cena: 15,50 zł (w tym 7% VAT)

PRICE: 8 EUR Nakład 29000 egz.

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA • Międzynarodowy magazyn elektroników konstruktorów 2/2010 • luty
DZIAŁ

2 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2010

• Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl • Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl • Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl

• Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl

LPS305 Zasilacz laboratoryjny GENERATOR Z CYFROW¥ SYNTEZ¥ DDS DF1410
Tytuł
Maks. moc 165 W ● Częstotliwość: 1µHz÷10MHz, ● Dokładność: 5x10-5, ● Napięcie wyjściowe: 2mV ÷
wyjściowa
Napięcie 20Vp-p, ● Stabilność ±1x10-5 ● Przemiatanie 1ms÷800s (liniowe), 100ms÷800s (log.)
OCJA
PROMz³ +vat
Zakres 0÷ +30V/ 0÷ -30V 3,3V/5V
Rozdzielczość 10mV
999 Nap. maks. -32V / +32V
ή
NOWO
Tryb śledzenia 0 ÷± 30V
Błąd śledzenia ± 20 mV
Prąd
Sinus
Zakres 0÷ -2,5A /0÷ +2,5A 3A
Przemiatanie
Rozdzielczość 1 mA
Prąd maks. +3A / -3A ≈ 3,3 A
Tryb śledzenia 0 ÷ ± 2,5 A
Błąd śledzenia ± 5 mA
Paczka impulsów
• Stabilizacja napięcia i prądu • 12-bitowy konwerter A/C • Ciekłokrysta-
liczny wyświetlacz matrycowy z podświetlaniem, 2x16 cyfr jednoczesny Modulacja PSK
odczyt prądu i napięcia • Kalibracja programowa • Inteligentny system
chłodzenia • Złącze RS232 • Akustyczna (beeper) sygnalizacja prze-
ciążenia i zmiany trybu pracy • Przyciski (“w dół”) i (“w górę”) do Modulacja FSK
t
łatwego ustawiania parametrów • Klawiatura numeryczna do bezpośred- va
niego wprowadzania parametrów • Dwa kanały regulowane i jeden z Modulacja FM z³+
9
99
Modulacja AM Impulsy
napięciem ustalonym (5V lub 3,3V)

• Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl

NOWA SERIA ZASILACZY NDN Model
Parametry
NDN
DF173003C
NDN NDN NDN NDN NDN
DF173005C DF1723003DC DF1723005DC DF1723003TC DF1723005TC
NDN
DF1743003C
NDN
DF1743005C

NAJWIĘKSZY WYBÓR, NAJLEPSZA Napięcie

wyjściowe 0-30V 0-30V 2 x (0-30V) 2 x (0-30V) 2 x (0-30V)
2 x (0-3A)
2 x (0-30V)
2 x (0-5A)
2 x (0-30V)
2 x (0-3A)
2 x (0-30V)
2 x (0-3A)

CENA, TRZY LATA GWARANCJI

1 x (8-15V, 1A) 1 x (8-15V, 1A)
Prąd wyjściowy 0-3A 0-5A 2 x (0-3A) 2 x (0-5A) 1 x (5V, 3A) 1 x (5V, 3A)
1 x (3–6V, 3A) 1 x (3 – 6V, 3A)
Dokładność
Dokładność pomiaru napięcia: ±1% + 2 cyfry, dokładność pomiaru prądu: ±2% + 2 cyfry
pomiaru
Wyświetlacz 2 x LED 4 x LED
Ilość wyjść Pojedynczy Podwójny Potrójny Poczwórny
Napięciowy CV≤1 x 10-4 + 1mV CV≤1 x 10-4+1mV CV≤1 x 10-4+1mV (CH1 i CH2) CV≤1 x 10-4+1mV (CH1 i CH2)
współczynnik CC≤2 x 10-3 + 2mA CC≤2 x 10-3+2mA CC≤2 x 10-3+2mA (CH1 i CH2) CC≤2 x 10-3+1mA (CH1 i CH2)
ή
NOWO
stabilizacji CV≤1 x 10-4+1mV (CH3) CV≤1 x 10-4+1mV (CH3 i CH4)
Obciążeniowy CV≤1 x 10-4 + 2mV CV≤1 x 10-4+2mV CV≤1 x 10-4+2mV (CH1 i CH2) CV≤1 x 10-4+2mV (CH1 i CH2)
współczynnik CC≤2 x 10-3 + 6mA CC≤2 x 10-3+6mA CC≤2 x 10-3+6mA (CH1 i CH2) CC≤2 x 10-3+2mA (CH1 i CH2)
stabilizacji CV≤1 x 10-3+3mV (CH3) CV≤1 x 10-3+3mV (CH3 i CH4)
CV≤0,5mVrms (5Hz-1MHz) CV≤0,5mVrms (5Hz-1MHz) CV≤0,5mVrms (5Hz-1MHz)
CV≤0,5mVrms (5Hz-1MHz)
CV≤20mVp-p (5Hz-1MHz) CC≤3mArms (CH1 i CH2) CC≤2mArms (CH1 i CH2)
Tętnienia i szumy CC≤3mArms
CC≤3mArms CV≤1mVrms (5Hz-1MHz) CV≤1mVrms (5Hz-1MHz)
CC≤30mAp-p (CH3) (CH3 i CH4)
przed przeciążeniem oraz
Zabezpieczenie przed przeciążeniem i odwrotną polaryzacją oraz ograniczenie prądowe i przeciwzwarciowe
odwrotną polaryzacją
Praca szeregowa,
równoległa, NIE TAK TAK
tracking
Włączenie/
wyłączenie TAK TAK TAK TAK
wyjścia
Ograniczenie
Nastawianie ograniczenia prądowego przy odłączonym wyjściu
prądowe
Wymiary 130 x 155 x 295 mm 255 x 156 x 295 mm 255 x 160 x 305 mm
Do pracy ciągłej (8h przy pełnym obciążeniu) Cena
250 275 500 550 520 570 570 590
(bez VAT)

ZESTAW DF6911 Seria GDS-1000A - spełnia najostrzejsze wymagania techniczne i ekonomiczne

• Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl

1090 z³ +vat
1.Generator funkcyjny: 0,1Hz÷10 MHz,
Funkcje: sinus, trójk¹t, prostok¹t, impulsy,
wyj. TTL/CMOS, regulacja symetrii prze-
biegu. 2. Uniwersalny czêstoœciomierz:
10Hz÷2,4GHz 3. Multimetr: VDC, VAC,
ACA, DCA, Ω, C, Temp,hFE, Test diod,
RS-232C z oprgramowaniem. 4. Zasilacz
sieciowy: 0÷30V, 0÷3A ±0,1%, 15V/1A
±5%, 5V/2A ±5%. 5. Wzmacniacz audio:
pasmo 20Hz÷20kHz, moc 1W.
2 lata gwarancji
• Próbkowanie z częstością 1GSa/s w czasie rzeczywistym
i 25GSa/s w czasie ekwiwalentnym
• Pamięć o długości maksimum 2 Mpunktów dla 1 kanału
• Detekcja impulsów o szerokości 10ns (Peak Detect)
• Pamięć do 15 kompletów ustawień i do 15 przebiegów
• Kolorowy ekran LCD TFT o przekątnej 14 cm
• 19 różnych pomiarów automatycznych
• Podstawa czasu: 1ns ~ 50s/dz
ή
• Czułość odchylania pionowego: 2mV ~ 10V/dz NOWO
• Port USB do komunikacji z komputerem PC
• Operacje matematyczne na przebiegach:
sumowanie, odejmowanie, szybka transformata Fouriera
• 6-cyfrowy licznik częstotliwości w czasie rzeczywistym
GDS-1062A GDS-1102A GDS-1152A
Ilość kanałów 2 2 2
Pasmo DC~60MHz (-3dB) DC~100MHz (-3dB) DC~150MHz (-3dB)
Pamięć przy pracy 1-kanałowej maks. 2 Mpunktów maks. 2 Mpunktów maks. 2 Mpunktów

ZESTAW LUTOWNICZY LF-7000 STANOWISKO DO MONTA¯U SMD/BGA

NA PODCZERWIEÑ
• Szczegó³owe informacje w Internecie na stronie www.ndn.com.pl

790 z³ + vat
W skład systemu wchodzi: IR-610 – podgrzewacz wstępny,
LF7000 IR-810 – podgrzewanie punktowe, statyw do mocowania
płytki, chłodzenie kolby, włącznik nożny, chwytak
ciśnieniowy do układów scalonych z wymiennymi
końcówkami.

1-Odsysacz elektroniczny DIA80A,

2-Lekka koñcówka lutownicza 210ESD
3-Termopinceta TWZ 100,
Moc Temperatura Timer a!
4-Wydmuch gor¹cego powietrza HAP 80, IR-610 650W 30°C - 350°C cen
a
IR-810 150W 45°C - 450°C 0-900s br
® Do

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 11/2009

02-784 Warszawa, Janowskiego 15 tel./fax (0-22) 641-15-47, 644-42-50
3
http://www.ndn.com.pl e-mail: ndn@ndn.com.pl
 e.
DZIAŁ OD WYDAWCY

h w, zn

.
ów
yc tó ic

56 zyn
sz uk ron
na rod lekt

57 aga

00
Miesięcznik Elektronika Praktyczna

łk 0 p ia e Żyłami popłyną
m
(12 numerów w roku) jest wydawany przez

0
.se ysy 00 en
AVT–Korporacja Sp. z o.o. we współpracy
w 6 5 dz

22
ławice nanorobotów
z wieloma redakcjami zagranicznymi.
do d zą

l.
te
h na ur

iz
yc Po ty i

Wydawca: AVT–Korporacja Sp. z o.o.

W grudniu 2008 r. w czasopiśmie New Scientist, w artykule pt. Tiny
en

03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11

„paddleboat” could ship drugs around the body Paul Marks opublikował in-
em

tel. 22 257  84  99, fax.: 22 257  84  00

l
/p
El

formację o niesamowitym osiągnięciu zespołu naukowców. Otóż zbudowali oni

lfa

subminiaturową maszynę zasilaną zewnętrznym, zmiennym polem magnetycznym, Adres redakcji: 03-197 Warszawa,
.e
w
w

ul. Leszczynowa 11
to

mogącą poruszać się wewnątrz zbiorników z cieczą, bez stosowania napędu chemicz-
w
go

tel.: 22 257  84  60, fax.: 22 257  84  67

nego lub odkształcania się.
e–mail: redakcja@ep.com.pl
Pomyślmy, jakie trudności musieli przezwyciężyć naukowcy. W tak małej skali (mikrome- http://www.ep.com.pl
try i mniej) lepkość np. wody przedstawia sobą większą barierę dla ruchu, niż jesteśmy do tego
przyzwyczajeni w naszej, ludzkiej skali. Taki subminiaturowy pływak porusza się w wodzie tak, jak Redaktor Naczelny: Wiesław Marciniak
człowiek próbujący pływać w  miodzie. Każdy ruch do przodu w  pierwszej połowie cyklu pływa- Redaktor Programowy,
nia będzie niwelowany w  drugiej, Przewodniczący Rady Programowej:
podczas wycofywania rąk. Pływak Piotr Zbysiński
będzie stał w  miejscu i  popłynie Zastępca Redaktora Naczelnego,
donikąd. Stąd bakterie Escherichia Redaktor Prowadzący: Jacek Bogusz
coli wykształciły wić pozwalającą Redaktor Działu Projektów: Piotr Witczak
im wkręcać się jak korkociąg w ośro- Redaktor Działu Podzespołów i Sprzętu:
dek, w którym przemieszczają się. Jerzy Pasierbiński
Naukowcy zbudowali swojego Redaktor Działu Monitoringu Nowych
Podzespołów: Maciej Gołaszewski
mikropływaka z dwóch kulek o śred-
Szef Pracowni Konstrukcyjnej: Grzegorz Becker
nicy 1 i 3 mikronów. Kulki są powle-
Marketing i Reklama:
czone wiążącym je białkiem i dodat-
Katarzyna Wiśniewska
kowo przyszyte do siebie dwoma nićmi o grubości 8 nanometrów. Kulki są wykonane z materiałów ma-
reklama@ep.com.pl (tel. 22  257  84  65)
gnetycznych i dlatego cały obiekt wiruje pod wpływem pola magnetycznego. Subminiaturowy pływak
Katarzyna Gugała, Bożena Krzykawska,
porusza się blisko dna naczynia, w pobliżu warstwy granicznej o większej gęstości. Dzięki temu mniejsza
Justyna Warpas, Andrzej Tumański
kulka działająca jak wiosełko zanurza się w tym ośrodku powodując ruch do przodu z prędkością około
Sekretarz Redakcji: Grzegorz Krzykawski
1 mikrometra na sekundę. Zespół jest przekonany, że bez większych trudności na bazie uzyskanych
(tel. 22 257  84  60)
doświadczeń może skonstruować w nanoskali miniaturowe łodzie podwodne napędzane wirującymi
DTP: Dariusz Welik
kołami łopatkowymi. Współczesna nanotechnologia umożliwia tworzenie cząsteczek, w  których jak
Projekt graficzny okładki: Jakub Tarnowski
w puszce zamknięte są pewne substancje chemiczne, uwalniane pod wpływem zewnętrznego sygnału.
Redaktor strony internetowej: Marek Dzwonnik
Taka miniaturowa flotylla mogłaby posłużyć do transportu substancji chemicznych wewnątrz naczyń
krwionośnych i pomagała by np. niszczyć komórki rakowe, dostarczając leki w precyzyjnie odmierza-
Stali Współpracownicy: Arkadiusz Antoniak,
nych dawkach do miejsc, gdzie są potrzebne, minimalizując tym samym niepożądane skutki uboczne. Rafał Baranowski, Marcin Chruściel, Jarosław
Wynalazek naukowców opisany w New Scientist to pierwszy krok w stronę nanomaszyn, które Doliński, Andrzej Gawryluk, Krzysztof Górski,
przemieszczając się w  organizmie człowieka będą w  stanie podejmować bardziej złożone zadania Tomasz Jabłoński, Krzysztof Paprocki, Krzysztof
terapeutyczne. Daleko im do znanych z filmów i książek fantastycznych straszliwych nanorobotów, Pławsiuk, Sławomir Skrzyński, Jerzy Szczesiul,
Ryszard Szymaniak, Marcin Wiązania, Tomasz
które rozmnażając się bez kontroli wreszcie pożerają Ziemię i  wszystkie istoty żywe. Niemniej, te Włostowski, Robert Wołgajew.
osiągnięcia powodują w pewnych środowiskach opór. Zespół prof. Dietrama Scheufele z Uniwersy-
tetu Wisconsin w Madison opublikował wyniki badań, z których wynika, że pomimo pozytywnych Uwaga! Kontakt z wymienionymi osobami jest
oczekiwań ogółu społeczeństwa w stosunku do nowej technologii (wszak leczy) pojawiają się głosy możliwy via e–mail, według schematu: imię.
przeciwko manipulowaniu przy „boskim dziele”. Są one tym silniejsze, im większy wpływ na polity- nazwisko@ep.com.pl
kę danego kraju wywiera religia. Oczywiście, swoje do powiedzenia mają również zwolennicy teorii
spiskowych, antyglobaliści, ekolodzy i inni. Prenumerata: tel. 22 257  84  22,
Zarówno zakazy religijne, jak i głosy wymienionych grup są bardzo ważne. Pozwalają odnaleźć fax.: 22 257  84  00, prenumerata@avt.pl
Sklep: tel. 22 257  84  66
korzystny dla nas wszystkich kompromis, jednak autor badań mar-
twi się, że media i naukowcy unikają tych trudnych tematów i nie Wy­daw­nic­tw
­ o
AVT Kor­po­ra­cja Sp. z o.o.
informują społeczeństwa o  pożytkach i  zagrożeniach płynących z na­leż­y do
Iz­by Wy­daw­ców Pra­sy
nanotechnologii, więc debata, gdy wreszcie zacznie się, będzie sil-
nie zideologizowana i wątpliwa merytorycznie. Niestety, niedoinfor- Copyright AVT–Korporacja Sp. z o.o.
mowana opinia społeczna bazuje głównie na stereotypach, ponie- 03-242 Warszawa, ul. Leszczynowa 11
waż nie zna faktów. Przypomina to troszkę dyskusję o  energetyce
jądrowej w naszym kraju. Projekty publikowane w Elektronice Praktycznej
Innymi słowy – nadchodzi sądny dzień dla nanotechnologii. mogą być wykorzystywane wyłącznie
do własnych potrzeb. Korzystanie z tych
Czy wobec wątpliwości natury etycznej ta przegra i  trafi do grona
projektów do innych celów, zwłaszcza do
nauk uprawianych w  tajemnicy na antypodach? Miejmy nadzieję, działalności zarobkowej, wymaga zgody
że tak się nie stanie. Póki co, my elektronicy korzystajmy z dobrodziejstw, opisywanych w tym nume- redakcji Elektroniki Praktycznej. Przedruk oraz
rze Elektroniki Praktycznej, układów wykonanych w technologii MEMS. Jak na razie nie budzą one umieszczanie na stronach internetowych całości
lub fragmentów publikacji zamieszczanych
niczyich zastrzeżeń natury moralnej.
w Elektronice Praktycznej jest dozwolone
wyłącznie po uzyskaniu zgody redakcji. Redakcja
nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń
zamieszczanych w Elektronice Praktycznej.

4 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Tytuł

STMicroelectronics wspiera działalność przedszkola Synapsis

Zachęcamy Czytelników EP do przelania 1% podatku na rzecz fundacji Synapsis
KRS: 0000045919
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 10/2009 5
www.synapsis.waw.pl
 Kieszonkowy akcelerometr
Projekt kieszonkowego, zasilanego z baterii
akcelerometru. Na wbudowanym wyświetlaczu
prezentowany jest wynik pomiaru przyśpieszenia
w kierunkach X, Y i Z, wraz ze zmierzonymi
wartościami liczbowymi. Urządzenie może stanowić
podstawę do samodzielnie konstruowanych
układów np. umożliwiających automatom orientację
w przestrzeni.
Zestaw startowy dla PSoC Express
Chcąc nauczyć się programowania mikrokontrolerów
wcale nie musimy znać języków programowania.
Wiele dostępnych IDE umożliwia programowanie
mikrokontrolerów przez narysowanie działania
programu. Taki jest PSoC Express dla mikrokontrolerów
PSoC firmy Cypress. Prezentujemy tani zestaw startowy,
który umożliwia szybkie rozpoczęcie programowania
doskonałych, wszechstronnych mikrokontrolerów
PSoC.

Karta wejść cyfrowych z interfejsem RS-485

Stabilizator impulsowy zastępujący liniowy
78xx
W wielu zastosowaniach, ze względu na straty mocy,
tanie stabilizatory rodziny 78xx są niedoskonałe.
Proponowane rozwiązanie jest kompatybilne pin-to-pin
ze stabilizatorem z serii 78 w obudowie TO-220 oraz
ma wysoką sprawność, więc niezbyt mocno rozgrzewa
się w czasie pracy.
Projekt kolejnego urządzenia przeznaczonego
do zastosowania w automatyce. To uniwersalny
moduł wejść z interfejsem RS-485. Doskonały do
zastosowania w systemach akwizycji danych, gdzie
zachodzi konieczność zbierania informacji z wielu
urządzeń umieszczonych w znacznych odległościach
od siebie.

Elektroniczny wężyk spustowy do aparatu

fotograficznego
Urządzenie przeznaczone jest dla wszystkich amatorów
fotografii z zacięciem elektronika. DSLR shutter to
elektroniczny wężyk spustowy umożliwiający zdalne,
ręczne wyzwalanie, pracę w trybie samowyzwalacza
z programowanym czasem oraz w ręcznym trybie
z bardzo długim czasem naświetlania.

8–kanałowa karta przekaźników

We współpracy z AVT5140 umożliwia sterowanie
urządzeniami elektrycznymi i elektronicznymi
z komputera PC. Daje to możliwość automatycznego
załączania pewnych urządzeń w domu czy
w warsztacie.

MEMS-owy wskaźnik położenia

Technologie MEMS coraz łatwiej spotkać w coraz większej liczbie, coraz mniej ekskluzywnych aplikacji.
Przedstawiamy jeden z nowszych na rynku czujników MEMS z oferty firmy STMicroelectronics, który można
zastosować jako czujnik uderzeń w alarmach samochodowych lub czujnik orientacji urządzenia względem ziemi,
co można wykorzystać na przykład w przenośnych urządzeniach z graficznymi panelami HMI do automatycznej
zmiany sposobu wyświetlania informacji na wyświetlaczu.
 Nr 2 (206)
Luty 2010

Projekty
Kieszonkowy akcelerometr. Miernik przyśpieszenia XYZ.............................................................24
Zestaw startowy dla PSoC Express..............................................................................................34
DSLR shutter. Elektroniczny wężyk spustowy do aparatu fotograficznego.................................38
Moduł wejść cyfrowych z interfejsem RS-485.............................................................................42
Wzmacniacz D-Amp, część 3. Obsługa i oprogramowanie.........................................................47

Miniprojekty
MEMS-owy wskaźnik położenia.................................................................................................50
Stabilizator impulsowy zastępujący liniowy 78xx.......................................................................52
8-kanałowa karta przekaźników.................................................................................................52

Tutorial
Układy MEMS.............................................................................................................................54

Podzespoły
MEMS-y sięgnęły DNA. Jak działają biochipy..............................................................................57

Wybór konstruktora
Układy scalone MEMS................................................................................................................60
Scalone wzmacniacze akustyczne, część 3. Wzmacniacze słuchawkowe i klasy D....................111

Kurs
Obsługa wyświetlacza graficznego 2,8” TFT z panelem dotykowym..........................................68

Narzędzia konstruktora
Atollic TrueSTUDIO. Sposób na mikrokontrolery STM32................................................................. 74
Darmowe narzędzia programowe dla mikrokontrolerów STM32................................................... 81

Notatnik konstruktora
Preprocesor języka C....................................................................................................................... 78

Sprzęt
Zanim zbudujesz wagę elektroniczną. Zestaw ewaluacyjny dla przetwornika A/C ADS1232......... 86
Remo IT. Zastąp podczerwień radiem............................................................................................. 90
mbed.org. Kompilator, którego nie zainstalujesz!.......................................................................... 92
Linuks na 600 MHz. Jednopłytkowe komputery firmy Embest....................................................... 95
JTAG Live. Boundary Scan za darmo............................................................................................... 98
STM32TechDays. Dogrywka 2010................................................................................................. 101

Projekty konkursowe
Rozwiązanie konkursu „Nowe kontra stare”................................................................................ 104

Automatyka i Mechatronika Praktyczna

Profinet z NTP w sterownikach S7-1200...................................................................................117
EtherCAT – to nie takie trudne. Ethernet jako sieć real-time.....................................................120
Robot mobilny MOBOT-EXPLORER A1......................................................................................122
Profibus. Profile komunikacyjne. Nowe rozwiązania.................................................................125

Niezbędnik elektronika............................................................8
Konkursy
Konkurs firmy RK-System............................................................................................................23

Nie przeocz. Podzespoły.............................................................................................................10

Nie przeocz. Koktajl niusów.......................................................................................................16
Sprzężenie zwrotne. Poczta........................................................................................................18
Sprzężenie zwrotne. Ankieta......................................................................................................22
Księgarnia wysyłkowa..............................................................................................................128
Kramik + rynek........................................................................................................................131
Info..........................................................................................................................................141
Biblioteka.................................................................................................................................144
Prenumerata............................................................................................................................145
Ekspresowy Informator Elektroniczny.......................................................................................146
Wykaz reklamodawców...........................................................................................................147
Zapowiedź następnego numeru...............................................................................................148
NIEZBĘDNIK ELEKTRONIK A
DZIAŁ
Battery Life Calculator
Rozbudowany kalkulator czasu pracy bate-
ryjnej dla mikrokontrolerów firmy Freescale.
Program wylicza przewidywany czas pracy
na podstawie parametrów, takich jak m.in.:
częstotliwość pracy, napięcie zasilania.
Analog Devices EDA symbols
Biblioteki podzespołów Analog Devices do
programu Protel99.
Attolic True Studio CORTEX
Środowisko programistyczne dla mikrokon-
trolerów STM32 z rdzeniem Cortex-M0. Wy-
magana jest rejestracja na stronie producenta
w celu uzyskania hasła potrzebnego do uru-
chomienia programu.
Biblioteki CMSIS
CMSIS – Cortex Microcontroller Software
Interface Standard to biblioteki programi-
styczne dla wszystkich mikrokontrolerów
Cortex-M0 is Cortex-M3.
EmbestARM IDE
Środowisko programistyczne dla mikrokon-
trolerów z rdzeniem ARM. W skład oprogra-
mowania wchodzą: kompilator, debugger,
emulator JTAG oraz programator pamięci
Flash.
DsPICWorks
Oprogramowanie do cyfrowego przetwarza-
nia danych. Zaletą dsPICworks jest możli-
wość integracji ze środowiskiem programi-
stycznym MPLAB IDE i asemblerem MPLAB
ASM30 dla mikrokontrolerów dsPIC30F fir-
my Microchip.
Code RED LPC Xpresso
Środowisko programistyczne dla mikrokon-
trolerów NXP z serii NXP opracowane przez
firmę Code RED. Zbudowane zostało na ba-
zie IDE Eclipse, kompilatora GNU i debugge-
ra GDB. Korzysta z interfejsu debuggera LPC-
Link dostępnego w  zestawie ewaluacyjnym
LPC Xpresso.
8 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
TYLKO DLA PRENUMERATORÓW
LTspiceIV
Symulator obwodów i układów elektronicz-
nych powstały na bazie symulatora SPICE.
NS Audio Selection Guide
Wyszukiwarka podzespołów elektronicz-
nych firmy National Semiconductor dla apli-
kacji audio.
SiLABS IDE
Środowisko programistyczne dla mikrokon-
trolerów firmy Silicon Laboratories.
Smart Draw IEEE Schematic
Niezastąpione oprogramowanie narzędzio-
we dla naukowców, elektroników hobbystów
i profesjonalistów. Dzięki Smart Draw można
przygotować grafikę wykresy, schematy, dia-
gramy, mapy myśli i inne.
NS ultraLibrarian tool
Wszechstronne oprogramowanie narzędzio-
we do tworzenia, importowania i  eksporto-
wania bibliotek podzespołów dla programów
EDA (Protel, Cadence, Orcad i inne). Umożli-
wia on łączenie oraz wymianę bibliotek pod-
zespołów między oprogramowaniem projek-
towym różnych producentów.
nanoWatt XLP Battery Life
Estimator
Program służący do oszacowania czasu pra-
cy bateryjnej dla mikrokontrolerów PIC,
w  których zastosowano technologię oszczę-
dzania energii XLP.
Embest Register Editor
Edytor rejestrów mikrokontrolerów dla pro-
jektantów systemów wbudowanych. Pro-
gram umożliwia analizę i edycję wartości re-
jestrów konfiguracyjnych mikrokontrolerów
z rdzeniem ARM od różnych producentów.
LTpowerCAD
Zaawansowany arkusz kalkulacyjny wspo-
magający proces projektowania zasilaczy.
Można dzięki niemu wyliczyć parametry
komponentów, oszacować straty energii,
sprawność oraz wykonać optymalizację ob-
wodu sprzężenia zwrotnego.
MPLab8.43
Najnowsza wersja środowiska programi-
stycznego dla mikrokontrolerów PIC firmy
Microchip.
 Tytuł

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 10/2009 9

NIE PRZEOCZ
NIE PRZEOCZ Podzespoły
nowe
podzespoły
Z  kilkuset nowości wybraliśmy te, których nie wolno przeoczyć
Bieżące nowości można śledzić na www.elektronikaB2B.pl
3-osiowy monolityczny żyroskop MEMS
o niewielkich wymiarach
Oferta układów MEMS firmy STMicroelectronics powiększyła
się o  monolityczny 3-osiowy żyroskop oznaczony symbolem LY-
PR540AH. Układ ten służy do precyzyjnego pomiaru kątów obrotu
względem osi X, Y i Z w pełnym zakresie 360o. Łączy w sobie dużą
dokładność pomiaru z dużą stabilnością i małymi wymiarami obu-
dowy (4,4×7,5×1,1 mm).
Każdy z  trzech torów udostępnia dwa oddzielne wyjścia analo-
gowe różniące się zakresem pełnej skali: ±400 dps do precyzyjnego
pomiaru powolnych przemieszczeń i  ±1600  dps do pomiaru gwał-
townych przemieszczeń. Czułość tych wyjść wynosi odpowiednio 3,2
i 0,8 mV/dps.
Pozostałe parametry:
– szerokość pasma pomiarowego: 140 Hz (–3 dB),
– zmiana czułości w funkcji temperatury: 0,07 %/oC,
– wyjściowy sygnał zerowy (odniesienia): 1,5 V,
– dryft termiczny sygnału zerowego: 0,08 dps/oC,
– nieliniowość: ±1% FS,
– gęstość szumów: 0,02 dps/√Hz.
LYPR540AH może pracować w  zakresie napięć zasilania
2,7...3,6 V i w zakresie temperatury otoczenia od –40...+85°C.
www.st.com
32-bitowe mikrokontrolery Cortex-M0
NXP wprowadza do oferty serię tanich 32-bitowych mikrokon-
trolerów Cortex-M0 LPC1100. Układy te mają być dostępne w 15 wa-
riantach w cenie od 0,65 USD. Są polecane do zastosowań w apli-
kacjach korzystających dotąd z mikrokontrolerów 8- i 16-bitowych,
oferując większą szybkość obliczeniową, mały pobór mocy i  małą
objętość kodu.
Podczas, gdy typowy mikrokontroler 8-bitowy odznacza się szyb-
kością wykonywania instrukcji poniżej 1 DMIPS, a  16-bitowy około
3-5 DMIPS, dla układów serii LPC1100 współczynnik ten wynosi 45
DMIPS. Pozwala to na realizację nie tylko prostych funkcji sterują-
cych, ale też złożonych algorytmów. Z kolei krótszy czas wykonywa-
nia sekwencji poleceń przyczynia się do obniżenia poboru mocy. Przy
częstotliwości taktowania 50  MHz pobór prądu w  stanie aktywnym
mikrokontrolerów LPC1100 zazwyczaj nie przekracza 10  mA. Co
10
więcej, wbrew powszechnie panu-
jącym opiniom badania programem
Coremark wykazały, że dla większo-
ści zadań objętość kodu 32-bitowych
układów LPC1100 jest o  40...50%
mniejsza niż w przypadku mikrokon-
trolerów 8- i 16-bitowych.
Do najważniejszych zalet serii LPC110 można zaliczyć:
– wbudowana pamięć Flash o pojemności 8...32 kB,
– możliwość korzystania z 32 przerwań wektorowych (4 priorytety),
– wbudowane interfejsy UART, SPI i I2C oraz 16- i 32-bitowe timery
PWM/Capture/Compare,
– wbudowany oscylator RC 12 MHz o dokładności 1% w całym za-
kresie temperatur i napięć zasilania,
– funkcje Power-on-Reset (POR), Multi-level Brown-Out-Detect
(BOD), pętla fazowa 10...50 MHz,
– 8-kanałowy 10-bitowy przetwornik A/C o nieliniowości całkowej
±1 LSB,
– do 42 szybkich linii GPIO o wydajności prądowej 20 mA,
– możliwość pracy w zakresie napięć zasilania 1,8...3,6 V,
– zabezpieczenie ESD do ponad 5 kV.
www.standardics.nxp.com/microcontrollers
Szeregowa pamięć Flash o pojemności 256 Mb
W  ofercie firmy Macronix po-
jawiła się szeregowa pamięć Flash
przełamująca barierę pojemności
128  Mb. Dotychczasowe szeregowe
pamięci Flash bazowały na 24-bi-
towym protokole adresowania
umożliwiającym obsługę układów
o maksymalnej pojemności 128 Mb.
Konieczność produkcji pamięci
o większych pojemnościach do prze-
chowywania programu i danych wymusiła zmianę protokołu adre-
sowania.
Macronix jest pierwszym producentem, któremu udało się przeła-
mać barierę pojemności 128 Mb. Pierwsza pamięć 256 Mb o oznacze-
niu MX25L25635E wykorzystuje kombinację adresowania 24- i 32-bi-
towego, aby zapewnić kompatybilność z dotychczasowymi systema-
mi. Może być widziana przez system jako typowa pamięć 128  Mb,
natomiast użytkownik ma możliwość w  razie potrzeby przełączenia
układu w  32-bitowy tryb adresowania pozwalający na obsługę całej
matrycy. Dzięki temu unika się konieczności ponownego tworzenia
oprogramowania w istniejących systemach.
Obok większej pojemności, drugą zaletą MX25L25635E jest moż-
liwość pracy w  trybie Single I/O, Dual I/O  i  Quad I/O  o  szybkości
transmisji danych wynoszącej odpowiednio 80, 160 i 320 Mb/s. Jest
kompatybilny z  protokołem SPI. Zawiera 4  kb bezpiecznej pamięci
OTP. Może pracować z napięciem zasilania 2,7...3,6 V w przemysło-
wym zakresie temperatur. Charakteryzuje się czasem programowania
wynoszącym 1,4ms dla 56-bajtowej strony oraz czasem kasowania
60 ms dla sektora 4 kB. Jest zamykany w obudowie SOIC-16.
www.macronix.com
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Podzespoły

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 11

NIE PRZEOCZ

Moduły ZigBee na bazie energooszczędnego

mikrokontrolera JN5148
Firma Jennic wprowadziła na rynek
serię modułów ZigBee realizowanych na
bazie energooszczędnych mikrokontrole-
rów JN5148. Pozwalają one rozbudować
dowolne urządzenie o  opcję łączności
bezprzewodowej bez konieczności pro-
jektowania sekcji w.cz. i  zatwierdzania
zgodności z obowiązującymi regulacjami
Obecnie dostępne są trzy wersje modułów: JN5148-001- M00
z wewnętrzną anteną nadrukowaną na płytce PCB, JN5148-001-M03
z gniazdem uFl do anteny zewnętrznej i JN5148-001- M04 z gniazdem
anteny zewnętrznej oraz dodatkowym wzmacniaczem mocy i przed-
wzmacniaczem niskoszumowym, pozwalającymi zwiększyć zasięg
transmisji do 4 km. Ekstremalnie mały pobór mocy mikrokontrolerów
JN5148 pozwolił zmniejszyć pobór prądu do 15  mA w  trybie nada- co pozwala na pominięcie jednego z etapów przetwarzania danych
wania i 17,5 mA w trybie odbioru przy zasilaniu ze źródła 2,3...3,6 V. w aplikacji docelowej.
Tzw. budżet łącza wynosi 98  dB dla modeli JN5148-001- M00 i  JN- Co więcej, jest niewrażliwy na migotanie w zakresie częstotliwości
5148-001-M03 oraz 116 dB dla modelu JN5148-001- M04 o zwiększo- 50...60 Hz generowane m.in. przez świetlówki. Charakteryzuje się małym
nym zasięgu. Pojemność wbudowanej pamięci Flash do przechowy- poborem prądu wynoszącym 150 mA w stanie aktywnym i 1,5 mA w try-
wania lokalnych danych wynosi 4 Mb. Temperatura pracy modułów bie standby. Umożliwia pomiar natężenia światła w zakresie 3...65000 lx
zawiera się w przedziale od –40...+85oC. dwukrotnie w ciągu sekundy. Nie wymaga żadnych elementów współ-
www.jennic.com pracujących. Jest przeznaczony do zastosowań w urządzeniach przeno-
śnych, w których występuje konieczność regulacji jasności wyświetlaczy
30 nowych układów ARM z rdzeniami Cortex-M3, wraz ze zmianą jasności oświetlenia zewnętrznego.
Cortex-A8 i ARM9 www.osram-os.com
Texas Instruments wprowadza
do oferty 31 nowych mikroproceso- Energooszczędne sterowniki przetwornic DC-DC
rów z  rdzeniem ARM: 29 układów o elastycznej konfiguracji
Stellaris Cortex-M3 i  dwa pierwsze Microchip rozszerza ofertę energooszczędnych układów zasi-
mikroprocesory nowej rodziny Si- lania o elastycznej konfiguracji, produkowanych w miniaturowych
tara, bazujące na technologii ARM9 obudowach. MCP14628 i  MCP14700 to sterowniki przetworni-
i  Cortex-A8. Wprowadzenie na ry- cy DC-DC typu Buck, współpracujące z  dwoma wyjściowymi n-
nek tych produktów jest związane kanałowymi tranzystorami MOSFET.
z  niedawnym przejęciem przez TI Pierwszy z  nich charakteryzuje się zwiększoną sprawnością
firmy Luminary Micro. w  zakresie małych obciążeń, dzięki czemu może być stosowanych
Mikroprocesory ARM znajdują zastosowanie w automatyce prze- w urządzeniach pozostających przez długi okres czasu w stanie nie-
mysłowej, aparaturze pomiarowej i testującej, elektronice medycznej aktywnym. Jego zaletą jest też możliwość sterowania dużych obciążeń
oraz systemach HVAC, monitoringu, sterowania ruchem itp. o charakterze pojemnościowym, do 3000 pF.
Ponieważ tworzenie oprogramowania stanowi 50% łącznych MCP14700 zawiera dwa wejścia PWMHI i PWMLO umożliwiające
kosztów urządzenia końcowego, konstruktorzy muszą z jednego pro- niezależne sterowanie wyjściowymi tranzystorami N-MOS high-side
jektu deweloperskiego otrzymać wiele produktów, tak aby zachować i low-side. Pozwala to na bardziej elastyczną regulację czasu martwe-
konkurencyjność pod presją czasu i kosztów. Ułatwiają to mikrokon- go i  implementację unikalnych algorytmów sterowania w  układach
trolery ARM występujące w  kilku generacjach kompatybilnych pod napędowych. Oba wejścia sterujące PWM są przystosowane do współ-
względem kodu oraz współpracujące z nimi układy peryferyjne. pracy z układami TTL/CMOS zasilanymi napięciem 3 V. MCP14628
Nowe mikrokontrolery Stellaris są dostępne z różnymi opcjami pa- i MCP14700 są zamykane w obudowach SOIC-8 i DFN-8 na szeroki
mięci, interfejsów i obudów, a jednocześnie są oferowane w atrakcyj- zakres temperatury pracy od –40...+125oC.
nych cenach, niższych średnio o 13% od dotychczasowych wersji. Pra- www.microchip.com
cują z częstotliwością taktowania 20...100 MHz. Zawierają 8...256 kB
pamięci Flash oraz szeroki wybór interfejsów, w tym Ethernet 10/100
MAC+PHY, USB Host/Device, USB On-the-Go i CAN 2.0 A/B.
Mikroprocesory Sitara łączą wysoką wydajność z  małym poborem
mocy. Są realizowane na bazie rdzenia ARM9 i Cortex-A8 taktowanego ze-
garem od 375 MHz do ponad 1 GHz. Zawierają interfejsy m.in. CAN, USB
2.0, EMAC i SATA. Mogą pracować pod kontrolą Linux, Windows Embed-
ded CE oraz wielu innych systemów operacyjnych czasu rzeczywistego.
www.ti.com

Czujnik światła z interfejsem I2C generujący wynik

pomiaru bezpośrednio w luksach
Firma Osram Opto Semiconductors zaprezentowała kolejny
czujnik światła o charakterystyce ludzkiego oka, wyposażony w in-
terfejs I2C i  zamykany w  obudowie o  wymiarach 2×2×0,7  mm.
Model SFH 5712 generuje wynik pomiaru bezpośrednio w luksach,

12 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Podzespoły
Ponad 40,000 produktów analogowych
od ponad 50 wiodących producentów

… Najszersza oferta produktów w dystrybucji

Europejskiej
… 3500 zupełnie nowych produktów dodanych
w ciągu ostatnich 12 miesięcy
… Nowe, innowacyjne produkty niszowych
producentów

www.farnell.com/pl
PONAD 500 000 PRODUKTÓW w ofercie
Najnowsze technologie od 1200 WIODĄCYCH PRODUCENTÓW
BRAK WYMAGANEJ MINIMALNEJ wartości i ilości zamówienia
SZYBKA DOSTAWA następnego dnia za jedyne 5 EURO*

Bezpłatna infolinia: 00800 121 29 67

Projektuj z najlepszymi
E-mail: info-pl@farnell.com
A Premier Farnell Company
ELEKTRONIKA
*dotyczy PRAKTYCZNA
zamówień 2/2010
składanych online 13
NIE PRZEOCZ
Przetwornik C/A z wbudowanym wzmacniaczem
klasy W do urządzeń przenośnych
WM8910 to przetwornik
C/A  o  bardzo małym poborze
mocy, przeznaczony do zastosowań
w  przenośnym sprzęcie audio. Za-
wiera zespół wejść asymetrycznych
i  różnicowych dla sygnału stereo-
fonicznego i  mikrofonu, cyfrowy
„kompresor” zakresu dynamiczne-
go, mikser, sekwenser eliminujący
trzaski przy włączaniu/wyłączaniu zasilania oraz wzmacniacz słu-
chawkowy. Wymaga minimum elementów zewnętrznych. Akcep-
tuje wszystkie standardowe częstotliwości taktowania 8...96 kHz.
Może pracować z napięciem zasilania od 1,8 V, przy czym dla uzy-
skania optymalnej pracy (odnośnie poboru mocy) zalecane jest za-
silanie sekcji cyfrowej napięciem 1,0 V.
WM8910 pracuje w klasie W (zmodyfikowana klasa G). Wykorzy-
stuje układ podwójnej adaptacyjnej pompy ładunkowej i obwód DC
serwo, których zadaniem jest śledzenie bieżącego napięcia na wyjściu
i regulowanie w takt za jego zmianami wartość napięcia zasilającego.
Pozwala to na stałe utrzymywanie minimalnego odstępu pomiędzy
napięciem zasilania i napięciem wyjściowym, czego konsekwencją są
mniejsze straty mocy i mniejsze rozmiary wyjściowych kondensato-
rów blokujących składową stałą. WM8910 cechuje się współczynni-
kami SNR i THD odpowiednio 96 dB i –86 dB. Jest zamykany w obu-
dowie QFN-40 o powierzchni 5×5 mm.
www.wolfsonmicro.com
8-bitowe mikrokontrolery do elektroniki
samochodowej
8-bitowe mikrokontrolery C8051F5xx firmy Silicon Laboratories
zostały zaprojektowane dla potrzeb elektroniki samochodowej, po-
zwalając ograniczyć koszt i  powierzchnię montażową w  układach
sterowania wentylatorami, siedzeniami, szybami i lusterkami. Eli-
minują część analogowych układów współpracujących, niezbęd-
nych przy korzystaniu z innych rodzajów mikrokontrolerów.
Ich zaletą jest też prostszy kod programu, wymagający mniejszej
pamięci. Powierzchnia montażowa tych układów wynosi 4×4  mm
(QFN, QFP).
Ważniejsze cechy serii C8051F5xx:
– wbudowane elementy (precyzyjne źródło napięciowe, regulator
napięcia 5 V, oscylator) pozwalające na kontrolowanie szybkich
interfejsów CAN 2.0 i LIN 2.1 bez potrzeby stosowania zewnętrz-
nych rezonatorów kwarcowych,
– szeroki zakres napięć zasilania 1,8...5,25 V eliminuje potrzebę ko-
rzystania z zewnętrznego regulatora,
– prędkość wykonywania instrukcji do 50  MIPS pozwala wyko-
nywać operacje w  czasie rzeczywistym zamiast wyszukiwania
współczynników korekcyjnych w  tabelach (mniejsza objętość
kodu),
14
– obliczenia prowadzone w czasie rzeczywistym eliminują koniecz-
ność korzystania z zewnętrznych filtrów,
– ponad 100 dostępnych modeli kompatybilnych pod względem
kodu i rozkładu wyprowadzeń,
– wbudowana pamięć Flash o pojemności do 32 kB,
– zgodność ze specyfikacją AEC-Q100,
– maksymalna temperatura pracy +125oC.
Wraz z  mikrokontrolerami C8051F5xx producent oferuje dwa
zestawy ewaluacyjne w cenie 99 USD: C8051F540DK dla serii F54x
oraz C8051F560DK dla serii F55x, F56x i  F57x. Oba zawierają po
dwa mikrokontrolery umieszczone na wspólnej płytce drukowanej,
umożliwiające implementację w pełni funkcjonalnej sieci CAN 2.0B
i LIN 2.1 master/slave.
www.silabs.com
Wzmacniacze operacyjne zero-drift do przenośnych
urządzeń medycznych
Precyzyjne wzmacniacze operacyjne MAX9617 i MAX9618 wy-
konane w technologii CMOS odznaczają się pomijalnym napięciem
niezrównoważenia, małymi szumami wyjściowymi, jednym z  naj-
lepszych współczynników szybkości do poboru mocy oraz wejściem
i wyjściem Rail-to-Rail.
Zostały opracowane z  myślą o  zastosowaniach w  przenośnych
urządzeniach medycznych, np. rejestratorach ECG. W tego typu urzą-
dzeniach zachodzi konieczność pomiaru małych sygnałów różnico-
wych (0,1...6 mV) występujących na tle składowej DC rzędu 300 mV
i  dużych sygnałów sumacyjnych rzędu 1,5  V. Ponadto, istnieje ko-
nieczność skutecznego tłumienia tętnień sieciowych 50 Hz i innych
zaburzeń m.cz., ponieważ szerokość pasma pomiarowego wynosi od
0,05...150 Hz. Wymaga to od wzmacniacza bardzo dużego współczyn-
nika CMRR, bardzo małego wejściowego napięcia niezrównoważenia,
małego współczynnika szumów 1/f i małego prądu polaryzacji. Dzięki
opatentowanym przez Maxim technikom autozerowania we wzmac-
niaczach MAX9617 i  MAX9618 uzyskano wejściowe napięcie nie-
zrównoważenia poniżej 10 mV i wejściowe napięcie szumów równe
1 mVP-P w paśmie 0,1...10 Hz. Warto też zwrócić uwagę na pomijalny
wpływ czasu i temperatury na parametry: dryft temperaturowy wej-
ściowego napięcia niezrównoważenia wynosi zaledwie 5 nV/oC.
Ważniejsze parametry:
– napięcie zasilania: 1,8...5,5 V,
– pobór prądu w stanie spoczynkowym: typ. 59 mA,
– wejściowe napięcie niezrównoważenia: <10 mV,
– wejściowy prąd polaryzacji: 10 pA,
– wejściowe napięcie szumów: 42 nV/√Hz przy 1 kHz (1 mVP-P w pa-
śmie 0,1...10 Hz),
– GBW: 1,6 MHz.
www.maxim-ic.com/zero-drift-amps
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Podzespoły

Najmniejszy na rynku
16-bitowy przetwornik A/C
Zobaczyć znaczy uwierzyć
Nowa rodzina ADS1115 (ADS1113 i ADS1114) oferuje najmniejszy na rynku 16-bitowy przetwornik
A/C w ultra-cienkiej obudowie QFN o wymiarach zaledwie 2,0 x 1,5 x 0,4 mm. Zaprojektowana
z naciskiem na precyzję, wydajność energetyczną i łatwość implementacji, rodzina ADS1115
przetwarza dane z programowaną szybkością do 860 SPS, z (typowym) poborem prądu wynoszącym
jedynie 150 µA i napięciem pracy 2 V. Opcje układów tworzących rodzinę zapewniają skalowalność i
elastyczność w przenośnych zastosowaniach przemysłowych i konsumenckich. High-Performance
Analog>>Your Way™.
www.ti.com/ads1115pl
Zamów próbki i moduły ewaluacyjne.

