Você está na página 1de 16

Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”

2018

ESCUELA SUPERIOR DE FORMACIÓN DE MAESTRAS Y


MAESTROS “MARISCAL SUCRE”

SUTIN: CH´UÑU RUWAYNIN

YACHAKUQKUNA:

1. Juan Jose Ergueta Vargas

2. Janneth Erika Mendez Condori

YANAPAQ: Lic. Mariana E. León


Seno

YACHAY KAMAY: Qallariy


yachachiy

YACHAY WATA: Kimsa ñiq’i


Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

Sucre - Bolivia

RIKURPUYNIN
UKHUNCHAYNIN ...................................................................................................................................... 1
IMAYNA PURIYKUNAPI WAKICHIYNIN ..................................................................................................... 2
YACHAY RUWAY RIQSICHIYNIN ................................................................................................................ 2
IMATAQ CH´UÑU? ................................................................................................................................ 2
CH´UÑU LAYA ....................................................................................................................................... 2
YANA CH´UÑO, ................................................................................................................................. 2
TUNTA CH´UÑU, ............................................................................................................................... 3
CH´UÑU RUWAY SUYUS ...................................................................................................................... 3
CH´UÑU LAYA RUWAYNIN.................................................................................................................... 5
YURAQ CHUÑU (TUNTA) RUWAYNIN . ................................................................................................. 7
CH´UÑU TIYAPUYNIN YACHA ............................................................................................................... 8
CH´UÑU LAYA MIKHUY ............................................................................................................................. 8
TUKUYCHANAPAQ .................................................................................................................................. 10
YUWAYCHAQ P´ANQAKUNA .................................................................................................................. 10
YAPAKU .................................................................................................................................................. 10
Yapaku N° 1 Yapa mask´aqkuna ......................................................................................................... 10
Yapaku N° 2 Yapa lantikuna ............................................................................................................... 11
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

CH´UÑUQTA RUWAYNIN
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

UKHUNCHAYNIN

Kay llank´ay mayt´urakurqa Franz Tamayo katijana La Paz kiti nisqapi, runa kayninmanta
mask´akipay k´uski ruwakurqa imaynatachus ch´uñuta ruwakun, sapa laya ch´uñu,
rikch´aykuna ruwariy, taripanakama mikhunallapaqña, chayllapaqta achkhata yanapakun
mikhuna wasipi tukuy ima mikhunapi ruwanapaq, chanta kapuynin kallpachayta
yanapallawanchikta allin kallpayuq kananchikpa.

Chayllamantataq ch´uñuta llaqtaman apanku ranqhanakupaq, mana anchatachu rantinku


ancha karu kaqtin wakin runas mana riqsinkuchu imarayku mana munankuchu mikhuyta.

Kay llamk’aypi rikusun imaynatachus ch´uñu ruwakun llaqtanchikpi, chantapis rikusun proceso
nisqata ch´uñu ruwanapaq. jinaspapis rikusun kallpachaq kapuynin ch´uñuqta mikhunanchikpi
unamanta pacha, mikhunas ruwaynin ch´uñumanta, wawaspata mikhunanku aymara suyupi.

KITIPI RUKUYNIN

Runa kayninmanta mask´akipay k´uski ruwakurqa Franz Tamayo katijana nisqapi taripakun
Inquisivi juch´uy llaqtapi kiti La Paz nisqapi. Kay katijanapi anchata chirimun, taripakuqtin chaki
urqupi.

Kay katijanapi runasqa llank´arinku mana samaspa, papata churananku, uqata, riwu, ciwara,
quinua, ulluku, tukuy layatawan uywaspis qhawallanataq, uwijakunata, llamakuna, asnukuna
yanapan achkhata apayta runakunata wakakunaqa yanapallantaq llamk´ayta chaqrapi mana
anchata sayk´ukunankupaq usqhay tukunankupaq.

Kay katijanapi kunan pacha mana achkhañachu tiyanku, tukuy ripuranku llaqtaman waq
llank´aykunata mask´akuq ripunku, kutimunku juk ratullaña wakin ayllusta qhawarikllaña.

