Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
2018
YACHAKUQKUNA:
Sucre - Bolivia
RIKURPUYNIN
UKHUNCHAYNIN ...................................................................................................................................... 1
IMAYNA PURIYKUNAPI WAKICHIYNIN ..................................................................................................... 2
YACHAY RUWAY RIQSICHIYNIN ................................................................................................................ 2
IMATAQ CH´UÑU? ................................................................................................................................ 2
CH´UÑU LAYA ....................................................................................................................................... 2
YANA CH´UÑO, ................................................................................................................................. 2
TUNTA CH´UÑU, ............................................................................................................................... 3
CH´UÑU RUWAY SUYUS ...................................................................................................................... 3
CH´UÑU LAYA RUWAYNIN.................................................................................................................... 5
YURAQ CHUÑU (TUNTA) RUWAYNIN . ................................................................................................. 7
CH´UÑU TIYAPUYNIN YACHA ............................................................................................................... 8
CH´UÑU LAYA MIKHUY ............................................................................................................................. 8
TUKUYCHANAPAQ .................................................................................................................................. 10
YUWAYCHAQ P´ANQAKUNA .................................................................................................................. 10
YAPAKU .................................................................................................................................................. 10
Yapaku N° 1 Yapa mask´aqkuna ......................................................................................................... 10
Yapaku N° 2 Yapa lantikuna ............................................................................................................... 11
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
CH´UÑUQTA RUWAYNIN
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
UKHUNCHAYNIN
Kay llank´ay mayt´urakurqa Franz Tamayo katijana La Paz kiti nisqapi, runa kayninmanta
mask´akipay k´uski ruwakurqa imaynatachus ch´uñuta ruwakun, sapa laya ch´uñu,
rikch´aykuna ruwariy, taripanakama mikhunallapaqña, chayllapaqta achkhata yanapakun
mikhuna wasipi tukuy ima mikhunapi ruwanapaq, chanta kapuynin kallpachayta
yanapallawanchikta allin kallpayuq kananchikpa.
Kay llamk’aypi rikusun imaynatachus ch´uñu ruwakun llaqtanchikpi, chantapis rikusun proceso
nisqata ch´uñu ruwanapaq. jinaspapis rikusun kallpachaq kapuynin ch´uñuqta mikhunanchikpi
unamanta pacha, mikhunas ruwaynin ch´uñumanta, wawaspata mikhunanku aymara suyupi.
KITIPI RUKUYNIN
Runa kayninmanta mask´akipay k´uski ruwakurqa Franz Tamayo katijana nisqapi taripakun
Inquisivi juch´uy llaqtapi kiti La Paz nisqapi. Kay katijanapi anchata chirimun, taripakuqtin chaki
urqupi.
Kay katijanapi runasqa llank´arinku mana samaspa, papata churananku, uqata, riwu, ciwara,
quinua, ulluku, tukuy layatawan uywaspis qhawallanataq, uwijakunata, llamakuna, asnukuna
yanapan achkhata apayta runakunata wakakunaqa yanapallantaq llamk´ayta chaqrapi mana
anchata sayk´ukunankupaq usqhay tukunankupaq.
Kay katijanapi kunan pacha mana achkhañachu tiyanku, tukuy ripuranku llaqtaman waq
llank´aykunata mask´akuq ripunku, kutimunku juk ratullaña wakin ayllusta qhawarikllaña.
YACHAYKUNATA KIKINCHACHIY
1
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
qhallariynin kay mikhunaqta, qallarin papa tariskankumanta pacha, unaymanta pacha andina
suyupi maypichus anchata chirin.
CH´UÑU LAYA
YANA CH´UÑO,
yana ch´uñuqa manchay ch´uñuya kan mayqinchus ruwakun chiriyachispa, saruspa y
watiqman chiriyachikpa.
2
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
TUNTA CH´UÑU,
Ruwakun yana chuñu kikillantataq, jinaspa kay ch´uñuta yakuman sat’inku kuskan chiripi
kaptin.
