
J. Υπολογισμός της ποσότητας του υπό προσδιορισμό στοιχείου, ιόντος ή ένωσης.
 55

18. Συγκρίνατε την σταθμική με την ογκομετρική ανάλυση.

Απάντηση

Η ογκομετρική ανάλυση υπερέχει από τη σταθμική στην ταχύτητα διεξαγωγής της και
στην απλότητα των διεργασιών της, ενώ υστερεί στην ακρίβεια των αποτελεσμάτων
της.

19. Τι ονομάζουμε τίτλο και τι δύναμη πρότυπου διαλύματος;

Απάντηση

Τίτλος πρότυπου διαλύματος ονομάζεται το απόλυτο ποσό (βάρος) της διαλυμένης

ένωσης σε 1mL διαλύματος.
Δύναμη λέγεται το απόλυτο βάρος μιας ένωσης με το οποίο αντιδρά 1mL του
πρότυπου διαλύματος.

20. Πως θα παρασκευάσετε 500 ml διαλύματος HCl 0,2 M από πυκνό διάλυμα
HCl περιεκττικότητας 37% w/w και πυκνότητας 1,19 g/ml; Υπολογισμοί.
(Δίνονται Ar Η=1, Cl=35,5)

Απάντηση

Θέλουμε να παρασκευάσουμε διάλυμα HCl 0,2 M από πυκνό διάλυμα HCl.

Θα παρασκευάστούν 500 ml διαλύματος HCl 0,2 M.
Υπολογίζουμε το Mr(HCl) = 35,5 + 1 = 36,5
Άρα:

1 mol HCl ζυγίζει 36,5 g

0,2 mol HCl x;
 56

Διάλυμα HCl 0,2 M σημαίνει ή αντίστοιχα

Άρα:

Τα 1000 ml διαλύματος περιέχουν 7,3 g HCl

Τα 500 ml διαλύματα x;

x = 3,65 g HCl

Έχουμε στην διάθεσή μας πυκνό HCl 37% w/w.

Δηλαδή:

Σε 100 g διαλύματος πυκνού HCl περιέχονται 37 g HCl

Σε x; περιέχονται 3,65 g HCl

Με τη βοήθεια της πυκνότητας του διαλύματος HCl υπολογίζουμε την ποσότητα του
υδροχλωρίου που θα χρησιμοποιήσουμε από το πυκνό διάλυμα HCl και αντιστοιχεί
σε mHCl=9,86 g

   V=8,29 ml

Άρα για την παρασκευή διαλύματος HCl 0,2 M 500 ml, θα πρέπει να λάβουμε 8,29 ml
πυκνού HCl με τη χρήση αριθμημένου σιφωνίου, το οποίο θα τοποθετηθεί σε
ογκομετρική φιάλη των 500 ml, η οποία περιέχει κατά το ¼ απιονισμένο νερό.
Τέλος συμπληρώνουμε με απιονισμένο νερό μέχρι τη χαραγή.

21. Πόσα ml θα χρειαστούν από διάλυμα NaOH 1Ν για την παρασκευή 250 ml
διαλύματος 0,1N αυτού;

Απάντηση

Εφόσον ζητείται η παρασκευή διαλύματος μιας ουσίας από πυκνότερο διάλυμα της
ίδιας ουσίας, εφαρμόζουμε τον νόμο της αραίωσης.

Nαρχικό·Vαρχικό = Nτελικό·Vτελικό  

Συνεπώς χρειαζόμαστε 25 ml από το διάλυμα NaOH 1 N για την παρασκευή 250 ml

διαλύματος NaOH 0,1 N.
 57

22. 100 ml διαλύματος H2S04 0,1 Ν πόσα g ΚΟΗ εξουδετερώνουν πλήρως;

(Δίνονται Ar K=39, O=16, H=1)

Απάντηση

Η αντίδραση που λαμβάνει χώρα είναι μια αντίδραση εξουδετέρωσης:

H2S04 + 2KOH → K2S04 + 2Η20
Από την στοιχειομετρία της αντίδρασης παρατηρούμε ότι:
1 mol H2SO4 εξουδετερώνει 2 mol ΚΟΗ

Διάλυμα H2S04 0,1 Ν σημαίνει:

Σε 1000ml διαλύματος περιέχονται 0,1 greq H2S04
Σε 100ml x greq H2SO4
x=0,01greqH2S04

Όμως, από τον ορισμό του γραμμοϊσοδύναμου, για το H2S04:

(M.B.) 98
1greq = = = 49g = 0,5mol
n 2
Συνεπώς:
Το 1 greq Η2S04 είναι ίσο με 0,5mol Η2S04
Tα 0,01 greq y
Y=0,005 mol H2S04

Τελικά, από την στοιχειομετρία της αντίδρασης μπορούμε να γράψουμε:

Αφού 1 mol H2S04 εξουδετερώνει 2 mol KOH
Τα 0,005 mol z mol ΚΟΗ
z=0,01molKOH

Άρα:
1mol KOH είναι (Μ.Β.)ΚΟΗ g = 56 g KOH
0,01 mol ω
ω= 0,56 g KOH

23. Με ποια αναλογία θα αναμίξετε αλκοόλη 95° και 60° για να παρασκευάσετε
το αλκοολούχο διάλυμα 80°;
Απάντηση

Πρόκειται για άσκηση ανάμιξης διαλυμάτων της ίδιας διαλυμένης ουσίας (οπότε δεν
πραγματοποιείται καμία αντίδραση).

95° ή 95%v/v (κ.ο.) σημαίνει:

Σε 100 mL διαλύματος έχουμε 95mL αιθανόλης
Σε V1 mLx1mL

V1
x1 = 95 = 0,95V1 mL αιθανόλης (1)
100

Ομοίως

60° ή 60%v/v (κ.ο.) σημαίνει:

 58

Σε 100 mL διαλύματος έχουμε 60mL αιθανόλης

Σε V2 mL x2 mL

V2
x2 = 60 = 0,6V2 mL αιθανόλης (2)
100
Το διάλυμα που επιθυμούμε να παρασκευάσουμε προκύπτει με ανάμιξη των δύο
παραπάνω διαλυμάτων, συνεπώς ο όγκος του θα είναι
V1 + V2. Για το διάλυμα αυτό, θέλουμε να είναι 80° ή 80%v/v (κ.ο.).
Έχουμε:

80° ή 80%v/v (κ.ο.) σημαίνει:

Σε 100 mL διαλύματος έχουμε 80mL αιθανόλης
Σε (V1 + V2)mL (x1 + x2) mL

Από τις σχέσεις (1) και (2), προκύπτει ότι:

χ1 + χ2= 0,95V1 + 0,6V2
Τελικά:
100 80
= ⇒
V1 + V2 0.95V1 + 0,6V2
80V1 + 80V2 = 95V1 + 60V2 ⇒
20V2 = 15V1 ⇒
V1 20 4
= =
V2 15 3

24. Διατίθενται διάλυμα HNO3 20% w/v και πυκνότητας 1,25 g/ml. Να εκφραστεί
η περιεκτικότητα του διαλύματος σε %w/w.
Απάντηση

Το διάλυμα έχει περιεκτικότητα 20% w/v, οπότε ισχύει ότι:

Στα 100 ml διαλύματος HNO3 περιέχονται 20 g HNO3.
Η πυκνότητα του διαλύματος είναι ρ=1,25 g/ml.
Ο τύπος που ισχύει για την πυκνότητα είναι ρ=m/V, λύνοντας λοιπόν ως προς m
προκύπτει m=ρ·V.
Θεωρώντας ότι ο όγκος του διαλύματος είναι V=100 ml, με αντικατάσταση στον τύπο
προκύπτει ότι η μάζα του διαλύματος HNO3 θα είναι m = 1,25 · 100 = 125 g.
Στα 125 g διαλύματος HNO3 περιέχονται 20 g HNO3
Στα 100 g διαλύματος HNO3 περιέχονται x;
Η %w/w περιεκτικότητα του διαλύματος λοιπόν είναι 16% w/w.

25. Παρέχεται διάλυμα KOH περιεκτικότητας 2,8% w/v. Να υπολογισθεί η

μοριακότητα και η κανονικότητα αυτού.

Απάντηση

Περιεκτικότητα διαλύματος 2,8% w/v σημαίνει:

Σε 100 ml διαλύματος περιέχονται 2,8 g KOH

Σε 1000 ml διαλύματος x;
 59

Υπολογισμός μοριακότητας M του διαλύματος:

Mr(KOH) = 39 +16+1 = 56

1 mol KOH ζυγίζει 56 g

x; ζυγίζει 28 g

(0,5 mol/L)

Το διάλυμα είναι 0,5 Μ.

Για να βρούμε την κανονικότητα του διαλύματος μετατρέπουμε τα mol σε greq:

1 greq KOH  1 mol KOH

x;  0,5 mol KOH

x=0,5 greq KOH

Άρα το διάλυμα είναι 0,5 Ν.

26. Με ποια χημικά μέσα γίνεται ο καθαρισμός γυάλινων σκευών;

Απάντηση

Η σωστή διεξαγωγή του χημικού πειράματος προϋποθέτει την απόλυτη καθαρότητα

των χρησιμοποιουμένων συσκευών και οργάνων.
Για τον καθαρισμό των γυάλινων σκευών εκλέγεται το κατάλληλο μέσο καθαρισμού
αναλόγως με την φύση της ρυπάνσεως. Έτσι για ρυπάνσεις με ουσίες που είναι
όξινης φύσεως χρησιμοποιείται διάλυμα καυστικού νατρίου ή σόδας, ενώ με
αλκαλικής φύσεως χρησιμοποιούνται διαλύματα οξέων. Ιδιαιτέρως αποτελεσματικό
είναι το χρωμοθειϊκό οξύ, το οποίο είναι διάλυμα θειικού οξέος (πυκνό) με διχρωμικό
κάλιο. Τέλος, ο καθαρισμός των λιπαρών υλών επιτυγχάνεται με πλύση με
οργανικούς διαλύτες, όπως ο αιθέρας, η ακετόνη κ.ά.
Άριστα αποτελέσματα έχουμε και με μηχανικό καθαρισμό με ψήκτρα ή άμμο.
Ακολούθως το σκεύος πλένεται με απορρυπαντικό και εκπλένεται με άφθονο νερό.
Μετά την πλύση επακολουθεί ξήρανση στο πυριατήριο. Τα ογκομετρικά όργανα δεν
ξηραίνονται στο πυριατήριο, αλλά διαβιβάζεται σ' αυτά θερμός αέρας, από
κατάλληλες συσκευές. Για ταχύτερη ξήρανση χρησιμοποιείται η ακετόνη, διότι αυτή
αναμίγνυται με τα ίχνη του νερού που παραμένουν και λόγω του χαμηλού σημείου
ζέσεως της εξατμίζεται γρήγορα και παρασύρει τα ίχνη του νερού.
Γενικώς, συνιστάται καθαρισμός των σκευών αμέσως μετά το τέλος μιας
αντιδράσεως, διότι με την πάροδο του χρόνου η απομάκρυνση του ρύπου γίνεται
δυσχερέστερη.
Παρασκευή διαλύματος χρωμοθειϊκού οξέος
Για την παρασκευή του χρωμοθειϊκού οξέος διαλύονται σε 100 ml απεσταγμένου
ύδατος 10-15 g διχρωμικού καλίου. Στο διάλυμα αυτό προστίθεται με συνεχή
ανάδευση διπλάσιος όγκος πυκνού θειικού οξέος. Το παρασκευασθέν διάλυμα
χρωμοθειϊκού οξέος φυλάγεται σε καλώς πωματισμένη φιάλη.
Τρόπος καθαρισμού των γυάλινων σκευών
Στο γυάλινο σκεύος φέρτε με προσοχή ποσότητα χρωμοθειϊκού οξέος. Η ισχυρή
οξειδωτική και διαβρωτική δράση του χρωμοθειϊκού οξέος καταστρέφει γρήγορα τον
ρύπο. Αποχύνεται κατόπιν το οξύ και πλένετε καλά το σκεύος με διάλυμα
 60

απορρυπαντικού με την βοήθεια ψήκτρας. Τέλος, αφού το σκεύος πλυθεί με άφθονο

νερό τοποθετείται σε πυραντήριο προς ξήρανση.
Τα ογκομετρικά όργανα συνήθως καθαρίζονται με ατμό. Τα χωνευτήρια και οι κάψες
πορσελάνης καθαρίζονται με θερμό 1:1 HCl και μετά με χρωμοθειϊκό οξύ και νερό.
Πολλές φορές δεν είναι δυνατή η τέλεια απομάκρυνση διαφόρων οξειδίων π.χ. CuO,
Fe303 με πλύσεις. Στην περίπτωση αυτή δεν είναι απαραίτητη η απομάκρυνση των
κατά τη σταθμική ανάλυση.

27. Πώς θα αντιληφθείτε το τελικό σημείο μιας ογκομετρησης οξέος - βάσεως;

Απάντηση

Με τη χρήση των κατάλληλων χρωματικών δεικτών. Στο σημείο της εξουδετέρωσης

επέρχεται είτε αποχρωματισμός του διαλύματος είτε αλλαγή του χρώματος που
αποτελεί ένδειξη του τέλους της αντίδρασης.

28. Γιατί τα πρότυπα διαλύματα KMnO4, AgNO3 φυλάσσονται σε σκοτεινή

φιάλη;
Απάντηση

Τα πρότυπα διαλύματα KMnO4,φυλάσσονται σε σκοτεινή φιάλη, γιατί συμβαίνει

αποσύνθεση του ΚΜnΟ4 σε ΜnO2 (καστανόχρωμο ίζημα) από το φώς.
Επιπλέον, η αντίδραση αυτή είναι αυτοκαταλυόμενη, δηλαδή το προϊόν ΜηΟ 2 δρά
ως καταλύτης της αντίδρασης και αυξάνει την ταχύτητά της. Η αντίδραση αυτή
επιταχύνεται με επίδραση της ακτινοβολίας (φως).
Επίσης τα πρότυπα διαλύματα AgNO3 φυλάσσονται σε σκοτεινή φιάλη, γιατί το φως
ανάγει τα διαλύματα του αργύρου σε μεταλλικό Ag που συνήθως επικάθεται στη
γυάλινη επιφάνεια της φιάλης.

29. Σε τι είδους φιάλη αντιδραστηρίου φυλάσσεται ένα διάλυμα NaOH και γιατί;

Απάντηση

Τα διαλύματα καυστικού νατρίου (NaOH), όταν είναι πυκνά, πρέπει να φυλάσσονται

σε πλαστικές φιάλες (πολυαιθυλενίου). Αυτό γιατί το καυστικό νάτριο προσβάλλει την
ύαλο λόγω της αντίδρασής του με το οξείδιο του πυριτίου (Si0 2). Έτσι, εκτός από την
καταστροφή της φιάλης υπάρχει και αλλαγή στη συγκέντρωση του NaOH.
Ομοίως, και τα πώματα πρέπει να είναι πλαστικά ή από φελλό, όταν πρόκειται να
παραμείνουν κλειστά για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα.
Σε περίπτωση χρήσης γυάλινων φιαλών για αραιά διαλύματα NaOH πρέπει το
εσμύρισμα του πώματος να έχει μία λεπτή στρώση βαζελίνης για να αποφευχθεί η
συγκόλληση φιάλης - πώματος ή να χρησιμοποιείται πλαστικό πώμα.
Οι φιάλες θα πρέπει να κλείνουν αεροστεγώς γιατί το NaOH μπορεί να αντιδράσει με
το CO2, της ατμόσφαιρας και να δημιουργηθεί NaHC03 ή Na2C03.

30. Μετά την παρασκευή ενός προτύπου διαλύματος, ποια στοιχεία θα

αναγράψετε στην ετικέτα της φιάλης (περιέκτη);

Απάντηση

Τον τίτλο και το είδος του διαλύματος, την ημερομηνία παρασκευής του.
 61

Το όνομα και το μοριακό τύπο της ένωσης από την οποία παρασκευάστηκε το
διάλυμα.
Προφυλάξεις.
Αναλογία αραίωσης.
Μονογραφή παρασκευαστή.

31. Σε ογκομετρική φιάλη των 250 ml εισάγουμε 2 g στερεού NaOH και

αραιώνουμε με νερό μέχρι τελικού όγκου (χαραγή). Ποια η Μοριακότητα και η
Κανονικότητα του διαλύματος που προκύπτει; (Δίνονται Αr Na=23, Ο=16, Η=1)

Απάντηση

Mr(NaOH) = 23+16+1 = 40
Για να υπολογίζουμε την μοριακότητα του διαλύματος έχουμε:

Σε 250 ml διαλύματος περιέχονται 0,05 mol NaOH

Σε 1000 ml διαλύματος x;

Άρα μοριακότητα 0,2 Μ.

Για να υπολογίσουμε την κανονικότητα του διαλύματος μετατρέπουμε τα molNaOH σε

greqNaOH.

Άρα:

1 greq NaOH  1 mol NaOH

x;  0,2 mol NaOH

x=0,2 greq NaOH

Άρα κανονικότητα διαλύματος 0,2 N

32. Για την εξουδετέρωση 20 ml διαλύματος NaOH καταναλώθηκαν 10 ml

διαλύματος HCI 0,1 Ν με Σ.Δ. 0,9850. Ποια η % w/v περιεκτικότητα του
διαλύματος του NaOH; (Δίνονται Αr Na=23, Ο=16, Η=1)

Απάντηση

Χρησιμοποιείται πρότυπο διάλυμα HCl.

Η αντίδραση εξουδετέρωσης είναι η εξής:
HCl + NaOH  NaCl + H2O

Με τη βοήθεια του συντελεστή διόρθωσης υπολογίζουμε την πραγματική

κανονικότητα του διαλύματος HCl.

 Νπραγματικό = Νθεωρητικό·ΣΔHCl 
 62

Νπραγματικό = 0,9850 · 0,1 = 0,0985 N

Στο σημείο της εξουδετέρωσης θα ισχύει:

greqοξέος = greqβάσης  Nοξέος·Vοξέος = Nβάσης·Vβάσης 

 NNaOH=0,4925 N ≈ 0,5 N

Η κανονικότητα του διαλύματος NaOH στρογγυλοποιείται σε 0,5 Ν.

Διάλυμα NaOH 0,5 N σημαίνει:

Σε 1000 ml διαλύματος NaOH περιέχονται 0,5 greq NaOH

Σε 100 ml διαλύματος x;

Μετατρέπουμε τα greq NaOH σε g NaOH.

1 greq NaOH ζυγίζει 40 g

0,05 greq x;

Άρα η περιεκτικότητα του διαλύματος είναι 2% w/v.

33. Για 100 ml νερού και για τον προσδιορισμό Cl- καταναλώθηκαν 10 ml
διαλύματος ΑgΝΟ3 0,1 Ν με Σ.Δ. 1,050. Να υπολογισθεί περιεκτικότητα του
νερού σε Cl- σε mg/l. (Δίνεται Ar Cl = 35,5).

Απάντηση

Η αντίδραση καταβύθισης είναι η εξής:

AgNO3 + Cl-  AgCl + NO3-
Λευκό ίζημα

Με την βοήθεια του συντελέστή διόρθωσης μπορούμε να υπολογίσουμε την

πραγματική κανονικότητα του διαλύματος ΑgΝΟ3.
 63

 Νπραγματικό = Νθεωρητικό·ΣΔ 

Νπραγματικό = 1,050 · 0,1 = 0,1050 N

Η κανονικότητα αυτή σημαίνει:

Σε 1000 ml διαλύματος περιέχονται 0,1050 greq AgNO3

Σε 10 ml διαλύματος x;

Μετατρέπουμε την παραπάνω ποσότητα σε γραμμάρια.

Mr(AgNO3)=170

Άρα:

Το 1 greq AgNO3 ζυγίζει 170 g

Τα 0,00105 greq x;

Από τη στοιχειομετρία της αντίδρασης έχουμε:

1 mol AgNO3 αντιδρά με 1 mol Cl- ή

Τα 170 g AgNO3 αντιδρούν με 35,5 g Cl-
Τα 0,1785 g x;

Η ποσότητα αυτή Cl- βρίσκεται σε 100 ml δείγματος νερού.

Η περιεκτικότητα του δείγματος υπολογίζεται σε mg/L.

Σε 100 ml δείγματος νερού περιέχονται 0,037275 g Cl-

Σε 1000 ml x;

ή 372,75 mg Cl-

Άρα η ζητούμενη περιεκτικότητα του νερού σε Cl- είναι 372,75 mg/L.

34. 1 ml διαλύματος ΚΜnO4 0,1N, ποια ποσότητα FeSO4 και ποια Η202 οξειδώνει;
(Δίνεται Ar Fe=56, S=32, O=16, H=1)

Απάντηση

Διάλυμα 0,1 Ν ΚΜnO4 σημαίνει:

Σε 1000 ml διαλύματος KMnO4 περιέχονται 0,1 greq ΚΜnO4

Σε 1ml x
x=0,0001 greq KMnO4
 64

ή
χ=10-4 greq KMnO4

Την ποσότητα αυτή, την μετατρέπουμε σε mol (θα χρησιμοποιηθούν στην

στοιχειομετρία των αντιδράσεων). Έχουμε:
(M.B.)KMnO 4 g 158g
1greqKMnO 4 = = = 31,6g = 0,2molKMnO4
n 5
Τα 10-4 greq KMnO4 y

Y=0,00002 mol KMnO4

ή
y=0,2.10-4 mol KMnO4

Συνεπώς:

Α) Για την ποσότητα FeSO4:

2KMnO4 + 10FeSO4 + 8H2SO4→K2SO4+2MnSO4 + 5Fe2(SO4)3 + 8H2O

Από την στοιχειομετρία της αντίδρασης γίνεται φανερό ότι:

Τα 2 mol ΚΜnO4 οξειδώνουν 10 mol FeSO4

Ta 0,2.10-4 mol KMnO4 z

z=0,0001 mol FeSO4

Η ποσότητα μετατρέπεται σε g:
Το 1 mol FeSO4 αντιστοιχεί σε (Μ.Β.)FeSO4 g=152 g
Tα 0,0001 mo lFeSO4 ω

ω=0,0152 g FeSO4

B). Ομοίως, για την ποσότητα Η2Ο2:

2 KMnO4 + 5Η2Ο2 + 3H2SO4→5O2+2MnSO4 + Κ2SO4 + 8H2O

Από την στοιχειομετρία της αντίδρασης γίνεται φανερό ότι:

Τα 2 mol ΚΜnO4 οξειδώνουν 5 mol H2O2

Tα 0,2.10-4 mol KMnO4 z

z=0,00005 mol H2O2

Η ποσότητα μετατρέπεται σε g:
Το 1 mol H2O2 αντιστοιχεί σε (Μ.Β.)H2O2 g=34 g
Tα 0,00005 mol H2O2 ω

ω=0,0017 g H2O2
35. Πόσα ml διαλύματος Να2S2O3 0,1Ν απαιτούνται για την αναγωγή 0,0127 g I2;
(Δίνεται Ar I=127)

Απάντηση

2 Na2S2O3 + I2 → Na2S4O6 + 2 NaI

Διάλυμα 0,1Ν σημαίνει:

Σε 1000 mL διαλύματος περιέχονται 0,1 greqNa2S2O3
 65

Σε κάθε οξειδοαναγωγική αντίδραση, ο αριθμός των γραμμοισοδυνάμων (greq) του

οξειδωτικού είναι ίσος με τον αριθμό των γραμμοισοδυνάμων (greq) του αναγωγικού.
Έχουμε:
M.B. 1mol 254
1greq I2 = = = = 10,7 gI2
2 2 2
x 0,0127 g

x=10-4 greq I2

Άρα, απαιτούνται 0,0001=10-4 greq Na2S2O3

Η ποσότητα αυτή του Ι2 αντιστοιχεί στον παρακάτω όγκο διαλύματος Na2S2O3:

Σε 1000 mL διαλύματος περιέχονται 0,1 greq Na2S2O3

Y mL 10-4greq

y=1 mL Na2S2O3

36. Ποιος όγκος διαλύματος Νa2S2O3 0,1 Μ θα απαιτηθεί για να αποχρωματίσει

10 ml διαλύματος I2 περιεκτικότητας 6 % w/v; (Δίνεται Αr Ι=127)

Απάντηση

Η χημική αντίδραση που πραγματοποιείται είναι:

2Na2S2O3 + I2  Na2S4O6 + 2NaI
2 mol 1 mol

Διάλυμα Na2S2O3 0,1 M σημαίνει:

Σε 1000 ml διαλύματος περιέχεται 0,1 mol Na2S2O3

Διάλυμα I2 περιεκτικότητας 6% w/v σημαίνει:

Τα 100 ml διαλύματος I2 περιέχουν 6 g I2

Τα 10 ml x;

Mr(I2) = 2·127 = 254

Από την στοιχειομετρία της χημικής αντίδρασης έχουμε:

2 mol Na2S2O3 αντιδρούν με 1 mol I2

x; 0,00236 mol I2

x = 0,00236·2 = 0,00472 mol Na2S2O3

Τα 1000 ml διαλύματος Na2S2O3 περιέχουν 0,1 mol

x; 0,00472 mol

Άρα απαιτούνται 47,2 ml Na2S2O3 για τον αποχρωματισμό του διαλύματος I2.
 66

37. Πόσα g NaOH απαιτούνται για την παρασκευή 400 ml υδατικού διαλύματος
συγκέντρωσης 0,6 Μ; (Δίνονται Ar Na=23, Ο=16, Η=1)
Απάντηση

Η συγκέντρωση του διαλύματος είναι c=0,6 M, και ο όγκος του διαλύματος είναι
V=400 ml=0,4 L.
Ο τύπος που ισχύει για την συγκέντρωση είναι c=n/V, λύνοντας λοιπόν ως προς n
προκύπτει n=c·V.
Οπότε με αντικατάσταση στον τύπο προκύπτει ότι τα mol του NaOH είναι n = 0,6 ·
0,4 = 0,24 mol.
Επίσης για το μοριακό βάρος του NaOH ισχύει ότι: Mr(NaOH) = Ar(Na) + Ar(O) +
Ar(H) = 40 g/mol.
Ο τύπος που ισχύει για τα mol είναι n=m/Mr, λύνοντας λοιπόν ως προς m προκύπτει
m=n·Mr.
Οπότε με αντικατάσταση στον τύπο προκύπτει ότι τα g του NaOH είναι m = 0,24 · 40
= 9,6 g.
Για την παρασκευή 400 ml υδατικού διαλύματος NaOH συγκέντρωσης 0,6 Μ,
απαιτούνται λοιπόν 9,6 g NaOH.

38. Πόσα gr Ca(ΟΗ)2 απαιτούνται για την πλήρη εξουδετέρωση 2 mol HCl;
(Δίνονται Αr Ca=40, Ο=16, Η=1)

Απάντηση

Χημική αντίδραση
Ca(OH)2 + 2HCl  CaCl2 = 2H2O
1 mol 2mol στοιχειομετρία

Mr Ca(OH)2 = 40 + (2 x 17) = 74
Άρα τα 2 mol HCl απαιτούν 1 mol Ca(OH)2, δηλαδή 74gr.

39. Ποιες οι πρώτες βοήθειες σε περίπτωση εξαρθρήματος και διαστρέμματος;

Απάντηση

Διάστρεμμα: Είναι η κάκωση των μυϊκών ινών και των συνδέσμων που περιβάλλουν
μία άρθρωση.Στο διάστρεμμα έχουμε προσωρινή απομάκρυνση των οστών που
αποτελούν την άρθρωση .
Σε περίπτωση διαστρέμματος πρέπει να παρασχεθούν οι ακόλουθες πρώτες
βοήθειες:
 Υποστηρίξτε την τραυματισμένη άρθρωση και βάλτε την στην πιο
αναπαυτική θέση για τον πάσχοντα. Ανυψώστε το μέλος.
 Αφαιρέστε προσεκτικά το ρουχισμό και αν το διάστρεμμα είναι πρόσφατο,
εφαρμόστε κρύους επιδέσμους την πρώτη ώρα, για να μειώσετε το οίδημα και
τον πόνο.
 Στηρίξτε την άρθρωση με έναν επίδεσμο, αφού την περιτυλίξετε πρώτα με ένα
παχύ στρώμα από βαμβάκι. Ελέγχετε τακτικά την επίδεση για να
παρακολουθείτε μήπως το πρήξιμο που επακολουθεί κάνει το δέσιμο πάρα πολύ
σφιχτό.
 Αν τα συμπτώματα επιμένουν, ζητήστε την βοήθεια γιατρού.
 67

Εξάρθρημα : Λέγεται η κάκωση στην οποία έχουμε μόνιμη απομάκρυνση των

αρθρικών επιφανειών .
Ο πόνος είναι πολύ έντονος και η προσπάθεια ανάταξης του εξαρθρήματος πρέπει
να γίνεται στο Νοσοκομείο από ειδικούς .
Οι ενέργειες που πρέπει να ακολουθήσουν είναι οι εξής:
 Στηρίξτε το τραυματισμένο μέλος στην πιο αναπαυτική θέση για τον πάσχοντα με
μαξιλάρια ή άλλα υλικά. Αν υπάρχει δυνατότητα, ακινητοποιήστε το με απλούς
επιδέσμους ή αναρτήρες.
 Φροντίστε για την άμεση μεταφορά του πάσχοντα σε νοσοκομείο.
 Μην επιχειρείτε να ξαναφέρετε τα οστά στην κανονική τους θέση, γιατί μπορεί να
προξενήσετε βλάβες στους γύρω ιστούς.

40. Σε περίπτωση ατυχήματος από ηλεκτροπληξία, πως πρέπει να ενεργήσει

κάποιος ώστε και τον εαυτό του να προστατεύσει και το θύμα να βοηθήσει;

Απάντηση

Η ηλεκτροπληξία είναι μια σύνθετη παθολογική κατάσταση που προκαλείται από τη

διέλευση του ηλεκτρικού ρεύματος στο σώμα . πως ενεργούμε?
 Διακόπτουμε την παροχή του ηλεκτρικού ρεύματος
 Απομακρύνουμε το θύμα χρησιμοποιώντας κάποιο στεγνό μονωτικό υλικό
 Απαγορεύεται να πιάσουμε το θύμα με γυμνά χέρια
 Απαγορεύεται να πατάμε σε νερά
 Βάζουμε κρύες κομπρέσες στα σημεία εισόδου και εξόδου του ηλεκτρικού
ρεύματος
 Αν το θύμα έχει χάσει τις αισθήσεις του , ξεκινάμε καρδιοπνευμονική
αναζωογόνηση

41. Ποιοι κανόνες ασφάλειας πρέπει να ακολουθούνται για την προφύλαξη

από χημικές ουσίες;

Απάντηση

Η άσκηση στα εργαστήρια χημείας συνεπάγεται ορισμένους κινδύνους. Οι κίνδυνοι

αυτοί οφείλονται στο εύφλεκτο, στην τοξικότητα και στην διαβρωτική ικανότητα των
περισσότερων χημικών ουσιών. Θεωρείται λοιπόν απαραίτητη η λήψη ιδιαίτερων
προφυλάξεων και η εφαρμογή κανόνων ασφαλείας. Οι σπουδαιότεροι από αυτούς
είναι οι εξής:
A. Ουδέποτε θερμαίνονται σε γυμνή φλόγα αναφλέξιμα υγρά, όπως αλκοόλες,
αιθέρες, βενζόλιο, βενζίνη, διθειάνθρακας κ.ά. Για την θέρμανση των ουσιών
αυτών χρησιμοποιούνται υδρόλουτρα, ελαιόλουτρα ή αμμόλουτρα.
B. Πειράματα με δηλητηριώδεις ή ερεθιστικές ουσίες διεξάγονται πάντοτε σε
απαγωγούς.
C. Ουδέποτε πωματίζονται συσκευές ή δοχεία που θερμαίνονται ή μέσα στα οποία
γίνεται αντίδραση που συνοδεύεται από έκλυση αερίου.
D. Η μετάγγιση καυστικών υγρών ή τοξικών διαλυμάτων με σιφώνιο ουδέποτε γίνεται
με αναρρόφηση με το στόμα.
E. Ουδέποτε εκτελείται οργανοληπτική εξέταση αγνώστων ουσιών.
F. Η κονιοποίηση καυστικών ή δηλητηριωδών υλών γίνεται αφού προηγουμένως το
γουδί καλυφθεί με ύφασμα, για να αποφύγουμε εκτίναξη τεμαχιδίων ή εισπνοή
αυτών.
G. Κατά τις τάξεις αλκαλίων πρέπει να προστατεύονται τα μάτια και τα χέρια.
 68

H. Κατά τις αραιώσεις των οξέων ουδέποτε προστίθεται ύδωρ σε οξύ αλλά πάντοτε
οξύ σε ύδωρ.
I. Σε πειράματα που γίνονται μέσα σε δοκιμαστικούς σωλήνες λαμβάνεται πρόνοια,
ώστε το στόμιο αυτών να μην είναι στραμμένο προς το μέρος του πειραματιστή ή
άλλου ατόμου που εργάζεται εκεί κοντά.

42. Ποιες είναι οι απαραίτητες ενέργειες (κατά περίπτωση) για την πρόληψη
εκρήξεων στο χώρο εργασίας;

Απάντηση

Τα εύφλεκτα προϊόντα πρέπει να αποθηκεύονται σε καλά αεριζόμενο χώρο, να μην

χρησιμοποιούνται κοντά σε μια πηγή θερμότητας, κοντά σε σπίθες ή σε ακάλυπτη
φλόγα.
Να υπάρχει πυροσβεστήρας και να διατηρούνται τα εύφλεκτα προϊόντα (F) καλά
διαχωρισμένα από τα οξειδωτικά προϊόντα (Ο).
Τα εκρηκτικά προϊόντα πρέπει να μην υπερθερμαίνονται, να προστατεύονται από
τις ηλιακές ακτίνες να μην τοποθετούνται κοντά σε πηγές θερμότητας, λαμπτήρες,
θερμαντικά σώματα.
Στους χώρους αυτούς απαγορεύεται και το κάπνισμα.

43. Ποιες είναι οι πρώτες βοήθειες σε περίπτωση εγκαύματος;

Απάντηση

Έγκαυμα είναι η βλάβη που προκαλείται στην επιφάνεια του σώματος από μεγάλη
θερμότητα (φωτιά, καυτό μέταλλο, βραστό νερό), από ηλεκτρικό ρεύμα, ηλιακές
ακτίνες, χημικές ουσίες ή ραδιενέργεια. Ανάλογα με την βαρύτητα της βλάβης,
διαιρούνται σε τρεις βαθμούς (1ου, 2ου, 3ου βαθμού).
 Α’ Βαθμού : Η επιδερμίδα είναι κόκκινη και πονά στο σημείο του εγκαύματος
 Β’ Βαθμού : Εκτός των παραπάνω συνυπάρχουν και φυσαλίδες διαφόρων
μεγεθών
 Γ’ Βαθμού : Το δέρμα είναι εντελώς κατεστραμμένο και έχει χρώμα καφέ ή μαύρο

Στο Νοσοκομείο παραπέμπονται τα εγκαύματα β’ και γ’ βαθμού και τα εγκαύματα

προσώπου, ματιών, αυτιών, γεννητικών οργάνων, τα χημικά και ηλεκτρικά
εγκαύματα.

Τι απαγορεύεται να κάνουμε :
 Δεν σπάμε τις φυσαλίδες
 Δεν χρησιμοποιούμε αυτοκόλλητες γάζες
 Δεν ρίχνουμε πάνω στο έγκαυμα λοσιόν ή λιπαρές ουσίες
 Δεν σκεπάζουμε την περιοχή του εγκαύματος με χνουδωτό ύφασμα
 Δεν αφαιρούμε οτιδήποτε έχει κολλήσει στην εγκαυματική επιφάνεια

ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ
 Εάν ο τραυματίας φλέγεται, σβήνουμε τη φωτιά ξαπλώνοντας τον και κυλώντας
τον στο έδαφος ή τυλίγοντας τον με κουβέρτα ή βρέχοντας τον με άφθονο νερό.
 Αν δεν είναι δυνατή η άμεση μεταφορά, το έγκαυμα πρέπει να εμβαπτίζεται σε
κρύο νερό για περίπου 30 λεπτά. Περιορίζει την έκταση της βλάβης και
ανακουφίζει από τον πόνο. Προσοχή γιατί ο πάγος μπορεί να επιτείνει την ιστική
βλάβη.
 69

 Κατά τη μεταφορά ο ασθενής με σοβαρά ή εκτεταμένα εγκαύματα, τοποθετείται

πάνω σε καθαρό σεντόνι και καλύπτεται με ένα δεύτερο σεντόνι. Πάνω από το
σεντόνι τοποθετούνται καθαρές κουβέρτες για να ελαχιστοποιείται η απώλεια
νερού και θερμότητας από τις εγκαυματικές επιφάνειες.
 Με την απαραίτητη προσοχή αφαιρούμε τα κοσμήματα ή σφιχτά ρούχα από την
περιοχή του εγκαύματος. Δεν αφαιρούμε όχι έχει κολλήσει πάνω στο έγκαυμα,
γιατί ενδέχεται να προκαλέσει μεγαλύτερη βλάβη στον ασθενή.
 Εξασφάλιση της αναπνοής και χορήγηση οξυγόνου, ειδικά στα θύματα που έχουν
εκτεθεί στην εισπνοή καπνού.
 Περιορισμένης έκτασης εγκαύματα καθαρίζονται με φυσιολογικό ορό. Οι
φυσαλίδες των εγκαυμάτων που υπάρχουν δεν πρέπει να διανοίγονται ή να
κόβονται., αλλά να αντιμετωπίζονται αποκλειστικά από τους ειδικούς.
 Ελέγχουμε συχνά τα ζωτικά σημεία του εγκαυματία και αν χρειάζεται του
προσφέρουμε ΚΑΡΠΑ.
 Σε ορισμένα εγκαύματα: αρχικά γίνεται καθαρισμός με φυσιολογικό ορό και πάντα
χρησιμοποιώντας αποστειρωμένες γάζες. Συστήνεται ανάρροπη θέση του
μέλους για αποφυγή οιδήματος.
 Σε εκτεταμένα εγκαύματα η θεραπεία είναι πιο πολύπλοκη και ξεφεύγει από το
πλαίσιο των πρώτων βοηθειών

44. Ποιες είναι οι πρώτες βοήθειες σε περίπτωση κατάγματος;

Απάντηση

Κάταγμα είναι η διακοπή της συνέχειας ενός οστού. Το κάταγμα μπορεί να είναι
ρωγμώδες, σε ένα σημείο ή σε πολλά σημεία (πολλαπλό) ή να συνυπάρχει με
ανοικτό τραύμα των μυών του δέρματος κ.α. (επιπλεγμένο κάταγμα).
Επίσης μπορεί να είναι αποτέλεσμα βίας (κάκωσης) ή αυτόματο (λόγω παθολογικών
καταστάσεων – π.χ. οστεοπόρωση).
Ως προς τις Πρώτες Βοήθειες είναι απαραίτητη η κινητοποίηση αφενός για να
αποφευχθούν επιπρόσθετες βλάβες και αφετέρου για να μειωθεί ο πόνος του
ασθενούς, που μπορεί να του προκαλέσει και σοκ. Αν το κάταγμα είναι επιπλεγμένο
δε θα πρέπει να γίνει προσπάθεια ανάταξης, αλλά άμεση μεταφορά του ασθενούς σε
νοσοκομείο.

45. Τι είναι τα φύλλα ασφαλείας των φαρμακευτικών πρώτων υλών;

Απάντηση

Τα φύλλα ασφαλείας των φαρμακευτικών πρώτων υλών ( MaterialSafetyDataSeat )

είναι αυτά στα οποία αναγράφονται όλες οι πληροφορίες σχετικά με τις ιδιότητες της
πρώτης ύλης. Δηλαδή γράφουν τις συνθήκες φύλαξης, τον τρόπο χρήσης, την
επικινδυνότητά της, τον τρόπο διακίνησής της και γενικά περιγράφουν τα
χαρακτηριστικά της πρώτης ύλης.

46. Ποιες είναι οι βασικές πρώτες βοήθειες μετά από εισπνοή τοξικής ουσίας;

Απάντηση

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να ειδοποιήσουμε τους πυροσβέστες

και αν πρόκειται για αέριο γενικής περιοχής να κλείσουμε τον κεντρικό διακόπτη, να
απομονώσουμε το ηλεκτρικό ρεύμα, να βγάλουμε τις ασφάλειες του τηλεφώνου. Δεν
ανάβουμε και δεν σβήνουμε κανέναν ηλεκτρικό λαμπτήρα. Να ανοίξουμε ένα
 70

παράθυρο και μετά να μεταφέρουμε το θύμα έξω από το οίκημα. Τον ξαπλώνουμε
μπρούμυτα με το κεφάλι γυρισμένο προς τη μία πλευρά. Λύνουμε και βγάζουμε τα
στενά ενδύματα. Ανοίγουμε το στόμα και του το καθαρίζουμε με ένα πανί. Εάν οι
σιαγόνες είναι πολύ χαλαρωμένες, πρέπει να προσπαθήσουμε να μετακινήσουμε την
κάτω γνάθο εμπρός, πιέζοντας με την παλάμη του χεριού στο πηγούνι και με τους
αντίχειρες πλαγίως. Αρχίζουμε αμέσως την τεχνητή αναπνοή για να εμπλουτίσουμε
με οξυγόνο το αίμα και να ερεθίσουμε τα κέντρα αναπνοής. Για την αναζωογόνηση
μπορούν να είναι χρήσιμες οι ρυθμικές έλξεις της γλώσσας. Αυτά συνεχίζονται μέχρι
την άφιξη του γιατρού.

47. Ποιες είναι οι πρώτες βοήθειες μετά από κατάποση τοξικής ουσίας;

Απάντηση

Αν το άτομο έχει καταπιεί κάποια τοξική ουσία, τότε θα πρέπει να το απομακρύνουμε

από το στομάχι πριν να απορροφηθεί από τον οργανισμό. Αυτό μπορεί να γίνει με
την πρόκληση εμετού. Η πρόκληση εμετού μπορεί να πραγματοποιηθεί με ερεθισμό
(μ' ένα κουταλάκι) του πίσω μέρους της κοιλότητας του στόματος στην αρχή του
φάρυγγα ή με χορήγηση σιροπιού ιπεκακουάνας. Πριν την πρόκληση του εμετού
δίνουμε στον ασθενή να πιει γάλα ή νερό ώστε να αραιωθεί η ποσότητα της τοξικής
ουσίας που βρίσκεται στο στομάχι. Απαγορεύεται η πρόκληση εμετού σε περίπτωση
κώματος ή σπασμών. Ελέγχουμε την αναπνοή και εφαρμόζουμε τεχνητή αναπνοή αν
χρειάζεται. Συμβουλευόμαστε το Κέντρο Δηλητηριάσεων (210-7793777) για κάθε
ενέργεια. Καλούμε ασθενοφόρο ώστε ο ασθενής να μεταφερθεί σε νοσοκομείο.
Σε κάθε περίπτωση κρατήστε δείγμα αυτού που νομίζετε ότι κατάπιε ο ασθενής.

48. Ποιες είναι οι βασικές πρώτες βοήθειες μετά από επαφή τοξικής ουσίας;

Απάντηση

Αν το άτομο έχει έρθει σε επαφή με τοξική ουσία δροσίστε την προσβεβλημένη

περιοχή με τρεχούμενο νερό. Αφήστε την περιοχή ξεσκέπαστη ή αν πρόκειται να
σκεπαστεί χρησιμοποιείστε ένα καθαρό ύφασμα. Μην εφαρμόζεται στον ασθενή
αλοιφές, λοσιόν ή άλλα διαλύματα. Επικοινωνήστε με το Κέντρο Δηλητηριάσεων για
συμβουλές (210-7793777). Ελέγξτε την αναπνοή και εφαρμόστε τεχνητή αναπνοή αν
χρειάζεται. Ο ασθενής πρέπει να μεταφερθεί σε νοσοκομείο (αν η κατάσταση του
φαίνεται σοβαρή). Σε κάθε περίπτωση κρατήστε δείγμα αυτού με το οποίο ήρθε σε
επαφή ο ασθενής.

49. Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την τοξικότητα μιας ουσίας;

Παράμετροι που προσδιορίζουν την τοξικότητα μιας ουσίας

 71

A. Παράμετροι που σχετίζονται με την τοξικό παράγοντα

 χημική σύσταση
 προσμίξεις ή ρυπαντές
 φυσικά χαρακτηριστικά
 έκδοχα και αδρανείς ουσίες
 διαλυτότητα του τοξικού παράγοντα στα βιολογικά υγρά
B. Παράμετροι που σχετίζονται με τις συνθήκες έκθεσης
 δόση, συγκέντρωση και όγκος χορήγησης
 οδός και ταχύτητα απορρόφησης
 θέση και ρυθμός χορήγησης
 διάρκεια και συχνότητα έκθεσης
 χρόνος χορήγησης.
Γ. Παράμετροι ‘ενδογενείς’ του βιολογικού συστήματος
 είδος και ποικιλία
 βάρος σώματος
 ηλικία
 φύλο και ορμονική κατάσταση
 φυλή
 διαιτητική κατάσταση
 παρουσία νόσου
 ιδιοσυγκρασία- υπερευαισθησία
 εξάρτηση
 παρουσία άλλων ουσιών (συνέργια - ανταγωνισμός)
Δ. Παράμετροι ‘εξωγενείς’ (περιβαλλοντικοί) του βιολογικού συστήματος
 θερμοκρασία
 βαρομετρική πίεση
 ακτινοβολία
Απάντηση

50. Ποια χημική αντίδραση χαρακτηρίζεται ως καύση; Ποια είναι τα προϊόντα

της τέλειας καύσης.

Απάντηση

Καύση ονομάζεται κάθε χημική αντίδραση που γίνεται κυρίως με το οξυγόνο (Ο 2) και
παράγει θερμότητα και φως (είτε με την εμφάνιση φλόγας ή με την εμφάνιση
λάμψης).
Οι καύσεις είναι εξώθερμες αντιδράσεις.
Εκτός του οξυγόνου και άλλες χημικές ουσίες μπορούν να προκαλέσουν καύσεις (πχ.
όζον (Ο3), χλώριο (Cl2)).
Οι καύσεις χωρίζονται σε τέλειες και ατελείς ανάλογα με την ποσότητα του O2 που
διατίθεται και τις συνθήκες της αντίδρασης.
Τέλεια είναι η καύση που γίνεται με στοιχειομετρικά επαρκή ποσότητα οξυγόνου O2.
Τα προϊόντα της τέλειας καύσης ανάλογα με τα αντιδρώντα σώματα είναι τα εξής:
I. Καύση υδρογονανθράκων
CH4 + 2O2  CO2 + 2H2O
Προϊόντα τέλειας καύσης: CO2 και H2O (υδρατμοί)
II. Καύση άνθρακα
C + O2  CO2
Προϊόν: CO2 (διοξείδιο του άνθρακα)
III. Όταν καίγονται χημικά στοιχεία, τα προϊόντα τους είναι κυρίως τα οξείδιά τους
 72

πχ. N + O2  NO2

51. Τι είναι εξουδετέρωση και τι εστεροποίηση; Δώστε από ένα παράδειγμα.