Rodzina ADS1115
Napięcie Komp. COMP_OUT
Wzmocnienie x2/3, x1, x2, x4, x8, x16 odniesienia

AINP1
ADDR_SEL
AINP2 Interfejs I C
2

MUX 16-bitowy SCL

PGA
AINP3 A/C ΔΣ
SDA
AINP4

VDD
VD D

Oscylator GND
GN
ND

O 70% mniejszy
2,0 mm

Data Converter
ADS1115
1,5 mm

0,4 mm

Obudowa QFN (RUG) Data Converter

ADS1115

Obudowa QFN
(RUG)

High-Performance Analog >> Your Way and the platform bar are trademarks of Texas Instruments. © 2009 TI

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 15

NIE PRZEOCZ Koktajl niusów
koktajl
niusów
Interaktywny katalog układów Altery
Firma Altera uruchomiła interaktywną stronę, na której możliwy jest
parametryczny wybór układów programowalnych. Do wyboru są układy
CPLD, FPGA i ASIC.
Produkt Selector udostępniony jest w wersji testowej beta. Firma ma
zamiar udoskonalić stronę na podstawie sugestii użytkowników. Aby uru-
chomić stronę należy zainstalować Adobe Flash Player w wersji 10.
www.altera.com/products/selector/psg-index.html
Pierwszy czterordzeniowy ARM od Marvella
Firma Marvell Technology Group informuje o zaprojektowaniu pierw-
szego czterordzeniowego procesora opartego na architekturze ARM. Pro-
cesor może pracować z  sygnałem zegarowym o  częstotliwości powyżej
1 GHz. Został on zaprojektowany z przeznaczeniem do konsoli gier wideo
oraz elektroniki użytkowej.
Nowy procesor ma architekturę zastosowaną już we wcześniejszych pro-
cesorach Armada 500 i 600 tej firmy. Mają one listę instrukcji zgodną z ARMv7,
jednak nie ujawniono, czy zastosowano w nich bloki IP firmy ARM (np. Cor-
tex-A8 lub Cortex-A9), czy też zaprojektowano je od podstaw. Nie ujawniono
również bardziej szczegółowych danych technicznych, jak na przykład pro-
cesu produkcyjnego, rodzaju i pojemności pamięci, czy też zużycia energii.
www.marvell.com
Trzy nowości w specyfikacji CANopen
Grupa CAN in Automation (CiA) opublikowała trzy odświeżone wersje
specyfikacji protokołu CANopen. W wersji 1.7 specyfikacji 303-1 CANopen
dodano opis okablowania i  końcówek złączy jako projekt zalecenia koń-
cowego. Zapisano w nim m.in. propozycję nazewnictwa linii magistralii.
Wprowadzono również opis 8-końcówkowego złącza Ampseal dla komu-
nikacji nadmiarowej, 18-końcówkowego złącza VDA oraz 2-końcówkowego
złącza zasilania w aplikacjach samochodowych.
Drugim zaleceniem jest określenie profilu urządzenia CiA 410 CANo-
pen w wersji 1.3 dla inklinometru. Jest on przeznaczony dla jedno- i dwu-
osiowych inklinometrów wychyleń wzdłużnych o poprzecznych z 16- lub
32-bitową rozdzielczością.
Trzecią zamianą jest określenie profilu urządzenia CiA 452 w  wersji
1.0 dla sterowników PLCopen motion control. Przedstawiono specyfikację
16
interfejsu dla silników kontrolowanych przez sterowniki PLC za pomocą
PLCopen motion control.
www.can-cia.org
Bluetooth 4.0 z opcją obniżónego poboru mocy
Organizacja Bluetooth Special Interest Group (SIG), nadzorująca
rozwój standardu komunikacji radiowej dla sieci osobistych Bluetooth,
potwierdziła włączenie technologii Bluetooth low energy do 4 wersji tej
specyfikacji.
Dodanie tej opcji ma umożliwić komunikację bezprzewodową dla ta-
nich urządzeń o niskim poborze mocy, do których zalicza się czujniki me-
dyczne, urządzenia sportowe i bezpieczeństwa.
Wraz z tą poprawką, specyfikacja Bluetooth Core dopuszcza dwa typy
implementacji sprzętowej: pojedynczy i  podwójny. W  trybie podwójnym
możliwosci funkcjonalne Bluetooth low energy są zintegrowane w  kla-
sycznym kontrolerze Bluetooth. W rezultacie nowa architektura kontrolera
jest zbliżona do klasycznej implementacji, co przekłada się na minimalny
wzrost ceny kontrolera z Bluetooth low power. Dodatkowo, dotychczasowe
układy kontrolerów (Bluetooth v2.1 + EDR i Bluetooth v3.0 + HS) mogą
korzystać ze stosu komunikacyjnego low energy.
Jednoczęsteczkowy tranzystor
Naukowcy z  Uniwersytetu Yale oraz z  Instytutu Nauki i  Technologii
Gwangju zbudowali tranzystor z pojedynczej molekuły. Wykazali, że czą-
steczka benzenu dołączona do kontaktów ze złota zachowuje się dokładnie
tak, jak tranzystor krzemowy.
W modelu możliwe jest sterowanie różnymi stanami energetycznymi
poprzez napięcie przyłożone do kontaktów. W efekcie można kontrolować
natężenie prądu płynącego przez cząsteczkę.
Kluczowym dla tego osiągnięcia okazała się możliwość tworzenie mi-
niaturowych kontaktów elektrycznych, selekcja odpowiednich cząsteczek
benzenu oraz przytwierdzanie ich do kontaktów.
Papierowy MEMS
Na Uniwersytecie Purdue opracowano metodę tworzenia MEMSów
z papieru. Po zaimpregnowaniu zwykłego papieru mieszaniną olejów mi-
neralnych i nanocząsteczek tlenku węgla, może on być przemieszczany za
pomocą pola magnetycznego.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Koktajl niusów

Dzięki zastosowaniu tej techniki zbudowano niewielką belkę, która
może być poruszana lub wprowadzana w  wibracje po przyłożeniu pola
magnetycznego. Dzięki tej technice możliwe jest opracowanie tanich gło-
śników stereo, miniaturowych robotów lub silników. Dzięki pokryciu za-
impregnowanego papieru cienką błoną z plastyku staje się on odporny na
działanie wody, a także chroniony przed parowaniem impregnatu.
w  wielkoformatowych czujnikach, elektronicznym papierze oraz innych
urządzeniach elektronicznych o dużych wymiarach.
Naukowcy użyli jako podłoża poliestru (oznaczenie PEN), na który
nanieśli matrycę 26×26 komórek pamięci. W odróżnieniu od podobnych
pamięci nieulotnych, nowa pamięć odznacza się dużo niższymi napięciami
zapisu i kasowania. Jej poważną wadą jest jednak krótki czas przechowy-
wania danych, który wynosi zaledwie jeden dzień.
Jako przykład użycia organicznej pamięci Flash, naukowcy zaprezen-
towali giętki czujnik nacisku, który zapamiętuje rozkład siły przyłożonej
do czujnika bezpośrednio na jego powierzchni.

Organiczna pamięć Flash

Na Uniwersytecie Tokyo opracowano organiczną pamięć Flash. Napię-
cia kasowania i odczytu nowej pamięci wynoszą odpowiednio 6 i 1 V. Dane
mogą być
Rekl zapisaneNL
Hongfa i wykasowane
176x132z pamięci więcej niż 1000
OK 28/06/04 razy. Dzięki
14:32 Pageza-1
stosowaniu materiałów organicznych jest ona giętka i może być stosowana

R E K L A M A

Przekaêniki
elektromagnetyczne
w ponad 6000 wersji
wykonania, sklasyfikowanych
w 9 grupach:
• ogólnego zastosowania
• motoryzacyjne
• telekomunikacyjne
• do monta˝u PCB
• mocy
• zatrzaskowe
• timery
• do sterowania nap´dami
• pó∏przewodnikowe

01-772 Warszawa
ul. Sady ˚oliborskie 13A
01-013 Warszawa, ul. Kacza 6 lok. A
tel./fax (022) 663-83-76
tel. (022) 862-75-00, fax (022) 862-75-01
(022) 663-98-87
e-mail: info@gamma.pl
CE
R T Y F I K AT
CE
R T Y F I K AT e-mail:
e-mail: info@gamma.pl
jarek@gamma.pl
ISO 9001
J
A K
O Â C
I
QS 9000
J
A K
O Â C
I
www.gamma.pl
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 17
Sprzężenie zwrotne
Sprzężenie zwrotne
Listy, pomysły, opinie
poczta
Gdzie kody źródłowe?
Witam. Zastanawiam się po co istnieje takie czasopismo jak „Elek-
tronika Praktyczna”? Czy po to, aby praktycznie (jak sam tytuł wska-
zuje) nauczać elektroniki, czy po to, aby Szanowna Redakcja mogła
zarobić pieniądze? Pewnie  i  po jedno, i  po drugie, ale jeżeli celem
czasopisma ma być praktyczne nauczanie elektroniki, to jaki sens ma
publikowanie projektów (zawierających kontroler) i nie dołączanie do
nich kodu źródłowego oprogramowania, a jedynie kodu wynikowego?
Uważam, że jest to delikatne lekceważenie czytelnika, który płaci za
czasopismo niemałe pieniądze.
Z wyrazami szacunku,
Piotr S.
Red. Temat kodów źródłowych do projektów od dłuższego czasu bu-
dzi wiele emocji. Kody źródłowe za każdym razem dołączane są do
kursów, natomiast tylko czasami do projektów urządzeń. Dodajemy
natomiast do projektów zbiory wynikowe, które umożliwiają ich mon-
taż i uruchomienie oraz gwarantują funkcjonalność zgodną z opisem.
Za każdym razem pod artykułem umieszczamy też podpis autora oraz
jego adres e-mail. W dobie powszechnej dostępności Internetu łatwo
skontaktować się z  autorem i  poprosić o  kod źródłowy lub pomoc
w  jego modyfikacji. EP zamieszcza programy źródłowe na serwerze
FTP lub płycie CD za każdym razem, gdy jest to możliwe. Czasami nie
ma to jednak sensu, ponieważ autorzy stosują komercyjne biblioteki
dostępne wyłącznie jako programy płatne. Bez tych bibliotek program
i tak nie da się skompilować.
Możliwość zakupu e-wydania
Witam! Piszę do państwa zaniepokojony brakiem dostępności
w  handlu wydań przede wszystkim Elektroniki Praktycznej, a  także
Elektroniki dla Wszystkich w postaci elektronicznej. W związku z tym
mam pytanie: czy elektroniczna forma wydawania wyżej wymienio-
nych czasopism będzie kontynuowana? Jeżeli tak, to gdzie można bę-
dzie je nabyć? Z  tego co widzę, to EP w  postaci plików PDF jest do-
stępna dla prenumeratorów, ale mi chodzi o  możliwość kupowania
pojedynczych numerów, tak jak do końca 2009 r. można to było robić
za pośrednictwem serwisu nexto.pl. Odnośnie jeszcze wydań w formie
plików PDF, nie wiem jak teraz, ale gdy kupowałem EP na nexto.pl,
pliki były zabezpieczone i wymagały stosowania pluginu do czytnika
pdf, przez co nie mogłem przeglądać czasopisma na urządzeniu typu
PDA. Czy nadal stosowane jest takie zabezpieczenie? A jeśli tak, to czy
dostępny jest czytnik/plugin, dzięki któremu można by korzystać z EP
w formacie pdf na urządzeniach mobilnych opartych np. o system ope-
racyjny Windows Mobile? Myślę, że nie tylko ja byłbym zainteresowany
takim udogodnieniem.
Pozdrawiam,
Kamil Pawliczak
Red. EP ukazuje się w postaci pliku PDF od marca ubiegłego roku. Od
tego roku w formacie PDF ukazuje się również EdW. W związku z licz-
nymi uwagami Czytelników postanowiliśmy zrezygnować z formatu
Zinio Reader. Pliki PDF udostępniane Czytelnikom można przeglądać
z użyciem dowolnego programu (preferowany Adobe Acrobat Reader)
i  nie są wymagane żadne dodatkowe biblioteki czy moduły. Wiemy
z praktyki, że EP można bez problemu przeglądać również na urzą-
dzeniach mobilnych typu PDA. Niestety, jeszcze nie zdążyliśmy wy-
18
konać opcji zakupu e-wydania czasopisma. Pojawi się ona w najbliż-
szym czasie i będzie dostępna na naszych stronach internetowych.
Propozycje projektów
Szanowna Redakcjo! Tęsknię za projektami świętej pamięci pana Z.
Raabe. Momentami kontrowersyjne, ale zawsze nietuzinkowe i  opisane
w sposób zrozumiały również dla laików. Czy jeszcze kiedyś wśród grona
redaktorów lub współpracowników EP pojawi się taki genialny konstruk-
tor – poliglota? Zostawmy jednak wspomnienia. Piszę do Was, ponieważ
chciałbym zgłosić propozycje tematów do realizacji. Moim zdaniem w EP
powinien pojawić się wreszcie projekt sterownika zespołu rolet okiennych
jako elementu inteligentnego budynku. Przydałby się też układ, który „ob-
serwowałby” słońce podążając za jego położeniem na horyzoncie. Taki
pozycjoner można by zastosować do ustawiania paneli słonecznych
w optymalnym dla nich kierunku. Marzy mi się też (pomocny w takich
pracach) wykrywacz kabla leżącego pod tynkiem czy podłogą.
Pozdrawiam całą Redakcję!
Zenon
Red. Faktycznie, Św. P. Zbyszek Raabe był nietuzinkowym człowie-
kiem. To on zapoczątkował popularyzację Bascom w  Polsce, dzięki
niemu wielu elektroników mogło rozpocząć swoją przygodę z  nowo-
czesnymi konstrukcjami opartymi o mikrokontrolery. Aż dziw bierze,
jak wiele zrobił dla popularyzacji elektroniki polonista z wykształcenia,
obieżyświat i Człowiek wielu pasji. Odpowiadając na pańskie propozy-
cje tematów, za które bardzo dziękujemy, przygotowujemy do publika-
cji kontrolowany zdalnie sterownik rolet, który na pewno spełni posta-
wione wyżej wymagania. Co do pozostałych pomysłów, rozważymy ich
realizację, przekażemy sugestie współpracującym z EP konstruktorom.
Z całą pewnością na łamach EP pojawią się jeszcze projekty tego typu.
Mikrofon bezprzewodowy
Kiedy wreszcie w EP pokaże się obiecywany Mikrofon Bezprzewo-
dowy? Temat wałkowany na forum EP, były i  Wasze obietnice. Może
teraz już czas i możliwości pozwalają na konstrukcję niniejszego? Tym
bardziej, że nie jest to skomplikowane, sądząc po schematach kon-
strukcji firmowych. Myślę, że artykuł miałby duże wzięcie, wielu ludzi
buduje proste układy, a potem narzekają na jakość na wielu polskich
forach elektronicznych.
Pozdrawiam,
Przemysław Pastucha
Red. Niestety, nie mamy gotowego opracowania mikrofonu bezprzewo-
dowego wysokiej jakości, jednak postaramy się, aby latem tego roku
na łamach EP ukazał się taki projekt zbudowany z użyciem układów
cyfrowych, oferujący bezprzewodowy przekaz fonii najwyższej jakości.
Z forum EP
Areczkas: Witam! Szanowni Koledzy może jestem malkontentem, ale
znowu muszę zabrać głos w  związku z  zawartością merytoryczną
styczniowego numeru Elektroniki Praktycznej. Czy tylko ja mam wra-
żenie, że coś złego dzieje się z naszym, ulubionym pismem? Nie będę
przytaczał faktu upodabniania się do kolorowych gazetek, bo to nie jest
najgorsze... Gorsza jest zawartość!!!. Projekty moim zdaniem nie naj-
ciekawsze, ale to rzecz gustu i zainteresowań. Temat numeru elektroni-
ka w medycynie???!!! Co to ma być???!!! Kto to wykorzysta w domowej
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

pracowni??? Czy jest wśród nas lekarz? ;-/ Tragedia. Widzę, że pismo
staje się coraz mniej merytoryczne, schodzi na psy... Zamiast intensy-
fikować siły na projektach zaczynają się przedruki bez ładu i składu,
które sam mogę sobie wyszukać w necie (zresztą, kto by to czytał). EP
zaczęła serwować mnóstwo informacji o  podzespołach... Żenada! To
powinno być na CD, a  nie w  głównym numerze. Toż to strata stron!
Coraz to dla mnie smutniejsze. Dodatkowo padło niedawno hasło na
temat projektów dla krótkofalowców, gdzie ktoś mądry z EP poinformo-
wał, że takimi projektami zajmuje się Świat Radio. Otóż jako aktywny
krótkofalowiec i czytelnik tej gazety muszę sprostować. Zazwyczaj ŚR
nie zamieszcza projektów, a  jeśli już, to bardzo rzadko i  dlatego EP
jest jak najbardziej właściwym pismem, aby taki projekt zamieścić,
a naprawdę jest w tej dziedzinie wiele ciekawego do zaprezentowania.
Przykładem jest EdW, gdzie takie projekty pojawiają się. Oczywiście do-
syć proste, ale w końcu EdW jest - jak nazwa wskazuje - dla wszystkich,
więc nie liczę, że tam zobaczę mój upragniony demodulator na FPGA.
Ale EP już raczej mogłaby postarać się o prezentację takiego projektu!
Pozdrawiam i zapraszam do dyskusji.
Pikczu: Noworoczna bułka z pretensjami. Twój wybór możesz nie kupo-
wać. Druga sprawa, sam napisałeś „Projekty moim zdaniem nie najcie-
Wyniki ankiety z EP 12/2009
W  ankiecie wzięło udział 1091 respondentów. Zdecydowana
większość naszych Czytelników, to zawodowi elektronicy i  stu-
denci szkół wyższych. Największe zainteresowanie w EP 12/2009
wzbudziły odpowiednio następujące projekty: Zasilacz do Power-
LED (49,5%), Cyfrowa nagrywarka dźwięku (46,2%), Moduł Power
LED (36,3%), Zegar w VHDL (35,2%), Wzmacniacz D-Amp (33,0%),
LED-owa choinka (29,7%), Prosty interkom radiowy (28,6%).
Spośród tematów przygotowywanych do publikacji w  przy-
szłych numerach EP największym zainteresowaniem cieszą się na-
stępujące projekty (niżej wymieniono tylko pierwszą dziesiątkę):
1. Sterowanie domem przez Internet – 58,2%
2. Lokalizator samochodu GPS – 57,1%
3. Falownik – 53,8%
4. Sterownik CNC – 49,5%
5. Przetwornik AC/CA z interfejsem USB – 46,2%
6. Regulator obrotów silnika indukcyjnego – 45,1%
7. Alarm współpracujący z GSM – 40,7%
8. Sterownik rolet okiennych – 40,7%
9. Sterowanie oświetleniem z komputera - 39,6%
10. Termometr USB – 33,0%
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Poczta
kawsze ale to rzecz gustu i zainteresowań”. I sam sobie odpowiedziałeś.
Lekarzy MOŻE wśród nas nie ma, ale są projektanci systemów używa-
nych w medycynie.
Olosie2: No tak, najlepiej żeby były same artykuły o KF, bo ty akurat się tym
interesujesz. To, że ktoś inny ma inne zainteresowania lub pracuje w innej
branży, to już Ciebie nie obchodzi. EP to nie jest pismo tylko dla Hobbystów,
ale także dla osób zawodowo zajmujących się elektroniką.
Viajero: No cóż... Mnie akurat temat elektroniki w medycynie bardzo inte-
resuje, natomiast zupełnie nie obchodzi demodulator na FPGA. Obchodzi
tylko o tyle, że będzie zawierał jakieś kawałki DSP. Chętnie poczytałbym np.
jak zbudowany jest i jakich algorytmów używa ultrasonograf w celu uzyska-
nia klarownego obrazu, jak od wnętrza działa rezonans magnetyczny. Nie-
stety, są to zapewne tajemnice firm - producentów. No cóż... Jesteśmy na zu-
pełnie przeciwnych biegunach. Oczywiście, nigdy nie będzie tak, że gazecie
uda się zaspokoić gusta wszystkich czytelników. Jednym będzie odpowiadać
to, innym tamto. A z drugiej strony, wyobrażam sobie opis takiego demodu-
latora w gazecie. Toż to temat na książkę! EP nie zamieszcza publikacji typu
podłącz, wgraj kod i bądź zadowolony, ale autorzy starają się opisywać, co
siedzi tam w środku. Z mojego punktu widzenia, bardzo dobrze jest, że EP
zerwała z praktyką publikacji projektów w np. w 12 odcinkach. Niektórym
ludziom wydaje się też, że gazety dysponują jakimś niebotycznym budże-
tem, że są w stanie wyszukiwać i zatrudniać geniuszy oraz płacić im krocie
za opublikowane projekty, które ci notabene, mogą dużo lepiej spieniężyć
w  przemyśle. Zejdźmy na ziemię... Gazeta to biznes, na funkcjonowanie
którego potrzebna jest kasa. A skoro już przywołujesz temat demodulatora
na FPGA, to pomyśl ilu dystrybutorów części elektronicznych jest gotowych
wesprzeć projekt demodulatora na układzie FPGA zapewne za jakieś tysiąc
złotych sztuka? Ilu ludzi „rzuci się”, aby kupić taki układ? Ilu zbuduje de-
modulator? Ile czasu trwa jego opracowanie? Czy człowiek, który to zrobi
będzie gotów udostępnić projekt jedynie za honorarium? A może zawoła 20-
30 tysięcy za projekt? Kto to zapłaci? Dla mnie doskonałym przykładem są
projekty z Bluetooth - bardzo mnie interesują, ale zrobić sobie coś takiego do
zabawy... Czy widziałeś ceny modułów? Owszem, ludzie z tzw. przemysłu
mają dostęp do podzespołów w cenach hurtowych, ale przeciętny obywatel
skorzysta np. z TME lub serwisu Allegro, gdzie ceny są takie sobie. Albo mo-
duły Ethernetowe z możliwością programowania. Naprawdę niewiele osób
kupi je sobie to tak, w detalu. Wielu moich znajomych ma problem z wyda-
niem tysiąca złotych na oscyloskop, a co dopiero na FPGA. Ja widzę w EP
gazetę inną niż kiedyś, pojawiło się wiele nowych rzeczy, ale mimo wszystko
czasami ciekawą, czasami mniej. Zawsze jednak w tym natłoku artykułów
znajduję coś dla siebie. Słyszałem kiedyś historię niepełnosprawnego spor-
towca, który powiedział: gdybym skupiał się na tych 80% rzeczy, których
nie mogę robić, to nie osiągnąłbym nic. Ja też skupiam się na tym, co mnie
interesuje filtrując resztę śmietnika tak z gazet, jak i z telewizji.
Red. A co na ten temat myślą inni Czytelnicy? Zapraszamy do dysku-
sji tak na łamach czasopisma, jak i na forum.
R E K L A M A
19
 Zaprenumeruj EP
START
za darmo!


za pierwsze 3 miesiące prenumeraty Najszybszy dostęp
NIE MUSISZ PŁACIĆ! Tylko Prenumerator otrzymuje za darmo e-wydanie EP
identyczne w 100% z wydaniem papierowym.
Otrzymuje je parę dni
przed ukazaniem się numeru w kioskach!
 Innymi zaletami e-wydania są:
wbudowane linki, wyszukiwarka, hipertekstowy spis
treści, wygodne archiwum.
po roku prenumeraty dostaniesz co najmniej* Bezpłatną e-prenumeratę Prenumeratorzy wersji
papierowej mogą zamówić na stronie:
2 NUMERY GRATIS! www.avt.pl/eprenumerata

 Tylko Prenumeratorzy

mogą kupić pełne archiwum EP
po dwóch co najmniej*
(lata 1993-2008)
3 NUMERY GRATIS! w formacie PDF

ze zniżką . 50%
 Cena detaliczna – 96 zł,
dla Prenumeratorów

w ten sposób po kilku latach tylko 48 zł!

masz prenumeratę z rabatem 50% Archiwum wydaliśmy
ZA „WYSŁUGĘ LAT” na trzech nośnikach:
• DVD,
PÓŁDARMO! • karcie microSD,
• PenDrive’ie
*dla prenumeraty dwuletniej aż
Zamówić je można na stronie sklep.avt.pl
8 NUMERÓW GRATIS!
szczegóły na stronie 145

Wykupiłem prenumeratę Elektroniki .....................................................................................................................

imię i nazwisko

Praktycznej w lutym 2010 r.

i jako bezpłatny bonus zamawiam: .....................................................................................................................
ulica, numer domu i mieszkania
Kupon EP2/2010

.....................................................................................................................
kod pocztowy i poczta
zgłoszeniowy

koszulkę EP
.....................................................................................................................
e-mail

płytę Ferry’ego Bryana Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych adresowych dla celów związanych z niniejszym
„Dylanesque” konkursem przez AVT-Korporacja Sp z o.o. zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych
(Dz. U. nr 133/97, poz.883)

.....................................................................................................................
data i podpis
EP za pół ceny?
Tak, ale tylko w prenumeracie!

Elektronika Praktyczna w prenumeracie redakcyjnej jest zawsze tańsza

niż w kiosku. Zależna od okresu prenumeraty i stażu Prenumeratora różnica
w cenie może sięgać 50%!

Zaprenumeruj EP w lutym i wybierz jeden z prezentów:

firmową koszulkę EP lub płytę Ferry’ego Bryana „Dylanesque”
Pamiętaj, prenumerata to:
• olbrzymia oszczędność – patrz obok i strona 145
• najszybszy dostęp poprzez e-wydanie – patrz obok
• archiwalia GRATIS – strona 145
• zasoby internetowego archiwum GRATIS na
www.ep.com.pl
• rabaty i przywileje klubu AVT–elektronika i pierwszy
krok do witryny klubu AVT – www.klub.avt.pl
• zniżki na www.sklep.avt.pl
oraz NIEZBĘDNIK ELEKTRONIKA
Niezbędnik elektronika to narzędzia programowe,
karty katalogowe, noty aplikacyjne...
Niezbędnik elektronika to krążek, który trzeba mieć.
Nie pozwól, by taki rarytas przechodził Ci koło nosa:
zaprenumeruj Elektronikę Praktyczną!

Wybrany prezent prosimy wskazać do końca lutego 2010: telefonicznie (22 257 84 22),
e-mailem (prenumerata@avt.pl), faksem (22 257 84 00) lub nadsyłając do nas
(Wydawnictwo AVT, Dział Prenumeraty, ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa)
zamieszczony na sąsiedniej stronie kupon
DZIAŁ

nagradzana
ankieta/ranking
(wyślij pocztą, faksem, mailem lub wypełnij na www.ep.com.pl)
Wszystkich Czytelników zapraszamy do wypełnienia ankiety, która pomaga redakcji trzymać właściwy kurs. Ankieta składa się z  4 części (A, B, C, D). Udział
w  ankiecie nagradzamy następująco: prenumeratorzy EP mogą dokonać jednorazowego zakupu książek w księgarni wysyłkowej AVT z rabatem 15%, pozostałych
Czytelników nagradzamy całkowicie darmową 3-miesięczną prenumeratą startową EP.

A. O  Tobie B. O  tym numerze EP

1. Twój związek z  elektroniką wynika stąd, iż 1. Zaznacz, które projekty zainteresowały Cię szczególnie w  tym wydaniu EP
jesteś:  DSLR shutter. Elektroniczny wężyk spustowy do aparatu fotograficznego
 uczniem/studentem o  profilu elektronicznym  Kieszonkowy akcelerometr. Miernik przyśpieszenia XYZ
 elektronikiem z  zawodu  Wzmacniacz D-Amp. Obsługa i oprogramowanie
 hobbystą o  wykształceniu nieelektronicznym
 Stabilizator impulsowy zastępujący liniowy 78xx
 Moduł wejść cyfrowych z interfejsem RS-485
2. Zdradź nam swój wiek:
 Ośmiokanałowa karta przekaźników
 do 25 lat
40...25  lat
 Zestaw startowy dla PSoC Express
65...40  lat  MEMS-owy wskaźnik położenia
 ponad 65 lat
2. Inne artykuły w  tym numerze EP (wymień tytuły), które zainteresowały Cię szczególnie
....................................................................................................................................................................
3. Czy masz wpływ na decyzje zakupowe ....................................................................................................................................................................
w  Twojej firmie? ....................................................................................................................................................................
 tak, bezpośrednio ....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
 tak, pośrednio ....................................................................................................................................................................
 nie ....................................................................................................................................................................

C. O  przyszłych numerach EP
1. Zaznacz, które projekty z  listy przygotowywanych do publikacji w  EP interesują Cię szczególnie
 Miernik poziomu cieczy  Alarm współpracujący z GSM  Multiplekser audio/video
 Analizator widma z wyświetlaczem graficznym  Ośmiokanałowy przetwornik A/C  Radio internetowe
 Aparatura zdalnego sterowania  Zdalny regulator mocy  Układ pozycjonowania kamery
 Sterownik silnika prądu stałego z enkoderem  Dalmierz  Ethernetowy termometr
 Regulator obrotów silnika indukcyjnego  Elektroniczny żyroskop  Zamek kodowy RFID
 Lokalizator samochodu GPS  Falownik  Sterowanie domem przez internet
2. Twoje propozycje tematów projektów do opracowania i  publikacji w  EP (sonda „Nic dla Was bez Was” na www.ep.com.pl)
..........................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................

D. W Elektronice Praktycznej pojawiły się nowe rubryki: WYBÓR KONSTRUKTORA i TAK TO POWSTAŁO. Ta pierwsza prezentuje ofertę rynkową, kryteria wyboru
podzespołów i sprzętu w określonych kategoriach/grupach. Ta druga opowiada ciekawe historie powstania „nieśmiertelnych podzespołów” (w tym cyklu
w EP8 zaprezentowaliśmy historię timera 555). Zgłoś swoje propozycje do obu rubryk.
Kategorie sprzętu/podzespołów, które interesują Cię najbardziej: ...................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................
Nieśmiertelne podzespoły, których historia powstania najbardziej Cię interesuje: ...........................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................

Twoje dane adresowe:

Imię i  nazwisko........................................................................................................... e-mail........................................................

telefon............................................... kod pocztowy............................................ miejscowość..............................................

ulica............................................................................................................................ nr..................................... nr prenumeraty.....................................

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez AVT-Korporacja Sp. z  o.o. w  Warszawie do celów redakcyjnych zgodnie z  ustawą o  ochronie danych
osobowych z  dnia 29.08.1997 r. (Dz.U. Nr 133, poz. 833)

Data.................................................. podpis..................................................

22 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 REKLAMA

LPC1100
Pierwszy na rynku kontroler
z rdzeniem Cortex-M0
Firma NXP wprowadziła na rynek rodzinę bardzo wydajnych siada najniższy z rdzeni ARM pobór mocy w trybie uśpienia. Nowe
kontrolerów jednoukładowych, charakteryzujących się niskim po- kontrolery występują w  obudowach LQFP z  48 wyprowadzeniami
borem mocy. Istniejące implementacje rdzenia Cortex-M3 w kontro- i  HVQFN z  33 wyprowadzeniami, z  maksymalną ilością pamięci
lerach LPC1700 i LPC1300 zostały uzupełnione o rodzinę przezna- Flash do 128  kB i  16  kB pamięci SRAM. LPC1100 pracują z  napię-
czoną głównie do układów zasilanych bateryjnie, w których szcze- ciem zasilania od 1,8 V do 3,6 V. Posiadają szeregowe interfejsy ko-
gólnie istotna jest munikacyjne: UART ze sprzętowym kolejkowaniem FIFO, SPI z FIFO
szybka obróbka i  multi-protocol, I2C pracujący do 1  Mbit/s. Kontrolery wyposażone
danych. Zinte- są w  wewnętrzny oscylator kwarcowy, układ PLL, 10-bitowy prze-
growany z  rdze- twornik ADC próbkujący do 250 tysięcy próbek na sekundę i cztery
niem kontroler 16-bitowe Timery.
przerwań, 32-bi-
towa architektu- Wszystkie mikrokontrolery firmy NXP z rdzeniami ARM7/ARM9/
ra, częstotliwość Cortex-M3/Cortex-M0 dostępne są w ofercie Future Electronics
taktowania do
FUTURE ELECTRONICS POLSKA Sp. z o.o.
50 MHz, optyma-
03-704 Warszawa, ul. Panieńska 9
lizują czas pra- tel.: 22  618  92  02, fax: 22  618  80  50
cy w  trybie run, e-mail: info-PL-Future@FutureElectronics.com
a  Cortex-M0 po- www.futureelectronics.com

R E K L A M A

Penscope DAQ nagrodą

w konkursie EP
Do zabrania kapitalny miniaturowy oscyloskop
firmy RK-System

To prawdziwa gratka dla konstruktora elektronika!