YACHAYKUNATA KIKINCHACHIY

Llank´ayniyku kachkhan Ciencia tecnología Producción campo yachaykunanku runaq


yachayninmanta chantapi articulacuchkhan kay Unidad Tematica nisqa “Mikhunata
puquychimanta jinaspa raqhnaman apanapaq llunchikpi”

1
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

IMAYNA PURIYKUNAPI WAKICHIYNIN


Thatkichay yachapaq runa kayninmanta mask´akipay k´uskimanta apaykacharqayku tapuy pisi
qillqasqap pusaykkachaynininta, chanta apaykacharqayku qhawakipaypa pusayqa chayninta
pallanapaq willay qillqata, yacharuk´ana k´uski yanapawarqayku pallayta willay qillqata
karqanku rimay jallchánata, imarayku runakunawan parlarqayku mana munarqankuchu
urquchikuyta lantikunata mana videostapis.

YACHAY RUWAY RIQSICHIYNIN


IMATAQ CH´UÑU?
Ch´uñuqa papa procesada nisqa, papata deshidratanchik, juch´uychanchik pachak gramos
nisqamanta iskay chunka gramos kama.

qhallariynin kay mikhunaqta, qallarin papa tariskankumanta pacha, unaymanta pacha andina
suyupi maypichus anchata chirin.

CH´UÑU LAYA
YANA CH´UÑO,
yana ch´uñuqa manchay ch´uñuya kan mayqinchus ruwakun chiriyachispa, saruspa y
watiqman chiriyachikpa.

Chiriyachiyta, saruytawan tukuspaqa ruphaypi ch’akichina ajinata ch´uñuman tukunka.

Jinapis ruphaypi kaptin, wayrawan kaptin, oxidakun chanta yanaman tukun.

2
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

TUNTA CH´UÑU,
Ruwakun yana chuñu kikillantataq, jinaspa kay ch´uñuta yakuman sat’inku kuskan chiripi
kaptin.

CH´UÑU RUWAY SUYUS


Unaymanta pacha ch´uñuta ruwaq kanku andina sudamerica suyupi, argentina, chile, Bolivia
suyuspi.

Bolivia suyupi juch´uy llaqta La Pazpi, Oruropi, Posipiwan mallqinkunachus kimsa waranka
phichka pachak jatun mama qucha pacha patapi tarikunku, kunan p’unchawkunaspi campu
runas rankhanku kay mikhuykunata. Kay llamk’aywan runasqa kawsakunku, imaqtinchuk
chanin iskaychan papa chaninta.

3
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

Comunarios runasqa ninqu chuñu ruwaspa papata jallch’anchik unayta mana ismuchispa,
mikhunankuta jallchaspa, waq punchawkunaspa pukuyninku mana allin pukuqtin. Mana
paraqtin.

4
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

CH´UÑU LAYA RUWAYNIN


Ch´uñuta ruwakun jawkaykuski, chakrakunakuy killaspi, kay killas chirimit’a pachapman
chayaqinku, aymuray tukuptin runaska papa akllayta qallarinku tawa chhikapi, achwan
jatuchasta ranqhanankupaq, chawpikaqkunata mikhunankupaq, juch´uykunasta mujupaq
chantapis ch´uñu ruwanapaq.

5
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

Ruwanapaq ñawpaqta mask’anku juk kiti patapi kay pampa kanan tiyan chaypitaq chiri wayra
kanan tiyan.

Pampata tarispaña pajata pampaman mast’ana papa pataman churanapaq, pasto kaptin
pampapi manaña paja churanachu.

Chanta papata mast’akun paja pataman, mana papata patan patan churanachu, kayata
ruwakun suk’ayayta mana papa ruphaypi kananpaq chanta mana jaya kananpaq. Papa
mast’ay tukuytawan papa qhasananpaq juk ch´isi saqikun chay pampapi ancha chiri qaptin,
manachay iskay ch´isi saqina allinta qhasananpaq, chantapis ch’isintaq yakuwan papata
ch’aqyuna kayta papa allin qhasananpaq.

Papa qhasaska kaptinña saruyta qhayarina yakun lluqsinan kama, mana papata phirinachu.
Saruy tukuytawankama juk chisitawan qhasachina. Chanta watiqmanta saruna yaku

puchuskan urqhunapaq, jinaspapis tukuy qharanta ch’uskina.

Juk p’uchaw k’ayantin papa juq’u ch´uñuman tukun aymarapi nikun ch’uñu, chanta sapa
p´unchay ch´uñuta ruphaypi saqinchik, kuyuchina tiyan ch’akinan kama, chanta uqharina tiyan
wayrachiytawan kama mana qhupayuq qananpaq, jinaspapis tukuskaña mikhunapaq.