Απάντηση

Εξουδετέρωση είναι η μονόδρομη (ποσοτική) αντίδραση που γίνεται μεταξύ ενός

οξέος και μιας βάσης προς σχηματισμό άλατος και νερού.
οξύ + βάση → άλας + νερό
H2S04 + NaOH εξουδετέρωση→ Na2S04 + H2Ο
Εστεροποίηση είναι η αμφίδρομη αντίδραση μιας αλκοόλης με ένα οξύ προς
σχηματισμό εστέρα και νερού.
RCOOH + R'OH RCOOR' + H2O

52. Τι ονομάζουμε σαπωνοποίηση, ποια είναι τα προϊόντα αυτής; Δώσατε

παράδειγμα.

Απάντηση

Σαπωνοποίηση είναι η αντίδραση υδρόλυσης των εστέρων ανώτερων λιπαρών

οξέων υπό αλκαλικές συνθήκες (συνήθως ΝαΟΗ ή ΚΟΗ και σπανιότερα
τριαιθανολαμίνη), προς σχηματισμό σαπουνιών (άλατα των λιπαρών οξέων με ΝΑ ή
Κ).
CH2COOCR CH2OH

CHCOOCR + 3 MOH CHOH + 3RCOOM

CH2COOCR CH2OH

φυσικό λίπος βάση γλυκερίνη σαπούνι

53. Ποιες είναι οι φυσικές και χημικές ιδιότητες της αιθυλικής αλκοόλης; Που
χρησιμοποιείται;

Απάντηση

Φυσικές ιδιότητες
Η αιθυλική αλκοόλη (ή αιθανόλη) με την εμπειρική ονομασία οινόπνευμα, είναι
διαυγές υγρό με ευχάριστη δηκτική γεύση και χαρακτηριστική οσμή. Έχει σημείο
ζέσης 78,4 °C και πυκνότητα ρ = 0,793 g/mL.
Διαλύεται στο νερό σε κάθε αναλογία και κατά τη διάλυσή της ελευθερώνει
θερμότητα, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται ελάττωση του όγκου.

Χημικές ιδιότητες
I. Καύση
Κατά την πλήρη καύση της σχηματίζεται CO2 και Η2Ο.
CΗ3CH2OH + 302 → 2C02 + 3Η20

II. Εστεροποίηση
Αντιδρά με ένα οξύ και σχηματίζεται εστέρας και νερό. Η αντίδραση αυτή γίνεται
παρουσία καταλύτη ισχυρού ανόργανου οξέος (Η+ ,π.χ. H2SO4)
CH3COOH + CΗ3CH2OH → CH3COOCH2CΗ3 + Η2Ο
 73

(αιθανικό οξύ + αιθανόλη → αιθανικός αιθυλεστέρας + νερό)

III. Αντίδραση με δραστικά μέταλλα (π.χ. Κ, Να)

Αντιδρά με δραστικά μέταλλα, όπως Να και Κ, οπότε το υδρογόνο της καρβοξυλικής
ομάδας αντικαθίσταται από το άτομο του μετάλλου. Η ένωση που παράγεται
ονομάζεται αιθοξείδιο του μετάλλου (ή αλκοολικό άλας), ενώ παράλληλα
απελευθερώνεται αέριο υδρογόνο.
CΗ3CH2OH+ Na → CH3CH2ONa + 1/2Η2↑
(αιθανόλη + νάτριο → αιθοξείδιο του νατρίου + υδρογόνο)

IV. Αφυδάτωση
Η αιθανόλη υφίσταται αφυδάτωση (απόσπαση νερού) παρουσία καταλυτών. Οι
καταλύτες που χρησιμοποιούνται είναι το πυκνό θειικό οξύ ή το οξείδιο του αργιλίου.
Ανάλογα με τις συνθήκες, μπορεί να αποσπαστεί ένα μόριο νερού από ένα μόριο
αιθανόλης, οπότε σχηματίζεται αλκένιο

ή να αποσπαστεί ένα μόριο νερού από δύο μόρια αιθανόλης, οπότε σχηματίζεται
αιθέρας

V. Οξείδωση
Η αιθανόλη, που είναι πρωτοταγής αλκοόλη, μπορεί να οξειδωθεί παρουσία
διάφορων οξειδωτικών σωμάτων, όπως είναι το διχρωμικό κάλιο ή το υπερμαγγανικό
κάλιο. Στην αρχή παράγεται αιθανάλη, η οποία στη συνέχεια οξειδώνεται σε αιθανικό
οξύ.

Χρήσεις
 Η αιθανόλη χρησιμοποιείται στη βιομηχανία ως διαλυτής χρωμάτων, βερνικιών,
καλλυντικών, αρωμάτων κτλ.
 Επίσης αποτελεί πρώτη ύλη για την παραγωγή διάφορων οργανικών ενώσεων,
όπως είναι για παράδειγμα το αιθανικό οξύ, ο διαιθυλαιθέρας κτλ.
 Η αιθανόλη χρησιμοποιείται ακόμη για φαρμακευτικούς σκοπούς, γιατί έχει
αντισηπτικές ιδιότητες.
 Σε διάφορες χώρες χρησιμοποιούν την αιθανόλη ως συμπληρωματικό καύσιμο
για τους κινητήρες των αυτοκινήτων. Τα αυτοκίνητα αυτά λειτουργούν
καταναλώνοντας gasohol, δηλαδή μείγμα βενζίνης με αιθανόλη.
 Τέλος η μεγαλύτερη χρήση της αιθανόλης γίνεται για την παρασκευή
αλκοολούχων ποτών.

54. Τι ονομάζουμε συντελεστή ιξώδους (n). Από ποια σχέση δίνεται και ποιες οι
μονάδες μέτρησής του;
Απάντηση

Κατά την κίνηση των ρευστών και ειδικότερα των υγρών, εκτός από την υδροστατική
πίεση που ενεργεί κάθετα πάνω σε κάθε επιφάνεια, υπάρχουν και δυνάμεις που
ενεργούν κατά τη διεύθυνση κίνησης του υγρού, όμως αντίθετα στη φορά της. Οι
δυνάμεις αυτές προκύπτουν από τη διαφορά ταχύτητας κίνησης των μορίων του
υγρού σε δύο γειτονικά στρώματα και εκφράζονται από τη σχέση της ιξώδους ροής
του Newton.
 74

Ιξώδες.
Ένας τρόπος για την κατανόηση του ιξώδους είναι να φαντασθούμε μια ακίνητη
πλάκα και πάνω από αυτήν μια κινητή. Έστω ρευστό μεταξύ δύο επίπεδων
παράλληλων πλακών εμβαδού Α και ανοίγματος r,

Όταν στην επάνω πλάκα εφαρμοσθεί μια οριζόντια δύναμη F΄, η πλάκα θα κινηθεί με
μια καθορισμένη ταχύτητα V. Παρατηρείται ότι και τα μεσαία επίπεδα ακολουθούν την
ίδια κίνηση και προς την ίδια κατεύθυνση, με ταχύτητα που εξαρτάται από την
απόστασή τους από το ακλόνητο επίπεδο. Το είδος αυτό της κινήσεως των
υπερκειμένων επιπέδων σε σχέση με το κατώτερο που θεωρείται ακλόνητο, καλείται
« μετατόπιση».
Ο λόγος της διαφοράς ταχύτητας ( dv ) κάθε επιπέδου σε σχέση με το ακλόνητο, δια
της αποστάσεως dr, λέγεται Ταχύτητα Μετατοπίσεως (G) ή ταχύτητα διάτμησης
(shear rate).

Η δύναμη ανά μονάδα επιφάνειας (F'/Α) που χρειάζεται για να προκαλέσει τη ροή
λέγεται Δύναμη Μετατοπίσεως (F) ή τάση διάτμησης (shear stress) F.

Ο Νεύτωνας μελέτησε πρώτος ποσοτικά τις ιδιότητες ροής και κατάληξε στο
συμπέρασμα ότι:
H ταχύτητα διάτμησης είναι ανάλογη της τάσης διάτμησης. Δηλαδή

ή F = n.G

όπου n είναι ο συντελεστής ιξώδους που συνήθως λέγεται και (α π ό λ υ τ ο) ιξώδες

(Viscosity) και εκφράζει την αντίσταση ενός υγρού να ρέει.
Το ιξώδες αποτελεί ένα μέτρο ένδειξης της αντίστασης του υγρού όταν αυτό
εξαναγκάζεται σε κίνηση, ή αλλιώς δείχνει ένα μέτρο της δυνάμεως που πρέπει να
ασκήσουμε προκειμένου να κάνουμε το υγρό να ρεύσει.

Μονάδες μέτρησης
Στο σύστημα CGS η μονάδα μέτρησης του ιξώδους είναι το poise (Ρ).
1p = ( dyn. sec /cm2) ή g/cm.s
 75

Η μονάδα μέτρησης του ιξώδους (poise) ορίζεται: σαν η δύναμη που χρειάζεται για
να προσδώσει ταχύτητα 1cm/s μεταξύ δύο παραλλήλων επιπέδων ενός υγρού που
απέχουν μεταξύ τους κατά 1 cm και που το καθένα έχει επιφάνεια 1 cm2.
Συνήθως χρησιμοποιείται το centipoise το οποίο ισούται με 0,01p.
Η Ελληνική φαρμακοποιία IV ορίζει ως μονάδα μέτρησης του ιξώδους το Pascal.sec.

55. Να δώσετε τον ορισμό και τις μονάδες του Κινηματικού ιξώδους ενός
ρευστού.

Απάντηση

Το κινηματικό ιξώδες (nk) είναι το μέτρο της αντίστασης στη ροή ενός ρευστού, υπό
την επίδραση της βαρύτητας. Για τα νευτώνεια υγρά ισχύει

όπου: n = το απόλυτο ιξώδες και ρ = η πυκνότητα του υγρού:

Μονάδα μέτρησης του κινηματικού ιξώδους είναι το stoke (st).
1Stoke(st) = (cm2/sec)
και το centistoke (cst ).=0,01St

56. Ποια πληροφορία παρέχει η τιμή αγωγιμότητας του νερού και που
οφείλεται;

Απάντηση

Η αγωγιμότητα αποτελεί μέτρο της ικανότητας του νερού να άγει το ηλεκτρικό ρεύμα
και οφείλεται στην παρουσία ηλεκτρολυτών, δηλαδή ενώσεων που διίστανται
αποδίδοντας ανιόντα και κατιόντα όταν διαλύονται στο νερό.
Η αγωγιμότητα εξαρτάται από την παρουσία ιόντων, τη συγκέντρωση, την ευκινησία
και το σθένος των ιόντων, καθώς και από τη θερμοκρασία του διαλύματος.
Σε ένα υδατικό διάλυμα, όσο μεγαλύτερη είναι η συγκέντρωση των αλάτων, τόσο
μεγαλύτερη είναι η αγωγιμότητα. Τα διαλύματα των περισσότερων ανόργανων οξέων
και βάσεων και όλων των αλάτων είναι σχετικά καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού.
Αντίθετα, τα μόρια των οργανικών ενώσεων που δεν διίστανται όταν διαλυθούν στο
νερό άγουν ελάχιστα ή καθόλου το ηλεκτρικό ρεύμα.
Η μέτρηση της ηλεκτρικής αγωγιμότητας του νερού μάς επιτρέπει να υπολογίσουμε
έμμεσα τα συνολικά άλατα που είναι διαλυμένα στο νερό.

57. Ποιες είναι οι μονάδες μέτρησης της σκληρότητας του νερού;

Απάντηση

Τα νερά χαρακτηρίζονται από τη σκληρότητα τους. Η σκληρότητα είναι μια

παράμετρος, που εκφράζει την περιεκτικότητα του νερού σε πολυσθενή κατιόντα
κυρίως ασβεστίου (Ca2+) και μαγνησίου (Mg2+).
Η ολική σκληρότητα μετράται σε διάφορα συστήματα.
Οι πιο συνηθισμένες μονάδες μέτρησης είναι: οι γαλλικοί βαθμοί (oF),οι γερμανικοί
βαθμοί (od) και οι αμερικάνικοι (ppm CaCO3).

i. Γαλλικοί Βαθμοί (°F): ποσότητα CaCO3

1°F = 10mg CaCO3 σε 1L Η2Ο
ii. Γερμανικοί Βαθμοί (°D): ποσότητα CaO
1°D = 10mg CaO σε 1L Η2Ο
 76

iii. Αμερικάνικοι ή Αγγλικοί Βαθμοί: περιεκτικότητα σε CaCO3

1ppm = 1mg CaCO3 σε 1L Η2Ο

Η μεταξύ τους σχέση δίνεται: 1°D = 1,79°F = 17,9 ppm CaCO3

58. Να περιγράψετε τα ηλεκτρόδια υάλου του πεχαμέτρου.

Απάντηση

Το ηλεκτρόδιο υάλου του πεχαμέτρου αποτελείται από λεπτή γυάλινη μεμβράνη που
παρουσιάζει εκλεκτικότητα έναντι των ιόντων Η+ (και ορισμένων άλλων μονοσθενών
κατιόντων ανάλογα με τη σύσταση της μεμβράνης) και εμφανίζει δυναμικό η τιμή του
οποίου εξαρτάται από τη διαφορά των ενεργοτήτων των ιόντων Η + στα δυο
διαλύματα, που βρίσκονται από τις δυο πλευρές της μεμβράνης. Το δυναμικό αυτό
είναι αποτέλεσμα ενός μηχανισμού ιονανταλλαγής στις επιφάνειες επαφής υάλου-
διαλυμάτων και ενός δυναμικού διαχύσεως στη μεμβράνη. Στο εσωτερικό του
ηλεκτροδίου υπάρχει εσωτερικό ηλεκτρόδιο αναφοράς Ag/AgCl βυθισμένο σε
διάλυμα HCl (που καθορίζει το σταθερό δυναμικό του) για να επιτευχθεί ηλεκτρική
επαφή με την εσωτερική επιφάνεια της γυάλινης μεμβράνης, ενώ η εξωτερική
επιφάνεια της μεμβράνης είναι σε επαφή με το άγνωστο διάλυμα του οποίου η
συγκέντρωση ιόντων υδρογόνου πρόκειται να μετρηθεί. Η τελική τιμή δίνει το ph του
διαλύματος.

59. Τι είναι τα ηλεκτρόδια αναφοράς στο πεχάμετρο;

Απάντηση

Ηλεκτρόδια αναφοράς ονομάζονται τα ηλεκτρόδια, των οποίων το δυναμικό είναι

γνωστό ή αυθαίρετα μπορεί να θεωρηθεί ίσο με το μηδέν. Τα ηλεκτρόδια αυτά
αποτελούν βάση, ώστε να μετρηθεί το άγνωστο δυναμικό ενός άλλου ηλεκτροδίου. Τα
συνηθέστερα ηλεκτρόδια αναφοράς είναι τα ηλεκτρόδια καλομέλανος (Hg2Cl2).
Αποτελείται από μικρή ποσότητα υδραργύρου καλυμμένη μ' ένα λεπτό στρώμα
καλομέλανος πάνω στο οποίο υπάρχει διάλυμα χλωριούχου καλίου (KCl). Στο κέντρο
της όλης διατάξεως υπάρχει λεπτό σύρμα από πλατίνα (Pt) που φθάνει μέχρι το
στρώμα του υδραργύρου για να εξασφαλίσει την ηλεκτρική επαφή. Στο πεχάμετρο το
ηλεκτρόδιο αναφοράς συνυπάρχει με το ηλεκτρόδιο υάλου.

60. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα φασματοφωτομετρικών μεθόδων.

Απάντηση

Το κύριο πλεονέκτημα των φασματοφωτομετρικών μεθόδων είναι η μεγάλη

ευαισθησία τους, η οποία συχνά επιτρέπει τον προσδιορισμό ουσιών σε
συγκεντρώσεις 10-7- 10-6Μ. Το γεγονός αυτό επιτρέπει τον προσδιορισμό, είτε
ιχνοστοιχείων, τα οποία απαντούν στο δείγμα σε συγκεντρώσεις της τάξεως του 10 -
4
% (ppm), είτε κύριων συστατικών του δείγματος σε εξαιρετικά μικρή ποσότητα αυτού.
Άλλα πλεονεκτήματα των φασματοφωτομετρικών μεθόδων, σε σύγκριση με τις
σταθμικές και τις ογκομετρικές μεθόδους αναλύσεως, είναι η ταχύτητα, η
εκλεκτικότητα και η δυνατότητα αυτοματοποιήσεως της αναλύσεως, συχνά από το
πρώτο στάδιο της εισαγωγής του δείγματος μέχρι τον τελικό υπολογισμό των
συγκεντρώσεων πολλών συστατικών ενός δείγματος.
Οι φασματοφωτομετρικές μέθοδοι όμως μειονεκτούν κατά κανόνα (εκτός από τη
διαφορική φασματοφωτομετρία) έναντι των κλασικών μεθόδων, ως προς την
ακρίβεια, και κατά το ότι συνήθως απαιτούνται πρότυπα διαλύματα για τη
 77

βαθμονόμηση των οργάνων. Πάντως, πρέπει να τονιστεί η χρησιμότητα των

φασματοφωτομετρικών μεθόδων όχι μόνο στην ποσοτική ανάλυση (στην οποία η
φασματοφωτομετρία υπεριώδους-ορατού κατέχει την πρώτη θέση στις επίσημες και
αποδεκτές μεθόδους αναλύσεως), αλλά και για τη λήψη βασικών πληροφοριών, που
αφορούν στη δομή των μορίων (ιδίως η φασματοφωτομετρία υπερύθρου).

61. Ποια είναι τα βασικά μέρη του φασματοφωτόμετρου

Απάντηση

62. Αέριος χρωματογραφία. Ποιες είναι οι γενικές αρχές μεθόδου και

εφαρμογές αυτής.

Απάντηση

Οι εφαρμογές της αέριας χρωματογραφίας καλύπτουν όλους τους τομείς των θετικών
επιστημών. Σχεδόν όλες οι τάξεις των οργανικών ενώσεων μπορούν να
διαχωριστούν με αυτή τη μέθοδο. Σε πολλές περιπτώσεις που οι ουσίες έχουν μικρή
τάση ατμών μετατρέπονται σε παράγωγα με μεγάλη τάση ατμών. Οι εφαρμογές της
καλύπτουν τόσο την ποιοτική όσο και την ποσοτική ανάλυση. Επίσης με τη βοήθεια
κατάλληλων στηλών, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για παρασκευαστικούς σκοπούς.
Στην ποιοτική ανάλυση χρησιμοποιείται κυρίως για τον έλεγχο της καθαριότητας, για
τη διαπίστωση του αριθμού των συστατικών σ' ένα μείγμα, και για την ταυτοποίηση
ουσιών. Σήμερα όμως και για την ποιοτική ανάλυση οργανικών ουσιών σε
συνδυασμό με φασματογράφο μαζών ή φασματοφωτόμετρο υπερύθρου. Στην
ποσοτική ανάλυση οι εφαρμογές της είναι πάρα πολλές. Κάτω από καθορισμένες
πειραματικές συνθήκες το εμβαδό των σωμάτων είναι μέτρο της ποσότητας των
αντίστοιχων συστατικών στο εξεταζόμενο δείγμα, έτσι αν γνωρίζουμε την ταυτότητα
του συστατικού, μπορούμε να το προσδιορίσουμε ποσοτικά.
 78

Γενικές αρχές GLC

Στην GLC ο διαχωρισμός των συστατικών (αέριων ή πτητικών) βασίζεται στην
κατανομή τους μεταξύ ενός μη πτητικού υγρού (στατική φάση) καθηλωμένου σε
στερεό φορέα ή στα τοιχώματα ανοικτών τριχοειδών στηλών και ενός αερίου (κινητή
φάση). Ο διαχωρισμός οφείλεται στην κίνηση των συστατικών μέσα από τη στήλη με
διαφορετικές ταχύτητες, που εξαρτώνται από τις τάσεις ατμών των συστατικών και
από τις αλληλεπιδράσεις τους με τη στατική φάση.

63. Πώς ρυθμίζεται το πεχάμετρο πριν από κάθε σειρά μετρήσεων των
δειγμάτων;
Απάντηση

Η ακρίβεια του pΗ-μετρου πρέπει να ελέγχεται πριν από κάθε σειρά μετρήσεων των
δειγμάτων.
Ο έλεγχος γίνεται με τη μέτρηση ρυθμιστικού διαλύματος γνωστού pΗ. Στην
περίπτωση αποκλίσεως από την αναμενόμενη ένδειξη, τότε με κατάλληλους
χειρισμούς σε ειδικό κουμπί ρυθμίζουμε το pΗ-μετρο.
Η βαθμονόμηση του πεχαμέτρου είναι προτιμότερο να γίνεται με δύο διαφορετικά
ρυθμιστικά διαλύματα, που τα ρΗ τους να μην διαφέρουν περισσότερο από 4
μονάδες και να καλύπτουν την αναμενόμενη περιοχή τιμών pΗ στα άγνωστα
διαλύματα. Τέσσερα από τα σπουδαιότερα ρυθμιστικά διαλύματα, των οποίων το pΗ
είναι γνωστό με μεγάλη ακρίβεια και τα οποία διατίθενται από Εθνικά Γραφεία
Προτύπων διαφόρων χωρών είναι τα ακόλουθα (μέσα σε παρενθέσεις αναγράφονται
τα ρΗ στους 25°C):

Πρότυπο διάλυμα pH
Τετραοξαλικό κάλιο KHC2O4.H2C2O4.2H2O 0,05M 1,679
Όξινο φθαλικό κάλιο KHC8H4O4 0,05M 4,008
Ρυθμιστικό διάλυμα φωσφορικών ΚΗ2PΟ4 0,025M-Na2HPO4 0,025M 6,865
Βόρακας Na2B4O7.10H2O 0,01M 9,180

64. Ποια η διαδικασία ρυθμίσεως (αξιοπιστίας) της κλίμακας απορρόφησης ή

διαπερατότητας του φασματοφωτόμετρου;

Απάντηση

Η ρύθμιση της κλίμακας απορρόφησης ή διαπερατότητας γίνεται με τη βοήθεια

ειδικών φίλτρων ή πρότυπων διαλυμάτων ως εξής: τοποθετούμε το φίλτρο ή το
διάλυμα στη θέση της κυψελίδας, ενώ στην κλίμακα του μήκους κύματος
τοποθετούμε το κατάλληλο μήκος κύματος. Στο σημείο αυτό η ένδειξη της κλίμακας
απορροφήσεως πρέπει να δείχνει απορρόφηση ίση με την τιμή που αντιστοιχεί στο
φίλτρο ή στο διάλυμα. Αν αυτό δε συμβαίνει, τότε μετακινούμε την κλίμακα έτσι, ώστε
να δείχνει την τιμή αυτή.
Για τον έλεγχο αυτό χρησιμοποιούμε κυρίως το παρακάτω διάλυμα: 50
mgK2Cr2O7/1000 ml 0,01 Μ H2S04.
Το διάλυμα αυτό έχει τις εξής τιμής απορροφήσεως στα αντίστοιχα μήκη κύματος:
Α = 0,725 στα 257 nm
Α = 0.535 στα 350 nm.

65. Ποια σχέση υπάρχει μεταξύ των ενδείξεων της διαπερατότητας και της
απορρόφησης χρησιμοποιώντας το φασματοφωτόμετρο;
 79

Απάντηση

Όταν μονοχρωματική ακτινοβολία διέρχεται από διάλυμα, που περιέχει την ουσία Χ, η
οποία απορροφά ακτινοβολία, η ισχύς της ακτινοβολίας ελαττώνεται προοδευτικά
κατά μήκος της διαδρομής, λόγω απορροφήσεως της από την ουσία Χ. Η ελάττωση
της ισχύος (Ρ<Ρ0) εξαρτάται από τη συγκέντρωση της ουσίας Χ και από την
απόσταση που διάνυσε η δέσμη μέσα στο διάλυμα. Οι σχέσεις αυτές εκφράζονται με
το νόμο των Lambert-Beer, που συνήθως αναφέρεται ως νόμος του Beer και
διατυπώνεται με τη μορφή:
P0 100
A = log = _ log T = log( ) = abcg / L = εbcmol / L
P %T
όπου:
Α: απορρόφηση (absorbance). Παλαιότερα αναφερόταν και ως οπτική
πυκνότητα (opticaldensity, OD) ή απόσβεση (extinction, Ε). Είναι καθαρός αριθμός,
αφού εξαρτάται από το λόγο όμοιων μεγεθών.
Ρ0: ισχύς της προσπίπτουσας ακτινοβολίας.
Ρ: ισχύς της εξερχόμενης ακτινοβολίας, μετά τη διέλευση από το διάλυμα.
Τ: διαπερατότητα (transmittance), ίση με Ρ/Ρ0, που εκφράζεται και επί τοις εκατό
(%Τ). Είναι καθαρός αριθμός.
α: σταθερά αναλογίας, όταν η c εκφράζεται σε g/L, που καλείται απορροφητικότητα
(absorptivity) (παλαιότερα αναφερόταν και ως συντελεστής αποσβέσεως). Έχει
μονάδες g-1Lcm"-1
b: μήκος διαδρομής που διανύθηκε μέσα στο διάλυμα και εκφράζεται συνήθως σε cm
(αναφέρεται και ως πάχος στοιβάδας ή εσωτερικό πάχος κυψελίδας και παλαιότερα
συμβολιζόταν και με d).
ε: σταθερά αναλογίας, όταν η c εκφράζεται σε mol/L, που καλείται μοριακή
απορροφητικότητα (molarabsorptivity) (παλαιότερα αναφερόταν και ως μοριακός
συντελεστής αποσβέσεως). Έχει μονάδες mol-1Lcm-1 ή Μ-1cm-1 και συνδέεται με την
απορροφητικότητα α με τη σχέση ε=α·ΜΒ, όπου ΜΒ: μοριακό βάρος ουσίας που
απορροφά

66. Αναφέρατε τα κύρια τμήματα ενός σύγχρονου

φασματοφωτόμετρου υπεριώδους-ορατού διπλής δέσμης.

Απάντηση

 Πηγή ακτινοβολίας,
 Επιλογέας μήκους κύματος, μονοχρωμάτορας,
 Διαχωριστής δέσμης,
 Κυψελίδες δείγματος και τυφλού,
 Ανιχνευτές,
 Ενισχυτής και
 Όργανο αναγνώσεως/μετρήσεως.
67. Αρχή φασματοφωτομετρίας υπερύθρου.

Απάντηση

Η απορρόφηση ακτινοβολίας στην περιοχή του υπερύθρου προκαλεί διεγέρσεις

μεταξύ διαφόρων ενεργειακών σταθμών δονήσεως και περιστροφής του μορίου ενώ
το μόριο παραμένει στη θεμελιώδη ηλεκτρονική κατάσταση. Τα λαμβανόμενα
φάσματα υπερύθρου χαρακτηρίζονται από ταινίες απορροφήσεως μικρού εύρους, σε
αντίθεση με τα φάσματα υπεριώδους-ορατού, που προκαλούνται από ηλεκτρονικές
μεταπτώσεις και χαρακτηρίζονται από ταινίες απορροφήσεως μεγάλου εύρους.
 80

Ένα μόριο θα απορροφήσει υπέρυθρη ακτινοβολία μόνον εφόσον η διπολική ροπή

του μορίου μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της δονήσεως, διαφορετικά η δόνηση
θεωρείται ανενεργή στο υπέρυθρο. Όσο μεγαλύτερη είναι η μεταβολή της διπολικής
ροπής, τόσο ισχυρότερη είναι η απορρόφηση. Ο θεωρητικός αριθμός των βασικών
δονήσεων ενός μορίου είναι συνάρτηση του αριθμού ατόμων και της γεωμετρίας του.

68. Τρόποι ταυτοποίησης μιας ουσίας στη φασματοφωτομετρία υπερύθρου.

Απάντηση

Το φάσμα υπερύθρου μπορεί να χωρισθεί στις πιο κάτω περιοχές με βάση τα άτομα
ή τις ομάδες των οποίων οι δονήσεις προκαλούν την απορρόφηση στις περιοχές
αυτές:

A. Περιοχή τάσεως υδρογόνου .(4000-2500cm_1). Η απορρόφηση στην περιοχή

αυτή προκαλείται από δονήσεις τάσεως των δεσμών C-H, Ο-Η, Ν-Η και S-H. Η
συχνότητα απορροφήσεως εξαρτάται από το άτομο με το οποίο είναι ενωμένο το
υδρογόνο.
B. Περιοχή τάσεως τριπλού δεσμού (2500-2000cm-1). Στην περιοχή αυτή
απορροφούν οι τριπλοί δεσμοί άνθρακα-άνθρακα και άνθρακα-αζώτου, καθώς
επίσης και δύο διπλοί δεσμοί (C=C=C, N=C=0).
C. Περιοχή τάσεως διπλού δεσμού (2000-1600cm"1). Υπεύθυνες για την
απορρόφηση στην περιοχή αυτή είναι οι δονήσεις των δεσμών C=C, C=0 και
C=N.
D. Περιοχή τάσεως και κάμψεως απλού δεσμού (1500-700CH1"1). Στην περιοχή
αυτή εμφανίζονται πολλές απορροφήσεις, όπως π.χ. οι δονήσεις κάμψεως των
δεσμών C-H και οι δονήσεις τάσεως και κάμψεως απλών δεσμών που συνδέουν
ομάδες, όπως του μεθυλενίου, μεθυλίου και αμινομάδες. Η περιοχή αυτή
ονομάζεται περιοχή των αποτυπωμάτων (fingerprintregion), επειδή το φάσμα
στην περιοχή αυτή χαρακτηρίζει το μόριο ως σύνολο και αποτελεί κατά κάποιο
τρόπο το δακτυλικό αποτύπωμα (υπογραφή) του μορίου. (Στην περιοχή του άπω
υπερύθρου (ν<400 cm'1) μπορούν να συμβούν οι λεγόμενες δονήσεις σκελετού ή
αναπνοής (skeletalorbreathingvibrations), οι οποίες αναφέρονται όχι σε ορισμένο
δεσμό αλλά σε σύνολο δεσμών, κυρίως δε στις κυκλικές ενώσεις).

69. Να περιγράψετε την αρχή της χρωματογραφίας.

Απάντηση

Η χρωματογραφική ανάλυση, γνωστή συνήθως ως χρωματογραφία, περιλαμβάνει

σειρά τεχνικών φυσικού διαχωρισμού και προσδιορισμού των συστατικών μείγματος
ανόργανων ή οργανικών ουσιών. Ο διαχωρισμός πετυχαίνεται με κατανομή των
συστατικών μεταξύ δύο φάσεων, μιας στατικής και μιας κινητής, που βρίσκονται στη
χρωματογραφική «στήλη». Ο διαχωρισμός βασίζεται στις διαφορές, που υπάρχουν
σε ορισμένες ιδιότητες των συστατικών ενός μείγματος, όπως είναι το σημείο
ζέσεως, η πολικότητα, τα ηλεκτρικά φορτία (για ιονικές ενώσεις), το μέγεθος των
μορίων κ.ά. Οι διαφορές αυτές διαφοροποιούν τη σχετική φυσικοχημική συγγένεια
κάθε συστατικού προς τις δύο φάσεις της χρωματογραφικής στήλης. Έτσι, η κινητή
(ή φέρουσα) φάση, διερχόμενη μέσα από τη στατική, προκαλεί διαφορετική
μετατόπιση επάνω σε αυτή των συστατικών του μείγματος, τα οποία διαχωρίζονται
μεταξύ τους και συνήθως εξέρχονται από τη στήλη, σε διαφορετικές χρονικές
στιγμές. Εάν στην έξοδο της στήλης υπάρχει σύστημα ανιχνεύσεως και
καταμετρήσεως της ποσότητας κάθε συστατικού, εκτός από το διαχωρισμό και
 81

παράλληλα με αυτό, πραγματοποιείται και ποσοτικός προσδιορισμός των

συστατικών.

70. Τρόποι ταυτοποίησης μιας ουσίας με TLC.

Απάντηση

Η πορεία διαχωρισμού είναι παρόμοια με αυτή της χρωματογραφίας χάρτη. Το προς

χρωματογράφηση διάλυμα τοποθετείται στην πλάκα με μικροσιφώνιο ή μικροσύριγγα
(1-10 μL διαλύματος 1%, δηλ. 10-100 μgουσίας), σε μικρή απόσταση από το ένα
άκρο της. Με τη βοήθεια πλαστικών οδηγών (template) καθορίζονται οι θέσεις των
κηλίδων των δειγμάτων κατά καθορισμένα διαστήματα και η επιθυμητή απόσταση
μετώπου του διαλύτη. Ακολούθως η πλάκα φέρεται στο θάλαμο χρωματογραφήσεως,
που περιέχει το διαλύτη αναπτύξεως και έχει κορεσθεί από τους ατμούς του διαλύτη
(τοποθετούνται φύλλα χάρτη διηθήσεως εμποτισμένα με την κινητή φάση στα
τοιχώματα του θαλάμου), και εμβαπτίζεται σε αυτόν κατά την πλευρά που
τοποθετήθηκε το δείγμα. Υπάρχει η δυνατότητα τοποθετήσεως περισσότερων της
μιας πλακών σε κάθε θάλαμο με την ύπαρξη ειδικών θηκών. Ο διαλύτης
προσροφάται στη λεπτή στιβάδα και ανερχόμενος (ανιούσα χρωματογραφία)
παρασύρει τα συστατικά του μείγματος με διαφορετικές ταχύτητες και έτσι
πετυχαίνεται ο διαχωρισμός τους. Μετά την ανάπτυξη του χρωματογραφήματος η
πλάκα ξηραίνεται (με ρεύμα αέρα ή στο πυριαντήριο) και ακολουθεί εμφάνιση του
χρωματογραφήματος, που γίνεται με τις ίδιες μεθόδους που περιγράφηκαν στη
χρωματογραφία χάρτη. Οι τιμές RF των διαφόρων κηλίδων χρησιμοποιούνται για την
ταυτοποίηση των ουσιών, με σύγκριση τους με αυτές πρότυπων ουσιών, που
χρωματογραφούνται παράλληλα με τα δείγματα στην ίδια πλάκα. Η παρατήρηση των
χρωματογραφημάτων κάτω από ακτινοβολία UV γίνεται σε ειδικούς θαλάμους, που
διαθέτουν λυχνίες βραχέος (254 nm) και μακρού (360 nm) μήκους κύματος
ακτινοβολίας. Μη φθορίζουσες ουσίες μπορούν να εντοπισθούν με την προσθήκη
ανόργανου φθορίζοντος δείκτη στο προσροφητικό υλικό της πλάκας. Κατά την
παρατήρηση στο UV οι κηλίδες των ουσιών θα φαίνονται μαύρες σε φθορίζον πεδίο.
Η τιμή του συντελεστή επιβραδύνσεως, Rf, επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες
αλλά σε καθορισμένες συνθήκες αποτελεί χαρακτηριστική σταθερά και μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για την ταυτοποίηση μιας άγνωστης ουσίας, με σύγκριση της τιμής
της Rf προς τις τιμές Rf γνωστών ουσιών στις ίδιες συνθήκες. Ορίζεται πως:

RF=απόσταση που διάνυσε η ουσία

απόσταση που διάνυσε το μέτωπο του διαλύτη

71. Τι εκφράζει ο βαθμός οξύτητας μιας λιπαρής ύλης;

Απάντηση

Η οξύτητα της λιπαρής ύλης προσδιορίζεται προκειμένου να διαπιστωθεί αν είναι

κατάλληλη για κατανάλωση (δεν πρέπει να ξεπερνά τους 3,3 βαθμούς).
Ο βαθμός οξύτητας ή όπως αλλιώς αποκαλείται, τα ελεύθερα λιπαρά οξέα (FFA),
εκφράζει τα g ελεύθερου ελαϊκού οξέος που βρίσκονται σε 100 g λιπαρής ουσίας. Για
την ογκομέτρηση αυτή μάλιστα χρησιμοποιείται υδροξείδιο του νατρίου (NaOH).
Η οξύτητα εκφράζεται σε % ελαϊκό οξύ και παρακάτω δίνονται οι τιμές:
 82

 για τα εξευγενισμένα έλαια: <0,3% (σε ελαϊκό οξύ),

 για τα παρθένα λίπη και έλαια: οξύτητα <2% (σε ελαϊκό οξύ),
 για το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο: οξύτητα <1% (σε ελαϊκό οξύ)

72. Τι είναι ο βαθμός σαπωνοποίησης μιας λιπαρής ύλης;

Απάντηση

Βαθμός σαπωνοποίησης ενός λαδιού ή λίπους είναι τα mg του KOH που απαιτούνται
για να εξουδετερώσουν (σαπωνοποιήσουν) τα λιπαρά οξέα και τους εστέρες που
περιέχονται σε 1 g δείγματος.
Επειδή οι εστέρες των κατώτερων λιπαρών οξέων απαιτούν μεγαλύτερη ποσότητα
βάσης για να σαπωνοποιηθούν, ο βαθμός σαπωνοποίησης είναι αντιστρόφως
ανάλογος του μέσου μοριακού βάρους των λιπαρών οξέων που υπάρχουν στη
λιπαρή ύλη.
Ο βαθμός σαπωνοποίησης για τα περισσότερα έλαια κυμαίνεται από 187-232, και
έχει διαγνωστική αξία για συγκεκριμένα δείγματα (πχ. βουτύρου) γιατί αυτά περιέχουν
μεγάλα ποσοστά κατώτερων λιπαρών οξέων.
Πιο συγκεκριμένα ο βαθμός σαπωνοποίησης κυμαίνεται από:
184-196 για τα συνηθισμένα φυτικά έλαια.
225-230 για το βούτυρο
250 για το κοκόλιπος και το φοινικοπυρηνέλαιο

73. Τι εκφράζει ο αλκοολικός βαθμός (%vol) ενός διαλύματος;

Απάντηση

Η περιεκτικότητα των αλκοολούχων διαλυμάτων σε αιθανόλη εκφράζεται με τους

αλκοολικούς βαθμούς.
Οι αλκοολικοί βαθμοί δείχνουν τον αριθμό των mL της αιθανόλης (οινοπνεύματος)
(CH3CH2OH) που περιέχεται σε 100 mL του διαλύματος (% ν/ν). (Περιεκτικότητα στα
εκατό κατ’ όγκο).
Για παράδειγμα, ένα κρασί 12 αλκοολικών βαθμών (12° ή 12% ν/ν) σημαίνει ότι σε
100 mL του κρασιού περιέχονται 12 mL αιθανόλης (οινοπνεύματος).

74. Ποιος ο στόχος της χλωρίωσης του νερού;

Απάντηση

Ο πιο συνηθισμένος τρόπος απολύμανσης του νερού είναι η χλωρίωση. Δηλαδή,

εισάγεται στο νερό, στοιχειακό χλώριο σαν ισχυρό οξειδωτικό. σκοτώνει τα βακτήρια.
Αρχικά για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε το υποχλωριώδες ασβέστιο, Ca(OCl)2, το
οποίο με το νερό δίνει ελεύθερο χλώριο:

2Ca(OCl)2 + 2Η2Ο → 2Ca(OH)2 + 2Cl2 + O2

Το χλώριο οξειδώνει όχι μόνο τα βακτήρια, αλλά και τις οργανικές ενώσεις που δεν
ανήκουν σε ζωντανούς οργανισμούς. Για το λόγο αυτό, για να είναι κανείς σίγουρος
ότι όλοι οι μικροοργανισμοί έχουν καταστραφεί, πρέπει να υπάρχει πάντα μια μικρή
περίσσεια χλωρίου. Η μεγάλη περίσσεια πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγεται, γιατί
δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το χλώριο είναι ισχυρό δηλητήριο.
 83

Το χλώριο, σαν ισχυρό οξειδωτικό, μπορεί να οξειδώσει πολλές οργανικές και

ανόργανες ουσίες που βρίσκονται στο νερό και να προκαλέσει σοβαρές ζημιές
-ακόμη και εκρήξεις - όταν το νερό αυτό χρησιμοποιείται για βιομηχανικούς σκοπούς.

75. Τι επιδιώκεται με την παστερίωση του γάλακτος; Τι γνωρίζετε για τις

μεθόδους παστερίωσης του γάλακτος;

Απάντηση

Η παστερίωση είναι μια ηπιότερη διεργασία, που εφαρμόζεται στα υγρά τρόφιμα
όπως ο γάλα, το κρασί κ.α. Σκοπός της είναι η καταστροφή του μεγαλύτερου μέρους
των παθογόνων, κυρίως, μικροοργανισμών. Με την διεργασία αυτή δεν επιδιώκεται η
απομάκρυνση του νερού από τα τρόφιμα, αλλά η καταστροφή των μικροοργανισμών
που περιέχονται σε αυτά, ώστε να μην είναι σε θέση να προκαλέσουν ζυμώσεις ή να
βλάψουν την υγεία των καταναλωτών.
Με την παστερίωση καταστρέφονται οι ζωντανοί μικροοργανισμοί, όχι όμως και τα
σπόρια τους. Για να εμποδιστεί η ανάπτυξη των σπορίων σε βακτήρια πρέπει να
διατηρείται το γάλα μέχρι την κατανάλωσή του σε ψυχρούς χώρους. Στην
παστερίωση του γάλακτος καταστρέφεται και αρκετό μέρος των βιταμινών. Υπάρχουν
τρία είδη παστερίωσης :
A. Ψηλή παστερίωση, κατά την οποία το γάλα θερμαίνεται στους 85 οC για 10
δευτερόλεπτα.
B. Χαμηλή παστερίωση, κατά την οποία το γάλα θερμαίνεται στους 65 οC για μισή
ώρα.
C. Στιγμιαία παστερίωση κατά την οποία το γάλα θερμαίνεται στους 75 οC για 15-20
δευτερόλεπτα. Για την γρήγορη θέρμανση και ψύξη των υγρών τροφίμων στις
θερμικές κατεργασίες, χρησιμοποιούνται κατάλληλοι εναλλάκτες θερμότητας, οι
οποίοι εξασφαλίζουν την καλή μετάδοση της θερμότητας από το θερμό στο ψυχρό
μέσο.

76. Τι επιδιώκεται με την αποστείρωση τον γάλακτος; Τι γνωρίζετε για τις

μεθόδους αποστείρωσης του γάλακτος;

Απάντηση

Η αποστείρωση είναι μια θερμική κατεργασία, η οποία έχει σαν σκοπό την
καταστροφή όλων των μικροοργανισμών που βρίσκονται στα τρόφιμα (π.χ. γάλα) και
διεξάγεται με θέρμανση στους 100 - 125°C καταστρέφοντας έτσι το σύνολο σχεδόν
των μικροοργανισμών του τροφίμου.
Με την αποστείρωση οι βιταμίνες A, B2, B3, B5, Β8 και D δεν επηρεάζονται καθόλου,
ή επηρεάζονται ελάχιστα (2-7%). Οι βιταμίνες Β1, Β6, Β9, Β12 και C επηρεάζονται σε
ποσοστό 5-20% με αποστείρωση UHT και οι πρωτεΐνες μετουσιώνονται σε μεγάλο
ποσοστό, αλλά οι μεταβολές που επέρχονται αυξάνουν την πεπτικότητα του, ενώ
καταστρέφονται σε μεγάλο βαθμό τα πολυακόρεστα.

Μέθοδοι αποστείρωσης:
I. Ξηρή θερμότητα εφαρμόζεται:
 Με γυμνή φλόγα.
 Ξηροκλίβανοι.
II. Θέρμανση παρουσία βακτηριοκτόνου.
III. Υγρή θερμότητα εφαρμόζεται:
 Ως βρασμός ύδατος (100°).
 84

 Ως υδρατμοί χωρίς πίεση (<100°).

 Ως υδρατμοί με πίεση (θ>100°) (Αυτόκαυστο).
IV. Παστερίωση.
V. Ατμός χαμηλής θερμοκρασίας σε συνδυασμό με φορμαλδευδή.
VI. Υπεριώδεις ακτινοβολίες.
VII. Ιονίζουσα ακτινοβολία
VIII. Διήθηση με ηθμούς μικροβιοκρατών.
IX. Χημικοί παράγοντες:
 Οξειδωτικά: ΚΜη04, Η3Β03, υπεροξείδιο του καρβαμιδίου, υπεροξείδιο του
υδρογόνου.
 βαρέα μέταλλα: θειικός ή κιτρικός χαλκός, νιτρικός Ag, διχλωριούχος Hg ή
άχνη Hg (Sublime).
 Αλογόνα: ιώδιο, χλώριο, βρωμιούχα.
X. Αέρια απολυμαντικά: οξείδιο του αιθυλενίου (αιθυλειοξείδιο),
φορμαλδεΰδη, όζον, γλυκόλες, β-προπιολακτόνη.

77. Σε τι αποσκοπεί ο εξευγενισμός των λιπαρών υλών; Αναφέρατε σύντομα τα

στάδια αυτού.

Απάντηση

Ο εξευγενισμός των λιπαρών υλών ή αλλιώς ραφινάρισμα, επιτυγχάνεται με

βιομηχανική επεξεργασία, η οποία είναι σημαντική όχι μόνο για τα βρώσιμα έλαια,
αλλά και για τα έλαια της βιομηχανίας.
Σκοπός της επεξεργασίας αυτής είναι η απομάκρυνση ακαθαρσιών (φυτικών και
ζωικών ιστών) και άλλων ανεπιθύμητων ενώσεων που μπορεί να δημιουργήσουν
προβλήματα κατά τη διατήρηση – αποθήκευση των ελαίων.

Το ραφινάρισμα αποβλέπει στην παραλαβή σταθερού προϊόντος (ελαίου) που:

A. δύσκολα θα ταγγίσει ή θα υδρολυθεί ή θα δημιουργήσει ίζημα (μούργες) και
B. το χρώμα του, η οσμή και η γεύση του θα ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του
καταναλωτή.