Aby wziąć udział w  naszym konkursie należy na adres redakcja@ep.com.pl wysłać odpowiedzi na trzy proste pytania, na które
odpowiedzi można znaleźć na stronie www.rk-system.com.pl:
1. W  którym roku powstała firma RK-System?
2. Jakie szkolenia prowadzone są przez RK-System? Wymienić co najmniej dwa.
3. Oprócz szkoleń, jakie usługi oferuje RK-System swoim klientom? Wymienić co najmniej dwie.
Odpowiedzi należy nadsyłać do dnia 10 lutego 2010 na adres e-mail:
redakcja@ep.com.pl. W  tytule e-mail prosimy podać „Konkurs RK-SYSTEM”, a  w  treści, oprócz odpowiedzi, należy podać:
imię, nazwisko, nazwę firmy lub uczelni, stanowisko, telefon kontaktowy, adres korespondencyjny.
Ogłoszenie wyników nastąpi dnia 16 lutego na stronie internetowej Elektroniki Praktycznej.
Spróbuj swojego
ELEKTRONIKA szczęścia
PRAKTYCZNA i  weź udział w  konkursie, aby wygrać tę wspaniałą nagrodę!
2/2010 23
Projekty

TEMAT
NUMERU

Kieszonkowy akcelerometr
Miernik przyśpieszenia XYZ
Przedstawiamy projekt kieszonkowego, zasilanego z  baterii AVT Dodatkowe materiały
na CD i FTP
akcelerometru, wykonanego w  oparciu o  czujnik MEMS, mierzącego
przyśpieszenie w  kierunkach X, Y i  Z. Na wbudowanym
5223
wyświetlaczu prezentowany jest wynik pomiaru przyśpieszenia
we wszystkich osiach wraz ze zmierzonymi wartościami AVT-5223 w  ofercie AVT:
AVT-5223A – płytka drukowana
liczbowymi. Urządzenie może stanowić podstawę do samodzielnie
Podstawowe informacje:
konstruowanych układów np. umożliwiających automatom orientację • płytka o  wymiarach 51×75  mm
• napięcie zasilania 3,6...10  V
w  przestrzeni, lokalizację złóż i  ukrytych obiektów o  dużej masie, • zakresy pomiarowe ±2,5; ±3,3; ±6,7;
przeprowadzania doświadczeń fizycznych, budowy ciekawego ±10  g
• zmienna częstotliwość odświeżania wykresów
interfejsu użytkownika itd. (4 prędkości)
• zapis wyników na kartach SD
Rekomendacje: urządzenie ma bardzo duże walory edukacyjne, • zapis próbek z  częstotliwościami (około)
675, 430, 176, 93, 57  Hz
a  ograniczeniem jego zastosowania jest tylko wyobraźnia. • cztery tryby wyświetlania wartości
przyspieszeń

W  dobie miniaturyzacji większość zna-
nych nam od lat przedmiotów staje się coraz
mniejsza. Niektóre z nich „schodzą” z półek,
by znaleźć nowe miejsce w naszej kieszeni.
Na przykład radioodbiornik (lampowy) sam
w  sobie był kiedyś sporą szafką. Później
zmniejszył znacznie swoje rozmiary dzięki
cudownym tranzystorom, by ostatecznie stać
się małym pudełeczkiem. Ale cud miniatu-
ryzacji to nie tylko możliwość korzystania
z osobistego radioodbiornika w komunikacji
miejskiej, to także zwiększona dostępność
pewnych rozwiązań.
Teraz każdy może kupić za niezbyt wygó-
rowaną kwotę mały układ scalony, który peł-
ni rolę stosowanych do niedawna dużych,
drogich i  precyzyjnych akcelerometrów,
opartych na tensometrach. Rozwiązania
te były delikatne, a  zbyt duże przeciążenie
mogło spowodować uszkodzenie cennych
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 12686, pass: 2b7r7b68
• wzory płytek PCB
• listingi
• karty katalogowe i  noty aplikacyjne
elementów oznaczonych na Wykazie
Elementów kolorem czerwonym
Projekty pokrewne na CD i  FTP:
(wymienione artykuły są w  całości dostępne na CD)
Elektroniczny miernik przyśpieszenia
(EP 8/1998)
Miernik przyśpieszenia (EP 8/2005)

24 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


Rys. 1. Uproszczony model akcelerometru
dla jednej osi czułości
tensometrów. Z  pomocą przyszła technolo-
gia MEMS, która pozwoliła na zbudowanie
między innymi miniaturowych akcelerome-
trów, np. w postaci układów scalonych o wy-
miarach 6×6×1,45  mm. Oczywiście taka
miniaturyzacja ma swoją cenę. Dokładność
wskazań akcelerometru wykonanego w tech-
nologii MEMS jest znacząco niższa od pier-
wowzoru, jednak zupełnie wystarczająca do
zastosowania jako czujnik dający podstawo-
we informacje o przyśpieszeniu.
Siła, przyśpieszenie, przeciążenie
Jaką informację można uzyskać z akcele-
rometru? Aby odpowiedzieć na to pytanie,
Fot. 2. Ekran hybrydowy z polem wykresu
Fot. 3. Ekran z chwilowymi wartościami
przyśpieszeń
Fot. 4. Ekran wykresu z możliwością
wyboru osi
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
należy przywołać budowę i zasadę działania
takiego czujnika. Na rys. 1 pokazano uprosz-
czony model akcelerometru (dla jednej osi
czułości), zaczerpnięty z  dokumentacji pro-
ducenta. W  uproszczeniu układ detekcyjny
jest zbudowany z  kondensatora, w  którym
umieszczono dodatkową, ruchomą elektro-
dę. Z  nią powiązana jest masa bezwładna,
która przemieszcza się pod wpływem dzia-
łania sił zewnętrznych. Każde przemieszcze-
nie ma swoje odzwierciedlenie w  zmianie
pojemności kondensatorów składowych.
Zakładając, że ruch masy bezwładnej
jest możliwy w  osi zgodnej z  osią pionową
(prostopadłą do powierzchni ziemi), na tę
masę będzie działała siła grawitacji ziem-
skiej. Siła ta jest odpowiedzialna za występo-
wanie przyspieszenia ziemskiego, zatem tak
umieszczony czujnik wykrywa przyspiesze-
nie ziemskie, wywołane siłą grawitacji.
Przyspieszenie wykrywane przez akce-
lerometr jest mierzone w  jednostkach „g”,
oznaczających krotność grawitacji ziemskiej.
Zatem 1 g oznacza przyspieszenie ziemskie,
czyli w  przybliżeniu 9,81  m/s2. Jednostka
taka jest bardzo wygodna ze względu na in-
tuicyjne rozumienie jej wartości. Jak wiemy
z lekcji fizyki, to przyciąganie ziemskie spra-
wia, że wszystkie ciała spadają. Przyspiesze-
nie tego spadku jest równe przyspieszeniu
ziemskiemu (w  próżni). Jednak rola grawi-
tacji nie kończy się na ściąganiu skoczków
z powrotem na ziemię. Kiedy stoimy na zie-
mi grawitacja, działa dalej, a  efekt jej dzia-
łania możemy zaobserwować, np. stając na
wadze.
Jaki zatem będzie efekt, jeśli znajdziemy
się na pokładzie pionowo startującej rakiety
i  przy starcie zarejestrujemy przyspieszenie
o wartości 2 g? Zdecydowanie poczujemy, że
nasze ciało jest wciskane w podłogę rakiety.
Zjawisko takie nazywa się przeciążeniem.
Przeciążenie to stan, w  którym znajduje się
ciało w wyniku działania sił innych niż siła
grawitacji. Przy takim przeciążeniu na na-
sze ciało działa podwojona siła grawitacji,
a więc „ważymy” wtedy dwukrotnie więcej.
To właśnie ta dodatkowa „waga” naszego cia-
ła powoduje uczucie „wciskania” w podłogę.
Przy analizie przyspieszeń należy mieć
na uwadze fakt, iż przyspieszenie ziemskie
zależy od szerokości geograficznej oraz wy-
sokości nad poziomem morza, a  dodatkowo
na jego wartość mogą mieć wpływ rozma-
ite czynniki. Wraz ze wzrostem wysokości
przyspieszenie maleje, co jest spowodowane
zmniejszaniem się siły grawitacji. Zmniej-
szanie szerokości geograficznej również po-
woduje spadek przyspieszenia, co wynika
z działania pozornej siły odśrodkowej, która
powstaje na skutek ruchu obrotowego Ziemi.
Duże znaczenie ma też to, co znajduje się
pod i nad nami. Wszelkiego typu złoża i inne
czynniki znacznie zmieniające gęstość sko-
rupy ziemskiej mają wpływ na wartość przy-
Miernik przyśpieszenia XYZ
spieszenia ziemskiego. Ważnym czynnikiem
jest również ruch ciał niebieskich, a w szcze-
gólności Księżyca i  Słońca. Wpływ ich gra-
witacji ma bardzo duże odzwierciedlenie
na Ziemi. Na przykład grawitacja Księżyca
powoduje zjawiska przypływów i odpływów.
Mając na uwadze wymienione czynniki,
wyposażyłem urządzenie w możliwość kali-
bracji wskazań. Kalibracja może odbywać się
w jednym z dwóch trybów. Tryb pierwszy za-
kłada automatyczne ustalenie osi, która jest
osią pokrywającą się w największym stopniu
z kierunkiem działania siły grawitacji, i usta-
lenie poprawki sprowadzającej zarejestrowa-
ną wartość do wskazania 1 g. Pozostałe dwie
osie są sprowadzane do wartości zero. Drugi
tryb kalibracji przewiduje, że niepotrzebna
nam jest informacja o  przyciąganiu ziem-
skim, interesują nas tylko zmiany przyspie-
szenia na każdej z  osi. W  takim przypadku
wszystkie osie są zerowane. Kalibracja może
być również wyłączona.
Możliwości urządzenia
Zbudowane urządzenie ma następujące
funkcje prezentacji danych:
– ekran hybrydowy (fot.  2) zawierający
małe pole wykresu obrazujące prze-
bieg zmian przyspieszeń na wszystkich
trzech osiach, liczbowe wartości przy-
spieszeń na każdej osi (z  dokładnością
do setnych) oraz globalne przyspiesze-
nie maksymalne (na plus) i  minimalne
(na minus);
– ekran wyświetlający chwilowe wartości
przyśpieszeń w postaci liczbowej (fot. 3)
we wszystkich trzech osiach (środkowa
kolumna) wraz z wartościami maksymal-
nymi (prawa kolumna) i  minimalnymi
(lewa kolumna) na każdej z osi;
– ekran wykresu (fot. 4) z możliwością do-
wolnego wyboru aktywnych osi;
– ekran z  kołową, graficzną reprezentacją
kierunku działania i  wartości przecią-
żenia (fot. 5), podobny do ekranów zna-
nych z  telewizyjnych relacji wyścigów
Formuły 1.
Wartości maksymalne można zresetować
przez ponowne wejście w dany typ wyświet-
lania. Ponieważ menu zapamiętuje ostatnią
pozycję, oznacza to dwukrotne wciśnięcie
klawisza wyboru.
Fot. 5. Ekran z wykresem kołowym
25
Projekty
Rys. 6. Zrzut ekranu z zawartością pliku
Dodatkowo dane mogą zostać zapisane
na karcie SD i później zobrazowane na kom-
puterze za pomocą arkusza kalkulacyjnego.
Konfiguracji podlegają:
– częstotliwość zapisu próbek na karcie
SD;
– częstotliwość odświeżania wykresu na
ekranie LCD;
– zakres pomiarowy akcelerometru;
– czułość przy wyświetlaniu danych na
ekranie kołowym;
– sposób kalibracji wskazań;
– kontrast wyświetlacza;
– jasność wyświetlacza;
– włączenie/wyłączenie dźwięków.
Urządzenie ma również możliwość zapi-
su wprowadzonych ustawień w  wewnętrz-
nej pamięci EEPROM mikroprocesora. Zapi-
sane ustawienia są automatycznie ładowane
przy uruchomieniu urządzenia.
Zapisane na karcie SD wyniki mają po-
stać plików tekstowych, w których w trzech
kolumnach odpowiadających za osie X, Y
i  Z  są zapisane wartości kolejnych próbek
z  przetwornika analogowo-cyfrowego. Do-
datkowo zapisany jest zakres pomiarowy,
na którym był przeprowadzony zapis oraz
orientacyjna częstotliwość próbkowania.
Przykładowa zawartość pliku jest widoczna
na zrzucie ekranu (rys. 6). Zapisany zestaw
danych pozwala na łatwe obliczenie warto-
ści przyspieszeń oraz czasu ich wystąpie-
nia. Plik tekstowy jest sformatowany tak,
aby można go z łatwością zaimportować do
arkusza kalkulacyjnego, następnie przeli-
czyć wyniki na wartości wyrażone w g oraz
narysować wykres. Wartości przyspieszeń
(z  uwzględnieniem znaku) można wyliczyć
ze wzoru:
Aby wyznaczyć czas, najlepiej dodać
w  arkuszu dodatkową kolumnę z  numerem
próbki i dzielić go przez częstotliwość prób-
kowania:
Najlepiej zrobić sobie szablon z  wpisa-
nymi formułami przeliczającymi próbki na
wartości przyspieszeń i odpowiednio wyska-
lowanym wykresem. Przykładowy wykres
otrzymany przy użyciu szablonu widać na
zrzucie ekranu na rys. 7, a jego odpowiednik
na ekranie LCD urządzenia na fot. 8. Został
on zarejestrowany przy wykonaniu pełnego
26
Rys. 7. Wykres otrzymany przy użyciu szablonu MS Excel
obrotu wokół osi Y (ułożenie osi widać na wanym urządzeniu realizuje je kondensator
zdjęciu tytułowym). W dziewiątej sekundzie C14.
widać wyraźną zmianę przyspieszenia na osi Stabilne rozpoczęcie pracy po włączeniu
Y. Powstało ono przez delikatne odchylenie zasilania zapewnia układ generowania im-
urządzenia, przy przekładaniu go z  ręki do pulsu zerowania, zbudowany z kondensato-
ręki. Łatwo zaobserwować pewną niezgod- ra C1 i rezystora R1. Mikroprocesor jest tak-
ność poziomów przebiegu na wyświetlaczu towany sygnałem o  częstotliwości 12  MHz,
i komputerze. Wynikają one z faktu, iż próbki generowanym przy użyciu zewnętrznego
są zapisywane na karcie SD bez uwzględnia- rezonatora kwarcowego (Q1) z  kondensato-
nia kalibracji. Funkcję taką można oczywi- rami C5 i C5.
ście bardzo łatwo dodać, jednak uznałem, że
„surowe” dane z przetwornika pozwalają na Układ MMA7261QT
uzyskanie rzeczywistej informacji. Zastosowany akcelerometr (IC3) jest
Użytkownik ma do dyspozycji 3 przy- trzyosiowym czujnikiem przyspieszenia
ciski: S1 służy do wywołania menu lub do produkowanym przez firmę Freescale. Ma
zatwierdzenia wyboru opcji; S2 służy do po- trzy wejścia sterujące: g_sel1, g_sel2 – słu-
ruszania się po menu (przewijanie w  górę),
a podczas wyświetlania wyników służy jako
pauza; S3 służy do poruszania się po menu
(przewijanie w dół), a podczas wyświetlania
wyników uruchamia lub stopuje zapis na
karcie SD. Menu główne pokazano na fot. 9.
Opis urządzenia
Schemat ideowy miernika przyśpiesze-
nia umieszczono na rys.  10. Pracą wszyst-
kich komponentów zastosowanych w  urzą-
dzeniu zarządza mikrokontroler firmy Atmel
– ATmega32A (IC1). Jest to wersja zasilana Rys. 8. Wykres na ekranie urządzenia
obniżonym napięciem, którą mimo to można
taktować dość dużą częstotliwością zegaro-
wą. Kondensatory C15...C17 filtrują napięcie
zasilania części cyfrowej i są umieszczone na
płytce blisko nóżek zasilających mikrokon-
troler. Napięcie zasilające część analogową
jest filtrowane przez dławik L1 oraz konden-
sator C13. Ponieważ wykorzystywany w pro-
gramie przetwornik A/C pracuje w  pełnym
zakresie napięcia zasilania, jego wejście na-
pięcia odniesienia należy połączyć z  masą
przez kondensator. Zalecenie takie znajduje
się w  dokumentacji producenta; w  opisy- Fot. 9. Menu główne programu
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Miernik przyśpieszenia XYZ

żące do wyboru zakresu pomiarowego oraz gnały z  wyjść analogowych akcelerometru przez producenta i zaczerpnięty z dokumen-
sleep – służące do wprowadzenia układu są filtrowane przez filtry dolnoprzepustowe tacji układu. Dodatkowo napięcie zasilające
w  stan uśpienia. Wszystkie trzy sygnały są zbudowane z  kondensatorów C8...C10 oraz akcelerometr jest filtrowane przez kondensa-
podłączone do portów mikroprocesora. Sy- rezystorów R8...R10. Filtr taki jest zalecany tor C11.

Rys. 10. Schemat ideowy akcelerometru

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 27

 Projekty
Wykorzystany układ wykrywa znak przy-
spieszenia, czyli przyśpieszenie w każdej osi
może być (umownie) dodatnie lub ujemne.
Wraz ze zmianami przyspieszenia wykrywa-
nymi przez czujnik na jego wyjściach poja-
wia się sygnał analogowy (dla każdej osi od-
dzielne wyjście), proporcjonalny do wartości
przyspieszenia. Sygnał ten przyjmuje war-
tości z zakresu od 0 V do napięcia zasilania
czujnika, przy czym w  środku tego zakresu
znajduje się wartość napięcia odpowiadająca
wskazaniu „0 g”.
Wykorzystany czujnik zawiera cztery
zakresy czułości: ±2,5  g, ±3,3  g, ±6,7  g,
±10 g. Dokładność wskazań czujnika zależy
od wybranego zakresu i  jest największa dla
najmniejszego zakresu pomiarowego. Zakres
pomiarowy może być zmieniany w dowolnej
chwili pracy czujnika.
Karty SD
Do rejestracji przebiegów czasowych
przyspieszeń zastosowałem bardzo popu-
larne karty SD (ang. Secure Digital), które
są umieszczane w  dedykowanym złączu
(CON4). Karta SD może pracować w  jed-
nym z  dwóch trybów: SDBus lub SPI. Tryb
SPI oferuje wolniejszą transmisję, natomiast
zdaje się być stworzony do umożliwienia
współpracy karty z  popularnymi mikropro-
cesorami. Ograniczenie prędkości transmisji
pomiędzy kartą a  mikroprocesorem nie ma
w  przypadku opisywanego urządzenia żad-
nego znaczenia, ponieważ prędkości ofero-
wane w  trybie SPI są więcej niż wystarcza-
jące. Ze złączem kart pamięci powiązane są
rezystory podciągające linie magistrali SPI,
które na ogół mogą zostać pominięte przy
montażu. Zostały one umieszczone na płytce
na wszelki wypadek i  należy je montować,
Wykaz elementów
oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym
Na CD: karty katalogowe i  noty aplikacyjne elementów
Rezystory: (SMD 0603):
R1...R5, R20, R22: 10 kV
R6: 100 V
R7: 10 kV
R8...R10: 1 kV
R11...R16: 10 kV
R17, R18: 0 V (zwora)
Kondensatory:
C1: 1 mF (A/3216-18R)
C2: 100 mF (153CLV-0505)
C3: 10 mF (153CLV-0405)
C4, C5: 22 pF (0603)
C6: 1 mF tantalowy (0805)
C7...C17: 100 nF (0603)
Półprzewodniki:
D1...D3: 1N4148 (MINIMELF)
IC1: ATmega32A (TQFP44)
IC2: G960T63U (SOT223)
IC3: MMA7261QT (QFN16)
LED1...LED3: dioda LED SMD (1206)
T1, T2: BC849SMD (SOT23)
Inne:
CON1: 1×2 (zasilanie)
CON3: goldpin 2×16
L1: dławik 10 mH
Q1: kwarc 12 MHz (HC49/S)
S1...S4: przyciski (np. produkcji OMRON)
28
wyłącznie jeśli wystąpią problemy ze współ-
pracą urządzenia z jakąś kartą pamięci. Oso-
biście przetestowałem pracę urządzenia przy
współpracy z  dwiema kartami. Pierwsza to
karta MicroSD (umieszczona w przejściówce
zmieniającej ją w kartę normalnych rozmia-
rów) firmy SanDisk o  pojemności 128  MB.
Druga karta była standardowej wielkości,
miała pojemność 2  GB i  została wyprodu-
kowana przez firmę Kingston. Zastosowanie
kart różnych producentów charakteryzują-
cych się znacząco różnymi pojemnościami
pozwala mi twierdzić, że zapewniona jest
kompatybilność z  większością dostępnych
na rynku kart. Jednak ze względu na wystę-
powanie pewnych różnic w  pojawiających
się nowych odmianach kart, może zdarzyć
się, że jakaś karta nie będzie chciała współ-
pracować z urządzeniem.
Złącze kart udostępnia dodatkowo dwa
sygnały związane z fizycznym stanem karty
– sygnał włożenia karty oraz sygnał blokady
zapisu. Wyprowadzenia tych sygnałów mu-
szą być podciągnięte do plusa zasilania, co
jest zrealizowane przez rezystory R15 i R16.
Sygnał z  wyjścia sygnalizującego obecność
karty w  złączu jest wykorzystywany do ge-
neracji przerwania (wyzwalanego każdą
zmianą poziomu logicznego – reaguje na oba
zbocza), które odpowiada za wykrycie wło-
żenia i  wyjęcia karty oraz przeprowadzenie
jej poprawnej inicjalizacji. Stan karty jest
dodatkowo sygnalizowany kolorową ikon-
ką na wyświetlaczu LCD. Ikonka w  kolorze
szarym oznacza brak karty SD lub jej błąd.
Ikonka niebieska pojawia się po poprawnym
zainicjalizowaniu karty, natomiast czerwona
oznacza trwający zapis. Kondensator C12
filtruje napięcie zasilające kartę. Dodatko-
wo poprawnej inicjalizacji karty towarzyszy
krótki sygnał dźwiękowy. Przy wystąpieniu
błędu inicjalizacji bądź wyjęciu karty urzą-
dzenie odtwarza dłuższy sygnał o  niższej
częstotliwości.
Wyświetlacz LCD
Pierwszą częścią interfejsu komunikacji
z  użytkownikiem jest kolorowy wyświet-
lacz graficzny od telefonu komórkowego
Nokia 3510i. Wyświetlacz ma rozdzielczość
96×65 pikseli i  możliwość wyświetlania
4096 kolorów. Wyprowadzenia wyświetla-
cza należy dolutować do specjalnie zapro-
jektowanych pól lutowniczych (CON2).
W  przeciwieństwie do wielu innych przy-
padków oznaczania telefonów, w  tym mo-
delu bardzo ważne jest występowanie litery
„i” na końcu. Telefony bez tej litery, ozna-
czane identycznym numerem, miały wy-
świetlacze monochromatyczne.
Wyświetlacz komunikuje się z  mikro-
procesorem przez synchroniczny interfejs
szeregowy. Składa się on z  linii zegarowej,
linii danych oraz dwóch linii sterujących
stanem wyświetlacza. Są to: linia Reset,
sprzężona z  układem zerującym mikropro-
cesor przy włączeniu zasilania oraz linia
wyboru wyświetlacza. Do poprawnej pra-
cy wbudowanej w  wewnętrzny sterownik
wyświetlacza przetwornicy niezbędny jest
zewnętrzny kondensator tantalowy C6.
Kondensator C7 filtruje napięcie zasilania
wyświetlacza.
Drugą częścią interfejsu użytkownika
jest prosta klawiatura. Przyciski S1...S3 są
podłączone bezpośrednio do portów mikro-
kontrolera. Aby usprawnić pracę progra-
mu sterującego i  wyeliminować okresowe
sprawdzanie stanu trzech linii wejścio-
wych, wyprowadziłem dodatkowy sygnał
przerwania od klawiatury. Aby nie dodawać
kolejnego układu scalonego, na diodach
D1...D3 zbudowałem bramkę iloczynu lo-
gicznego. Kiedy którykolwiek z  przycis-
ków zostanie wciśnięty (np. S1), na po-
wiązanym z  nim wejściem mikroprocesora
zostanie wymuszony logiczny stan niski.
Dioda powiązana z  tym przyciskiem (D1)
zacznie przewodzić, wymuszając stan niski
na wejściu przerwania klawiatury. Pozosta-
łe diody (D2 i D3) pozostaną spolaryzowane
zaporowo, dzięki czemu wciśnięcie jednego
przycisku, nie powoduje zmiany stanu na
wszystkich wejściach obsługujących kla-
wiaturę. Rolę rezystorów podciągających
w tak zbudowanej bramce pełnią wewnętrz-
ne rezystory podciągające mikrokontrolera.
Zastosowanie prostej bramki DTL sprzyja
miniaturyzacji urządzenia oraz ułatwia
i upraszcza prowadzenie połączeń na płytce
drukowanej (nie trzeba prowadzić zasiania
do układu scalonego, uniezależnia prowa-
dzenie ścieżek od rozkładu jego wyprowa-
dzeń).
Układ IC2 to stabilizator napięcia 3,3 V.
Kondensatory elektrolityczne C2 i C3 filtrują
napięcie wejściowe i wyjściowe. Przełącznik
S4 służy do włączania zasilania urządzenia,
zaś złącze CON1 do doprowadzenia zasila-
nia. Dla zastosowanego stabilizatora mak-
symalne napięcie wejściowe nie powinno
przekraczać 10 V, a najlepsze warunki pracy
stabilizatora uzyskuje się przy zasilaniu rów-
nym 5 V.
Rezystor R18 o  wartości 0  V jest zworą
łączącą masę. Rezystor R17 stanowi jedy-
ne połączenie oddzielonych mas, cyfrowej
(GND) i  analogowej (AGND). Zabieg taki
został zastosowany z myślą o minimalizacji
zakłóceń na wejściu przetwornika analogo-
wego.
Klucz tranzystorowy zbudowany z tran-
zystora T1 oraz rezystorów R6 i  R7 steruje
białymi diodami LED (LED1...LED3) pod-
świetlającymi wyświetlacz LCD. Klucz tran-
zystorowy zbudowany z tranzystora T2 oraz
rezystorów R20 i R22 steruje membraną pie-
zoelektryczną.
Złącze CON3 służy do programowania
mikroprocesora w trybie ISP.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Miernik przyśpieszenia XYZ
List. 1. Funkcja odczytująca kolejne wartości próbek Ostatecznie, wysiłek opłacił się i  za-
ISR(ADC_vect)
{ stosowałem ją w projekcie, bez trace-
cli(); //wyłaczenie systemu pzrerwań
static uint8_t conv_count; nia czasu na tworzenie i  testowanie
uint16_t wynik = ADCW; własnej. Niemniej jednak konieczne
ADCSRA &= ~_BV(ADEN); //wyłączenie ADC
if(ADMUX == 0x40) //gdy kanał 0 było wprowadzenie pewnych zmian.
{ Poza oczywistą zmianą mikroproce-
ADC_Z = wynik; //zapisz wynik do zmiennej
conv_count++; //zwiększ licznik próbek sora docelowego, jego częstotliwości
}
else if(ADMUX == 0x41) ADC_Y = wynik; //kanał 1 taktowania oraz konfiguracji portów,
else if(ADMUX == 0x42) ADC_X = wynik; //kanał 2 znalazłem jeden, drobny błąd, który

if(rec && (conv_count == delay_SD)) //gdy rejestracja i ustalona uniemożliwiał przeniesienie kodu
{ //częstotliwość zapisu na SD na inny mikroprocesor. Dodałem też
writeFile((wynik/1000)+48); //zapisz cyfrę oznaczajacą tysiące
writeFile((wynik/100)-(wynik/1000)*10+48); //zapisz cyfrę oznaczajacą setki polskie znaki diakrytyczne do tablicy
writeFile((wynik/10)-(wynik/100)*10+48); //zapisz cyfrę oznaczajacą dziesiątki
writeFile(wynik-(wynik/10)*10+48); //zapisz cyfrę oznaczajacą jedności znaków, a usunąłem te, które uznałem
if(ADMUX==0x42) //jeśli zapisano wynik dla ostatniej za nieprzydatne – celem oszczędzenia
{ //osi
writeFile(0x0D); //CR utwórz przejście do nowej linii pamięci programu, w której jest zapi-
writeFile(0x0A); //LF
conv_count = 0; //zeruj licznik próbek sywana tablica.
} Kolejnym ułatwieniem osiągnię-
else writeFile(‚\t’); //TAB // gdy oś 1 lub 2 zapisz tabulator
} tym dzięki możliwościom Internetu
było uzyskanie biblioteki do obsługi
ADMUX++; //następny kanał
if (ADMUX == 0x43) ADMUX = 0x40; //zapetlenie zmian kanału kart SD ze wsparciem systemu plików
ADCSRA |= _BV(ADEN)|_BV(ADSC); //włacz ADC
FAT32. Sprawdziłem bardzo dużo
sei(); //włacz system przerwań bibliotek, łącznie z  najpopularniej-
}
szymi. Jednak napotkałem ogromne
trudności w ich implementacji i uru-
Program testów wyświetlacza wykorzystałem biblio- chomieniu. Ostatecznie najlepsza okazała się
Program napisano w języku C, przy uży- tekę napisaną przez Roberta Obermayera dość prosta, lecz w pełni sprawna biblioteka
ciu kompilatora AVR GCC. Zużywa on 80% z  Niemiec, dostępną pod adresem: http:// napisana przez CC Dharmaniego. Bibliote-
pamięci programu mikroprocesora oraz 51% hobbyelektronik.org/Elo/AVR/3510i/. Jej uru- ka ta wraz z  krótkim opisem i  dyskusją na
pamięci danych. W  pisaniu pewnych frag- chomienie wymagało przetłumaczenia nie- jej temat jest dostępna pod adresem: http://
mentów programu bardzo pomocne oka- mieckich komentarzy i  poświęcenia sporo www.dharmanitech.com/2009/01/sd-card-
zały się zasoby Internetu. Początkowo do czasu na zrozumienie działania funkcji. interfacing-with-atmega8-fat32.html. W  tej
bibliotece znalazłem błąd, który powodo-
List. 2. Obsługa plików w pamięci EEPROM wał złą obsługę niektórych kart SD. Swoje
rec = 1; //ustawienie flagi nagrywania
uint8_t f_count = eeprom_read_byte((uint8_t*)0x0001); wnioski przekazałem autorowi, który umie-
//odczyt numeru pliku z wewn. EEPROM
fileName[0] = (f_count/100)+48; //wpisanie do nazwy nowego pliku ścił zaproponowaną przeze mnie poprawkę
kolejnego numeru w kolejnej aktualizacji biblioteki. Aby wyko-
fileName[1] = (f_count/10)-(f_count/100)*10+48;
fileName[2] = f_count-(f_count/10)*10+48; rzystać tę bibliotekę w  projekcie, musiałem
createFile(fileName); //utworzenie pliku dokonać w  niej dużych zmian. W oryginale
flushBuffer(); //opróżnienie bufora zapisu
writeFile(‚Z’); //tworzenie nagłówka tabeli - nazwy operacja zapisu pliku odbywała się przez
osi
writeFile(‚\t’); //TAB wywołanie procedury tworzenia pliku, któ-
writeFile(‚Y’); ra pobierała dane z  portu szeregowego, za-
writeFile(‚\t’);
writeFile(‚X’); pisywała wszystko do pliku i zamykała plik.
writeFile(‚\t’); W  moim przypadku należało postąpić bar-
writeFile((zakres/10)+48); //ustawiony zakres
writeFile(‚,’); dziej tradycyjnie – przy rozpoczęciu zapisu
writeFile(zakres-(zakres/10)*10+48);
writeFile(‚\t’); stworzyć nowy plik i  rozpocząć jego zapis.
writeFile(‚~’); //szacowana częstotliwość zapisu Plik musi pozostać otwarty, by umożliwić
if(delay_SD == 1)
{ zbieranie kolejnych próbek w  normalnym
writeFile(‚6’);
writeFile(‚7’); cyklu pracy urządzenia. Po każdorazowym
writeFile(‚5’); zapełnieniu bufora zapisu kolejny fragment
}
else if(delay_SD == 2)
{ R E K L A M A
writeFile(‚3’);
writeFile(‚3’);
writeFile(‚0’);
}
else if(delay_SD == 6)
{
writeFile(‚1’);
writeFile(‚7’);
writeFile(‚6’);
}
else if(delay_SD == 12)
{
writeFile(‚9’);
writeFile(‚3’);
}
else if(delay_SD == 20)
{
writeFile(‚5’);
writeFile(‚7’);
}
writeFile(0x0D); //CR //nowa linia
writeFile(0x0A); //LF

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 29

Projekty
List. 3. Funkcja zapisu do pliku
void writeFile (unsigned char data)
{
buffer[i++] = data; //zapisz nowy znak w buforze i zwiększ licznik znaków
size++; //zwiększ licznik rozmiaru pliku
if(i == 512) //jeśli bufor pełny
{
i=0; //zeruj licznik bufora
SD_writeSingleBlock (startBlock); //zapisz bufor
flushBuffer(); //wyczyść bufor
j++; //zwiększ licznik sektorów przypadajacych na klaster
if(j != sectorPerCluster) startBlock++; //jeśli są wolne sektory w klastrze, wybierz kolejny sektor
}

if(j == sectorPerCluster) //jeśli zapełnione wszystkie sektory w klastrze

{
j = 0; //zeruj licznik sektorów w klastrze
prevCluster = cluster; //zapamiętaj obecny klaster

cluster = searchNextFreeCluster(prevCluster); //wyszukaj następny wolny klaster, zaczynajac od obecnego

if(cluster == 0) //jeśli wszystkie klastry pełne - koniec procedury

{
//no free cluster!
return;
}

getSetNextCluster(prevCluster, SET, cluster); //powiąż nowy klaster z poprzednim

getSetNextCluster (cluster, SET, EOF); //oznacz klaster znacznikiem końca pliku
startBlock = getFirstSector (cluster); //ustaw pierwszy sektor w nowym klastrze jako aktywny
}
}

pliku zostaje zapisany, aż do momentu, gdy
użytkownik zakończy rejestrację – wtedy
plik zostaje zamknięty. Tak więc konieczne
było rozbicie oryginalnej procedury zapisu
pliku na trzy procedury składowe: tworzenie
(otwieranie) pliku, zapis do pliku, zamknię-
cie pliku. Ta z pozoru prosta operacja okazała
się zajęciem na wiele wieczorów. Ostatecz-
nie jednak udało mi się uzyskać zamierzony
efekt, a powstały kod działa stabilnie.
Zbieranie wyników z akcelerometru po-
lega na cyklicznym odczytywaniu wyniku
konwersji sygnału z  przetwornika analogo-
wo-cyfrowego. Ponieważ mikroprocesor jest
wyposażony tylko w jeden taki przetwornik,
odczyt wartości dla różnych osi musi być
multipleksowany. Oznacza to, że w rzeczywi-
stości próbki nie pochodzą z tej samej chwi-
li. Każda z próbek jest przesunięta względem
poprzedniej o  czas konwersji, który wynosi
około 1,9  ms, co przy ogólnej dokładno-
ści akcelerometrów MEMS, występującym
w urządzeniu szumie i edukacyjno-doświad-
czalnym charakterze urządzenia jest błędem
do zaakceptowania. Odczyt kolejnych war-
tości próbek odbywa się cyklicznie w  pod-
programie obsługi przerwania zgłaszanego
po zakończeniu konwersji próbki (list.  1).
Wartości próbek dla poszczególnych osi są
przechowywane w  zmiennych globalnych
ADC_*. Zmiana osi odbywa się przez inkre-
mentację rejestru sterującego wewnętrznym
multiplekserem analogowym mikroproceso-
ra. Zmienna statyczna conv_count jest inkre-
mentowana po zbadaniu wszystkich trzech
osi jeśli jest ona równa globalnej zmiennej
delay_SD oznaczającej częstotliwość zapisu
próbek na karcie SD, to wartości próbek dla
wszystkich osi w  tej inkrementacji zostaje
przesłana do zapisu. W  tym miejscu nastę-
puje też formatowanie wyników w kolumny
i wiersze, aby umożliwić ich łatwy import do
arkusza kalkulacyjnego.
Proces zapisu rozpoczyna się od stwo- podzielony jest na klastry, przy czym każdy
rzenia nowego pliku nazwanego kolejnym klaster składa się z  pewnej liczby sektorów,
numerem zapisu, przechowywanym w  pa- która jest zależna od pojemności karty. Sektor
mięci EEPROM mikroprocesora. Następnie ma rozmiar 512 bajtów. Sektory są zapisywa-
tworzony jest nagłówek tabeli z  nazwami ne zawsze po kolei w obrębie jednego klastra.
osi oraz wartościami zakresu i częstotliwości Natomiast klastry mogą być zapisywane bez
próbkowania. Odpowiedzialny za to frag- zachowania ciągłości. Umożliwia to łatwe
ment programu przedstawia list. 2. zapisywanie nowych plików w miejsce skaso-
Zmodyfikowaną przeze mnie procedurę wanych danych, jednak oznacza konieczność
zapisu do pliku pokazano na list. 3. Do czasu ścisłej kontroli powiązania ze sobą kolejnych
zapełnienia bufora realizuje ona wyłącznie klastrów. W przypadku złego powiązania kla-
dodawanie do niego kolejnych znaków. Po strów otrzymany plik będzie widoczny jako
zapełnieniu bufora (o rozmiarze 512 bajtów) uszkodzony. Kod odpowiedzialny za kontro-
następuje zapis całej jego zawartości na kartę lę miejsca zapisu oraz powiązanie kolejnych
SD. Dzieje się tak ze względu na to, że naj- klastrów zajmowanych przez plik znajduje się
mniejsza możliwa ilość danych do zapisania w kolejnych liniach listingu.
na karcie jest równa rozmiarowi jej bloku, Kalibrację z  wykrywaniem osi piono-
czyli 512 bajtów. W  systemie FAT32 dysk wej jest pokazano na list.  3. Po pierwsze,
List. 4. Funkcja kalibracji z wykrywaniem osi pionowej
if(ADC_X > 511) X -= 511; //wyznaczenie delt dla wszystkich osi
else X = 511 - ADC_X;
if(ADC_Y > 511) Y -= 511;
else Y = 511 - ADC_Y;
if(ADC_Z > 511) Z -= 511;
else Z = 511 - ADC_Z;
//wyznaczenie osi pionowej
if(X > Y)
{
if(X > Z) os_pion = 1;
else os_pion = 3;
}
else
{
if(Y > Z) os_pion = 2;
else os_pion = 3;
}
switch(os_pion) //wyznaczanie poprawek
{
case 1: if(ADC_X > 511) popr_X = ((5110/zakres) + 511) - ADC_X;
else popr_X = (511 - (5110/zakres)) - ADC_X;
popr_Y = 511 - ADC_Y;
popr_Z = 511 - ADC_Z;
break;
case 2: popr_X = 511 - ADC_X;
if(ADC_Y > 511) popr_Y = ((5110/zakres) + 511) - ADC_Y;
else popr_Y = (511 - (5110/zakres)) - ADC_Y;
popr_Z = 511 - ADC_Z;
break;
case 3: popr_X = 511 - ADC_X;
popr_Y = 511 - ADC_Y;
if(ADC_Z > 511) popr_Z = ((5110/zakres) + 511) - ADC_Z;
else popr_Z = (511 - (5110/zakres)) - ADC_Z;
break;
}

30 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Miernik przyśpieszenia XYZ
List. 5. Funkcja odświeżania ekranu wyników
void G_LCDRefresh1(uint8_t os , uint16_t wyn)
{
uint8_t dg = 1023/(GRAPH_H-1); //wyznaczenie działki

if(dt == LCD_W - GRAPH_X) //zapętlenie wykresu
{
dt = 0; //zerowanie zmiennej odcinka czasu
LCD_SetColor(WHITE); //czyszczenie wykresu
LCD_Rect(GRAPH_X, GRAPH_Y, GRAPH_W, GRAPH_H, 1);
DrawGrid(); //procedura rysująca siatkę
}

LCD_SetColor(WHITE); //czyszczenie pola wyniku
LCD_Rect(7, (10*os+6), 25, 8, 1);
if(wyn > max[os-1]) LCD_Rect(1, 46, 31, 8, 1); //oraz pól max i min, jeśli potrzeba
else if(wyn < min[os-1]) LCD_Rect(1, 56, 31, 8, 1);


if(os == 1) LCD_SetColor(RED); //wybór koloru osi
else if(os == 2) LCD_SetColor(GREEN);
else LCD_SetColor(BLUE);

LCD_Pixel((GRAPH_X +1 + dt), (GRAPH_Y + GRAPH_H - 2 - (wyn/dg))); //rysowanie na wykresie

PrintResult(7, (10*os+6), wyn); //konwersja i wyświetlanie obecnego wyniku

if(wyn > max[os-1]) //wyświetlenie max i min, w razie potrzeby
{
max[os-1] = wyn;
PrintResult(7, 46, wyn);
}
else if(wyn < min[os-1])
{
min[os-1] = wyn;
PrintResult(7, 56, wyn);
}

if(os == 3) dt ++;
}

wyznaczane są bezwzględne odchylenia od inkrementowa-

wartości 0 g dla każdej osi. Następnie wy-
krywana jest oś pionowa, która powinna
mieć największą wartość bezwzględnego
odchylenia. Po wykryciu i  oznaczeniu osi
pionowej następuje wyliczenie poprawek
dla poszczególnych osi. Zmienne globalne
popr_* są typu całkowitego ze znakiem, co
upraszcza ich uwzględnianie – wyznaczoną
poprawkę wystarczy dodać do otrzymanego
wyniku konwersji. W  przypadku kalibracji
ze sprowadzeniem wszystkich wartości do
zera poprawki są wyliczane bezpośrednio,
z pominięciem wykrywania osi pionowej.
Procedura odświeżająca podstawowy
ekran (widok hybrydowy) jest pokazana na
list. 4. Jako pierwsza wyliczona jest zmiana
wyniku przetwarzania, odpowiadająca zmia-
nie położenia punktu na osi pionowej wykre-
su. W  kolejnym kroku sprawdzane jest, czy
jest jeszcze miejsce na wykresie, jeśli nie, to
zostaje on wyczyszczony. Przed wyświetle-
niem nowych wartości liczbowych również
należy najpierw wyczyścić pole wyników, co
jest realizowane w dalszych liniach. Po przy-
gotowaniu obrazu następuje wybór koloru,
uzależniony od odświeżanej osi (X – czerwo-
ny, Y – zielony, Z – niebieski). Następnie ko-
lorowany jest punkt wykresu z wyliczonych
na podstawie zmiennej zawierającej wynik
konwersji sygnału z  przetwornika a/c dla
danej osi, zmiennej przechowującej zakres
(rzeczywista wartość zakresu pomnożona
10 razy, czyli 25 dla zakresu 2,5), zmiennej
działki pionowej dg oraz zmiennej pozycji
na osi czasu dt. Stałe GRAPH_* zawiera-
ją wysokość i  szerokość wykresu w  pikse-
lach. Zmienna pozycji na osi czasu zostaje
na każdorazowo
po aktualizacji
wszystkich trzech
osi. Wartości licz-
bowe są wyświe-
tlane przy użyciu
oddzielnej proce-
dury PrintResult
(list.  5). Procedu-
ra przyjmuje jako
argumenty dwie Rys. 11. Ustawienie fusebitów mikrokontrolera ATmega32
liczby całkowite,
oznaczające pozycję na wyświetlaczu, któ- własnej aplikacji. Na zrzucie ekranu (rys. 11)
ra jest początkiem wyświetlanego wyniku. pokazano okno programatora zintegrowane-
Trzeci argument to wynik konwersji. Na po- go w środowisku BASCOM AVR, gdzie widać
czątku wynik konwersji jest zamieniany na poprawnie ustawione FuseBity. Bardzo lubię
wartość przyspieszenia ze znakiem. Następ- używać tego programatora do ustawiania Fu-
nie wypisywany jest odpowiedni znak i war- seBitów, ponieważ poszczególne ustawienia
tość przyspieszenia. Stała 48, dodawana do są tam bardzo dobrze opisane i  trudno jest
każdej cyfry wyniku, jest przesunięciem na popełnić krytyczny błąd, powodujący np.
początek zestawu cyfr w tablicy znaków. uniemożliwienie programowania mikrokon-
Na koniec opisu sposobu działania pro- trolera przez interfejs szeregowy lub usta-
gramu chciałbym zwrócić szczególną uwagę wienie złego źródła sygnału taktującego.
Czytelników na ustawienie fusebitów. Po
pierwsze, należy zmienić ustawienia bitów Montaż i uruchomienie
odpowiadających za ustalenie źródła i zakre- Schemat montażowy miernika pokazano
su częstotliwości taktowania mikroproceso- na rys.  12. Prawie całe urządzenie zostało
ra. W  przypadku tego projektu jest to usta- zbudowane w  technologii SMT. Jedyne ele-
wianie na zewnętrzny rezonator kwarcowy menty przewlekane to: dławik, rezonator
o  wysokich częstotliwościach. Dodatkowo, kwarcowy, złącze ISP oraz przyciski.
dobrym pomysłem jest wyłączenie automa- Czytelnikom, którzy nie mają doświadcze-
tycznego kasowania pamięci EEPROM pod- nia z montażem powierzchniowym, odradzam
czas programowania mikroprocesora, aby samodzielne lutowanie. Dodatkową trudno-
przedłużyć jej żywotność. Ważne jest też ścią, nawet dla bardziej doświadczonych, jest
wyłączenie interfejsu JTAG, który jest do- przylutowanie obudowy akcelerometru. Został
myślnie włączony, przez co portem C mikro- on umieszczony w obudowie QFN (ang. Quad
kontrolera nie można sterować z  poziomu Flat Non – leaded), która ma postać kostki bez