6
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

YURAQ CHUÑU (TUNTA) RUWAYNIN .


Yuraq ch´uñu ruwanapaq tutan qhasachkaqtin phuyuman uqharina, chanta mayuman phuyupi
sat’ina chanta rumiswan atiykuna mana yaku apananpaq..

Papaqa yakupi kanan tiyan iskay pusaq p’unchawkunasta, chanta urqhuna tiyan yakumanta
chanta ch’akichina tiyan awayu patapi.

Ch´uñuqa yuraqman tukunka chunka tawa p’unchawpi chanta mikhunapaq kusaña kanqa.

7
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

Qay puquy kunan p’unchawkunaspi sumaqtapuni ranqhakun tukuy llaqtaspi Bolivia suyumanta,
yuraq ch´uñuqa aswan karupi ranqhakun.

CH´UÑU TIYAPUYNIN YACHA

 Puquy energéticonisqa, calcio nisqayuq, hierro nisqapiwan


 Almidonniyuq, jark’an pirqa wiksanchikta
 Jarq’awachik gastritis nisqamanta chanta ulcera nisqamantawan
 Mikhuyta atikun tukuy laya mikhunaspi, ch´uñu jakutapis ruwakun, chaywan postres
nisqata ruwakun. Kay p’unchawkunaspi tukuy laya mikhunasta ruwanku ch´uñuwan.

CH´UÑU LAYA MIKHUY


Unaymanta pacha ch´uñuta mikhuq kanku ñanpaq yawar masinchik kuna.

Wawakunapis juch’ustuman pacha kay puquyta mikhunaspi mikhunku.

Andina suyunchiqpi ch´uñuta mikhunku uwija willalliwan chantapis ch´uñu lawata, ch´uñu
masarata, ch´uñu chairo nisqata, ch´uñu charqiwan tukuy kay kunaswan mikhunku qhichwa
allyusninchikpi.

8
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

Kunan p’unchawpi ch´uñu jank’as ruwanku, jinaspis ch´uñu jak’uwan torta niskata, queque
nisqatawanpis ruwanku ch´uñu jak’uwan.

Mikhunaspi ch´uñuta churanku wallpa uchuman, khuchi fricasemanpis, t’inpumanpis,


sajtamanpis, pucherumanpis, uwija aycha caldumanwanpis churanku.

9
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

TUKUYCHANAPAQ
 Ñuqanchik ch´uñu puquyta sapa kuti mikhunanchik tiyan, propiedades nutritivas
nisqanku sumaq runaspaq, jinaapis ñawpaq runas wiyawaskanchik jina chuñuqa
achkha energía nisqata quwanchik allinta chaqrapi llank’anapaq.
 Ajinapis wawa mikhuynankupi churanapuni chuñuta imaqtinchuk achkha calcioyuq,
hierropiwan maykinkunachuk minerales kanku wawa wiñawpaq.

YUWAYCHAQ P´ANQAKUNA
- Yachaykunanku ruwakipasqa runap yachaynin runakunamanta chillchata Franz
Tamayo provincia Inquisivi La Paz kitimanta

YAPAKU

Yapaku N° 1 Yapa mask´aqkuna


GUIA DE ENTREVISTA

Entrevistado:

Entrevistador:

Fecha:

1.- ¿Cómo se llama esta comunidad?

10
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

2.- ¿Con cuanta población cuenta la comunidad?

3.- ¿Cuáles son las características geográficas y climatológicas de la comunidad?

4.- ¿A qué rubro se dedican las personas de esta comunidad?

5.- ¿Que alimentos producen en la agricultura?

6.- Con respecto a la ganadería ¿Qué animales crían en esta comunidad?

7.- ¿Cuál es el proceso de elaboración del chuño?

8.- ¿Cuántas clases de chuño existen?

9.- ¿El chuño elaborado es comercializado?

10.- ¿Usted considera que el chuño es importante en la alimentación?

11.- ¿De qué manera consumen el chuño en esta región?

12.- ¿Usted tiene algún conocimiento de la industrilización de productos a base del


chuño?

Yapaku N° 2 Yapa lantikuna

FRANZ TAMAYO LA PAZ KITI

11
Mama Yachay Wasi “Mariscal Sucre”
2018

12

Você também pode gostar