Η διαδικασία του εξευγενισμού περιλαμβάνει κατά σειρά τα ακόλουθα στάδια:

i. Διήθηση: απομάκρυνση ζωικών ή φυτικών υπολλειμμάτων
ii. Απορρητίνωση: απομάκρυνση γλοιωδών συστατικών (κολλοειδείς ουσίες) από τα
διάφορα έλαια
iii. Εξουδετέρωση: απομάκρυνση της οξύτητας του ελαίου, που οφείλεται στα
ελεύθερα λιπαρά οξέα
iv. Αποχρωματισμός: απομάκρυνση των χρωστικών που αλλοιώνουν την εμφάνιση
του ελαίου
v. Απόσμηση: απαλλαγή του ελαίου από ουσίες που συμβάλλουν στη δυσάρεστη
οσμή και γεύση
vi. Απομαργαρίνωση: αποτροπή θόλωσης του ελαίου σε θερμοκρασία
περιβάλλοντος 20οC, που επιτυγχάνεται μέσω στερεοποίησης ορισμένων
συστατικών του ελαίου με ψύξη και απομάκρυνσής τους

78. Τι είναι η αλκοολική ζύμωση;

Απάντηση

Αλκοολική αποκαλείται η ζύμωση της περιεχόμενης γλυκόζης του μούστου, με σκοπό

την παραγωγή του κρασιού από το χυμό των σταφυλιών, σύμφωνα με την
αντίδραση:
C6H12O6  2C2H5OH + 2CO2
 85

Η παραπάνω αντίδραση καταλύεται από το ένζυμο ζυμάση. Η ζυμάση εκκρίνεται από

μικρούς μύκητες 0,01 mm περίπου, τους σακχαρομύκητες, οι οποίοι αναπτύσσονται
επάνω στις ρώγες των σταφυλιών. Η περιεκτικότητα του ενζύμου στο σακχαρούχο
διάλυμα κατά την αλκοολική ζύμωση είναι πολύ μικρή (περίπου 0,01%) και η ευνοϊκή
θερμοκρασία είναι 25-30οC.
Η αντίδραση της αλκοολικής ζύμωσης είναι ζωηρή, με ταυτόχρονη έκλυση αερίου
CO2, ανύψωση της θερμοκρασίας και σχηματισμό αλκοόλης. Μετά το πέρας της
αντίδρασης, όλο το σάκχαρο του μούστου έχει εξαφανιστεί. Από κινητικής άποψης, η
αντίδραση είναι αρχικά γρήγορη και προκαλεί ορμητικό βρασμό, λόγω έκλυσης του
CO2, στη συνέχεια όμως μετριάζεται και συντελείται με βραδύ ρυθμό.

79. Τι είναι η υδρογόνωση των λιπαρών υλών και ποιος ο στόχος της;

Απάντηση

Η υδρογόνωση των λιπαρών υλών ή αλλιώς σκλήρυνση όπως αποκαλείται, είναι μια
αντίδραση προσθήκης υδρογόνου. Με αυτήν επιτυγχάνεται η μετατροπή των
ακόρεστων οξέων με ένα διπλό δεσμό σε κορεσμένα οξέα, συνεπώς σε γλυκερίδια με
υψηλότερο σημείο τήξεως.
Το ελαϊκό οξύ για παράδειγμα, το κυριότερο οξύ των γλυκεριδίων των λαδιών, είναι
μια ακόρεστη ένωση που με υδρογόνωση μετατρέπεται στο αντίστοιχο κορεσμένο
στεατικό οξύ, το οποίο είναι το κυριότερο συστατικό των γλυκεριδίων των λιπών.
Η μετατροπή αυτή είναι πολύ σημαντική διότι έτσι, από φθηνά έλαια παράγονται
στερεά λιπαρά σώματα, με εμφάνιση και σύσταση όμοια με ακριβά φυσικά προϊόντα,
όπως το ζωικό λίπος και το βούτυρο. Λόγω κορεσμού των διπλών δεσμών, έχουν
μικρότερη τάση για τάγγισμα, άρα και μεγαλύτερη σταθερότητα.
Ανάλογα με τη διάρκεια της υδρογόνωσης, αυξάνεται και ο βαθμός κορεσμού των
γλυκεριδίων του λαδιού, με αποτέλεσμα να υπάρχει δυνατότητα παρασκευής
λιπαρών προϊόντων με διάφορα σημεία τήξεως.
Με την υδρογόνωση παράγεται επίσης:
 η μαργαρίνη και διευκολύνεται σε μεγάλο βαθμό η παραγωγή σαπουνιού απο
ακόρεστα φθηνά σπορέλαια.
 στεατικό οξύ, ουσία χρήσιμη σε διάφορες βιομηχανίες (ελαστικά, πλαστικά,
καλλυντικά, λιπαντικά μηχανών, κα.)

80. Σταφυλόκοκκοι. Πού συναντώνται και σε ποιο περιβάλλον αναπτύσσονται;

Απάντηση

Χαρακτηριστικά: μονοκύτταροι φυτικοί οργανισμοί, έχουν σφαιρική μορφή και

διχοτομούνται σχηματίζοντας ακανόνιστες συναθροίσεις σαν τσαμπί σταφυλιού. Π.χ.
aureus (χρυσίζων) προαιρετικά αναερόβιο. Ιδανική θερμοκρασία: 35-37°C. Τον
συναντάμε στο αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου, στο δέρμα και τα τραύματα,
καθώς και στον αέρα, στο γάλα, και στο εδάφος στους 60°C  30'-60' και στους
30°C  12-19 hr.

81. Τι είναι τα Κλωστηρίδια και που συναντώνται;

Απάντηση

Χαρακτηριστικά: μονοκύτταροι οργανισμοί, βακτήρια.

Π.χ. Chlost, (i) botulinum, tetani, (ii) perfigens.

i. botulinum: είναι υποχρεωτικά αναερόβια.

 86

Ιδανικό pH = 7.
Εύρος θερμοκρασίας: 10-37°C.
Ιδανική θερμοκρασία: 20-30°C.
Τους συναντάμε στις κονσέρβες, στο έδαφος, στο νερό.
Αντοχή στην θέρμανση: 100°C  5h, 120ο  10 h

ii. perfigens: είναι υποχρεωτικά αναερόβιο.

Το συναντάμε στα φαγητά που παραμένουν ώρες, στο έδαφος και στα περιττώματα.
Ιδανικό pΗ = 7,2.
Ιδανική θερμοκρασία: 44°C.
Αντοχή στη θέρμανση 90οC  15' και 100°C  5'.

82. Τι γνωρίζετε για τα πενικίλλια (Penicilli) και ποια είναι η δράση τους;

Απάντηση

Penicilli: Τα πενικίλλια είναι μύκητες που διακρίνονται από τις διακλαδώσεις των
οργάνων τους που μοιάζουν με πινέλο, απ' όπου πήραν και την ονομασία τους.
Προκαλούν ευρωτιάσεις στα τρόφιμα και καλλυντικά, δρουν σε όξινο περιβάλλον,
έχουν χρώμα κυρίως πράσινο-κυανοπράσινο και είναι ικανά να αποσυνθέσουν
πρωτεΐνες, λίπη και σάκχαρα.

83. Σε ποιο περιβάλλον αναπτύσσονται, τι υποδηλώνουν και ποιες αλλοιώσεις

προκαλούν τα βακτήρια του γένους Escherichia;

Απάντηση

Εσχερίχιες. Αυτές είναι εντεροβακτηρίδια, ζυμώνουν τη λακτόζη και έχουν την

ικανότητα να κινούνται. Το τυπικό είδος του γένους τον εσχεριχιών είναι η εσχερίχια
κόλου (Escherichia coli) που λέγεται απλά και κολοβακτηρίδιο (Colibacillus). Αυτή
είναι αρνητική κατά GRAM και έχει μήκος 2 μέχρι 4 μ. Οι εσχερίχιες ζουν στο έντερο
του ανθοώπου και των ζώων και υπάρχουν σε αφθονία στο περιβάλλον. Μερικές απ’
αυτές είναι παθογόνες για τον άνθρωπο.
Η παρουσία βακτηρίων είναι δύσκολη να ανιχνευθεί γιατί τα συμπτώματα της
αλλοίωσης του προϊόντος είναι ίδια με εκείνα της αστάθειας του εξ’ αιτίας της κακής
σύνθεσης του.
Η ανάπτυξη βακτηρίων σένα προϊόν, π.χ. σένα γαλάκτωμα, συχνά το οδηγεί
σε διαχωρισμό σε δύο φάσεις, αλλαγή του χρώματος του, παρασκευή αερίων μέσα
στη μάζα του και μεταβολή του ιξώδους του. Όλες αυτές οι μεταβολές γίνονται σε
σύντομο χρονικό διάστημα αν το προϊόν περιέχει μεγάλο αριθμό μικροοργανισμών ή
έχει τέτοια σύνθεση ώστε να διευκολύνεται ο γρήγορος πολλαπλασιασμός τους.
Προκαλούν στο προϊόν αλλοιώσεις «ιξώδεις» ή «γλοιώδεις» στην εμφάνιση και
δυσοσμίες.

84. Σημασία των σπόρων των βακτηρίων

Απάντηση

Είναι ενδοκυττάριοι σχηματισμοί που παράγονται από ορισμένα Gram θετικά

σπορογόνα βακτήρια (τους βάκιλλους & τα κλωστηρίδια), όταν βρεθούν σε δυσμενές
περιβάλλον. Δηλαδή αποτελούν μορφές αντοχής των βακτηρίων και εξασφαλίζουν τη
 87

διατήρησή τους στο περιβάλλον για μήνες ή και χρόνια. Όταν οι συνθήκες το
επιτρέψουν οι σπόροι βλαστάνουν ξανά και παράγεται το αρχικό μητρικό βακτήριο.
Οι σπόροι έχουν παχύ τοίχωμα και μικρό ποσό νερού γι΄αυτό δεν αποτελούν φάση
πολλαπλασιασμού του βακτηρίου, αλλά μορφή «αντίστασης». Αυτό έχει μεγάλη
σημασία στην πρόκληση σοβαρών νοσηρών καταστάσεων στον άνθρωπο.

85. Τι είναι αντιγόνο και τι αντισώματα;

Απάντηση

Αντιγόνο: Κάθε ουσία που είναι ικανή να διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να
δημιουργεί μια ειδική αντίδραση εναντίων της (ανοσολογική αντίδραση)
Αντισώματα: Τα αντισώματα ή ανοσοσφαιρίνες είναι εξειδικευμένες πρωτεΐνες που
στρέφονται εναντίων συγκεκριμένου αντιγόνου. Παράγονται από τα
πλασματοκύτταρα (β-λεμφοκύτταρα) και ανήκουν στις γ-σφαιρίνες.

86. Αν η δόση ενός ασθενή σε σιρόπι είναι ένα κουταλάκι του τσαγιού ανά
εξάωρο και η θεραπεία διαρκεί τρεις εβδομάδες, τότε πόσα φιαλίδια των 60 ml
από το σιρόπι θα χρειαστούν για την ολοκλήρωση της θεραπείας;

Απάντηση

Το κουταλάκι του τσαγιού ισούται με 5ml. Ο ασθενής λαμβάνει 5ml * 4 (ανά 6ωρο άρα
4 φορές την ημέρα)=20ml ανά ημέρα. Η θεραπεία διαρκεί 3 εβδομάδες άρα 7 ημέρες
* 3=21 ημέρες. Η συνολική δόση θα είναι 20ml * 21 = 420ml. Θα χρειαστούν
420ml/60ml=7 φιαλίδια.

87. Σε 180 ml φαρμακευτικού διαλύματος περιέχονται 0,18 g δραστικής ουσίας.

Αν η δόση είναι μια κουταλιά της σούπας τρεις φορές την ημέρα, να
υπολογιστεί ποια είναι η εφ’άπαξ δόση σε mg στη δραστική ουσία και σε
πόσες ημέρες ένας ασθενής θα έχει καταναλώσει το φαρμακευτικό διάλυμα.

Απάντηση

Μια κουταλιά της σούπας ισούται με 15ml. H εφάπαξ δόση σε mg στην δραστική
ουσία σε όλο το φαρμακευτικό διάλυμα θα είναι:
0,18g * 1000=180mg.
Η εφάπαξ ημερήσια δόση σε mg θα είναι:
15ml * 3 (φορές την ημέρα)= 45ml ανά ημέρα.
Άρα στα 180ml περιέχονται 180mg δραστική, στα 45 πόσα;
X=45*(180/180)=45mg δραστική ουσία.
Επειδή σε 1 ημέρα ο ασθενής καταναλώνει 45ml, τα 180ml θα τα καταναλώσει σε 4
ημέρες.

88. Αναφέρατε τέσσερα (4) τουλάχιστον βασικά μέτρα για την αποφυγή
μικροβιακής επιμόλυνσης φαρμάκων και καλλυντικών.

Απάντηση

 έλεγχος καθαρότητας πρώτων υλών

 προσθήκη συντηρητικών
 τήρηση κανόνων υγιεινής του εργατικού προσωπικού
 88

 εξασφάλιση καθαρών και αποστειρωμένων σκευών που χρησιμοποιούνται

κατά την παρασκευή του ιδιοσκευάσματος
 αποστείρωση νερού που πρόκειται να χρησιμοποιηθεί
 αποστειρωμένοι περιέκτες που πρόκειται να αποθηκευθεί το παρασκεύασμα.

89. Τι επιδιώκεται με την ανάμειξη δύο ή περισσοτέρων φαρμακευτικών

κόνεων; Ποιες ιδιότητες των κόνεων επηρεάζουν αρνητικά την ανάμιξη;

Απάντηση

Η ανάμιξη υπεισέρχεται άμεσα ή έμμεσα σε όλες τις διεργασίες παραγωγής

φαρμάκων, με στόχο την ομοιόμορφη διασπορά της δραστικής ουσίας και των άλλων
συστατικών στη δοσολογική μονάδα (ένα δισκίο, ένα καψάκιο, μια εισπνοή, 5ml
εναιωρήματος.). Απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρχει ομοιογενής ανάμειξη
διαφορετικών ουσιών υπό τη μορφή κόνεων , είναι τα τεμαχίδια από τα οποία
αποτελείται να είναι ομοιόμορφου μεγέθους. Εάν η διαφορά του μεγέθους των
τεμαχιδίων των συστατικών του μίγματος είναι αισθητή, υπάρχει κίνδυνος να μη γίνει
σωστή κατανομή.
Σημαντική επίδραση στην ομοιογένεια ενός μίγματος κόνεων έχει επίσης και το ειδικό
βάρος των συστατικών. Αυτά που είναι μεγαλύτερου ε.β. τείνουν να μετατοπισθούν
κατά την ανάμειξη προς τα χαμηλότερα στρώματα.

Παράγοντες που επηρεάζουν την ανάμιξη:

 αναλογία συστατικών στο μίγμα
 μέγεθος τεμαχιδίων των συστατικών
 σχήμα τεμαχιδίων των συστατικών
 πυκνότητα υλικών
 παρουσία υγρασίας
 ηλεκτροστατικά φορτία
 βαθμός πλήρωσης του θαλάμου ανάμιξης - ρυθμός ανάμιξης.

90. Πλαστική ροή σε φάρμακα και καλλυντικά. Εξηγήστε δίνοντας και το

διάγραμμα ροής με τις απαραίτητες επισημάνσεις.

Απάντηση

Τα πλαστικά ρευστά ή πλαστικά Bingham ρέουν μόνο όταν η εφαρμοζόμενη

διατμητική τάση τ υπερβεί μια ορισμένη τιμή τ 0, γνωστή ως τάση ροής. Όταν τ<τ 0 το
πλαστικό δεν ρέει αλλά αντιδρά με στατική παραμόρφωση σαν στερεό. Όταν τ>τ 0 το
πλαστικό Bingham συμπεριφέρεται σαν ψευδοπλαστικό ρευστό. Για μικρές μεταβολές
του ρυθμού διάτμησης η ρεολογική τους συμπεριφορά προσεγγίζεται με την εξίσωση
τ-τ0=ηπγ (για τ>τ0) όπου η σταθερά ηπ ονομάζεται πλαστικό ιξώδες ή συντελεστής
ακαμψίας. Θεωρείται δηλαδή ότι πάνω από την τάση ροής τα πλαστικά Bingham
συμπεριφέρονται σαν Νευτωνικά ρευστά. Στην κατηγορία αυτών των ρευστών
ανήκουν π.χ. οι οδοντόπαστες, το μέλι, τα ζελέ κ.ά.
 89

91. Πλαστικά και ψευδοπλαστικά συστήματα ροής σε φάρμακα και καλλυντικά.

Περιγράψτε την ρεολογική συμπεριφορά. Ποια τα πλεονεκτήματα για τον
χρήστη;
Απάντηση

Η εξίσωση F= η dυ/dz που εκφράζει το νόμο ροής των υγρών του Newton δείχνει ότι,
όταν ο συντελεστής ιξώδους (η) ενός υγρού παραμένει σταθερός, η ταχύτητα
διάτμησης (G) είναι ανάλογη με τη διατμητική τάση (F). Αυτό, όμως δεν παρατηρείται
σε όλα τα υγρά. Ο τρόπος μεταβολής της ταχύτητας διάτμησης ενός υλικού σε
συνάρτηση με τη διατμητική τάση καθορίζει τη μορφή ροής του.
Πλαστικά υλικά. Τα ιδανικά πλαστικά υλικά, πάνω από μια τιμή της διατμητικής τάσης
παρουσιάζουν, όπως και τα νευτώνεια υλικά, ταχύτητα διάτμησης ανάλογη με τη
διατμητική τάση. Κάτω, όμως, από αυτή την τιμή τα πλαστικά υλικά συμπεριφέρονται
σαν ελαστικά σώματα που παρουσιάζουν μια ελαστική παραμόρφωση χωρίς να
ρέουν. Η ροή των ιδανικών πλαστικών υλικών, σε σταθερή θερμοκρασία, ακολουθεί
την εξίσωση

F=U · G + f
όπου U είναι το πλαστικό ιξώδες και f το όριο ροής. Η ρεολογική συμπεριφορά των
ιδανικών πλαστικών υλικών ερμηνεύεται με την παραδοχή ύπαρξης δυνάμεων
συνοχής μεταξύ των μορίων του υλικού οι οποίες πρέπει να υπερνικηθούν σε μία
τάση f, για να αρχίσει το υλικό να ρέει. Αν στο πλαστικό υλικό προστεθεί μια
τασενεργός ουσία, τα σωματίδια καλύπτονται με αυτή και οι δυνάμεις συνοχής
ελαττώνονται σημαντικά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το υλικό να ρέει σε μικρότερο
όριο ζωής. Τα ιδανικά πλαστικά υλικά είναι γνωστά και σαν υλικά Bingham. Υλικά με
πλαστική ροή είναι συνήθως τα αιωρήματα και οι αλοιφές. (Βλέπε σχήμα 1)
 90

Σχήμα 1

Ψευδοπλαστικά υλικά. Χαρακτηρίζονται εκείνα τα υλικά στα οποία όταν αυξάνει η

διατμητική τάση η ταχύτητα αποσχισμού τους αυξάνει συνεχώς όλο και περισσότερο
από ότι θα αύξανε αν ήταν ανάλογη με τη διατμητική τάση. Δηλαδή στα υλικά αυτά
παρατηρείται ελάττωση του φαινομενικού ιξώδους, όταν αυξάνει η διατμητική τάση
που εφαρμόζεται. Πολλά ψευδοπλαστικά υλικά ακολουθούν την εξίσωση

FN = η´·G
όπου η´ είναι το ψευδοπλαστικό ιξώδες και Ν αριθμός μεγαλύτερος του 1.
Η ελάττωση του ιξώδους στα ψευδοπλαστικά υλικά, μετά από την επίδραση κάποιας
διατμητικής τάσης αποδίδεται στην ευθυγράμμιση των μακρομορίων , που συνήθως
είναι διασπαρμένα στα υλικά αυτά. Συγκεκριμένα όταν το ψευδοπλαστικό υλικό
βρίσκεται σε ηρεμία, τα μακρομόρια της διασπαρμένης ουσίας συμπλέκονται με τα
μόρια του μέσου διασποράς, ενώ όταν επιδράσει κάποια διατμητική τάση, τα
μακρομόρια ευθυγραμμίζονται και κινούνται πιο εύκολα. Επίσης, τα μακρομόρια της
διασπαρμένης ουσίας περικλείουν μέσο διασποράς το οποίο, με την επίδραση
διατμητικής τάσης απελευθερώνονται. Έτσι αυτά όταν επιδρά διατμητική τάση έχουν
μικρότερο όγκο και κινούνται πιο εύκολα, δηλαδή παρουσιάζουν μικρότερο ιξώδες.
Ψευδοπλαστική συμπεριφορά παρουσιάζουν υγρές διασπορές μεγαλομοριακών
ενώσεων όπως είναι τα γλυσχράσματα της τραγάκανθας, της ζελατίνης, της
μεθυλικυτταρίνης,κ.α. (Βλέπε σχήμα 2).
 91

Σχήμα 1

92. Εξηγήστε τον όρο θιξοτροπία δίνοντας ένα διάγραμμα ροής ενός
θιξοτροπικού συστήματος με τις απαραίτητες επισημάνσεις.

Απάντηση

Στα μη νευτωνικά ρευστά ανήκουν και εκείνα που ο φαινομενικός συντελεστής

ιξώδους ή το φαινομενικό ιξώδες ηφ εξαρτάται τόσο από το χρόνο όσο και από την
τάση. Αν το ηφ αυξάνεται αυξάνει αντιστρεπτά με το χρόνο το ρευστό ονομάζεται
ρεοπηκτικό. Αν το ηφ ελαττώνεται αντιστρεπτά με το χρόνο υπό σταθερό ρυθμό
διάτμησης, το ρευστό λέγεται θιξοτροπικό. Και στις δύο περιπτώσεις, το η φ πλησιάζει
μια τιμή ισορροπίας μετά από διάτμηση για αρκετό χρονικό διάστημα. Αφήνοντας το
υλικό χωρίς διάτμηση για ικανό διάστημα το φαινομενικό ιξώδες επανέρχεται στην
αρχική του τιμή οπότε μπορούμε να παρατηρήσουμε και πάλι την ίδια συμπεριφορά.
Ορισμένες πηκτές παρουσιάζουν την ιδιοτυπία να καταρρέουν αποβάλλοντας το
συγκρατούμενο υγρό με απλή μηχανική καταπόνηση και να επανέρχονται στην
αρχική κατάσταση μηχανικής αντοχής όταν αφήνονται σε ηρεμία. Το φαινόμενο αυτό
ονομάζεται θιξοτροπία και οι πηκτές θιξότροπες. Το φαινόμενο της θιξοτροπίας
εμφανίζεται ευρύτατα στη φύση. Το πρωτόπλασμα των κυττάρων είναι θιξότροπο.
Θιξότροπα είναι επίσης ορισμένα εδάφη ή έλη περιέχοντα θιξότροπο άργιλο και για
αυτό είναι ασταθή παρά την ανθεκτική τους εμφάνιση. Αν κανείς επιχειρήσει να
περπατήσει σε τέτοια εδάφη βυθίζεται, κάθε δε προσπάθεια απαλλαγής συνεπάγεται
μεγαλύτερη βύθιση. Αντίθετα, αν παραμείνει ακίνητος δεν .βυθίζεται άλλο.
 92

93. Πώς επηρεάζουν η ανάδευση και το μέγεθος των σωματιδίων το ρυθμό

διαλυτοποίησης μιας στερεής ουσίας;

Απάντηση

Η ανάδευση είναι ένας σπουδαίος παράγοντας αύξησης της ταχύτητας διάλυσης.

Αυτό συμβαίνει γιατί επιτυγχάνεται συνεχής ανανέωση του υγρού στρώματος που
έρχεται σε επαφή με την επιφάνεια του στερεού, από όπου η ουσία διαλύεται μέσα
στον υγρό φορέα.
Το μέγεθος των σωματιδίων επηρεάζει, επίσης, το ρυθμό διάλυσης. Αυτό γίνεται, διότι
όσο μικρότερα είναι τα σωματίδια, τόσο πιο μεγάλη είναι η εξωτερική επιφάνεια τους,
και κατά συνέπεια η επιφάνεια που θα έρχεται σε επαφή με το υγρό, και θα αποτελεί
τη δραστική επιφάνεια όπου λαμβάνει χώρα η εξέλιξη του φαινομένου. Κάθε αύξηση
της επιφάνειας αυτής, προκαλεί αύξηση στο ρυθμό,δηλαδή στην ταχύτητα διάλυσης.
Και η αύξηση της επιφάνειας, εντοπίζεται, σε όσο μικρότερο γίνεται το μέγεθος των
σωματιδίων της στερεάς ουσίας.
(Σε αυτό το σημείο, πρέπει να επισημάνουμε ότι υπάρχει διαφορά εννοιολογικά
μεταξύ της ταχύτητας διάλυσης μιας ουσίας, και της διαλυτοποίησης της. Αύξηση
δηλαδή της ταχύτητας διάλυσης, δε σημαίνει και αύξηση της ποσότητας της ουσίας
που μπορεί να διαλυθεί σε ορισμένο διαλύτη.)

94. Ποια η προέλευση και οι ιδιότητες των παρακάτω πρώτων υλών

καλλυντικών προϊόντων: 1) τραγακάνθη, 2) λανολίνη, 3) καολίνης.

Απάντηση

Τραγάκανθα είναι το σκληρανθέν στον αέρα κομμιώδες έκκριμα, το οποίο ρέει

φυσικά ή λαμβάνεται από εντομές στον κορμό και στα κλαδιά των φυτών του
γένουςAstragalus. Χρήσεις για ελαστικότητα των μασκών, σχηματισμό του gel ή του
παχύρρευστου διαλύματος στις υδροκολλοειδείς μάσκες, συμπαγείς πούδρες .
Λανολίνη: λαμβάνεται από το λίπος των μαλλιών των προβάτων, ανήκει στην
κατηγορία των ζωικών κηρών, είναι αδιάλυτο στο νερό, με ιδιότητες λιπαντικές,
μαλακτικές, γαλακτωματοποιητικές, πλαστικές (αρμονικές, εύρυθμες).
Καολίνης: είναι ένυδρο πυριτικό αργίλιο, φυσικής προέλευσης, με μορφή λεπτής
σκόνης, χρώματος λευκού έως ελαφρό κίτρινο. Έχει εξαιρετική προσροφητικη
 93

ικανότητα, προσροφώντας κυρίως υδατικά αλλά και λιπαρά συστατικά από την
επιδερμίδα, χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη σε αργιλώδεις μάσκες ομορφιάς. Είναι
καλυπτική ουσία(συμπαγείς πούδρες) και έχει απολιπαντικές ιδιότητες.

95. Ταξινόμηση αρωμάτων (με βάση την περιεκτικότητα σε αιθανόλη).

Απάντηση

Η διάκριση των αρωμάτων (κολώνιες όπως τις λέμε πολύ συχνά) που πωλούνται από
τις διάφορες εταιρίες, είναι σε γενικές γραμμές η ακόλουθη:
 Eau de Cologne: περιέχει αρωματικό έλαιο (εσάνς) σε ποσοστό 2-5% και έχει τη
χαμηλότερη περιεκτικότητα σε αιθανόλη
 Eau de Toilette: περιέχει αρωματικό έλαιο (εσάνς) σε ποσοστό 4-10% και έχει
μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε αιθανόλη
 Eau de Parfum: περιέχει αρωματικό έλαιο (εσάνς) σε ποσοστό 8-15% και έχει τη
μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε αιθανόλη

96. Πως επιτυγχάνεται η διαλυτοποίηση των αρωμάτων;

Απάντηση

Η διαλυτοποίηση των αρωμάτων στα καλλυντικά επιτυγχάνεται με τη χρήση

επιφανειοδραστικών ουσιών με HLB>16.
Τα μόρια των αρωμάτων είναι συνήθως λιπόφιλα (άρα αδιάλυτα στο νερό) και
έλκονται από τα λιπόφιλα μέρη των επιφανειοδραστικών ουσιών (διαλυτοποιητών).
Αυτό συμβαίνει γιατί οι επιφανειοδραστικές ουσίες συνενώνονται και σχηματίζουν
σφαιρικά συσσωματώματα κολλοειδών διαστάσεων (μικκύλια) μέσα στα οποία
εγκλωβίζονται τα μόρια των αρωματικών ουσιών.
Η ποσότητα της επιφανειοδραστικής ουσίας (του διαλυτοποιητή) πρέπει να
προσδιορίζεται με μεγάλη ακρίβεια για κάθε περίπτωση.

97. Το δυναμικό ιξώδες, δείγματος αμυγδαλέλαιου μάζας 170 g είναι 84 cp. Να

υπολογίσετε το κινηματικό ιξώδες αν ο όγκος του δείγματος είναι 187 ml.

Απάντηση

98. Τι είναι οι γέλες και πώς κατατάσσονται;

Απάντηση
 94

Γέλες (gels) είναι συστήματα λυόφιλων κολλοειδών με πάρα πολύ μεγάλο συντελεστή
ιξώδους που οφείλεται στην ειδική δικτυωτή δομή τους. Διακρίνονται σε δύο μεγάλες
κατηγορίες:
i. Ανόργανες πηκτές τις οποίες παίρνουμε κατά την καταβύθιση δυσδιάλυτων στο
νερό ανόργανων ενώσεων που συγκρατούν μεγάλες ποσότητες νερού.
ii. Οργανικές πηκτές τις οποίες παίρνουμε ελαττώνοντας τη θερμοκρασία θερμού
κολλοειδούς αιωρήματος τους που παρασκευάστηκε με τη διασπορά της
αντίστοιχης ουσίας μέσα στο κατάλληλο υγρό.

99. Τι είναι οι κρέμες και τι οι πάστες;

Απάντηση

Κρέμες
ΟΡΙΣΜΟΣ
Οι κρέμες είναι σκευάσματα πολλών φάσεων που αποτελούνται από λιπόφιλη και
υδατική φάση.
Υδρόφοβες κρέμες
Οι υδρόφοβες κρέμες έχουν ως συνεχή φάση τη λιπόφιλη φάση. Περιέχουν
γαλακτωματοποιητές τύπου νερό σε λάδι όπως λανολίνη, εστέρες σορβιτάνης και
μονογλυκερίδια.
Υδρόφιλες κρέμες
Οι υδρόφιλες κρέμες έχουν ως συνεχή φάση την υδατική φάση. Περιέχουν
γαλακτωματοποιητές τύπου λάδι σε νερό, όπως σάπωνες νατρίου ή
τριαιθανολαμίνης, θειικές λιπαρές αλκοόλες και πολυσορβικά, συνδυασμένους εάν
είναι απαραίτητο, με γαλακτωματοποιητές τύπου νερό σε λάδι.

Φυράματα ή πάστες
ΟΡΙΣΜΟΣ
Τα φυράματα είναι ημι-στερεά σκευάσματα που περιέχουν μεγάλο ποσοστό
στερεού(20-50%) σε λεπτό διαμερισμό μέσα στη βάση.

100. Σε γαλάκτωμα τύπου o/w (oil-in-water) ποια τιμή πρέπει να έχει η HLB;

Απάντηση

Η τιμή που πρέπει να έχει η HLB σε γαλάκτωμα τύπου o/w είναι από 15 μέχρι και 20.

101. Σε γαλάκτωμα τύπου w/o (water-in-oil) ποια τιμή πρέπει να έχει η HLB;

Απάντηση

Η τιμή που πρέπει να έχει η HLB σε γαλάκτωμα τύπου w/o είναι από 3 μέχρι και 6.

102. Τι είναι τα tweens και spans και που χρησιμοποιούνται στα καλλυντικά.

Απάντηση

Τα Spans και Twees είναι εστέρες λιπαρών οξέων από σορβίτες (ανώτερες
πολυαλκοόλες) που δρουν ως επιφανειο-δραστικές ή επιφανειο-ενερχές ουσίες.
Δηλαδή έχουν την ικανότητα να προσροφώνται στην επιφάνεια διαχωρισμού και να
μειώνουν την επιφανειακή τάση δηλαδή να αυξάνουν τη διασπορά ενός υγρού σε ένα
στερεό, να δημιουργούν σταθερά γαλακτώματα (γαλακτωματοποίηση).
 95

Τα Spans είναι λιπόφιλα και δίνουν τύπο γαλακτώματος o/w ενώ τα Twees .είναι
υδρόφιλα,δίνουν τύπο γαλακτώματος w/ο

103. Ποιες είναι οι απαιτούμενες ιδιότητες ενός συντηρητικού;

Απάντηση

Οι απαιτούμενες ιδιότητες ενός συντηρητικού είναι:

I. Να μην είναι τοξικό και να μη προκαλεί ερεθισμό στις συγκεντρώσεις που
χρησιμοποιείται.
II. Να είναι σταθερό και να διατηρεί τη δραστικότητα του για μεγάλο χρονικό
διάστημα, ακόμα και όταν θερμαίνεται.
III. Να μην είναι φυσικώς ή χημικώς ασύμβατο με τις άλλες ουσίες του προϊόντος.
IV. Να είναι δραστικό εναντίον μεγάλου αριθμού μικροοργανισμών και μάλιστα σε
μικρές συγκεντρώσεις
V. Να διατηρεί τη δραστικότητα του σε μεγάλη περιοχή ρΗ και παρουσία διαφόρων
μεταλλικών ιόντων (Al.Zn.Fe κ.λ.π.) και πλαστικών (πολυαιθυλενίου,
πολυστυρενίου κ.λ.π.)·
VI. Να είναι διαλυτό στις συγκέντρωσεις που χρησιμοποιείται και να μην είναι πηκτικό
VII. Να είναι άχρωμο, άοσμο και σχετικά φθηνό

104. Ποια η χρήση και η δράση των παρακάτω συστατικών στα καλλυντικά
προϊόντα: 1) propyl paraben 2) τοκοφερόλη 3) γλυκόλη 4) BHT 5) αλλαντοϊνη

Απάντηση

1) propyl paraben: Χρησιμοποιείται ως συντηρητικό και η δράση του είναι η

θανάτωση μικροβίων

2) τοκοφερόλη: είναι μια ομάδα λιποδιαλυτών χημικών ενώσεων παρόμοιας χημικής

δομής (ομόλογες ενώσεις) με έντονες αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Συλλογικά οι
τοκοφερόλες είναι γνωστές ως βιταμίνη Ε. Χρησιμοποιείται ως αντιοξειδωτικό, και η
δράση του είναι η δέσμευση των ελευθέρων δομών.

3) γλυκόλη: Χημική ουσία, ανήκει στις αλκοόλες και έχει αντιψυκτική και διαλυτική
δράση.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Εάν από λάθος αναφέρεται η Γλυκόλη ενώ αναφέρεται στη Γλυκερόλη:
Συστατικό καλλυντικών με ενυδατικές ιδιότητες. Η δράση είναι η δέσμευση της
υγρασίας του περιβάλλοντος.

4) BHT: Είναι συνθετικό συστατικό(από πετρέλαιο). Περιέχεται σε υδατικές κρέμες,

ορούς ενυδάτωσης και γενικά στα καλλυντικά σαν αντιοξειδωτικό. Εμποδίζει το
μηχανισμό οξείδωσης.

5) αλλαντοϊνη: Χρησιμοποιείται ευρέως στα προϊόντα στοματικής υγιεινής

(οδοντόπαστα, στοματικά διαλύματα), αλλά πλέον και στα καλλυντικά προϊόντα λόγω
 96

της κερατολυτικής της σύστασης (της ιδιότητάς της δηλαδή να μαλακώνει την
κερατίνη και ως εκ τούτου να ενυδατώνει και να μαλακώνει το δέρμα). Μπορεί να
χρησιμοποιηθεί είτε στην υδατική φάση είτε στην τρίτη φάση των κρεμών μας σε
ποσοστό 0.5 %-1 %, ιδιαίτερα δε σε καλλυντικά που προορίζονται για πολύ ξηρά ή
σκασμένα δέρματα.

105. Σε τι pH δρουν τα συντηρητικά στα καλλυντικά προϊόντα και γιατί;

Απάντηση

Το pH στο οποίο δρουν αρκετά συντηρητικά (όχι όλα) στα καλλυντικά προϊόντα είναι
το όξινο (σε γενικές γραμμές κάτω του 6,0).
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η συντηρητική δράση αυτών των συντηρητικών
οφείλεται στο αδιάστατο μόριό τους και όχι στο ιόν στο οποίο διίστανται.
Επειδή λοιπόν τα συντηρητικά αυτά είναι οργανικά οξέα ή αλατά τους, η αδιάστατη
μορφή τους (που είναι η επιθυμητή) επικρατεί σε όξινο pH.
Παραδείγματα τέτοιων συντηρητικών: βενζοϊκό οξύ, βενζοϊκό νάτριο, σορβικό οξύ,
σορβικό κάλιο, δεϋδροοξικό οξύ, δεϋδροοξικό νάτριο.

106. Τι είναι οι Βάκιλοι και πού συναντώνται;

Απάντηση

Χαρακτηριστικά: είναι μονοκύτταροι οργανισμοί. Ανήκουν στους σχιζομύκητες. Έχουν

ραβδοειδή μορφή. Αναπτύσσονται αερόβια. Ιδανικό ρΗ: 7-7,2. Εύρος θερμοκρασίας:
12-43°C. Ιδανική θερμοκρασία: 35-37°C. Τους συναντάμε στο: έδαφος, νερό,
μολυσμένα ζώα. Αντοχή στη θερμοκρασία στους 100°C  10'-12'. Απαντούν στο
γάλα και σε γαλακτοκομικά προϊόντα. Παράγουν καταλάση και είναι θερμοανθεκτικά.

107. Ποια η ταξινόμηση των αντιηλιακών προϊόντων σύμφωνα με την Νέα

Ευρωπαϊκή Οδηγία;

Απάντηση

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες αντηλιακών φίλτρων ανάλογα με τη δράση τους.

Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν εκείνα τα φίλτρα τα οποία απορροφούν το 95% της
UVB ακτινοβολίας και ονομάζονται φίλτρα υπεριωδών ακτινών UVB.
Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν αντηλιακά φίλτρα τα οποία απορροφούν εξίσου τη
UVB και UVA ακτινοβολία και ονομάζονται φίλτρα ευρύτερου ηλιακού φάσματος.
Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν τα αντηλιακά φίλτρα τα οποία δρουν ανακλώντας και
σκεδάζοντας την UVA και UVB ακτινοβολία. Ονομάζονται UV φράγματα.
Η κατηγοριοποίηση αντιηλιακών ως προς το είδος των φίλτρων αφορά τα:
i. Φυσικά φίλτρα
ii. Φυσικά και Χημικά φίλτρα
iii. Χημικά φίλτρα

108. Γιατί δεν επιτρέπεται η παρουσία ενώσεων υδραργύρου στα καλλυντικά

προϊόντα?

Απάντηση
 97

Οι ενώσεις του υδραργύρου παλιά είχαν χρησιμοποιηθεί στα καλλυντικά σε

συγκεντρώσεις από 0,01%0 έως και 0,01%. Σήμερα δεν χρησιμοποιούνται γιατί
εμφανίζουν μεγάλη τοξικότητα είτε τοπικά είτε, πιο σπάνια, συστηματικά.

109. Τι είναι η τάγγιση, από ποιους παράγοντες εξαρτάται και τι προκαλεί στο
δέρμα;

Απάντηση

Τάγγιση χαρακτηρίζεται το φαινόμενο της οξείδωσης των λιπών και των ελαίων από
τό οξυγόνο της ατμόσφαιρας. Με την τάγγιση έχουμε σχηματισμό υπεροξειδίων
λιπαρών οξέων, αλδεϋδών και κετονών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία
χαρακτηριστικής δυσάρεστης οσμής και γεύσης. Το αλλοιωμένο προϊόν μπορεί να
προκαλέσει ερεθισμό στο δέρμα, αλλεργίες και γενικά δυσάρεστες παρενέργειες.
Η τάγγιση πραγματοποιείται συνήθως σε ακόρεστα λιπαρά οξέα, που τα μόρια τους
διασπώνται στη θέση του διπλού δεσμού. Ωστόσο και τα κεκορεσμένα λιπαρά οξέα
μπορούν να οξειδωθούν.
Η ενεργοποίηση του μηχανισμού της τάγγισης, γίνεται με τη θερμότητα, το φως και
κυρίως με την παρουσία καταλυτικά δρώντων ιόντων, σιδήρου, γαλκού.

110. Τι είναι τα αντιοξειδωτικά και τι τα συνεργιστικά; Αναφέρατε

παραδείγματα.

Απάντηση

Αντιοξειδωτικά: είναι ουσίες που προστίθενται στα καλλυντικά προϊόντα για να

παρεμποδίζουν ή να επιβραδύνουν την οξείδωση των περιεχομένων οργανικών
πρώτων υλών, όπως είναι τα λίπη, έλαια, αρώματα, βιταμίνες και άλλες εύκολα
οξειδούμενες ή ευοξείδωτες ουσίες π.χ. βιταμίνη Ε (τοκοφερόλη), ΒΗΑ, εστέρες του
γαλλικού οξέος, ΒΗΤ, βιταμίνη C.
Συνεργιστικά:είναι ουσίες που δεν είναι από μόνες τους αντιοξειδωτικά, έχουν όμως
την ικανότητα να αυξάνουν τη δράση των αντιοξειδωτικών π.χ. EDTA, λεκιθίνη,
κιτρικό οξύ, φωσφορικό οξύ.

111. Ποιος είναι ο σκοπός της προσθήκης χρωστικών ουσιών στα καλλυντικά
προϊόντα; Ποιες οι κατηγορίες των χρωμάτων σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή
νομοθεσία;

Απάντηση

Οι χρωστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή καλλυντικών προϊόντων

αποβλέπουν:
i. να προσδώσουν χρώμα σε ορισμένα μέρη του προσώπου ή του σώματος
π.χ. μακιγιάζ, σκιές ματιών, κραγιόν, βερνίκια νυχιών κτλ. Και
ii. να συντελέσουν στην καλή εμφάνιση του προϊόντος ώστε να γίνει πιο ελκυστικό
για τον καταναλωτή.

Τρεις κατηγορίες:
A. F, D και C χρώματα: εκείνα που χρησιμοποιούνται στα τρόφιμα, φάρμακα,
καλλυντικά.
B. D και C χρώματα: εκείνα που επιτρέπονται για τα φάρμακα και τα καλλυντικά όχι
όμως και τα τρόφιμα.
 98

C. Ext D και C χρώματα: εκείνα που χρησιμοποιούνται για εξωτερική χρήση στα
φάρμακα και τα καλλυντικά.

112. Τι είναι το καροτένιο, οι ουλτραμαρίνες και τα λευκά πιγμέντα;

Απάντηση

Καροτένιο: Ανήκει στα φυσικά χρώματα που χρησιμοποιούνται στα καλλυντικά. Το

καροτένιο είναι μίγμα των α, β και γ καροτενίων. Είναι πολύ διαδεδομένο τόσο στο
φυτικό όσο και στο ζωικό βασίλειο. Είναι το πιγμέντο που είναι υπεύθυνο για το
χρώμα διαφόρων εδώδιμων φυτικών προϊόντων όπως του βουτύρου, του τυριού,
ορισμένων δημητριακών και των καρότων απ' όπου και απομονώνεται.
Το β-καροτένιο, που είναι αδιάλυτο στο νερό και ελάχιστα διαλυτό στα λάδια, έχει
βαθύ κόκκινο χρώμα. Έχειμεγάλη θρεπτική αξία και μπορεί να μετατραπεί σε
βιταμίνη Α και να παράγει φυσικές αποχρώσεις.

Ουλτραμαρίνες: Ανήκουν στα ανόργανα χρώματα και είναι συνθετικά πιγμέντα και
μπορούν να θεωρηθούν ότι είναι αργιλοπυριτικά σουλφοντκά άλατα του νατρίου με
χημικό τύπο περίπου Na7Al6S46S302 4. Χρησιμοποιούνται ως χρωστικές ουσίες για
βαφές ματιών, πούδρες προσώπου, μάσκαρα.

Λευκά πιγμέντα: Είναι άσπρες ανόργανες ή οργανικές χημικές ουσίες που είναι
αδιάλυτες στο φορέα που χρησιμοποιείται. Τα πιο σπουδαία είναι: α) διοξείδιο του
τιτανίου, Τί02, β) το οξείδιο του ψευδαργύρου, ΖηΟ, γ) η αλουμίνα, ΑΙ2Ο3, δ) ο τάλκης
(Mg3Si4O10(ΟΗ)2).

113. Ποια είναι τα βασικότερα προωθητικά αέρια που χρησιμοποιούνται στη

βιομηχανία φαρμάκων και καλλυντικών;

Απάντηση

A. Τα υγροποιημένα προωθητικά αέρια, είναι αέρια που υγροποιούνται εύκολα όταν

συμπιέζονται όπως το Freons, Arctons, Foranes κλπ. Τα πιο σπουδαία είναι
τριχλωρο-φθορομάνιο, (CFCI3), το δίχλωρο-διφθορομεθάνιο (CF2C12), το
διχλωρο-τετραφθοροαιθάνιο, C2F4Cl2, και τα μίγματα τους.
B. Συμπιεσμένα προωθητικά αέρια, είναι αέρια και υγροποιούνται μόνο σε πολύ
χαμηλές θερμοκρασίες ή σε πολύ υψηλές πιέσεις. Τα πιο σπουδαία είναι το
υποξείδιο του αζώτου (Ν20), το διοξείδιο του άνθρακα, C02, και τα στοιχεία άζωτο
και αργό.
C. Προωθητικά υδρογονανθράκων,είναι υδρογονάνθρακες όπως το προπάνιο, κ-
βουτάνιο και ισοβουτάνιο.

114. Τι είναι τα μαλακά σαπούνια; Πώς παρασκευάζονται και πού

χρησιμοποιούνται;

Απάντηση

Τα μαλακά σαπούνια είναι τα άλατα του στεατικού, παλμιτικού και ελαϊκού οξέος με
κάλιο.
 99

Παρασκευάζονται από διάφορα λίπη και έλαια (φυτικής ή ζωικής προέλευσης) με

παρατεταμένη θέρμανση με υδροξείδιο του καλίου (καυστική ποτάσσα)
(σαπωνοποίηση). Δεν γίνεται εξαλάτωση, διατηρούν ένα μέρος της γλυκερίνης και
έχουν σύσταση πολτώδη.
Χρησιμοποιούνται στην υγιεινή τόσο του σώματος όσο και της κεφαλής. Καθαρίζουν
και απολυμαίνουν το δέρμα μέσω της παραγωγής αφρού. Σήμερα για την υγιεινή των
μαλλιών έχουν αντικατασταθεί από τα σαμπουάν.
Τα μαλακά σαπούνια δίνουν καλύτερη σαπουνάδα και χρησιμοποιούνται ως
καλλυντικά και από αυτά παρασκευάζονται τα υγρά σαπούνια και οι κρέμες
ξυρίσματος.

115. Ποια μειονεκτήματα παρουσιάζει η χρήση των σαπουνιών;

Απάντηση

A. Δε δρουν αποτελεσματικά σε σκληρό νερό. Τα ιόντα του ασβεστίου, και του

.μαγνησίου που υπάρχουν στο σκληρό νερό δυσχεραίνουν την απορρυπαντική
δράση των σαπουνιών.
B. Δε δρουν σε όξινο περιβάλλον.
C. Απαιτούν f πρώτες ύλες για την παρασκευή τους λίπη και έλαια, τα οποία είναι
πολύτιμα τρόφιμα. . .
D. Εξαιτίας της αλκαλικότητάς τους βλάπτουν ευαίσθητους ζωικούς ιστούς.

116. Για ποιο λόγο πολλά φάρμακα είναι ετεροκυκλικές οργανικές ενώσεις;

Απάντηση

Ο κυριότερος λόγος είναι ότι πολλά φάρμακα έχουν ενζυμικούς και άλλους ένδο- και
έξω-κυτταρικούς στόχους. Για το λόγο αυτό πρέπει να έχουν την ικανότητα να
περνούν τις βιολογικές μεμβράνες, όπως επίσης και πρέπει να διαθετουν πολλες
φυσικοχημικες ιδιότητες, ώστε να ταιριάζουν στις θέσεις πρόσδεσης και να μπορούν
να είναι διαλυτά σε πολικούς κ μη πολικούς διαλύτες.