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 31

Projekty

nóżek. Wyprowadzenia stanowią płaskie, me- List. 6. Wyświetlanie wartości liczbowych

taliczne pola rozmieszczone na obrzeżach od
spodu układu scalonego. Dla pocieszenia po-
wiem, że osobiście nie dysponuję lutownicą
typu HotAir. Akcelerometr z  powodzeniem
przylutowałem przy użyciu prostej kolbowej
stacji lutowniczej. Metoda, jaką opracowałem
do tego celu, jest bardzo prosta, choć zupełnie
nieprofesjonalna. Zaczyna się ona już na etapie
projektowania płytki obwodu drukowanego.
Do footprintu układu scalonego dodaję frag-
menty ścieżki o długości 1...1,5 mm (również
void PrintResult(uint8_t x, uint8_t y, uint32_t wyn)
{
int16_t converted = ((((((float)zakres/10)*2)/1024)*wyn)-((float)
zakres/10))*100;
if(converted < 0) //jesli ujemne
{
LCD_Char(‚-’, x, y); //minus
converted *= -1;
}
else LCD_Char(‚+’, x, y); //jesli dodatnie
LCD_Char((converted/100)+48, (x+5), y);
LCD_Char(‚,’, (x+11), y);
LCD_Char((converted/10)-(converted/100)*10+48, (x+14), y);
LCD_Char(converted-(converted/10)*10+48, (x+20), y);
}

przy polach niepodłączonych), rozchodzące

się promieniście na zewnątrz obrysu układu
scalonego. Jeśli płytka jest pokrywana lakie-
rem lub inną powłoką ochronną, należy po-
zostawić te dodatkowe kawałki ścieżek odsło-
nięte. W procesie lutowania pokrywamy pola
lutownicze wraz z dodatkowymi fragmentami
ścieżek cienką warstwą cyny (dodatkowo, na-
wet jeśli płytka była pocynowana). Dodatkowa
ilość cyny powinna tworzyć cienką, możliwie
płaską powierzchnię. Na tak przygotowane
pola kładziemy układ scalony i  delikatnie go
ustawiamy, tak aby pola lutownicze układu
i  płytki pokryły się na wszystkich brzegach.
Następnie stosując lekki docisk układu, roz-
grzewamy pola lutownicze pod układem,
przykładając grot lutownicy do kolejnych ka-
wałków dodanych ścieżek, wystających poza
układ scalony.
Drugim problemem, z którym musimy się
zmierzyć, jest przygotowanie wyświetlacza.
Zakupiony wyświetlacz jest w  rzeczywistości
większym modułem i zawiera również głośnik
oraz strukturę nośną wraz z naklejonymi przy-
ciskami klawiatury bąbelkowej, (wygląd takiego
modułu przedstawia fot.  13). Można oczywi-
ście wymontować sam wyświetlacz – jest on
przyklejony do struktury nośnej. Jednak ele-
ment nośny z tworzywa ma dużą zaletę – jest
w  nim zintegrowana struktura optymalizująca
warunki podświet-lania wyświetlacza. Dzięki
niej wprowadzone krawędziowo światło pod-
świetla wyświetlacz z  dużą skutecznością, za-
pobiegając efektowi słabnięcia podświetlenia
wraz z  odległością od źródła światła. Dlatego
zdecydowałem się na wykorzystanie tego uła-
twienia – postanowiłem wyciąć część struktury
nośnej zawierającej wyświetlacz. Linie cięcia
zaznaczone na spodniej części modułu widać
na fot.  14. Pierwsza linia przebiega tuż nad
czarną wkładką zawierającą styki. Druga jest
poprowadzona przez otwory, w które wchodzą
diody LED przylutowane do płyty głównej tele-
fonu. Przy pracy należy zachować szczególną
ostrożność, wyświetlacz jest dość wytrzymały,
jednak nawet małe pęknięcie może być fatalne
w skutkach.
Właściwy proces montażu rozpoczyna-
my tradycyjnie od elementów najmniejszych.
W  tym przypadku będą to wszystkie tranzy-
story i  diody oraz większość kondensatorów
i rezystorów (wyjątkiem są duże kondensatory
elektrolityczne C2 i  C3 oraz elementy w  po-
bliżu złącza wyświetlacza). Czytelnicy, którzy
będą próbowali przylutować akcelerometr przy
użyciu lutownicy kolbowej, powinni pominąć
montaż elementów znajdujących się blisko ak-

Fot. 13. Wygląd modułu wyświetlacza

Rys. 12. Schemat montażowy

akcelerometru Fot. 14. Sposób odcięcia wyświetlacza

32 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


celerometru, aby nie utrudniać sobie dostępu
w  kolejnych krokach. Dobrym pomysłem bę-
dzie wlutowanie w następnej kolejności stabili-
zatora. Nawet bez kondensatorów C2 i C3 może-
my wtedy sprawdzić poprawność jego działania
i uniknąć ewentualnego uszkodzenia układów
scalonych.
Po sprawdzeniu zasilania możemy przy-
lutować akcelerometr (wraz z  elementami
znajdującymi się najbliżej, jeśli jeszcze tego
nie zrobiliśmy) oraz mikroprocesor. W  dalszej
kolejności montujemy: rezonator kwarcowy,
dławik, przyciski włącznik zasilania, złącze
ISP, buzzer. Montując dławik, należy tak przy-
ciąć jego wyprowadzenia, aby nie wystawały
z  otworów w  płytce po stronie wyświetlacza.
Na końcu delikatnie lutujemy wyświetlacz. Po-
nieważ połączenie polegające wyłącznie na do-
cisku nóżek wyświetlacza do pól na płytce było
trudne do realizacji i  w  próbach dawało mało
stabilne działanie wyświetlacza, zdecydowałem
się na przylutowanie złącza do płytki. Dla pew-
ności postanowiłem przylutować drugą stronę
wkładki ze stykami, do pól na zintegrowanym
sterowniku wyświetlacza. Wydaje mi się, że wy-
godniej jest najpierw przeprowadzić tę operację,
a  następnie włożyć wyświetlacz z  powrotem
w strukturę nośną, ustawić go na płytce i ostroż-
nie przylutować zewnętrzne styki do płytki,
uważając na możliwość tworzenia się mostków
pomiędzy sąsiednimi polami. Po przylutowaniu
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
wyświetlacza uzupełniamy brakujące rezystory
i kondensatory w pobliżu złącza wyświetlacza.
Zmontowane urządzenie wymaga zaprogramo-
wania, do tego służy wyprowadzone złącze ISP.
Aby wyeliminować problemy związane z zała-
dowaniem złych ustawień, dobrze jest zaprogra-
mować również wewnętrzną pamięć EEPROM
mikroprocesora. Zrzut zawartości pamięci
EEPROM z zapisanymi poprawnie ustawienia-
mi jest dołączony do plików programu.
Urządzenie należy zasilić napięciem z prze-
działu 3,6...10  V. Osobiście z  powodzeniem
stosowałem do zasilania baterię litowo-jonową
o  napięciu znamionowym 3,6  V, pochodzącą
ze starego telefonu komórkowego. Bateria taka
mieści się całkowicie w obrysie płytki i jest ide-
alna do używania urządzenia w terenie.
Dla dociekliwych
Przy wkładaniu karty SD mogą pojawić
się znaczące spadki napięcia zasilania i kar-
ta SD może zostać źle zainicjalizowana, co
prowadzi do braku lub błędnej współpracy.
W takim przypadku można próbować skom-
pensować wpływ dołączania karty na sta-
bilność pracy urządzenia przez zwiększenie
wartości pojemności kondensatora C12.
W  pamięci programu mikroprocesora
pozostało wolne ponad 6 kB, więc możliwo-
ści wprowadzenia zmian są duże. Na złącza
wyprowadzono linie interfejsu szeregowego,
K L
Miernik przyśpieszenia XYZ
wraz zasilaniem. Po podłączeniu konwerte-
ra poziomów (np. MAX232) lub translato-
ra USART/USB (FT232) można podłączyć
urządzenie bezpośrednio do komputera, co
po dopisaniu dodatkowych funkcji może
służyć np. do wysyłania zarejestrowanych
próbek na bieżąco do komputera i  wizuali-
zację w  czasie rzeczywistym. Podłączone
do komputera urządzenie można próbować
wykorzystać jako kontroler, jak w  konsoli
Nintendo Wii.
Maksymalną częstotliwość próbkowania
sygnałów z akcelerometru można zwiększyć
przez zmniejszenie dzielnika częstotliwości
taktującego przetwornik analogowo-cyfro-
wy. Tym samym zmniejszy się przesunięcie
pomiędzy próbkami z  różnych osi w  tym
samym czasie. Należy jednak pamiętać, że
zwiększenie częstotliwości próbkowania
oznacza szybki przyrost rozmiaru rejestro-
wanego pliku. Ma to duże znaczenie przy ob-
róbce danych, ponieważ starsze arkusze kal-
kulacyjne mają ograniczenie ilości danych
przy rysowaniu wykresów. Nowsze arkusze
kalkulacyjne potrafią wyrysować wykres
z większej ilości danych, jednak praca na ta-
kim wykresie może być uciążliwa, ze wzglę-
du na znaczące czasy przeliczania wykresu
składającego się z dużych ilości danych.
Marcin Pomianowski
m.pomianowski@mchtr.pw.edu.pl
A M A
33
projekty
Zestaw startowy
dla PSoC Express
Chcąc nauczyć się
programowania mikrokontrolerów
wcale nie musimy znać
języków programowania.
Wiele dostępnych programów
umożliwia programowanie
mikrokontrolerów przez
narysowanie działania programu.
Taki sposób programowania bez
znajomości języków umożliwia
oprogramowanie PSoC Express
dla mikrokontrolerów PSoC firmy
Cypress.
Rekomendacje: zestaw usprawni
pracę niejednego elektronika
stosującego PSoC-e, jak
również pozwoli na bezbolesne
eksperymenty komuś, kto chce
rozpocząć naukę programowania
mikrokontrolerów.
Mikrokontrolery PSoC są znane czytel-
nikom EP. Są to mikrokontrolery z  rekonfi-
gurowalnymi peryferiami zarówno cyfro-
wymi, jak i  analogowymi. W  konfigurowal-
nych blokach są timery, liczniki, generatory,
przetworniki czy wzmacniacze operacyjne.
Oprogramowanie PSoC Express udostępnia
kilkadziesiąt gotowych bloków obsługi wielu
elementów, począwszy od przycisków, diod
LED, wyświetlaczy aż do wielu różnych czuj-
ników. Dzięki niemu (z zastosowaniem funk-
cji opisujących działanie) można narysować
w pełni działające programy dla wielu urzą-
dzeń, dla których wykorzystanie mikrokon-
trolera PSoC będzie dużą zaletą. W  ramach
spróbowania zabawy z  mikrokontrolerami
PSoC i  ich graficznego programowania (bez
znajomości języków programowania) przy-
gotowano prosty zestaw startowy. Dzięki nie-
mu można przetestować działanie mikrokon-
trolerów PSoC oraz nauczyć się programowa-
nia graficznego. Dla zestawu przygotowany
został prosty program demonstracyjny, który
umożliwia włączenie przyciskiem migania
diody LED, sterowania potencjometrem ja-
snością diody oraz realizuje prosty termostat
porównujący zmierzoną temperaturę z usta-
wioną potencjometrem. Termostat, w  zależ-
ności od temperatury, steruje jasnością diody
LED. Czym większa jest zmierzona tempera-
tura, tym jaśniej świeci dioda.
34
Opis działania układu
Na rys.  1 pokazano schemat ideowy
zestawu PSoC. Zastosowany w  zestawie
mikrokontroler CY8C27443A ma trzy porty
oraz 16  kB pamięci Flash. Potencjometry
P1 i P2 umożliwiają regulację poziomu na-
pięcia podawanego na wejścia przetworni-
ka A/C. Do wejścia przetwornika dołączo-
ny został również czujnik temperatury U2,
którego napięcie wyjściowe zależne jest od
temperatury. Każdemu stopniowi Celsju-
sza odpowiada zmiana o 10 mV i na przy-
kład temperaturze 25° odpowiada napięcie
250 mV.
Zestaw wyposażono w 4 przyciski S1...
S4 oraz 4 diody LED D1...D4. Prądy diod
są ograniczane przez rezystory R2...R5.
Przycisk S5 służy do zerowania mikrokon-
trolera.
W  zestawie zamontowano dwa typy
złącz programujących. Złącze Z4 jest ty-
powe dla programatorów z oferty Cypress,
natomiast złącze Z5 jest typowe dla projek-
tów programatorów publikowanych w EP.
Linie portu P1 wraz z napięciami zasi-
lającymi zostały wyprowadzone na złącze
Z3. Na złącze Z2 wyprowadzone zostały
sygnały magistrali I2C, za pomocą której
można sterować funkcjami realizowany-
mi przez mikrokontroler zestawu. W  tym
przypadku mikrokontroler PSoC może być
układem podrzędnym, sterowanym przez
układ nadrzędny.
Zestaw może być zasilany napięciem
przemiennym lub stałym. Napięcie zasila-
jące jest prostowane przez mostek M1 i sta-
bilizowane przez stabilizator U3. Wartość
Dodatkowe materiały
na CD i FTP
AVT
5220
AVT-5220 w  ofercie AVT:
AVT-5220A – płytka drukowana
AVT-5220B – płytka drukowana + elementy
Podstawowe informacje:
• Mikrokontroler PSoC CY8C27443A z  16 kB
pamięci Flash
• Czujnik temperatury
• 2 potencjometry do sterowania
przetwornikiem A/C
• 4 diody LED
• 4 przyciski
• Możliwość dostępu do każdej linii portu P1
mikrokontrolera
• Przycisk RESET
• Gniazdo do podłączenia programatora
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 12686, pass: 2b7r7b68
• wzory płytek PCB
• karty katalogowe i  noty aplikacyjne
elementów oznaczonych na Wykazie
Elementów kolorem czerwonym
Projekty pokrewne na CD i  FTP:
(wymienione artykuły są w  całości dostępne na CD)
AVT-911 Programator mikrokontrolerów PSoC
firmy Cypress (EP 12/2005)
AVT-926 Zestaw startowy dla mikrokontrolerów
PsoC (EP 4/2006)
napięcia zasilającego mikrokontroler to
5  V. Kondensatory C1...C4 służą do filtro-
wania napięcia zasilającego zestaw. Dioda
D5 jest wskaźnikiem załączenia.
Montaż i uruchomienie
Schemat montażowy zestawu PSoC
przedstawiono na rys. 2. Całość wykonano
z  wykorzystaniem elementów przewleka-
nych. Do zasilania zestawu można zastoso-
wać zasilacz wtyczkowy o napięciu zmien-
nym lub stałym o  wartości 12  V. Może to
być także zasilacz niestabilizowany. Do
przygotowywania aplikacji służy opro-
gramowanie PSoC Express, które można
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Zestaw startowy dla PSoC Express

Rys. 1. Schemat ideowy zestawu startowego

oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym

Na CD: karty katalogowe i  noty aplikacyjne elementów
Wykaz elementów
Rezystory:
R1...R5: 470 V
P1, P2: Potencjometr montażowy leżący
mały 10 kV
Kondensatory:
C1, C4: 47 mF/16 V
C2, C3: 100 nF
Półprzewodniki:
U1: CY8C27443 (DIP28)
U2: LM35
U3: 7805
D1...D4: LED 3 mm zielona
D5: LED 3 mm czerwona
M1: Mostek prostowniczy 1 A okrągły
Inne:
Rys. 2. Schemat montażowy zestawu startowego S1 – S5: Przycisk typu microswitch
Z1: Gniazdo zasilające
Z2: Goldpin 1×4
ściągnąć ze strony http://www.cypress.com. Przykładowe oprogramowanie Z3: Goldpin 1×10
Zestaw nie wymaga uruchamiania czy re- Jak wspomniano, dla zestawu przygoto- Z4: Goldpin 1×5
Z5: Gniazdo 2×5 pinowe
gulacji. wano proste oprogramowanie testowe, które

Rys. 3. Okno programu PsoC Express z zaprojektowanym programem demonstracyjnym

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 35

projekty
Rys. 4. Opis zależności stanu diody D1 od przycisku S1
Rys. 6. Opis zależności jasności świecenia D3 od temperatury
Rys. 8. Symulacja pracy programu
pokrótce zostanie opisane. Na rys. 3 pokazano
okno programu PsoC Express wraz z zaprojek-
towanym programem demonstracyjnym. Pro-
gram składa się głównie z  układów wejścio-
wych (przyciski, czujniki, potencjometry…),
z układów wyjściowych (wyświetlacze, prze-
kaźniki, diody LED…), bloków funkcji opisu-
jących współdziałanie elementów oraz blo-
ków komunikacyjnych (komunikacja przez
USB, I2C...). Przyciśnięcie widocznego przyci-
sku S1 powoduje miganie diody D1. Współ-
działanie elementów zostało opisane funkcją
pokazaną na rys.  4. Przyciśnięcie przycisku
S1 powoduje przejście diody do stanu miga-
nia a puszczenie przycisku jej wyłączenie.
36
Rys. 5. Opis zależności stanu diody D2 od napięcia na potencjo-
metrze
Rys. 7. Opis zależności świecenia D4 od temperatury
Współdziałanie potencjome-
tru P1 z diodą D2 zostało opisane
w sposób pokazany na rys. 5. War-
tość napięcia odczytana z  poten-
cjometru zawsze zostaje zapisana
do diody D2 określając jej jasność
świecenia. Elementy LM35 (ter-
mometr), P2, D1 i D2 tworzą pro-
sty termostat, którego zmierzona
temperatura jest porównywana
z  wartością napięcia odczytanego
z potencjometru P2. Jasność diody
D3 zależy od temperatury, co opi-
sano w sposób pokazany na rys. 6. Rys. 9. Wybór mikrokontrolera przed kompilacją
Wartość odczytana z czujnika tem- programu
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Zestaw startowy dla PSoC Express

Rys. 10. Przypisanie funkcji poszczególnym portom mikrokontrolera

potencjometru P2, którym pilacji należy wybrać mikrokontroler, dla

można regulować stabili- którego przeznaczony jest program (rys. 9).
zowaną temperaturę. Opis Następnym krokiem jest przypisanie ele-
działania diody D4 poka- mentów współpracujących z  mikrokontro-
zano na rys.  7. Pierwsze lerem do jego linii portów (rys. 10). W tym
wyrażenie oznacza, że gdy przypadku były to diody LED, przyciski
temperatura będzie równa oraz potencjometry. Po kompilacji progra-
temperaturze ustawionej mu tworzony jest plik z  programem, który
potencjometrem P2, dioda można zapisać w  pamięci mikrokontrolera
D4 będzie migać wskazu- za pomocą dostępnych programatorów. Pro-
jąc osiągnięcie ustawionej gram podczas kompilacji tworzy również
temperatury. Drugie wy- prosty schemat układu wraz z listą elemen-
rażenie oznacza że jeśli tów co pokazano na rys.  11. Proponowany
temperatura zmierzona zestaw może służyć do zrobienia pierw-
jest wyższa od ustawionej, szych kroków w  kierunku wykorzystania
Rys. 11. Wykaz elementów utworzony przez PSoC Express dioda D4 będzie wyłączo- we własnych aplikacjach mikrokontrolerów
na. Natomiast gdy tempe- PSoC, bez znajomości języków oprogramo-
peratury jest zmniejszana dziesięciokrot- ratura będzie niższa od ustawionej, dioda wania. Do tego celu wystarczy przedstawio-
nie, aby ją dostosować do wartości, jakie D4 będzie załączona. ny zestaw, programator oraz oprogramowa-
mogą przyjąć wartości regulacyjne jasno- Narysowany program przed skompilo- nie PSoC Express.
ści diody LED. Stan diody D4 zależny jest waniem można poddać symulacji progra- Marcin Wiązania, EP
od zmierzonej temperatury oraz położenia mowej co pokazano na rys. 8. Podczas kom- marcin.wiazania@ep.com.pl

R E K L A M A

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 37

Projekty
DSLR shutter
Elektroniczny wężyk spustowy
do aparatu fotograficznego
Urządzenie przeznaczone
jest dla wszystkich amatorów
fotografii z  zacięciem
elektronika. DSLR shutter
jest elektronicznym wężykiem
spustowym umożliwiającym
zdalne, ręczne wyzwalanie,
pracę w  trybie samowyzwalacza
z  programowanym czasem oraz
w  ręcznym trybie z  bardzo
długim czasem naświetlania.
Rekomendacje: fotograficy
amatorzy i  profesjonaliści
DSLR shutter jest elektronicznym węży-
kiem spustowym. Urządzenia tego typu są
dostępne w sprzedaży, jednak ich stosunko-
wo wysoko cena (rzędu 200...300 zł.) zachę-
ciła mnie do podjęcia próby samodzielnej
konstrukcji. Opcje jakimi byłem zaintereso-
wany, to przede wszystkim możliwość za-
programowania długiego czasu wyzwalania
migawki (aparaty zwykle oferują do 30  s)
oraz możliwość robienia zdjęć seryjnych
z  interwałem kilku, kilkudziesięciu sekund.
Do tego w  trakcie pierwszych testów doda-
łem kilka innych funkcji. Są to: tryb zwykłe-
go wyzwalania ręcznego (tak jak standardo-
wy wyzwalacz), tryb samowyzwalacza z pro-
gramowalnym czasem (tu również aparaty
ograniczają się do 2 i 10 s) oraz ręczny tryb
długiego czasu naświetlania.
Standardowe elektroniczne „wężyki spu-
stowe” dla aparatów komunikują się z  nim
poprzez 3-przewodowe kable. Jeden z  nich
stanowi przewód wspólny, natomiast dwa
pozostałe są zwierane do przewodu wspól-
nego powodując odpowiednio, włączenie
systemu nastawy ostrości oraz wyzwolenie
migawki. Moje urządzenie testowane było
z aparatem Sony a200.
Obsługa urządzenia
Interfejs użytkownika stanowi 4-znakowy
wyświetlacz 7-segmentowy, trzy diody LED
(żółta, zielona, czerwona) oraz pięć przycisków.
Przycisków (LSW), który jest umieszczo-
ny po prawej stronie od wyświetlacza ma
tylko jedną funkcję: pozwala naprzemiennie
włączyć i wyłączyć wyświetlacz i diody. Jest
38
AVT
5221
to bardzo ważne, gdyż nie wyłącza on samego
urządzenia. Wyłączenie wyświetlacza oczy-
wiście powoduje zmniejszenie poboru prądu,
ale ma też dodatkowe zadania, bardzo ważne
w  fotografii. Dodatkowe źródło światła, po-
przez różnego rodzaju refleksy, mogłoby być
widoczne na finalnym zdjęciu zwłaszcza, jeśli
jest stosowany długi czas naświetlania.
Pozostałe przyciski mają funkcje zależne
od wybranego trybu. Są one oznaczone, ko-
lejno od lewej strony, SW1...SW4.
Urządzenie może pracować w 6 trybach
z  których dwa ostatnie stanowią jeden tryb
roboczy. Przycisk SW1 pozwala nam prze-
łączać się pomiędzy trybami, jak również
anulować aktualnie działający tryb. Kolejne
tryby pracy to:
– Tryb 0 – tryb przewodu wyzwalającego –
diody wyłączone.
– Tryb 1 – tryb czasowy – dioda 1 świeci.
- Tryb 2 – bulb ręczny – diody 1 i 2 świecą.
– Tryb 3 – bulb automatyczny – dioda 2
świeci.
– Tryb 4 – tryb seryjny nastawa interwału
– diody 2 i 3 świecą.
– Tryb 5 – tryb seryjny nastawa ilości zdjęć
– dioda 3 świeci.
Dodatkowe materiały
na CD i FTP
AVT-5221 w  ofercie AVT:
AVT-5221A – płytka drukowana
AVT-5221B – płytka drukowana + elementy
Podstawowe informacje:
• 6 trybów pracy: przewodu wyzwalającego,
czasowy, bulb ręczny, bulb automatyczny,
seryjny z  nastawą interwału, seryjny
z  nastawą ilości zdjęć.
• Testowany z  aparatem Sony a200.
• Płytka jednostronna o  wymiarach
65×57  mm
• Zasilanie z  baterii 9  V (6F22).
• Galwanicznie odseparowany od elektroniki
aparatu.
• Wyposażony w  wyświetlacz LED.
• Mikrokontroler PIC18F23K20.
• Oprogramowanie w  języku C
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 12686, pass: 2b7r7b68
• wzory płytek PCB
• karty katalogowe i  noty aplikacyjne
elementów oznaczonych na Wykazie
Elementów kolorem czerwonym
Projekty pokrewne na CD i  FTP:
(wymienione artykuły są w  całości dostępne na CD)
AVT-346 Fotograficzna lampa ciemniowa
(EP 11/1997)
AVT-427 Uniwersalny regulator temperatury dla
fotografików (EP 6/1998)
AVT-5202 Pilot do zdalnego sterowania
lustrzankami cyfrowymi (EP 9/2009)
Prosty minutnik fotograficzny (EP 2/1997)
Timer z licznikiem naświetleń (EP 4/2002)
Ostatnie dwa tryby odnoszą się do jed-
nego trybu seryjnego, jednak ponieważ ist-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Elektroniczny wężyk spustowy do aparatu fotograficznego

Rys. 1. Schemat ideowy DSLR Shuttera

nieje potrzeba ustawienia dwóch wielkości, nicą, że wartości są zwiększane. Włączenie problemem był wyświetlacz. Chciałem użyć
zostało to rozdzielone. Jeżeli urządzenie jest i  podtrzymanie nastawy ostrości pozwala wyświetlacza LCD, ale zarówno te alfanume-
w  trakcie pracy (trwa wyzwalanie migawki oczywiście na złapanie ostrości wybranego ryczne, jak i  znakowe, które znalazłem były
lub odliczanie czasu) to diody sygnalizujące punktu, a następnie na przekadrowanie zdję- zdecydowanie zbyt duże dla moich potrzeb,
wybrany tryb migają. cia. Przyciski SW2 i SW3 kiedy służą do na- a  jednocześnie ich cena nie była atrakcyjna.
Przycisk SW2 ma dwie funkcje: włącza- staw po dłuższym przytrzymaniu powodują Postanowiłem więc zastosować klasyczny
nie lub wyłączanie pomiaru ostrości w apa- automatyczną zmianę nastawy. multipleksowany wyświetlacz 7-segmentowy.
racie (podtrzymanie nastawy ostrości) w try- Przycisk SW4 jest przyciskiem włącza- Wykorzystałem taki, który jest już przystoso-
bie 0 i 2 lub zmniejszanie wybranej wielkości jącym migawkę aparatu lub załączającym wany do multipleksowania i  poszczególne
(czasu, ilości zdjęć) w pozostałych trybach. odliczanie. Warto dodać, że w  trybie 0 i  2, segmenty są odpowiednio połączone we-
Przycisk SW3 w  trybie 0 i  2 również jeżeli nie jest włączony Focus przyciskiem wnątrz. Znacznie ułatwia to projektowanie
powoduje załączenie pomiaru ostrości na- SW2 lub SW3, to aparat wykonuje sekwen- płytki. Dodatkowe diody połączyłem z dioda-
tomiast tutaj musimy go cały czas trzymać cję włącz ostrość → zrób zdjęcie → wyłącz mi wewnątrz wyświetlacza, więc do ich ob-
dla podtrzymania nastawy (działanie jak ostrość. W trybie 4 przycisk ten nie ma żad- sługi potrzebne było tylko jedno dodatkowe
tradycyjny przycisk AF na aparacie). W po- nego znaczenia. Dodatkowo, gdy włączony wyjście dla piątego tranzystora.
zostałych trybach działa jak SW2 z  tą róż- jest tryb piąty i trwa odliczanie czasu pomię- Wybór „mózgu” układu był podyktowany
dzy kolejnymi zdjęciami, po wciśnięciu SW4 przede wszystkim posiadanym programato-
Wykaz elementów pokazuje nam się ilość zdjęć pozostałych do rem. Z kilku rodzin, które byłem w stanie za-
Rezystory: (SMD, 0805)
zrobienia. W trybie 2, w którym zależy nam programować w warunkach domowych, mój
R1...R6: 1 kV
R7...R16: 180 V na wykonaniu zdjęcia z  długim czasem na- wybór padł na układy firmy Microchip. Inte-
Kondensatory: świetlania, przycisk ten działa na zasadzie raktywne wyszukiwanie produktów na stro-
C1, C2: 27 pF włącz/wyłącz, czyli po pierwszym naciśnię- nie internetowej pozwoliło mi dosyć szybko
C3: 4,7 mF ciu otwieramy migawkę aparatu, a  zamyka- wybrać konkretny układ. Wybierałem kon-
C4, C5: 100 nF my ją ponownym naciśnięciem przycisku. centrując się przede wszystkim na ilość por-
Półprzewodniki:
Po zapamiętaniu które diody sygnalizują tów I/O, gdyż w  moim urządzeniu potrzeba
KW4-311AVA: Wyświetlacz 4 cyfry ×7
segmentów jaki tryb pracy obsługa urządzenia staje się ich było dosyć dużo. 15 wyjść (8 segmentów
LED1: dioda LED (żółta) 3 mm bardzo prosta. LED+5 tranzystorów+2 transoptory) oraz 5
LED2: dioda LED (zielona) 3 mm wejść (przyciski) daje wymaganie 20 linii.
LED3: dioda LED (czerwona) 3 mm Opis układu Dodając do tego kwarc taktujący odliczanie
T1...T5: BC547
Schemat urządzenia pokazano na rys. 1. sekund oraz linie zasilające, wybrałem układ
IC1: PIC18F23K20
IC2: 78L05 Przy jego projektowaniu miałem dwa podsta- PIC18F23K20 w obudowie 28-nóżkowej. Po-
IC3: LE33CZ wowe problemy. Pierwszym był sposób wy- czątkowo zaniepokoił mnie fakt, że układ ten
OK1, OK2: 4N35 sterowania migawki aparatu w sposób maksy- działa przy maksymalnym napięciu zasilania
Inne: malnie dla niego bezpieczny. Dla zapewnienia 3,6 V, ale na szczęście wybór tanich stabiliza-
złącze programatora – goldpin 6 męski, bezpieczeństwa postanowiłem odizolować torów o napięciu wyjściowym 3,3 V jest dużo
kątowy
płytkę stosując transoptory. Układ aparatu większy niż jeszcze kilka lat temu.
SW1...SW4, LSW: mikroprzyciski
X1 – gniazdo jack-stereo jest zatem całkowicie odseparowany galwa- Układ zasilania został zatem zbudowa-
nicznie od elektroniki urządzenia. Drugim ny z dwóch stabilizatorów 78L05 oraz LE33
Na CD: karty katalogowe i  noty aplikacyjne elementów
oznaczonych na
ELEKTRONIKA wykazie elementów
PRAKTYCZNA 2/2010 kolorem czerwonym 39
Projekty
Rys. 2. Sposób podłączenia wtyku jack
w  obudowach TO-92 z  przeznaczeniem do
zasilania z  baterii 9  V. Zastosowałem rów-
nież trzy kondensatory: dwa o  pojemności
100 nF oraz jeden 4,7 mF. Resztę elementów
stanowią wspomniany kwarc zegarkowy
32,768 kHz z kondensatorami o pojemności
27  pF, złącze programatora oraz złącze wyj-
ściowe do podłączenia aparatu. Zastosowa-
łem tu standardowe złącze jack-stereo. Dzię-
ki temu jest możliwość łatwego podłączenia
kabli do aparatów różnych producentów.
Dla zmniejszenia rozmiarów płytki zasto-
sowałem rezystory do montażu powierzch-
niowego w obudowie 0805. Lutowanie tych
rezystorów stanowiło dla mnie wyzwanie,
jednak okazało się, że da się to zrobić nawet
dosyć prymitywną lutownicą za 20 zł.
Ze źródłem zasilania w postaci baterii 9 V
(6F22) całość mieści się w  dosyć małej obu-
dowie o  wymiarach 104×63×28  mm. Przy
projektowaniu schematu oraz płytki postano-
wiłem maksymalnie dopasować schemat, tak
aby wykonanie połączeń było jak najprostsze.
W większości przypadków (za wyjątkiem por-
tów specjalnych, np. o  podwyższonej obcią-
żalności prądowej) nie ma przecież znaczenia,
które I/O zostaną użyte. Dzięki tej operacji wy-
świetlacz siedmiosegmentowy jest podłączo-
ny do portu A  w  dość nietypowej kolejności,
licząc od najstarszego bitu: D, DP, E, C, A, G, F,
B. Kodowanie znaków i tak najczęściej odbywa
się za pomocą odpowiedniej tablicy, więc nie
utrudnia to napisania programu. Diody podłą-
czone zostały do najbliższych ścieżek, a więc
do linii A, DP oraz E. Tranzystory sterujące
multipleksowaniem, przez rezystory SMD, są
podłączone do kolejnych linii portu C. Przyci-
ski sterujące są podłączone do portu B, które
ma wbudowane rezystory podciągające, co
upraszcza płytkę. Jedynie przycisk LSW jest
podłączony pod linię RE3.
Układ wyjściowy ma niewiele elemen-
tów. Dwa transoptory, których diody są połą-
czone poprzez rezystory do portu B. Emitery
wewnętrznych fototranzystorów są zwarte
i  podłączone do masy złącza jack. Kolektor
transoptora odpowiadającego za ustawianie
ostrości jest podłączony do środkowego złą-
cza jack, a od wyzwalania migawki do koń-
cowego. Sposób podłączenia ilustruje rys. 2.
Schemat montażowy urządzenia pokazano
na rys.  3. Jednostronną płytkę drukowaną za-
projektowano z użyciem darmowej wersji pro-
gramu EAGLE. Zastosowano tylko jedną zworę.
40
Rys. 3. Schemat montażowy DSLR Shuttera
Za sterowanie pracą urządzenia odpowia-
da wspomniany mikrokontroler PIC18F23K20.
Z  bogactwa układów peryferyjnych jakie ofe-
ruje ten układ, niewiele jest wykorzystanych.
Nie zastosowano przetwornika A/C, dwóch
układów komunikacji szeregowej, zaawanso-
wanego systemu Capture-Compare oraz kom-
paratora. Z  czterech dostępnych liczników
użyto dwóch. Wyłączony również zostanie
układ Watchdog. Układ dysponuje pamięcią
programu typu Flash o wielkości 8 kB, 512 baj-
tów pamięci RAM oraz 256 bajtów nieulotnej
pamięci EEPROM. Oprogramowanie nie uży-
wa pamięci EEPROM.
Wiele ciekawych możliwości mikrokon-
trolera nie jest wykorzystanych, jednak jest
to najtańszy PIC z tych oferujących wymaga-
ną ilość portów I/O.
Oprogramowanie
Program sterujący w  całości napisano
w  języku C. Wykorzystane zostało darmowe
środowisko MPLAB oraz darmowy kompilator
HI-TECH C Lite. Kompilator współpracuje ze
wspomnianym środowiskiem, co dodatkowo
ułatwia pracę programisty. Bardzo pożyteczną
funkcją w pakiecie MPLAB jest też wbudowany
zaawansowany symulator programowy. Dzięki
możliwości symulowania stanów na zewnętrz-
nych nóżkach układu byłem w  stanie napisać
większość programu jeszcze zanim dotarły do
mnie zamówione płytki.
Na początku programu są inicjowane porty
I/O  oraz tryby pracy używanych oscylatorów.
W procesorach PIC niektórych ustawień doko-
nuje się poprzez bity konfiguracyjne, które
programowane są razem z pamięcią Flash.
Korzystając z  tych bitów należy mię-
dzy innymi ustawić wykorzystanie jako
głównego źródła taktowania procesora
wewnętrznego oscylatora o częstotliwości
1 MHz oraz wykorzystanie portów B jako
wejść/wyjść cyfrowych. MPLAB ma na-
rzędzie do ustawiania bitów konfiguracji,
jednak lepiej jest to zrobić w  programie. Rys. 4. Graficzna prezentacja zajętości zasobów
Programator PIC Kit2, którym dysponuję mikrokontrolera
nie współpracuje z MPLAB przy obsłudze tego
procesora, dlatego bity konfiguracji muszą być
ustawione w kodzie programu.
Świetną funkcją oprogramowania sterują-
cego programator jest automatyczne rozpozna-
wanie nowej kompilacji pliku .hex i  automa-
tyczne zaprogramowanie układu. Cały proces
załadowania nowej wersji sprowadza się do
naciśnięcia przycisku kompiluj.
W  programie używane są przerwania od
dwóch liczników. 8-bitowy Timer 0 służy do
taktowania multipleksowania, natomiast Timer
1 (z użyciem dodatkowego oscylatora z podłą-
czonym kwarcem) służy do odliczania sekund.
Odczyt przycisków odbywa się w pętli głównej
programu. Metodą prób i  błędów dobrałem
częstotliwość multipleksowania oraz długość
trwania impulsu sterującego tranzystory. Pętla
zwiększa zmienną pomocniczą od 0 to 20, na-
tomiast tranzystory sterowane są przy wartości
zmiennej od 0 do 4. Dzięki temu, że przez 3/4
cyklu cały wyświetlacz jest wygaszony, znacz-
nie zmniejszył się pobór prądu.
Przycisk wygaszający wyświetlacz po
prostu wyłącza Timer0. Zużycie pamięci
procesora pokazano na rys. 4. Jak widać zo-
stało jeszcze sporo zasobów do rozbudowa-
nia możliwości urządzenia.
Przykładowy film pokazujący możliwo-
ści pracy ze zdjęciami seryjnymi jest umiesz-
czony pod adresem http://www.youtube.com/
watch?v=3WwdvjV01ek.
Grzegorz Latocha
glatocha@gmail.com
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 bestsellers
– po prostu najlepsze połączenie

Złączki oœwietleniowe – Seria 224

Seria 224 może zostać zastosowana w aplikacjach, gdzie trzeba połączyć
przewody linkowe i jednodrutowe
Zastosowanie:
Idealny kontakt pomiędzy przewodem linkowym i drutowym w takich
aplikacjach jak zautomatyzowane zasłony lub markizy, okna czy też
wentylatory łazienkowe, sterowniki kotłów, pompy obiegowe...

Szybka i bezpieczna
instalacja: POŁĄCZENIE ROZŁĄCZENIE TESTOWANIE

Kompaktowe złączki dla przewodów linkowych i drutowych – Seria 222

Kompaktowe złączki z zaciskami CAGE CLAMP® COMPACT mogą połączyć do 5-ciu odizolowa-
nych, dokładnie skręconych przewodów linkowych o przekroju od 0,08 do 4 mm, przewody
drutowe lub oblutowana linka do 2,5 mm. Dźwignia, całkowicie zagłębiona w obudowie (w po-
zycji zamkniętej), bezpiecznie chroni przed nieumyœlnym rozłączeniem przewodu.
Zastosowanie:
Kompaktowe złączki serii 222 do podłączania
opraw oœwietleniowych, instalacji sterowania żalu-
zjami, markizami, otwierania drzwi i bram, instalacji
nagłaœniających, pomp, silników, kabli telefo-
nicznych oraz w wielu innych zastosowaniach.

Szybka i bezpieczna
instalacja: ODIZOLOWANIE OTWARCIE DŹWIGNI PODŁĄCZENIE

Złączki instalacyjne Push-wire do skrzynek przyłączowych – Seria 273

Złączki Push-wire do skrzynek przyłączowych dla bezpiecznego i pewnego montażu
2, 3, 4, 5, lub 8 przewodów, przeźroczyste lub w kolorze szarym.
Montaż:
Adapter montażowy do listwy DIN 35 mm lub mocowanie za po-
mocą œrubek umożliwia szeroki zakres zastosowań w skrzynkach
przyłączeniowych.