Bolivia suyupi juch´uy llaqta La Pazpi, Oruropi, Posipiwan mallqinkunachus kimsa waranka
phichka pachak jatun mama qucha pacha patapi tarikunku, kunan p’unchawkunaspi campu
runas rankhanku kay mikhuykunata. Kay llamk’aywan runasqa kawsakunku, imaqtinchuk
chanin iskaychan papa chaninta.
3
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
Comunarios runasqa ninqu chuñu ruwaspa papata jallch’anchik unayta mana ismuchispa,
mikhunankuta jallchaspa, waq punchawkunaspa pukuyninku mana allin pukuqtin. Mana
paraqtin.
4
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
5
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
Ruwanapaq ñawpaqta mask’anku juk kiti patapi kay pampa kanan tiyan chaypitaq chiri wayra
kanan tiyan.
Pampata tarispaña pajata pampaman mast’ana papa pataman churanapaq, pasto kaptin
pampapi manaña paja churanachu.
Chanta papata mast’akun paja pataman, mana papata patan patan churanachu, kayata
ruwakun suk’ayayta mana papa ruphaypi kananpaq chanta mana jaya kananpaq. Papa
mast’ay tukuytawan papa qhasananpaq juk ch´isi saqikun chay pampapi ancha chiri qaptin,
manachay iskay ch´isi saqina allinta qhasananpaq, chantapis ch’isintaq yakuwan papata
ch’aqyuna kayta papa allin qhasananpaq.
Papa qhasaska kaptinña saruyta qhayarina yakun lluqsinan kama, mana papata phirinachu.
Saruy tukuytawankama juk chisitawan qhasachina. Chanta watiqmanta saruna yaku
Juk p’uchaw k’ayantin papa juq’u ch´uñuman tukun aymarapi nikun ch’uñu, chanta sapa
p´unchay ch´uñuta ruphaypi saqinchik, kuyuchina tiyan ch’akinan kama, chanta uqharina tiyan
wayrachiytawan kama mana qhupayuq qananpaq, jinaspapis tukuskaña mikhunapaq.
6
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
Papaqa yakupi kanan tiyan iskay pusaq p’unchawkunasta, chanta urqhuna tiyan yakumanta
chanta ch’akichina tiyan awayu patapi.
Ch´uñuqa yuraqman tukunka chunka tawa p’unchawpi chanta mikhunapaq kusaña kanqa.
7
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
Qay puquy kunan p’unchawkunaspi sumaqtapuni ranqhakun tukuy llaqtaspi Bolivia suyumanta,
yuraq ch´uñuqa aswan karupi ranqhakun.
Andina suyunchiqpi ch´uñuta mikhunku uwija willalliwan chantapis ch´uñu lawata, ch´uñu
masarata, ch´uñu chairo nisqata, ch´uñu charqiwan tukuy kay kunaswan mikhunku qhichwa
allyusninchikpi.
8
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
Kunan p’unchawpi ch´uñu jank’as ruwanku, jinaspis ch´uñu jak’uwan torta niskata, queque
nisqatawanpis ruwanku ch´uñu jak’uwan.
9
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
TUKUYCHANAPAQ
Ñuqanchik ch´uñu puquyta sapa kuti mikhunanchik tiyan, propiedades nutritivas
nisqanku sumaq runaspaq, jinaapis ñawpaq runas wiyawaskanchik jina chuñuqa
achkha energía nisqata quwanchik allinta chaqrapi llank’anapaq.
Ajinapis wawa mikhuynankupi churanapuni chuñuta imaqtinchuk achkha calcioyuq,
hierropiwan maykinkunachuk minerales kanku wawa wiñawpaq.
YUWAYCHAQ P´ANQAKUNA
- Yachaykunanku ruwakipasqa runap yachaynin runakunamanta chillchata Franz
Tamayo provincia Inquisivi La Paz kitimanta
YAPAKU
Entrevistado:
Entrevistador:
Fecha:
10
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
11
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
12