117. Αναφέρατε τουλάχιστον τρία (3) παραδείγματα αλκοολών που

χρησιμοποιούνται σε φάρμακα και καλλυντικά και τη δράση τους.

Απάντηση

Αιθανόλη
Φαρμακοτεχνικές μορφές:
Τα φαρμακευτικά σκευάσματα που περιέχουν αιθανόλη, μπορούν να βρεθούν στις
παρακάτω φαρμακοτεχνικές μορφές:
 Διάλυμα για δερματική χρήση(τοπική)
 Ενέσιμο διάλυμα για ενδοφλέβια έγχυση
 100

 Gel(Στο σκεύασμα Faragel Forte, όπου περιέχεται αιθανόλη σε συνδυασμό με

άλλες δραστικές)
Καλλυντικά:
Χρησιμοποιείται ως στυπτικό του δέρματος και διαλύτης αρωμάτων

Γλυκερόλη
Φαρμακοτεχνικές μορφές:
H γλυκερίνη (glycerol) με ωσμωτική κυρίως δράση χρησιμοποιείται ως καθαρτικό και
χορηγούμενη με τη μορφή υποθέτων προκαλεί κένωση του ορθού σε ½, περίπου,
ώρα.
Καλλυντικά:
Χρησιμοποιείται ως συστατικό ενυδάτωσης.

Κητυλική Αλκοόλη
Φαρμακοτεχνικές μορφές:
Η κητυλική αλκοόλη χρησιμοποιείται ως συν-γαλακτωματοποιητής και πηκτικός
παράγοντας για να σταθεροποιήσει τα γαλακτώματα και να διαμορφώσει την υφή
τους. Κάνει τα γαλακτώματα πιο παχιά, θρεπτικά και κρεμώδη.
Καλλυντικά:
Η κητυλική αλκοόλη χρησιμοποιείται ως συν-γαλακτωματοποιητής και πηκτικός
παράγοντας για να σταθεροποιήσει τα γαλακτώματα και να διαμορφώσει την υφή
τους. Κάνει τα γαλακτώματα πιο παχιά, θρεπτικά και κρεμώδη.

118. Γιατί η τιμή του pH παίζει σημαντικό ρόλο στα καλλυντικά προϊόντα;
Αναφέρατε ουσίες που περιέχονται στα καλλυντικά και ρυθμίζουν την τιμή pH
ενός προϊόντος.

Απάντηση

Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε το pH ενός καλλυντικού προϊόντος: Ανάλογα με

την περιοχή που πρόκειται να εφαρμοστεί ένα καλλυντικό προϊόν πρέπει να έχει την
κατάλληλη τιμή pH προκειμένου να είναι συμβατό και να μην προκαλέσει ερεθισμούς
και ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Π.χ. τα σαμπουάν πρέπει να έχουν ουδέτερο pH για
να μην προκαλούν τσούξιμο σε ενδεχόμενη επαφή με τα μάτια. Επίσης αν
μετρήσουμε το pH ενός καλλυντικού προϊόντος και διαπιστώσουμε ότι αυτό είναι
μέσα στα επιτρεπτά όρια, μπορούμε να έχουμε μια καλή ένδειξη για τις συνθήκες
παρασκευής. Τέλος η τιμή του pH επηρεάζει σημαντικά τη δράση των συντηρητικών.
Τα περισσότερα συντηρητικά έχουν τις όξινες ομάδες του καρβοξυλίου ή της
φαινόλης: Αυτού του είδους τα συντηρητικά, ως οξέα, έχουν την ιδιότητα να
διίστανται. Εντούτοις η συντηρητική δράση τους ασκείται από την αδιάστατη και όχι
από τη διισταμένη μορφή. Όταν το pH είναι όξινο (δηλαδή υπάρχουν πολλά
υδροκατιόντα Η+ στο σκεύασμα, τότε η χημική ισορροπία ευνοεί την ύπαρξη της
αδιάστατης μορφής και η συντηρητική δράση αυξάνει.

Επίσης, το pH των καλλυντικών μπορεί να επηρεάσει και τη λειτουργία συστατικών

του δέρματος (π.χ. λειτουργία των ενζύμων).
 101

Το όξινο pH του δέρματος είναι σημαντικό να διατηρείται και να μη διαταράσσεται,

καθώς η φυσιολογικά χαμηλή τιμή του λειτουργεί ως φυσικό φράγμα απέναντι στα
βακτήρια, τα οποία προτιμούν ουδέτερο ή ελαφρώς αλκαλικό περιβάλλον. Η αύξηση
της τιμής του pH στο δέρμα ευνοεί σημαντικά την ανάπτυξη βακτηρίων, οδηγώντας
σε καταστάσεις όπως η ακμή.
Τα διαλύματα που χρησιμοποιούνται για τη ρύθμιση του pH ονομάζονται ρυθμιστικά.
Αποτελούν υδατικά διαλύματα που προκύπτουν από τη διάλυση αλάτων (ανόργανων
ή οργανικών) και ασθενών οξέων ή βάσεων, η προσθήκη των οποίων στα καλλυντικά
διαλύματα τα καθιστά ικανά να ρυθμίζουν τυχόν αλλαγές στο pH.
Τα πλέον χρησιμοποιούμενα ρυθμιστικά διαλύματα είναι διαλύματα αλάτων του
ανθρακικού, γλυκονικού, βορικού, κιτρικού, φωσφορικού, γαλακτικού και οξικού
οξέος.

119. Ποιοι μικροοργανισμοί επιφέρουν αλλοίωση στα καλλυντικά?

Απάντηση

Οι μικροοργανισμοί που είναι υπεύθυνοι για τις διάφορες αλλοιώσεις των

καλλυντικών προϊόντων είναι οι μύκητες και τα βακτήρια.

A. Μύκητες
Διακρίνονται στους πολυκύτταρους ή κυρίως μύκητες (μούχλες) και στους
μονοκύτταρους (ζυμομύκητες ή ζύμες).

Οι κυρίως μύκητες πολλαπλασιάζονται κυρίως σε θερμοκρασία περιβάλλοντος και

όξινο pH ( 2-6 ). Αναπτύσσονται επίσης και σε προϊόντα με μεγάλη οσμωτική πίεση
καθώς και σε περιβάλλον φυτικών ή ζωικών ουσιών που βρίσκονται σε αποσύνθεση.
Μερικά από τα σπουδαιότερα είδη αυτών των μυκήτων είναι:
I. τα πενικίλλια , που αποσυνθέτουν πρωτεΐνες, λίπη και σάκχαρα
II. οι ασπέργιλλοι που μερικά είδη αυτών είναι παθογόνα για τον άνθρωπο (
aspergilusniger ) και μπορεί να προκαλέσουν μυκητίαση στο δέρμα του
ανθρώπου
III. τα ριζόποδα που αναπτύσσονται σε υγρασία και το κύριο είδος αυτής της
κατηγορίας είναι ο Rhizopusnigricans.

Οι ζυμομύκητες πολλαπλασιάζονται στο ίδιο περιβάλλον, όπως και οι κύριοι

μύκητες, αλλά αναπτύσσονται σε συστατικά που περιέχουν ζυμούμενα σάκχαρα. Τα
κυριότερα είδη αυτών των μυκήτων είναι:
I. οι σακχαρομύκητες (π.χ Saccharomycesellipsoideus) ευθύνονται για την
καταστροφή των σακχαρούχων διαλυμάτων λόγω σχηματισμού κετονών και
αλδεϋδών.
II. οι κρυπτόκοκκοι , όπως ο Cryptococcus neoformans είναι παθογόνος για τον
άνθρωπο και τα ζώα και προκαλεί τη λεγόμενη κρυπτοκοκκίαση, που προσβάλλει
μήνιγγες, πνεύμονες, εγκέφαλο και σπανίως το δέρμα όπου εμφανίζεται μια
μορφή φλεγμονής που μοιάζει με ακμή.
III. οι κάντιντες όπως ο CandidaAlbicans , είναι παθογόνοι για τον άνθρωπο,
βρίσκεται στο έντερο και το στόμα του ανθρώπου και όταν μειωθεί η αντίσταση
του οργανισμού μπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες τις λεγόμενες και
μολινιάσεις. Έχει απομονωθεί από πολλά είδη καλλυντικών.

B. Βακτήρια ή Σχιζομύκητες
Είναι μονοκύτταροι οργανισμοί και πολλαπλασιάζονται σε υγρασία, θερμοκρασία
37οC και σε λεαφρώς αλκαλικό περιβάλλον (pH 7,2-7,6 ). Φονεύονται σε υψηλές
θερμοκρασίες, σε ελαφρώς όξινο περιβάλλον (pH 6,5 ) και όταν εκτίθενται σε
υπεριώδη ακτινοβολία.
 102

Τα σπουδαιότερα είδη που έχουν βρεθεί σε καλλυντικά είναι:

I. οι σταφυλόκοκκοι είναι Gram (+) μικροοργανισμοί και βρίσκονται στον αέρα, στα
τρόφιμα και συχνά στον άνθρωπο και τα ζώα. Ο μόνος παθογόνος για τον
άνθρωπο είναι ο StaphylococcusAureus, ο οποίος και προκαλεί διάφορες
μολύνσεις.
II. οι ψευδομονάδες είναι Gram (-) μικροοργανισμοί και βρίσκονται σε αφθονία στο
έδαφος και το νερό. Ένα από τα σπουδαιότερα είδη που βρέθηκε σε καλλυντικά
είναι η PseudomonasAeruginosa, η οποία και κάτω από ορισμένες συνθήκες
γίνεται παθογόνος. Είναι πολλές φορές ανθεκτική στα διάφορα συντηρητικά των
καλλυντικών για αυτό και χρειάζεται προσοχή στην εκλογή του κατάλληλου
συντηρητικού.
III. οι εσερίχιες είναι εντεροβακτηρίδια που ζουν στο έντερο του ανθρώπου και των
ζώων και μερικά από αυτά είναι παθογόνα για τον άνθρωπο. Χαρακτηριστικός
εκπρόσωπος αυτού του είδους είναι η Escherichiacoliκαι είναι Gram (-)
μικροοργανισμός.

120. Με ποιον τρόπο βοηθά η μέτρηση της αγωγιμότητας ενός γαλακτώματος

για την αξιολόγησή του και την ταξινόμησή του;

Απάντηση

Η μέτρηση της αγωγιμότητας ενός γαλακτώματος με την προσθήκη μικρής

ποσότητας NaCl μας βοηθά να καθορίσουμε τον τύπο του γαλακτώματος.
Αν γίνει αύξηση της αγωγιμότητας τότε έχουμε γαλάκτωμα τύπου o/w.

121. Ποσοτικός έλεγχος της GC.

Απάντηση

Για να χρησιμοποιηθεί το αεριοχρωματογράφημα ως βάση για την ποσοτική

ανάλυση πρέπει:
I. το σήμα που καταγράφεται να είναι ανάλογο της συγκεντρώσεως,
II. οι πειραματικές συνθήκες και ιδίως η ταχύτητα ροής του φέροντος αερίου να
είναι σταθερές,
III. η απόκριση της γραφίδας του καταγραφέα να προσαρμόζεται προς το χρόνο
αποκρίσεως του ανιχνευτή, διαφορετικά πρέπει να συνδεθεί σύστημα
αυτόματης ολοκληρώσεως απ' ευθείας με το ηλεκτρονικό σύστημα του
ανιχνευτή.
Το εμβαδό (επιφάνεια) μιας χρωματογραφικής κορυφής υπό ορισμένες
προϋποθέσεις είναι ανάλογο της ποσότητας ενός συστατικού και χρησιμοποιείται για
τη χάραξη της καμπύλης αναφοράς.
Αν ο ανιχνευτής αποκρίνεται πανομοιότυπα σε όλα τα συστατικά ενός μείγματος
ουσιών, οι σχετικές επιφάνειες των κορυφών είναι ίσες με τις αντίστοιχες σχετικές
ποσότητες των συστατικών.

Η μέτρηση του εμβαδού της επιφάνειας μιας κορυφής γίνεται συνήθως με μια από τις
εξής μεθόδους:
I. Με τριγωνισμό της κορυφής και πολλαπλασιασμό του εύρους W1/2 επί το ύψος Υ
της κορυφής (η κορυφή πρέπει να είναι συμμετρική κατά Gauss).
II. Με εμβαδογράφο.
III. Με ολοκληρωτή.
IV. Με αποκοπή της κορυφής και ζύγιση του χαρτιού.
V. Ο υπολογισμός του εμβαδού μπορεί να γίνει αυτόματα με τη βοήθεια
ηλεκτρονικού υπολογιστή.
 103

122. Αναφέρατε εφαρμογές της HPLC.

Απάντηση

Γενικά για τη χρωματογραφία υψηλής πίεσης

Η Υγρή Χρωματογραφία Υψηλής Πίεσης (HighPressureLiquidChromatography:
HPLC) είναι μια χρωματογραφική τεχνική που χρησιμοποιείται για το διαχωρισμό των
συστατικών ενός μίγματος, το οποίο, μετά από διαλυτοποίηση στον κατάλληλο
διαλύτη, εισάγεται σε μια χρωματογραφική στήλη, η οποία περιέχει το κατάλληλο
υλικό, ανάλογα με τη φύση των ουσιών που πρόκειται να διαχωριστούν, υπό υψηλή
πίεση, έτσι ώστε να διαχωρίζονται τα συστατικά, καθώς εκλούονται με το διαλύτη ή το
σύστημα (μίγμα) διαλυτών έκλουσης που επίσης διοχετεύονται υπό υψηλή πίεση στη
στήλη, μέσω μιας αντλίας. Γενικά μπορεί να θεωρηθεί ως επέκταση της κλασικής
υγρής χρωματογραφίας στήλης, με εφαρμογή υψηλών πιέσεων. Συνοπτικά οι κύριες
διαφορές ανάμεσα στις δυο τεχνικές επικεντρώνονται στην υψηλή ταχύτητα που
επιτυγχάνεται, τη χρήση μικρότερου μεγέθους κόκκων για το υλικό πλήρωσης της
στήλης την υψηλή απόδοση των στηλών και τη βελτίωση των διαφόρων συστημάτων
ανίχνευσης, Τα συστατικά του μίγματος καθώς εξέρχονται από τη στήλη, διέρχονται
στη συνέχεια από τον κατάλληλο ανιχνευτή, οπότε και ανιχνεύονται ως προς κάποια
χαρακτηριστική τους ιδιότητα, αποτυπώνονται δε στο καταγραφικό σύστημα ως
καμπύλες του Gauss.
Η ταυτοποίηση των συστατικών του μίγματος γίνεται με βάση το χρόνο συγκράτησης
τους (Rt), ενώ η καμπύλη αναφοράς, με ή χωρίς ποσοτική τους αποτίμηση γίνεται με
βάση την καμπύλη αναφοράς, με ή χωρίς χρήση εσωτερικού προτύπου.
Επιλέγοντας κατάλληλες πειραματικές συνθήκες τα διάφορα συστατικά του μίγματος
μετακινούνται κατά μήκος της στήλης με διαφορετική ταχύτητα, λόγω της
διαφορετικής έκτασης αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα συστατικά του μίγματος και τη
στατική φάση, σχηματίζοντας ζώνες, οι οποίες διαχωρίζονται καθώς μετακινούνται και
εξέρχονται από τη στήλη ανάλογα με την πολικότητά τους σε σχέση με το εκλουστικό
σύστημα.
Ως στατική φάση ορίζεται το υλικό πλήρωσης της στήλης, ενώ ως κινητή το σύστημα
των διαλυτών έκλουσης. Με την κατάλληλη επιλογή συστήματος διαλυτών και υλικού
πλήρωσης μπορούμε να επέμβουμε στην έκταση αλληλεπίδρασης της διαλυμένης
ουσίας με τη στατική ή την κινητή φάση, γεγονός που καθιστά την HPLC, μια τεχνική
που βρίσκει ευρύτατες εφαρμογές, όπως: η ανάλυση περιβαλλοντικών δειγμάτων,
ουσιών με βιολογική αξία, φαρμακευτικών σκευασμάτων, τροφίμων, πολυμερών κ.ά.

Εφαρμογή της μεθόδου σε Φαρμακευτικά Σκευάσματα

A. Ταμπλέτες (Ponstan)
Ζυγίζονται έξι ταμπλέτες και υπολογίζεται το μέσο βάρος ταμπλέτας. Στη συνέχεια
λειοτριβούνται οι ταμπλέτες σε ιγδίο πορσελάνης και ζυγίζεται ποσότητα τόση ώστε,
σύμφωνα με την αναγραφόμενη στη συσκευασία περιεκτικότητα σε μεφεναμικό οξύ,
η τελική συγκέντρωση του διαλύματος σε ογκομετρική φιάλη των 100 ml να είναι 100
ppm. Για καλύτερη διαλυτοποίηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί λουτρό υπερήχων. Από
το διάλυμα που προκύπτει παρασκευάζονται με διαδοχικές αραιώσεις διαλύματα με
τελική συγκέντρωση 1.0, 1.5 και 2.0 ppm στα οποίαπροστίθεται και το εσωτερικό
πρότυπο, η βαμιφυλλίνη, σε τελική συγκέντρωση 2.0 ppm. Από τα διαλύματα αυτά,
10 μΐ εισάγονται στη στήλη της HPLC.
Από την καμπύλη αναφοράς υπολογίζεται η πραγματική συγκέντρωση του
μεφεναμικού οξέος σε κάθε διάλυμα και με αναγωγή στην ποσότητα που ζυγίστηκε,
υπολογίζεται η περιεκτικότητα της ταμπλέτας και λαμβάνεται ο μέσος όρος.

B. Εναιώρημα
 104

Με σιφώνιο πλήρωσης μεταφέρονται 10 ml από το εναιώρημα σε ογκομετρική φιάλη

των lOOml και συμπληρώνεται ο όγκος με μεθανόλη μέχρι τη χαραγή. Στο διάλυμα
αυτό η συγκέντρωση του μεφεναμικού οξέος είναι περίπου 1000 ppm σύμφωνα με
την αναγραφόμενη στη συσκευασία περιεκτικότητα. Ακολουθεί ανάδευση,
τοποθέτηση σε λουτρό υπερήχων και φυγοκέντρηση μέρους του αιωρήματος. 5 ml
από το υπερκείμενο διαυγές διάλυμα αραιώνονται στα 50 ml και από το διάλυμα
αυτό, με διαδοχικές αραιώσεις, παρασκευάζονται διαλύματα ονομαστικής
συγκέντρωσης 1.0, 1,5 και 2.0 ppm στα οποία έχει προστεθεί και το εσωτερικό
πρότυπο σε τελική συγκέντρωση 2.0 ppm.
Από το κάθε διάλυμα εισάγονται 10 μl στην χρωματογραφική στήλη και από το μέσο
όρο υπολογίζεται η. αρχική περιεκτικότητα του εναιωρήματος σε μεφεναμικό οξύ.

C. Υπόθετα
Ζυγίζονται έξι υπόθετα και υπολογίζεται το μέσο βάρος. Ένα από τα υπόθετα
τοποθετείται, αφού ζυγιστεί με ακρίβεια, σε ποτήρι ζέσης και αφήνεται σε πυριατήριο
στους 38°C για 15 min. Στη συνέχεια παραλαμβάνεται ποσοτικά με μεθανόλη και
μεταφέρεται σε ογκομετρική φιάλη των 250 ml, η οποία συμπληρώνεται μέχρι τη
χαραγή με μεθανόλη. Αναδεύεται και τοποθετείται σε λουτρό υπερήχων για 10 min
προκειμένου να επιταχυνθεί η διαλυτοποίηση. Ακολουθεί φυγοκέντρηση μέρους του
διαλύματος και μεταφορά 10 ml από το υπερκείμενο σε ογκομετρική φιάλη των 200
ml. Από το διάλυμα που προκύπτει μετά τη συμπλήρωση του όγκου μέχρι τη χαραγή,
παρασκευάζονται αραιά διαλύματα 1.0, 2.0 και 3.0 ppm στα οποία έχει προστεθεί και
το εσωτερικό πρότυπο τελικής συγκέντρωσης 2.0 ppm.
Μετά από ανάλυση κατά τα γνωστά υπολογίζεται η περιεκτικότητα του μεφεναμικού
οξέος στο υπόθετο.

Βιολογικά Δείγματα - Ορός Αίματος

Εφαρμογή Εκχύλισης Στερεάς Φάσης - Υγρού
Σε 150 μl δείγματος προστίθενται 100 μl πρότυπου διαλύματος μεφεναμικού οξέος
0.5, 1.0, 2.0, 3.0 ppm το οποίο περιέχει βαμιφυλλίνη ως εσωτερικό πρότυπο σε
συγκέντρωση 2.0 ppm για την κατασκευή της καμπύλης αναφοράς και 100/150 μl
διαλύματος 1 ppm για τον υπολογισμό του βαθμού ανάκτησης του μεφεναμικού
οξέος. Για την κατακρήμνιση των πρωτεϊνών προστίθενται 500 μlCH3CN ή CH3OH.
Το δείγμα στη συνέχεια φυγοκεντρείται και μετά από απόχυση σε φιαλίδιο eppendorf
απομακρύνεται ο διαλύτης σε υδρόλουτρο 45°C κάτω από ρεύμα αζώτου. Το δείγμα
στη συνέχεια διαβιβάζεται από μικροστηλη C18BondElut (εκχύλιση στερεάς φάσης-
υγρού), η οποία έχει προηγουμένως σταθεροποιηθεί με 3 mlCH3OH και 2 ml
απιονισμένο ύδωρ και μετά από πλύση με 2 ml παραλαμβάνεται το μεφεναμικό οξύ
και η βαμιφυλλίνη με 2.5 mlCH3OH. Ακολουθεί εξάτμιση μέχρι ξηρού σε υδρόλουτρο
υπό ατμόσφαιρα αζώτου και επαναδιάλυση του υπολείμματος σε 100 μlCH3OH. Η
ανάλυση με HPLC γίνεται όπως και προηγούμενα.

123. Ποιος είναι ο σκοπός της συσκευασίας των καλλυντικών προϊόντων;

Απάντηση

Ο σκοπός της συσκευασίας των καλλυντικών προϊόντων είναι:

1. Να προστατεύσει το προϊόν και να το διατηρήσει σε άριστη κατάσταση
2. Να συγκρατεί το προϊόν
3. Να ταυτοποιεί το προϊόν
4. Να δίνει πλήροφορίες για το προϊόν
5. Να κάνει το προϊόν ευκολόχρηστο
6. Να κάνει το προϊόν επιθυμητό στον καταναλωτή
 105

124. Ποια τα μειονεκτήματα των πολυμερών ως υλικά συσκευασίας

καλλυντικών προϊόντων;

Απάντηση

Τα μειονεκτήματα των πολυμερών (πλαστικών) ως υλικών συσκευασίας για

καλλυντικά προϊόντα ειναι τα ακόλουθα:
A. Διαπερατότητα και προς τις δύο κατευθύνσεις, δηλαδή διάχυση ουσιών από το
προϊόν προς το περιβάλλον και διάχυση αερίων από το περιβάλλον στο προϊόν.
Οι ουσίες που μπορούν να διαχυθούν από το προϊόν προς το περιβάλλον είναι
συνήθως το νερό, τα λάδια και οι πτητικές αρωματικές ουσίες.
Η απώλεια νερού από το προϊόν οδηγεί σε μείωση του όγκου, σε ξήρανση στα
κρεμικά προϊόντα και σε αναστροφή ή διαχωρισμό του γαλακτώματος.
Η απώλεια λαδιών οδηγεί σε αλλαγή της υφής.
Η απώλεια πτητικών αρωματικών ουσιών οδηγεί σε αλλοίωση της οσμής των
προϊόντων.
Τα αέρια που μπορούν να περάσουν από το περιβάλλον στο προϊόν είναι κυρίως
οξυγόνο και διοξείδιο του άνθρακα. Το οξυγόνο μπορεί να προκαλέσει τάγγιση
του προϊόντος. Το διοξείδιο του άνθρακα μπορεί να επιφέρει αλλαγή στο pH του
προϊόντος.
B. Προσροφητικότητα του πολυμερούς, δηλαδή το πολυμερές μπορεί να
προσροφήσει στην επιφάνειά του διάφορες ουσίες του προϊόντος, πράγμα που
οδηγεί σε μείωση της συγκέντρωσης των ουσιών αυτών στο ίδιο το προϊόν και
κατ’επέκταση σε μείωση της σταθερότητας του προϊόντος και του χρόνου ζωής
του.
Για παράδειγμα αν προσροφηθεί συντηρητικό από το πολυμερές, θα έχουμε σαν
αποτέλεσμα τη μειωμένη προστασία του προϊόντος από μικροοργανισμούς. Η
προσρόφηση έχει πολλές φορές αρνητικά αποτελέσματα και στο ίδιο το υλικό
συσκευασίας, όπως τη χρωματική του αλλοίωση και τη μείωση της αντοχής του.

125. Για την παρασκευή ενός γαλακτώματος χρησιμοποιήθηκαν 6 g

γαλακτωματοποιητή GMSA με HLB=10,8 και 1 g γαλακτωματοποιητή Crill 3 με
HLB=4,7. Ποια η τιμή HLB του μείγματος; Τι τύπου γαλάκτωμα δίνει;

Απάντηση

Στις ανώτερες τιμές της κλίμακας (15-20) τοποθετούνται τα πολύ υδρόφιλα μόρια
τασιενεργών κατάλληλα για τη σταθεροποίηση Ο/W γαλακτωμάτων, ενώ στις
κατώτερες τιμές (0-5) τοποθετούνται τα πολύ υδρόφοβα επιφανειοδραστικά,
κατάλληλα για σταθεροποίηση W/Ο γαλακτωμάτων.

126. Περιγράψτε τη μέθοδο χρωστικών και τη μέθοδο της αραίωσης για τον
προσδιορισμό του τύπου του γαλακτώματος.

Απάντηση
 106

I. Μέθοδος χρωστικών: μια υδατοδιαλυτή χρωστική διαλύεται σε γσλακτώματαπου

έχουν σαν εξωτερική φάση το νερό(O/W), κσι μια λιποδιαλυτή χρωστική διαλυετσι
σε γαλακτώματα που έχουν σαν εξωτερική φάση το λάδι (W/O).
Κατ’ αυτή τη μέθοδο μικρή ποσότητα από το γαλάκτωμα που εξετάζεται
απλώνεται σε λεπτό στρώμα πάνω σε επίπεδη επιφάνεια και στη συνέχεια
λεπτώς κονιοποιημένοι κρύσταλλοι σπό μια υδατοδιαλυτή χρωστική π.χ. FDC
BLUE No. 1 και απο μια λιποδιαλυτή χρωστική π.χ. DC RED Νο. I8 διασπείρονται
πάνω στην επιφάνεια του λεπτού στρώματος του γαλακτώματος και αφήνονται
για μερικά λεπτά της ώρας.
Ο σχηματισμός χρωματιστού (κυανού) δακτυλίου γύρω από τους κρυστάλλους
της υδατοδιαλυτής χρωστικής δείχνει γαλάκτωμα του τύπου O/W. Αντίθετα, ο
σχηματισμός χρωματιστού (κόκκινου) δακτυλίου γύρω από τους κρυσταλλους της
λιποδιαλυτής χρωστικής δείχνει γαλάκτωμα του τύπου W/O.
Η προσθήκη διαλυμάτων υδατοδιαλυτών ή λιποδιαλλυτών χρωστικών στην
επιφάνεια δύο δειγμάτων από το γαλακτώμα, που εξετάζεται είναι τροποποίηση
της ίδιας μεθόδου.
Κατ’ αυτή τοποθετούνται, μέσα σε δύο δοκιμαστικούς σωλήνες ή σε δύο μικρά
ποτήρια ζέσεως, ποσότητες από το γαλάκτωμα. Στη συνέχεια ρίχνονται μεσα στο
ένα δείγμα μερικά ML από το διάλυμα της υδατοδιαλυτής χρωστικής και μέσα στο
άλλο μερικά ΜL από το διαλυμα της λιποδιαλυτής χρωστικής. Αφήνονται για
μερικά λεπτά της ώρας και στη συνέχεια αποχύονται τα διαλύματα των χρωστι-
κών και παρατηρούνται οι επιφάνειες των γαλακτωμάτων.
Η χρώση της επιφάνειας του γαλακτώματος με το διάλυμα της υδατοδιαλυτής ή
της λιποδιαλυτής χρωστικής δείχνει την εξωτερική φάση του γαλακτώματος.
II. Μέθοδος της αραίωσης: Αυτή η μέθοδος περιλαμβάνει την αραίωση με νερό η
λάδι του εξεταζόμενου γαλακτώματος. Τα γαλακτώματα που έχουν υδατική
εξωτερική φάση (CW) μπορούν ευκολα να αραιωθούν με νερό, όχι όμως και με
λάδι. Αντίθετα τα γαλακτώματα που έχουν ελαιώδη εξωτερική φάση (θ) μπορούν
εύκολα να αραιωθούν με λάδι, όπως π.χ, με παραφινέλαιο, όχι όμως και με νερό.
Το πιο σπουδαίο μειονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι ότι μπορεί να γίνει
αναστροφή του γαλακτώματος οτον προστεθεί το νερό η το λάδι.
Η ευκολία με την οποία ένα γαλάκτωμα μπορεί να απομακρυνθεί από το δέρμα,
όταν εκπλένεται με νερό, μπορεί να προσδιορίσει τον τύπο του γαλακτώματος.
Τα γαλακτώματα του τύπου O/W απομακρύνονται εύκολα από το δέρμα όταν
εκπλένονται με νερό, γιατί αυτά μπορούν να αραιωθούν αφού στην εξωτερική
τους φάση έχουν το νερό. Αντίθετα, τα γαλακτώματα του τύπου W/O
απομακρύνοντοι δύσκολα από το δέρμα, όταν εκπλένονται με νερό, γιατί αυτά δεν
μποοούν να αραιωθούν οφού στην εξωτερική τους φάση έχουν το λάδι.

127. Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τις ρεολογικές ιδιότητες των

γαλακτωμάτων;

Απάντηση

Οι παράγοντες οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν τη σταθερότητα ενός

γαλακτώματος και επιδρούν στις ρεολογικές ιδιότητες των γαλακτωμάτων είναι:
I. Μικροβιολογικές επιδράσεις: Ορισμένοι γαλακτωματοποιητές διασπώνται υπό
την επίδραση μικροβίων. Σε άλλες περιπτώσεις λόγω αυτής της διάσπασης
σχηματίζονται ουσίες π.χ. οξέα, οι οποίες αδρανοποιούν τους
γαλακτωματοποιητές.
II. Καθίζηση υδατοδιαλυτών γαλακτωματοποιητών: Π.χ. του τύπου o/w θα
πρέπει ο γαλακτωματοποιητής να παρουσιάζει πολύ καλή διαλυτότητα σε νερό.
Εάν έχουμε μείωση της διαλυτότητας σε νερό ο γαλακτωματοποιητής πέφτει υπό
μορφή ιζήματος και φυσικά αδρανοποιείται,
 107

III. Χημικές αντιδράσεις: Εάν η μία φάση περιέχει ουσίες που μπορούν να
αντιδράσουν με τον γαλακτωματοποιητή αυτό θα προκαλέσει το διαχωρισμό
του γαλακτώματος.

128. Πως γίνεται αντιληπτή η μικροβιακή μόλυνση σε καλλυντικά προϊόντα?

Απάντηση

Τα καλλυντικά είναι προϊόντα τα οποία προορίζονται να έρθουν σε επαφή με

ανθρώπινους ιστούς και με βλεννογόνους. Για αυτό το λόγο λοιπόν θα πρέπει να
υπόκεινται σε συγκεκριμένες δοκιμασίες, οι οποίες θα αποδεικνύουν και το κατά
πόσο το κάθε προϊόν είναι κατάλληλο για χρήση αλλά και ότι παρασκευάστηκε από
τις σωστές πρώτες ύλες και με τις σωστές διαδικασίες. Οι έλεγχοι οι οποίοι γίνονται
είναι καταρχήν μακροσκοπικοί. Δηλαδή το κάθε προϊόν ελέγχεται για την εξωτερική
του εμφάνιση, το χρώμα του, την οσμή του, την υφή του. Έπειτα ακολουθούν
διαδικασίες που πιστοποιούν την καταλληλότητα και καθαρότητα του και οι οποίες
έχουν να κάνουν με τη μέτρηση του pH, του ιξώδους, του σημείου τήξεως καθώς
επίσης και τις δοκιμασίες σταθερότητας και μικροβιολογικού ελέγχου.

129. Ποια η σημασία της βιταμίνης Ε στα καλλυντικά προϊόντα;

Απάντηση

Είναι αντιοξειδωτικό και χρησιμοποιείται μαζί με κιτρικά σαν συνεργιστικά.

130. Αναφέρατε επιγραμματικά τις πηγές μόλυνσης των καλλυντικών

προϊόντων.

Απάντηση

 νερό
 πρώτες ύλες
 μη σωστή υγιεινή εργατικού δυναμικού
 λανθασμένη αποθήκευση
 μη σωστή επιλογή συντηρητικού
 μολυσμένοι περιέκτες.

131. Τι περιλαμβάνει ο μικροβιολογικός έλεγχος τελικού προϊόντος?

Απάντηση

Ο μικροβιολογικός έλεγχος του τελικού προϊόντος περιλαμβάνει τον έλεγχο για

ανάπτυξη τυχόν μικροοργανισμών στο τελικό προίόν. Ελέγχεται η ύπαρξη βακτηρίων
ή μυκήτων, η αποστείρωση του νερού που χρησιμοποιηήθηκε, ο σωστός τρόπος
παρασκευής. Μετρούνται κάποιες χαρακτηριστικές ιδιότητες του τελικού προϊόντος,
όπως pH, σημείο τήξης, σημείο πήξεως, ειδικό βάρος. Επίσης γίνεται μακροσκοπικός
έλεγχος για την όψη την οσμή, το χρώμα του προϊόντος.
 108

132. Ποιοι παράγοντες που επηρεάζουν την δραστικότητα των συντηρητικών;

Απάντηση

Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη δραστικότητα των συντηρητικών είναι:

 Συγκέντρωση
 Ενεργή Οξύτητα (p )
 Επιφανειοδραστικές ουσίες
 Στερεά Σωματίδια

133. Τι γνωρίζετε για τους εστέρες του π-υδροβενζοϊκού οξέος (parabens);

Απάντηση

Είναι τα πλέον χρησιμοποιούμενα συντηρητικά. Συγκεντρώνουν τις περισσότερες

από τις ιδιότητες του ιδανικού συντηρητικού, έχουν μεγάλο αντιμικροβιακό φάσμα,
μεγάλο έυρος δραστικότητας σε τιμές pH, είναι σταθεροί, άχρωμοι, άοσμοι, μη
πτητικοί και δεν είναι τοξικοί στις συγκεντρώσεις που χρησιμοποιούνται. Οι πιο
γνωστοί είναι:
 METHYLPARABEN, NIPAGIN-M
 ETHYLPARABEN, NIPAGIN-A
 PROPYLPARABEN, NIPASOL
 BUTYLPARABEN, NIPASOL
 BENZYLPARABEN
Η δραστικότητά τους μεγαλώνει όσο μικραίνει η αλυσίδα των ατόμων του άνθρακα
στο μόριό τους. Επίσης όσο μεγαλώνει η υδρογονοανθρακική ( λιπόφιλη ) ομάδα του
μορίου τους τόσο ελαττώνεται η διαλυτότητά τους στο νερό.

134. Πως επιδρά η ορατή και οι άλλες ακτινοβολίες του ηλεκτρομαγνητικού

φάσματος στην τάγγιση;

Απάντηση

Όλες οι ακτινοβολίες έχουν την ικανότητα να αρχίσουν την αντίδραση της οξείδωσης
γιατί μπορούν να σχηματίσουν ελεύθεοες ρίζες. Συνεπώς, τα λίπη και τα λάδια θα
πρέπει να αποθηκεύονται σε αδιανή δοχεία μεταλικά ή γυάλινα ή θα πρέπει τα δοχεία
τους να τυλίγονται με CELLOPHANE που θα περιέχει ουσίες που απορροφούν το
υπεριώδες φως. Σε ορισμένα καλλυυτικά προϊόντα, που περιέχουυ μεγάλη ποσότητα
ακόρεστων λιπών και λαδιών, προστίθενται, επίσης, τέτοιες ουσίες που απορροφούν
το υπεριώδες φως, είτε μέσα στα ίδια τα προϊόντα, είτε μέσα στα υλικά της
συσκευασίας τους, αν αυτά πρέπει να έρθουν στο εμπόριο σε διαφανή μπουκάλια.

135. Να ταξινομήσετε τις καλλυντικές κρέμες 1) ανάλογα με τον τύπο δέρματος

για τον οποίο προορίζονται 2) τη σύστασή τους 3) τη δράση τους στο δέρμα.

Απάντηση

A. Ανάλογα με τον τύπο του δέρματος χωρίζονται σε κρέμες για λιπαρό, ξηρό,
ευαίσθητο, κανονικό δέρμα.
B. Ανάλογα με τη σύστασή τους χωρίζονται σε βιταμινούχες, πρωτεϊνούχες,
γαλακτοματοποιημένες (o/w, ή w/o).
 109

C. Ανάλογα με τη δράση τους στο δέρμα χωρίζονται σε πέντε ομάδες:

a. Κρέμες καθαρισμού και ψυχρές κρέμες.
b. Κρέμες νύκτας και μασάζ.
c. Εξαφανιζόμενες κρέμες και κρέμες βάσης μέικ-απ
d. Κρέμες χεριών και σώματος.
e. Κρέμες για όλες τις χρήσεις.

136. Ποια τα χαρακτηριστικά της ψυχρής κρέμας και γιατί ονομάζεται έτσι;

Απάντηση

Η πρώτη ψυχρή κρέμα (cold cream) παρασκευάστηκε από τον Κλαύδιο Γαληνό τον
2ο μ.Χ. αιώνα, με προσεκτική θέρμανση καθαρισμένου κεριού μελισσών (1 μέρος)
και ελαιόλαδου (4 μέρη), που είχε παραμείνει προηγούμενα με πέταλα ρόδων για
μερικές μέρες για την εκχύλιση του αρώματος τους, και στη συνέχεια, με προσθήκη
του απαιτούμενου νερού και ψύξη του προϊόντος μέχρι τη θερμοκρασία του
περιβάλλοντος.
Η κρέμα που παρασκευάστηκε ήταν δυαδική (W/Ο/W) και είχε μεγά\η αστάθεια, με
αποτέλεσμα να διαχωρίζεται, μετά από λίγο σε δύο βάσεις. Αυτή σταθεροποιήθηκε
στο τέλος του 19ου αιώνα με προσθήκη βόρακα, ο οποίος αντέδρασε με τα ελεύθερα
λιπαρά οξέα του κεριού των μελισσών και σχημάτισε σαπούνια, που σταθεροποίησαν
το γαλάκτωμα W/O/W.
Η κρέμα αυτή ονομάστηκε από το Γαληνό ψυχρή κρέμα, γιατί όταν αυτή απλωνόταν
στο δέρμα προκαλούσε μια δροσερή αίσθηση, λόγω της εξάτμισης του περιεχόμενου
νερού, πράγμα, που δε γινόταν με τα υπάρχοντα τότε προϊόντα, που ήταν τελείως
άνυδρα. Ο όρος αυτός εξακολουθεί ακόμη να χρησιμοποιείται και σήμερα, αν και έχει
αποδειχτεί ότι όλα τα γαλακτοποιημένα προϊόντα προκαλούν αυτή την αίσθηση
δροσιάς, όταν απλώνονται στο δέρμα, και μάλιστα αυτή είναι πολύ πιο έντονη με τα
γαλακτώματα του τύπου Ο/W.
Στις σύγχρονες ψυχρές κρέμες έχει αντικατασταθεί μέρος του κεριού των μελισσών
από άλλα κεριά, όπως είναι το spermaceti και το candelilla wax και το ελαιόλαδο από
άλλα φυτικά και ζωικά λάδια, όπως είναι το αμυγδαλέλαιο, το σησαμέλαιο, το λάδι
βιζόν κλπ. Επίσης έχουν προστεθεί άλλες ουσίες, όπως γαλακτοματοποιητές,
λανολίνη ή τα παράγωγα της, παραφινέλαιο κλπ. για να βελτιώσουν τη σταθερότητα
τους και να προσδώσουν σ’ αυτές νέες ιδιότητες.
Οι ψυχρές κρέμες, απλώνονται εύκολα στο δέρμα, είναι μαλακτικές, και αφήνουν ένα
λεπτό στρώμα πάνω στο δέρμα, που πρέπει να είναι ασυνεχές, μια και αυτό μπορεί
να παραμείνει για αρκετό χρονικό διάστημα. Χρησιμοποιούνται σήμερα σαν κρέμες
για όλες τις χρήσεις.

137. Πως δρα μια κρέμα καθαρισμού;

Απάντηση

Ο ρύπος αποτελείται από υδατοδιαλυτές και λιποδιαλυτές ουσίας, που προέρχονται

κυρίως από το μακιγιάζ που χρησιμοποιήθηκε ή τα υπολείμματα του, την περίσσια
του σμήγματος, τα νεκρά κερατινοποιημένα κύτταρα, που απορρίπτονται, τη σκόνη
της ατμόσφαιρας και τα υπολείμματα του ιδρώτα.
Τα καλλυντικά προιόντα καθαρισμού απομακρύνουν τον υδατοδιαλυτό ρύπον, αφού
πρώτα τον διαλύσουν στην υδατική φάση ή τον γαλακτοματοποιήσουν, και το
λιποδιαλυτό, αφού τον διαλύσουν στην ελαιώδη φάση ή τον διαλυτοποιήσουν. (Τα
πιγμέντα του μακιγιάζ απομακρύνονται συνήθως σαν αιωρήματα στην υδατική ή την
ελαιώδη φάση). Αυτά τα προϊόντα, επίσης, περιέχουν ελαιώδεις ουσίες, που αφήνουν
 110

ένα λεπτό στρώμα πάνω στσ δέρμα και μ’ αυτό τον τρόπο καθαρίζουν χωρίς να
ξεραίνουν.
Οι κρέμες καθαρισμού για να είναι δραστικές, θα πρέπει να περιέχουν μεγάλη
ποσότητα γαλακτοματοποιητών και λαδιού, που θα διαλύσει τον λιπαρής σύστασης
ρύπον. Ένα τέτοιο λάδι είναι το παραφινέλαιο χαμηλού ιξώδους, που χρησιμοποιείται
σχεδόν σε όλα τα παραδοσιακά προϊόντα καθαρισμού.

138. Τι είναι ο ρύπος και τι είναι η απορρύπανση;

Απάντηση

Ο ρύπος αποτελείται από υδατοδιαλυτές και λιποδιαλυτές ουσίας, που προέρχονται

κυρίως από το μακιγιάζ που χρησιμοποιήθηκε ή τα υπολείμματα του, την περίσσια
του σμήγματος, τα νεκρά κερατινοποιημένα κύτταρα, που απορρίπτονται, τη σκόνη
της ατμόσφαιρας και τα υπολείμματα του ιδρώτα.
Τα καλλυντικά προιόντα καθαρισμού απομακρύνουν τον υδατοδιαλυτό ρύπον, αφού
πρώτα τον διαλύσουν στην υδατική φάση ή τον γαλακτοματοποιήσουν, και το
λιποδιαλυτό, αφού τον διαλύσουν στην ελαιώδη φάση ή τον διαλυτοποιήσουν. (Τα
πιγμέντα του μακιγιάζ απομακρύνονται συνήθως σαν αιωρήματα στην υδατική ή την
ελαιώδη φάση). Αυτά τα προϊόντα, επίσης, περιέχουν ελαιώδεις ουσίες, που αφήνουν
ένα λεπτό στρώμα πάνω στσ δέρμα και μ’ αυτό τον τρόπο καθαρίζουν χωρίς να
ξεραίνουν.
Οι κρέμες καθαρισμού για να είναι δραστικές, θα πρέπει να περιέχουν μεγάλη
ποσότητα γαλακτοματοποιητών και λαδιού, που θα διαλύσει τον λιπαρής σύστασης
ρύπον. Ένα τέτοιο λάδι είναι το παραφινέλαιο χαμηλού ιξώδους, που χρησιμοποιείται
σχεδόν σε όλα τα παραδοσιακά προϊόντα καθαρισμού.

139. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα των γαλακτωματοποιημένων λοσιόν

καθαρισμού έναντι στις κρέμες καθαρισμού;

Απάντηση

Τα γαλακτώματα καθαρισμού συγκρινόμενα με τις κρέμες καθαρισμού έχουν τα πιο

κάτω πλεονεκτήματα και είναι πολύ δημοφιλή μεταξύ των νέψν γυναικών.
 Έχουν μικρό ιξώδες που τους επιτρέπει να διαβρέχουν και να απλώνονται πιο
εύκολα πάνω στο δέρμα.
 Είναι πιο οικονομικά κατά τη χρήση τους μια και τα υγρά απλώνονται συνήθως σε
πιό μεγάλη επιφάνεια απ’ ότι ίση ποσότητα ημιστερεων ή στερεών.
 Απομακρύνονται πιο εύκολα από το δέρμα, γιατί έχουν μικρότερη συνοχή.

140. Ποιος ο ρόλος 1) της λανολίνης 2) του παραφινελαίου 3) της κητυλικής

αλκοόλης και 4) του triclosan στη σύνθεση ενός καλλυντικού προϊόντος;

Απάντηση

Λανολίνη: Κολλώδης, στερεή ουσία που προέρχεται από το μαλλί των προβάτων.
Χρησιμοποιείται κυρίως ως μαλακτική ουσία (emollient) αλλά και σαν
γαλακτωματοποιητής.
Παραφινέλαιο: Υγρό, ελαιώδες, παράγωγο του πετρελαίου. Χρησιμοπιείται κυριώς
ως μαλλακτική ουσία (emollient) αλλά και για τις καθαριστικές του ιδιότητες σε
κρέμες και γαλακτώματα καθαρισμού.
 111

Κητυλική αλκοόλη: Λιπαρή αλκοόλη, στερεό. Χρησιμοποιείται ως

γαλακτωματοποιητής και ως μαλακτική ουσία (emollient)
Triclosan: Στερεό σε μορφή σκόνης. Παράγωγο του χλωρίου. Χρησιμοποιείται ως
συντηρητικό αλλά κυρίως ως αντιμικροβιακό σε προϊόντα με αντισηπτικές ιδιότητες.