MOCOWANIE MONTAŻ NA Szybka i bezpieczna

ŚRUBKAMI LISTWIE DIN 35
instalacja: ODIZOLOWANIE ROZŁĄCZANIE TESTOWANIE

SOS electronic
ul. Tatarkiewicza 17, 92-753 £ódŸ, Poland Szybka dostawa złączek WAGO
tel.: +48 42 6484576, fax: +48 42 6484576, info@soselectronic.pl bezpoœrednio z naszego magazynu.
SOS electronic  informacje  pomoc techniczna  przykłady  prototypy  produkcja pilotowa  produkcja seryjna

www.soselectronic.com
projekty
Moduł wejść cyfrowych
z interfejsem RS-485
Prezentujemy kolejny projekt
urządzenia przeznaczonego
do zastosowania w  systemach
automatyki z akwizycją wielu
danych. Jest to uniwersalny
moduł wejść cyfrowych
z  interfejsem RS-485. Doskonały
do zastosowania w  systemach,
gdzie zachodzi konieczność
zbierania informacji z  wielu
urządzeń umieszczonych
w  znacznych odległościach
od siebie. Moduł zbudowano
w  oparciu o  mikrokontroler
AVR i  wyposażono w  złącze do
programowania mikrokontrolera
w  układzie. W  podstawowej
wersji ma 8 odizolowanych
galwanicznie wejść, złącze
1Wire, I2C, INT0, INT1.
Rekomendacje: uniwersalny
moduł mogący znaleźć
zastosowania w  układach
automatyki budynków,
przemysłowej itp.
Podobnie, jak w przypadku opublikowa-
nego wcześniej projektu modułu wykonaw-
czego (EP 1/2010), tak i ten jest uniwersalny.
Dlatego też jest możliwe zastosowanie mo-
dułu w  dowolnych systemach wykorzystu-
jących RS485. Przykładem takiego systemu
sterowania może być komputer PC z  kon-
werterem RS232 <–> RS485 (np. AVT530),
z dołączonymi do magistrali wieloma modu-
łami akwizycji danych, wykonawczymi, peł-
niącymi przeróżne zadania.
Opis urządzenia
Podobnie jak poprzednio, urządzenie
zrealizowano w oparciu o popularny układ
MAX485 o  typowej dla standardu RS485
impedancji odbiornika równej 12  kV. Mo-
duł w  wersji podstawowej ma możliwość
podłączenia dodatkowych układów, zwięk-
szających jego funkcjonalność (np. liczbę
oraz typ wejść). W  wersji podstawowej,
urządzenie ma osiem niezależnych, opto-
izolowanych wejść cyfrowych z  opcją pa-
mięci. Oznacza to, że urządzenie będzie
mogło gromadzić informacje w  postaci
42
obecności lub braku napięcia z  zakresu 5
V...12 V z  ośmiu źródeł, które nie muszą
być ze sobą w  żaden sposób połączone
elektrycznie. Optoizolacja minimalizuje
też ryzyko ewentualnego sabotażu oraz
niweluje wpływ wszelkiego rodzaju nie-
korzystnych zjawisk elektrycznych mogą-
cych pojawić się na monitorowanych przez
kartę urządzeniach. Opcja pamięci może
być ustawiona dla każdego z  wejść indy-
widualnie i  oznacza to, że, w  przypadku
jej ustawienia, urządzenie będzie pamię-
tało stan wystąpienia zdarzenia na danym
wejściu tak długo, dopóki urządzenie ste-
rujące (master) tej informacji nie anuluje.
Takie rozwiązanie wyklucza możliwość, że
master nie zdąży odczytać jakiejś ważnej
informacji. W  przeciwnym wypadku (gdy
opcja pamięci dla danego wejścia będzie
wyłączona), na zapytanie ze strony ma-
stera o  stan tego wejścia moduł poda stan
chwilowy, obecny na wejściu tuż po ode-
braniu zapytania.
Schemat ideowy urządzenia pokazano
na rys. 1. Znajdują się tu:
– Blok stabilizacji napięcia 5 V z układem
7805 (U1) i kondensatorami C1...C4.
– Blok sterujący z  mikrokontrolerem AT-
mega16 (U2); wybrałem go nie tyle z po-
Dodatkowe materiały
na CD i FTP
AVT
5222
AVT-5222 w  ofercie AVT:
AVT-5222A – płytka drukowana
AVT-5222B – płytka drukowana + elementy
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 12686, pass: 2b7r7b68
• wzory płytek PCB
• karty katalogowe i  noty aplikacyjne
elementów oznaczonych na Wykazie
Elementów kolorem czerwonym
Projekty pokrewne na CD i  FTP:
(wymienione artykuły są w  całości dostępne na CD)
AVT-814 Konwerter RS232 – RS485
z  optoizolacją (EP5/1999)
AVT-5006 Dwukierunkowy interfejs
RS232/RS485 (EP4/2001)
AVT-5098 Konwerter USB – RS485 z  separacją
galwaniczną (EP2/2003)
AVT-530 Konwerter RS232 – RS485
(EP6/2003)
AVT-531 Karta wyjść przekaźnikowych
(EP7/2003)
AVT-532 Karta wyjść optoizolowanych
(EP7/2003)
AVT-533 Karta wyjść cyfrowych (aktywne
GND) (EP8/2003)
AVT-534 Karta wyjść cyfrowych (aktywne
VCC) (EP8/2003)
AVT-535 Karta wejść cyfrowych (EP9/2003)
AVT-536 Karta wejść analogowych (EP9/2003)
AVT-537 Moduł terminala z  wyświetlaczem
LED (EP10/2003)
AVT-538 Alfanumeryczny wyświetlacz LED
(EP10/2003)
AVT-439 8-kanałowy przedłużacz analogowy
z  RS485 (EP1/2006)
wodu większej liczby wyprowadzeń, ale
przede wszystkim ze względu na dużą,
16 kB pamięć flash, co zwiększyło moż-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Moduł wejść cyfrowych z interfejsem RS-485

liwości implementacji różnych funkcji

programu.
– Blok interfejsu z układem MAX485 (U3)
dopasowującym sprzętowy interfejs sze-
regowy mikrokontrolera UART do wy-
magań RS485.
Złącze CON13 (ISP) pozwala „tchnąć ży-
cie” w nowo zbudowane urządzenie, a więc
umożliwia programowanie mikrokontrolera
bezpośrednio w układzie, bez potrzeby wyj-
mowania go z  podstawki. Złącza CON1...
CON8 są wejściami i  służą do podłączenia
zewnętrznych sygnałów wejściowych (napię-
cie 5...12 V jest interpretowane jako logiczna
jedynka). Napięcie wejściowe ze złącz poda-
wane jest za pośrednictwem rezystorów (R1...
R8) na anody diod LED transoptorów (OC1...
OC8). Wyjścia transoptorów podłączone są
portów mikrokontrolera (PD6, PD7, PC...
PC7), domyślnie podciągnięte za pomocą
rezystorów zawartych w strukturze drabinki
RP1 oraz R23, R24 do plusa zasilania, w stan
niski. Na żądanie mastera informacje o stanie
wejść CON1...CON8 są przekazywane w sieć
za pośrednictwem złącza CON10. Rezystor
R21 jest tzw. rezystorem terminującym, włą-
czanym za pomocą zworki J10 wyłącznie
w ostatnim (lub pierwszym i ostatnim) urzą-
dzeniu na linii transmisyjnej, w  przypadku
gdy zauważymy błędy transmisji, które mogą
wynikać z ewentualnych odbić w linii trans-
misyjnej (z reguły nie ma takiej konieczności).
Złącze CON11 wyprowadza bezpośrednio li-
nie przerwań INT0, INT1 oraz PD5 przewi-
dziane na realizację magistrali 1WIRE na ze-
wnątrz układu. W wersji podstawowej nie są
one obsługiwane przez firmware, jeśli jednak
kiedyś pojawi się potrzeba ich implementacji
nie będzie z  tym większego problemu (wy-
prowadzone na zewnątrz złącza, pojemna
pamięć programu). Podobnie złącze CON12
wyprowadza na zewnątrz linie przewidziane
na realizację magistrali I2C oraz +5 V. Sygna-
ły te dostępne są również w  złączu CON15.
Symbolami J1...J8 oznaczono jumpery służą-
ce do konfiguracji opcji pamięci dla poszcze-
gólnych wejść CON1...CON8. Założenie jum-
pera JX oznacza włączenie pamięci dla złą-
cza CONX, gdzie X oznacza numer jumpera

R E K L A M A

Rys. 1. Schemat ideowy modułu

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 43

projekty
jak i  złącza. W  przypadku chęci rozbudowy
urządzenia (zastosowania modułu rozsze-
rzeń) i  wykorzystania portu A  mikrokontro-
lera w sposób bardziej ambitny, niż tylko od-
czyt informacji na temat ustawienia zworek,
linie PA0...PA7 oraz zasilanie i masa zostały
wyprowadzone na złącze CON14. Ze wzglę-
du na dwojaką rolę portu A mikrokontrolera
(obsługa jumperów lub złącze rozszerzeń) na
płytce nie zrealizowano podciągania do plusa
zasilania poszczególnych jego wyprowadzeń
(co jest konieczne do prawidłowego odczytu
ustawień jumperów przez mikrokontroler, ale
miało by negatywny wpływ na ewentualny
odczyt wartości analogowych przez mikro-
kontroler w przypadku zastosowania modułu
rozszerzeń). Dlatego w przypadku chęci wy-
korzystania portu A  do odczytu konfigura-
cji zworek (a tak jest w podstawowej wersji
układu) w  złączu CON14 należy umieścić
drabinkę rezystorową, zgodnie z  opisem
w punkcie „montaż i uruchomienie”. Oczy-
wiście, jeżeli opcja pamięci ma być domyśl-
nie włączona dla wszystkich wejść, należy
założyć wszystkie jumpery J1...J8, wówczas
stosowanie wspomnianej drabinki w złączu
CON14 nie jest potrzebne. Złącza CON14
i CON15 są złączami rozszerzeń i stanowią
drogę komunikacji urządzenia z  opcjonal-
nymi modułami dodatkowymi (rozbudowa
karty o  kolejny poziom, dodanie nadrzęd-
nej równoległej płytki PCB, analogicznie
jak miało to miejsce w  przypadku karty
wykonawczej). Jumpery J11...J15 służą do
ustawienia niepowtarzalnego adresu sie-
ciowego karty (poprzez zwieranie do masy
normalnie podciągniętych do +5  V za po-
mocą rezystorów R11...R15 wyprowadzeń
PB0...PB4 mikrokontrolera). W  celu usta-
wienia odpowiedniego adresu karty należy
za pomocą tych jumperów ustawić binarną
kombinację, odpowiadającą liczbie z  za-
kresu 0...31. Zworka w pozycji 1-2 oznacza
logiczne zero, w pozycji 2-3 logiczną jedyn-
kę, przy czym J1 reprezentuje najmłodszy,
a  J5 najstarszy bit słowa adresu. Przykła-
dowo, ustawienie wszystkich jumperów
J1...J5 w  pozycji 1-2 jest równoznaczne
z  nadaniem karcie adresu 0, a  przestawie-
nie ich wszystkich w  pozycję 2-3 ustawi
adres karty na 31. Diody LED: D3, D2 oraz
D4, pozwalają na bieżące kontrolowanie
stanu magistrali (odpowiednio DI – Driver
Input, do której podłączona jest linia TXD
mikrokontrolera, RO – Receiver Output,
do której podłączona jest linia RXD mikro-
kontrolera). Dioda D4 sygnalizuje stan linii
sterującej układu MAX485. Gdy D4 świeci,
to MAX485 jest w trybie odbioru, a gdy zga-
szona – nadawania.
Do złącza CON1 należy doprowadzić
stałe napięcie zasilające z  zakresu 8...12  V.
Dioda D1 zabezpiecza układ przed uszkodze-
niem w przypadku niepoprawnego podłącze-
nia biegunów zasilania.
44
Oprogramowanie mikrokontrolera
Pierwszą operacją wykonywaną po star-
cie mikrokontrolera jest odczyt konfigura-
cji jumperów J11...J15 i  ustawienie adresu
sieciowego karty. Jest on wykonywany jed-
norazowo za pomocą operacji przypisania
Adres = Pinb And &B00011111. Trzy naj-
młodsze bity rejestru Pinb są maskowane.
Po ustaleniu swojego adresu sieciowego,
karta odczeka bezpieczny, obliczony na
podstawie adresu odcinek czasu, a  następ-
nie wyśle w sieć zgłoszenie swojej obecno-
ści. Wspomniany odcinek czasu pozwala
uniknąć kolizji danych w przypadku, gdyby
wszystkie urządzenia chciały zacząć nada-
wać w  jednym czasie np. po powrocie na-
pięcia zasilającego w linii, po wcześniejszej
jego utracie. Dzięki takiemu rozwiązaniu,
przy jednoczesnym załączeniu zasilania
urządzenia powinny zgłaszały się kolejno,
poczynając od tego o najniższym adresie, ze
zwłoką minimum 2 sekund. Odpowiada za
to podprogram:
Sub Czekaj
Wait 2
For Opoznienie$ = 1 To Adres
Waitms 300
Next Opoznienie$
End Sub
Następnie odczytywany jest stan jumpe-
rów J1...J8, czyli konfiguracja opcji pamięci
dla poszczególnych wejść. Jeżeli dla które-
gokolwiek wejścia opcja pamięci została za-
łączona, zostaną uruchomione przerwania,
a informacja o tym, wraz z numerami wejść
dla których opcja pamięci została włączona,
zostanie wysłana przez sieć. Przykładowo
informacja tak może wyglądać następująco:
Urz: I1, FV-1.0: Opcja pamieci aktywna dla
wejsc: 1, wlaczono przerwania.
Następnie wysłany zostanie właściwy
komunikat zgłoszeniowy w  postaci ciągu
znaków: Urz: I1, FV-1.0: OK > [Tkx1][NKx2]
[TWx1][NWx2]. Identyfikuje on zgłaszające się
urządzenie (adres sieciowy oraz wersja firm-
ware) oraz ciąg znaków sugerujący oczekiwa-
nie na słowo sterujące. Słowo sterujące może
się składać maksymalnie z  sześciu znaków,
według klucza: [TK][NK][TW][NW], gdzie:
– TK – typ karty – został stworzony do wy-
odrębnienia grupy urządzeń wewnątrz
sieci. Dla kart wejściowych w jego miejsce
należy stosować literę „i”, skrót od input.
Dzięki jego wprowadzeniu pozostałe urzą-
dzenia w sieci, nie będące kartami wejścia
(np. karty wykonawcze z  poprzedniego
artykułu) nie będą reagowały na polecenia
wydawane tej grupie urządzeń.
– NK – numer karty – adres sieciowy (licz-
ba z  przedziału 0...31), dzięki któremu
na zadane żądanie ze strony mastera
odpowie tylko jedna, właściwa karta
wejść w sieci. Parametr należy podawać
zawsze w postaci dwóch znaków, np. 01
dla karty o numerze (adresie) 1.
– TW – typ wejścia – identyfikator rodza-
ju wejścia. Ponieważ karta (uzbrojona
w  dodatkowy moduł rozszerzający) bę-
dzie miała na swoim pokładzie różne
rodzaje wejść (analogowe, cyfrowe), jego
podanie pozwoli stwierdzić do jakiej
grupy wejść się odnosimy. W wersji pod-
stawowej karty, bez modułu rozszerzeń
(a  więc wyposażoną w  optoizolowane
wejścia cyfrowe), należy używać w tym
miejscu parametru „d” odpowiadającego
słowu „digital”, czyli „cyfrowe”.
– NW – numer wejścia – liczba z przedziału
0...99 określająca, do którego wejścia z gru-
py TW odnosimy się w danej chwili (pod-
stawowa wersja karty ma ich 8). Parametr
należy podawać zawsze w  postaci dwóch
znaków, np. 01 dla wejścia o numerze 1.
Po wyjaśnieniu powyższych skrótów ob-
sługa karty powinna stać się intuicyjna. Po-
niżej kilka przykładów.
Odczyt stanu pojedynczego wejścia. Je-
śli chcemy odczytać stan panujący na pierw-
szym wejściu cyfrowym karty wejść o adre-
sie „1”, wówczas na komunikat zgłoszeniowy
w  postaci [TK][NK][TW][NW] odpowiemy
6 znakowym słowem i01d01 – co czytamy:
karta wejść (i) numer 1 (01), wejścia cyfrowe
(d), numer wejścia 1 (01). Karta zwróci wów-
czas (wyśle w sieć) odpowiedź, przykładowo
w postaci: Urz: I1, FV-1.0: OK > Ans(d1)=0,
informujący o tym, że na pierwszym wejściu
cyfrowym karty w  tym konkretnym przy-
padku panuje stan niski (czyli, że na złącze
CON1 karty nie jest podawane napięcie).
Odczyt stanu wszystkich wejść danego
typu. W  praktycznym użytkowaniu karty,
może się okazać, że w  pewnych sytuacjach
wygodniej będzie zapytać kartę o stan wszyst-
kich wejść cyfrowych na karcie jednocześnie.
W takim przypadku wystarczy użyć słowa 4
znakowego, z pominięciem numeru konkret-
nego wejścia. Takim 4-znakowym zapytaniem
może być słowo i01d. Przykładowa odpo-
wiedź na takie zapytanie przyjmie postać: Urz:
I1, FV-1.0: OK > Ans(d1...d8)=0,0,0,0,0,0,0,0.
Widać, że w tym przypadku wszystkie cyfro-
we wejścia karty miały stan logicznego zera.
Kasowanie pamięci dla pojedynczego
wejścia cyfrowego. Jeżeli dla danego wejścia
została włączona opcja pamięci (jumpery J1...
J8), wówczas, jeśli wystąpiło na nim zdarzenie,
karta pamięta je tak długo, aż pamięć o tym zda-
rzeniu nie zostanie wykasowana. Tym samym,
ponowne sprawdzanie stanu danego wyprowa-
dzenia, które choć raz weszło w stan aktywny
będzie miało sens dopiero po wcześniejszym
wykasowaniu zapamiętanego stanu aktywne-
go. W tym celu wystarczy zastosować słowo 6
znakowe, przy czym w miejsce znacznika [TW]
należy użyć znaku „c” (od słowa „clear”). Teore-
tycznie pominęliśmy ważną informację o tym,
że chodzi o wejścia cyfrowe, jednak ponieważ
opcja pamięci dotyczy wyłącznie wejść cyfro-
wych, nie ma to większego znaczenia.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Moduł wejść cyfrowych z interfejsem RS-485
Na CD: karty katalogowe i  noty aplikacyjne elementów oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym

Wykaz elementów nego wejścia bez prze-

Rezystory:
stawiania zworek J1...J8
R1...R8: 820 V
R9...R15, R22...R26: 4,7 kV bez ponownego urucho-
R16...R18: 220 V mienia urządzenia. Aby
R19, R20: 510 V włączyć opcję pamięci
R21: 120 V dla wybranego wejścia
RP1: drabinka 8×4,7 kV po sieci RS485 wystar-
Kondensatory:
czy wysłać do urządze-
C1: 470 mF/16 V
C2, C4, C7, C8: 100 nF nia słowo 6-znakowe
C3: 47 mF/16 V w postaci [TK][NK][TW]
C5, C6: 33 pF [NW], przy czym jako
Półprzewodniki: [TW] użyć znaku „m”
U1: 7805 (TO-220)
(od „memory”).
U2: ATmega16 (DIP40)
U3: MAX485 (DIP8) Programowe załą-
D1: 1N4001 czanie opcji pamięci
D2: LED 5 mm (czerwona) dla wszystkich wejść
D3: LED 5 mm (żółta) cyfrowych. Aby operację
D4: LED 5 mm (zielona) tę wykonać dla wszyst-
OC1...OC8: CNY17
kich wejść jednocześnie,
Inne:
X1: kwarc 1,8432 MHz wystarczy użyć słowa
CON1...CON10: ARK2 (5 mm) 4-znakowego [TK][NK] Rys. 2. Schemat montażowy modułu
CON11, CON12: ARK3 (5 mm) [TW] (pomijamy znacz-
CON13: goldpin 5×2 nik [NW]), i podobnie jak wcześniej jako [TW] Zaraz po odebraniu słowa sterującego
CON14: goldpin 10×1 z  sieci RS485 karta dokonuje jego parsowa-
używamy znaku „m” (od „memory”).
CON15: goldpin 5×1
J1...J8: zworki+goldpin 8×2 Programowe wyłączanie opcji pamięci nia i  przypisuje odpowiednie wartości po-
J9, J10: zworki+goldpin 2×1 dla pojedynczego wejścia cyfrowego. Aby szczególnym zmiennym. Odpowiada za to
J11...J15: goldpin 5×1 w  trakcie działania karty zmienić tryb pracy następujący fragment programu:
Podstawki pod układy scalone i transoptory dla wybranego wejścia (wyłączyć opcję pamię- Typ_karty$ = Mid(rozkaz , 1 , 1 )
L1: dławik 10 mH ci) bez przestawiania zworek J1...J8 oraz bez Zmienna_interpretacyjna =
Dodatkowo: drabinka rezystorowa
ponownego uruchomienia urządzenia, wystar- Mid(rozkaz , 2 , 2)
8×47 kV+goldpin 9×1
czy postąpić podobnie jak w  opisano wcze- Numer_karty$ = Val(zmienna_
śniej, tym razem jako [TW] używając znaku interpretacyjna)
„n” (od „no memory”). Uwaga! Polecenie nie Typ_wejscia$ = Mid(rozkaz , 4 , 1 )
Kasowanie pamięci dla resetuje zapamiętanego stanu. Po ponownym Zmienna_interpretacyjna =
wszystkich wejść cyfrowych programowym włączeniu opcji pamięci wciąż Mid(rozkaz , 5 , 2)
Może się okazać, że w  pewnych sytu- pamiętany będzie stan sprzed jej wyłączenia. Numer_wejscia$ = Val(zmienna_
acjach (np. ponowne uruchomienie systemu) Programowe wyłączanie opcji pamięci interpretacyjna)
wygodne okaże się kasowanie pamięci dla dla wszystkich wejść cyfrowych. Aby ope- W  następnej kolejności zostaje spraw-
wszystkich wejść za pomocą jednej komendy. rację tę wykonać dla wszystkich wejść jedno- dzona liczba znaków odebranego ciągu zna-
By osiągnąć taki efekt wystarczy użyć słowa cześnie, wystarczy użyć słowa 4-znakowego ków Dlugosc_slowa$ = Len(rozkaz).
4-znakowego w  postaci [TK][NK][TW], przy [TK][NK][TW] (pomijamy znacznik [NW]), Na podstawie długości odebranego cią-
czym, podobnie jak wyżej, znacznik [TW] na- i  podobnie jak wyżej jako [TW] używamy gu znaków oraz sprawdzeniu odpowiednich
leży zastąpić znakiem „c” (od słowa „clear”). znaku „n” (od „no memory”). Uwaga! Pole- zależności z  wykorzystaniem powyższych
Programowe załączanie opcji pamięci cenie nie zmienia zapamiętanych stanów. Po zmiennych następuje realizacja odpowied-
dla pojedynczego wejścia cyfrowego. Można ponownym programowym włączeniu opcji niego polecenia.
w trakcie działania karty (np. w celach dia- pamięci wciąż pamiętane będą stany sprzed Po wykonaniu tych operacji program
gnostycznych) zmienić tryb pracy dla wybra- jej wyłączenia. wraca do początku (czeka na kolejne wpro-

R E K L A M A

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 45

projekty
Fot. 3. Drabinka rezystorowa gotowa do
zamontowania w złączu CON14
wadzane rozkazy i ewentualnie wykonuje je,
jeśli są adresowane do niego, bądź ignoruje,
jeśli kierowane są do innych urządzeń).
Obsługa przerwań
Jeśli dla przynajmniej jednego wejścia
została włączona opcja pamięci, wówczas po
włączeniu urządzenia uruchomione zostaną
przerwania. Od tej pory, niezależnie od tego
na jakim etapie wykonania znajduje się pro-
gram główny, dwa razy na sekundę odbywa
się sprawdzenie stanu wejść i w przypadku
wykrycia stanu aktywnego fakt ten zostanie
zapamiętany aż do wyraźnego polecenia wy-
kasowania informacji o zdarzeniu przez ma-
ster. Aby skonfigurować przerwanie w  taki
sposób by było generowane dwa razy w cią-
gu sekundy wystarczy:
– Obliczyć czas trwania pojedynczego cy-
klu maszynowego. Sprawdzić, ile takich
cykli potrzeba do uzyskania potrzebnego
czasu, przy założeniu, że wykorzystany
zostanie licznik 16 bitowy, upewnić się,
że liczba potrzebnych cykli nie prze-
kroczy wartości 65535. W  przeciwnym
wypadku zastosować optymalny podział
częstotliwości sygnału wejściowego i ob-
liczyć liczbę potrzebnych cykli z  jego
uwzględnieniem.
– Skonfigurować timer oraz – w  celu usta-
wienia wartości do jakiej ma zliczać licznik
w  celu wygenerowania przerwania - wpi-
sać do jego rejestru wartość będącą różnicą
65535 oraz liczby potrzebnych cykli.
– Uruchomić timer i przerwania.
W  urządzeniu zastosowano rezo-
nator kwarcowy o  częstotliwości drgań
1,8432 MHz, stąd okres wynosi 542,5 ms. Dla
uzyskania odcinków czasu 0,5  s należałoby
zliczyć 921600 cykli zegarowych. Przekracza
to jednak możliwości 16-bitowego timera,
stąd niezbędne jest zastosowanie preskale-
ra. Przy zastosowaniu podziału przez 64 dla
uzyskania 0,5 s odcinka czasu wystarczy zli-
czyć już tylko 14400 cykli. Różnica pomię-
dzy 65535 a 14400 wynosi 51135. Pozostaje
skonfigurować timer:
Config Timer1 = Timer , Prescale
= 64
On Timer1 Przerwanie
Timer1 = 51135
Enable Interrupts
Enable Timer1
46
Fot. 4. Prawidłowy sposób zamontowania drabinki w złączu CON14
Od tej pory, niezależnie od stanu wyko-
nywania się programu głównego dwa razy
w ciągu jednej sekundy wykonywana zostaje
zawartość procedury Przerwanie.
Montaż i uruchomienie
Schemat montażowy modułu pokazano
na rys. 2. Układ zmontowano na płytce dwu-
stronnej z  metalizacją. Elementy montuje się
od najniższych do najwyższych. Będą to odpo-
wiednio wszystkie rezystory, dioda D1, dławik
L1, następnie podstawki pod układy scalone
(w tym pod transoptory), drabinka rezystorowa
RP1, kondensatory ceramiczne, złącza CON14
i CON15, wszystkie goldpiny, diody LED D2…
D4, złącza śrubowe CON1...CON12, kondensa-
tory elektrolityczne, rezonator kwarcowy X1
i na końcu najwyższy - stabilizator U1. Już na
tym etapie warto założyć wszystkie potrzebne
jumpery, ustawić adres sieciowy karty za po-
mocą jumperów J11...J15, ustawić opcję pa-
mięci dla pożądanych wejść poprzez założenie
jumperów J1...J8 oraz założyć jumper J9 załą-
czający napięcie zasilania.
Po sprawdzeniu poprawności montażu
należy włączyć napięcie zasilające i  przed
włożeniem układów w podstawki zmierzyć,
czy na odpowiednich pinach podstawek po-
jawiają się oczekiwane napięcia zasilania
i  masy. Jeśli wszystko zgadza się, to można
zamontować układy scalone. Czynność ta
kończy montaż.
Teraz należy zaprogramować mikrokon-
troler. W  tym celu do złącza CON13 (ISP)
wpinamy kabel programatora i  podłączamy
zasilanie. Oprócz zapisu do pamięci flash
mikrokontrolera samego programu, nie-
zmiernie ważne jest odpowiednie ustawie-
nie bitów Fusebits. Przede wszystkim należy
wyłączyć interfejs JTAG oraz ustawić źródło
taktu zegarowego na zewnętrzny rezonator
kwarcowy małej częstotliwości.
Po zaprogramowaniu mikrokontrolera
i ponownym uruchomieniu układu, powinna
zaświecić się zielona dioda D4 informująca,
że układ MAX485 pracuje w trybie odbioru.
Następnie powinna ona na ułamek sekundy
zgasnąć, co sygnalizuje wysłanie opisanego
wcześniej komunikatu sieciowego. W  tym
czasie mrugnie też żółta dioda LED D3 ozna-
czająca aktywność na linii nadawczej.
Jak wspomniano wcześniej, aby port
A  mikrokontrolera mógł prawidłowo od-
czytywać konfigurację jumperów J1...J8
służących do sprzętowego załączania opcji
pamięci dla poszczególnych wejść w złączu
CON14 należy umieścić drabinkę rezystoro-
wą 8×4,7 kV. Propozycję montażu drabinki
przedstawiono na fot. 3 i fot. 4.
Komunikacja z kartą i sterownie
urządzeniami
Teoria komunikacji z  urządzeniem, jak
i  sposób sterowania urządzeniami (rozkazy
sterujące) przedstawiono podczas omawia-
nia działania programu mikrokontrolera.
Sterować modułami można na przykład za
pomocą komputera PC ze złączem RS232
i  konwerterem RS232<–>RS485 (dostęp-
ny w  sklepie AVT np. jako kit AVT530). Po
podłączeniu do linii RS485 urządzeń (linia
A  konwertera z  linią A  karty wykonawczej,
linia B konwertera z  linią B karty wyko-
nawczej) uruchamiamy dowolny program
terminala (np. GtkTerm pod Linuksem, albo
Hyper Terminal pod Windows), wybieramy
właściwy port COM i konfigurujemy parame-
try transmisji: szybkość transmisji 4800 bps,
parzystość: brak, bity danych: 8, 1 bit sto-
pu, brak kontrola przepływu. Po włączeniu
zasilania modułu, po chwili powinien on
wysłać komunikat zgłoszenia, który zostanie
pokazany w  oknie terminala. Jeśli pomimo
wskazówek będą problemy z  obsługą trans-
misji szeregowej, konfiguracją programu ter-
minala, zapraszam do odwiedzenia strony
„Elektronika Po Godzinach” (http://epg.savio-
portal.pl).
Mariusz Ciszewski
mariusz.ciszewski@elportal.pl
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

Wzmacniacz D-Amp (3)
Obsługa i oprogramowanie
Ze względu na duży
stopień komplikacji oraz
rozmiary kodu źródłowego,
otrzymaliśmy wiele próśb od
Czytelników o  opublikowanie
szczegółowego opisu sposobu
działania oprogramowania
sterującego wzmacniaczem
D-Amp, zamieszczonego
w  EP11 i  12/2009. W  tym
artykule spełniamy te prośby,
umieszczając szczegółowe
opisy bloków programu,
przynależnych do nich funkcji
oraz skrócone charakterystyki ich
funkcjonowania.
Obsługa wzmacniacza
Do obsługi wzmacniacza D-Amp przewi-
dziano trzy klawisze umieszczone na obudowie
urządzenia oraz pilot zdalnego sterowania przy
użyciu podczerwieni. Jako pilot zastosowano
fabryczną konstrukcję dostępną pod nazwą
JJC RM-E1, z  przeznaczeniem jako zamiennik
pilota do aparatów fotograficznych Olympus.
Pilot ten sprawdził się również w  przypadku
wzmacniacza D-Amp ze względu na niewielkie
wymiary i małą liczbę klawiszy. Gdyby wygląd
proponowanego pilota był niezadowalający dla
części Czytelników, to wzmacniacz można ob-
służyć również dowolnym innym pilotem kom-
patybilnym ze standardem aparatu Olympus
E1. Oczywiście wszystkimi funkcjami wzmac-
niacza można sterować zarówno za pomocą pi-
lota, jak i klawiszy na obudowie.
Po włączeniu zasilania wzmacniacza wy-
świetlane jest na krótko logo „D-Amp”, a  na-
stępnie uaktywniane jest poprzednio używane
wejście, przywracane są wszystkie nastawy
i uaktywniany jest tryb regulacji głośności. Jeże-
li w pamięci EEPROM mikrokontrolera nie było
zapamiętanych poprawnych nastaw lub jest to
pierwsze włączenie wzmacniacza, przyjmowa-
ne są ustawienia domyślne.
Do poruszania się po menu nastaw wzmac-
niacza służy klawisz MENU na obudowie lub
przyciski W  i  T pilota. Standardowo wzmac-
niacz znajduje się w trybie regulacji głośności,
jako najczęściej używanej. Wciskanie klawisza
MENU lub przycisku T pilota powoduje prze-
chodzenie do kolejnych nastaw: wybór wejścia,
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
AVT
5209
regulacja basu, regulacja tonów średnich, regu-
lacja tonów wysokich, regulacja balansu. Ko-
lejne przyciśnięcie MENU po dojściu do ostat-
niego parametru powoduje powrót do regulacji
głośności. Przy korzystaniu z  pilota zdalnego
sterowania można również wybierać funkcje
w odwrotnej kolejności, używając przycisku W.
Regulacji danego parametru dokonujemy
przy wykorzystaniu klawiszy UP i  DOWN na
obudowie lub przycisków „+” i „–” na pilocie.
Przytrzymanie przycisków powoduje ciągłe
zmienianie wskazanej nastawy z prędkością za-
leżną od regulowanego parametru.
Jeżeli zakończymy regulację na nastawach
innego parametru niż głośność, to po 10 se-
kundach od naciśnięcia ostatniego klawisza
wzmacniacz przejdzie do trybu regulacji gło-
śności. W przypadku braku aktywności klawi-
szy przez minutę, zostanie wygaszony wyświet-
lacz, na którym pozostaną wyświetlone tylko
dwie kropki na pierwszej i ostatniej pozycji.
Oprócz zastosowania wyłącznika sieciowe-
go, wzmacniacz umożliwia również przejście
do trybu stand-by. Można tego dokonać przez
przytrzymanie przez ponad 2 sekundy klawisza
MENU lub naciśnięcia przycisku S na pilocie.
Ponowne włączenie wzmacniacza następuje
przy wciśnięciu klawisza MENU bez przytrzy-
mywania lub użycia przycisku S pilota. W try-
bie stand-by na wyświetlaczu wyświetlona zo-
staje kropka na ostatniej pozycji informująca, że
urządzenie jest ciągle zasilane.
W  przypadku korzystania ze słuchawek,
ich dołączenie powoduje wyciszenie dźwięku
Projekty
Wzmacniacz D-Amp
Dodatkowe materiały
na CD i FTP
AVT–5209 w  ofercie AVT:
AVT–5209A – płytka drukowana
Podstawowe informacje:
• Moc wyjściowa 2×25  W  przy obciążeniu
8  V i  THD+N≤0,3%
• Możliwa modyfikacja układu i  podniesienie
mocy wyjściowej do 2×40  W
• Zasilanie 230  VAC
• 4 wejścia zewnętrznego sygnału m.cz.
• Interfejs Blutooth do podłączenia
zewnętrznego źródła dźwięku w  trybie
słuchawek bezprzewodowych
• Sterowanie klawiszami oraz za pomocą
nadajnika podczerwieni
• Nowoczesny, zdalnie sterowany układ
regulacji barwy dźwięku, balansu
i  wzmocnienia (procesor dźwięku)
• Sterowany przez ATmega8
• Konstrukcja modułowa umożliwiająca łatwą
modyfikację
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 12686, pass: 2b7r7b68
• pierwsza i druga część artykułu
w głośnikach. Odłączenie słuchawek powoduje
ponowną aktywację odtwarzania przez głośniki.
Ważną cechą wzmacniacza jest możliwość
kalibracji czułości jego wejść. Jest to bardzo
przydatna funkcja, gdyż przy dołączaniu do
wzmacniacza różnego rodzaju urządzeń czę-
sto będziemy mieli do czynienia z poziomami
liniowymi dostarczanymi w  różnych standar-
dach. W  popularnym sprzęcie można spotkać
się z  rozwiązaniami dostarczającymi sygnału
audio o poziomie od 200 mVpp do nawet 2 Vpp,
co przy stałym wzmocnieniu wzmacniacza
w  jednym przypadku ogranicza maksymalną
moc wyjściową, a w drugim utrudnia ustawie-
nie niewielkiego poziomu głośności i może pro-
wadzić do przesterowań.
47
Projekty
Ponieważ dopasowanie czułości wzmac-
niacza do poziomu dostarczanego do wejścia
odbywa się niezbyt często, oprogramowanie
układu sterowania realizuje tę funkcję na za-
sadzie menu serwisowego. W  celu wejścia do
tego menu należy podczas włączania zasilania
wzmacniacza trzymać wciśnięte klawisze UP
i  DOWN. Po wejściu do trybu serwisowego
wzmacniacz nie odtwarza dźwięku, a na ekra-
nie wyświetlane są tylko nazwy wejść oraz de-
cybelowa wartość wzmocnienia przedwzmac-
niacza. Regulacji wartości wzmocnienia można
dokonać z krokiem co 2 dB w przedziale od 0
do 30 dB. Zmiany wartości dokonujemy klawi-
szami UP i DOWN, natomiast wyboru wejścia
klawiszem MENU.
Po zakończeniu regulacji należy wyłączyć
wzmacniacz wyłącznikiem sieciowym, wów-
czas ustawione wartości wzmocnień zostaną
zapisane w  pamięci EEPROM i  będą miały
zastosowanie przy następnym uruchomieniu
wzmacniacza. Wejścia do menu serwisowego
czy regulacji wzmocnienia przedwzmacniacza
nie można dokonywać przy użyciu pilota.
Korzystanie z interfejsu Bluetooth
Korzystanie z  interfejsu Bluetooth A2DP
wzmacniacza D-Amp jest nieco bardziej skom-
plikowane niż korzystanie ze zwykłych źródeł
sygnału. Wiąże się to z koniecznością nawiąza-
nia połączenia Bluetooth i sparowania urządzeń
ze sobą. Wybranie w menu wyboru wejść pozy-
cji BT A2DP powoduje uaktywnienie interfejsu
Bluetooth, który w  pierwszej fazie przechodzi
do trybu łączenia się z  ostatnio połączonym
urządzeniem. Jeżeli takie połączenie dojdzie do
skutku, możemy rozpocząć odtwarzanie z  do-
łączonego urządzenia. Jeśli natomiast połącze-
nie nie zostanie zrealizowane, po czasie jednej
minuty moduł Bluetooth przechodzi w  tryb
parowania. Wówczas należy wyszukać go np.
z  telefonu komórkowego, korzystając z  opcji
„Wyszukaj urządzenia Bluetooth” lub podobnej,
w  zależności od producenta telefonu. Moduł
Bluetooth wzmacniacza D-Amp zostanie wy-
szukany pod nazwą BTM-132. Należy połączyć
się z tym urządzeniem, podając jako kod dostę-
pu (PIN) cyfry: 0000. Po prawidłowo przepro-
wadzonym połączeniu możemy od razu przejść
do odtwarzania plików muzycznych poprzez
wzmacniacz. Należy pamiętać, że moduł BTM-
132 obsługuje również profil handsfree/head-
set, co powoduje, że przychodząca na telefon
rozmowa zostanie przekierowana do modułu
Bluetooth, ale rozmówca nie będzie nas słyszał,
ponieważ do wejścia modułu nie jest doprowa-
dzony sygnał z mikrofonu.
Ponieważ mikroprocesor modułu Bluetooth
symuluje użytkownika naciskającego przyciski
na headsecie i oczekuje na komunikaty, obserwu-
jąc stan wyjścia modułu wykorzystywanego do
sterowania diodą LED, proces parowania prze-
biega w  sposób nieoptymalny. Dużo lepszym
rozwiązaniem byłaby modyfikacja oprogramo-
wania modułu Bluetooth umożliwiająca komu-
48
nikację z nim np. przez jeden z wbudowanych
w chipset interfejsów. Przeszkodą jest jednak fakt
braku dostępności darmowych, chociażby ewa-
luacyjnych narzędzi (kompilatorów) umożliwia-
jących edycję kodu chipsetu firmy CSR.
Oprogramowanie sterujące
Na płycie CD dołączonej do „Elektroni-
ki Praktycznej” zamieszczono zarówno pliki
wykonywalne w formacie .hex, jak i kody źró-
dłowe oprogramowania wzmacniacza D-Amp.
Program na mikrokontroler AVR ATmega8 zo-
stał napisany w języku C, z wykorzystaniem po-
łączenia pakietów AVRStudio i  WinAVR. Kod
źródłowy został podzielony na kilka bloków:
Audio.c – plik z  funkcjami obsługi modułu
wejść audio,
TDA7439.c – funkcje obsługi procesora audio,
Display.c – funkcje obsługi wyświetlacza,
Remote.c – funkcje obsługi zdalnego stero-
wania,
i2c.c – funkcje obsługi magistrali I2C,
Damp.c – główny plik źródłowy.
Plik źródłowy Audio.c zawiera następujące
funkcje:
void AudioInit(void) – zawiera nastawy do-
myślne procesora audio, przyjmowane w razie
błędu pamięci EEPROM oraz odpowiada za wy-
wołanie odczytu nastaw z tej pamięci i konfigu-
racji procesora przy włączeniu wzmacniacza.
void AudioToTDA(void) – odpowiada za przeli-
czenie nastaw procesora audio z formatu stoso-
wanego w programie do formatu wymaganego
przez układ TDA7439.
Plik źródłowy TDA7439.c zawiera następu-
jące funkcje:
void TDAInit(void) – realizuje wstępną inicja-
lizację układu TDA7439 oraz zmiennych pro-
gramowych wykorzystywanych do jego obsługi.
void TDAConfig(void) – funkcja sprawdza, czy
nastawy parametrów procesora audio się zmie-
niły i  jeśli tak, wysyła nowe nastawy poprzez
magistralę I2C. Jeżeli aktywnym wejściem audio
jest wejście czwarte (dodatkowy moduł audio),
to pod adres I2C 0x10 wysyłana jest informa-
cja o  włączeniu dodatkowego modułu (0x01).
W przeciwnym razie pod ten sam adres wysy-
łana jest wartość 0x00.
Plik źródłowy Display.c zawiera następują-
ce funkcje:
void ClearDisplay(void) – funkcja realizuje
wyczyszczenie zawartości wyświetlacza po-
przez wyświetlenie znaku spacji na każdej jego
pozycji.
void DisplayWrite(void) – funkcja realizuje
wysłanie na wyświetlacz jego zawartości, wy-
generowanej przez program główny. Funkcja
obsługuje również wyświetlenie wzoru odpo-
wiadającego trybowi wygaszenia wyświetlacza.
void WriteDisplayData(char data, char posi-
tion) – funkcja realizuje bezpośrednią obsługę
sprzętową magistrali wyświetlacza. Jej działa-
nie polega na wysłaniu do wyświetlacza znaku
zapisanego w zmiennej data na pozycję (od 1 do
8) zapisaną w zmiennej position.
Plik źródłowy Remote.c zawiera następują-
ce funkcje:
void RemoteIni(void) – funkcja realizuje ini-
cjalizację zmiennych oraz konfiguruje timer 0
i układ przerwań do obsługi linii INT0, do której
dołączono odbiornik podczerwieni.
ISR(INT0_vect) – funkcja obsługi przerwania
zewnętrznego INT0, realizująca maszynę sta-
nów dekodera sygnału z  pilota podczerweni
w standardzie NEC. Funkcja przekazuje do pętli
głównej programu informację o wciśnięciu zde-
finiowanych klawiszy i informację o ich ewen-
tualnym przytrzymaniu.
Plik źródłowy i2c.c zawiera następujące
funkcje:
void i2c_setup(void) – funkcja realizuje inicja-
lizację sprzętowego interfejsu I2C mikrokontro-
lera ATmega8.
void i2c_start(void) – funkcja generuje sekwen-
cję startu transmisji na magistrali I2C.
void i2c_stop(void) – funkcja generuje sekwen-
cję stopu na magistrali I2C.
void i2c_send(unsigned char data) – funkcja
realizuje wysłanie pojedynczego bajtu da-
nych zapisanego w  zmiennej data na magi-
stralę I2C.
Plik źródłowy Damp.c zawiera następujące
funkcje:
int main(void) – jest to funkcja główna progra-
mu sterownika wzmacniacza D-Amp. Zawiera
ona pętlę główną realizującą większość funk-
cjonalności zaimplementowanych we wzmac-
niaczu. Odpowiada za reagowanie na spadek
napięcia zasilania, obsługę detekcji słuchawek,
przejście do trybu wygaszenia wyświetlacza
i trybu stand-by. W pętli głównej wywoływane
są również funkcje obsługi klawiatury i  wy-
świetlacza oraz obsługiwana jest regulacja para-
metrów pracy wzmacniacza.
ISR(TIMER2_COMP_vect) – funkcja obsługi
przerwania timera 2. Jest ona wywoływana co
1  ms i  realizuje głównie obsługę odmierzania
różnego rodzaju stałych czasowych wykorzy-
stywanych w  programie. Jej dodatkowym za-
daniem jest obsługa przetwornika ADC, który
cyklicznie dokonuje pomiaru napięcia zasilania
i napięcia pochodzącego z obwodu detekcji do-
łączenia słuchawek.
void Init(void) – funkcja realizuje inicjalizację
zmiennych, układu przerwań, timera 2 oraz
wywołuje funkcje inicjujące z pozostałych sek-
cji programu.
void ADC_setup(void) – funkcja realizuje inicja-
lizację przetwornika analogowo-cyfrowego.
void ChKey(void) – funkcja realizuje sprawdza-
nie klawiatury wraz z obsługą detekcji przytrzy-
mania klawisza.
void Intro(void) – funkcja realizuje wyświetle-
nie napisu powitalnego przy włączeniu wzmac-
niacza.
void VolControl(void) – funkcja generuje zawar-
tość wyświetlacza w trybie regulacji głośności.
void InputControl(void) – funkcja generuje za-
wartość wyświetlacza w trybie wyboru aktyw-
nego wejścia audio.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