141. Ποια τα χαρακτηριστικά του αφυδατωμένου δέρματος; Ποια τα αίτια της

αφυδάτωσης;

Απάντηση

Στα κανονικά δέρματα υπάρχει πάντοτε μια ισορροπία μεταξύ του νερού που έρχεται
στην κεράτινη στιβάδα από τη μητρική στιβάδα και του νερού που αποβάλλεται από
την κεράτινη στιβάδα στην ατμόσφαιρα, δηλαδή σ’ αυτά τα δέρματα η ταχύτητα
ενυδάτωσης της κεράτινης στιβάδας είναι ίση με την ταχύτητα αφυδάτωσης της.
Όταν, για οποιοδήποτε λόγο, αυξηθεί η ταχύτητα αφυδάτωσης η μειωθεί η ταχύτητα
ενυδάτωσης της κεράτινης στιβάδας, η περιεκτικότητα της σε νερό κατεβαίνει κάτω
από 10 ο/ο, που είναι το ελάχιστο όριο, το δέρμα χάνει την ελαστικότητα του, γίνεται
τραχύ και πολλές φορές λεπιδωτό και λέγεται αφυδατωμένο.
Τα αίτια που προκαλούν την αφυδάτωση του δέρματος μπορούν να είναι τα έξης:
I. Οι κλιματολογικές συνθήκες και συγκεκριμένα ο ξερός και ψυχρός, καιρός, όπου η
σχετική υγρασία είναι μικρή, η υπερβολική χρήση απορρυπαντικών που
χρησιμοποιούνται στο σπίτι, και η υπερβολική έκθεση του δέρματος στις ηλιακές
ακτίνες. Γι’ αυτές τις περιπτώσεις η ταχύτητα αφυδάτωσης της κεράτινης στιβάδας
γίνεται πιο μεγάλη από την ταχύτητα ενυδάτωσης της που διατηρείται σταθερή.
II. Οι φυσιολογικές καταστάσεις και συγκεκριμένα τα γεράματα, η ανεπαρκής
κατάλληλη διατροφή, οι ψυχολογικές καταστάσεις και χρόνιες δερματικές
ασθένειες. Σε αυτές τις περιπτώσεις η ταχύτητα ενυδάτωσης της κεράτινης
στιβάδας γίνεται πιο μικρή από την ταχύτητα αφυδάτωσης της, που διατηρείται
σταθερή.
142. Τι είναι ο φυσικός παράγοντας ενυδάτωσης του δέρματος, NMF; Ποια
συστατικά των καλλυντικών συμβάλλουν στη διατήρηση και επαναφορά του
NMF;

Απάντηση

Το νερό μεταφέρεται από τη μητρική στιβάδα της επιδερμίδας προς την κερατίνη
στιβάδα της και στη συνέχεια προς την ατμόσφαιρα. Αν η μεταφορά αυτή του νερού
ήταν ελεύθερη, ο ανθρώπινος οργανισμός θα έχανε κάθε μέρα τεράστιες ποσότητες
νερούειδικά σε ατμόσφαιρες χαμηλής σχετικής υγρασίας, και δε θα μπορούσε να
επιζήσει. Η μεταφορά, όμως, αυτή του νερού παρεμποδίζεται από δύο φράγματα του
όξινου μανδύα και του φυσικού συντελεστή υδατώσεως γνωστού σαν ΝΜF.
Ο όξινος μανδύας είναι ένα λεπτό στρώμα λιπιδίων, που βρίσκεται πάνω στην
επιφάνεια του δέρματος και αποτελείται κυρίως από σμήγμα, που εκκρίνεται από
τους σμηγματογόνους αδένες και άλλα παρόμοια εκκρίματα.
Οι μαλακτικές ουσίες είτε δρουν έμμεσα, εμποδίζοντας συνήθως τη διάχυση της
υγρασίας μέσα από την κεράτινη στιβάδα προς το περιβάλλον, κάνοντας, όσο το
δυνατόν, ένα πιο συνεχές στρώμα πάνω σ’ αυτή, είτε δρουν άμεσα, σαν μέσα
μεταφοράς νερού από την ατμόσφαιρα προς την κεράτινη στιβάδα, Στη δεύτερη
περίπτωση οι μαλακτικές ουσίες λέγονται ειδικά υγραντικές ουσίες. Επειδή αυτές οι
ουσίες είναι υγροσκοπικές, πολλές φορές, προστίθενται στα καλλυντικά προϊόντα,
που είναι γαλακτώματα Ο/W, και για να τα προστατέψουν από την ξήρανση κατά τη
διάρκεια της αποθήκευσης και της χρησιμοποίησης τους.
Ο φυσικός συντελεστής υδάτωσης (NMF) βρίσκεται μέσα στην κεράτινη στιβάδα της
επιδερμίδας, έχει υγροσκοπικές ιδιότητες και εμποδίζει την απώλεια του νερού προς
 112

το περιβάλλον. Μπορεί να απομακρυνθεί από το δέρμα με νερό η άλλους πολικούς

διαλύτες και σε συνδυασμό με απορρυπαντικά.

143. Αναφέρατε τουλάχιστον τρία (3) παραδείγματα συστατικών με επουλωτική

δράση και τουλάχιστον τρία (3) παραδείγματα συστατικών με υδατοαπωθητική
δράση που χρησιμοποιούνται σε κρέμες χεριών.

Απάντηση

Τα προστατευτικά προϊόντα χωρίζονται, συνήθως, σε δύο γενικές κατηγορίες, τα

υδατοαπωθητικά και τα ελαιοαπωθητικά.
Οι υδατοαπωθητικές προστατευτικές κρέμες και λοσιόν χεριών αφήνουν ενα στρώμα
πάνω στην επιδερμίδα, που δρα σαν εμπόδιο στο νερό και στις υδατοδιαλυτές
ερεθιστικές ουσίες, ενώ οι ελαιοαπωθητικές έχουν την ίδια άμυνα εναντίον των
λαδιών και ελαιοδιαλυτών ερεθιστικών ουσιών.
Οι πιo σπουδαίες ουσίες, που χρησιμοποιούνται στις προστατευτικές κρέμες και
λοσιόν χεριών είναι η βαζελίνη, η παραφίνη, τα φυτικά και ζωϊκά κεριά, η
μεθυλοκυτταρίνη, η τραγακάνθη, η πηκτίνη, ο τάλκης, οι σιλικόνες, η
πολυβινυλοπυρρολιδόνη (PVP) κλπ.
Συχνά χρησιμοποιούνται και συστατικά με θεραπευτική και επουλωτική δράση στο
δέρμα που βοηθούν στο γρήγορο «κλείσιμο» των σκασιμάτων της επιδερμίδας όπως
ουρία, αλλαντοΐνη, παράγωγα της αλλαντοΐνης αλλά και φυτικά λάδια και λίπη όπως
λάδι χαμομηλιού, λάδι καλέντουλας, λάδι άρνικας, βούτυρο shea κ.ά.

144. Σε τι διαφέρουν τα καλλυντικά που προορίζονται για βρέφη από τα

καλλυντικά για ενήλικες;

Απάντηση

Τα προϊόντα που απευθύνονται στα βρέφη αποσκοπούν στην απομάκρυνση των

ακαθαρσιών από ούρα και κόπρανα από τις ευαίσθητες περιοχές του βρέφους, ενώ
ταυτόχρονα ενυδατώνουν και δίνουν στο δέρμα την απαιτούμενη λιπαρότητα. Τα
αντιμικροβιακά που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως παράγωγα του τεταρτοταγούς
αμμωνίου, τα δε συντηρητικά είναι χαμηλής τοξικότητας.
Στους εφήβους τα προϊόντα που απευθύνονται σε αυτούς αποσκοπούν στην
απομάκρυνση του σμήγματος από την επιδερμίδα τους γι αυτό και δεν είναι πολύ
λιπαρά. Τα αντιμικροβιακά που χρησιμοποιούνται είναι πιο ισχυρά ( Triclosan ), ενώ
χρησιμοποιούνται πολλές φορές και ουσίες που προκαλούν απολέπιση της
επιδερμίδας.

145. Ποια τα πλεονεκτήματα του κολλαγόνου ως συστατικό καλλυντικών

προϊόντων;

Απάντηση

Το κολλαγόνο αποτελεί το 75% του ξηρού βάρους του χωρίου και το 18-30% του
βάρους του. Προσδίδει ελαστικότητα, βοηθά στην απομάκρυνση των νεκρών
κυττάρων και στην ανανέωση των επιδερμικών κυττάρων. Ταυτόχρονα προσδίδει στο
προϊόν μια καλή συγγένεια με την περιοχή όπου εφαρμόζεται.
 113

146. Γιατί χρησιμοποιούμε σησαμέλαιο, κοκόλιπος και ελαιόλαδο ως λιπαρά

συστατικά σε αντιηλιακά λάδια;

Απάντηση

Μαλακτικές και ενυδατικές ιδιότητες. Βοηθούν στην προστασία, ενυδάτωση, θρέψη

του δέρματος φυλάσσοντας το από την ηλιακή ακτινοβολία, επειδή απορροφούν στην
περιοχή υπεριώδους ορατού. Περιέχουν βιταμίνη Ε καθώς και διάφορα ανόργανα
συστατικά ( φώσφορο, μαγνήσιο κ.α ), τα οποία είναι απαραίτητα για την επίτευξη και
εμφάνιση των πιο πάνω αναγραφόμενων ιδιοτήτων τους.

147. Ποιο είναι η κύρια επιφανειοδραστική χημική ένωση που χρησιμοποιείται

στην παρασκευή σαμπουάν και τι ξέρετε για αυτήν;

Απάντηση

To Texapon-40 είναι το περισσότερο χρησιμοποιούμενο ανιονικό επιφανειοδραστικό

για την παρασκευή σαμπουάν. Η χημική του ονομασία είναι, sodium laureth sulfate
και έχει σαν σκοπό τον καθαρισμό και τη δημιουργία αφρού.

148. Διαφορές και ομοιότητες του nipagin και nipasol.

Απάντηση

Είναι εστέρες του π-υδροβενζοϊκού οξέος. Χρησιμοποιούνται ως συντηρητικά. Το

Nipagin είναι πιο δραστικό και πιο διαλυτό στο νερό διότι έχει μικρότερη αλυσίδα
ατόμων άνθρακα και μικρότερη υδρογονοανθρακική ομάδα. Και οι δύο έχουν όλα τα
πλεονεκτήματα των συντηρητικών της κατηγορίας.

149. Τι είναι εκχύλισμα; Δώστε παραδείγματα υγρών εκχυλισμάτων. Ποιες

ιδιότητες δίνουν στα καλλυντικά προϊόντα;

Απάντηση

Είναι πυκνά σκευάσματα που λαμβάνονται από την κατεργασία φυτικής ή ζωικής
δρόγης με κατάλληλο διαλύτη, εξάτμιση μέρους ή όλου του διαλύτη και ρύθμιση της
συγκεντρώσεως του υπολείμματος. Για τα περισσότερα σκευάσματα, χρησιμοποιείται
η μέθοδος της εξίκμασης και στη συνέχεια συμπύκνωση του κατεργάσματος στους
50ο C υπό ελαττωμένη πίεση. Αναλόγως του βαθμού συμπύκνωσης, τα εκχυλίσματα
διακρίνονται σε τρεις μορφές : α) ημίρρευστα εκχυλίσματα, με σιροπιώδη σύσταση,
παρασκευάζονται με εξάτμιση ενός μόνο μέρους του διαλύτη, β) ημιστερεά ή
πλαστικής υφής εκχυλίσματα, με εξάτμιση όλου σχεδόν του διαλύτη, γ)εκχυλίσματα
ξηρών κόνεων, παρασκευάζονται με απομάκρυνση όλου του διαλύτη και ξήρανση του
προϊόντος. Η ισχύς των εκχυλισμάτων (σε δραστικά συστατικά) είναι μεγάλη. Δεν
χορηγούνται όπως έχουν, αλλά ενσωματώνονται σε άλλες φαρμακομορφές που
 114

έχουν παρόμοια υφή.

150. Ποιο ανόργανο συστατικό χρησιμοποιείται σε προστατευτικές βρεφικές

κρέμες και ποιες είναι οι ιδιότητες του;

Απάντηση

Το οξείδιο του ψευδαργύρου είναι αυτό που χρησιμοποιείται κυρίως στις βρεφικές
κρέμες λόγω των ισχυρών επουλωτικών και αντιφλεγμονωδών ιδιοτήτων του.

151. Ποια τα κύρια συστατικά ενός γαλακτώματος για μετά το ξύρισμα (after
shave);

Απάντηση

Το γαλάκτωμα aftershave μπορεί να περιέχει σορβιτόλη, γλυκερίνη, απιονισμένο

νερό, αλκοόλη έως 50%, αλλαντοΐνη, polysorbate-80, συντρητικά, χρώμα και άρωμα
(εκχύλισμα δενδρολίβανου ).

152. Ποιος ο ρόλος του βόρακα στην παρασκευή του καλλυντικού προϊόντος;

Το βορικό οξύ χρησιμοποιείται στα καλλυντικά κυρίως ως συντηρητικό. Επίσης η

παρουσία του προσδίδει σταθερότητα στο προϊόν.

153. Αναφέρατε τουλάχιστον πέντε (5) χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται

ως αντισηπτικές ή βακτηριοκτόνες στα καλλυντικά προϊόντα;

Απάντηση

Οι ουσίες που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως η χλωρεξιδίνη, το βρωμιούχο κέτυλ-

τριμέθυλο-αμμώνιο, η ρεσορκινόλη, η φαινόλη και το θείο.

154. Τι ονομάζουμε πιγμέντο;

Απάντηση

Πιγμέντο (pigment) λέγεται μιά έγχρωμη ή άσπρη, ανόργανη ή οργανική χημική

ουσία, που είναι αδιάλυτη στο φορέα-διαλύτη) που εφαρμόζεται. Αν χρησιμοποιείται
νερό σαν διαλύτης και η χημική ουσία δε διαλύεται σ’ αυτό, τότε αυτή θεωρείται
πιγμέντο για το νερό, π.χ. το D&C Red Νο.17 είναι αδιάλυτο στο νερό και συνεπώς
θεωρείται πιγμέντο όταν χρησιμοποιείται σε υδατικά διαλύματα. Ομοίως, αν χρη-
σιμοποιούνται λάδια σαν διαλύτες και η χημική ουσία δε διαλύεται σαυτά, τότε αυτή
θεωρείται πιγμέντο για τα λάδια. Οι πιό σπουδαίες χημικές ουσίες, για τα καλλυντικά
προϊόντα, είναι εκείνες που είναι πιγμέντα και για το νερό και για τα λάδια και λέγονται
κι απλά πιγμέντα. Τα πιγμέντα όταν διασπείρονται μέσα στο φορέα στον οποίο είναι
αδιάλυτα προσδίνουν αδιαφάνεια, απόχρωση ή άλλες ιδιότητες.

155. Αναφέρετε τουλάχιστον πέντε (5) υδατοδιαλυτές και πέντε λιποδιαλυτές

πρώτες ύλες καλλυντικών προϊόντων.
 115

Απάντηση

ΥΔΑΤΟΔΙΑΛΥΤΕΣ:
Γλυκερίνη, Προπυλενογλυκόλη, Σορβιτόλη (Ενυδατικές, Διυγραντικές)
Βιταμίνη C , Panthenol (Βιταμίνες)
Τριαιθανολαμίνη, Αμμωνία, Υδροξείδιο του Νατρίου (Βάσεις-Ρυθμιστές pH)
Γαλακτικό οξύ, Κιτρικό οξύ, Γλυκολικό οξύ (Οξέα φρούτων – Ρυθμιστές pH)
ImidazolidinylUrea, Methylparaben (με θέρμανση), Βενζοικό Νάτριο (Συντηρητικά),
EDTA , Allantoin , Διάφορα άλατα όπως χλωριούχο νάτριο , χλωριούχο μαγνήσιο

ΛΙΠΟΔΙΑΛΥΤΕΣ:
Παραφινέλαιο, Παραφίνη, Βαζελίνη, Κερί Μέλισσας,
Διάφορα φυτικά έλαια (Αμυγδαλέλαιο, Καστορέλαιο, Καρυδέλαιο κ.ά),
Λανολίνη , Βιταμίνες Α και Ε ,
Λιπαρά Οξέα (στεατικό, παλμιτικό κ.ά),
Λιπαρές Αλκοόλες (cetylalcohol, stearylalcohol, cetearylalcohol κ.ά),
Οργανικοί Εστέρες (μυριστικός ισοπροπυλεστέρας. παλμιτικός ισοπροπυλεστέρας,
παλμιτικός οκτυλεστέρας κ.ά)

156. Ποια τα χαρακτηριστικά του έλαιου αβοκάντο;

Απάντηση

Τα ελαιώδη εκχυλίσματα αβοκάντο προέρχονται από το καρπό του δέντρου με την

βοτανική ονομασία Persea Grattisima . Τα εκχυλίσματα αβοκάντο είναι πλούσια σε
βιταμίνες και φυτοστερόλες και για αυτό το λόγο έχουν μαλακτικές , ενυδατικές ,
προστατευτικές και αντιγηραντικές ιδιότητες. Έχουν μεγάλη χρήση σε ενυδατικές
κρέμες , προϊόντα για τον ήλιο και τα μαλλιά κ.ά
157. Ποια τα χαρακτηριστικά του έλαιου του φύτρου του σιταριού;

Απάντηση

Το λάδι φύτρου σιταριού είναι πλούσιο σε βιταμίνη Ε ( τοκοφερόλη ). Γι αυτό το λόγο

χρησιμεύει ως αντιοξειδωτικό και ενυδατικό στις επιδερμίδες που εφαρμόζεται.
Επίσης περιέχει διάφορα ανόργανα φυσικά συστατικά καθώς επίσης και μικρή
ποσότητα λεκιθίνης. Λόγω των παραπάνω ιδιοτήτων του, προκαλεί ενυδάτωση και
αύξηση της ελαστικότητας της επιδερμίδας.

158. Διακρίνατε τις κατηγορίες των καλλυντικών μασκών και αναφέρατε τα

χαρακτηριστικά τους.

Απάντηση

Υπάρχουν διάφορα είδη μασκών προσώπου:

A. Ανάλογα με τον τύπο του δέρματος στο οποίο θα χρησιμοποιηθούν: μάσκες για
λιπαρό δέρμα, ξηρό κλπ.
B. Ανάλογα με τα δραστικά τους συστατικά: μάσκες με βότανα, με πρωτεΐνες, με
ένζημα κλπ.
C. Ανάλογα με τον τρόπο απομάκρυνσης τους: εκπλυνόμενες, αποφλοιούμενες κλπ.
D. Ανάλογα με την δράση τους στο δέρμα: λευκαντικές, ενυδατικές, σύσφιξης,
στυπτικές κλπ.
E. Ανάλογα με την διαπερατοτητά τους: ανοικτές και κλειστές μάσκες
F. Ανάλογα με την βασική τους σύσταση: μάσκες κεριών, υδροκολλοειδείς και
μάσκες βινυλορητίνων.
 116

Χαρακτηριστικά των τελευταίων:

 Αργιλώδεις Μάσκες, έχουν μικρή ενυδατική δράση αλλ΄ασημαντική
καθαριστική ιδιότητα. Απορροφούν το σμήγμα και τον ιδρώτα και κατά την
απομακρυνσή της απομακτύνονται οι ρύποι και τα νεκρά κύτταρα.
 Υδροκολλοειδείς Μάσκες, εμποδίζουν την απώλεια νερού από το δέρμα προς
το περιβάλλον.
 Μάσκες Κεριών, εμποδίζεται η αναπνοή της επιδερμίδας και η ανταλλαγή
θερμότητας με το περιβάλλον που οδηγεί σε έντονη εφίδρωσης και αίσθημα
σύσφιξης. Αποτέλεσμα η ενυδάτωση και ο βαθύς καθαρισμός.
 Μάσκες Βινυλορητίνων, σχηματίζουν μια ελαστική μεμβράνη που δεν μονώνει
απόλυτα το δέρμα και έτσι δεν προκαλείται ερεθισμός, είναι εύκολη και
γρήγορη στη απομάκρυνσή τους και δεν κινδυνεύουν από μόλυνση από
βακτήρια.

159. Ποιος είναι ο ρόλος του EDTA και του NaCl ως συστατικά του σαμπουάν;

Απάντηση

Το NaCl (χλωριούχο νάτριο) χρησιμεύει ως συντηρητικό στο σαμπουάν ενώ

ταυτόχρονα βοηθά και στη ρύθμιση του σωστού pH.

Το EDTA (αιθύλενο-διάμινο-τετραοξικό-οξύ) παίζει το ρόλο του αντιοξειδωτικού.

160. Ποιες ιδιότητες παρέχουν τα εκχυλίσματα τσουκνίδας και δενδρολίβανου

στο σαμπουάν;

Απάντηση

Έχουν αντισηπτικές, καθαριστικές, τονωτικές ιδιότητες ενώ ταυτόχρονα μπορούν να

προσδώσουν και το άρωμα στο προϊόν.

161. Ποια είναι η χρησιμότητα των άσπρων πιγμέντων ZnO και TiO2 στα
καλλυντικά προϊόντα;

Απάντηση

Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται στις έγχρωμες κρέμες βάσης make-up είναι

κυρίως τα ανόργανα πιγμέντα όπως οξείδιο του σιδήρου , οξείδιο του τιτανίου ,
οξείδιο του ψευδαργύρου κ.λ.π. Η περιεκτικότητά τους κυμαίνεται μεταξύ 3% και
25%.
Οι βάσεις που περιέχουν μικρή ποσότητα πιγμέντων (3-10%) χρησιμοποιούνται
απλώς ως υπόστρωμα για τη χρησιμοποίηση πούδρας ή make-up και καμιά φορά
για να χρωματίσουν ελαφρώς το πρόσωπο. Αντίθετα οι βάσεις με μεγαλύτερη
περιεκτικότητα σε πιγμέντα (10-25%) αποτελούν από μόνες ένα πλήρες make-up.

162. Γιατί για την παρασκευή αντιηλιακού λαδιού χρησιμοποιούνται κυρίως

έλαια φυτικής προέλευσης;

Απάντηση
 117

Γιατί τα έλαια φυτικής προελεύσεως αποτελούν πηγή φυσικής βιταμίνης Ε, που δρα
και ως αντιοξειδωτικό και ως ενυδατικό συστατικό της ανθρώπινης επιδερμίδας.
Επίσης τα έλαια αυτά λόγω της σύστασης τους έχουν καλύτερη σχέση με την
ανθρώπινη επιδερμίδα προστατεύοντας τη καλύτερα από τις ηλιακές ακτινοβολίες.

163. Τι είναι τα ΑΗΑ και ποια η χρησιμότητά τους ως συστατικά κρεμών;

Απάντηση

Είναι α-υδροξυ οξεα και βοηθούν στην δημιουργία νέου κολλαγόνου και την
ανανέωση του δέρματος.

164. Ποιος ο ρόλος του MgSO4·7H2O ως συστατικού προστατευτικής κρέμας

για μωρά;

Απάντηση

Οι προστατευτικές κρέμες για μωρά είναι συνήθως του τύπου w/o.

Ο τύπος αυτός γαλακτώματος προτιμάται στις προστατευτικές κρέμες για μωρά
κυρίως λόγω του υδρόφοβου χαρακτήρα του (αδιαβροχοποιεί το δέρμα του νερού
από τα ούρα) αλλά και γιατί η αργή εξάτμιση του νερού της κρέμας (επειδή το νερό
βρίσκεται στην εσωτερική φάση και όχι στην εξωτερική) δίνει μια αίσθηση «ζέσης»
που είναι προτιμότερη για τα μωρά. Όμως οι κρέμες w/o παρουσιάζουν προβλήματα
σταθερότητας και ειδικά σε σχετικά υψηλές θερμοκρασίες «βγάζουν λάδι» δηλαδή
σχηματίζεται στην επιφάνεια της κρέμας μια διαφανής ελαιώδης στοιβάδα.
Η προσθήκη MgSO 7H O (Magnesium Sulfate , Ένυδρο Θειικό Μαγνήσιο) στην
υδατική φάση σε ποσοστό από 0,1 % έως 0,5 % κατά την παραγωγή της κρέμας
βοηθά στην αντιμετώπιση του προβλήματος.

165. Αναφέρατε επιγραμματικά τους βασικούς ελέγχους που

πραγματοποιούνται σε μια καλλυντική κρέμα;

Απάντηση

Υποβάλλονται σε οπτικό έλεγχο. Εξετάζεται εάν έχουν ομοιογενή και ομοιόμορφη

εμφάνιση όλα τα είδη αλοιφών (αλοιφές – διαλύματα, αλοιφές – αιωρήματα, αλοιφές –
γαλακτώματα, αλοιφές – διαλύματα - γαλακτώματα). Επί πλέον μακροσκοπικά δεν
πρέπει να παρουσιάζουν συσσωματώματα τεμαχιδίων κόνεων (στις αλοιφές –
αιωρήματα) και σταγόνες ύδατος ή ελαίου (στις αλοιφές γαλακτώματα).
Μικροσκοπικά δεν πρέπει να εμφανίζονται τεμαχίδια κόνης διαμέτρου μεγαλύτερης
των 200 μ και μόνο 10% επιτρέπεται να έχει μέγεθος μεταξύ 100 – 200 μ. παράλληλα
με κατάλληλα όργανα ελέγχεται η υφή (σκληρότητα – μαλακότητα ) των αλοιφών.

166. Αναφέρατε επιγραμματικά τους βασικούς ελέγχους για τη σύσταση μιας

οδοντόπαστας.

Απάντηση

Τα απαραίτητα συστατικά τους είναι:

 λειαντικές ουσίες, κόνεις που προκαλούν λεύκανση των δοντιών. Η συγκέντρωσή
τους είναι 15-50% του ολικού βάρους και είναι το ανθρακικό ασβέστιο,
φωσφορικά άλατα του ασβεστίου, διοξείδιο του πυριτίου κ.α
 118

 επιφανειοδραστικές ουσίες, σσε συγκέντρωση 1-2% με σκοπό να βοηθήσουν τον

καθαρισμό, αφήνοντας την οδοντόπαστα να εισχωρήσει στα δόντια και να
απομακρύνει τις ξένες ουσίες και σωματίδια. Οι πιο χρησιμοποιούμενες είναι το
SodiumNlauroylsariosinate και το Sodiumlaurylsulphate.
 διϋγραντικές ουσίες,σε συγκέντρωση 10-30% ,όπως γλυκερίνη, σορβιτόλη,
προπυλενογλυκόλη
 Πυλτωματοποιητικοί παράγοντες, σε συγκέντρωση 1%, όπως παράγωγα της
κυτταρίνης (καρβόξυμέθυλο-, υδρόξυαίθυλο κ.α)
 διάφορα δραστικά συστατικά, όπως χλωροφύλλη, βακτηριοστατικά (χλωρεξιδίνη),
ένζυμα (αμυλάσες, λιπάσες κ.α), άλατα αμμωνίου, φθοριούχες ενώσεις και
ενώσεις μετάλλων.
 άρωμα, σε συγκένρωση 1-5% όπως ευγενόλη, μέντα, βανιλλίνη
 συντηρητικά, σε συγκέντρωση 0,1-0,5%
 χρωστικές και ζαχαρίνη, σε συγκέντρωση 0,1-0,2%

167. Ποια μέθοδο θα ακολουθήσετε προκειμένου να προσδιορίσετε Fe+2 σε ένα

φαρμακευτικό δισκίο και γιατί;

Απάντηση

Το δισκίο διαλύεται στο νερό και στο διάλυμα προστίθεται ποσότητα ΚΜnΟ4, έως
ότου εμφανιστεί μόνιμη ερυθρή χροιά. Η ερυθρή χροιά οφείλεταιστην οξείδωση του
Fe2+ προς Fe3+:

2KMnO4 +8H2SO4 + 10FeSO4 → 2MnO4 +8H2O + 5Fe2(SO4)3 +K2SO4

Ο παραπάνω τρόπος, αποτελεί ποιοτική ανίχνευση σιδήρου στο δισκίο. Αν μας

ζητηθεί και ποσοτικός προσδιορισμός του σιδήρου στο δισκίο, τότε εφαρμόζουμε μια
ογκομετρική η μια σταθμική μέθοδος ανάλυσης.

168. Πως ορίζεται το φαρμακευτικό Marketing;

Απάντηση

Το μάρκετινγκ έχει ορισθεί με πολλούς τρόπους. Ο ορισμός που εξυπηρετεί καλύτερα

το σκοπό μας είναι ο εξής:
«Το μάρκετινγκ είναι μια κοινωνική διαδικασία και μια διαδικασία διοίκησης με την
οποία άτομα και ομάδες αποκτούν ό,τι χρειάζονται και επιθυμούν, μέσω της
παραγωγής, της προσφοράς και της ανταλλαγής προϊόντων που έχουν αξία γι'
αυτούς, με άλλα»
Ο ορισμός αυτός του μάρκετινγκ στηρίζεται στις εξής βασικές έννοιες: ανάγκες,
επιθυμίες και απαιτήσεις, προϊόντα (αγαθά, υπηρεσίες και ιδέες), αξία, κόστος και
ικανοποίηση, ανταλλαγή και συναλλαγές, σχέσεις και δίκτυα, αγορές και μάρκετερς
και υποψήφιοι πελάτες (prospects).
 119

169. Κύκλος ζωής ενός προϊόντος ( φαρμάκου) και στρατηγικές.

Απάντηση

Κύκλος ζωής προϊόντων: η διαδρομή ενός προϊόντος στην αγορά, που ακολουθεί τα
στάδια της εισαγωγής, ανάπτυξης, ωριμότητας και παρακμής. Υπάρχουν στρατηγικές
που προσαρμόζουμε για να μη διαταραχθεί ο κύκλος ζωής ενός προϊόντος ή να
διαφοροποιηθεί όπως εμείς επιθυμούμε.
 στρατηγ. με στόχο επανατοποθέτηση: χρειάζεται αλλαγή της γνώμης των
πελατών για το προϊόν και προσαρμογή του τρόπου προώθηση του εκ μέρους
του πωλητή.
 στρ. επιμήκυνσης ή μεγέθυνσης του κύκλου ζωής: προτείνονται νέοι τρόποι
χρήσης του προϊόντος, προωθούνται νέα πλεονεκτήματα, ανακαλύπτονται νέοι
πελάτες ή τροποποιείται κατάλληλα το σύνολο προσφοράς σε ένα ή περισσότερα
σημεία.
 στρ. απόσυρσης προϊόντος:
i. στρ. απλής συνέχισης και ροής χωρίς απότομη διακοπή,
ii. στρ. περικοπής δαπανών για το προϊόν μέχρι να σταματήσει η κίνηση του
iii. στρ. επικέντρωσης σε επιλεγμένοτμήμα μιας αγοράς
iv. στρ. υποκατάστασης με νεότερο, περισσότερο συμφέρον προϊόν.

170. Πώς διαμορφώνεται η τμηματοποίηση στην αγορά φαρμάκων;

Απάντηση

A. γεωγραφικά: διαχωρισμός πελατών κατά γεωγραφικές περιοχές και υποπεριοχές

B. δημογραφικά: στηρίζεται στην ηλικία, στο φύλο, στην ύπαρξη οικογένειας ή όχι,
στο εισόδημα, στην απασχόληση και καμιά φορά στην εθνικότητα ή στην
καταγωγή
C. ψυχογραφικά: αναφέρεται στην προσωπικότητα και τον τρόπο ζωής των
ανθρώπων
D. συμπεριφοράς : τμηματοποίηση με βάση τις ανάγκες που προσπαθούν να
ικανοποιήσουν οι αγοραστές :
i. περιστάσεις: συνθήκες που επηρεάζουν τους πελάτες
ii. χρήση: έκταση της χρήσης του προϊόντος
iii. ποσότητα αγοράς
E. Ύπαρξη αρχηγού τιμής: (είναι η τιμή που έχει καθορίσει η ισχυρότερη
βιομηχανική μονάδα του κλάδου, έτσι αποφεύγεται ο ανταγωνισμός, γιατί
ακολουθούν όλοι αυτοί).

171. Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη συνταγογράφηση φαρμάκων;

Απάντηση

Σε πολλές περιπτώσεις, κατά τη συνταγογράφηση φαρμάκων, πρέπει να

λαμβάνουμε υπόψη ορισμένες ιδιαιτερότητες οι οποίες αφορούν τον ασθενή στον
οποίο θα χορηγηθεί ως θεραπεία.
Αυτονόητα, μπορούμε να υποθέσουμε ότι είναι πολύ σημαντική η κατάσταση της
υγείας του ασθενή. Κυρίως, αν σκεφτούμε το ενδεχόμενο, μια από τις παρενέργειες
του φαρμάκου να έχει σχέση με την παθολογία του ασθενή. Επίσης, σημαντικό
 120

κριτήριο για τη θεραπεία είναι η διάρκεια των χορηγήσεων καθώς και η διάρκεια της
θεραπείας. Γενικότερα, στο θέμα της ιδιοσυγκρασίας του ασθενή μπορεί να
αναφερθεί και η περίπτωση να υπάρχει κάποια αλλεργία στη δραστική ουσία του
φαρμάκου (π.χ. πενικιλίνη) ή ακόμα και σε κάποιο από τα έκδοχα του, οπότε πρέπει
να καταφύγουμε σε εναλλακτική θεραπεία.
Η εγκυμοσύνη είναι, επίσης, παράγοντας που πρέπει να συνυπολογιστεί στη
συνταγογράφηση. Για πολλά φάρμακα δεν υπάρχουν πάντοτε κλινικά δεδομένα για
τις συνέπειες στο έμβρυο. Από την άλλη πλευρά, αν για παράδειγμα υπάρχουν
φάρμακα για τα οποία έχει διαπιστωθεί βεβαιωμένη τερατογενετική δράση, για ένα
πολύ μεγάλο χρονικό διάστημαμετά την χορήγηση τους, κρίνεται απαγορευτική μια
ενδεχόμενη εγκυμοσύνη.
Ένα άλλο κριτήριο που πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη, είναι η ηλικία. Τα παιδιά και
ειδικότερα τα βρέφη ανέχονται ορισμένα φάρμακα καλύτερα από τους ενήλικες ενώ
αντίθετα σε άλλα είναι περισσότερα ευαίσθητα. Είναι γνωστό ότι σήμερα
κυκλοφορούν ιδιοσκευάσματα που κάνουν την διάκριση μεταξύ δόσεων για παιδιά
και για βρέφη. Οι παιδικές δόσεις υπολογίζονται με βάση τις δόσεις για ενήλικες με
διάφορους τρόπους. Οι κυριότεροι είναι :
 Από πίνακες με βάση την επιφάνεια του σώματος και με κριτήριο το ύψος και το
βάρος.
 Με βάση το σωματικό βάρος από την σχέση:
Παιδική δόση = Βάρος παιδιών /70KgXΔόση ενήλικα
 Με βάση την ηλικία σύμφωνα με τον ακόλουθο τύπο:
Παιδική δόση = Ηλικία παιδιού /(Ηλικία παιδιού + 12)XΔόση ενήλικα
 Με βάση πορίσματα από κλινικές μελέτες, εξειδικευμένες για κάποιο φάρμακο.
Τέλος, σημαντική είναι η πιθανότητα αλληλεπιδράσεων ή ασυμβασιών μεταξύ
φαρμάκων όταν έχουμε σύγχρονη χορήγηση τους. Πολλές φορές, πρέπει να
λαμβάνεται φροντίδα ώστε η χορήγηση δύο διαφορετικών φαρμάκων να γίνεται με τη
μεσολάβηση κάποιου χρονικού διαστήματος μεταξύ τους, ή ακόμα και την πλήρη
αλλαγή της φαρμακευτικής αγωγής, αν αυτό δεν είναι αρκετό, για να αποφύγουμε την
αλληλοεπίδραση.

Εναλλακτική Απάντηση
 Διαγνωση
 Συνυπαρχουσες Νόσοι Πολυφαρμακία Αλληέπίδρασεις φαρμάκων
 Σωματικό Βάρος
 Παιδιατρικοί Ασθενείς-Γηριατρικοί
 Εγκυμοσύνη
 Αλλεργίες και
 έλλειψη ενζύμου

172. Ποια καλλυντικά μπορούν να κυκλοφορούν στο εμπόριο και να μην

περιέχουν συντηρητικά;

Απάντηση

Υπάρχουν διάφορα καλλυντικά προϊόντα τα οποία μπορούν να κυκλοφορούν στο

εμπόριο και να μην περιέχουν συντηρητικά. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποια από
αυτά:

1. Καλλυντικά με σημαντικό ποσοστό οινοπνεύματος (άνω του 30%)

2. Άνυδρα καλλυντικά, δηλαδή καλλυντικά που δεν περιέχουν καθόλου ή πολύ μικρή
ποσότητα νερού, όπως για παράδειγμα τα διάφορα ελαιώδη διαλύματα, τα
μίγματα λιπαρών ουσιών και κάποια προϊόντα σε μορφή σκόνης
 121

3. Καλλυντικά που λόγω της σύνθεσής τους έχουν ακραίες τιμές pH, όπως για
παράδειγμα τα αμμωνιακά διαλύματα για την ανακούφιση από τα τσιμπήματα
που λόγω της αμμωνίας που περιέχουν, έχουν πολύ υψηλό pH.
4. Καλλυντικά που έχουν παρασκευαστεί (σε στείρο περιβάλλον) και συσκευαστεί
(ειδική συσκευασία κενού που διατηρείται και μετά το άνοιγμα και δεν επιτρέπει
στον καταναλωτή να έρχεται σε επαφή με το προϊόν που απομένει) με τέτοιο
τρόπο που αποκλείει την επιμόλυνση του προϊόντος από μικροοργανισμούς πριν,
αλλά και μετά το άνοιγμά του.
5. Υπάρχουν καλλυντικά που λόγω της σύνθεσής τους μπορούν να συντηρηθούν
επαρκώς με κάποιες ουσίες που ναι μεν έχουν συντηρητική δράση, αλλά δεν
συμπεριλαμβάνονται στη λίστα των συντηρητικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αυτό επιτρέπει στους παραγωγούς και διακινητές τους, να ισχυρίζονται νόμιμα ότι
τα προϊόντα τους είναι χωρίς συντηρητικά.

173. Τι είναι τα ΜΗΣΥΦΑ;

Απάντηση

Τα ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ. είναι φάρμακα που μετά από αξιολόγηση από τις Αρμόδιες Αρχές
Εγκρίσεων (όπως ο ΕΟΦ), κρίθηκε ότι πληρούν τα κριτήρια για την κατάταξή τους
στην κατηγορία των μη συνταγογραφούμενων. Tα κύρια κριτήρια για την κατάταξη
στην κατηγόρια αυτή είναι:
 Να είναι φάρμακα ευρείας κατανάλωσης, προοριζόμενα για ήπιες παθήσεις, των
οποίων τα συμπτώματα αναγνωρίζονται εύκολα από τον ασθενή.
 Να μην θέτουν αμέσως ή εμμέσως σε κίνδυνο την υγεία των ασθενών, λόγω
σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών στις εγκεκριμένες δοσολογίες.
 Να προστατεύουν τον ασθενή από τυχόν κακή χρήση και να μην δημιουργούν
εθισμό.
 Να μην περιέχουν πρόσφατα εγκεκριμένες δραστικές ουσίες.
 Λόγω της σύνθεσης και του σκοπού τους,προορίζονται και σχεδιάστηκαν για να
χρησιμοποιούνται χωρίς την παρέμβαση ιατρού για τη διάγνωση, ή την
θεραπευτική αγωγή ή σε περίπτωση ανάγκης με τη συμβουλή του
φαρμακοποιού.

174. Τι είναι ένα συμπλήρωμα διατροφής;

Απάντηση

Τα συμπληρώματα διατροφής είναι βιομηχανικά προϊόντα. Αποτελούν

συμπυκνωμένες πηγές θρεπτικών συστατικών ή άλλων ουσιών με θρεπτικές ή
φυσιολογικές επιδράσεις, διατιθέμενα σε δοσιμετρικές μορφές, με σκοπό τη
συμπλήρωση της συνήθους δίαιτας. Δεν επιτρέπεται να έχουν ή να προβάλλουν
προληπτικές ή θεραπευτικές ενδείξεις, που προσιδιάζουν μόνο σε φάρμακα.
Δεν υποκαθιστούν τη «συνήθη δίαιτα», δηλαδή την ενδεδειγμένη και
ισορροπημένη διατροφή, αλλά τη συμπληρώνουν. Τούτο επιτυγχάνεται για
παράδειγμα, με ευκρινείς και ευανάγνωστες επισημάνσεις, όπως «το παρόν δεν
υποκαθιστά την ισορροπημένη διατροφή». Η ύπαρξη συστατικών φυτικής
προέλευσης ή βιταμινών ή άλλων ουσιών σε συμπλήρωμα διατροφής, δεν το
καθιστούν αυτοδικαίως «φυσικό και ακίνδυνο» προϊόν. Εάν το προϊόν περιέχει
δραστική ουσία φυτικής προέλευσης, δεν αποτελεί συμπλήρωμα διατροφής, αλλά
φάρμακο, το οποίο δύναται να κυκλοφορήσει νόμιμα, μόνο κατόπιν άδειας
κυκλοφορίας φαρμάκου.
 122

175. Θεραπευτικές ενδείξεις και ανεπιθύμητες ενέργειες φθοριοκινολονών.

Γιατί η χορήγηση νεώτερων κινολονών απαιτεί ειδική αιτιολογημένη συνταγή;

Απάντηση

Χορηγείται μόνο για τη θεραπεία ουρολοιμώξεων. Απευθύνονται κατά κύριο λόγο σε

νοσοκομειακές λοιμώξεις από πολυανθεκτικούς Gram αρνητικούς μικροοργανισμούς
ή στη συνέχιση της νοσοκομειακής θεραπείας κατ’ οίκον με τα από του στόματος
παράγωγά τους (π.χ. χρόνια οστεομυελίτιδα) και σπανιότατα για τη θεραπεία
εξωνοσοκομειακών λοιμώξεων τα παθογόνα των οποίων συχνά δεν περιλαμβάνονται
στο αντιμικροβιακό φάσμα των κινολονών.

Oι κυριότερες ενδείξεις χορηγήσεως τους αφορούν:

 Λοιμώξεις του ουροποιητικού: Oι νεώτερες κινολόνες θα χορηγηθούν

a) σε ουρολοιμώξεις εφόσον προκαλούνται από μικρόβια ανθεκτικά στα κλασικά
αντιβιοτικά. Eπί νέων γυναικών με κυστίτιδα
b) για τη θεραπεία της χρόνιας προστατίτιδας
c) για χημειοπροφύλαξη σε υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις των νέων γυναικών
 Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα: Aφορά πολυανθεκτικά στελέχη
γονοκόκκου που είναι ευαίσθητα στις νεώτερες κινολόνες. Για τη θεραπεία της μη
γονοκοκκικής ουρηθρίτιδας
 Λοιμώξεις του αναπνευστικού: Aφορά:
a) νοσοκομειακές πνευμονίες, ιδίως αυτές που ενοχοποιούνται Gram-
μικροοργανισμοί και ιδιαίτερα P. aeruginosa, Enterobacter sp, και
Acinetobacter sp, πολυανθεκτικοί στις αμινογλυκοσίδες και τις νεώτερες β-
λακτάμες,
b) την ινοκυστική νόσο, όπου οι κινολόνες και ιδιαίτερα η σιπροφλοξασίνη, ως η
ισχυρότερη αντιψευδομοναδική κινολόνη, επέτρεψαν την κατ' οίκον θεραπεία
των παροξύνσεων της νόσου,
c) τη θεραπεία λοιμώξεων από Legionella
 Eντερολοιμώξεις: Eίναι μείζονα αντιμικροβιακά για τη θεραπεία του τυφοειδούς
πυρετού και των εμπύρετων σαλμονελλώσεων όπως και λοιμώξεων από
πολυανθεκτικές σιγκέλλες.
 Λοιμώξεις των μαλακών μορίων και των οστών: Aποτελούν φάρμακα εκλογής
για την χρονία οστεομυελίτιδα από εντεροβακτηριακά και P. aeruginosa.
 Xειρουργικές και γυναικολογικές λοιμώξεις: Mόνο σε περίπτωση
νοσοκομειακής λοιμώξεως και σε υποψία ότι ενέχονται πολυανθεκτικά μικρόβια
πάντοτε σε συνδυασμό με μια νιτροϊμιδαζόλη ή κλινδαμυκίνη
 Aλλες ενδείξεις χορηγήσεως: Oι κινολόνες της β γενεάς έχουν επίσης
χορηγηθεί με επιτυχία σε περιπτώσεις μικροβιαιμίας και σηψαιμίας, μηνιγγίτιδας
(η πεφλοξασίνη), στη χρόνια μέση ωτίτιδα, την κακοήθη εξωτερική ωτίτιδα, σε
πυρετό Q (θεραπεία εκλογής η σιπροφλοξασίνη για την ενδοκαρδίτιδα από
Coxiella burnetii) και εξανθηματικό πυρετό της Mεσογείου. H σιπροφλοξασίνη σε
εφάπαξ δόση 500 mg από του στόματος αποτελεί το αντιμικροβιακό εκλογής για
τη χημειοπροφύλαξη από Neisseria meningitidis

Ανεπιθύμητες ενέργειες:

 Σχηματισμός κρυστάλλων στα ούρα, ιδιαίτερα σε ασθενείς με αλκαλικό pH ούρων

(αν παίρνουν διττανθρακικά), σε ασθενείς με ουρολοίμωξη από πρωτείς ή επί
ηυξημένης απεκκρίσεως στα ούρα ιόντων Ca++ και Mg++.
 123

 Eμφάνιση εξανθήματος που μπορεί να αφορά αλλεργική εκδήλωση,

φωτοευαισθησία ή αγγειοοίδημα. H φωτοευαισθησία είναι συχνότερη με τη
πεφλοξασίνη (0.4-0.7%).
 Πιθανότητα αιμολύσεως επί ελλείψεως της G-6-PD.
 Eρεθισμός του δέρματος κατά μήκος των μεγάλων φλεβών εφόσον η ενδοφλέβια
έγχυση διαρκεί < 15 min.
 Tοξικότητα από το KNΣ ως αποτέλεσμα της αναστολής των υποδοχέων του
GABA. Eκδηλώνεται με αϋπνία, τρόμο, κεφαλαλγία, ζάλη ή ακόμη με σπασμούς
και επιτείνεται επί συγχρόνου χορηγήσεως θεοφυλλίνης, αντιφλεγμονωδών μη
στεροειδών και ιντερλευκίνης-2. Διαταραχές στην όραση, ακοή και γεύση. Ψυχικές
διαταραχές (κατάθλιψη, διανοητική σύγχιση, ψευδαισθήσεις).
 Γαστρεντερικές εκδηλώσεις, όπως ναυτία, έμετος και διάρροια. Hπατική
ανεπάρκεια, νεφρική ανεπάρκεια
 Σε ασθενείς νεώτερους των 15 ετών έχουν περιγραφεί: (I) μεταβολική οξέωση σε
νεογέννητα (II) σύνδρομο ενδοκρανιακής υπερτάσεως (III) αρθραλγίες ή και
αρθρίτιδα.
 Tενοντίτιδες έως και ρήξη τένοντος κυρίως σε ηλικιωμένους ασθενείς σε
ταυτόχρονη θεραπεία με κορτικοστεροειδή.

176. Με ποιο μηχανισμό δρουν τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα;

Ποιες είναι οι πλέον συ-νηθισμένες παρενέργειες τους; Να αναφέρετε
τουλάχιστον τέσσερα (4) μη στεροειδή αντιφλεγ-μονώδη φάρμακα.

Απάντηση

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ) αναστέλλουν την παραγωγή

Προσταλαγδινώνμιας κατηγορίας ενώσεων που πυροδοτεί την φλεγμονή.
Συγκεκριμένα αναστέλλουν το ένζυμο της κυκλοοξυγενάσης το οποίο είναι υπεύθυνο
για την παραγωγή των Προσταλαγδινών από αραχιδονικό οξύ (λιπαρό οξύ). Οι
πλέον συνηθισμένες παρενέργειες είναι η επιγαστρική δυσφορίας, εξέλκωση και
μείωση της πήξης του αίματος. Τα πιο διαδεδομένα ΜΣΑΦ είναι το σαλικυλικό οξύ
(ασπιρίνη), η ιβουπροφένη (Ibuprofen), το μεφαιναμικό οξύ (ponstan) , η
ετοφαιναμάτη(roiplon), η δικλοφανάκη (voltaren) και η νιμεσουλίδη (mesulid).

177. Τι γνωρίζετε για τους υποδοχείς;

Απάντηση

Οι θεραπευτικές και τοξικές ενέργειες των φαρμάκων προέρχονται από αντιδράσεις

με στοιχεία των κυττάρων στους ιστούς. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα φάρμακα
αντιδρούν εκλεκτικά και ενώνονται με μόρια, των οποίων η βιολογική δράση
μεταβάλλεται και οδηγεί σε ένα φαρμακολογικό αποτέλεσμα. Τα μόρια αυτά του
κυττάρου που αναγνωρίζουν το φάρμακο, συνδέονται μεταξύ τους εκλεκτικά και
θέτουν σε λειτουργία μια συγκεκριμένη σειρά αντιδράσεων , χαρακτηρίζονται ως
υποδοχείς.
Οι υποδοχείς χαρακτηρίζονται από ορισμένα κριτήρια που πρέπει να πληρούνται για
τον καθορισμό ενός μορίου που αντιδρά με ένα φάρμακο ως υποδοχέας.
 Οι υποδοχείς προσδιορίζουν τις ποσοτικές σχέσεις μεταξύ δόσης φαρμάκου και
εύρους φαρμακολογικής δράσης. Η χημική συγγένεια του φαρμάκου με τον
υποδοχέα, προσδιορίζει τη συγκέντρωση του φαρμάκου που χρειάζεται να
 124

σχηματισθεί ένας σημαντικός αριθμός συμπλόκων μεταξύ φαρμάκου και

υποδοχέα, ο ολικός αριθμός των οποίων προσδιορίζει το θεραπευτικό
αποτέλεσμα.
 Οι υποδοχείς καθορίζουν την εκλεκτική δράση του φαρμάκου. Σε αυτό συντελούν
το μοριακό βάρος, η κατανομή, το ηλεκτρικό φορτίο και η διαμόρφωση του μορίου
που επιτρέπουν στους υποδοχείς να αντιδρούν εκλεκτικά με τα φάρμακα.
 Οι υποδοχείς καθορίζουν τη δράση των φαρμακολογικά ανταγωνιστικών
ενώσεων. Φάρμακα, ενδογενείς ορμόνες ή νευροδιαβιβαστές προκαλούν ένα
φαρμακολογικό αποτέλεσμα δρώντας ως αγωνιστές δηλαδή, συνδέονται με τους
υποδοχείς και διεγείρουν ένα φαρμακολογικό αποτέλεσμα. Αντίθετα, οι ενώσεις
που αναγνωρίζουν τους υποδοχείς και εμποδίζουν τη σύνδεσή τους με φάρμακα,
ορμόνες ή νευροδιαβιβαστές ορίζονται ως ανταγωνιστές.

Η φύση των υποδοχέων. Οι περισσότεροι υποδοχείς είναι πρωτεΐνες. Υποδοχείς

όμως μπορεί να είναι και μόρια νουκλεϊκού οξέος και πιθανώς άλλα στοιχεία του
κυττάρου που συμβάλλουν στη διεργασία κυτταρικού ελέγχου. Οι υποδοχείς
πρωτεϊνικής δομής μπορεί να είναι:
I. Ένζυμα τα οποία ενεργοποιούνται από αγωνιστές ή αναστέλλονται από
ανταγωνιστές (π.χ η ρεδουκτάση του διυδροφολικού οξέος που ενεργοποιείται
από φολικό οξύ και παρεμποδίζεται από τη μεθοτρεξάτη)
II. Πρωτεΐνες φορείς ιόντων ή φαρμάκων που συμβάλλουν στη μεταφορά ιόντων ή
φαρμάκων στον ενδοκυττάριο χώρο π.χ. Na + , K + - ΑTPάση είναι υποδοχέας
μεμβράνης για τη διγοξίνη και επηρεάζει τη μεταφορά των ιόντων στα κύτταρα
του μυοκαρδίου.
III. Δομικές πρωτεΐνες που συντελούν στη δομή και το σχήμα του κυττάρου. π.χ η
τουβουλίνη των μικροσωληναρίων του κυτταρικού σκελετού είναι ο υποδοχέας
της κολχικίνης.
Τοπογραφικά οι υποδοχείς μπορεί να βρίσκονται είτε στην κυτταρική μεμβράνη , είτε
στο κυτταρόπλασμα, ή στον πυρήνα του κυττάρου καθώς και σε άλλες περιοχές του
ενδοκυττάριου χώρου.
Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις η αντίδραση του φαρμάκου με τον υποδοχέα οδηγεί
σε μία βιοχημική μεταβολή που αντανακλά το βιολογικό αποτέλεσμα.

178. Γιατί είναι σημαντική η σχέση χημικής δομής - φαρμακολογικής δράσης;

Απάντηση

Για την διευκρίνιση των αντιδράσεων μεταξύ του φαρμάκου και υποδοχέα μελετώνται
οι σχέσεις δομής - δράσης με τη χρήση χημικών αναλόγων του φαρμάκου που
συνδέονται με τον υποδοχέα. Τα χημικά ανάλογα του προς μελέτη φαρμάκου
διαφέρουν μεταξύ τους σε συγκεκριμένα σημεία και αποσκοπούν στο να
προσδιορίσουν ποιο μέρος του μορίου του φαρμάκου συμβάλλει ουσιαστικά στις
αντιδράσεις φαρμάκου και υποδοχέα. Κατά τις αντιδράσεις φαρμάκων και
υποδοχέων παρατηρούνται σημαντικές διαφορές όσον αφορά στη σταθερά σύνδεσης
μεταξύ στερεο-ισομερών του ίδιου φαρμάκου και του υποδοχέα.
π.χ τα D(-) στερεο-ισομερή της μορφίνης έχουν μεγαλύτερη αναλγητική δράση και
συνδέονται πιο ισχυρά με τους οπιοειδείς υποδοχείς από ότι τα L(-) παράγωγα της
μορφίνης.

179. Τι είναι ανταγωνισμός;

Απάντηση
 125

Ανταγωνισμός ή ανταγωνιστική φαρμακολογική ενέργεια ορίζεται ως το φαινόμενο

κατά το οποίο ένα φάρμακο προκαλεί μερικώς ή ολικώς την εξουδετέρωση της
φαρμακολογικής δράσης ενός άλλου φαρμάκου.

180. Η ιονισμένη ή η μη ιονισμένη μορφή φαρμάκου απορροφάται ευκολότερα

και γιατί;

Απάντηση

Η είσοδος του φαρμάκου με ενεργητική μεταφορά στηρίζεται σε ειδικές πρωτεΐνες -

φορείς που καταλαμβάνουν όλο το πάχος της μεμβράνης. Η ενεργητική μεταφορά
απαιτεί ενέργεια, που παρέχεται από την υδρόλυση του ΑΤΡ. Έχει τη δυνατότητα να
μετακινεί φάρμακα αντίθετα με τη διαφορά συγκέντρωσης, δηλαδή από περιοχή με
χαμηλή συγκέντρωση φαρμάκου σε περιοχή με υψηλότερη συγκέντρωση.
Τα περισσότερα φάρμακα είναι είτε ασθενή οξέα είτε ασθενείς βάσεις. Τα όξινα
φάρμακα (ΗΑ) απελευθερώνουν Η+ και σχηματίζεται φορτισμένο ανιόν Α-.
Οι ασθενείς βάσεις (ΒΗ-) μπορούν επίσης να απελευθερώσουν ένα Η+ . Επειδή όμως
η πρωτονιωμένη μορφή των βασικών φαρμάκων είναι συνήθως φορτισμένη, η
απώλεια του πρωτονίου οδηγεί στο σχηματισμό ηλεκτρικά ουδέτερης βάσης (Β).
Ένα φάρμακο περνάει πιο εύκολα μέσα από τις μεμβράνες αν είναι αφόρτιστο.
Επομένως, η δραστική συγκέντρωση της διεισδυτικής μορφής ενός φαρμάκου στη
θέση απορρόφησης καθορίζεται από τις σχετικές συγκεντρώσεις της φορτισμένης και
της αφόρτιστης μορφής του. Ο λόγος των δύο μορφών καθορίζεται με τη σειρά του
από το pH στο σημείο απορρόφησης και από την ισχύ του ασθενούς οξέος ή
βάσεως. Ισορροπία κατανομής επιτυγχάνεται όταν η διεισδυτική μορφή του
φαρμάκου έχει την ίδια συγκέντρωση σε όλα τα υδατικά διαμερίσματα του
οργανισμού. Τα πολύ λιποδιαλυτά φάρμακα διαπερνούν γρήγορα τις μεμβράνες και
συχνά εισέρχονται στους ιστούς με ταχύτητα που καθορίζεται από τη ροή αίματος.

181. Ποιες είναι οι βιομετατροπές που υφίστανται τα φάρμακα μέσα στον

οργανισμό;

Απάντηση

Τα περισσότερα φάρμακα απομακρύνονται με βιομετατροπή ή /και απέκκριση στα

ούρα ή τη χολή. Το ήπαρ είναι η σημαντικότερη θέση μεταβολισμού των φαρμάκων,
αλλά ορισμένα φάρμακα μπορεί να υποστούν μεταβολισμό και σε άλλους ιστούς. Ο
νεφρός δεν αποβάλλει ικανοποιητικά τα λιπόφιλα φάρμακα, διότι αυτά διαπερνούν
εύκολα τις κυτταρικές μεμβράνες με αποτέλεσμα να επαναρροφώνται στα άπω
νεφρικά σωληνάρια. Συνεπώς, τα λιποδιαλυτά φάρμακα πρέπει πρώτα να
μεταβολιστούν στο ήπαρ, με δύο γενικά σύνολα αντιδράσεων που ονομάζονται Φάση
Ι και Φάση ΙΙ.
Οι αντιδράσεις της φάσης Ι μετατρέπουν τα λιπόφιλα μόρια σε περισσότερο πολικά
μόρια, εισάγοντας ή αποκαλύπτοντας μια πολική λειτουργική ομάδα όπως -ΟΗ, -ΝΗ 2.
Ο μεταβολισμός της φάσης Ι μπορεί να αυξήσει, να μειώσει ή να αφήσει αμετάβλητη
τη φαρμακολογική δραστικότητα του φαρμάκου. Οι αντιδράσεις της φάσης Ι που
συναντώνται συνηθέστερα στο μεταβολισμό των φαρμάκων καταλύονται από το
σύστημα του κυτοχρώματος Ρ-450.
Η φάση ΙΙ αποτελείται από αντιδράσεις συζεύξεως. Αν ο μεταβολίτης που προκύπτει
είναι αρκετά πολικός, μπορεί να απεκκριθεί από τα νεφρά. Ωστόσο πολλοί
μεταβολίτες είναι υπερβολικά λιπόφιλοι για αν συγκρατηθούν μέσα στα νεφρικά
σωληνάρια. Μία επακόλουθη αντίδραση σύζευξης με ένα ενδογενές υπόστρωμα
όπως γλυκουρονικό οξύ, θειικό οξύ, οξικό οξύ ή ένα αμινοξύ οδηγεί στο σχηματισμό
πολικών, συνήθως περισσότερο υδατοδιαλυτών ουσιών, οι οποίες πολύ συχνά είναι
 126

θεραπευτικώς αδρανείς. Τα υψηλής πολικότητας συζευγμένα προϊόντα μπορούν στη

συνέχεια να απεκκριθούν από τους νεφρούς.

182. Τι ομοιότητες και τι διαφορές υπάρχουν μεταξύ του παρασυμπαθητικού

και του συμπαθητικού συστήματος;

Απάντηση

Το αυτόνομο νευρικό σύστημα διακρίνεται στο συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό

νευρικό σύστημα. Τόσο το συμπαθητικό όσο και το παρασυμπαθητικό ΝΣ
λειτουργούν ακούσια και ρυθμίζουν τις καθημερινές ανάγκες και απαιτήσεις του
οργανισμού, χωρίς συνειδητή συμμετοχή του νου. Νευρώνουν τις λείες μυϊκές ίνες
των σπλάχνων, το μυοκάρδιο, τα αγγεία και τους εξωκρινείς αδένες.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ
Συμπαθητικο ΝΣ Παρασυμπαθητικό ΝΣ

Οι νευρικές ίνες εξέρχονται από τη Οι νευρικές ίνες εξέρχονται από το κρανίο

θωρακική και την οσφυική μοίρα του ΝΜ και την ιερά μοίρα του ΝΜ
Τα γάγγλιά του εντοπίζονται κοντά στο Τα γάγγλιά του εντοπίζονται μέσα στα
ΝΜ και στο κοίτος της κοιλιάς όργανα που νευρώνουν οι
μεταγαγγλιακοί του νευρώνες.
Νευροδιαβιβαστές: ακετυλοχολίνη, Νευροδιαβιβαστές ακετυλοχολίνη
νορεπινεφρίνη
Υποδοχείς α1,α2,β1,β2 Υποδοχείς νικοτινικοί, μουσκαρινικοί
Αντιδρά σε καταστάσεις stress Συντηρεί ζωτικές λειτουργίες του
(τραυματισμός, φόβος, υπογλυκαιμία, σώματος π.χ πέψη και αποβολή
ψύχος, άσκηση) υπολειμμάτων
Επιταχύνει τον καρδιακό ρυθμό, αυξάνει Επηρεάζει συγκεκριμένα όργανα
την αρτηριακή πίεση, κινητοποιεί τα
ενεργειακά αποθέματα του σώματος και
αυξάνει την αιματική ροή στους
σκελετικούς μύες και την καρδιά.
Συμπεριφέρεται (εκφορτίζεται) ως ενιαίο Ενεργοποιούνται συγκεκριμένες
σύνολο (εντοπισμένες) νευρικές ομάδες
 127

183. Να αναφέρετε τουλάχιστον από δύο (2) φάρμακα ή δηλητήρια που

μπορούν να προκαλέσουν α) σπασμούς, β) μύση, γ) μυδρίαση

Απάντηση

α) μανιταρια – ατροπινη

β) οργανοφωσφορικα – βαρβιτουρικα

γ) κοκαινη – αμφιταμινες

184. Πώς δρουν τα αντιυπερτασικά φάρμακα;

Απάντηση

Τα αντιυπερτασικά φάρμακα δρουν ως εξής:

 Διουρητικά ελαττώνουν τη συγκέντρωση των αλάτων (NaCl) και τον όγκο του
αίματος (πχ φουροσεμίδη, θειαζίδες)
 Συμπαθολυτικά φάρμακα μειώνουν την περιφερική αντίσταση, καρδιακή
λειτουργία και το ρυθμό μεταφοράς του φλεβικού αίματος στην καρδιά (πχ μέσω
ΚΝΣ η κλονιδίνη, δράση στα γάγγλια η τριμεθαφάνη, δράση σε μεταγαγγλιακές
ίνες η ρεζερπίνη, αναστολείς υποδοχέων πραζοσίνη και β-αναστολείς )
 Αγγειοδιασταλτικά μειώνουν τη σύσπαση των αγγείων (π.χ
νιφεδιπίνη,βεραπαμίλη)
 Αναστολείς ΜΕΑ (μετατρεπτικού ενζύμου αγγειοτενσίνης) με ελάττωση της
περιφερικής αντίστασης και τον όγκο του αίματος (π.χ. καπτοπρίλη)

185. Ποιες κατηγορίες φαρμάκων που δρουν στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα
γνωρίζετε και ποιες οι θεραπευτικές τους ενδείξεις; Να αναφέρετε τουλάχιστον
ένα (1) φάρμακο από κάθε κατηγορία.

Απάντηση

Βενζοδιαζεπίνες και Βαρβιτουρικά χρησιμοποιούνται ως αγχολυτικά και υπναγωγά.

Τα Βαρβιτουρικά όμως προκαλούν πολύ σοβαρά συμπτώματα στέρησης.
Πιο σημαντικοι εκπρόσωποι αυτης της κατηγορίας είναι
Βενζοδιαζεπίνες: διαζεπάνη (stedon), αλπραζολάμη(Xanax), βρωμαζεπάνη
(Lexotanil), φλουραζεπάμη (Hypnostedon), Λοραζεπάμη (Tavor)
Βαρβιτουρικά: Φαινοβαρβιτάλη.

Οι Αμφεταμίνες είναι διεγερτικά του ΚΝΣ και χρησιμοποιουνται σε περιπτώσεις

παιδιών με συνδρομο μειωμένης προσοχής (ΔΕΠΥ) και για την θεραπεία της
ναρκοληψίας. Γνωστος εκπρόσωπος είναι το Adderall.

Tα αντικαταθληπτικά φάρμακα κατηγοριοποιούνται σε Τρικυκλικα/Πολυκυκλικα,

Εκλεκτικοι αναστολείς επαναπρόσληψηςσεροτονίνης και αναστολείς της
μονοάμινοοξειδάσης(MAO).
Πιο σημαντικοι εκπρόσωποι αυτης της κατηγορίας είναι
Τρικυκλικα/Πολυκυκλικα:Αμιτριπτιλίνη (Saroten), Δοξεπίνη(Sinequan),
Χλωριμιπραμινη (Anafranil)
Εκλεκτικοι αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης: Φλουοξετίνη (Ladose),
Σερτραλίνη (Zoloft)
Αναστολείς της μονοάμινοοξειδάσης(MAO): Ισοκαρβοξαζίδη, Φαινελζίνη και
Τρανυλκυπρομίνη
 128

186. Ποιες είναι οι παρενέργειες της μορφίνης μετά από χρόνια χορήγηση;

Απάντηση

Φυσική και ψυχική εξάρτηση, σύνδρομο αποστέρησης

Η φυσική εξάρτηση αναπτύσσεται παράλληλα με τον εθισμό κατά τη χρόνια χρήση
οπιούχων. Διακοπή της χορήγησης οδηγεί σε μια σειρά αντιδράσεων του οργανισμού
που χαρακτηρίζονται ως σύνδρομο αποστέρησης. Η ένταση του συνδρόμου
εξαρτάται από το βαθμό του εθισμού, από το είδος του φαρμάκου (μορφίνη, ηρωίνη)
και τη διάρκεια της χρόνιας χορήγησης. Με την προοδευτική εξαφάνιση του
συνδρόμου αποστέρησης μετά τη διακοπή της χορήγησης, εξαφανίζεται ή μειώνεται ο
βαθμός εθισμού. Το σύνδρομο αποστέρησης μπορεί να αρχίζει να εμφανίζεται
σύντομα μετά τη διακοπή ή μέσα στις πρώτες μέρες. Τα πρώτα συμπτώματα είναι
άγχος, συνεχής αναζήτηση του φαρμάκου και ανησυχία που καταλήγουν σε ρίγος.
Μετά από 20-30 ώρες παρατηρείται γενική ανησυχία, νευρικότητα, πολύ άγχος,
ναυτία, γαστροεντερικές διαταραχές, κοιλιακοί και μυοσκελετικοί πόνοι. Μετά από 2-3
μέρες παρατηρείται ημικρανία, νευρικότητα, επιθετική συμπεριφορά, εμφάνιση
πυρετού, έντονη εφίδρωση, έντονο ρίγος, υπέρταση, στύση και ακούσιες
εκσπερματίσεις, χασμουρητό, ρινόρροια, δακρύρροια, εμετός, μυδρίαση, ανατριχίλα,
τρέμουλο κλπ ,συμπτώματα που σχεδόν εξαφανίζονται μετά από 5-8 ημέρες. Είναι
σπάνιες οι περιπτώσεις θανάτου από σύνδρομο στέρησης εκτός αν ο οργανισμός
είναι εξαντλημένος ή υπάρχει κι άλλη παθολογική αιτία.

187. Ποιες είναι οι παρενέργειες των καρδιοτονωτικών φαρμάκων;

Απάντηση

Οι γλυκοσίδες που χορηγούνται ως καρδιατονωτικό φάρμακο έχουν πρώτα απ' όλα

την ιδιότητα, επειδή απεκκρίνονται με πολύ αργό ρυθμό, να αθροίζονται στον
οργανισμό. Οι ασθενείς συνήθως τα παίρνουν αυτά τα φάρμακα σε όλη τους τη ζωή,
γι' αυτό και εύκολα μπορεί να προκληθεί δηλητηρίαση από τις μεγάλες ποσότητες
φαρμάκου, που αθροίζονται στον οργανισμό. Η δηλητηρίαση αυτή καλείται
δακτυλιδισμός και εκδηλώνεται με βλάβες της καρδιακής λειτουργίας, κυρίως με
αρρυθμίες, που τελικά μπορεί να οδηγήσουν στο θάνατο. Ητα μειωμένα επίπεδα
καλίου στον ορό προδιαθέτουν έναν ασθενή στον τοξικό δακτυλιδισμό. Άλλες
παρενέργειες είναι γαστροεντερικές διαταραχές (ανορεξία, ναυτία, εμετό),
νευρολογικές διαταραχές (πονοκέφαλος, ίλιγγος, κατάθλιψη, παραλήρημα), οπτικές
διαταραχές (αμβλυωπία, ανωμαλίες στο διαχωρισμό χρωμάτων).

188. Μηχανισμοί δράσης αντιμικροβιακών φαρμάκων.

Απάντηση

I. Αναστολείς σύνθεσης κυτταρικού τοιχώματος.

Μερικά αντιμικροβιακά φάρμακα παρεμβαίνουν επιλεκτικά στη σύνθεση του
κυτταρικού τοιχώματος. Η δομή αυτή αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των
βακτηρίων και δεν απαντάται στα κύτταρα των θηλαστικών . Είναι ένα πολυμερές
από ομάδες γλυκάνης που συνδέονται μεταξύ τους με πεπτιδικές γέφυρες, γι’
αυτό και αποκαλείται πεπτιδογλυκανικό κυτταρικό τοίχωμα.
II. Αναστολείς της σύνθεσης πρωτεϊνών.
Αρκετά αντιβιοτικά ασκούν την αντιμικροβιακή τους δράση στοχεύοντας στο
βακτηριακό ριβόσωμα, τα συστατικά του οποίου έχουν δομικές διαφορές από τα
συστατικά του ριβοσώματος των κυττάρων των θηλαστικών. Το βακτηριακό
 129

ριβόσωμα είναι μικρότερο(70S) από εκείνο των θηλαστικών(80S) και αποτελείται

από υπομονάδες 50S και 30S. Εντούτοις το μιτοχονδριακό ριβόσωμα των
θηλαστικών μοιάζει περισσότερο με το βακτηριακό ριβόσωμα. Έτσι αν και τα
φάρμακα που δρουν στα βακτήρια δεν επηρεάζουν τα κύτταρα του ξενιστή,
υψηλά επίπεδα φαρμάκων όπως η χλωραμφενικόλη ή οι τετρακυκλίνες μπορεί να
έχουν τοξική επίδραση εξαιτίας της αλληλεπίδρασης με τα μιτοχονδριακά
ριβοσώματα.
III. Αντιβιοτικά που δρουν καταστέλλοντας τη λειτουργία της κυτταρικής
μεμβράνης.
Τα αντιβιοτικά αυτής της ομάδας προκαλούν μεταβολές στη δομή της κυτταρικής
μεμβράνης που διαταράσσουν τη διαπερατότητα της σε διάφορες ουσίες και ιόντα
αλλοιώνοντας έτσι την ενδοκυτταρική σύσταση. Αυτή η δράση οδηγεί σε
βακτηριακή νέκρωση.
IV. Αντιμεταβολίτες.
Τα συνένζυμα του φυλλικού οξέος είναι απαραίτητα για τη σύνθεση πουρινών και
πυριμιδινών (πρόδρομοι των DNA, RNA) και άλλων χημικών ουσιών που είναι
απαραίτητες για την ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό του κυττάρου. Όταν
υπάρχει έλλειψη φυλλικού οξέος τα κύτταρα δεν μπορούν να αναπτυχθούν ούτε
να πολλαπλασιαστούν. Οι σουλφοναμίδες είναι αναστολείς της σύνθεσης
φυλλικού οξέος.

189. Τι είναι βιοδιαθεσιμότητα και τι βιοισοδυναμία φαρμάκου;

Απάντηση

Βιοδιαθεσιμότητα: το κλάσμα του χορηγούμενου φαρμάκου που τελικώς φτάνει στη

συστηματική κυκλοφορία, δηλαδή εκφράζεται ως το ποσοστό του χορηγούμενου
φαρμάκου που κατορθώνει να εισέλθει στην συστηματική κυκλοφορία χωρίς να
υποστεί καμία χημική μεταβολή.
Βιοισοδυναμία: η αξιολόγηση της σχετικής βιοδιαθεσιμότητας του φαρμάκου,
συγκρίνοντας το με τυποποιημένα πρότυπα προϊόντα της ίδιας μορφής και δόσης.
Δηλαδή 2 συναφή φάρμακα είναι βιοισοδύναμα όταν εμφανίζουν συγκρίσιμη
βιοδιαθεσιμότητα και παρόμοιους χρόνους για να πετύχουν την μέγιστη
συγκέντρωση στο αίμα.

190. Ποια ουσία χαρακτηρίζεται ως τοξική; Τι είναι τα αντίδοτα; Παραδείγματα.

Απάντηση

Τοξική ουσία είναι κάθε ουσία που εισαγόμενη στον οργανισμό προκαλεί
ανεπιθύμητες ενέργειες, εκδηλούμενες με παροδική αλλοίωση ή και οριστική
κατάλυση των λειτουργιών του οργανισμού αυτού, με συνέπεια τη νόσηση ή και το
θάνατο, στο ίδιο το άτομο ή /και στους απογόνους του.
Παράδειγμα τοξικής ουσίας είναι τα φυτοφάρμακα
Με τον όρο αντίδοτα νοούνται ουσίες που όταν βρεθούν στον οργανισμό ταυτόχρονα
με κάποιο τοξικό παράγοντα αλληλεπιδρούν με αυτόν ή τα προϊόντα βιομετατροπής
του, ή επηρεάζουν την τοξικοκινητική του ή επηρεάζουν την τοξική του δράση ή
ανταγωνίζονται τα αποτελέσματα της δράσης του αυτής με τέτοιο τρόπο ώστε οι
τελικές εκδηλώσεις να ελαχιστοποιούνται ή να εξαλείφονται.
Η έννοια πάντως του ‘αντιδότου’ ανταποκρίνεται στη φαρμακολογική έννοια του
ανταγωνισμού.
Ατροπίνη. Ως αντίδοτο χρησιμοποιείται στις δηλητηριάσεις με αντιχολινεστερασικά
παρασιτοκτόνα.
 130

191. Ενδείξεις και αντενδείξεις ακετυλοσαλικυλικού οξέος (ασπιρίνης). Σε ποιες

περιπτώσεις θα πρέπει η χορήγηση της ασπιρίνης να γίνεται με προσοχή;

Απάντηση

Ενδείξεις ακετυλοσαλικυλικού οξέος (ασπιρίνης):

 Πόνους μικρής ή μέτριας έντασης, όπως κεφαλαλγίες, νευραλγίες, μυαλγίες,

αρθραλγίες και γενικά πόνους μη σπλαγχνικής προέλευσης.
 Εμπύρετες γενικά καταστάσεις.

Αντενδείξεις ακετυλοσαλικυλικού οξέος (ασπιρίνης):

 Σε περίπτωση υπερευαισθησίας στο ακετυλοσαλικυλικό οξύ, ή σε άλλα

σαλικυλικά, ή σε άλλες ουσίες με παρόμοια δράση
 Ιστορικό άσθματος που προκλήθηκε από τη χορήγηση σαλικυλικών ή ουσιών με
παρόμοια δράση, ιδιαίτερα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα
 Γαστροδωδεκαδακτυλικό έλκος εν ενεργεία, ιστορικό αιμορραγιών του πεπτικού,
αιμορραγική διάθεση
 Σοβαρή ηπατική ή νεφρική ανεπάρκεια
 Σοβαρή καρδιακή ανεπάρκεια
 Αιμορραγικές καταστάσεις (πχ. αιμορροφιλία)
 Σε ασθενείς υπό ηπαρινοθεραπεία
 Σε άτομα που έχουν διασταυρούμενη υπερευαισθησία με άλλα NSAIDs
(ινδομεθακίνη, φαινυλβουταζόνη, ιβουπροφαίνη, διφλουζάλη). Διασταυρούμενη
υπερευαισθησία δεν φαίνεται να υπάρχει μεταξύ ακετυλοσαλικυλικού οξέος (ΑΣΟ)
και σαλικυλικού νατρίου, σαλικυλαμιδίου ή σαλικυλικής χολίνης.
 Συνδυασμός με μεθοτρεξάτη σε δόσεις ίσες ή μεγαλύτερες των 15mg/ εβδομάδα
 Τελευταίο τρίμηνο εγκυμοσύνης

Περιπτώσεις στις οποίες θα πρέπει η χορήγηση της ασπιρίνης να γίνεται με

προσοχή:

Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή με τη χορήγηση του ακετυλοσαλικυλικού οξέος

(ασπιρίνης) στις ακόλουθες περιπτώσεις:
 Σε ασθενείς με υπερευαισθησία σε αναλγητικά / αντιφλεγμονώδη / αντιρρευματικά
φάρμακα και παρουσία λοιπών αλλεργιών.
 Σε ασθενείς με ιστορικό γαστρεντερικών ελκών συμπεριλαμβανομένου χρόνιου ή
υποτροπιάζοντος έλκους
 Σε άτομα με διαταραχές πηκτικότητας, όπως σε υποπροθρομβιναιμία,
αβιταμίνωση Κ κλπ.
 Σε ταυτόχρονη θεραπεία με αντιπηκτικά.
 Σε ασθενείς με νεφρική δυσλειτουργία ή σε ασθενείς με επηρεασμένο
καρδιαγγειακό κυκλοφορικό σύστημα (π.χ. νεφρική αγγειακή νόσος, συμφορητική
καρδιακή ανεπάρκεια, υποογκαιμία, μείζονα χειρουργική επέμβαση, σήψη ή
μείζονα αιμορραγικά συμβάματα), καθώς το ακετυλοσαλικυλικό οξύ μπορεί να
αυξήσει περαιτέρω τον κίνδυνο νεφρικής δυσλειτουργίας ή οξείας νεφρικής
ανεπάρκειας.
 Σε ασθενείς με επηρεασμένη ηπατική λειτουργία.
 Σε ασθενείς με σοβαρή ανεπάρκεια του ενζύμου αφυδρογονάση της 6 –
φωσφορικής γλυκόζης (G6PD), καθώς το ακετυλοσαλικυλικό οξύ μπορεί να
προκαλέσει αιμόλυση ή αιμολυτική αναιμία. Παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν
τον κίνδυνο αιμόλυσης είναι π.χ. υψηλή δοσολογία, πυρετός ή οξείες λοιμώξεις.
 Το ακετυλοσαλικυλικό οξύ μπορεί να προκαλέσει βρογχόσπασμο, κρίσεις
άσθματος και άλλες αντιδράσεις υπερευαισθησίας. Παράγοντες κινδύνου είναι: το
 131

προϋπάρχον άσθμα, πυρετός εκ χόρτου, οι ρινικοί πολύποδες ή η χρόνια

αναπνευστική νόσος. Αυτό ισχύει και για ασθενείς που έχουν ιστορικό αλλεργικών
αντιδράσεων (πχ. δερματικές αντιδράσεις, κνησμός, κνίδωση) και σε άλλες
ουσίες.
 Λόγω της ανασταλτικής δράσης του ακετυλοσαλικυλικού οξέος επί της
συσσώρευσης των αιμοπεταλίων που διαρκεί αρκετές ημέρες κατόπιν
χορήγησης, το ακετυλοσαλικυλικό οξύ μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη
αιμορραγική τάση κατά τη διάρκεια και μετά τις χειρουργικές επεμβάσεις
(συμπεριλαμβανομένων μικρών χειρουργικών επεμβάσεων, π.χ. εξαγωγές
οδόντων).
 Σε μικρές δόσεις μειώνει την απέκκριση του ουρικού οξέος και μπορεί να
προκαλέσει κρίσεις ουρικής αρθρίτιδας σε ορισμένους ασθενείς με προδιάθεση.
 Η ιβουπροφαίνη μπορεί να επηρεάσει την ανασταλτική δράση του
ακετυλοσαλικυλικού οξέος στη συσσώρευση των αιμοπεταλίων. Ασθενείς που
προτίθενται να πάρουν ιβουπροφαίνη, ενώ είναι σε θεραπεία με
ακετυλοσαλικυλικό οξύ, πρέπει να συμβουλεύονται το γιατρό τους.
Το προϊόν αυτό περιέχει 543 mg νάτριο ανά αναβράζον δισκίο. Να λαμβάνεται
υπόψη από ασθενείς σε δίαιτα ελεγχόμενης πρόσληψης νατρίου.
 Ηλικιωμένοι
Μπορεί να προκληθεί δηλητηρίαση από σαλικυλικά χωρίς να προηγηθούν
εμβοές των ώτων, μείωση της ακοής κλπ.
 Παιδιά και έφηβοι
Σε μικρά παιδιά μπορεί να προκληθεί δηλητηρίαση από σαλικυλικά χωρίς να
προηγηθούν εμβοές των ώτων, μείωση της ακοής κλπ.
Παιδιά αφυδατωμένα είναι πιο ευπαθή σε εμφάνιση δηλητηρίασης. Συνιστάται
πάντα η διακοπή του ακετυλοσαλικυλικού οξέος ευθύς ως εμφανισθούν πρώιμα
συμπτώματα δηλητηρίασης.
Δεν συνιστάται η χορήγησή του σε παιδιά κάτω των 12 ετών χωρίς ιατρική οδηγία.
Σε παιδιά (κυρίως) και εφήβους κατά τη διάρκεια επιδημιών ιογενών λοιμώξεων
με ή χωρίς πυρετό (πχ. γρίπη, ανεμοβλογιά) να αποφεύγεται η χορήγηση
σαλικυλικών, γιατί έχει αποδειχθεί επιδημιολογικά αυξημένος κίνδυνος
εκδηλώσεως συνδρόμου REYE, που, ως γνωστό, έχει υψηλό ποσοστό
θνησιμότητας (20-30%).

192. Ποιοι οι βασικοί φραγμοί εισόδου ενός φαρμάκου στον οργανισμό;

Απάντηση

Φραγμοί απορρόφησης: Το δέρμα και οι διάφοροι βλεννογόνοι (εντέρου,

απηυθυσμένου - κόλπου, οφθαλμού κλπ.) τους οποίους συναντά το φάρμακο μόλις
εισαχθεί στον οργανισμό, ανάλογα με τον τρόπο χορήγησης του.
Φραγμοί διανομής: Τα τοιχώματα των τριχοειδών αγγείων και οι μεμβράνες των
κυττάρων των διαφόρων οργάνων, που πρέπει να διαπεράσει το φάρμακο για να
βρει από την κυκλοφορία του αίματος και να κατανεμηθεί στα όργανα και τους ιστούς.
Αιματο-εγκεφαλικός φραγμός: Ειδικός βιολογικός φραγμός που ελέγχει αυστηρά
την κατανομή των φαρμάκων στον εγκέφαλο.
Αιματοπλακουντικός φραγμός: (εφόσον υπάρχει έμβρυο) ελέγχει την κατανομή
των φαρμάκων στο έμβρυο.

193. Δώστε ορισμούς για τους όρους: Φαρμακοκινητική — Φαρμακοδυναμική

Βιοδιαθεσιμότητα.

Απάντηση
 132

Φαρμακοκινητική: είναι ο κλάδος της φαρμακολογίας που μελετά τις ποσοτικές

μεταβολές, σε συνάρτηση με το χρόνο, που υφίσταται το φάρμακο στη συνύπαρξη
του με τον οργανισμό.
Φαρμακοδυναμική: είναι ο κλάδος της φαρμακολογίας που εξετάζει τις ενέργειες και
το μηχανισμό δράσης του φαρμάκου σε φυσιολογικές συνθήκες.
Βιοδιαθεσιμότητα: το κλάσμα του χορηγούμενου φαρμάκου που φτάνει στη
συστηματική κυκλοφορία, δηλαδή εκφράζεται ως το ποσοστό του χορηγούμενου
φαρμάκου που κατορθώνει να εισέλθει στην συστηματική κυκλοφορία χωρίς να
υποστεί καμία χημική μεταβολή

194. Ποιες οι βασικές δράσεις της αδρεναλίνης και σε ποιες περιπτώσεις

χορηγείται;

Απάντηση

Η αδρεναλίνη (κατεχολαμίνη) στην καρδιά προκαλεί αύξηση έντασης συστολής, στα

αγγεία συστολή και διαστολή, στην πίεση αύξηση ή ελαφρά πτώση, στον οφθαλμό
μυδρίαση και αυξάνει το σάκχαρο και ελευθερώνει λιπαρά οξέα. Η αδρεναλίνη σαν
συμπαθομιμητικό φάρμακο προκαλεί αύξηση της πίεσης, ταχυκαρδία,
βρογχοδιαστολή και υπεργλυκαιμία. Θεραπευτικά χρησιμοποιείται στο βρογχικό
άσθμα, σε αλλεργικές καταστάσεις και σε καρδιακή ανακοπή και αμέσως στο
αναφυλακτικό shock.

195. Ποιος ο ρόλος της ηπαρίνης;

Απάντηση

Ηπαρίνη. Βρίσκεται στα σιτευτικά κύτταρα σε μορφή συμπλόκου με ισταμίνη. Ο

φυσιολογικός της ρόλος είναι άγνωστος. Η ηπαρίνη που χρησιμοποιείται,
προσλαμβάνεται με εκχύλιση από έντερο χοίρου ή πνεύμονα βοοειδών. Χορηγείται
μόνο παρεντρικά, ενδοφλεβίως ή υποδορίως. Δρα έμμεσα, συνδεόμενη με την
αντιθρομβίνη ΙΙΙ, η οποία είναι μια πρωτεάση που αναστέλλει πολλούς παράγοντες
πήξης όπως π.χ. τη θρομβίνη. Ενδείκνυται για τη θεραπεία της θρόμβωσης των εν
τω βαθει φλεβών, την πνευμονική εμβολή, την προφύλαξη από μετεγχειρητική
θρόμβωση, στην ασταθή στηθάγχη, σε μη θρομβολυμένιο οξύ έμφραγμα του
μυοκαρδίου, σε αιμοκάθαρση και στη διατήρηση της διαβατότητας συσκευών
εγχύσεως που θα παραμείνουν άνω των 48 ωρών. Οι κυριότερες ανεπιθύμητες
ενέργειες είναι η αιμορραγία (απαραίτητος ο τακτικός έλεγχος του ενεργοποιημένου
χρόνου μερικής θρομβοπλαστίνης (aPTT), αντιδράσεις υπερευαισθησίας όπως
πυρετός, ρίγος, κνίδωση ή αναφυλακτικό shock, διότι τα σκευάσματα της ηπαρίνης
προέρχονται από ζωικές πηγές και επομένως είναι αντιγονικά και δυνητικά
αλλεργιογόνα. Τέλος η ηπαρίνη προκαλεί θρομβοκυτταροπενία. Μεγάλη αιμορραγία
από ηπαρίνη μπορεί να αντιμετωπισθεί με χορήγηση θειικής πρωταμίνης με την
οποία σχηματίζει σταθερό ανενεργό σύμπλοκο. Η ηπαρίνη αντενδείκνυται σε
ασθενείς που έχουν υπερευαισθησία σε αυτή ή παρουσιάζουν αιμορραγικές
διαταραχές, σε αλκοολικούς και σε ασθενείς που έχουν εγχειρισθεί στον εγκέφαλο,
στα μάτια ή στο νωτιαίο μυελό
 133

196. Τι γνωρίζετε για τη δράση της ισταμίνης;

Απάντηση

Η ισταμίνη είναι ένας χημικός μεσολαβητής που τροποποιεί μία μεγάλη ποικιλία
κυτταρικών απαντήσεων, μεταξύ των οποίων οι αλλεργικές και φλεγμονώδεις
αντιδράσεις, η έκκριση γαστρικού οξέος και πιθανώς η νευρομεταβίβαση σε τμήματα
του εγκεφάλου. Η ισταμίνη δεν έχει κλινικές εφαρμογές αλλά φάρμακα που
επεμβαίνουν στη δράση της ισταμίνης (αντιισταμινικά) έχουν σπουδαίες θεραπευτικές
χρήσεις.
Η ισταμίνη βρίσκεται πρακτικά σε όλους τους ιστούς , αλλά είναι κατανεμημένη
ανομοιογενώς, με υψηλά ποσά να ανευρίσκονται στον πνεύμονα, στο δέρμα και τη
γαστρεντερική οδό. Βρίσκεται σε μεγάλη συγκέντρωση στα ιστιοκύτταρα και στα
βασεόφιλα. Η ισταμίνη επίσης βρίσκεται ως συστατικό των δηλητηρίων ερπετών και
στις εκκρίσεις από τα κεντριά εντόμων.
Η απελευθέρωση ισταμίνης μπορεί να είναι η αρχική απάντηση σε μερικά
ερεθίσματα. Τα ερεθίσματα που προκαλούν την απελευθέρωση ισταμίνης από τους
ιστούς περιλαμβάνουν την καταστροφή κυττάρων ως αποτέλεσμα ψύχους,
βακτηριακών τοξινών, δηλητηρίων από κεντριά μελισσών ή τραύματος. Αλλεργίες και
αναφυλαξία επίσης πυροδοτούν απελευθέρωση ισταμίνης.
Η ισταμίνη που απελευθερώνεται ως απάντηση στα ερεθίσματα που μόλις
περιγράφηκαν, ασκεί τη δράση της συνδεόμενη σε δύο είδη υποδοχέων, τους Η1 και
τους Η2 και εντοπίζονται στην επιφάνεια των κυττάρων. Οι Η1 υποδοχείς είναι
σημαντικοί στην πρόκληση σύσπασης των λείων μυϊκών ινών και στην αύξηση της
διαπερατότητας των τριχοειδών. Οι Η2 υποδοχείς ισταμίνης τροποποιούν την
έκκριση γαστρικού οξέος.

197. Με ποιον μηχανισμό δρουν α) τα αντιόξινα φάρμακα, β) οι αναστολείς των

Η2 υποδοχέων της ισταμίνης και γ) οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων; Να
αναφέρετε από ένα φάρμακο για την κάθε κατηγορία

Απάντηση

α) Τα αντιόξινα φάρμακα ειναι ασθενείς ή ισχυρές βάσεις που εξουδετερώνουν το

υδροχλωρικό οξύ της γαστρικής έκκρισης. Διακρίνονται σε ευαπορρόφητα
(διττανθρακικό νάτριο) και δυσαπορροφητα (ενώσεις αργιλίου, ασβεστίου). MALLOX

β) Τα φάρμακα αυτά δεσμεύουν τους Η2-υποδοχείς της ισταμίνης στην μεμβρανη των
τοιχωμάτων του στομάχου, μειώνοντας έτσι την ενδοκυττάρια συγκέντρωση του
κυκλικού-ΑΜΡ και συνεπώς την έκκριση γαστρικού οξέος. Ρανιτιδινη, zantac .

γ) Είναι ισχυροί αντι-εκκριτικοί παράγοντες, που αναστέλλουν την δράση του ενζύμου
Η+/Κ+-ΑΤΡαση, που βρίσκεται στην μεμβράνη τοιχωμάτων των κυττάρων του
στομάχου. Το ένζυμο αυτο θεωρείται ως αντλία οξεως ή αντλία πρωτονίων. Η αντλία
πρωτονίων θεωρείται το τελικό στάδιο έκκρισης του υδρχλωρικού οξέως και με την
αναστολή του αναστέλλεται η έκκριση του υδροχλωρικού οξέως .

198. Ποιες οι θεραπευτικές ενδείξεις της κορτιζόνης;

Απάντηση

 Σε πρωτοπαθή και δευτεροπαθή οξεία και χρόνια επινεφριδική ανεπάρκεια.

 Σε συγγενή υπερπλασία των επινεφριδίων.
 134

 Σε αλδοστερονισμό (ανατάξιμο με κορτικοστεροειδή).

 Σε ορονοσία.
 Σε αγγειονεκρωτικό οίδημα.
 Σε αναφυλακτικό και σηπτικό shock.
 Σε μυκητιάσεις σε συνδυασμό όμως με αντιμυκητιακά φάρμακα (π.χ. κορτιζόνη +
μικοναζόλη).

199. Τι είναι η ινσουλίνη και ποια η δράση της;

Απάντηση

Η ινσουλίνη είναι ορμόνη πρωτεϊνικής φύσης, που παράγεται στο πάγκρεας και ο
φυσιολογικός ρόλος της είναι η διευκόλυνση της απορρόφησης της γλυκόζης από τα
κύτταρα του οργανισμού.
Η ινσουλίνη είναι το φάρμακο εκλογής στη θεραπεία του διαβήτη τύπου Ι καθώς και
στην αντιμετώπιση του διαβητικού κώματος και της κετοξέωσης. Ακόμα, συνιστάται
στις έγκυες διαβητικές και στο διαβητικό ασθενή πριν από χειρουργική επέμβαση. Η
ινσουλίνη που δίνεται στους διαβητικούς προέρχεται από πάγκρεας μόσχου ή χοίρου.
Δεν χορηγείται peros, γιατί, σαν πολυπεπτίδιο που είναι, υδρολύεται και
αδρανοποιείται από τα πρωτεολυτικά ένζυμα του γαστρεντερικού σωλήνα. Δίνεται
πάντα παρεντερικώς και, κυρίως, υποδορίως και μόνο σε επείγουσες περιπτώσεις
π.χ. σε διαβητικό κώμα ή βαριά οξέωση χορηγείται ενδοφλεβίως. Η δόση της
υπολογίζεται σε διεθνείς μονάδες (I.U.) και χρειάζεται μεγάλη προσοχή ώστε να
χορηγηθεί η καθορισμένη από το γιατρό δόση, επειδή, αν δοθούν υπερβολικές
ποσότητες, μπορεί να συμβούν σοβαρά ατυχήματα (υπογλυκαιμία - θάνατος). Για την
ελαχιστοποίηση των λαθών υπάρχουν ειδικές σύριγγες που είναι βαθμολογημένες σε
I.U. Όλα τα σκευάσματα ινσουλίνης φέρονται σε φιαλίδια (vials) των 10 ml πάνω στα
οποία αναγράφεται πόσες I.U. ινσουλίνης περιέχονται στο 1 ml. Υπάρχουν ινσουλίνες
των 40 I.U./ml (U-40), των 8oI.U./ml (U-80) και των 100 I.U./ml (U-100).
Τα φιαλίδια της ινσουλίνης διατηρούνται σε δροσερό μέρος αλλά ποτέ στην κατάψυξη
και γράφουν ημερομηνία λήξης μετά από την οποία δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται.
Τα ινσουλινικά σκευάσματα που είναι εναιωρήματα πρέπει να ανακινούνται πριν
ενεθούν, γιατί όταν παραμένουν αχρησιμοποίητα σχηματίζονται δύο φάσεις. Τα
σκευάσματα που κυκλοφορούν στο εμπόριο διαφέρουν στο χρόνο έναρξης δράσης
τους, στη διάρκεια δράσης τους και τη μέγιστη ισχύ τους. Για να επιτευχθεί
επιμήκυνση του χρόνου δράσης της η ινσουλίνη ενώνεται με ψευδάργυρο ή
πρωταμίνη ή και με τα δύο.