void BassControl(void) – funkcja generuje za-
wartość wyświetlacza w trybie regulacji basów.
void MidControl(void) – funkcja generuje za-
wartość wyświetlacza w trybie regulacji tonów
średnich.
void TrebControl(void) – funkcja generuje za-
wartość wyświetlacza w trybie regulacji tonów
wysokich.
void BalControl(void) – funkcja generuje zawar-
tość wyświetlacza w trybie regulacji balansu.
void ServiceDisp(void) – funkcja generuje za-
wartość wyświetlacza w trybie serwisowym.
void SettingsRead(void) – funkcja realizuje od-
czyt nastaw z pamięci EEPROM i sprawdzenie
ich poprawności poprzez porównanie odczyta-
nej i obliczonej sumy kontrolnej. Jeżeli odczy-
tane dane są poprawne, nastawy wszystkich
parametrów są zgodnie z nimi aktualizowane.
void SettingsSave(void) – funkcja realizuje za-
pis aktualnych nastaw wzmacniacza do pamię-
ci EEPROM mikrokontrolera. W celu realizacji
kontroli poprawności danych, obliczana i zapi-
sywana jest również suma kontrolna.
void EEWrite(unsigned char data, unsigned
char address) – funkcja realizuje zapis do pa-
mięci EEPROM pojedynczego bajtu przecho-
wywanego w  zmiennej data pod adres zapi-
sany w zmiennej address. W celu wydłużenia
żywotności pamięci EEPROM zawartość pro-
gramowanej komórki jest najpierw odczyty-
wana i porównywana z daną do zapisu. Jeżeli
obie wartości są równe, to procedura zapisu
jest pomijana.
unsigned char EERead(unsigned char address)
– funkcja realizuje odczyt pojedynczego bajtu
z pamięci EEPROM o adresie podanym w zmien-
nej address i zwraca odczytaną zawartość.
Oprogramowanie płytki interfejsu
Bluetooth
Podobnie jak w  przypadku głównego pro-
gramu sterującego, również tutaj do stworze-
nia kodu wykorzystano pakiety AVRStudio
i  WinAVR. Ze względu na niewielki poziom
skomplikowania programu został on przygoto-
wany w postaci pojedynczego pliku źródłowego
BTboard.c. Plik źródłowy zawiera następujące
funkcje:
ISR(USI_START_vect) – funkcja obsługi prze-
rwania interfejsu USI skonfigurowanego do pra-
cy jako interfejs I2C slave. Funkcja odpowiada za
detekcję sekwencji startu na magistrali I2C.
ISR(USI_OVF_vect) – funkcja obsługi przerwa-
nia interfejsu USI odpowiedzialna za genera-
cję impulsu ACK w przypadku zaadresowania
płytki modułu Bluetooth oraz realizująca odbiór
bajtu danych.
ISR(TIM1_COMPA_vect) – funkcja obsługi
przerwania timera 1 wywoływana co 1ms,
odmierzająca stałe czasowe wykorzystywane
w programie.
int main(void) – główna funkcja programu za-
wierająca pętlę główną. Realizuje proces włą-
czania i wyłączania modułu Bluetooth w zależ-
ności od stanu przesyłanego magistralą I2C.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Wzmacniacz D-Amp
void BTLedStatus(void) – funkcja List. 1. Definicje adresu i kodów klawiszy pilota
analizująca wyjście kontrolne mo- zdalnego sterowania
//Remote codes for JJC RM-E1 remote control, NEC
dułu Bluetooth w celu określenia, standard
#define RME1_ADDRESS 0b0011101110000110
czy nawiązano połączenie z  ze- #define RME1_PLUS 0b1111101000000101
wnętrznym urządzeniem. #define RME1_MINUS 0b1111101100000100
#define RME1_W 0b1111110100000010
void I2CSetup(void) – funkcja #define RME1_S 0b1111111000000001
#define RME1_T 0b1111110000000011
konfigurująca układ USI do pracy
w trybie I2C slave. wa, gdyż program sterujący wzmacniacza nie
sprawdza, czy moduł ten jest obecny, czy nie. Nie
Możliwość modyfikacji sprzętu jest więc obowiązkowe implementowanie w  ta-
i oprogramowania wzmacniacza kim dodatkowym module jakiejkolwiek inteligen-
W zależności od potrzeby Czytelnika, układ cji i  realizowanie obsługi magistrali I2C. Należy
wzmacniacza i  oprogramowanie może zostać tylko pamiętać o dopasowaniu się do kolejności
zmodyfikowane do własnych celów. Najczęst- wyprowadzeń, stosowanego napięcia zasilania,
szymi modyfikacjami sprzętowymi będą za- a wyjście sygnału audio zrealizować jako tor sy-
pewne: podniesienie mocy wyjściowej wzmac- metryczny. Nasuwające się przykłady rozwiązań
niacza, zastosowanie innego wyświetlacza oraz dodatkowego wejścia audio to między innymi
budowa innego rodzaju dodatkowego modułu moduł wejścia cyfrowego SPDIF, moduł przed-
wejścia audio. wzmacniacza RIAA do dołączenia gramofonu,
W przypadku mocy wyjściowej wzmacnia- wejście audio z  interfejsem USB do dołączenia
cza może ona zostać zwiększona do poziomu komputera czy też zwykłe, kolejne wejście audio.
około 40 W/8 W przy współczynniku zniekształ- Modyfikując program sterujący wzmacniaczem,
ceń THD+N=10%. W celu uzyskania większej można się również pokusić o  zrealizowanie na
mocy wyjściowej wzmacniacza należy przede płytce dodatkowego wejścia audio tunera radio-
wszystkim zaopatrzyć go w odpowiedni trans- wego sterowanego magistralą I2C.
formator sieciowy, o mocy co najmniej 100 W. Niektórzy z  Czytelników będą z  pewno-
Dodatkowo należy zwiększyć wzmocnienie toru ścią chcieli zastosować inny niż opisany pilot
audio w celu uzyskania większej mocy. Najlep- zdalnego sterowania. Funkcja obsługi pilota zo-
szym sposobem będzie zwiększenie wzmocnie- stała napisana z myślą o pilotach pracujących
nia samego wzmacniacza mocy TPA3106D1 do w standardzie NEC, który jest wykorzystywany
poziomu 26 dB przez podanie stanu wysokiego przez znaczną część dalekowschodnich produ-
na linię GAIN0. Można to zrealizować poprzez centów sprzętu RTV. Jeżeli pilot, który chcemy
odłączenie nóżki nr 5 (GAIN0) od masy i dołą- zastosować, pracuje w  takim standardzie, to
czenie jej do nóżki 10 (VREG). Oczywiście taką jedyną modyfikacją oprogramowania będzie ko-
modyfikację należy wykonać oddzielnie dla rekta definicji adresu urządzenia i kodów klawi-
prawego i lewego kanału wzmacniacza mocy. szy. Definicje te znajdują się w pliku źródłowym
Zastosowane w  projekcie wyświetlacze Remote.c i dla zaproponowanego pilota prezen-
DLO1414 są elementami dosyć trudno dostęp- tują się zgodnie z  kodem przedstawionym na
nymi, dlatego też jedną z modyfikacji może być list. 1.
zastosowanie innego wyświetlacza. Ze względu Adres urządzenia oraz kody klawiszy dla
na charakter wyświetlanych informacji naj- konkretnego pilota można znaleźć w  Interne-
bardziej odpowiednim zamiennikiem byłby cie lub w  ostateczności próbować odczytać je
ciekłokrystaliczny wyświetlacz znakowy, mini- poprzez modyfikację procedury dekodującej.
mum 8 znaków w jednym wierszu. Liczba wy- W  miejsce definicji RME1_ADDRESS należy
prowadzeń mikrokontrolera przewidzianych wpisać adres urządzenia, natomiast w  miejsce
do sterowania wyświetlaczem z powodzeniem pozostałych wpisów kody konkretnych klawiszy
wystarczy do dołączenia wyświetlacza LCD zgodnie z upodobaniami. Należy jedynie zwrócić
pracującego w  trybie czterobitowej magistra- uwagę na nazwy klawiszy pilota RM-E1, gdyż
li danych. Niezbędnym krokiem będzie także zgodnie z  tymi nazwami zostanie zachowana
modyfikacja oprogramowania. W zależności od funkcjonalność przycisków innego pilota.
zastosowanego wyświetlacza należy stworzyć Procedura obsługi odbiornika zdalnego
odpowiednia procedurę inicjującą. Do obsłu- sterowania musi niestety zostać napisana od
żenia wyświetlacza podczas normalnej pracy nowa, jeżeli pilot, który chcemy zastosować,
wystarczy zmodyfikować, a w zasadzie napisać pracuje w standardzie innym niż NEC.
od nowa funkcję void  WriteDisplayData(char Modułowa budowa wzmacniacza D-Amp
data, char position). Należy w niej zrealizować oraz dostępność kodu źródłowego oprogramo-
proces wysyłania kodu ASCII wyświetlanego wania na pewno skłonią Czytelników do wy-
znaku ze zmiennej data na pozycję od 1 do 8 po- konywania różnego rodzaju modyfikacji. Autor
dawaną w zmiennej position. W przypadku za- ma nadzieję, że zaprezentowane rozwiązanie
stosowania wyświetlacza o większej niż osiem będzie inspiracją dla wielu ciekawych pomy-
liczbie pozycji i chęci wyświetlania dłuższych słów i realizacji prostych czy bardziej skompli-
komunikatów, trzeba będzie niestety dosyć po- kowanych systemów audio skrojonych dokład-
ważnie przerobić całość programu. nie na potrzeby użytkownika-konstruktora.
Budowa innego modułu dodatkowego wej- Paweł Hadam, EP
ścia audio to w zasadzie sprawa czysto sprzęto- pawel.hadam@ep.com.pl
49
Miniprojekty
MEMS-owy wskaźnik położenia
Technologie MEMS – do
niedawna bardzo ekskluzywne –
coraz łatwiej spotkać w  coraz
większej liczbie, coraz mniej
ekskluzywnych aplikacji.
W  artykule przedstawiamy
jeden z  nowszych na rynku
czujników MEMS z  oferty firmy
STMicroelectronics, który można
zastosować jako czujnik uderzeń
w  alarmach samochodowych lub
czujnik orientacji urządzenia
względem ziemi, co można
wykorzystać na przykład
w  przenośnych urządzeniach
z  graficznymi panelami HMI do
automatycznej zmiany sposobu
wyświetlania informacji na
wyświetlaczu.
Miniaturowy czujnik MEMS ozna-
czony symbolem FC30 należy do nowej
kategorii układów, określanych mianem
„czujników funkcjonalnych”. Rozpozna-
je on i  sygnalizuje na 3-bitowym wyjściu
Rys. 1. Stany wyjściowe czujnika FC30 w zależności od jego orientacji względem
podłoża
cyfrowym (jest to wyjście kombinacyjne,
zgodnie z rys. 1) 6 kierunków, umożliwia
wykrywanie także pozycji pośrednich po-
między „sąsiadującymi” kierunkami.
Inną funkcją realizowaną przez czujnik
FC30 jest wykrywanie puknięć i  uderzeń
(rys. 2), które są sygnalizowane za pomocą
impulsowych zmian stanów sygnałów na
wyjściach: PC (Portrait) lub LC (Landsca-
pe), w  zależności od kierunku uderzenia.
Funkcję tę można wykorzystać na przykład
do sterowania pracą urządzenia – włą-
czania za pomocą dwukrotnego piknięcia
w  określonym kierunku lub detekcji ma-
nipulowania przez osoby nieupoważnio-
50
AVT
1562
ne przy zabezpieczanym samochodzie lub
motocyklu. Na rys. 3 pokazano orientację
układu FC30 względem podłoża.
Na rys. 4 pokazano schemat elektrycz-
ny wskaźnika położenia, który wyposażo-
no w  3-diodowy wskaźnik LED (D1...D3)
oraz złącze szpilkowe Con1, dzięki które-
mu wskaźnik można dołączyć do systemu
alarmowego lub dowolnego układu detek-
cji. Urządzenie powinno być zasilane sta-
bilizowanym napięciem 3,3 VDC, bez LED
pobiera ok. 0,55 mA.
Na schemacie pokazanym na rys. 4
jedna rzecz może budzić wątpliwości
uważnych Czytelników: wejście PD (Po-
Dodatkowe materiały
na CD i FTP
oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym
Na CD: karty katalogowe i  noty aplikacyjne elementów
AVT-1562 w  ofercie AVT:
AVT-1562A – płytka drukowana
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 12686, pass: 2b7r7b68
• wzory płytek PCB
• karty katalogowe i  noty aplikacyjne
elementów oznaczonych na Wykazie
Elementów kolorem czerwonym
Wykaz elementów
R1...R3: 820 V/0805
C1: 10 mF/16 V SMDA
C2, C3: 100 nF/0805
U1...U3: 74V1G125STR
U4: FC30
D1...D3: diody LED 0805
Con1: złącze szpilkowe gold-pin 2×5
wer Down) dołączono na stałe do +3,3  V,
co zgodnie z  notą katalogową (rys. 5)
powinno przełączyć układ FC30 w  stan
stand-by. Podczas prób okazało się jednak,
że w nocie katalogowej jest błąd – czujnik
podczas normalnej pracy musi mieć na
wejściu PD stan 1, jest wyłączany gdy PD
przyjmuje stan 0. Diagnozę potwierdził
(niezwykle sprawny!) support technicz-
ny firmy STMicroelectronics (zgłoszenie
R10010107).
Sposób kodowania kierunków na wyj-
ściach układu FC30 – jakkolwiek logiczny
– można przekodować do bardziej czytel-
nych formatów. Na list. 1 pokazano prosty
opis transkodera w języku CUPL (dla ukła-
dów GAL i pochodnych) i VHDL (list. 2 –
dla dowolnych układów CPLD lub FPGA).
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Miniprojekty

Rys. 2. Czujnik FC30 wykrywa puknięcia i uderzenia, sygnalizuje je chwilową zmianą

stanu na wybranym wyjściu Rys. 3. Kierunki referencyjne czujnika
FC30

Rys. 5. W nocie katalogowej układu FC30 jest błąd:

w rzeczywistości gdy PD=1 układ pracuje, gdy
Rys. 4. Schemat elektryczny prostego wskaźnika położenia PD=0 – przechodzi w stan stand-by

Przedstawione tabele przekodowań są R E K L A M A

przykładowe i  nie obejmują wszystkich
możliwych kombinacji stanów wyjść
czujnika FC30 (opisano sposób przekodo-
wania stanów wejściowych z  rys. 1, bez
uwzględnienia stanów przejściowych),
każdy konstruktor może także dostoso-
wać do wymogów własnej aplikacji stany
wyjść.
Urządzenie prototypowe zmontowa-
no na płytce, której schemat montażo-
wy pokazano na rys. 6. Niewielka liczba
elementów i  ich duże wymiary powodu-
ją, że montaż jest łatwy, ale... dopiero
po zamontowaniu czujnika FC30. Jest on
niestety dostępny wyłącznie w  obudowie
QFN 3×5×0,9 mm, więc jego montaż wy-
maga sporej wprawy. Jak sobie z  nim po-
radzić, pokażemy w  jednym z  kolejnych
wydań EP.
Andrzej Gawryluk

Rys. 6. Schemat montażowy płytki

drukowanej egzemplarza modelowego

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 51

Miniprojekty

Stabilizator impulsowy zastępujący liniowy 78xx

W  wielu zastosowaniach tanie stabilizatory rodziny 78xx są
niedoskonałe. Przy dużej różnicy pomiędzy napięciem wejściowym,
a  wyjściowym i  dużym obciążeniu, traci się na nich duża moc,
co zmusza do zastosowania drogiego i  zajmującego dużo miejsca
radiatora. W  handlu są dostępne przetwornice impulsowe 78Rxx
o  wyprowadzeniach kompatybilnych z  78xx, ale są one stosunkowo
drogie. Proponowane rozwiązanie jest blisko 3-krotnie tańszym
AVT
1561

oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym

ekwiwalentem takiej przetwornicy.
Budowa stabilizatora jest oparta
o notę aplikacyjną stabilizatora impul-
sowego ST1S10. Układ nie wymaga
zewnętrznej diody usprawniającej. Jej
rolę spełnia tranzystor FET umiesz-
czony w  strukturze układu. Przy ob-
ciążeniu prądem nieprzekraczającym
3 A nie jest wymagany zewnętrzny ra-
diator – wystarczy niewielkie pole na
powierzchni płytki. Ze względu na to, Rys. 1.
że powierzchnia płytki została ograni-
czona do minimum, maksymalny prąd ciągły
stabilizatora, w proponowanym tu rozwiąza-
niu, wynosi 1,5 A. Maksymalne dopuszczal-
ne napięcie wejściowe jest równe 18 V.
Producent ST1S zastosował stosun-
kowo wysoką częstotliwość kluczowania
(900 kHz), co pozwala na używanie miniatu-
rowych dławików oraz niewielkich konden-
satorów filtrujących. Z drugiej strony, jakość Należy także pamiętać, że bez obciążenia
dławika i  kondensatora C2 ma decydujący
wpływ na stabilność napięcia wyjściowego.
Napięcie wyjściowe można wyznaczyć
korzystając ze wzoru:
Vout = 0,9*(1+R1/R2)
Wygodniej jednak posłużyć się wzorem:
R1=R2*(Vout–0,8)/0,8
Napięcie wyjściowe może być zmieniane
w  granicach 0,8...18  V. Stabilność napięcia jeden obok drugiego (pola pod kondensator
wyjściowego, w  całym zakresie obciążenia,
wynosi 0,2%. Jeśli jest ona gorsza, to winę
Rys. 2.
za to ponoszą dławik lub kondensator C2.
napięcie na wyjściu może odbiegać od zna-
mionowego.
Wartości elementów na schemacie
ustalają napięcie przetwornicy na 5  V. Ze
względu na to, że minimalna pojemność na
wyjściu stabilizatora wynosi 22  mF, jako C2
użyto dwóch kondensatorów ceramicznych
(materiał X7R) 10  mF/16  V, wlutowanych
zostało powiększone). Kondensatory można
także wlutować jeden na drugim.
Na CD: karty katalogowe i  noty aplikacyjne elementów
AVT-1561 w  ofercie AVT:
AVT-1561A – płytka drukowana
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 12686, pass: 2b7r7b68
• wzory płytek PCB
• karty katalogowe i  noty aplikacyjne
elementów oznaczonych na Wykazie
Elementów kolorem czerwonym
Wykaz elementów
R1: 4,3 kV (SMD, 1206)
R2: 820 V (SMD, 1206)
C1: 10 mF/16 V (SMD, X7R)
C2: 10 mF/16 V (SMD, X7R; patrz uwagi
w  tekście)
U1: ST1S10
L1: 4,7 mH (DL22)
Uwaga! Podczas uruchamiania, autorowi
artykułu, udało się uszkodzić dwa stabili-
zatory. Następowało to w chwili, gdy napię-
cie zasilające na jego wejściu narastało zbyt
szybko (przyłączanie zasilania do stabiliza-
tora przy pracującym zasilaczu laboratoryj-
nym). Przypadki uszkodzenia nie zdarzały
się, gdy napięcie narastało wolniej (włącza-
nie zasilacza laboratoryjnego włącznikiem
sieciowym. Dlatego w aplikacji należy zasto-
sować za włącznikiem dławik i kondensator
o znacznej pojemności, co spowolni narasta-
nie napięcia wejściowego.
Sławomir Skrzyński
slawomir.skrzynski@ep.com.pl

8–kanałowa karta przekaźników

Sterowanie urządzeniami
elektrycznymi i  elektronicznymi
z  komputera daje możliwości
automatycznego załączania
pewnych urządzeń w  domu czy
w  warsztacie.

Na rys. 1 umieszczono schemat ideowy

prostego modułu wykonawczego przezna-
czonego do współpracy np. z  mikrokontro-
lerem. Układ ten może sterować do 8 urzą-
AVT
1560
dzeń, a  w  połączeniu z  AVT5140 (którego
opis jest zamieszczony na FTP) lub z  AVT-

52 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


Rys. 1.
MOD06, daje się sterować z  użyciem portu
USB komputera PC. Dzięki temu płytka może
być elementem instalacji inteligentnego bu-
Rys. 2.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
dynku, układu automatyki itp. Wszystkie
wymienione moduły są dostępne w  ofercie
sklepu AVT (www.sklep.avt.pl). Na płytce
Miniprojekty
oznaczonych na wykazie elementów kolorem czerwonym
Na CD: karty katalogowe i  noty aplikacyjne elementów
AVT-1560 w  ofercie AVT:
AVT-1560A – płytka drukowana
AVT-1560B – płytka drukowana
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 12686, pass: 2b7r7b68
• wzory płytek PCB
• karty katalogowe i  noty aplikacyjne
elementów oznaczonych na Wykazie
Elementów kolorem czerwonym
Wykaz elementów
Wersja 5 V
R1...R8: 4,7 kV
R9...R16: 330 V SMD 0805
C1, C2: 100 mF/16 V
C3, C4: 100 nF
B1: mostek 1 A
IC1: 7805
T1...T8: BC546
D1...D8: 1N4148
LED1...LED8: czerwona 3 mm
CON1...CON9: ARK2 5 mm
F1 bezpiecznik: 1 A + oprawka
Tr1: transformator 6 VAC
CON10: goldpin 2×5
K1...K8: przekaźnik 5 V
Wersja 12 V
R1...R8: 10 kV
R9...R16: 1 kV SMD 0805
C1, C2: 100 mF/25 V
C3, C4: 100 nF
B1: mostek 1 A
IC1: 7812
T1...T8: BC546
D1...D8: 1N4148
LED1...LED8: czerwona 3 mm
CON1...CON9: ARK2 5 mm
F1 bezpiecznik: 1 A + oprawka
Tr1: transformator 12 VAC
CON10: goldpin 2×5
K1...K8: przekaźnik 12 V
jako układy wykonawcze zastosowano prze-
kaźniki o dopuszczalnym prądzie obciążenia
styków 8 A przy napięciu 230 VAC.
Schemat montażowy umieszczono na
rys. 2. Jeśli zdecydujemy się na montaż diod
LED sygnalizujących stan przekaźnika, to na-
leży pamiętać o przylutowaniu 8 rezystorów
R9...R16. Są to jedyne elementy SMD i mon-
tujemy je od strony ścieżek. Na płytce można
zamontować zarówno przekaźniki z  cew-
ką na 5  V, jak i  na 12  V. Wykaz elementów
uwzględniający oba napięcia zasilania jest
zamieszczony poniżej.
Załączaniem przekaźników steruje się
podając napięcie dodatnie o  wartości zależ-
nej od napięcia zasilania (patrz podstawowe
parametry), ale nie mniejszej od 2 V. na od-
powiednie doprowadzenie złącza CON10.
Piny 1...8 sterują odpowiednio przekaźnika-
mi K8...K1.
Układ po zmontowaniu nie wymaga żad-
nych regulacji. Jeśli będzie on sterował ob-
ciążeniem zasilanym z  sieci energetycznej,
to należy pamiętać, że będą w  nim wystę-
powały napięcia niebezpieczne dla zdrowia
i życia.
Zakres napięć sterujących:
Dla zasilania 12 V: 2...12 V
Dla zasilania 5 V: 2...5 V
AW
53
Tutorial
Układy MEMS
Układy MEMS stały się już dosyć powszechne, choć ich rozwój
rozpoczął się względnie niedawno. Ich najbardziej znane
zastosowanie to akcelerometry, ale istnieje szereg innych czujników,
które wykonywane są w  tej technologii. Z  czasem, wraz ze wzrostem
precyzji ich wykonywania, powstają nowe pomysły użycia MEMS-ów.
Układy MEMS to miniaturowe urządzenia
elektromechaniczne. Ich nazwę można rozszy-
frować jako Micro-Electro-Mechanical Systems,
ale znane są też określenia takie jak Micromachi-
nes i MST – czyli Micro System Technologies.
Wszystkie one określają w  gruncie rzeczy te
same układy, choć wywodzą się z różnych rejo-
nów świata, a więc i powstały w oparciu o różne
produkty wytwarzane na całym świecie.
MEMS-y to układy łączące w sobie elemen-
ty mechaniczne i elektroniczne, ale wykonane
w  miniaturowej skali. Mają mikrometrowe roz-
miary, choć wraz z postępem technologicznym
powstają coraz mniejsze konstrukcje, które nie-
kiedy nazywa się NEMS-ami (Nano-Electro-Me-
chanical Systems). Wyróżnia się także układy
MOEMS, BIO-MEMS i RF-MEMS. Te pierwsze
to układy optoelektromechaniczne, które mają
zastosowanie głównie w  komunikacji optycz-
nej. BIO-MEMS to układy przeznaczone do
pracy z żywą materią. Ostatnia grupa to układy
pracujące z falami radiowymi i krótszymi.
Po co komu MEMS-y?
Integracja elementów elektronicznych z me-
chanicznymi w miniaturowej skali prowadzi do
szeregu korzyści, których nie dałoby się osiągnąć
praktycznie żadnymi innymi metodami. Małe
rozmiary to nie jedyna zaleta tworzenia ukła-
dów w skali mikrometrów. Okazuje się bowiem,
że miniaturyzacja pozwala budować układy
mechaniczne, które szybciej się poruszają oraz
można je łatwo przyspieszać i  zatrzymywać,
a  wszystko to dzięki ich małej inercji. Co wię-
cej, ulegają mniejszym zmianom pod wpływem
temperatury, a  nawet są odporne na wibracje,
które mogą zaszkodzić układom w skali makro.
Naturalnie, niewielkie rozmiary przyczyniają
się także do zmniejszenia zapotrzebowania na
materiały konieczne do wykonania elementów
mechanicznych, co prowadzi do ograniczenia
kosztów ich produkcji. Inaczej mówiąc, MEMS
-y świetnie sprawdzają się tam, gdzie za pomocą
praw mechaniki da się zrealizować zadanie, któ-
re nie wymaga działania dużej siły.
Warto też dodać, że do wykonywania ukła-
dów MEMS można wykorzystać technologie
stosowane podczas produkcji scalonych ukła-
dów elektronicznych, a w konsekwencji możli-
we jest wytworzenie zintegrowanych układów
elektroniczno-mechanicznych, zamkniętych
w jednej, niewielkiej obudowie.
54
W efekcie, układy MEMS tworzone są jako
całe mikrosystemy, które cechują się szeregiem
zalet w  stosunku do analogicznych systemów
w skali makro. Mikrosystemy są przede wszyst-
kim tańsze w  produkcji. Można je wytwarzać
np. w  fabrykach układów scalonych starszej
generacji, które w  przeciwnym wypadku albo
zostałyby zamknięte, albo musiałyby zostać
unowocześnione. Co więcej, dzięki niewielkim
rozmiarom, zużywają mało mocy i cechują się
małą wagą. W konsekwencji są tańsze w użyt-
kowaniu. Bardzo ważny jest również fakt in-
tegracji poszczególnych elementów systemu
w jednym układzie scalonym. Pozwala to zna-
cząco zmniejszyć liczbę zewnętrznych kabli
i  połączeń, które najbardziej wpływają na za-
wodność urządzeń elektronicznych.
MEMS-y mogą pełnić wiele różnych funk-
cji w  układach elektronicznych. Najczęściej
służą jako sensory, aktuatory lub pomagają
kondycjonować sygnały odbierane z sensorów.
W ogólności można je nazwać przetwornikami,
czyli elementami, które transformują sygnał
lub energię jednego typu na inny. Dzięki połą-
czeniu w elektromechanicznej budowie, mogą
przetwarzać nie tylko energię elektryczną i ma-
gnetyczną, ale także mechaniczną, termiczną,
a  nawet chemiczną i  radiacyjną – tj. wpływać
na natężenie promieniowania elektromagne-
tycznego lub długości lub fazy rozchodzących
się fal elektromagnetycznych.
Technologia produkcji
O ile definicja układów MEMS nie ogranicza
wyboru materiałów, z których mogą być budowa-
ne, w  praktyce powstają  one przede wszystkim
w oparciu o podłoża krzemowe. Wynika to głów-
nie z  właściwości fizycznych krzemu i  z  dużej
dostępności wykonanych z nich płytek podłożo-
wych. Monokrystaliczny krzem dobrze przewo-
dzi ciepło, jest lekko elastyczny, ale nie poddaje
się deformacji pod wpływem długotrwałego naci-
sku, a ponadto jest stabilny nawet w bardzo wy-
sokich temperaturach.
Układy MEMS wykonywane są na pięć
sposobów: poprzez obróbkę objętościową, ob-
róbkę powierzchniową, za pomocą procesu
LIGA i  jej odmiany UV-LIGA oraz poprzez łą-
czenie elementów.
Pierwsza z wymienionych metod polega na
wytrawianiu w powierzchni płytki półprzewod-
nikowej kształtów układu. Określa się ją jako
TEMAT
NUMERU
„Bulk micromachining”. Proces ten może być
realizowany na kilka sposobów: trawienie moż-
na przeprowadzać np. chemicznie (na mokro lub
sucho) lub poprzez bombardowanie powierzch-
ni płytki strumieniem cząsteczek. Bardzo duże
znaczenie ma w  tym przypadku orientacja kry-
stalograficzna płytki podłożowej. To od niej zale-
ży, jak postępuje trawienie i jaki kształt osiągają
tworzone otwory w płytce. Obróbka objętościowa
często odbywa się z obu stron płytki. Pozwala to
na wytworzenie struktur w całej objętości płytki.
Po zakończeniu procesu z  podłoża zostają usu-
nięte wszystkie niepotrzebne fragmenty krzemu.
W  ten sposób wykonuje się  przede wszystkim
czujniki ciśnienia, akcelerometry i dysze druka-
rek atramentowych.
W  przypadku obróbki powierzchniowej, na
płytkę podłożową nakładane są kolejne warstwy,
które następnie poddawane są trawieniu. W efek-
cie na powierzchni płytki powstają złożone, trój-
wymiarowe struktury, wykonane z  materiału,
który nań nałożono. W zależności od liczby na-
kładanych kolejno warstw i powiązanych z nimi
procesów trawienia możliwe jest uzyskanie mniej
lub bardziej skomplikowanych kształtów. Naj-
prostsze czujniki wykonuje się w oparciu o dwie
dodatkowe warstwy. Bardziej zaawansowane
sensory oraz proste aktuatory wymagają trzech
poziomów. Zaawansowane aktuatory budowane
są z  wykorzystaniem czterech warstw, podczas
gdy do najbardziej zaawansowanych systemów
stosuje się nawet pięć poziomów. W  technolo-
gii obróbki powierzchniowej, oprócz sensorów
ciśnienia i przyspieszenia, wykonuje się układy
optyczne do matryc DLP.
Trzecią z metod produkcji jest LIGA (Litho-
graphic Galvanoforming Abforming). Polega ona
na nakładaniu materiału formy na metalowe
podłoże. Następnie formę naświetla się promie-
niowaniem rentgenowskim poprzez odpowied-
nio zaprojektowaną maskę. W  kolejnym etapie
produkcji naświetlony materiał poddawany jest
wywołaniu, co skutkuje uzyskaniem kształtu
formy. Jest ona następnie wykorzystywana do
nakładania materiału na podłoże. Po jej usunię-
ciu na podłożu zostaje pożądany, trójwymiarowy
kształt. Metoda ta stosowana jest do wykonywa-
nia precyzyjnych mechanizmów, czego przy-
kładem mogą być przekładnie optyczne stoso-
wane do sprzęgania ze sobą światłowodów lub
też przekładnie mechaniczne. Pozwala uzyskać
większą rozdzielczość naświetlania niż dwie
wcześniej opisane technologie.
Nieco tańszą odmianą technologii jest UV-
LIGA. Proces ten przebiega praktycznie identycz-
nie jak LIGA, z tą różnicą, że zamiast promienio-
wania rentgenowskiego stosowane jest promie-
niowanie ultrafioletowe. Dzięki temu produkcja
w  technologii UV-LIGA jest tańsza, gdyż falami
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

Rys. 1. Piezoelektryczny czujnik ciśnienia
MEMS
Rys. 2. Czujnik ciśnienia MEMS
wykorzystujący zmianę pojemności
ultrafioletowymi jest znacznie łatwiej kierować
niż promieniami X. Odbywa się to kosztem pre-
cyzji, bowiem im krótsze fale wykorzystane do
naświetlania formy, tym większa rozdzielczość
procesu produkcyjnego.
Czujniki ciśnienia
Jednym z najpowszechniejszych czujników
MEMS są sensory ciśnienia. Cechują się one sze-
regiem zalet w  stosunku do innych czujników
tej wielkości fizycznej i na przestrzeni lat zostały
dobrze dopracowane. Mogą być  wykonywane
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
w  różny sposób, wykorzystując przy tym od-
mienne zjawiska fizyczne. Najbardziej popular-
na odmiana bazuje na zjawisku piezoelektrycz-
nym. Wygięcie się mostka pod wpływem różnicy
ciśnień z jednej i drugiej strony elementu powo-
duje zmianę rezystancji układu (rys. 1).
Dużo lepsze parametry da się uzyskać, jeśli
do pomiaru ciśnienia wykorzysta się badanie
zmiany pojemności kondensatora, wytworzone-
go w  strukturze układu. Struktura układu tego
typu została przedstawiona na rys. 2. Nacisk po-
wietrza bądź innego mierzonego medium na ze-
wnętrzną stronę membrany wygina ją, zmienia-
jąc pojemność kondensatora powstałego pomię-
dzy membraną a warstwą metalu. Czujniki tego
typu są bardzo czułe, a jednocześnie praktycznie
niewrażliwe na zmiany temperatury. Niestety,
budowa tego elementu jest złożona. Struktury tej
nie da się wytworzyć w prostym procesie tech-
nologicznym.
Akcelerometry
Czujniki przyspieszenia w  technologii
MEMS szybko wypierają z rynku inne elemen-
ty przeznaczone do pomiaru zmian szybkości
poruszania się obiektów. Ich główne zastoso-
wania obejmują wykrywanie kolizji w motory-
zacji oraz są integrowane w przenośnych urzą-
dzeniach elektronicznych. Tradycyjnie, czujni-
ki przyspieszenia były wykonywane z dyskret-
nych elementów, montowanych w  przedniej
K L A M
Układy MEMS
części samochodu, które podłączone były do
układów elektronicznych umieszczonych przy
poduszce powietrznej. Czujniki wykonane
w  technologii MEMS pozwoliły na integrację
elementu wykrywającego zmiany przyspiesze-
nia, jego przetworników i elektroniki sterującej
napełnieniem poduszki powietrznej. Dzięki
temu koszt elektroniki obsługującej poduszki
powietrzne zmalał 5–10-krotnie. Co więcej,
czujniki MEMS-owe są dużo mniejsze, co po-
zwala ograniczyć łączną masę pojazdu.
Belki, wsporniki, tryby
Układy MEMS to nie tylko czujniki, ale tak-
że złożone mechanizmy. W technologii tej da się
wykonać mikroskopijne tryby, silniki, a  nawet
generatory. Trwają prace badawcze nad stwo-
rzeniem efektywnych mikroskopijnych genera-
torów prądu. Jak dotąd powstały jedynie proto-
typowe urządzenia, takie jak np. opracowany
przez instytut Georgia Tech generator o  mocy
1,1 W, którego szerokość wynosi około 10 mm.
W  praktyce, w  technologii MEMS moż-
na wytwarzać wszelkie elementy mechanicz-
ne zbudowane z  belek, wsporników i  trybów.
Możliwe jest także tworzenie powierzchni lu-
strzanych, co wykorzystuje się w  projektorach
DLP firmy Texas Instruments. Matryca gęsto
ułożonych miniaturowych lusterek, z  których
każde może zmienić swoje ustawienie, pozwala
na sterowanie poszczególnymi pikselami obra-
A
55
Tutorial
Rys. 3. Ogólna idea budowy mikrosyste-
mów
zu. Na rynku istnieją także inne zastosowania
MEMS-ów związane z  wyświetlaniem. Firma
Qualcomm zbudowała niewielkie matryce o na-
zwie „Mirasol”, które wykorzystują zjawisko od-
bijania i wygaszania światła o konkretnych dłu-
gościach fal. Budowane w ten sposób wyświe-
tlacze pozwalają na uzyskiwanie kolorowych
obrazów poprzez poruszanie miniaturowymi
lusterkami, bez potrzeby instalacji dodatkowych
elementów podświetlających.
Innymi ciekawymi układami wykonywa-
nymi w technologii MEMS są kompasy. Buduje
się je np. poprzez zastosowanie zintegrowanych
czterech czujników halotronowych. Ostatnio
zastosowano je w  telefonach komórkowych,
w  celu wzbogacenia możliwości zintegrowa-
nych odbiorników GPS.
Rośnie też popularność mikrofonów MEMS.
Dzięki integracji cyfrowych układów przetwa-
rzających dane, świetnie nadają się one do pracy
w miejscach, gdzie występują znaczące zakłóce-
nia elektromagnetyczne. Są stosowane przede
wszystkim w laptopach, gdzie sygnał prowadzo-
ny jest za wyświetlaczem, tam gdzie narażony jest
na zakłócenia generowane przez lampę podświe-
tlającą ekran. Coraz częściej instaluje się je także
w telefonach komórkowych. Ostatnio nawet kry-
stalizuje się nowy standard przesyłu cyfrowego
dźwięku z tego typu mikrofonów, określany jako
SLIMBus. Jego popularyzacja powinna ułatwić
implementację czujników dźwięku MEMS, a tym
samym zwiększyć ich popularność.
Potwierdzają to liczne prognozy rynkowe.
Wedug iSuppli, światowa wartość sprzedaży
mikrofonów wykonanych w technologii MEMS
Rys. 4. Prognoza sprzedaży mikrofonów wykonanych w techno-
logii MEMS
56
powinna przekroczyć 300 mln dol., podczas gdy
obecnie wynosi około 130 mln rocznie. Niewiele
gorsze są przewidywania co do sprzedaży żyro-
skopów. Z obecnych 800 mln dolarów, powinny
one wzrosnąć do 1,4 mld dol. w 2013 roku.
Mikrosystemy
W technologii MEMS można wykonywać
również kompletne systemy. Dzięki możli-
wości integracji przetworników i  elementów
przetwarzających dane, wraz z sensorami i ak-
tuatorami w  jednej obudowie, możliwe jest
uzyskanie tzw. mikrosystemów, nazywanych
też SoC (System-On-Chip). Mikrosystemy
mogą realizować najróżniejsze funkcje, w  za-
leżności od rodzaju wbudowanych sensorów.
Ponieważ charakteryzują się bardzo niewiel-
kimi wymiarami i  małym zużyciem energii,
możliwe jest tworzenie całych sieci mikrosys-
temów, komunikujących się ze sobą za pomocą
fal radiowych. Ogólna zasada działania mikro-
systemów została przedstawiona na rys. 3.
Mikrosystemy mogą nie tylko przetwarzać
informacje i  analizować otaczające je środo-
wisko, ale także wpływać na nie, dzięki zinte-
growanym aktuatorom. Jako przykład można
podać głowice drukarek atramentowych, które
są jednym z najbardziej rozpowszechnionych
typów MEMS-ów. Są one wykonywane na dwa
sposoby. W  jednej z  nich komora napełniona
mikroskopijną kroplą atramentu zostaje pod-
grzana, co powoduje zwiększenie panującego
w niej ciśnienia i wydostanie się płynu z gło-
wicy. Druga odmiana wykorzystuje zjawisko
piezoelektryczne. Pod wpływem podania na-
pięcia, ścianka komory wygina się, wypycha-
jąc tym samym zawartą w  niej ciecz na po-
wierzchnię zadrukowywanej kartki.
Dobrym przykładem niezbyt zaawanso-
wanych systemów są wspomniane wcześniej
akcelerometry w  poduszkach powietrznych,
w których zintegrowano elektronikę wyzwala-
jącą napełnienie poduszek.
Z  czasem na rynku pojawiają się coraz
bardziej złożone mikrosystemy. Ich przegląd,
a  także tych prostszych układów MEMS zo-
stanie opublikowany w drugiej części artykułu
o technologii mikroelektromechanicznej.
Wyzwania MEMS
O ile technologia MEMS jest już powszech-
nie wykorzystywana w  niektórych zastosowa-
Rys. 5. Prognoza sprzedaży żyroskopów wykonanych w techno-
logii MEMS, z podziałem na dziedziny, w których są stosowane
niach, aby rozszerzyć spektrum elementów
i układów mikroelektromechanicznych, koniecz-
ne jest pokonanie kilku problemów, jakie stają na
drodze projektantom.
Pierwszym z nich jest dostępność technologii
produkcji. Na rynku powstało dziesiątki, jeśli nie
setki firm, które zainteresowały się MEMS-ami
i opracowują własne projekty. Jednakże wytwo-
rzenie prototypów jest bardzo kosztowne, gdyż
wymaga skorzystania z  usług fabryk układów
scalonych. Znacząco ogranicza to tempo two-
rzenia nowych produktów, sprawiając, że każdy
błąd w projekcie może zrujnować producenta.
Drugim problem również dotyczy techno-
logii, a  konkretnie – wiedzy na jej temat. O  ile
projektowanie klasycznych układów scalonych
może odbywać się niemalże w  oderwaniu od
technologii, w  której zostaną zbudowane, to
w  przypadku MEMS-ów wybór technologii sta-
nowi o ewentualnym sukcesie produktu. W przy-
padku układów CMOS procesy, poszczególne
technologie produkcji różnią się przede wszyst-
kim liczbą dostępnych warstw oraz wielkościami
i  wymiarami ograniczającymi precyzję wykona-
nia. W przypadku MEMS-ów sposób projektowa-
nia układu zależy od wybranej technologii. Co
więcej, to właśnie jej wybór może być najbardziej
czasochłonnym elementem projektu, gdyż to od
niej zależy, czy dany element może w ogóle po-
wstać.
Trzecią przeszkodą na drodze do zwiększe-
nia dostępności i  popularności MEMS-ów jest
obudowa, w  jakiej są one zamykane. Ponieważ
bardzo często elementy MEMS muszą mieć bez-
pośredni kontakt z otaczającym je środowiskiem,
nie mogą być szczelnie zalewane, tak jak klasycz-
ne układy scalone. Obecnie tworzy się specjalizo-
wane obudowy przystosowane do umieszczenia
w  nich poszczególnych MEMS-ów, co dodat-
kowo wydłuża czas projektowania i  wdrażania
produkcji. Statystycznie, jest to także najbardziej
czasochłonny i  najdroższy etap produkcji ukła-
du. Dlatego też ważne jest, by powstały uniwer-
salne obudowy, które będą przystosowane do
kilku lub kilkunastu typów układów. Projektant
będzie mógł je wtedy wybierać z katalogu, co po-
zwoli znacząco skrócić czas produkcji. Przydatne
byłyby też narzędzia do modelowania i symulacji
obudowy MEMS-ów, które jak dotąd jeszcze nie
powstały.
Marcin Karbowniczek, EP
marcin.karbowniczek@ep.com.pl
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

MEMS-y sięgnęły DNA
Jak działają biochipy
Do niedawna traktowana jak
opowiadania science fiction
technologia MEMS daje nam
coraz większe możliwości.
Poza czysto elektronicznymi
zastosowaniami, na których
skupiliśmy się przede
wszystkim w  tym numerze
EP, podzespoły wykonywane
w  technologii MEMS znalazły
ogromny obszar aplikacyjny
w  diagnostyce medycznej
i  analizach chemicznych. Można
wręcz stwierdzić, że MEMS-y
zrewolucjonizowały te dziedziny...
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Podzespoły
Jak działają biochipy
TEMAT
NUMERU
...pozwalając na uzyskiwanie szybkich nazywanymi lab-on-chip lub biosensorami)
i  dokładnych wyników pomiarów, a  dzięki – rozpoczęły się na Uniwersytecie Stanford
niewielkim wymiarom czujników urządze- już w  połowie lat ’70 ubiegłego wieku. Wte-
nia analityczne są mniejsze niż dotychczas dy to technologia produkcji półprzewodni-
i  coraz częściej są dostępne ich przenośne ków umożliwiła wykonanie w monolitycznej
wersje. Biochipami szybko zainteresowało strukturze krzemowej gazowego czujnika
się wojsko – amerykańska agencja finansu- chromatograficznego. Po latach intensyw-
jąca projekty militarne DARPA (Defense Ad- nych badań sukces odnieśli naukowcy z  fir-
vanced Research Projects Agency) rozpoczęła my Agilent (wcześniej Hewlett-Packard),
już na początku lat ’80 projekty badawcze którzy na początku lab ’90 opracowali i wdro-
mające na celu opracowanie
osobistych systemów detekcji
zagrożeń chemicznych i  bio-
logicznych. Weszły one po
latach udoskonaleń na indywi-
dualne wyposażenie żołnierzy
amerykańskich, pozwalając im
samodzielnie w  warunkach
polowych badać krew, m.in.
pod kątem obecności toksyn
emitowanych przez broń che-
miczną, a także wirusów i bak-
terii pochodzących z broni bio-
logicznej.
Prace nad biochipami –
półprzewodnikowymi czuj- Fot. 1. Biochipowe laboratorium VereFlu opracowane
nikami chemicznymi (często przez firmę Veredus Labs
57
Podzespoły

Biochipy to kompletne, miniaturowe laboratoria fizy-

ko-chemiczne składające się z  wykonanych w  krzemowej
technologii MEMS (Micro Electro-Mechanical Systems)
ultraminiaturowych pomp, zaworów, kapilar, elementów
grzejnych i chłodzących, wirówek, mieszaczy itp. Elementy
te są sterowane elektrycznie za pomocą elektrod wyprowa-
dzonych na zewnątrz biochipa, zasilanych przez sterownik
analizatora.
Związek chemiczny poddawany analizie jest wprowa-
dzany do biochipa w  postaci roztworu, następnie podlega działaniu roztworu buforującego,
odczynników, jest także – jeśli to konieczne - wirowany, poddawany elektroforezie, podgrze-
waniu i  innym zabiegom, dokładnie tak samo jak odbywa się to w  klasycznym laboratorium.
Zabiegi te mają na celu rozseparowanie substancji wchodzących w skład związku chemicznego,
co umożliwia dokładne zmierzenie ich zawartości w związku, którego skład jest poddawany ana- rych średnica wynosi ok. 8 mm. Powierzchnia
lizie. Po uzyskaniu rozseparowanych substancji tworzących związek, ich objętości są mierzone za czujnika, na której umieszczono wymienione
pomocą wyspecjalizowanych przetworników konwertujących wielkości fizyczne (np. objętość) na elementy, wynosiła zaledwie 70 mm2, dzię-
elektryczne (np. napięcie), które można łatwo zmierzyć i – po obróbce uzyskanych danych - na ki czemu próbki badanych substancji mogły
tej podstawie określić skład. mieć niewielką objętość, a przez to czas trwa-
Zaletą rozwiązania wykorzystującego biochipy jest możliwość operowania bardzo małymi nia analizy można było radykalnie skrócić.
objętościami roztworów, dzięki czemu czas trwania analizy jest znacznie krótszy niż ma to miej- Ze względu na kłopoty technologiczne poza
sce w przypadku metod tradycyjnych. Przykładowo do weryfikacji składu chemicznego krwi wy- strukturą biochipów długi czas znajdowały
starczy kropelka o objętości ok. 8 ml. się mikropompy, służące do transportowania
Ze względu na trudności technologiczne nie są obecnie produkowane uniwersalne biochipy, badanej substancji po strukturze czujnika.
za pomocą których można analizować skład dowolnych związków chemicznych. Dostępne są
wyłącznie wyspecjalizowane czujniki, przystosowane do wykonywania określonych analiz, jak
na przykład wykrywanie wirusów grypy lub innych chorób, wykrywanie trujących związków che-
micznych itp.