200. Ποιες οι κυριότερες παρενέργειες μετά από χρήση

αντιμικροβιακών φαρμάκων;

Απάντηση

Η επιλεκτική τοξικότητα κατά του εισβάλλοντος μικροοργανισμού δεν εξασφαλίζει τον

ξενιστή από ανεπιθύμητες ενέργειες, καθώς το φάρμακο είναι δυνατό να προκαλέσει
αλλεργική αντίδραση ή να αποβεί τοξικό με τρόπους που δεν έχουν σχέση με την
αντιμικροβιακή δραστηριότητα του φαρμάκου.
Υπερευαισθησία. Τα προβλήματα μπορεί να κυμαίνονται από κνίδωση (εξανθήματα)
μέχρι αναφυλακτικό σοκ. Π.χ πενικιλλίνες.
Άμεση τοξικότητα. Επηρεάζονται οι λειτουργίες των κυττάρων του ξενιστή. Π.χ οι
αμινογλυκοσίδες μπορεί να προκαλέσουν ωτοτοξικότητα παρεμβαίνοντας στη
λειτουργία της μεμβράνης των τριχωτών κυττάρων στο όργανο του Corti.
 135

Υπερλοιμώξεις. Η θεραπεία με ευρέως φάσματος αντιμικροβιακά φάρμακα ή με

συνδυασμούς φαρμάκων μπορεί να οδηγήσει σε μεταβολές της φυσιολογικής
χλωρίδας του ανώτερου αναπνευστικού, του εντέρου και των ουρογεννητικών οδών,
επιτρέποντας την υπερανάπτυξη ευκαιριακών μικροοργανισμών, ιδιαίτερα μυκήτων
και ανθεκτικών βακτηρίων . οι λοιμώξεις αυτές συνήθως θεραπεύονται δύσκολα.

201. Ποιες οι αλλεργικές εκδηλώσεις μετά από χρήση πενικιλίνης;

Απάντηση

Ανεπιθύμητες ενέργειες πενικιλλινών. Οι πενικιλλίνες συγκαταλέγονται στα

ασφαλέστερα φάρμακα, μολονότι εμφανίζουν ανεπιθύμητες ενέργειες.
i. υπερευαισθησία, η οποία προκαλείται από ένα μεταβολίτη της πενικιλλίνης, το
πενικιλλοϊκό οξύ και εκδηλώνεται με αναφυλαξία, κηλιδοβλατηδώδες εξάνθημα
και αγγειοοίδημα (έντονο οίδημα χειλέων, γλώσσας, περικογχικής περιοχής)
ii. διάρροια, που οφείλεται σε διαταραχή της φυσιολογικής ισορροπίας των
εντερικών μικροοργανισμών
iii. νεφρίτιδα
iv. νευροτοξικότητα που εκδηλώνεται με επιληπτικούς σπασμούς αν ενεθούν
ενδορραχιαίως
v. δυσλειτουργία αιμοπεταλίων
vi. τοξικότητα κατιόντων.

202. Ποια είναι τα σημαντικότερα αντιφυματικά φάρμακα;

Απάντηση

Κατά τη διάρκεια της θεραπείας της φυματίωσης εμφανίζονται στελέχη μικροβίου που
είναι ανθεκτικά σε ένα συγκεκριμένο φάρμακα γι’ αυτό κι επιλέγεται η χρήσης πολλών
φαρμάκων, ώστε να καθυστερήσει ή να εμποδιστεί η εμφάνισή τους. Η ισονιαζίδη , η
ριφαμπικίνη, η αιθαμβουτόλη, η στρεπτομυκίνη και η πυραζιναμίδη είναι τα βασικά
φάρμακα . τα θεραπευτικά σχήματα ποικίλουν, περιλαμβάνουν πάντοτε 2 φάρμακα .
η θεραπεία συνεχίζεται και μετά την εξαφάνιση των κλινικών συμπτωμάτων. Για
παράδειγμα η βραχύχρονη θεραπεία περιλαμβάνει ισονιαζίδη, ριφαμπικίνη,
πυραζιναμίδη επί 2 μήνες και τους επόμενους 4 μήνες ισονιαζίδη και ριφαμπικίνη. Η
αιθαμβουτόλη μπορεί να προστεθεί σε αυτό το σχήμα.

203. Ποιες είναι οι κυριότερες κατηγορίες χημειοθεραπευτικών

(αντικαρκινικών) φαρμάκων;
Απάντηση

Κατηγορίες αντικαρκινικών φαρμάκων

 Αντιμεταβολίτες. Κύριοι εκπρόσωποι της ομάδας είναι η

μεθοτρεξάτη(emthexate), η 5-φθοριοουρακίλη(5-FU) και η κυταραβίνη(aracytin).
 Αντιβιοτικά. Οι κύριοι εκπρόσωποι είναι η δοξορουβικίνη (adriblastina),
μπλεομυκίνη (bleocin).
 Αλκυλιούντες παράγοντες. Η κρίσιμη κυτταρική αντίδραση που θανατώνει το
νεοπλασματικό κύτταρο είναι πιθανόν η αλκυλίωση του DNA. Κύριοι εκπρόσωποι
της κατηγορίας είναι η κυκλοφωσφαμίδη (endoxan),η ιφωσφαμίδη (holoxan) η
μελφαλάνη (alkeran), η μεχλωραιθαμίνη (caryolysine) και η χλωραμβουκίλη
(leukeran).
 136

 Αναστολείς μικροσωληνίσκων. Η βινκριστίνη(oncovin) και η

βινμπλαστίνη(velbe) είναι δύο δομικά συναφείς ενώσεις που προέρχονται από το
φυτό της vinca.
 Στεροειδείς ορμόνες και ανταγωνιστές τους
 Άλλες χημειοθεραπευτικές ουσίες
i. Σισπλατίνη και καρβοπλατίνη. Ανήκουν στην κατηγορία των ρυθμιστικών
συμπλόκων του χρυσού. Χρησιμοποιούνται στη θεραπεία συμπαγών όγκων.
ii. Ετοποσίδη. Ημισυνθετικό παράγωγο της ποδοφυλλοτοξίνης. Χρησιμοποιείται
στη θεραπεία του μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα και του
ανθεκτικού στη χημειοθεραπεία καρκίνου του όρχεως.

204. Ποια τα κυριότερα αντισηπτικά απολυμαντικά τα οποία γνωρίζετε;

Απάντηση

ΧΗΜΙΚΑ ΜΕΣΑ ΑΝΤΙΣΗΨΙΑΣ

A. Οξέα:
i. το βορικό οξύ σε διάλυμα 5%
ii. το βενζοϊκό οξύ 0,1%
iii. το αμυγδαλικό οξύ
iv. το σαλικυλικό οξύ
B. Επιφανειακά ενεργά αντισηπτικά: τα σαπούνια, το βενζαλκόνιο, το
βενζεθώνιο, το κητυλοτριμεθυλαμμώνιο σε αραιά διαλύματα (1:2000).
C. Φαινολυικά παράγωγα: η φαινόλη, η κρεσόλη, η θυμόλη, η
εξυλρεζορκικόλη, η εξαχλωροφαίνη.
D. Αλκοόλες: αιθυλική αλκοόλη, ισοπροπυλαλκοόλη.
E. Αλογόνα: ιώδιο και χλώριο (βάμμα ιωδίου) 5%, υποχλωριώδους νατρίου, η
χλωραμίνη Τ, η χαλαζόνη.
F. Οξειδωτικά μέσα: υπεροξείδιο του υδρογόνου σε διάλυμα 3% (οξυζενέ). Το
υπερμαγγανικό κάλιο, το υπερβορικό νάτριο σε διάλυμα 2%.
G. Βαριά μέταλλα: ο χλωριούχος υδράργυρος σε διάλυμα 1:2000, η
θειομεροσάλη σε διάλυμα 1:1000, ο νιτρικός άργυρος σε διάλυμα 1% με μορφή
κολλυρίου.

ΦΥΣΙΚΑ ΜΕΣΑ ΑΝΤΙΣΗΨΙΑΣ

Τα φυσικά μέσα αντισηψίας είναι η θέρμανση και η υπεριώδης ακτινοβολία. Για την
καταστροφή μικροοργανισμών σε σκεύη και όργανα κλινικής χρήσης χρησιμοποιούν
κορεσμένο ατμό σε πίεση 2 ατμοσφαιρών και θερμοκρασία 120°C. Η ακτινοβολία έχει
μήκος κύματος 2700Α.
205. Τι σημαίνουν οι παρακάτω συμβολισμοί σε μια ιατρική συνταγή;
Rp per os ΙU
ΒΤ IV injection
FIX 50ml ΙMinjection

Απάντηση

Rp : συνταγή (πάρε).
ΒΤ : τεμάχια.
FLX 50 ml : φιαλίδιο των 50 ml
peros : από το στόμα.
IVinjection : ενδοφλέβια ένεση.
 137

ΙΜ injection : ενδομυϊκή ένεση.

IU : διεθνείς μονάδες.

206. Ποιος ο απαραίτητος ρουχισμός για κάθε βαθμίδα στείρου ελέγχου;

Απάντηση

Βαθμίδα Δ: Τα μαλλιά και, όπου πρέπει, τα γένια πρέπει να καλύπτονται. Πρέπει να

φοριέται μια γενική προστατευτική ενδυμασία και κατάλληλα παπούτσια ή καλύμματα
αυτών.
Βαθμίδα Γ: Τα μαλλιά και, όπου πρέπει, τα γένια πρέπει να καλύπτονται. Πρέπει να
φοριούνται από δύο κομμάτια κοστούμι, μαζεμένα στους καρπούς και μευψηλό λαιμό
και κατάλληλα παπούτσια ή καλύμματα αυτών. Δεν πρέπει να αφήνουν κλωστές ή
άλλα σωματίδια.
Βαθμίδα Β: Τα μαλλιά, και όπου πρέπει, τα γένια πρέπει να καλύπτονται
ολοσχερώς από κάλυμμα κεφαλής. Το κάλυμμα αυτό πρέπει να μαζεύεται μέσα στο
λαιμό του κουστουμιού. Για να παρεμποδίζεται η εκτόξευση σταγονιδίων, πρέπει στο
πρόσωπο να φέρεται μια μάσκα. Πρέπει να φοριούνται αποστειρωμένα και μη
πουδραρισμένα ελαστικά ή πλαστικά γάντια και αποστειρωμένα ή απολυμασμένα
υποδήματα. Τα μπατζάκια πρέπει να είναι μαζεμένα μέσα στα παπούτσια καθώς,
επίσης και τα μανίκια μέσα στα γάντια. Δεν πρέπει να ξεφεύγουν καθόλου ίνες ή
διαμερισμένο υλικό ενώ η ίδια πρέπει να κατακρατάει σωματίδια που διαχέονται από
το σώμα.

207. Ποιες μεθόδους αποστείρωσης γνωρίζετε; Αναπτύξτε μία διεξοδικότερα.

Απάντηση

I. Ξηρά θέρμανση.
II. Αποστείρωση με ιονίζουσα ακτινοβολία.
III. Αποστείρωση με αέριο αιθυλενοξείδιο.
IV. Αποστείρωση με κεκορεσμένο ατμό και υπό πίεση (αυτόκλειστο).
V. Αποστείρωση με διήθηση δια μικροβιοκρατών ηθμών..

Αποστείρωση με ξηρά θέρμανση.(κατά την ΕΦ)

Πραγματοποιείται στον κλίβανο (πυριαντήριο θερμού αέρα) και γενικώς ισχύει:
θέρμανση δείγματος στους 180οC για 30 min ή στους 170οC για 1 ώρα ή στους 160°C
για 2 ώρες τουλάχιστον. Ο κλίβανος πρέπει να θερμαίνεται ηλεκτρικά, να διαθέτει
θερμοστατικό σύστημα και σύστημα ασφαλείας για υπερθέρμανση .Ο κλίβανος θα
πρέπει επίσης να διαθέτει ενισχυμένο αερισμό και θα πρέπει να πληρούται με τέτοιο
τρόπο, ώστε να επιτυγχάνεται ομοιόμορφη θερμοκρασία για όλο το φορτίο. Η
θερμοκρασία θα πρέπει να μετρείται και κατά προτίμηση να καταγράφεται σε 2
τουλάχιστον θέσεις, στις οποίες οι συνθήκες αποστείρωσης επιτυγχάνονται με τη
μικρότερη πιθανότητα. Η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας αποστείρωσης μπορεί
να επιβεβαιωθεί με τη χρήση κατάλληλων βιολογικών δεικτών.

208. Τι είναι τα έκδοχα και ποια τα βασικά χαρακτηριστικά τους.

Απάντηση

Τα έκδοχα αποτελούν ουσίες , χωρίς φαρμακευτική δράση, οι οποίες προστίθενται

στις διάφορες φαρμακομορφές προκειμένου να βελτιώσουν κάποιο χαρακτηριστικό
τους (οσμή, γεύση, χρώση, όψη, αφή), ή να βοηθήσουν στην καλύτερη απορρόφηση,
 138

κατανομή, διάλυση και δράση της δραστικής ουσίας. Μπορεί να δρουν ως αραιωτικά,
λιπαντικά, απορροφητικά, συνδετικά, χρωστικά μέσα.

209. Να περιγραφεί η πορεία παρασκευής υπόθετων κατά τα βασικά στάδια.

Απάντηση

Στάδια παρασκευής υπόθετων δια τήξεως:

I. Τήξη της βασικής ύλης.
II. Διασπορά στην τηγμένη μάζα των δραστικών ουσιών και σχηματισμός κατά
περίπτωση διαλύματος, αιωρήματος ή γαλακτώματος.
III. Έγχυση της μάζας στους τύπους
IV. Στερεοποίηση των υπόθετων δια ψύξεως.

I. ΤΗΞΗ: Περιγραφή.
Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στη θερμοκρασία της τήξης της βασικής ύλης που έχει
επιλεγεί από την οποία θα γίνουν τα υπόθετα. Ο φορέας τήκεται σε κάψα μεταλλικής
που μπαίνει σε υδατόλουτρο, χωρίς να ανυψώνεται η θερμοκρασία περισσότερο από
όσο είναι αρκετό ώστε η μάζα να είναι σε ρευστή κατάσταση και το πολύ κατά 10° C
υψηλότερα από το σημείο ζέσεως. Η μάζα αναδεύεται συνεχώς, ώστε να μη
δημιουργούνται φυσαλίδες στο μίγμα, για να διευκολύνεται η καλή διάχυση της
θερμότητας λόγω υψηλού ιξώδες.

II. ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ

a. Διαλυόμενες δραστικές ουσίες: υγρές ή ημίρρευστες δεν παρουσιάζουν
προβλήματα διασποράς. Οι στερεές, μετατρέπονται σε λεπτή σκόνη για να
διαλυθούν εύκολα στην ιξώδη τηγμένη μάζα.
b. Αδιάλυτες υγρές ή ημίρρευστες ουσίες: αυτά γαλακτωματοποιούνται στον φορέα
με δραστική μηχανική ενέργεια ώστε να γίνουν πολύ μικρά σταγονίδια για να
κατανεμηθούν ομοιόμορφα στη ρευστή βασική ύλη.
c. Αδιάλυτες στερεές ουσίες: ανάγονται σε πολύ λεπτή σκόνη και σχηματίζουν
αιώρημα με την τηγμένη μάζα. Αρχικά τα στερεά αναδεύονται με μικρή ποσότητα
τηγμένου φορέα, σχηματίζουν ένα πυρήνα, στον οποίο προστίθενται διαδοχικές
ποσότητες φορέα, αραιώνοντας προοδευτικά το αιώρημα ώστε να παραχθεί ένα
αιώρημα ομοιογενές χωρίς συσσωματώματα.
d. Πτητικά συστατικά: όπως τα βάλσαμα, ενσωματώνονται στην πιο χαμηλή
θερμοκρασία, ώστε το μίγμα να είναι σε ρευστή κατάσταση.

III. ΕΓΧΥΣΗ της τηγμένης μάζας στους τύπους.

Όταν οι δραστικές ουσίες δεν είναι διαλυμένες στο φορέα, αλλά υπό μορφή
αιωρήματος ή γαλακτώματος τότε υπό συνεχή ανάδευση ικανής έντασης εγχύονται
στους τύπους, και γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να αφήνεται ένα πλεόνασμα μάζας 2-
3 mm υπεράνω κάθε κοιλότητας. Αυτό γίνεται γιατί μετά από την ψύξη, η μάζα
συστέλλεται και σχηματίζονται κοιλότητες στην επιφάνεια του υπόθετου και έχουν ως
αποτέλεσμα την κακή ομοιομορφία βάρους. Το πλεόνασμα μετά την ψύξη, αφαιρείται
με απόξυση με σπάτουλα.

210. Τι είναι εναιώρημα; Ποια είναι τα κατάλληλα βακτηριοκτόνα που

χρησιμοποιούνται σε οφθαλμικές σταγόνες;

Απάντηση
 139

Φαρμακευτικά αιωρήματα. Είναι αδρομερείς διασπορές αδιάλυτων τεμαχιδίων σε

υγρό μέσο διασποράς. Τα περισσότερα από τα τεμαχίδια αυτά είναι μεγαλύτερα από
100nm και μερικά όταν υπάρχουν κατάλληλες συνθήκες, π.χ., μικρό ιξώδες,
παρουσιάζουν κίνηση Brown.
Τα φαρμακευτικά αιωρήματα χρησιμοποιούνται κυρίως για την από του στόματος
χορήγηση αδιάλυτων φαρμακευτικών ουσιών, για την εφαρμογή στο δέρμα ή στους
βλεννογόνους δερματολογικών ουσιών και για την παρεντερική έγχυση αδιάλυτων
φαρμακευτικών ουσιών.
Στη φαρμακευτική ένα αιώρημα χαρακτηρίζεται ως φυσικώς σταθερό όταν τα
τεμαχίδιά του δεν συσσωματώνονται και κατανέμονται ομοιόμορφα στο μέσο
διασποράς. Επειδή αυτό είναι μια ιδανική κατάσταση που σπάνια πραγματοποιείται,
κρίνεται απαραίτητο τα τεμαχίδια που κατακάθονται να επαναιωρούνται εύκολα με
απλή ανατάραξη.
Οι κυριότερες φυσικές ιδιότητες που πρέπει να πληρούν τα φαρμακευτικά αιωρήματα
είναι:
 τα τεμαχίδιά τους να μην κατακάθονται γρήγορα
 τα τεμαχίδια που κατακάθονται να μην σχηματίζουν στον πυθμένα του δοχείου
συμπαγές και σκληρό στρώμα (πλακούντας)
 το ιξώδες τους να μην είναι πολύ μεγάλο για να μπορούν να ρέουν από το στόμιο
του υποδοχέα ή τη βελόνα της σύριγγας
 Επιπλέον, όταν τα αιωρήματα προορίζονται για εξωτερική εφαρμογή πρέπει να
απλώνουν εύκολα και συγχρόνως να παραμένουν στην επιφάνεια εφαρμογής
τους.
Αυτές κυρίως οι φυσικές ιδιότητες θα πρέπει να συνδυαστούν με τις χημικές και
φαρμακολογικές απαιτήσεις, να βρεθεί ο ευνοϊκότερος συνδυασμός για να
παρασκευασθεί ένα σωστό φαρμακευτικό εναιώρημα
Τα κατάλληλα βακτηριοκτόνα που χρησιμοποιούνται σε οφθαλμικές σταγόνες είναι: το
χλωριούχο βενζαλκόνιο 0,0%, ο νιτρικός ή οξικός φαινυλυδράργυρος σε αναλογία
0,001%, χλωρεξιδίνη ή θειομερθάλη εναλλάξ με φαινυλυ-υδραργυρικά άλατα. Σε
ορισμένες περιπτώσεις γίνεται συνδυασμός κατάλληλου αντιβιοτικού με χλωριούχο
βενζαλκόνιο για την παρεμπόδιση ανάπτυξης ανθεκτικών στελεχών
μικροοργανισμών.

211. Να δοθούν ορισμοί για τα: Εκχυλίσματα - Βάμματα — Ελιξίρια;

Απάντηση

Βάμμα: είναι διάλυμα φυτικής ή ζωικής ουσίας σε οινόπνευμα ή αιθέρα (π.χ.

βάμμα ιωδίου) δίνεται χωρίς θέρμανση ή βρασμό. Συνήθως η αναλογία με την οποία
γίνεται είναι 10 μέρη φυτικής σε ισομερή αλκοόλη και έχει χαρακτησιστική μυρωδιά.
Εκχυλίσματα: είναι προπυλενογλυκολικά και πιο σπάνια υδατικά ή αλκοολικά
διαλύματα και παρουσιάζονται με εκχύλιση της προξηραμένης φυτικής ύλης μέσα σε
ειδικές συσκευές (π.χ. εξικμαστήρας) ή με εμβροχή της, με το εκχυλιστικό μέσο ή με
έγχυση ή με αφέψηση.
Ελιξίρια: είναι διαλύματα κατά κανόνα αλκοολικά ή υδροαλκοολικά, διαυγή, με γλυκιά
γεύση και ευχάριστη οσμή, χορηγούμενα από το στόμα. Συνήθως περιέχουν 20-35%
αιθυλικής αλκοόλης και 30-40% ζάχαρης. Συχνά περιέχουν μικρές ποσότητες ή
μεγάλες πολυαλκοολικής γλυκερίνης, προπυλειογλυκόλης, σορβιτόλης κλπ.
Περιέχουν κατά κύριο λόγο ισχυρά δραστικά συστατικά όπως αντιβιοτικά,
αντιισταμινικά, καταπραϋντικά κλπ.

212. Από ποιους παράγοντες εξαρτάται η αποτελεσματικότητα μιας μεθόδου

αποστείρωσης;
 140

Απάντηση

Η αποστειρωτική ικανότητα μιας μεθόδου αποστείρωσης επί ενός συγκεκριμένου

μικροβιακού πληθυσμού εξαρτάται:
I. Από το είδος του αντιμικροβιακού παράγοντα (π.χ. ξηρή/υγρή θερμότητα),
II. Από την ένταση της αντιμικροβιακής δράσης (π.χ. υγρή θερμότητα 130 οC / υγρή
θερμότητα 121°C).
III. Από το χρόνο δράσης του αντιμικροβιακού παράγοντα (π.χ. 15 min/120 min).
IV. Από το είδος του μικροβίου (ανθεκτικά/ευαίσθητα),
V. Από τον αρχικό αριθμό του μικροβιακού πλήθους δηλαδή από τον αριθμό
κυττάρων ανά μονάδα μάζας, όγκου ή επιφάνειας αλλά και από το απόλυτο
μέγεθος του αρχικού μικροβιακού φορτίου.

213. Τι είναι το ενέσιμο νερό και για ποιο λόγο χρησιμοποιείται;

Απάντηση

Xρησιμοποιείται ως μέσον αραίωσης ή ανασύστασης για την παρασκευή ενέσιμου

διαλύματος ορισμένων φαρμακευτικών ουσιών που διατηρούνται σταθερές μόνο σε
ξηρή κατάσταση.

214. Μέθοδος αποστείρωσης με ατμό. Περιγραφή και εφαρμογές.

Απάντηση

I. Υδρατμοί σε 100°C χωρίς πίεση

Η θέρμανση με υδρατμούς σε 100°C χωρίς πίεση, μπορεί να γίνει σε ατμοκλίβανο ή
αυτόκαυστο στη συνήθη ατμοσφαιρική πίεση. Απαραίτητη προϋπόθεση για να
έχουμε κεκορεσμένους υδρατμούς είναι οι ατμοί που θα παραχθούν από το νερό που
θα βράσει για κάποιο διάλυμα, να διώξουν από τον κλίβανο τον αέρα που υπάρχει.
Τα αντικείμενα, αφού προετοιμαστούν κατάλληλα, τοποθετούνται επάνω από το νερό,
σε ειδικό διάτρητο πλέγμα, για να μπορεί να περνά εύκολα ο ατμός. Για τέλεια
αποστείρωση χρειάζεται θέρμανση 100°C επί 90 λεπτά.
Η υγρή θερμότητα προκαλεί μετουσίωση και πήξη των πρωτεϊνών. Εφαρμόζεται για
την αποστείρωση ιατρικών εργαλείων, μικροβιολογικών θρεπτικών υλικών,
διαλυμάτων και χειρουργικού υλικού.
Δεν εφαρμόζεται για αποστείρωση φαρμάκων και διαλυμάτων που περιέχουν
θερμοευαίσθητες ουσίες.

II. Υδρατμοί με πίεση (αυτόκαυστο)

Το νερό βράζει στους 100°C. Σε μεγαλύτερη πίεση, από την ατμοσφαιρική, βράζει σε
μεγαλύτερη θερμοκρασία και οι ατμοί που παράγονται έχουν μεγαλύτερη
θερμοκρασία. Αυτό επιτυγχάνεται στο όργανο αποστείρωσης που λέγεται
αυτόκαυστο. Είναι κυλινδρικό, κατακόρυφο ή οριζόντιο δοχείο, με ανθεκτικά στην
πίεση και παχιά μεταλλικά τοιχώματα, που κλείνει με κάλυμμα αεροστεγώς.
Επάνω στο κάλυμμα ή στα πλάγια τοιχώματα φέρει: α) μία στρόφιγγα διαφυγής του
αέρα και των υδρατμών, β) μία ασφαλιστική δικλείδα και γ) ένα θερμόμετρο και ένα
μανόμετρο. Το σπουδαιότερο σημείο είναι η αποφυγή παραμονής αέρα μέσα στο
αυτόκαυστο. Κατά τη διάρκεια της αποστείρωσης πρέπει όλος ο αέρας ν'
αντικατασταθεί από ατμό. ώστε η θερμοκρασία να είναι πράγματι ανάλογη με την
πίεση. Για να γίνει αυτό, προσθέτουμε στον πυθμένα του ποσότητα νερού 3-5 λίτρα
και συνήθως απεσταγμένο. Τα αντικείμενα τοποθετούνται σε ειδικά μεταλλικά δοχεία
αποστείρωσης. Κλείνουμε ερμητικά το κάλυμμα και αφήνουμε ανοιχτή τη στρόφιγγα
 141

διαφυγής των υδρατμών και του αέρα. Το νερό, θερμαινόμενο με ηλεκτρικό ρεύμα,
αρχίζει να βράζει, παράγει ατμούς, που διώχνουν τον αέρα και βγαίνουν μαζί από τη
στρόφιγγα, στην αρχή διακεκομμένα. Όταν βγει όλος ο αέρας, τότε οι ατμοί αρχίζουν
να βγαίνουν συνεχώς με χαρακτηριστικό σφύριγμα. Τότε κλείνουμε τη στρόφιγγα, και
η πίεση αρχίζει να ανεβαίνει. Στο σημείο αυτό μπορούμε να ρυθμίσουμε με αυτόματη
λειτουργία την πίεση, τη θερμοκρασία και το χρόνο αποστείρωσης. Όταν τελειώσει η
αποστείρωση διακόπτουμε τη θέρμανση. Αφού πέσει η πίεση και το μανόμετρο
δείχνει μηδέν, απασφαλίζουμε και ανοίγουμε το κάλυμμα προσεκτικά. Τα αντικείμενα
που αποστειρώνουμε δεν πρέπει να έχουν πολύ μεγάλο όγκο, να μην συμπιέζονται
πολύ, για να γίνεται εύκολα η διείσδυση ατμού σε αυτά, και πρέπει να είναι
περιτυλιγμένα με χαρτί περιτυλίγματος ή με πορώδες ύφασμα για να διεισδύει πιο
εύκολα ο ατμός, να τοποθετούνται με το μεγάλο τους άξονα κατακόρυφα, στα
ελαστικά γάντια βάζουμε ταλκ να παραμένουν ανοιχτά.

215. Μέθοδος αποστείρωσης με ξηρά θερμότητα. Περιγραφή και εφαρμογές.

Απάντηση

Συνθήκες αποστείρωσης με ξηρά θερμότητα είναι ικανοποιητικές στις περιοχές των

160°C επί 24h ή 180° (επί 1 h). Σ' αυτές τις θερμοκρασίες αποστειρώνουμε μεταλλικά
και γυάλινα εργαλεία και σκεύη, σκόνες, λίπη - έλαια -κηρούς - πορσελάνες. Δεν
αποστειρώνουμε ευαίσθητα σ' αυτές τις θερμοκρασίες υλικά και διαλύματα (το νερό
π.χ. έχει σημείο ζέσεως 100°), ρούχα, αντικείμενα αό ελαστική και πλαστική ύλη.
Η ξηρή θερμότητα εφαρμόζεται:
i. με τους κλιβάνους (ξηροκλίβανοι),
ii. με γυμνή φλόγα.

i. Ο ξηροκλίβανος είναι μεταλλικό κιβώτιο κυρίως από ανοξείδωτο γυαλιστερό

ατσάλι, που αντανακλά τη θερμότητα. Τα τοιχώματα του είναι κακοί αγωγοί
θερμότητας, ώστε να μη γίνεται μετάδοση της θερμότητας από τον
εσωτερικό χώρο στον εξωτερικό θερμαίνεται με ηλεκτρικό ρεύμα και φέρει
αυτόματο θερμοστάτη και χρονοδιακόπτη. Στους νέους τύπους υπάρχει
ανεμιστήρας ώστε να είναι ομοιογενής σε όλα τα μέρη. Όταν ετοιμάσουμε τα
αντικείμενα που πρόκειται ν' αποστειρώσουμε, τοποθετούμε το θερμοστάτη στην
επιθυμητή θερμοκρασία και τον χρονοδιακόπτη στον επιθυμητό χρόνο και τον
συνδέουμε με το ηλεκτρικό ρεύμα. Για να έχουμε σωστή αποστείρωση πρέπει:
A. όλα τα γυάλινα σκεύη να είναι στεγνά ειδάλλως μπορεί να σπάσουν,
B. ο ξηροκλίβανος δεν πρέπει να περιέχει πολλά αντικείμενα για αποστείρωση,
γιατί διπλασιάζεται ο χρόνος αποστείρωσης τους
C. τα γυάλινα αντικείμενα τα πωματίζουμε με βαμβάκι ή τα περιτυλίγουμε με
χαρτί
D. το βαμβάκι και το χαρτί δεν πρέπει να αγγίζουν τον πυθμένα ή τα πλάγια
τοιχώματα του κλιβάνου, γιατί απανθρακώνεται και παράγεται πισσώδης
ουσία, που μαυρίζει τ' αντικείμενα και τα καθιστά ακατάλληλα για χρήση,
E. πρέπει να αποφεύγονται τα ογκώδη και πεπιεσμένα δέματα,
F. πρέπει να υπάρχει κάποια απόσταση μεταξύ των αντικειμένων, για να
διευκολύνεται η κυκλοφορία θερμού αέρα,
G. μετά το τέλος της αποστείρωσης, η θερμοκρασία πρέπει να κατέβει σιγά-σιγά
προτού ανοιχθεί ο κλίβανος, για να μη σπάσουν τα γυάλινα σκεύη από την
απότομη πτώση θερμοκρασίας.
ii. Με γυμνή φλόγα: Το αντικείμενο που πρόκειται να αποστειρωθεί, τοποθετείται
επάνω από τη γυμνή φλόγα, συνήθως φωταερίου. Αν η περίκαυση γίνει επιμελώς
μέχρι πυρακτώσεως, τότε είναι δυνατό το αντικείμενο να απαλλαγεί από τα
μικρόβια που βρίσκονται επάνω του. Η μέθοδος χρησιμοποιείται για αντικείμενα
που δεν καταστρέφει η γυμνή φλόγα. Τα αντικείμενα πρέπει προτού
 142

χρησιμοποιηθούν να τα αφήνουμε να κρυώσουν. Δεν αποστειρώνονται

χειρουργικά εργαλεία ούτε αντικείμενα που έχουμε περιβρέξει με οινόπνευμα.

216. Μέθοδος αποστείρωσης με ιοντίζουσα ακτινοβολία: Περιγραφή και

εφαρμογές.

Απάντηση

Η κυριότερη πηγή ακτινοβολίας γ που χρησιμοποιείται στην αποστείρωση είναι από

ραδιενεργά ισότοπα κοβαλτίου.
Η ακτινοβολία β που χρησιμοποιείται στην αποστείρωση παράγεται με επιτάχυνση
ηλεκτρονίων σε πολύ υψηλές ταχύτητες σε ειδικές συσκευές που ονομάζονται
επιταχυντές ηλεκτρονίων.
Η μέθοδος αποστείρωσης με ιοντίζουσες ακτινοβολίες εφαρμόζεται κυρίως για την
αποστείρωση πολλών θερμοευαίσθητων πλαστικών ιατρικών αντικειμένων και
εξοπλισμού, όπως είναι σύριγγες, καθετήρες, γάντια, ράμματα, αυτοκόλλητοι
επίδεσμοι, τρυβλία petri, χειρουργικά εξαρτήματα.
Επίσης βιταμίνες, ορμόνες και αντιβιοτικά αποστειρώνονται με ακτινοβολία.
Μηχανισμός δράσης:
 Άμεσες ενέργειες: βλάβη στο DNA
 Έμμεσες ενέργειες: ιονισμός νερού και δημιουργία ελεύθερων ριζών και
υπεροξειδίων

217. Μέθοδος αποστείρωσης με αιθυλενοξείδιο. Περιγραφή και εφαρμογές.

Απάντηση

Οξείδιο του αιθυλενίου (αιθυλενοξείδιο).

Έχει μεγάλη διεισδυτικότητα και καταστρέφει μικρόβια, μύκητες και ιούς. Επειδή όταν
αναμιγνύεται με τον αέρα είναι εκρηκτικό, αναμιγνύεται με CO2 και χρησιμοποιείται σε
ποσότητα 0,5g ανά κυβικό μέτρο χώρου επί 6-12 ώρες. Χρησιμοποιείται σε
κλιβάνους όπου έχει αφαιρεθεί ο αέρας και έχουν προστεθεί υδρατμοί είτε σε ειδικούς
θαλάμους σε μίγμα με 90% C02, οπότε καθίσταται ακίνδυνο. Η δράση του εξαρτάται
από την υγρασία και δρα καλύτερα σε υγρασία 10-40%. Χρησιμοποιείται κυρίως στις
ΗΠΑ μέσα στους ειδικούς θερμαινόμενους κλιβάνους ή με θερμαινόμενους για
αποστείρωση κουβερτών, τροφίμων, στρωμάτων, βιβλίων, ελαστικών, πλαστικών,
καθετήρων, φαρμακευτικών ειδών κλπ.

218. Ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι επιλογής της παρεντερικής οδού

χορήγησης των φαρμάκων;

Απάντηση

Παρεντερική χορήγηση φαρμάκων μπορεί να γίνει με:

 Ενδομυϊκή ένεση (IM, Intramuscularly Injection)
 Ενδοδερμική ένεση (ID, Intradermal Injection)
 Υποδόρια ένεση (SC, Subcutaneous Injection)
 Ενδοφλέβια ένεση (IV, Intravenous Injection)
Κυριότεροι λόγοι επιλογής είναι:
 Ταχύτερη δράση φαρμάκου
 Εξασφάλιση του θεραπευτικού αποτελέσματος για φάρμακα που δεν
απορροφούνται ή αποσυντίθενται στο γαστρεντερικό
 143

 Όταν απαιτείται απευθείας έλεγχος συγκεκριμένων φαρμακοκινητικών

παραμέτρων, αντιμετώπιση επειγόντων περιστατικών κ.λ.π.
 Χορήγηση φαρμάκων σε περιπτώσεις που άλλοι οδοί δεν είναι διαθέσιμες (π.χ
από του στόματος σε ασθενείς σε κώμα)
 Αντενδείκνυται η χορήγηση pero’s

219. Ποια είναι τα βασικά στάδια παραγωγής των ενέσιμων

προϊόντων αποστειρούμενων στον τελικό περιέκτη;

Απάντηση

A. Παρασκευή του διαλύματος: Τα απαραίτητα δραστικά συστατικά, οι βοηθητικές

και άλλες ουσίες αφού ζυγιστούν ή μετρηθούν, διαλύονται με τη σειρά που
καθορίζουν ειδικές για κάθε σκεύασμα οδηγίες στον κατάλληλο διαλύτη. Η
διάλυση γίνεται μέσα σε μεγάλα δοχεία από γυαλί ή ανοξείδωτο χάλυβα, τα οποία
προηγουμένως έχουν πλυθεί και αποστειρωθεί. Μετά, αμέσως, ακολουθεί η
διήθηση.
B. Διήθηση: Αυτή επιφέρει διαύγαση του προϊόντος και απομάκρυνση
αιωρούμενων σωματιδίων. Με τη χρήση ηθμών με πόρους κάτω των 0,2%
(μικροβιοκρατείς ηθμοί) επιτυγχάνεται εκτός από τη διαύγαση και αποστείρωση
του διαλύματος. Η συλλογή του διηθήματος γίνεται μέσα σε καθαρά
αποστειρωμένα δοχεία.
C. Πλήρωση και κλείσιμο των περιεκτών: Κατά τη διαδικασία αυτή που εκτελείται
μέσα σε καθαρό άσηπτο χώρο ορισμένη ποσότητα από διάλυμα μεταφέρεται με
τη βοήθεια κατάλληλων μηχανημάτων στους τελικούς περιέκτες (φύσιγγες ή
φιαλίδια) που είναι καθαροί, αποστειρωμένοι και αμέσως μετά διοχετεύονται στον
περιέκτη αδρανές αέριο και ο περιέκτης σφραγίζεται. Το κλείσιμο των συριγγών
γίνεται με σύνταξη του άνω άκρου τους και αυτόματη απομάκρυνση με
περιστρεφόμενη λαβίδα του άχρηστου τμήματος της φύσιγγας. Τα φιαλίδια
πωματίζονται (σε αυτόματα μηχανήματα ή με χέρι) με ελαστικά πώματα που
συγκρατούνται στη θέση τους από ειδικά επικαλύμματα αλουμινίου και
σφραγίζονται.
D. Αποστείρωση: γίνεται στον τελικό περιέκτη με θερμική μέθοδο, συνήθως με
κορεσμένο ατμό υπό πίεση. Εάν το προϊόν είναι θερμοευαίσθητο τότε
αποστειρώνεται με μικροβκ&ρατή διήθηση. Για τα ενέσιμα εναιωρήματα,
γαλακτώματα, κολλοειδή και ελαιώδη προϊόντα επειδή είναι θερμοευαίσθητα
απαιτείται η αποστείρωση των συστατικών τους πριν από την ανάμιξη και μετά η
παρασκευή προϊόντος με άσηπτες συνθήκες.
E. Έλεγχοι.
F. Συσκευασία και αναγραφή: Η συσκευασία πρέπει να παρέχει προστασία στο
προϊόν κατά την μετακίνηση και την αποθήκευση του. Η επιγραφή πάνω στον
περιέκτη πρέπει να δίνει τις εξής πληροφορίες:
i. όνομα σκευάσματος,
ii. περιεκτικότητα σε δραστικό συστατικό,
iii. όνομα του κατασκευαστού,
iv. αριθμός παρτίδας.
Στο κουτί της συσκευασίας πρέπει να αναγράφονται όλες οι πρόσθετες ουσίες με τις
αναλογίες τους και τέλος η ημερομηνία λήξεως του σκευάσματος.
 144

220. Ποιοι είναι οι βασικότεροι έλεγχοι που διεξάγονται στα ενέσιμα προϊόντα;
Αναπτύξτε έναν διεξοδικά.
Απάντηση

Έλεγχοι ενέσιμων προϊόντων

I. Έλεγχος στειρότητας.
II. Έλεγχος πυρετογόνων.
III. Έλεγχος διαύγειας.
IV. Έλεγχος για ελαττωματικές φύσιγγες.
V. Χημικός έλεγχος.

Εκτός των ανωτέρω ελέγχων για ορισμένα βιολογικά προϊόντα απαιτείται πρόσθετο
έλεγχος ασφαλείας σε πειραματόζωα ώστε να επιβεβαιωθεί η μητοξικότητα τους.

Ανάπτυξη μεθόδου ελέγχου για ελαττωματικές φύσιγγες

Γίνεται με καταβύθιση των φυσίγγων σε υδατικό διάλυμα χρωστικής (π.χ. κυανού του
μεθυλενίου 1%) και ελάττωση της πίεσης., Φύσιγγες που δεν έχουν κλείσει
αεροστεγώς εντοπίζονται απο το χρωματισμό του περιεχομένου τους και
απορρίπτονται.

221. Δώστε ορισμούς: Απολύμανση - Αποστείρωση - Ασηψία.

Απάντηση

Απολύμανση: ονομάζουμε την καταστροφή των βλαστικών μορφών των μικροβίων

(οι σπόροι είναι δυνατό να επιβιώνουν). Η απολύμανση επιτυγχάνεται με τα
απολυμαντικά δηλαδή, χημικές ουσίες λίγο-πολύ τοξικές, οι οποίες χρησιμοποιούνται
για την καταστροφή των φυτικών μορφών των μικροοργανισμών, που βρίσκονται
πάνω σε επιφάνειες (πατώματα, αντικείμενα, πάγκοι).
Αποστείρωση: ονομάζουμε τη διαδικασία όπου επιτυγχάνουμε την καθολική
καταστροφή όλων των μικροοργανισμών και των σπόρων τους από κάποιο υλικό
(θρεπτικό υλικό, εργαλείο, σκεύος, φάρμακο κλπ.). Το υλικό, αυτό, σ' αυτή την
περίπτωση χαρακτηρίζεται στείρο ή αποστειρωμένο ή ελεύθερο μικροβίων.
Ασηψία (Αντισηψία): ονομάζουμε τη δραστική μείωση του αριθμού των μικροβίων
σε μια περιοχή, καθώς και τη μερική και παροδική αναστολή του πολλαπλασιασμού
των. Τα αντισηπτικά είναι μη τοξικές ή ασθενώς τοξικές ουσίες (π.χ. απολυμαντικά σε
μεγάλη αραίωση, αντιμικροβιακά διαλύματα μη βλαπτικά για τους ιστούς κλπ.). Με τη
χρήση των αντισηπτικών κατά την τέλεση των ιατρικών πράξεων και της ατομικής
υγιεινής αποφεύγονται λοιμώξεις.

222. Ποιες μακροσκοπικές μεθόδους γνωρίζετε για τον προσδιορισμό του

τύπου του γαλακτώματος;

Απάντηση

I. Αν ρίξουμε μια σταγόνα γαλάκτωμα στο νερό και διαλυθεί, τότε έχουμε
γαλάκτωμα o/w, εάν δεν διαλυθεί, τότε έχουμε γαλάκτωμα w/o.
II. Αν το γαλάκτωμα απομακρυνθεί εύκολα από το δέρμα με νερό, τότε έχουμε
γαλάκτωμα o/w.
III. Αν το γαλάκτωμα αραιώνεται εύκολα με νερό, τότε έχουμε γαλάκτωμα o/w.
IV. Χρωματίζοντας με την ερυθρή χρωστική Σουδάν III: η χρωστική αυτή διαλύεται
μόνο στη λυπαρή φάση.
 145

V. Μετρώντας τη μεταβολή της αγωγιμότητας του γαλακτώματος με την προσθήκη

μικρής ποσότητας NaCl: εάν έχουμε αύξηση της αγωγιμότητας, τότε έχουμε
γαλάκτωμα o/w.

223. Ποια είναι η σύσταση του βάμματος ιωδίου;

Απάντηση

 Ιώδιο 1,0-2,0 gr
 Ιωδιούχο κάλιο 1,25-2,50gr
 Υδωρ κεκκαθαρισμένο 25ml
 Αιθανόλη 96ο qs 100ml

224. Τι σημαίνουν οι όροι και οι συντμήσεις Emulsio, Extraction, Solution, dil.,

Conc.;

Απάντηση

Emulsion : γαλάκτωμα.
Extraction : εκχύλισμα.
Solution : διάλυμα.
dil. : απόσταγμα.
Conc. : πυκνότητα.

225. Ποιος ο βασικός εξοπλισμός ενός φαρμακοτεχνικού εργαστηρίου;

Απάντηση

ζυγός
ιγδίο ανάμειξης κόνεων (πορσελάνινο), τραχειά εσωτερική επιφάνεια
ιγδίο παρασκευής γαλακτωμάτων, αλοιφών, τήξεως υλικών (πλαστικό, λεία εσωτερική
επιφάνεια)
κάψες τήξεως βασικής ύλης υποθέτων
τύποι υποθέτων
πλάκα αλοιφών
σπαθίδες (σπάτουλες)
σκεύος ανάμιξης κόνεων
συσκευή κοσκινίσεως επιπαστικών κόνεων
σκληρά χαρτιά
υδατόλουτρο
ποτήρια ζέσεως
υάλινοι ράβδοι
λύχνος Bunsen
σταγονόμετρα
διηθητικό χαρτί
 146

χωνί διήθησης
ογκομετρικοί κύλινδροι
κωνικές φιάλες

226. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα υπόθετων ως μορφή χορήγησης

φαρμάκων. Να κατατάξετε τα είδη υπόθετων ανάλογα α) με την οδό χορήγησης
του, β) την δράση τους

Απάντηση

Τα υπόθετα είναι φαρμακοτεχνικά σκευάσματα εφάπαξ δόσης, στερεής ή μαλακής

σύστασης που αποτελούνται από μία ή περισσότερες δραστικές ουσίες
αναμειγμένες με αδρανή υλικά, τα οποία τήκονται στην θερμοκρασία του σώματος.
Αποτελούν στερεές μορφές χορήγησης φαρμάκου από το απευθυσμένο, τον
κόλπο, σπανιότερα την ουρήθρα και ακόμα πιο σπάνια ρινικά ή ωτικά. Η
φαρμακοτεχνική αυτή μορφή μετά την εισαγωγή της στην κοιλότητα του σώματος,
τήκεται ή διαλύεται στις εκκρίσεις της κοιλότητας, ενώ συγχρόνως απελευθερώνεται
το δραστικό συστατικό.
Αυτός ο τρόπος χορήγησης φαρμάκου είναι σημαντικός σε περιπτώσεις
παθολογικών καταστάσεων που δεν είναι δυνατή η κατάποση φαρμάκων, ο ασθενής
δεν είναι συνεργάσιμος (αναίσθητος κλπ), όταν ο ασθενής κάνει εμετούς, όταν το
φάρμακο έχει άσχημη οσμή και γεύση και σε περιπτώσεις όπου το φάρμακο είτε
επηρεάζεται από τα γαστρικά υγρά, είτε μεταβάλλεται η δραστικότητά του κατά την
πρώτη διέλευση του φαρμάκου από το ήπαρ μετά την απορρόφησή του.
Η γρήγορη, έντονη και άμεση απορρόφηση πολλών δραστικών ουσιών από το
απευθυσμένο, καθιστούν τα υπόθετα μια πολύ σημαντική εναλλακτική οδό
χορήγησης φαρμάκου σε σχέση με την παρεντερική χορήγηση.
Ως προς τη δράση τους τα φάρμακα που χορηγούνται με μορφή υποθέτων
προορίζονται είτε για τοπική δράση όπως αντιβιοτικά, στυπτικά, αντισηπτικά, τοπικά
αναισθητικά κλπ., είτε για γενική δράση αφού απορροφηθούν και περάσουν στην
κυκλοφορία του αίματος, όπως αναλγητικά, ηρεμιστικά, αγγειοσυσταλτικά κλπ.
Δυστυχώς η απορρόφηση από την οδό αυτή δεν είναι τόσο σταθερή και σχετικά
συχνά δημιουργούνται προβλήματα τοπικού ερεθισμού. Σε πρωκτικές ραγάδες και σε
ελκώδης πρωκτίτιδας, η χρήση υποθέτων ή η διενέργεια υποκλυσμού μπορεί να
προκαλέσει άλγος και περιπρωκτική αιμορραγία.