Problem ten udało się jednak rozwiązać: na

żyli do produkcji stację analiz chemicznych
ChemLab, w  której zastosowano czujniki
półprzewodnikowe. Zintegrowano w  nich –
oczywiście w miniaturze – praktycznie kom-
pletne laboratorium analityczne, wyposażone
w mikromaszynowe wirówki i zawory, grzał-
ki, ultradźwiękowe myjki
oraz pipety przystosowane
do operowania na pojedyn-
czych komórkach krwi, któ-
początku 2008 roku – w grupie profesora Mar-
tin Bazanta z MIT powstały działające proto-
typy kompletnych jednochipowych, czyli za-
sługujących na miano „prawdziwych” lab-on-
chip, czujników analitycznych. Znajdą one
powszechne zastosowania nie tylko do badań
krwi (w tym zakażeń, pomiaru poziomu glu-
kozy lub cholesteroli), wykrywania wirusów
lub bakterii w żywych organizmach, ale także

Fot. 2. W analizatorze VereFlu zastosowano czujnik MEMS

produkowany przez firmę STMicroelectronics

58 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


Fot. 3. Czujniki do badań DNA firmy Affymerix
do testów genetycznych (DNA i RNA) i opar-
tych na nich coraz doskonalszych próbach
wykrywania nowotworów, monitorowania
jakości wody pitnej i jedzenia.
Spektakularnym, mocno nagłośnionym
medialnie pod koniec 2008 roku, pokazem
możliwości współczesnej elektroniki me-
dycznej była diagnostyka zatruć niemowląt
melaminą, którą chińscy producenci doda-
wali do rozcieńczanego wodą mleka, chcąc
„zwiększyć” w  nim zawartość białka. Ze
względu na charakter zatruć i ich masowość
(w krótkim czasie diagnostyce poddano bli-
sko 60000 dzieci), standardowe analizy fizy-
kochemiczne okazały się zbyt czasochłonne,
do pracy zatrudniono więc biochipy. Dzięki
nim wiarygodne wyniki analiz można było
uzyskać w czasie nawet 10 razy krótszym niż
za pomocą metod klasycznych, a każda ana-
liza kosztowała co najmniej 20 razy mniej niż
tradycyjna. Podobne wyniki osiągnięto także
w 2007 roku podczas epidemii ptasiej grypy,
dzięki czemu zminimalizowano zagrożenie
chorobowe Indonezyjczyków. Równie opty-
mistyczne dane podali naukowcy podczas
konferencji Nanobiosensors 2009 zorganizo-
wanej przez American Society of Civil En-
gineers. Jednym z  prezentowanych na niej
Fot. 4. Budowa półprzewodnikowego
„lekarza” iPill firmy Philips
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
osiągnięć było przenośne urządzenie Vere-
Flu (fot. 1), opracowane przez firmę Veredus
Labs, służące do wykrywania w  próbkach
krwi wirusów grypy i określania ich rodzaju
w  czasie nie przekraczającym 2 godzin, za-
miast kilku dni. Jeden z wariantów tego urzą-
dzenia (wykorzystano w nim czujnik MEMS
opracowany przez firmę STMicroelectronics
– fot. 2) był stosowany w niektórych krajach
Unii Europejskiej podczas zeszłorocznej hi-
sterii „grypowej”, ułatwiając szybką diagno-
zę przyczyn zachorowań. Biochipy znalazły
także zastosowanie podczas badań i  analiz
DNA, w  czym przodują MEMS-owe opra-
cowania firmy Affymerix (fot.  3) oraz inne
rozwiązanie tej firmy – ChipInspector, także
wykorzystujący technologię MEMS.
Od kilku lat testom klinicznym są podda-
wane także MEMS-owe rozwiązania umożli-
wiające dostarczanie chorym leków bezpo-
średnio w  przewodzie pokarmowym. Za-
zwyczaj, niezależnie od faktycznych potrzeb
i  możliwości organizmu pacjenta, lekarze
dobierają dawki leków z zakresu od „home-
opatycznej” do „zabójczej” z gradacją ustalo-
ną przez producentów leków. Nowatorskie
podejście do dawkowania leków – czyli
podajemy tylko tyle, ile jest konieczne – za-
proponowali między innymi naukowcy z fir-
my Philips, w laboratoriach której powstała
„inteligentna” pigułka o nazwie iPill (fot. 4).
W jej wnętrzu zintegrowano zbiornik na lek,
pompę dozującą odpowiednie dawki, czuj-
niki temperatury, ciśnienia i współczynnika
pH, dzięki czemu lekarz może określić kiedy
i  w  jakich dawkach lek ma być dozowany,
może o  tym decydować także samodzielnie
CPU kapsułki, na podstawie wyników ana-
lizych prowadzonych przez pokładowy bio-
chip i za pomocą odpowiedniego programu.
W  stacjonarnych, „biochipowych” laborato-
Jak działają biochipy
Fot. 5. Wygląd eksperymentalnego
„biochipowego” czujnika BioTec firmy
Philips
riach analitycznych opracowywanych w fir-
mie Philips są stosowane nieco większe czuj-
niki BioTec (fot.  5). Zastosowanie takiego
czujnika w  miejsce tradycyjnych rozwiązań
pozwala skrócić czas analiz średnio o  30%,
pozwalając jednocześnie zminimalizować
objętość analizowanej substancji o  ponad
60%.
Przedstawione w  artykule rozwiązania
– na razie – ograniczają się do diagnostyki
i  nieśmiałych prób leczenia, głownie scho-
rzeń przewodu pokarmowego. Dalsza minia-
turyzacja elementów MEMS pozwoli na zbu-
dowanie kapsułek diagnostycznych wstrzy-
kiwanych bezpośrednio w  krwioobieg.
Ich możliwości, także dzięki wbudowanej
zaawansowanej „inteligencji”, pozwolą na
skuteczniejsze leczenie i pewniejszą diagno-
stykę. Wszak to krew niesie – często z dużym
wyprzedzeniem – informację o stanie nasze-
go zdrowia.
Kiedy to nastąpi? Na razie 731 milionów
tranzystorów pracuje w procesorach z rodzi-
ny i7 firmy Intel na powierzchni 263  mm2,
co jest możliwe dzięki zastosowaniu ultra-
nowoczesnej technologii półprzewodniko-
wej o wymiarze charakterystycznym 45 nm.
W aplikacjach medycznych tranzystorów po-
trzeba wielokrotnie mniej...
Piotr Zbysiński, EP
piotr.zbysinski@ep.com.pl
59
wybór konstruktora

Układy scalone MEMS

TEMAT
W  artykule omówiono cztery grupy często stosowanych podzespołów
wykonanych w  technologii mikro-elektro-mechanicznej. Technika ta
NUMERU
często przekracza granice wyznaczane przez wyobraźnię przeciętnego
człowieka. Subminiaturowe napędy, kondensatory, czujniki oraz inne
podzespoły wręcz zdumiewają technologią wykonania. Czasami aż
nie chce się wierzyć, że to w  ogóle jest możliwe.

Układy scalone wykonane w technologii nia na przechylenie, poruszenie, przesunię-

MEMS zawierają w swoje strukturze obwody cie, wstrząsy lub wibracje. W  praktyce sto-
elektroniczne, elektryczne oraz powiązane sowane są przede wszystkim w  systemach
z  nimi mikromechanizmy. Do najczęściej napełniania poduszek powietrznych w  sa-
stosowanych MEMSów, osiągalnych dla mochodach oraz w nowoczesnej elektronice
przeciętnego konstruktora elektronika, na- użytkowej. W  tym pierwszym przypadku,
leżą: akcelerometry, żyroskopy, czujniki ci- konieczne jest wykorzystywanie elementów,
śnienia oraz mikrofony. które są odporne na różnego rodzaju tzw. stąd gdyby zaszła konieczność pomiary przy-
wibracje pasożytnicze, jakie nie powinny spieszeń rzędu 200  g w  dwóch lub trzech
Akcelerometry powodować napełnienia poduszek. Powin- osiach, konieczne by było zastosowanie wię-
Czujniki przyśpieszenia wykonane ny być niewrażliwe na pionowe wstrząsy cej niż jednego czujnika.
w  technologii MEMS oferowane są przez w  trakcie jazdy po nierównej nawierzchni Ważnym parametrem akcelerometrów
wielu dużych producentów układów elektro- lub też np. na trzaśnięcia drzwiami. jest częstotliwość drgań, jaką mogą przetwa-
nicznych. Na rynku można spotkać sensory Akcelerometry wyposażone są najczę- rzać. Drgania o  częstotliwościach wyższych
przeznaczone do różnych zastosowań, przy ściej w wyjścia analogowe, napięciowe. Spo- nie zostaną odnotowane przez sensor. Co
czym są one podzielone na grupy w  zależ- tkać można też układy z wyjściami cyfrowy- więcej, niektóre z  nich wyposażone zostały
ności od zakresu przyspieszeń, jakie mogą mi w standardzie SPI lub I2C. Wykrywają one w  funkcję samotestowania. Aby ją urucho-
przetwarzać. przyspieszenia w  jednej, dwóch lub trzech mić należy podać odpowiednie napięcie
Akcelerometry mogą być stosowane do osiach. W praktyce, układy przeznaczone do na wyznaczoną nóżkę układu, co powodu-
wykrywania zmian sił działających na układ. wykrywania większych przyspieszeń mają je odchylenie znajdującego się wewnątrz
Pozwalają zaprogramować reakcje urządze- ograniczoną liczbę osi, w  których pracują, układu elementu elektromechanicznego pod
wpływem siły elektrostatycznej. Wychylenie
Tab. 1. Akcelerometry z oferty firmy Freescale to jest mierzone przez sensor, a  wynik po-
Zakres Czułość Częstotliwość miaru podawany na wyjście układu. Dzięki
Model Wyjście Osie pracy
pomiarowy [g] [mV/g] graniczna [Hz] temu jednocześnie sprawdzana jest zarówno
MMA1211 150 analogowe Z 13 400 zdolność elementu mechanicznego do re-
MMA2301 200 analogowe X 10 400 agowania na pobudzenie, jak i  części prze-
MMA1212 200 analogowe Z 10 400 twarzającej wychylenie elementu na sygnał
MMA1200 250 analogowe Z 8 400 wyjściowy.
MMA3201 40 analogowe XY 50 400 Najważniejszym parametrem, z  punktu
MMA2201 40 analogowe X 50 400 widzenia precyzji pomiaru przyspieszenia,
MMA2202 50 analogowe X 40 400 jest czułość sensora. Określa się ją w  przy-
MMA3204 30,1 analogowe XY – 400 padku wyjść analogowych napięciowych

MMA3202 50,1 analogowe XY – 400

MMA2204 100 analogowe X 20 400
MMA1213 50 analogowe Z 40 400
MMA1210 100 analogowe Z 20 400
MMA2260 1,5 analogowe X 1200 50
MMA7361L 1,5 analogowe XYZ 800 600
MMA7331L 4 analogowe XYZ 308 400
MMA7261QT 2,5 analogowe XYZ 480 150
MMA7260QT 1,5 analogowe XYZ 800 150
MMA1260EG 1,5 analogowe Z 1200 50
MMA1270EG 2,5 analogowe Z 750 50
MMA1250EG 5 analogowe Z 400 50
MMA1220 8 analogowe Z 250 250
MMA745xL 2 I2C,SPI XYZ – –
MMA62xx 100 analogowe, SPI XY – 400
MMA7660FC 1,5 I 2C XYZ – –

60 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Układy scalone MEMS

Rys. 1. Przykład podłączenia akcelerometru Freescale Rys. 2. Schemat budowy akcelerometru adxl278

Rys. 3. Schemat budowy wewnętrznej 3-osiowego akcelerometru ST LIS3LV02DQ

wające małe, średnie i duże przyspieszenia. około 3,5  dol. za sztukę w  zakupach hurto-
Freescale, ma obecnie w  ofercie 13 typów wych.
układów o  małym zakresie pomiarowym, 9 Zastosowania wymienionych czujników
z  zakresu od 30 do 100  g i  5, które pozwa- zależą głównie od zakresu pomiarowego.
lają mierzyć przyspieszenia powyżej 100  g. Te o  największej czułości kierowane są do
Każdy z tych układów oferowany jest w kil- producentów tzw. elektroniki użytkowej,
Rys. 4. Sugerowany sposób podłączenia ku wersjach obudów i w różnych opakowa- w  celu wykrywania czynności wykonywa-
akcelerometru Freescale niach. Zdecydowana większość podaje na nych przez użytkownika. Układy o zakresie
wyjścia sygnały analogowe, a ten najbardziej w  okolicach 50  g przeznaczone są do mo-
w  mV/g. Dla wyjść cyfrowych definiowana dokładne cechują się czułością na poziomie nitorowania wibracji oraz do zabezpiecze-
jest jako rozdzielczość sygnału. W praktyce, 1200  mV/g. Ich ceny wynoszą najczęściej nia urządzeń elektromechanicznych przed
czułość jest tym większa, im mniejszy zakres
pomiarowy. Tab. 2. Akcelerometry z oferty firmy Analog Devices
Akcelerometry zasilane są najczęściej Zakres pomiarowy Liczba Czułość Częstotliwość
Model Wyjście
[g] osi pracy [mV/g] graniczna [Hz]
pojedynczym napięciem 3,3 lub 5  V, przy
ADXL325 ±5 analogowe 3 174 1600
czym mniejsze napięcie stosowane jest
ADXL326 ±16 analogowe 3 57 1600
w przypadku sensorów o małym zakresie po-
ADXL327 ±2 analogowe 3 420 1600
miarowych. Istnieją także elementy zdolne
ADXL335 ±3 analogowe 3 300 1600
do pracy już przy napięciu zasilania równym
1,4 VDC. ADXL345 ±2/4/8/16 cyfrowe 3 do 256 c/g 1600
Świetnym przykładem jest oferta firmy ADXL346 ±2/4/8/16 cyfrowe 3 do 256 c/g 1600
Freescale, w która sprzedaje czujniki wykry- ADXL321 ±18 analogowe 2 57 2500
ADXL103 ±1,7 analogowe 1 1000 2500
ADXL203 ±1,7 analogowe 2 1000 2500
ADXL213 ±1,2 PWM 2 30 %/g 2500
ADXL001 ±70 analogowe 1 16 22000
ADXL278 ±70 analogowe 2 27 400
ADXL78 ±70 analogowe 1 27 400
ADIS16003 ±1,7 SPI 2 1.22 mg/c 2250
ADIS16006 ±5 SPI 2 3.91 mg/c 2250
ADIS16240 ±18 SPI 3 51.4 mg/c 1600
ADIS16204 ±70 (X); ±37 (Y) SPI 2 17.13 mg/c 400
c/g – count per g (stopień rozdzielczości wyjścia na g); mg/c – 0,001 g per count (0,001 g na
stopień rozdzielczości wyjścia)

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 61

wybór konstruktora

Tab. 3. Akcelerometry z oferty firmy STMicroelectronics

Zakres Liczba Czułość Częstotliwość
Model Wyjście
pomiarowy [g] osi pracy [mV/g] graniczna [Hz]
AIS226DS ±2, ±6 cyfrowe 2 14 bitów 640
AIS326DQ ±2, ±6 cyfrowe 3 12 bitów 640
LIS202DL ±2, ±8 cyfrowe 2 8 bitów 200
LIS244AL ±2 analogowe 2 420 2000
LIS244ALH ±2, ±6 analogowe 2 660 2000
LIS2L02AL ±2 analogowe 2 660 2000
LIS2L06AL ±2, ±6 analogowe 2 660 2000
LIS302DL ±2, ±8 cyfrowe 3 8 bitów 200
LIS302DLH ±2, ±4, ±8 cyfrowe 3 12 bitów 500
LIS302SG ±2 analogowe 3 478 2000
LIS331AL ±2 analogowe 3 478 2000
uszkodzeniem, poprzez blokowanie ich me- LIS331DL ±2, ±8 cyfrowe 3 8 bitów 200
chanicznych elementów, jak tylko wykryte LIS331DLF ±2, ±4, ±8 cyfrowe 3 6 bitów 200
zostanie zbyt duże przyspieszenie. Elementy LIS331DLH ±2, ±4, ±8 cyfrowe 3 12 bitów 500
o  najwyższym zakresie pomiarowym, takie LIS331DLM ±2, ±4, ±8 cyfrowe 3 8 bitów 200
jak MMA1200 firmy Freescale, który pozwa- LIS331HH ±6, ±12, ±24 cyfrowe 3 12 bitów 500
la na wykrywanie przyspieszeń rzędu 250 g, LIS33DE ±2, ±4, ±8 cyfrowe 3 - 200
służą głównie do monitorowania wibracji LIS344AL ±3,5 analogowe 3 300 2000
lub analizowania zderzeń.
LIS344ALH ±2, ±6 analogowe 3 660 1,8
Niewiele mniejszą ofertą akcelerome-
LIS352AX ±2 analogowe 3 363 2000
trów pochwalić się może Analog Devices.
LIS35DE ±2, ±8 cyfrowe 3 - 200
Firma ta podzieliła swoje produkty na dwie
LIS3L02AL ±2 analogowe 3 660 1500
grupy, w  zależności od zakresu przyspie-
LIS3L02AQ3 ±2, ±6 analogowe 3 660 1500
szeń, jakie wykrywają. W  pierwszej znaj-
LIS3L06AL ±2, ±6 analogowe 3 660 1500
dują się układy o  zakresie pomiarowym od
LIS3LV02DL ±2, ±6 cyfrowe 3 12 bitów 640
1,7 do 18  g. Maksymalne wykrywane przy-
LIS3LV02DQ ±2, ±6 cyfrowe 3 12 bitów 640
spieszenia układów z drugiej grupy to 70 g.
Ponadto ADI oferuje akcelerometry scalone
z dodatkowymi układami przetwarzającymi, Tab. 4. Akcelerometry z oferty firmy Memsic
czyniąc z nich tzw. inteligentne sensory. Na- Zakres Liczba osi Czułość Częstotliwość
Model Wyjście
leżą one do rodziny iSensor i są wyposażone pomiarowy [g] pracy [mV/g] graniczna [Hz]
w  interfejs SPI. Są wśród nich podzespoły MXA2050A 20 analogowe 2 50 30 (rozszerzalna do 160)
przeznaczone specjalnie np. do pomiaru
uderzeń lub obrotów. MXA2050M 3,4 analogowe 2 500 17 (rozszerzalna do 160)
Układy ADI cechują się czułością po-
MXA6500M 2 analogowe 2 500
dobną jak w przypadku Freescale przy czym
MXC6202M 4 I 2C 2 512 c/g
oprócz elementów z wyjściem napięciowym,
MXD2020E 2 PWM 2 20 %/g 17
cyfrowym I2C lub SPI, dostępny jest także
MXD6025Q 4 PWM 2 25 %/g
model z  wyjściem PWM. Większość ukła-
MXD6125Q 2 PWM 2 12,5 %/g
dów ADI jest w  stanie wykrywać wibracje
o  częstotliwości 1,6 lub 2,5  kHz. W  przy- MXR2010A 70 ilorazowe 2 10 30 (rozszerzalna do 160)
padku zintegrowanych podzespołów z  ro- MXR6150M 4 ilorazowe 2 150
dziny iSensor, wartość ta wynosi najczęściej MXR6400Q 2 ilorazowe 2 400
2,25  kHz. Warto też wspomnieć u  modelu
MXR6500M 3,4 ilorazowe 2 500
ADXL001, który może wykrywać drgania
MXR9150 10 ilorazowe 3 150
o częstotliwości 22 kHz. Jednakże koszt tego
MXR9500 3 ilorazowe 3 500
elementu w hurcie to aż 37 dol za sztukę.
c/g – count per g (stopień rozdzielczości wyjścia na g)
Z  nieco inną ofertą spotkać się można
w  STMicroelectronics. Przede wszystkim
firma ta oferuje czujniki o zakresie pomiaro- dy wykrywające przyspieszenie w  dwóch Sensortec. Należą do niej dwa typy senso-
wym nie większym niż 8 g, przy czym w wer- lub trzech osiach. O ile ma w swojej ofercie rów z wyjściem cyfrowym i dwa z wyjściem
sji z wyjściem analogowym dostępne są mo- układy przystosowane do zastosowań w mo- analogowym, przy czym te pierwsze dostęp-
dele o  zakresie 2  g i  6  g. Moduły cyfrowe toryzacji, to próżno w  niej szukać układów ne są nie tylko w obudowie LGA, ale i QFN.
sprzedawane są w wersjach z interfejsem SPI zdolnych do monitorowania bardzo silnych Układy cyfrowe Boscha pozwalają na pomiar
lub I2C i mogą wykrywać do 2 g, 4 g lub 8 g. drgań. Zaletą analogowych czujników przy- przyspieszenia w  dwóch osiach, a  analo-
W porównaniu do układów ADI i Freescale, spieszenia STM jest cena. Kosztują one już gowe w  trzech. Ich zakres pomiarowy nie
akcelerometry Freescale cechują się mniej- od niecałych 2 dol. w handlu detalicznym. przekracza 8 g i są one przeznaczone przede
szą maksymalną czułością ale dostępne są Ważnym graczem na rynku czujników wszystkim do zastosowań w  elektronice
w wersjach, które pozwalają na wykrywanie przyspieszenia wykonanych w  technologii użytkowej. Zdecydowanie różnią się one od
wibracji o częstotliwości do 2 kHz. Podejście MEMS jest firma Bosch. Oferuje ona dwie akcelerometrów oferowanych przez dział
STM różni się także w  inny sposób, a  mia- grupy akcelerometrów. Pierwsza z  nich to motoryzacji firmy Bosch. Te, w  zależności
nowicie producent ten oferuje jedynie ukła- moduły wykonywane przez oddział Bosch od wersji, pozwalają na pomiar przyspieszeń

62 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Układy scalone MEMS

o  wartości nawet do 480  g. Producent ofe-

ruje odmiany jedno i  dwu-osiowe, zarówno
z  wyjściami analogowymi, jak i  cyfrowymi,
przy czym istnieje możliwość zamówienia
modelu z  wyjściem prądowym. Układy te
przeznaczone są głównie do wykrywania
zderzeń w  motoryzacji. Większość z  nich
pracuje w paśmie do 400 Hz.
Firmą, która produkuje głównie akcele-
rometry w  technologii MEMS jest Memsic.
Oferta Memsic została podzielona na dwie
części. Pierwsza z  nich zawiera czujniki
przyspieszenia przeznaczone do zastosowań
w elektronice użytkowej. Druga – czujniki do
motoryzacji. Zostały one wyposażone w wyj-
ścia analogowe, cyfrowe (SPI, I2C) i  PWM.
Maksymalny zakres pomiarowych tych ele-
mentów to 70  g, a  częstotliwość graniczna
wynosi kilkadziesiąt herców. Memsic ofe-
ruje przede wszystkim elementy 2-osiowe,
a  także dwa modele układów pracujących
w trzech osiach.
Warto wspomnieć, że pewną ofertę ak-
celerometrów wykonanych w  technologii
MEMS mają także firmy Honeywell, Kionix
i  Delphi. Przy wyborze konkretnych ukła-
dów należy jednak zwrócić uwagę, w  jaki
sposób producent podaje zakres pracy ele-
mentu. Niektórzy definiują go jako maksy-
malne wykrywalne przyspieszenie, podczas
gdy inni podają jako różnicę pomiędzy mak-
symalnymi przyspieszeniami wykrywanymi
w przeciwne strony, co w praktyce przekłada
się na podwojenie wartości przyspieszenia
w jedną stronę.
Zarówno Freescale, Analog Devices, jak
i STM oferują zestawy ewaluacyjne ułatwia-
jące projektowanie z wykorzystaniem senso-
rów przyspieszenia. Ponadto Analog Devices
na swoich stronach internetowych publikuje
multimedialne materiały, które mają pomóc
projektantom w  zmierzeniu się z  tworze-
niem urządzeń reagujących na zmiany przy-
spieszenia.
Rys. 5. Schemat budowy czujnika wibracji ADIS16220
dę. Mogą mierzyć obrót w jednej, dwóch lub
trzech osiach. Również i one zawierają wbu-
dowane układy samotestujące, a ich najważ-
niejszymi parametrami są czułość oraz gra-
niczna częstotliwość wykrywanego ruchu.
Zastosowania żyroskopów różnią się nie-
co od typowych aplikacji akcelerometrów. Są
one wykorzystywane głównie w  elektronice
użytkowej, jako sposób realizacji nowocze-
snego interfejsu użytkownika, lub też w celu
kompensacji wstrząsów w  takich urządze-
niach jak kamery i aparaty fotograficzne. Ze
względu na zbliżoną funkcjonalność oraz
uzupełniające się możliwości, wiele firm których w ofercie ADI znajduje się 11 rodza-
produkuje zintegrowane czujniki zawierają- jów, maksymalny zakres pomiarowy wynosi
ce w sobie zarówno żyroskopy, jak i akcele- do 320°/s a pasmo przenoszenia to albo oko-
rometry. Sensory te nazywane są często iner- ło 50 albo 330 Hz. Warto przy tym dodać, że
cyjnymi, ponieważ umożliwiają wykrywanie układy cyfrowe Analog Devices, o  paśmie
dowolnych sił, jakie poruszają urządzeniem. kilkuset herców są bardzo drogie – ich ceny
Czujniki obrotu znajdują się w ofercie ta- wynoszą od 300 do ponad 600 dol. za sztukę.
kich firm jak Analog Devices i STMicroelec- Nieco inaczej skonstruowała swoją ofertę
tronics. Ta pierwsza oferuje cztery typy ukła- firma STMicroelectronics. Oferuje ona nie-
dów z  wyjściem analogowym, o  maksymal- mal 30 różnych czujników żyroskopowych,
nym zakresie pomiarowym od 50 do 300°/s. przy czym ich maksymalny zakres pomia-
Ich pasmo przenoszenia wynosi nawet do rowy liczony jest w tysiącach °/s. Wszystkie
3  kHz. W  przypadku modułów cyfrowych, one zasilane są napięciem z  zakresu od 2,7

Żyroskopy Tab. 5. Czujniki żyroskopowe z oferty firmy Analog Devices

Drugą ważną grupą produktów wyko- Zakres pomiarowy Częstotliwość graniczna
Model Czułość Osie (Y,P,R)
nywanych w technologii MEMS są żyrosko- [°/s] [Hz]
py, czyli czujniki obrotu. Służą one przede ADIS16060 ±80 0,0122 °/s/c 1000 Y
wszystkim określaniu położenia i  ustawie- ADIS16080 ±80 0,098 °/s/c 40 Y
nia urządzenia w przestrzeni i podobnie jak ADIS16100 ±300 0,244 °/s/c 40 Y
akcelerometry, w  praktyce reagują na ruch. ADIS16120 ±300 0,2 °/s/mV 320 Y
Precyzyjnie rzecz ujmując, mierzą one szyb-
ADIS16130 ±250 0,000042 °/s/c 300 Y
kość obrotu wyrażoną w stopniach na sekun-
ADIS16250 od ±80 do ±320 0,0183 °/s/c 50 Y
ADIS16251 od ±20 do ±80 0,00458 °/s/c 50 Y
ADIS16255 od ±80 do ±320 0,0183 °/s/c 50 Y
ADIS16260 od ±80 do ±320 0,0183 °/s/c 50 Y
ADIS16265 od ±80 do ±320 0,0183 °/s/c 50 Y
ADXRS610 ±300 6 mv/°/s 2500 Y
ADXRS613 ±150 12,5 mV/°/s 3000 Y
ADXRS614 ±50 25 mV/°/s 1000 Y
ADXRS622 ±250 7 mV/°/s 2500 Y
Y – Yaw, P – Pitch, R - Roll

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 63

wybór konstruktora

Tab. 6. Czujniki żyroskopowe z oferty Tabela 7. Czujniki żyroskopowe z oferty firmy Invensense
firmy STMicroelectronics
Czułość [mV/°/s] Zakres pomiarowy [±/°/s]
Zakres Model Osie (Y,P,R)
Model Osie (Y,P,R) Wyjście 1 Wyjście 2 Wyjście 1 Wyjście 2
pomiarowy [°/s]
LY330ALH ±300 Y IDG-300 2 - 500 - PR
LY3100ALH ±1000 Y IDG-400 2 - 500 - PR
IDG-500 2 9,1 500 110 PR
LY3200ALH ±2000 Y
IDG-650 0,5 2,27 2000 440 PR
LPY403AL ±30/120 PY
IDG-1123 23 - 43 - PR
LPY410AL ±100/400 PY
IDG-1004 4 - 50 - PR
LPY430AL ±300/1200 PY IDG-1215 15 - 67 - PR
LPY450AL ±500/2000 PY IXZ-500 2 9,1 500 110 YP
LPY4150AL ±1500/6000 PY IXZ-650 0,5 2,27 2000 440 YP
LPR403AL ±30/120 PR ISZ-500 2 9,1 500 110 Y
LPR410AL ±100/400 PR ISZ-650 0,5 2,27 2000 440 Y

LPR430AL ±300/1200 PR ISZ-1215 15 - 67 - Y

Y – Yaw, P – Pitch, R – Roll
LPR450AL ±500/2000 PR
LPR4150AL ±1500/6000 PR Ciekawą ofertę czujników żyroskopo- Warto także wspomnieć o  firmie Inven-
LY503ALH ±30/120 Y wych można znaleźć w  norweskiej firmie sense, która specjalizuje się w  produkcji
LY510ALH ±100/400 Y Sensonor. Sprzedaje ona tylko kilka modeli MEMS-owych żyroskopów. Ma ona w  swo-
sensorów. Najprostsze z nich, SAR10 cechują jej ofercie kilkanaście produktów, z  których
LY530ALH ±300/1200 Y
się zakresem pomiarowym 100°/s lub 250°/s większość to układy 2-osiowe. Nowością
LY550ALH ±500/2000 Y i zostały wyposażone w wyjście SPI, na któ- jest ITG-3200, który mierzy szybkość obrotu
LY5150ALH ±1500/6000 Y re podawany jest 10-bitowy sygnał. Nieco w  trzech osiach i  podaje na wyjściu sygnał
LPY503AL ±30/120 PY bardziej zaawansowane są moduły SAR10Z, cyfrowy, zgodny ze standardem I2C. Układ
które na wyjściu generują dane 12-bitowe. ten może pracować już  przy napięciu zasi-
LPY510AL ±100/400 PY
Producent sprzedaje powyższe modele je lania równym 2,1 V i jest kierowany przede
LPY530AL ±300/1200 PY w  obudowach SOIC. W  ofercie znajdują wszystkim do wbudowywania w  multime-
LPY550AL ±500/2000 PY się także moduły o  zwiększonej stabilności dialne kontrolery gier oraz w różnego rodza-
LPY5150AL ±1500/6000 PY (SAR100), które dostarczane są w ceramicz- ju urządzenia przenośne. Pobiera niewiele
nej obudowie LCC. Do wszystkich czujników prądu – w trybie uśpienia jest to 5 mA, a czas
LPR503AL ±30/120 PR
żyroskopowych marki Sensonor można do- przejścia do trybu aktywnej pracy wynosi
LPR510AL ±100/400 PR kupić odpowiednie platformy uruchomie- 50 ms.
LPR530AL ±300/1200 PR niowe, które pozwalają na podłączenie ich
LPR550AL ±500/2000 PR do komputera PC za pomocą złącza USB. Czujniki ciśnienia
Najciekawszym produktem z oferty Sen- Kolejną dużą grup układów MEMS są
LPR5150AL ±1500/6000 PR
sonora są moduły żyroskopowe SIMU202. czujniki ciśnienia. Jednym z ich dostawców
LYPR540AH ±400/1600 YPR Zawierają one jeden, dwa lub trzy czujniki jest firma Freescale, w  której ofercie znaj-
Y – Yaw, P – Pitch, R – Roll oraz 32-bitowy mikrokontroler ARM wy- dują się sensory zdolne do pomiaru ciśnień
konane na wspólnej płytce krzemowej. Ko- dochodzących do 150 psi (1000 kPa). Wśród
do 3,6  V, przy czym tylko jeden może mie- munikują się ze światem zewnętrznym za nich znaleźć można zarówno czujniki różni-
rzyć szybkość obrotu we wszystkich trzech pomocą interfejsu RS422. Charakteryzują cowe, które mierzą różnicę ciśnień pomię-
osiach. Wybierając czujnik dwuosiowy, na- się maksymalnym zakresem pomiarowym dzy dwoma odseparowanymi ośrodkami, jak
leży koniecznie zwrócić uwagę, w  których na poziomie 400°/s oraz bardzo wysoką sta- i czujniki skalibrowane do pomiarów warto-
kierunkach względem obudowy, umożliwia bilnością. Dokonują pomiarów z  24-bitową ści absolutnych, tj. w  odniesieniu do próż-
on pomiar szybkości obrotowej. To bardzo rozdzielczością. ni. Dostępne są również czujniki, mierzące
istotne, bowiem wybór czujnika o  nieodpo-
wiedniej orientacji, może uniemożliwić wy-
krywanie obrotów, którym poddawane jest
urządzenie.

Rys. 6. Schemat budowy wewnętrznej czujnika ciśnienia KP21x

64 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Układy scalone MEMS

ciśnienie w odniesieniu do ciśnienia otocze- czujniki różnicowe, mimo że w gruncie rze- jakości próżni, czyli działające w bardzo ni-
nia. Zostały one tak skonstruowane, że wy- czy ich pomiar polega na porównaniu dwóch skich ciśnieniach. Dostępne są również mo-
magają dostępu do ciśnienia atmosferyczne- ciśnień. W  ofercie Freescale znaleźć można dele przystosowane do pomiarów mediów
go i nie mogą być stosowane jako klasyczne również sensory przeznaczone do pomiaru agresywnych.