227. Τι είναι τα γαληνικά εκχυλίσματα;

Απάντηση

Αποτελούν ένα από τα πιο παλιά θεραπευτικά σκευάσματα που προκύπτουν από την
παραλαβή των δραστικών συστατικών μιας δρόγης με τη βοήθεια ενός διαλύτη (νερό,
αλκοόλη, κρασί, γλυκερίνη, έλαιο, κλπ.).

228. Ποια εργασία χαρακτηρίζεται ως «λειοτρίβηση» στη Φαρμακευτική

Τεχνολογία; Ποιες κατηγορίες μηχανημάτων λειοτρίβησης χρησιμοποιούνται;

Απάντηση
 147

Λειοτρίβηση καλείται το φαινόμενο της άλεσης των κόνεων. Δηλαδή το φαινόμενο

κατά το οποίο τα τεμαχίδια της αρχικής κόνεις με την επίδραση συγκεκριμένων
δυνάμεων θραύσεως, μετατρέπονται σε τεμαχίδια μικρότερου κι επιθυμητού
μεγέθους.
Οι μηχανές ελάττωσης μεγέθους, γνωστές σαν μύλοι διακρίνονται ανάλογα με τον
κύριο μηχανισμό ελάττωσης μεγέθους και τον τρόπο λειτουργίας τους σε:
A. Κοπής
B. Συμπίεσης
C. Kρουστικού τύπου κ.α.
Όλοι οι μύλοι αποτελούνται από τρία βασικά μέρη:
i. τη χοάνη τροφοδοσίας
ii. το θάλαμο άλεσης κι
iii. ένα δοχείο συλλογής του αλεσμένου προϊόντος. Το τελευταίο είναι ένας δίσκος σε
περιπτώσεις μύλων που χρησιμοποιούνται για άλεση μικρών ποσοτήτων ή ένας
σάκος στις περιπτώσεις μύλων συνεχούς λειτουργίας.
Οι μύλοι κοπής και κρουστικού τύπου φέρουν στην περιφέρεια του θαλάμου άλεσης
διάτρητο δίσκο με οπές συγκεκριμένου σχήματος, συνήθως κυκλικού ή τριγωνικού ή
πλέγμα κοσκίνου για έλεγχο του βαθμού άλεσης και του μεγέθους των εξερχόμενων
τεμαχιδίων.
A. μύλος κοπής. Αποτελείται από το θάλαμο άλεσης μέσα στον οποίο βρίσκονται μια
σειρά κινητών λεπίδων, προσαρμοσμένων σε περιστρεφόμενο οριζόντιο ή
κατακόρυφο άξονα. Στην περιφέρεια του θαλάμου άλεσης υπάρχει μια άλλη σειρά
ακίνητων λεπίδων. Κατά την περιστροφή του άξονα υπάρχουν διάκενα μεταξύ
ακίνητων και κινητών λεπίδων πάχους 1-2 mm, όταν οι επιφάνειές τους φθάσουν
στην πλησιέστερη απόσταση. Όταν τα τεμαχίδια ενός υλικού βρεθούν στα
διάκενα μεταξύ των λεπίδων, θραύονται λόγω των διατμητικών δυνάμεων που
ασκούνται από τις ταχύτατα περιστρεφόμενες λεπίδες και επέρχεται ελάττωση
μεγέθους. Ο μύλος αυτός χρησιμοποιείται κυρίως για την άλεση υλικών ινώδους
σύστασης, όπως ρίζες, φύλλα και φλοιοί φυτικών δρογών, πριν από τις
διαδικασίες ξήρανσης κι εκχύλισης των δραστικών συστατικών από αυτά.
B. μύλος συμπίεσης. Κλασσικό παράδειγμα μύλου αυτού του τύπου αποτελεί το
ιγδίο (γουδί), το οποίο αποτελεί τη βασική συσκευή κατάτμησης μικρών
ποσοτήτων φαρμάκων, έως μερικά γραμμάρια, στο φαρμακείο. Άλλο παράδειγμα
μύλου συμπίεσης αποτελεί ο κυλινδρόμυλος. Αυτός αποτελείται από δύο
κυλίνδρους λείους ή με αυλακώσεις, από τους οποίους ο ένας περιστρέφεται με
μηχανική κίνηση και ο άλλος περιστρέφεται με αντίστροφη φορά λόγω της τριβής
του με το υλικό. Όταν τεμαχίδια του υλικού βρεθούν μεταξύ των κυλίνδρων
θραύονται συμπιεζόμενα κι επέρχεται ελάττωση μεγέθους.
C. μύλος κρουστικού τύπου. Στην κατηγορία αυτή ανήκει ο σφυρόμυλος. Αποτελείται
από ένα θάλαμο από ανοξείδωτο χάλυβα. Στο εσωτερικό του θαλάμου υπάρχουν
τέσσερις ή περισσότερες σφύρες προσδεμένες με αρμούς σε ένα
περιστρεφόμενο οριζόντιο ή κατακόρυφο κεντρικό άξονα, που περιστρέφεται με
ταχύτητα 5000-10000στροφές/λεπτό. Η κεφαλή κρούσης της σφύρας μοιάζει με
αυτή ενός μικρού σφυριού. Ανάλογα με τον τύπο του μύλου, οι σφύρες είτε
απλώς περιστρέφονται μαζί με τον άξονα, είτε αιωρούνται ταυτόχρονα στο
επίπεδο περιστροφής τους. Η ελάττωση μεγέθους του υλικού είναι αποτέλεσμα
συγκρούσεων των τεμαχιδίων με τις ταχύτατα κινούμενες σφύρες. Σε τόσο
υψηλές ταχύτητες τα συγκρουόμενα τεμαχίδια συμπεριφέρονται σαν εύθραυστα.
Στην περιφέρεια του θαλάμου άλεσης προσαρμόζεται ένας διάτρητος μεταλλικός
δίσκος κυλινδρικού σχήματος (δίκην κοσκίνου) ή ένα κυλινδρικό κόσκινο, που
επιτρέπει ή όχι την έξοδο των τεμαχιδίων ανάλογα με το βαθμό άλεσης που έχουν
υποστεί. Στην περίπτωση που οι σφύρες περιστρέφονται σε οριζόντιο επίπεδο ο
διάτρητος κυλινδρικός δίσκος ή το κυλινδρικό κόσκινο καλύπτει εξ’ ολοκλήρου τον
θάλαμο κατάτμησης ενώ για περιστροφή σε κατακόρυφο επίπεδο αποτελεί μόνο
τη βάση του θαλάμου άλεσης. Τα τεμαχίδια παραμένουν στο θάλαμο άλεσης
 148

παρασυρόμενα από το ρεύμα αέρος που δημιουργεί η περιστροφή των σφυρών,

μέχρις ότου το μέγεθός τους ελαττωθεί σε τέτοιο βαθμό, που να μπορούν να
εξέλθουν από τις οπές του διάτρητου δίσκου. Η έξοδος γίνεται υπό γωνία γι’ αυτό
και το μέγεθος του προϊόντος άλεσης είναι αρκετά μικρότερο από το μέγεθος των
οπών του δίσκου. Εκτός από το μέγεθος, το σχήμα των οπών και το πάχος του
μεταλλικού δίσκου επίσης επηρεάζουν το μέγεθος των εξερχόμενων τεμαχιδίων
και επομένως του προϊόντος της άλεσης. Το μεγάλο πλεονέκτημα αυτού του
μύλου είναι ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πληθώρα υλικών διαφορετικής
σκληρότητας, εκτός από πολύ σκληρά υλικά που λόγω πιθανής φθοράς του
τοιχώματος του θαλάμου άλεσης και επιμόλυνσης του προϊόντος δεν συνιστάται.
Επίσης με τη χρήση κατάλληλου κοσκίνου ή διάτρητου δίσκου μπορούν να
ληφθούν προϊόντα με σημαντικά διαφορετικές διαμέτρους και στενή κατανομή
μεγεθών. Επίσης η εγκατάσταση, η συναρμολόγηση και ο καθαρισμός είναι
εύκολος. Στα μειονεκτήματα του μύλου μπορούν να αναφερθούν η πιθανότητα
μόλυνσης του χώρου λόγω διαφυγής λεπτότατων τεμαχιδίων και η
υπερθέρμανση του υλικού λόγω της μεγάλης ταχύτητας περιστροφής.

229. Περιγράψτε την τεχνική ξήρανσης σε ξηραντήρια του τύπου

του ρευστοποιηθέντος στρώματος της κόνεως ή ξηραντήρια ανιόντος
ρεύματος.

Απάντηση

Στους ξηραντήρες ρευστοστερεάς κλίνης τα σωματίδια ρευστοποιούνται από το αέριο

ξήρανσης. Η υγρή τροφοδοσία εισάγεται από την κορυφή της κλίνης, ενώ το ξηρό
προϊόν εξέρχεται από την πλευρά κοντά στον πυθμένα. Από τον πυθμένα και προς
τα επάνω κινείται και το αέριο ξήρανσης. Ο μέσος χρόνος παραμονής ενός
σωματιδίου στον ξηραντήρα είναι τυπικά 30-120s όταν εξατμίζεται μόνο το
επιφανειακό υγρό και μέχρι 15-30min αν υπάρχει και εσωτερική διάχυση.

230. Τι είναι η υγρή και η ξηρή κοκκοποίηση; Ποια τα πλεονεκτήματα και

μειονεκτήματα τους;

Απάντηση

Υγρή κοκκοποίηση είναι να αναμίξουμε τα κονιοποιημένα υλικά με νερό ή συνδετικό

διάλυμα ή με άλλο υγρό και να πιέσουμε τη διυγραμένη μάζα, ώστε να περάσει
διαμέσου των οπών ενός κοσκίνου ή ενός διάτρητου δίσκου, για να συνενωθεί σε
κόκκους.
Κατά την ξηρή κοκκοποίηση δεν παραλείπεται μόνον η χρησιμοποίηση
κοκκοποιητικού υγρού, αλλά και η μετέπειτα ξήρανση των κόκκων. Κατά συνέπεια οι
μέθοδοι ξηρής κοκκοποίησης είναι οι καταλληλότερες, όταν τα δραστικά
φαρμακευτικά υλικά είναι ευαίσθητα στη θέρμανση και στην παρουσία ύδατος ή
άλλων υγρών τα οποία είναι απαραίτητα για την παρασκευή κόκκων με τις μεθόδους
υγρής κοκκοποίησης. Στις ξηρές κοκκοποιήσεις τα στεγνά λεπτοκονιοποιημένα υλικά
συμπιέζονται και λαμβάνονται συσσωματώματα που στη συνέχεια σπάζουν σε
κόκκους του μεγέθους που επιθυμούμε.
Σοβαρό πρόβλημα της κοκκοποίησης με τη μέθοδο της απλής υγρής ανάμειξης είναι
η διακύμανση της ποιότητας των τελικών κόκκων. Είναι φανερό πως η κατάσταση της
διυγραμένης μάζας καθώς και ο βαθμός ανάμειξης των υλικών, παίζουν σπουδαίο
ρόλο τόσο για την συμπεριφορά των τελικών ξηρών κόκκων κατά τη συμπίεσή τους,
όσο και στον καταθρυμματισμό και την απελευθέρωση των δραστικών ουσιών από
τα τελικά δισκία.
 149

231. Ποια τα βασικά στάδια δισκιοποίησης?

Απάντηση

Το προς δισκιοποίηση υλικό μπορεί να επεξεργασθεί είτε με τη μέθοδο της ξηρής

κοκκοποίησης, είτε με τη μέθοδο της υγρής κοκκοποίησης. Ανάλογα με τη μέθοδο
που θα ακολουθηθεί διακρίνονται τα ακόλουθα στάδια:

Ξηρή κοκκοποίηση
Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν είναι δυνατή η χρήση υγρών, είτε διότι τα
συστατικά είναι πτητικά ή/και θερμοευαίσθητα στη θερμοκρασία ξηράνσεως των
κοκκίων, είτε γιατί δεν έχουν ικανοποιητικές ρεολογικές ιδιότητες, το υλικό
προσυμπιέζεται απευθείας ώστε να παραληφθούν τα χονδροειδή «δισκία»-slags.
Αυτά ακολούθως λειοτριβούνται σε κατάλληλους μύλους και ανάγονται σε κοκκία όσο
το δυνατό πιο ομοιόμορφα και επιθυμητών διαστάσεων. Κατόπιν το υλικό διέρχεται
από κόσκινα ορισμένου μεγέθους βροχίδων και μεταφέρεται στη δισκιοποιητική
μηχανή για την παραλαβή των δισκίων.

Υγρή κοκκοποίηση
Το κοκκοποιητικό υλικό παρασκευάζεται όπως λέει και ο όρος με τη βοήθεια ενός
συνδετικού, είτε διαλύτη είτε διαλύματος. Η διαδικασία κοκκοποίησης περιλαμβάνει
τέσσερις φάσεις.
i. Διύγρανση της κονιώδους μάζας.
Στο μίγμα των κόνεων προστίθεται ομοιόμορφα και κατά τακτά χρονικά
διαστήματα το συνδετικό ανακατεύοντας συνεχώς τη μάζα. Η προσθήκη
συνεχίζεται μέχρις ότου η μάζα να διυγρανθεί ομοιογενώς, ή άλλως να
σχηματισθεί μία φυραματώδης μάζα.
Είναι πολύ δύσκολο να προσδιορισθεί εκ των προτέρων η ποσότητα που πρέπει
να προστεθεί. Η κατάλληλη ποσότητα καθορίζεται μετά από συνεχείς
πειραματισμούς.
ii. Κοκκοποίηση της διυγρανθείσας μάζας.
Η μετατροπή της μάζας σε κοκκία ορισμένου μεγέθους πραγματοποιείται
εκπιέζοντας τη μάζα δια των βροχίδων κόσκινου ή μιας πλάκας πολλαπλών
οπών. Παραλαμβάνονται κοκκία διαμέτρου ίσης με εκείνης των βροχίδων από τις
οποίες εκπιέσθηκαν και μήκος ανάλογου του βαθμού διυγράνσεως της μάζας. η
εκλογή του μεγέθους των κοκκίων εξαρτάται από τη διάμετρο των δισκίων που θα
παρασκευασθούν. Κοκκία πολύ μεγάλα δεν πληρώνουν σωστά τη μήτρα, ενώ
αντίθετα πολύ λεπτά ρέουν πιο δύσκολα.
iii. Ξήρανση του κοκκοποιητικού υλικού
Το υλικό απλώνεται σε στρώμα πάχους όχι μεγαλύτερο του ενός εκατοστού σε
τελάρα, για να αποφεύγεται η μεγάλη διάρκεια ξήρανσης. Τα τελάρα εισάγονται σε
ξηραντήρες, συνήθως του τύπου ρεύματος αέρα και για χρόνο ευθέως ανάλογο
προς το μέγεθος των κοκκίων και του πάχους του στρώματος.
Η θερμοκρασία ξηράνσεως εξαρτάται από τη φύση και από την ευκολία
αλλοίωσης των περιεχομένων ουσιών. Η θέρμανση δεν πρέπει να είναι ταχεία και
απότομη διότι ξηραίνεται μόνο το επάνω μέρος του στρώματος του υλικού
εμποδίζοντας την ξήρανση των βαθύτερων στρωμάτων. Το υλικό κατά
διαστήματα ανακινείται προσεκτικά.
Η πλήρης απομάκρυνση του νερού, εκτός του ότι είναι δύσκολο να επιτευχθεί,
μπορεί να οδηγήσει και στο σχηματισμό ελαττωματικών δισκίων. Υπάρχει ένα
βέλτιστο σημείο περιεχόμενης υγρασίας στο οποίο διακόπτεται η ξήρανση.
Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται η μέθοδος ξήρανσης σε ρεύμα θερμού αέρα.
Το υλικό τίθεται σε ένα μεταλλικό πλέγμα, ο θερμός αέρας εισέρχεται από κάτω,
απορροφούμενος από ψηλά - στο πάνω μέρος της συσκευής - διέρχεται από το
κοκκοποιητικό υλικό παρασύροντας και τους ατμούς του συνδετικού υγρού. Σε
 150

σχέση με την κλασσική ξήρανση αυτή η μέθοδος έχει τα πλεονεκτήματα :

μικρότερο χρόνο ξήρανσης, μικρότερη κατανάλωση ενέργειας, μικρότερο όγκο
συσκευής και μικρότερο αριθμό εργατικών χεριών.
iv. Προετοιμασία του υλικού για τη δισκιοποίηση
Για να παραχθούν δισκία ορισμένων χαρακτηριστικών το υλικό πρέπει να πληροί
ορισμένες προϋποθέσεις όσον αφορά στις διαστάσεις, το σχήμα, την επιφάνεια
των κοκκίων, την ευθρυπτότητά τους και το συμπεριλαμβανόμενο ποσοστό
κόνης.
Δύσκολα το παραλαμβανόμενο υλικό μετά την ξήρανση μπορεί να
χρησιμοποιηθεί ως έχει. Συνήθως αποτελείται από κοκκία, συσσωρεύματα
κοκκίων - άμορφες μάζες και κόνη. Έτσι το υλικό επεξεργάζεται ώστε να
αποτελείται από κοκκία ορισμένου μεγέθους και να διαχωριστεί από την κόνη.
Στο τελευταίο στάδιο προετοιμασίας προστίθεται το λιπαντικό. Αυτό
πραγματοποιείται είτε διασπείροντας στο υλικό το λιπαντικό που βρίσκεται σε
πολύ λεπτή κόνη, είτε ψεκάζοντάς το, αφού το λιπαντικό έχει διαλυθεί σε ένα πολύ
πτητικό διαλύτη.
Μετά από αυτές τις διεργασίες, αφού αναμιχθεί καλά, είναι έτοιμο το
κοκκοποιητικό υλικό για τη δισκιοποίηση.

232. Ποιος είναι ο σκοπός επικάλυψης δισκίων και ποια είναι τα βασικά στάδια
της επικάλυψης με ζάχαρη;

Απάντηση

Η επικάλυψη των δισκίων με τις κατάλληλες ουσίες γίνεται για τους ακόλουθους
λόγους:
 κάλυψη δυσάρεστων οσμών και γεύσεων
 προστασία φαρμάκων από τους ατμοσφαιρικούς παράγοντες (υγρασία, φως,
οξυγόνο)
 βελτίωση εμφάνισης προϊόντων
 αύξηση μηχανικής αντοχής
 διευκόλυνση της χορήγησης (η λεία επιφάνεια διευκολύνει την κατάποση)
 με γαστροανθεκτικές επικαλύψεις αποφεύγεται η αλλοίωση των φαρμάκων από
τα γαστρικά υγρά, είτε ο ερεθισμός των τοιχωμάτων του στομάχου
 ρύθμιση αποδέσμευσης των δραστικών ουσιών
 εισαγωγή στο ίδιο δισκίο δραστικών ουσιών που είναι μεταξύ τους ασύμβατες,
προστατεύοντάς τις με μία κατάλληλη επικάλυψη
Η επικάλυψη πραγματοποιείται σε έξι στάδια.
i. Σχηματισμού του υμενίου- για την επικάλυψη με ζάχαρη αναγκαστικά τα δισκία θα
διυγρανθούν με σιρόπι. Για να αποφευχθεί η διάχυση του υδατικού διαλύματος
στο εσωτερικό του δισκίου- με σημαντικές συνέπειες τη διόγκωση, τον μερικό
καταθρυμματισμό αυτού ή πρόκληση αλλοιώσεων στο φάρμακο - τα δισκία
επικαλύπτονται με ένα υμένιο ώστε να παραμένουν απομονωμένα από τα
σακχαρούχα διαλύματα.
ii. Επικάλυψη απομόνωσης - χρησιμεύει για τη συμπλήρωση της δράσης του
υμενίου και για να προληφθούν τυχόν προβλήματα που μπορούν να
δημιουργηθούν στα επόμενα στάδια επεξεργασίας.
iii. Αύξηση του στρώματος επικάλυψης - προστίθεται επί πλέον υλικό επικάλυψης
στα δισκία ώστε να στρογγυλέψουν. Αυτό πραγματοποιείται με επανειλημμένες
διυγράνσεις της επιφάνειας με σιρόπι, διασπείροντας στη συνέχεια ένα μίγμα
κόνεων αμύλου, τάλκη, ζάχαρης, ανθρακικού ασβεστίου ή άλλων υλικών ανάλογα
με την περίπτωση.
 151

iv. Λείανση - τα δισκία σ’ αυτό το στάδιο εμφανίζονται χωρίς λάμψη και με αδρή
επιφάνεια. Για να αποκτήσουν μία λεία επιφάνεια, ενώ κυλούν μέσα στο
περιστρεφόμενο τύμπανο, προστίθεται αραιότερο σιρόπι.
v. Χρώση- τα δισκία είναι δυνατό να χρωματιστούν με μία παρόμοια με την
προηγούμενη διεργασία προσθέτοντας στο σιρόπι και ένα επιτρεπόμενο χρώμα.
Ο χρωματισμός γίνεται πολύ προσεκτικά - είναι πολύ εύκολο να δημιουργηθούν
στίγματα χρώματος- αρχίζοντας από αραιές συγκεντρώσεις και περνώντας σε πιο
πυκνές, ώστε να προσδίδεται ομοιόμορφο χρώμα στα δισκία.
vi. Γυάλισμα- ο σκοπός του είναι να προσδώσει στιλπνότητα στα δισκία. Έγκειται
στην εφαρμογή ενός λεπτότατου υμενίου από κατάλληλα υλικά - μίγματα κηρών,
παραφίνης και στερεών λιπών. Πραγματοποιείται στο περιστρεφόμενο τύμπανο
του οποίου η εσωτερική επιφάνεια έχει καλυφθεί με καραβόπανο που
συγκρατείται από ένα μεταλλικό πλέγμα. Το στιλβωτικό μίγμα διαλύεται σε πτητικό
διαλύτη - ακετόνη, πετρελαϊκό αιθέρα - και ψεκάζεται στα κυλιόμενα δισκία.

233. Συγκρίνετε τις μεθόδους επικάλυψης με υμένιο (film coated) και με ζάχαρη
(sugar coating);

Απάντηση

Το σύστημα επικάλυψης των δισκίων στο ‘τύμπανο’ ή ‘κουφετιέρα’ παραμένει το

πλέον εφαρμοζόμενο. Αυτή η τεχνική όμως παρουσιάζει ορισμένα μειονεκτήματα που
συνοψίζονται κυρίως:
i. στο μεγάλο απαιτούμενο χρόνο,
ii. στην ιδιαίτερη ικανότητα και μεγάλη πρακτική εμπειρία που πρέπει να διαθέτει ο
τεχνικός παραγωγής και
iii. στην ευαισθησία ορισμένων δραστικών συστατικών ως προς την υγρασία η
οποία απαιτείται κατά τα διάφορα στάδια κουφετοποίησης.
Εκτός από την κλασσική τεχνική επικάλυψης με ζάχαρη, εφαρμόζονται στα δισκία
επικαλύψεις με ειδικές ουσίες ώστε να προσδίδεται σε αυτά:
 μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στις μηχανικές καταπονήσεις. Π.χ. σε δισκία που λόγω
της ειδικής τους σύνθεσης είναι πιο εύθραυστα και πιο εύθρυπτα (επικάλυψη
προστασίας)
 κατάλληλη προστασία από τους ατμοσφαιρικούς παράγοντες (υγρασία, οξυγόνο)
για τη διασφάλιση της σταθερότητας των περιεχομένων δραστικών ουσιών.
 ειδική ανθεκτικότητα στη δράση των πεπτικών υγρών ούτως ώστε να
πραγματοποιείται μία ελεγχόμενη αποδέσμευση των δραστικών ουσιών στο
κατάλληλο μέρος του πεπτικού συστήματος.

Για τις προηγούμενα αναφερόμενες επικαλύψεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα

παρακάτω υλικά επικάλυψης :
 παράγωγα της κυτταρίνης
 πολυαιθυλενογλυκόλες υψηλού μοριακού βάρους
 πολυβυνιλπυρολλιδόνη
 συνθετικές ρητίνες

234. Ποιος ο ρόλος των ουσιών: Άμυλο, Ζελατίνη, Στεατικό μαγνήσιο, Λακτόζη
στην παρασκευή των δισκίων;

Απάντηση
 152

Άμυλα. (solani, maydis, tritici) .Είναι οι καλύτερες και πιο χρησιμοποιούμενες ύλες.
Έχουν θαυμάσιες απορροφητικές, συνδετικές, λιπαντικές και αποσαρθρωτικές
ιδιότητες.
Λακτόζη. Είναι ένα καλό αραιωτικό με υψηλές δυνατότητες συσσωμάτωσης,
αυξάνοντας παράλληλα και τη σκληρότητα των δισκίων
Ζελατίνη. Ο ρόλος της ως συνδετικού είναι η σύνδεση και η συγκράτηση των
κοκκίων του κοκκοποιητικού υλικού
Στεατικό Μαγνήσιο, σε πολύ λεπτή κόνη και σε συγκέντρωση συνήθως 1%.

Διευκολύνουν τη ροή των κοκκίων μεταξύ τους. όπως και στα διάφορα τμήματα της
μηχανής (χοάνης και πέλματος). Επιτυγχάνεται έτσι μια πιο ομοιογενής πλήρωση της
μήτρας. Επίσης μειώνουν τις τριβές και διευκολύνουν την έξοδο του δισκίου από τη
μήτρα, ενώ αποφεύγεται και η προσκόλλησή του στα έμβολα. Αντίθετα σαν
υδρόφοβες ουσίες επιμηκύνουν το χρόνο αποσάρθρωσης

235. Tι είναι η σκληρότης και ευθραυστότης δισκίων;

Απάντηση

Σκληρότητα ή αντίσταση στη θραύση. Τα δισκία πρέπει να έχουν αντοχή στις

καταπονήσεις στις οποίες υπόκεινται από την κατασκευή τους και μετά, όπως επίσης
και σε όλες τις διαδικασίες συσκευασίας, αποθήκευσης, διακίνησης και μέχρι την
κατανάλωσή τους. Πρόσθετα όμως πρέπει να αντέχουν και κατά τις διεργασίες που
συμβαίνουν στα επόμενα στάδια της επεξεργασίας τους.
Ο βαθμός σκληρότητας εξαρτάται είτε από τις δραστικές είτε από τους φορείς που
χρησιμοποιούνται, συνδετικά, λιπαντικά, αλλά και από το είδος του κοκκοποιητικού
υλικού, το είδος της δισκιοποιητικής μηχανής και της πίεσης που εφαρμόζεται κατά
την συμπίεση
Ευθρυπτότητα είναι η ποσοστιαία απώλεια σε βάρος κατά την κρούση και την κύλιση.

236. Να δοθούν οι ορισμοί για τα ακόλουθα είδη δισκίων: Μασσωμενα,

Αναβράζοντα, Λειχόμενα, Εντεροδιαλυτά.

Απάντηση

ΟΡΙΣΜΟΣ
Τα αναβράζοντα δισκία είναι μη επικαλυμμένα δισκία που περιέχουν συνήθως όξινες
ουσίες και ανθρακικά ή όξινα ανθρακικά άλατα, τα οποία αντιδρούν παρουσία νερού
ταχέως και απελευθερώνουν διοξείδιο του άνθρακα. Προορίζονται για διάλυση ή
διασπορά σε νερό πριν από τη χορήγηση.

ΟΡΙΣΜΟΣ
Τα εντεροδιαλυτά ή αλλιώς τα ανθεκτικά στο γαστρικό υγρό δισκία, είναι δισκία
ελεγχόμενης αποδέσμευσης που προορίζονται να αντισταθούν στο γαστρικό υγρό,
και να απελευθερώσουν τη δραστική ουσία ή τις δραστικές ουσίες στο εντερικό υγρό.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, παρασκευάζονται καλύπτοντας δισκία με επικάλυψη
ανθεκτική στο γαστρικό υγρό (εντερικά δισκία) ή από κοκκία ή σωματίδια ήδη
επικαλυμμένα με επικάλυψη που ανθίσταται στο γαστρικό υγρό.

ΟΡΙΣΜΟΣ
Τα μασσώμενα και τα λειχόμενα δισκία προορίζονται για χρήση μέσα στο στόμα και
είναι συνήθως μη επικαλυμμένα δισκία. Η σύνθεσή τους είναι τέτοια που να επιτρέπει
αργή απελευθέρωση και τοπική δράση της δραστικής ουσίας ή των δραστικών
 153

ουσιών ή την απελευθέρωση και απορρόφηση της δραστικής ουσίας ή των

δραστικών ουσιών σε συγκεκριμένο σημείο του στόματος.
Γενικότερα βέβαια, τα δισκία για χρήση μέσα στο στόμα έχουν μορφοποιηθεί ως:
 υπογλώσσια δισκία,
 στοματικά δισκία,
 βλεννοσυγκολλητικά δισκία,
 μασσώμενα δισκία,
 λειχόμενα δισκία

237. Δώστε ορισμούς: Εμβόλια - Οροί.

Απάντηση

I. Εμβόλιο: Είναι η εισαγωγή τεχνητά ενός λοιμογόνου παράγοντα κατάλληλα

επεξεργασμένου έτσι ώστε να χάνει την παθογόνα του ιδιότητα αλλά να
διατηρήσει την αντιγονική ικανότητα παραγωγής αντισωμάτων ή η κατάλληλη
επεξεργασία προϊόντος του π.χ. τοξίνης ώστε να μην είναι τοξική αλλά να
παράγει ειδικά αντισώματα ή ειδικά λεμφοκύτταρα.
II. Οροί: Είναι έτοιμα αντισώματα από άνθρωπο ή ζώο που έχει ανοσοποιηθεί σε
συγκεκριμένη νόσο με σκοπό την παροδική προφύλαξη από λοιμογόνο
παράγοντα ( παθητική ανοσοποίηση ).

238. Τι είναι τα καψάκια, τα σκονάκια και οι τροχίσκοι;

Απάντηση

Καψάκια (Κάψουλες, capsulae, capsules)

Είναι ποικιλόσχημα σκευάσματα που αποτελούνται από φαρμακολογικά αδρανές
περίβλημα το οποίο περιέχει ένα ή περισσότερα φάρμακα. Λαμβάνονται από το
στόμα (peros) και διαλύονται ή διασπώνται στο στομάχι ή το έντερο.
Διακρίνονται σε σκληρά και μαλακά καψάκια. Τα σκληρά καψάκια έχουν περιβλήματα
που κατασκευάζονται από ζελατίνη, μόνη ή σε μίγμα με ζάχαρη· τα περιβλήματα είναι
σκληρά και λεπτότοιχα και αποτελούνται από δυο κυλινδρικά τεμάχια, από τα οποία
το ένα που έχει κατά τι μεγαλύτερη διάμετρο, χρησιμεύει σαν επικάλυμα του άλλου.
Στο εμπόριο, τα σκληρά καψάκια φέρονται σε διάφορα μεγέθη, και γεμίζουν με ξηρές
σκόνες φαρμάκων. Η γέμιση τους γίνεται με μηχανικά μέσα. Τα μαλακά καψάκια είναι
συνήθως ωοειδή· έχουν παχύτερο από τα σκληρά περίβλημα που αποτελείται από
ζελατίνη που έγινε ελαστική με προσθήκη αρκετής ποσότητας γλυκερίνης ή
σορβιτόλης μόνων ή και μαζί με ζάχαρη. Στη μάζα του περιβλήματος προσθέτεται
αβλαβές συντηρητικό για να εμποδιστεί η ανάπτυξη μυκήτων. Τα μαλακά καψάκια
περιέχουν συνήθως φάρμακα που έχουν ελαιώδη σύσταση ή στερεών φαρμάκων σε
λάδι.

Τροχίσκοι (πλαστίλλιες, pastilli, lozenges,pastilles)

Είναι στερεά σκευάσματα, τα οποία μέσα στη στοματική κοιλότητα διαλύονται ή

διασπώνται αργά και ελευθερώνουν τα φάρμακα που περιέχουν.
Τα φάρμακα αυτά, ένα ή περισσότερα, είναι ενσωματωμένα σε έκδοχο που
αποτελείται συνήθως από ζάχαρη και διάφορα κόμμεα (π.χ. αραβικό, τραγακάνθινο)
που δρουν σαν συνδετικές ύλες.
 154

Παρασκευάζονται με διάφορους τρόπους. Έχουν διάφορα σχήματα από τα οποία τα

πιο συνηθισμένα είναι τα πεπλατυσμένα κυλινδρικά ή τα ωοειδή. Οι τροχίσκοι μπορεί
να είναι αρωματισμένοι με αβλαβείς ουσίες.

239. Τι είναι τα ραδιοφάρμακα, για ποιους λόγους χρησιμοποιούνται και ποιοι

οι σημαντικότεροι έλεγχοι ποιότητας που πρέπει να υποβληθούν;

Απάντηση

Τα ραδιοφάρμακα είναι οργανικές ή ανόργανες ενώσεις ραδιονουκλιδίων

(ραδιενεργές ουσίες) που χορηγούνται σε ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε
διαγνωστικές εξετάσεις (πχ σπινθηρογραφήματα οστών, νεφρών κλπ) και σε
θεραπείες Πυρηνικής Ιατρικής (πχ καρκίνου του θυροειδούς). Τα ραδιοφάρμακα
συγκεντρώνονται επιλεκτικά στο υπό εξέταση όργανο, διασπώνται κι έτσι εκπέμπουν
ακτινοβολία. Η ακτινοβολία αυτή ανιχνεύεται από τη γ-camera, όπου με τη χρήση
ηλεκτρονικών συστημάτων απεικονίζεται η δομή και η λειτουργία του υπό εξέταση
οργάνου.
Για να θεωρηθεί ένα ραδιοφάρμακο ιδανικό θα πρέπει να πληρεί τις εξής ιδιότητες:
 μικρό χρόνο ημιζωής
 εκπεμπόμενη γ ακτινοβολία ιδανική για τα συστήματα απεικόνισης (100-300 KeV)
 μικρή ακτινική επιβάρυνση
 υψηλό στόχο/ υπόστρωμα
 επαρκής χρονικά παραμονή στο όργανο στόχος για την διενέργεια της μελέτης
 Μη τοξικό
 Χαμηλό κόστος

240. Τι είναι φαρμακοποιίες; Ποιες οι σημαντικότερες φαρμακοποιίες

(ονομαστικά);

Απάντηση

Φαρμακοποιίες είναι τα επίσημα κρατικά βιβλία τα οποία περιγράφουν με αλφαβητική

σειρά τις φάρμακομορφές, που χρησιμοποιούνται σε κάθε χώρα. Σημαντικότερες
φαρμακοποιίες:
I. Ε.Φ. = Ελληνική Φαρμακοποιία ΙΙΙ.
II. Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία.
III. U.S.P. Αμερικανική Φαρμακοποιία.
IV. Β.Ρ. Βρετανική Φαρμακοποιία.
V. N.F. Εθνικό Συνταγολόγιο.
VI. Ι.P. Διεθνής Φαρμακοποιία.

241. Ποιες πληροφορίες μπορεί να αντλήσει κανείς από μια φαρμακοποιία;

Απάντηση
 155

Στη Φαρμακοποιία αναγράφονται τα επισήμως αναγνωρισμένα φάρμακα. Ο όρος

επίσημο αναφέρεται για να δηλώσει:
 φάρμακο (χημική ουσία και σκεύασμα),
 μέθοδο ελέγχου ή προδιαγραφή
 μελέτες αξιολόγησης της διαδικασίας παραγωγής και ελέγχους κατά τη
διαδικασία παραγωγής
Στις φαρμακοποιίες μπαίνει σαν τίτλος (επίσημο όνομα) στη μονογραφία κάθε
φαρμάκου η χημική ονομασία ή μία από τις κοινόχρηστες. Πολλές φορές ένα
φάρμακο μπορεί να αναφέρεται σε μία φαρμακοποιία με πολλά συνώνυμα.
Ορισμένα υλικά που αποτελούν αντικείμενο μονογραφίας της Φαρμακοποιίας είναι
δυνατό να απαντώνται σε διαφορετικούς τύπους, κατάλληλους για διαφορετικές
χρήσεις. Οι απαιτήσεις εφαρμόζονται σε όλους τους τύπους του υλικού, εκτός αν
υπάρχει διαφορετική πρόβλεψη στη μονογραφία. Σε ορισμένες μονογραφίες, κυρίως
σε αυτές των εκδόχων, είναι δυνατό να επισυναφθεί στη μονογραφία, ως
πληροφορία μόνο, κατάλογος καθοριστικών για τη χρήση της ουσίας ιδιοτήτων. Είναι
επίσης δυνατό να παρατίθενται, πάλι ως πληροφορία, μέθοδοι ελέγχου για μία ή
περισσότερες από αυτές τις καθοριστικές ιδιότητες.

242. Τι είναι το Martindale Extra Pharmacopoeia, ο British Pharmaceutical

Codex, η ΕΦ IIΙ και η Eur. Ph. ΙΙΙ;

Απάντηση

ΕΦ III = Ελληνική Φαρμακοποιία.

Δημοσιεύτηκε το 1974.
Περιλαμβάνει όλες τις μονογραφίες της ΕΦΙ και ΕΦΙΙ.
Η ΕΦΙΙΙ διατηρείται σε ισχύ παράλληλα με την ΕΦΙV η οποία ιδρύθηκε το 1988.
Οι μονογραφίες ετοίμων προϊόντων της ΕΦΙΙΙ ισχύουν σε συνδυασμό με τις
αντίστοιχες της ΕΦΙV.
Eur Ph. III = Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία.
Υποχρεώνει την Ελλάδα να λάβει τα απαραίτητα μέτρα ώστε οι μονογραφίες που
περιλαμβάνονται στην Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία, να αποτελέσουν τις επίσημες
προδιαγραφές που θα εφαρμόζονται στην επικράτειά της. Τίθενται συγκεκριμένες
ημερομηνίες εφαρμογής των κειμένων της Ευρωπαϊκής Φαρμακοποιίας κατά τεύχη.

243. Τι είναι τα προφάρμακα και για ποιο λόγο χρησιμοποιούνται;

Απάντηση

Τα προφάρμακα είναι αδρανείς φαρμακευτικες ουσίες, που μετατρέπονται στη

δραστική τους μορφή εντός του οργανισμού με την κατάληλη τροποποίηση, ώστε να
πετύχουν το επιθυμητό φαρμακολογικό αποτέλεσμα. Το φάρμακο μορφοποιειται με
ειδικές μεθόδους και μετατρέπεται σε προφάρμακο για να βελτιωθούν οι
φαρμακολογικές ιδιότητες του μορίου του φαρμάκου.
Χρησιμοποιούνται όταν:
 το φάρμακο εχει προβλήματα διαλυτότητας και μικρής απορρόφησης και λόγω
αστάθειας του φαρμάκου στο περιβάλλον χορήγησης και υφίσταται διάσπαση
πριν φτάσει στο σημείο δράσης
 είναι επιθυμητή η τροποποίηση της διάρκειας δράσης του φαρμάκου ωστε να
είναι φαρμακο ελεγχόμενης ή τροποποιημένης ή παρατεταμένης αποδέσμευσης
δρασης
 το φάρμακο είναι τοξικό ή ερεθστικό στο περιβάλλον χορήγης.
 156

244. Σε ποιες παραμέτρους αναφέρεται ο βιοφαρμακευτικός έλεγχος

σκευασμάτων; Πότε δυο σκευά-σματα χαρακτηρίζονται ως βιοϊσοδύναμα;

Απάντηση

Ο βιοφαρμακευτικός έλεγχος σκευασμάτων αναφέρεται στις εξής παραμέτρους:

 Ταυτότητα δραστικoύ συστατικού: Ένα φαρμακευτικό σκεύασμα πρέπει να
περιέχει τη δραστική ουσία που αναγράφεται στη συσκευασία.
 Καθαρότητα: Να μην περιέχει προσμίξεις με πιθανές βλαβερές ουσίες.
 Ικανότητα-Iσχύ: Να κυμαίνεται στο 90–110% της αναγραφόμενης
περιεκτικότητας.
 Ομοιομορφία ως προς το χρώμα, τη μορφή και το μέγεθος: Να περιέχεται η
ίδια ποσότητα δραστικής ουσίας σε κάθε δοσολογική μονάδα και σε κάθε παρτίδα
παρασκευής.
 Σταθερότητα: Να διατηρεί μέχρι την ημερομηνία λήξης του, τόσο την ποιότητά
του, όσο και τη δραστικότητά του.
 Ελεγχόμενη απελευθέρωση: Να απελευθερώνονται τα δραστικά του συστατικά,
έτσι ώστε να είναι πλήρως βιολογικά διαθέσιμα.

Βιοϊσοδυναμία είναι ένας σχετικός όρος σύγκρισης ενός σκευάσματος με άλλο, η

οποία ορίζεται με διαφορετικούς τρόπους.
 Χημική Ισοδυναμία: δηλώνει ότι δύο ή περισσότερα σκευάσματα (μορφές)
περιέχουν τις δηλωθείσες ποσότητες φαρμάκου (εντός προκαθοριζόμενων
ορίων).
 Κλινική Ισοδυναμία: ισχύει, όταν το ίδιο φάρμακο δύο ή περισσοτέρων
φαρμακευτικών μορφών δίνει τα ίδια in vivo αποτελέσματα σχετικά με τη
φαρμακολογική ανταπόκριση, ή με τον έλεγχο ενός συμπτώματος ή ασθένειας.
 Θεραπευτική ισοδυναμία: σημαίνει ότι μια ουσία διαφορετικής χημικής δομής
μπορεί να δώσει το ίδιο κλινικό αποτέλεσμα με μια άλλη χημική ουσία. Στην
περίπτωση αυτή τα φάρμακα είναι ανταλλάξιμα.
 Φαρμακευτική ισοδυναμία: σημαίνει ότι τα σκευάσματα έχουν ίδιο (με χημική
και φυσική ισοδυναμία) δραστικό συστατικό, (active pharmaceutical ingredient-
API), ίδια μορφή δόσης και οδό χορήγησης, ίδια ισχύ και συγκρίσιμη
επισήμανση (labeling), ισοδυναμία σε σχέση με τη φαρμακευτική ανάπτυξη,
ισοδυναμία σε σχέση με τη σταθερότητα και σε σχέση με την παρασκευή τους.
Η αξιολόγηση της θεραπευτικής ισοδυναμίας φαρμακευτικών γίνεται με τις λεγόμενες
μελέτες βιοϊσοδυναμίας.
Οι μελέτες αυτές απαιτούν σύγκριση της βιοδιαθεσιμότητας του νέου
παρασκευάσματος με το σκεύασμα αναφοράς.
H σύγκριση φαρμακοτεχνικών σκευασμάτων βασίζεται σε φαρμακοκινητικές μελέτες,
δηλαδή, στον έλεγχο καμπυλών του επιπέδου του φαρμάκου στο αίμα, καθώς τα
επίπεδα του φαρμάκου στο πλάσμα δίνουν αντιπροσωπευτικές πληροφορίες για τη
δραστικότητα και την επικινδυνότητα των σκευασμάτων. Στην περίπτωση αυτή,
 157

εφόσον ισχύει η βιοδιαθεσιμότητα των δύο σκευασμάτων, οι καμπύλες των επιπέδων

του φαρμάκου στο πλάσμα πρέπει να «συμπίπτουν» εντός λογικών ορίων.

245. Η σχετική μοριακή μάζα κορεσμένης μονοσθενούς αλκοόλης βρέθηκε ίση

με 60. Να βρεθεί ο μοριακός τύπος (Μ.Τ.) και να ονομαστεί. Δίνονται οι σχετικές
ατομικές μάζες Η=1, C=12, O=16.

Απάντηση

Η μοριακή μάζα της ένωσης συμβολίζεται ως Mr = 60. Για τις ατομικές μάζες
γνωρίζουμε πως Ar(H)=1, Ar(C)=12 και Ar(O)=16.
Η μοριακή μάζα μιας ένωσης ισούται με το άθροισμα των ατομικών μαζών των
ατόμων που συμμετέχουν στο χημικό τύπο της ένωσης.
Πρόκειται για μια κορεσμένη μονοσθενή αλκοόλη, άρα ο γενικός μοριακός της τύπος
είναι CνΗ2ν+2Ο.
Οπότε, όσον αφορά την μοριακή μάζα ισχύει: Mr = v · Ar(C) + (2ν+2) · Ar(H) + Ar(O),
δηλαδή 60 = 12 · ν + (2ν+2) · 1 + 16  12ν + 2ν + 2 + 16 = 60  14ν = 42  ν = 3
Ο μοριακός τύπος της ένωσης λοιπόν θα είναι C3H8O (ή C3H7OH καθώς πρόκειται για
αλκοόλη).
Ο συγκεκριμένος μοριακός τύπος αντιστοιχεί σε δύο διαφορετικούς συντακτικούς
τύπους, ανάλογα με το αν η κορεσμένη μονοσθενής αλκοόλη είναι πρωτοταγής ή
δευτεροταγής.
Αν είναι πρωτοταγής, τότε ο συντακτικός τύπος της ένωσης είναι CH3-CH2-CH2-OH
και πρόκειται για την 1-προπανόλη.
Αν είναι δευτεροταγής, τότε ο συντακτικός τύπος της ένωσης είναι CH3-CH-CH3 και
πρόκειται για την 2-προπανόλη ή αλλιώς ισοπροπανόλη. OH