Tab. 8. Czujniki ciśnienia z oferty firmy Freescale

Maksymalne Błąd po- Napięcie zasila-
Model Typ Poziom integracji
ciśnienie [kPa] miaru [%] nia [V]
MPX4080 różnicowy 80 zintegrowany 3 5,1
MPX4101 bezwzględny 102 zintegrowany 1,72 5
MPX4105 bezwzględny 105 zintegrowany - -
MPX4200 bezwzględny 200 zintegrowany - -
MPX4250 atmosferyczny, różnicowy, bezwzględny 250 zintegrowany 1,5 5,1
MPX5100 różnicowy, bezwzględny 100,115 zintegrowany 2,5 5
MPX5500 różnicowy 500 zintegrowany 2,5 5
MPX5700 bezwzględny, atmosferyczny, różnicowy 700 zintegrowany 2,5 5
MPX5999 różnicowy 1000 zintegrowany 2,5 5
MPXA6115A - - - - -
MPXAZ6115A bezwzględny 115 zintegrowany 1,5 5
MPXH6115A - - - - -
MPXH6300A bezwzględny 300 zintegrowany 1,5 5
MPXHZ6115A bezwzględny 115 zintegrowany 1,5 5
MPXHZ6130A bezwzględny 130 zintegrowany 1,5 5
MPXV5100 bezwzględny, atmosferyczny 100 zintegrowany 2,5 5
MPXV6115V próżniowy 115 zintegrowany - 5
MPXV7007DP atmosferyczny, różnicowy 7,-7 zintegrowany 5 3,5
MPXV7025DP atmosferyczny, różnicowy -25,25 zintegrowany 5 5
MPXx4006 różnicowy, atmosferyczny 6 zintegrowany 5 5
MPXx4100 bezwzględny 115,105 zintegrowany 1,8 5,1
MPXx4115 bezwzględny, próżniowy 115 zintegrowany 1,5 5,1
MPXx5004 atmosferyczny, różnicowy, próżniowy 4 zintegrowany 2,5 5,3
MPXx5010 różnicowy, atmosferyczny 10 zintegrowany 5 5,3
MPXx5050 atmosferyczny, różnicowy, bezwzględny, próżniowy 50 zintegrowany 2,5,5 3,5
MPXx6115 bezwzględny 115 zintegrowany 1,5 5,3
MPXx6250 bezwzględny 250 zintegrowany 1,5 5
MPXx6400 bezwzględny 400 zintegrowany 1,5 5
MPXZ5150 - - - - -
MPXV7002 różnicowy -2,2 zintegrowany 2,5 5
MPX230xDT1 atmosferyczny 40 skompensowany - 6
MPXC2011DT1 - - - - -
MPXC201xDT1 atmosferyczny 10 skompensowany - 3
MPXHZ6116 bezwzględny 115 zintegrowany 1,43 5
MPXx2010 różnicowy, atmosferyczny 10 skompensowany - 10
MPXx2050 atmosferyczny, różnicowy 50 skompensowany - 10
MPXx2051 atmosferyczny 50 skompensowany - 10
MPXx2053 różnicowy, atmosferyczny, próżniowy 50 skompensowany - 10
MPXx2100 próżniowy, bezwzględny, różnicowy, atmosferyczny 100 skompensowany - 10
MPXx2102 atmosferyczny, bezwzględny, różnicowy, próżniowy 100 skompensowany - 10
MPXx2200 atmosferyczny, bezwzględny, różnicowy 200 skompensowany - 10
MPXx2202 bezwzględny, atmosferyczny, różnicowy 200 skompensowany - 10
MPXx10 atmosferyczny, różnicowy 10 nieskompensowany 3
MPXx12 atmosferyczny, różnicowy 10 nieskompensowany 3
MPXx53 różnicowy, atmosferyczny 50 nieskompensowany 3

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 65

wybór konstruktora
Tab. 9. Czujniki ciśnienia z oferty
firmy Infineon
Zakres Wbudowa-
Model pomiarowy ny akcele-
[kPa] rometr
SP300V5.0-E106-0 100 - 450 tak
SP300V5.0-E116-0 100 - 900 tak
SP300V5.0-E206-0 100 - 450 nie
SP300V5.0-E216-0 100 - 900 nie
SP30T-00E00-06B 100 - 1600 tak
SP370-03-106-0 100 - 450 tak
Większość z czujników ciśnienia Freesca-
le zasilana jest napięciem 5 V, choć dostępne
są również układy, których oznaczenie za-
czyna się od MPXx5, a które mogą pracować
z napięciem 3 V. W większości są elementami
z  wbudowaną kompensacją temperaturową,
a ponadto mogą pracować w temperaturach
od –40 do +125°C, przy czym zakres kom-
pensowany jest znacznie węższy i mieści się
w granicach od 0 do 85°C.
Sensory ciśnienia wyposażane są naj-
częściej w  wyjścia napięciowe, przy czym
niektóre z nich mają wyjścia różnicowe. Wy-
prowadzenia mechaniczne czujników zależą
od modelu i  dostosowane są do konkretne-
go typu pomiaru. Stąd, niektóre z nich mają
dwa porty przyłączeniowe, do których pod-
łącza się badany ośrodek.
W zakresie czujników ciśnienia, pewną
grupę produktów można znaleźć w  firmie
Infineon. Sam pomiar dokonywany jest
poprzez badanie zmian pojemności kon-
densatorów mikro-elektro-mechanicznych.
Infineon skoncentrował się na tworzeniu
sensorów stosowanych głównie w  moto-
ryzacji, przy czym są to zarówno czujniki
do pomiaru ciśnienia w  oponach samo-
chodowych, jak i sensory zgniatania, które
instaluje się w  drzwiach pojazdów, celem
wykrycia zderzenia bocznego. Pierwsze
z nich pozwalają na pomiary ciśnień nawet
do 1600  kPa, a  dzięki temu że zawierają
zintegrowany mikrokontroler, czujnik tem-
peratury i  woltomierz, mogą służyć także
do pomiaru innych wartości. Co więcej,
niektóre z  nich wyposażone zostały we
wbudowane akcelerometry, które pozwala-
ją na wykrywanie przyspieszeń do 115  g.
Pozwala to na realizację wielu zadań po-
miarowych za pomocą pojedynczego ukła-
du scalonego. Ze względu na wbudowany
66
Rys. 7. Przykładowy sposób podłączenia czujnika ciśnienia
mikrokontroler, wynik pomiaru dostępny
jest w postaci cyfrowej.
Infineon oferuje także kilka różnych
czujników ciśnienia atmosferycznego, z któ-
rych większość pracuje w zakresie od 40 do
115  kPa. Wszystkie one zasilane są napię-
ciem 5  V i  różnią się między sobą jedynie
precyzją pomiaru. Ich wyjście pomiarowe
generuje sygnał analogowy o  napięciu pro-
porcjonalnym do badanego ciśnienia. Ponad-
to wyposażone zostały w  interfejs cyfrowy,
za pomocą którego możliwa jest konfiguracja
i testowanie elementu.
Zbliżony do oferty Infineona wybór czuj-
ników ciśnienia MEMS można znaleźć w fir-
mie Bosch. Produkuje ona zarówno czujniki
ciśnienia atmosferycznego, detektory zgnie-
cenia montowane w  pojazdach, jak i  urzą-
dzenia do monitorowania ciśnienia opon.
Wszystkie one mają wyprowadzenia w  po-
staci analogowych wyjść napięciowych.
Wymieniając producentów MEMS-
owych czujników ciśnienia warto wspo-
mnieć o firmach NovaSensor i Silicon Micro-
structures. Ta pierwsza należy od niedawna
do koncernu General Electric i oferuje kilka
modeli sensorów. Jednym z  ciekawszych
jej produktów jest układ NPC-100, przezna-
czony do zastosowań medycznych. Mają one
wymiary około 2×7×4 mm i przystosowane
są do jednorazowego użytku. Pozwalają na
pomiar od –0,58 do +5,8  psi i  mogą praco-
wać w temperaturach od 15 do 40°C. Ich czas
życia to 168 godzin użytkowania, a w maga-
zynie mogą leżeć do 3 lat.
Druga z  firm, Silicon Microstructures
tworzy czujniki w  oparciu o  trzy rodzaje
układów pomiarowych. Pierwszy z nich po-
zwala na pomiary ciśnień z zakresu od 0,15
do 3  psi, drugi od 5 do 100  psi, a  trzeci od
100 do 300  psi. W  środkowym zakresie do-
stępne są trzy podgrupy o  różnej precyzji
działania.
Czujniki ciśnienia ma w  swojej ofercie
także wcześniej opisywana firma Sensonor,
która sprzedaje zarówno układy nieskom-
pensowane temperaturowo, zawierające
wyjścia napięciowe analogowe, jak i elemen-
ty skompensowane z  12-bitowymi wyjścia-
mi cyfrowymi. Trzecią grupę jej produktów
stanowią skompensowane sensory ciśnienia
otoczenia z wbudowanymi mikrokontorlera-
mi. Precyzja sygnałów wyjściowych zależna
jest wtedy od konfiguracji dokonanej przez
użytkownika.
Zarówno Sensonor, jak i  Silicon Micro-
structures oferują same układy przetworni-
kowe, które stosują w  swoich czujnikach.
Pozwalają na integrację ich w  projektach
czujników ciśnienia, opracowywanych przez
firmy trzecie.
Mikrofony
Czwartą grupą czujników MEMS, wywo-
dzącą się bezpośrednio z sensorów ciśnienia
są tzw. mikrofony krzemowe. Ich produkcją
zajmują się te same firmy co innymi czujni-
kami MEMS-owymi, takie jak Analog Devi-
ces i  Infineon. Grupę tę uzupełniają firmy
które powstały po to by tworzyć wysokiej
jakości, mikroskopijne scalone mikrofony.
Przykładem mogą firmy Knowles, Wolfson
Microelectronics i należąca do Boscha Aku-
stica.
ADI produkuje tylko dwa rodzaje mi-
krofonów MEMS: analogowy ADMP401
i  cyfrowy ADMP421. Charakteryzują  się
one stosunkiem sygnał-szum na poziomie
62 i 61 dBA oraz czułością –42 dBV w przy-
padku układu analogowego i  –26  dBFS dla
ADMP421, mierzoną dla 1  kHz. Ich pa-
smo przenoszenia wynosi od 100  Hz do
15  kHz, a  koszt przy zakupie hurtowym to
odpowiednio 1,63 dol. i  2,04 w  przypadku
ADMP421.
Infineon oferował tylko jeden mikrofon
MEMS: SMM310, który obecnie nie jest już
produkowany. Charakteryzuje się on stosun-
kiem SNR równym 59  dBA. Na rynek ten
wkroczyła niedawno także firma STMicro-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

Rys. 8. Sposób podłączenia mikrofonu MEMS
Infineon
lectronics, która zamierza sprzedawać mi-
krofony MEMS wykonane z wykorzystaniem
technologii firmy Omron.
Znacznie większy wybór mikrofonów
MEMS mają firmy specjalizujące się w nich.
Knowles oferuje około 20 układów, które
różnią się między sobą typem wyjść, wiel-
kością odpornością na zakłócenia elektro-
magnetyczne oraz lokalizacją portu, czyli
miejsca, przez które dźwięk dociera do czuj- do –45  dBV. Układ ten może być zasila-
nika. Znajduje się ona albo na wierzchu (jak ny napięciem z  zakresu od 1,65 do 3,6  V
w  przypadku SMM310) albo pod spodem
obudowy, tak jak w produktach ADI. Układy
Knowles charakteryzują się stosunkiem SNR
na poziomie od 55 do 62 dBA, w zależności
od modelu. Najmniejsze z  nich mają wy-
miary 3,76×2,95×1,10  mm. Cyfrowy układ
SPM0405HD4H podaje na wyjście sygnał
w formacie PCM.
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Układy scalone MEMS
Firma Wolfson Microelec-
tronics ma nieco węższą ofertę.
Produkuje dwa rodzaje mikro-
fonów z  wyjściami analogowy-
mi. Różnią się one nie tyle samą
czułością, co precyzją jej okre-
ślenia. Ponadto każdy z  nich
dostępny jest w  dwóch wer-
sjach obudowy: w  większej, tj.
4,72×3,76×1,25  mm i  mniejszej:
3,76×2,95×1,1  mm. Układy Wol-
fon Microelectronics zostały nie-
dawno wprowadzone do sprzedaży po-
przez firmę Farnell.
Chyba najmniejsze mikrofony na świe-
cie można znaleźć w ofercie firmy Akusti-
ca. AKU1126 ma jedynie 2×2×1,25  mm.
Zawiera cztery wyprowadzeni a, w  tym W  tym samym miejscu znajduje się
analogowe wyjście napięciowe oraz wej- port wejściowy cyfrowego mikrofonu fir-
ście za pomocą którego można regulować my Akustica, modelu AKU2002C. Cechuje
wzmocnienie sygnału w  zakresie od –33 się on zbliżonymi parametrami, choć ma
wyraźnie większe wymiary. Dzięki do-
datkowemu wejściu wyboru kanału przy-
i  w  trakcie pracy pobiera 140  mA prądu. stosowany został do pracy w  konfiguracji
Jego współczynnik SNR to 57  dB. Produ- stereofonicznej (jeśli urządzenie wyposaży
cent chwali się, że struktura półprzewod- się w drugi mikrofon) i może być w prosty
nikowa tego elementu ma jedynie 1×1 mm, sposób wyłączany, by ograniczyć zużycie
dzięki czemu udało mu się uzyskać tak nie- prądu. Producent oferuje także prosty ze-
wielkie rozmiary. Port wejściowy sygnału staw ewaluacyjny, który ułatwia tworzenie
dźwiękowego umieszczony został na górze projektów z wykorzystaniem AKU2002C.
obudowy. Marcin Karbowniczek
K L A M A
67
Kurs

Obsługa wyświetlacza
graficznego 2,8” TFT
z panelem dotykowym
Graficzne wyświetlacze
z  matrycami TFT są
niezwykle atrakcyjne wizualnie,
zapewniając dużo większą
swobodę i  możliwości prezentacji
niż powszechnie do tej pory
stosowane wyświetlacze znakowe.
Dodatkowo, ich ceny stały się
na tyle przystępne, że warto
już rozważyć ich zastosowanie
we własnych konstrukcjach.
Jako przykład niech posłuży
wyświetlacz PT0282432T, jeden
z  przedstawicieli większej grupy
układów opartych o  ten sam
sterownik i  dość podobnych
jeśli chodzi o  sposób sterowania
i  obsługę.

Pokazany na fotografii wyświetlacz

PT0282432T umożliwia prezentację koloro-
wego obrazu o rozdzielczości 240×320 pik-
seli. Sterownik wyświetlacza jest przystoso-
wany do wyświetlania obrazów pionowych,
jednak po drobnej modyfikacji oprogramo-
wania i  zawartości rejestrów sterujących
można przystosować wyświetlacz do pracy
z obrazami o orientacji poziomej.
Ten typ wyświetlacza ma zamontowany na
ekranie przeźroczysty panel dotykowy, którego
użycie pozwala eliminować mechaniczne przy-
ciski i daje możliwość efektownego sterowania
pracą urządzenia w którym jest zamontowany.
Ekran podświetlany jest z  tyłu przez
cztery białe diody LED. Wszystkie sygnały
wyprowadzone są z boku na krótkiej giętkiej
taśmie. Wyświetlacz może być zasilany na-
pięciem z zakresu 2,8...3,3 V, a jego wartość
powinna być dopasowana od poziomów lo-
gicznych układów zewnętrznych, z którymi
będzie współpracował.
Konstrukcja mechaniczna
wyświetlacza
Na rys. 1 pokazano widok wyświetlacza od
tyłu oraz podane zostały jego najważniejsze wy-
miary. Bazę stanowią cztery małe kołki na tyl-
nej ściance których zadaniem jest jego stabilne
pozycjonowanie. Wyświetlacz nie ma żadnych
otworów mocujących. Ze względu na małą
masę, do jego zamocowania do podłoża, którym
może być np. płytka drukowana układu, służą
warstwy klejące na jego spodniej stronie.
Wszystkie sygnały wyprowadzone zosta-
ły na krótkiej giętkiej taśmie. Taśmę podłą-
Rys. 1. Widok wyświetlacza od tyłu
cza się do 45-kontaktowego złącza typu ZIF,
montowanego powierzchniowo na płytce
drukowanej tuż obok wyświetlacza. Gniazdo
ma z  obu stron wyprowadzenia lutownicze
o gęstości 0,6 mm. Połączenie taśmy wyświe-
tlacza z  gniazdem jest bardzo łatwe: taśmę
należy wsunąć w  szczelinę gniazda, a  na-
stępnie zablokować opuszczaną klapką złą-
cza. Po połączeniu gniazda z  taśmą na jego
wyprowadzeniach będą dostępne wszystkie
sygnały niezbędne do sterowania wyświe-
tlaczem, podświetlaniem i  obsługą panelu
dotykowego. W tab. 1 zestawione zostały sy-
gnały wyprowadzone na taśmie.
Podświetlenie
Do podświetlenia służą 4 białe diody
LED umieszczone za matrycą TFT wyświe-
tlacza. Każda z  diod przystosowana jest do
poboru prądu o  wartości 20  mA. Jeżeli nie
ma konieczności użycia w  zastosowanym
urządzeniu funkcji wyłączenia podświe-
tlenia lub regulacji jasności wyświetlacza,
najprościej każdą z  diod podłączyć poprzez
rezystor ograniczający do napięcia zasilania
wyświetlacza, a wspólne wyprowadzenie ka-

68 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Obsługa wyświetlacza graficznego 2,8” TFT z panelem dotykowym

Tab. 1. Sygnały dostępne na złączu wyświetlacza

Nr styku Symbol sygnału Opis
1 FLM Sygnał synchronizacji ramki przy szybkim zapisie danych
2 GND masa
3 YD
4 XR Wyprowadzenia X i  Y (góra, dół, lewo, prawo) Panelu Dotyko-
5 YU wego
6 XL
7 GND masa
8 PS2 Kombinacja sygnałów logicznych na tych wyprowadzeniach służy
do wyboru trybu graficznego w  połączeniu z  ustawieniem konfi- Rys. 3. Schemat podłączenia panelu
9 PS3 guracji magistrali danych dotykowego
10 VCC
11 VCC Zasilanie 2,8...3,3V cia ekranu. Przyłożenie do każdego z  tych
12 VCC umownych dzielników napięcia, a następnie
13 NC Nie podłączać zmierzenie jego wartości w  miejscu zwar-
14 D17 cia, umożliwia dość precyzyjne wyliczenie
15 D16 współrzędnych miejsca dotknięcia.
16 D15 Na rys.  3 w  schematyczny sposób po-
17 D14 kazano połączenie wyprowadzeń panelu
18 D13 dotykowego z  jego warstwami oporowymi.
19 D12 Wyprowadzenia XL i  XR można określić
20 D11 jako lewe i  prawe wyprowadzenie warstwy
21 D10 oporowej służącej do identyfikacji miejsca
22 D9 dotknięcia w płaszczyźnie poziomej. Wypro-
18 linii magistrali danych
23 D8 wadzenia YU i YD można określić jako gór-
24 D7 ne i dolne wyprowadzenie warstwy służącej
25 D6 do identyfikacji miejsca dotknięcia w płasz-
26 D5 czyźnie pionowej. W dokumentacji technicz-
27 D4 nej wyświetlacza oporność warstwy X ma się
28 D3 mieścić w przedziale od 190 V do 490 V na-
29 D2 tomiast warstwy Y od 150 V do 580 V.
30 D1 Istnieją dwie metody obsługi Panelu Do-
31 D0 tykowego. Jeżeli wyświetlacz będzie współ-
32 RESET Sygnał zerowania wyświetlacza aktywny stan niski pracował z mikrokontrolerem wyposażonym
33 RD Sygnał odczytu danych z  wyświetlacza w przetwornik analogowo – cyfrowy, można
go wykorzystać do pomiaru napięć przyłożo-
34 WR Sygnał zapisu danych do wyświetlacza
nych do warstw oporowych a  następnie za
35 RS Sygnał wyboru dostępu do rejestrów lub pamięci obrazu
pomocą algorytmu w  programie na podsta-
36 CS Sygnał wyboru wyświetlacza do zapisu lub odczytu
wie dokonanych pomiarów wyliczyć miejsce
37 GND masa
dotknięcia. Alternatywną metodą jest użycie
38 LEDA1
specjalizowanego układu scalonego, który
39 LEDA2
Anody 4 diod podświetlających sam wykona tą pracę i  koordynaty miejsca
40 LEDA3
dotknięcia w formie cyfrowej prześle do mi-
41 LEDA4
krokontrolera.
42 NC Nie podłączać
43 NC Nie podłączać
Sterownik wyświetlacza
44 LEDK Wspólne wyprowadzenie połączonych katod diod podświetlających
Pracę całego wyświetlacza kontroluje je-
45 LCM_ID Sygnał identyfikacji den układ sterownika. W tym miniaturowym
układzie niewidocznym dla użytkownika
tod zewrzeć do masy. Dla napięcia zasilają- sposób diody zapewniają jednolite podświe- zintegrowano wszystkie obwody niezbędne
cego 3,3  V wartość opornika wynosi 200  V tlenie i dobrą czytelność obrazu na wyświe- do obsłużenia ekranu TFT wyświetlacza: pa-
i może to być opornik SMD typu 1206. tlaczu zarówno przy przeciętnym świetle mięć obrazu, pompy ładunkowe, układy lo-
Schemat podłączenia diod podświe- dziennym, jak i w nocy. giki. Z punktu widzenia urządzeń zewnętrz-
tlenia pokazano na rys.  2. Zasilone w  ten nych wszystkie te obwody są niedostępne
Panel dotykowy a zamiast tego użytkownik dostaje dostęp do
Panel dotykowy zamontowany na wy- zestawu rejestrów sterownika których usta-
świetlaczu jest zbudowany z  przeźroczy- wienia wpływają na sposób jego działania.
stych płaszczyzn, na których napylone są To ułatwia komunikację i  sterowanie które
także przeźroczyste warstwy oporowe. Do- sprowadza się do serii wpisów do kolejnych
tknięcie ekranu palcem lub wskaźnikiem po- rejestrów. Nawet pamięć wyświetlanego ob-
woduje zwarcie w tym miejscu warstw opo- razu traktowana jest jako jeden szczególny
rowych płaszczyzny górnej i  dolnej. W  ten rejestr.
Rys. 2. Schemat podłączenia diod sposób powstaje rodzaj dwóch dzielników Z  dokumentacji wyświetlacza wynika,
podświetlenia oporowych połączonych w miejscu dotknię- że jego sterownik oznaczony jest symbolem

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 69

Kurs
HX8347. Jest to ważna informacja ponieważ
w odróżnieniu od wyświetlaczy znakowych
sposoby sterowania kontrolerów graficznych
nie zostały zestandaryzowane i mogą znaczą-
co się różnić. Daje się to wyjaśnić ogromnym
zróżnicowaniem dostępnych wyświetlaczy
(małe, wielkie, TFT, LCD itd.) oraz wyma-
ganiami jakie się im stawia od wyświetlania
prostych monochromatycznych grafik po ru-
chome obrazy o dużej rozdzielczości z pełną
paletą barw.
Do komunikacji ze sterownikiem wy-
korzystuje się dwukierunkową magistralę
danych i  kilka dodatkowych sygnałów ste-
rujących. Właśnie te elementy komunikacji
można znaleźć na złączu wyświetlacza. Co
prawda producent wyświetlacza ograniczył
nieco dostępne możliwości sterownika co
może się wiązać z określonymi rozdzielczo-
ściami i  technicznymi możliwościami ma-
trycy TFT. Wydaje się, że najważniejsze jeśli
chodzi o  sposób sterowania wyświetlacza
PT0282432T jest zrozumienie w  jakich try-
bach graficznych jest on w  stanie pracować
oraz jak może być skonfigurowana jego ma-
gistrala danych. Obydwa te parametry wiążą
się ze sobą.
Tryby pracy wyświetlacza
Wyświetlacz może wyświetlić obraz
o  rozdzielczości 240×320 pikseli, co w  su-
mie daje 76800 pikseli tworzących obrazek.
O kolorze każdego piksela decydują jego trzy
składowe barwne R (czerwona), G (zielona)
i  B (niebieska). Na skutek mieszania tych
trzech składowych każdy piksel można wy-
świetlić w  jednej z  262144 barw, włączając
w to kolor biały i czarny, gdy piksel jest cał-
kowicie wygaszony. Każda z  barw składo-
wych może przyjąć 64 poziomy jasności, od
jasności maksymalnej do całkowitego wyga-
szenia. Ponieważ do zakodowania 64 pozio-
mów potrzebnych jest 6 bitów, to w sumie do
wyświetlenia pełnej dostępnej palety barw
dla każdego piksela potrzebna jest informa-
cja sterująca o  rozmiarze 18bitów. Rzut oka
70
Rys. 4. Sterowanie wyświetlaczem z użyciem słów o różnej liczbie bitów: a) 18-bitowe
słowo danych, b) 16-biotwe słowo danych, c) 8-bitowe słowo danych
Tab. 2. Funkcje sygnałów sterujących wyświetlaczem
Sygnały sterujące Opis
Sygnał zerowania wyświetlacza poziom aktywny L. W  czasie normalnej pracy
RESET
powinien być utrzymywany w  stanie wysokim
Sygnał wyboru poziom aktywny L. Poziom niski tego sygnału uaktywnia
CS
wszystkie pozostałe linie magistrali.
Sygnał odczytu poziom aktywny L. Poziom niski umożliwia odczyt danych
RD
z  wyświetlacza, podczas zapisu powinien mieć poziom wysoki.
Sygnał zapisu poziom aktywny L. Poziom niski umożliwia zapis danych do
WR
wyświetlacza, podczas odczytu powinien mieć poziom wysoki
Poziom tej linii określa czy magistralą będzie transmitowany adres rejestru czy
dana zapisywana/odczytywana z  rejestru.
RS
Stan L: magistralą transmitowany jest adres rejestru.
Stan H: magistralą transmitowana jest dana.
na tab. 1 pozwoli stwierdzić, że właśnie taki skim nie są przesyłane, natomiast w pamię-
rozmiar ma magistrala danych. ci obrazu najmłodszy bit powiela stan bitu
Jednak tak duża liczba linii sterujących nie najstarszego. Pełna 6-bitowa informacja
jest dostępna w  każdym systemie, w  którym o kolorze przesyłana jest tylko dla składowej
wyświetlacz mógłby pracować i  dlatego pro- zielonej. Ponieważ czułość ludzkiego oka jest
ducent przewidział możliwość pracy wyświe- największa w  tym zakresie widma barwne-
tlacza z szynami danymi o mniejszej długości: go, odczuwane zniekształcenia odwzorowa-
16 i 8 bitów. Na rys. 4a-c pokazano tryby pracy nia kolorów są najmniejsze. Dostępna paleta
z magistralami o różnej liczbie bitów. barw to 65536 kolorów. W  tym trybie linie
Na rys.  4a pokazano przesłanie danych D17-16 magistrali nie są używane.
o kolorze jednego piksela w przypadku zasto- Na rys. 4c pokazano przesłanie informa-
sowania magistrali o  18-bitowej. Informacje cji o  kolorze 1 piksela z  użyciem magistrali
dotyczące pojedynczego piksela przesyłane 8-bitowej. W  tym przypadku są niezbędne
są w czasie jednej transmisji. trzy kolejne przesłania informacji o  kolorze
Na rys.  4b pokazano jak przesyłane są czerwonym, zielonym i niebieskim. 6 bitów
informacje o  kolorze 1 piksela z  użyciem danych przesyłanych jest na liniach D7-2,
magistrali 16-bitowej. Dane przesyłane są pozostałe linie magistrali danych wyświe-
w  czasie jednej transmisji, jednak informa- tlacza w  czasie przesłań do pamięci obrazu
cja o kolorze jest zubożona. Najmłodsze bity są nie wykorzystywane. W tym trybie można
informacji o  kolorach czerwonym i  niebie- wyświetlić do 262144 barw.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Obsługa wyświetlacza graficznego 2,8” TFT z panelem dotykowym
List. 1.
//zapis do rejestru wyświetlacza LCD
//we: nr_reg -adres rejestru, dana -dana do zapisu
void Lcd_Register_WR(int nr_reg, int dana)
{
Lcd_Ster_linia_Low(LCD_CS);//CS=0
Lcd_Magist_Dane_WR(nr_reg);
Lcd_Ster_linia_Low(LCD_RS);//RS=0
Lcd_Ster_linia_Low(LCD_WR);//WR=0
Delay_us(5);
Lcd_Ster_linia_High(LCD_WR);//WR=1
Delay_us(1);
Lcd_Ster_linia_High(LCD_RS);//RS=1
Lcd_Magist_Dane_WR(dana);
Lcd_Ster_linia_Low(LCD_WR);//WR=0
Delay_us(5);
Lcd_Ster_linia_High(LCD_WR);//WR=1
Delay_us(1);
Lcd_Ster_linia_High(LCD_CS);//CS=1
}
//inicjacja wyświetlacza LCD PT0282432
void Lcd_Inicjacja(void)
{
Lcd_Ster_linie_poziomy_poczatkowe();
Lcd_Ster_linia_Low(LCD_RESET);
Delay_ms(10);
Lcd_Ster_linia_High(LCD_RESET);
Delay_ms(10);
//GAMMA SETTING
Lcd_Register_WR(0x0046, 0x00A4);
Lcd_Register_WR(0x0047, 0x0053);
Lcd_Register_WR(0x0048, 0x0000);
Lcd_Register_WR(0x0049, 0x0044);
Lcd_Register_WR(0x004A, 0x0004);
Lcd_Register_WR(0x004B, 0x0067);
Lcd_Register_WR(0x004C, 0x0033);
Lcd_Register_WR(0x004D, 0x0077);
Lcd_Register_WR(0x004E, 0x0012);
Lcd_Register_WR(0x004F, 0x004C);
Lcd_Register_WR(0x0050, 0x0046);
Lcd_Register_WR(0x0051, 0x0044);
//240 x 320 window setting
Lcd_Register_WR(0x0002, 0x0000);//column adress start2
Lcd_Register_WR(0x0003, 0x0000);//column adress start1
Lcd_Register_WR(0x0004, 0x0000);//column adress end2
Lcd_Register_WR(0x0005, 0x00EF);//column adress end1
Lcd_Register_WR(0x0006, 0x0000);//row adress start2
Lcd_Register_WR(0x0007, 0x0000);//row adress start1
Lcd_Register_WR(0x0009, 0x0001);//row adress end2
Lcd_Register_WR(0x0009, 0x003F);//row adress end1
//Display setting
Lcd_Register_WR(0x0001, 0x0006);//IDMON=0, INVON=1,
NORON=1, PTLON=0
Lcd_Register_WR(0x0016, 0x00C8);//MY=0, MX=0, MV=0,
ML=1, BGR=0, TEON=0 48
Lcd_Register_WR(0x0023, 0x0095);//N_DC=1001 0101
Lcd_Register_WR(0x0024, 0x0095);//PI_DC=1001 0101
Lcd_Register_WR(0x0025, 0x00FF);//IDC=1111 1111
Lcd_Register_WR(0x0027, 0x0002);//N_BP=0000 0010
Lcd_Register_WR(0x0028, 0x0002);//N_FP=0000 0010
Lcd_Register_WR(0x0029, 0x0002);//PI_BP=0000 0010
Lcd_Register_WR(0x002A, 0x0002);//PI_FP=0000 0010
Lcd_Register_WR(0x002C, 0x0002);//I_BP=0000 0010
Lcd_Register_WR(0x002D, 0x0002);//I_FP=0000 0010
Lcd_Register_WR(0x003A, 0x0001);//N_RTN=0000, N_NW=001
Lcd_Register_WR(0x003B, 0x0001);//PI_RTN=0000, PI_
NW=001
Lcd_Register_WR(0x003C, 0x00F0);//I_RTN=1111, I_NW=000
Lcd_Register_WR(0x003D, 0x0000);//DIV=00
Delay_ms(20);
Lcd_Register_WR(0x0035, 0x0038);//EQS=0x38
Lcd_Register_WR(0x0036, 0x0078);//EQP=0x78
Lcd_Register_WR(0x003E, 0x0038);//SON=0x38
Lcd_Register_WR(0x0040, 0x000F);//GDON=0x0F
Lcd_Register_WR(0x0041, 0x00F0);//GDOFF=0xF0
//Power Supply Setting
Lcd_Register_WR(0x0019, 0x0087);//CADJ=0100, CUADJ=100,
OSD_EN=1, 60Hz//49
Lcd_Register_WR(0x0093, 0x000B);//RADJ=1111, 100%
Delay_ms(10);
Lcd_Register_WR(0x0020, 0x0010);//BT
Lcd_Register_WR(0x001D, 0x0007);//VC1
Lcd_Register_WR(0x001E, 0x0000);//VC3
Lcd_Register_WR(0x001F, 0x0004);//VRH
Lcd_Register_WR(0x0044, 0x0047);//VCM
Lcd_Register_WR(0x0045, 0x0010);//VDV
Delay_ms(10);
Lcd_Register_WR(0x001C, 0x0006);//AP
Delay_ms(20);
Lcd_Register_WR(0x0043, 0x0080);//set VCOMG=1
Delay_ms(5);
Lcd_Register_WR(0x001B, 0x0008);//GASENB=0, PON=0,
DK=1, XDK=0, VLCD_TRI=0, STB=0
Delay_ms(40);
Lcd_Register_WR(0x001B, 0x0010);//GASENB=0, PON=1,
DK=0, XDK=0, VLCD_TRI=0, STB=0
Delay_ms(40);
Lcd_Register_WR(0x0070, 0x000E);//TE OUTPUT
//Display ON Setting
Lcd_Register_WR(0x0090, 0x007F);//SAP=0111 1111 0x7f
Lcd_Register_WR(0x0026, 0x0004);//GON=0, DTE=0, D=01
Delay_ms(40);
Lcd_Register_WR(0x0026, 0x0024);//GON=1, DTE=0, D=01
Lcd_Register_WR(0x0026, 0x002C);//GON=1, DTE=0, D=11
Delay_ms(40);
Lcd_Register_WR(0x0026, 0x003C);//GON=1, DTE=1, D=11
Lcd_Register_WR(0x0057, 0x0002);
Lcd_Register_WR(0x0055, 0x0000);
Lcd_Register_WR(0x0057, 0x0000);
}

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 71

Kurs

Każdy z opisanych trybów ma swoje za- a)

lety i  wady. Magistrala 18-bitowa angażuje
dużą liczbę portów mikrokontrolera. W przy-
padku transmisji 16-bitowej potrzebne są
tylko standardowe dwa porty, jednak liczba
kolorów obrazu jest redukowana. Magistrala
8-bitowa wymaga tylko 1 portu mikrokontro-
lera, jednak konieczność 3 krotnego przesła-
nia danych dla każdego piksela znacząco wy- b)
dłuża czas wyświetlania obrazu na ekranie
wyświetlacza.
O  wyborze magistrali i  trybu pracy wy-
świetlacza decyduje kombinacja stanów lo-
gicznych na wyprowadzeniach PS2 i PS3 na
złączu sygnałowym (tab. 1). Odpowiadają
one dwu z  trzech wyprowadzeń sterowni-
ka HX8347, których stan określa tryb pracy Rys. 5. Zapis i odczyt danych do/z wyświetlacza: a) zapis danych, b) odczyt danych
układu. Jednak w  dokumentacji wyświetla-
cza nie zaznaczono wyraźnie, które wypro- a)
wadzenia i w jakiej konfiguracji zostały wy-
prowadzone na złącze. Dzięki eksperymen-
tom z  różnym ustawieniem wyprowadzeń
można było ustalić, że następujące kombi-
nacje odpowiadają kolejnym trybom pracy
wyświetlacza:
– Tryb magistrali 18 bitowej: PS2=0,
PS3=1. b)
– Tryb magistrali 16 bitowej: PS2=0.
PS3=0.
– Tryb magistrali 8 bitowej: PS2=1,
PS3=1.

Sygnały sterujące
W obrębie magistrali D0-17 przepływem
danych sterują sygnały na dodatkowych li-
niach. Ustawienia tych linii określają za-
równo kierunek transmisji na magistrali, jak
i punkt docelowy przesyłanych nią danych.
Najogólniej można powiedzieć, że sygnały
sterujące określają czy jest wykonywany za-
pis, czy odczyt danych z wyświetlacza oraz
są niezbędne do wskazania adresata kolej-
nej operacji: rejestru lub kolejnej komórki
w pamięci danych obrazu.
Sterownik HX8347 może pracować
w  dwu formatach transmisji magistralą
danych, jednak konstrukcja wyświetlacza
sztywno określa format pracy magistrali
jako I80. W  tab.  2 zestawione zostały sy-
gnały sterujące związane z  tym formatem
transmisji.
Zapis i odczyt rejestrów
sterownika HX8347
Dostęp do wszystkich zasobów sterowni-
ka, a więc i sterowanie pracą wyświetlacza,
odbywa się zawsze poprzez zapis lub odczyt
odpowiednich rejestrów. Dotyczy to nawet
pamięci obrazu wyświetlanego przez wy-
świetlacz, która widziana jest przez system
jako pojedynczy rejestr oznaczony jako R22.
Ogólny wygląd sygnałów na liniach ste-
rujących podczas zapisu i odczytu rejestrów
pokazano na rys. 5. Każda taka operacja wy-
maga najpierw przesłania adresu rejestru
Rys. 6.
a następnie bajtu danych. Zapis i odczyt do
rejestrów sterujących zawsze realizowany
jest jako bajtowy i angażuje 8 linii magistrali
danych D0-D7.
Szczególnym przypadkiem jest zapis
i odczyt danych z pamięci obrazu. Jak to zo-
stało wcześniej napisane, te operacje także
przebiegają poprzez dostęp do rejestru o ad-
resie 22h, oznaczonego jako R22. Różnice
związane z użyciem rejestru dostępu do pa-
mięci obrazu R22 są dwie:
– zależnie od wybranego formatu zapisu
i odczytu do przesłania danej jest używa-
ne 8, 16 lub 18 linii magistrali danych,
– po przesłaniu adresu rejestru dane obra-
zu kolejnych pikseli mogą być przesyła-
ne grupowo.
Jako przykład na rys. 6 pokazano wygląd
sygnałów sterujących podczas zapisu da-
nych obrazu w  formacie magistrali danych
18- i 8-bitowej.
Najważniejsze rejestry sterujące
Użytkownik ma dostęp do naprawdę
sporej ilości rejestrów kontrolujących różne
aspekty pracy wyświetlacza. Jeżeli jednak
na początku interesuje nas praca w  podsta-
wowym trybie czyli wyświetlanie nierucho-
mych obrazków to ilość rejestrów, w których
zawartość trzeba ingerować ograniczy się do
kilku. Pozostałe po wstępnej inicjacji można
pozostawić bez zmian.
W  tab.  3 przedstawione zostały rejestry
kluczowe w czasie standardowej pracy z wy-
świetlaczem. Należy pamiętać, że wszystkie
uwagi i ustawienia dotyczą:
– wyświetlacza o rozdzielczości 240 pikse-
li w linii i 320 liniach,
– adresowanie pikseli odbywa się na zasa-
dzie określenia ich pozycji poziomej (nu-
mer kolumny) i  pionowej (numer linii).
I tak piksel w lewym górnym rogu zajmu-
je pozycję określoną przez kolumnę =0,
linię =0, piksel poniżej zajmuje pozycję
kolumna =0, linia =1itd.
Podstawowe procedury sterujące
wyświetlaczem
Przykłady procedur sterujących wyświe-
tlaczem zostały napisane w języku C dla mi-
krokontrolerów z  rodziny STM32F, jednak
dzięki użyciu języka C bardzo łatwo mogą
być dostosowane do każdego innego ukła-
du. Należy jedynie napisać odpowiednie dla
danego mikrokontrolera procedury sterujące
liniami portów.

72 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


Inicjacja wyświetlacza
Po włączeniu zasilania wyświetlacz
powinien zostać zainicjowany. Oznacza to
konieczność wpisania do rejestrów sterow-
nika HX834 odpowiednich dla zastosowa-
nej w  wyświetlaczu matrycy TFT wartości.
Poniższa procedura inicjacji podana została
jako przykładowa w dokumentacji sterowni-
ka i dobrze się sprawdza w działaniu.
Zapalenie pojedynczego piksela
Wyświetlanie obrazów na matrycy wy-
świetlacza sprowadza się do sekwencyjnego
sterowania kolejnych pikseli. Procedury za-
palenia pojedynczego piksela w  odpowied-
nim kolorze mogą wyglądać tak jak na poniż-
szych przykładach.
Najpierw należy ustawić rejestry adresu
kolumn i linii odpowiadających pozycji pik-
sela, który będziemy chcieli zapalić.
//ustawienie kursora, pozycji od
której rozpocznie się zapis
void LCD_SetCursor(uint8_t Xpos,
uint16_t Ypos)
{ Delay_us(1);
int x_pozycja, y_pozycja_2, y_
pozycja_1;
x_pozycja =Xpos;
y_pozycja_2 =(Ypos>>8)
&0x01;
y_pozycja_1 =Ypos &0xff;
Lcd_Register_WR(0x0002,
0x0000); //column adress
start2
Lcd_Register_WR(0x0003,
x_pozycja); //column adress
start1
Lcd_Register_WR(0x0006,
y_pozycja_2); //row adress
start2
Lcd_Register_WR(0x0007,
y_pozycja_1); //row adress
start1
} //D17-D16 zapis
Następnie należy przeprowadzić proce-
dury poprzedzające zapis czy to do pamięci
pojedynczego piksela czy zapis bloku pikse-
li. Zadaniem tych procedur jest odpowiednie
ustawienie linii sterujących i  wybranie do
zapisu adresu rejestru Memory Access Con-
trol Register.
//inicjacja zapisu do pamięci RAM
wyświetlacza LCD
void LCD_GRAM_WR_Inicjacja(void)
{ High(LCD_D16);
Lcd_Ster_linia_Low(LCD_
CS);//CS=0
Lcd_Magist_Dane_WR(0x22);
Lcd_Ster_linia_Low(LCD_
RS);//RS=0
Lcd_Ster_linia_Low(LCD_
WR);//WR=0
Delay_us(5);
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Obsługa wyświetlacza graficznego 2,8” TFT z panelem dotykowym
Tab. 3. Wykaz kluczowych rejestrów sterujących
Nazwa rejestru Adres rejestru Opis
Zawartość rejestru indeksu określa adres rejestru do którego
chcemy mieć dostęp. Wpisu do rejestru indeksu można
Index Register
dokonać gdy sygnał RS=0. Na rys. np. 5a lub 5b do
rejestru indeksu wpisywany jest „adres rejestru”
Column adress Starszy bajt numeru kolumny od którego rozpocznie się
02h
start 2 zapis do pamięci obrazu, zawsze =0
Młodszy bajt numeru kolumny od którego rozpocznie się
RColumn adress
03h zapis do pamięci obrazu, może mieć wartość od 0 do 239
start 1
(EFh)
04h Starszy bajt numeru kolumny na której ma zakończyć się
Column adress end 2
(04) zapis do pamięci obrazu, zawsze =0;
Młodszy bajt numeru kolumny na której ma zakończyć się
05h
Column adress end 1 zapis do pamięci obrazu, może mieć wartość od 0 do 239
(05)
(EFh)
Row adress start 06h...07h Bajty numer linii od której rozpocznie się zapis do pamięci
2, 1 (06...07) obrazu, mogą mieć wartość od 0 do 319 (13Fh)
08h...09h Bajty numer linii na której ma zakończyć się zapis do
Row adress end 2, 1
(08...09) pamięci obrazu, mogą mieć wartość od 0 do 319 (13Fh)
Rejestr dostępu do pamięci obrazu. W  zależności od
Memory Access 22h
wartości wpisanych w  rejestrach kolumn i  linii uzyskuje się
Control Register (34)
dostęp do konkretnego piksela matrycy wyświetlacza
Lcd_Ster_linia_High(LCD_ Delay_us(1);
WR);//WR=1 }
Na koniec dobrze jest zamknąć magistra-
Lcd_Ster_linia_High(LCD_ lę żeby uniknąć przypadkowych wpisów do
RS);//RS=1 pamięci obrazu.
} //koniec zapisu do pamięci RAM
Teraz można przystąpić do zapisu da- wyœwietlacza LCD
nych koloru do pamięci piksela. W  przy- void LCD_GRAM_WR_Koniec(void)
kładzie do zapisu wykorzystuje się 18 linii {
magistrali danych. W  przypadku magistrali Lcd_Ster_linia_High(LCD_
z 8 liniami dane koloru należy rozdzielić na CS);//CS=1
3 składowe i  kolejno trzykrotnie pod tym }
samym adresem piksela wpisać do pamięci Przedstawione procedury mają charakter
obrazu. poglądowy. Można je zoptymalizować pod
//zapis do pamięci RAM względem szybkości dostosowując do typu
wyświetlacza LCD mikrokontrolera, który je będzie wykorzy-
void LCD_GRAM_WR(uint32_t dana) stywał. Wszystkie inne procedury graficzne
{ takie jak kreślenie figur geometrycznych,
//D15-D0 wyświetlanie czcionek czy obrazów w  for-
Lcd_Magist_Dane_ macie mapy bitowej będą pochodną podsta-
WR(dana); //zapis bitów D15-D0 wowych procedur związanych z zapalaniem
wykorzystując 16 bitowy port lub gaszeniem pojedynczego piksela.
mikrokontrolera Ryszard Szymaniak, EP
ryszard.szymaniak@ep.com.pl
pozostałych bitów danych obrazu
wykorzystując 2 linie innego
portu mikrokontrolera
if ((dana &0x20000) ==0)
Lcd_Ster_linia_Low(LCD_D17);
else Lcd_Ster_linia_
High(LCD_D17);
if ((dana &0x10000) ==0)
Lcd_Ster_linia_Low(LCD_D16);
else Lcd_Ster_linia_
Lcd_Ster_linia_Low(LCD_
WR);//WR=0
Delay_us(1); //pętla
opóźnienia, przy taktowaniu
mikrokntrolera wolnym zegarem nie
jest potrzebna
Lcd_Ster_linia_High(LCD_
WR);//WR=1
73
NARZĘDZIA KONSTRUKTORA

Atollic TrueSTUDIO
Sposób na mikrokontrolery
STM32
Na rynku mikrokontrolerów ma miejsce ciekawa sytuacja. Nie ma Ponadto edycja Lite współpracuje tylko z jed-
najmniejszego kłopotu ze zdobyciem dobrych narzędzi sprzętowych nym typem programatora/debugera, ale to
w  postaci zestawów ewaluacyjnych, czy też pojedynczych układów. akurat nie stanowi jakimkolwiek ogranicze-
nia, ponieważ obsługiwany jest programator/
Problem polega na dostępności i  funkcjonalności narzędzi
debuger zgodny z ST-Link, czyli na przykład
programowych. W  przypadku mikrokontrolerów STM32, pojawienie ZL30PRG dostępny m. in. w Kamami.
się pakietu TrueSTUDIO firmy Atollic zupełnie zmienia ten stan Aktualnie pakiet TrueSTUDIO jest przy-
rzeczy. gotowany dla dwóch rodzin mikrokontro-
lerów: STM32 z  rdzeniem Cortex-M3 oraz
Rodzina mikrokontrolerów STM32 staje firmy Atollic. Jest to kompletne środowisko, TX09 (Toshiba) z  rdzeniem ARM926EJ-S.
się coraz liczniejsza i  bardziej popularna. które umożliwia pisanie programów, kompi- Zapowiadana jest również wersja współpra-
Z  tego powodu liczba narzędzi programo- lowanie, programowanie pamięci mikrokon- cująca z  mikrokontrolerami Stellaris (Texas
wych i  sprzętowych, z  których można sko- trolera oraz debugowanie w  systemie. Pro- Instruments), które, podobnie jak STM32 są
rzystać, nieustannie rośnie. Niedawno kon- gram został stworzony na bazie IDE Eclipse, wyposażone w rdzeń Cortex-M3.
struktorzy byli skazani na wybór pomiędzy jednak jego twórcy zadbali o  maksymalne Obydwie wersje IDE są dostępne do
drogimi pakietami komercyjnymi, a  trudny- uproszczenie i  zautomatyzowanie obsługi pobrania ze strony firmy Atollic. Proces in-
mi w  obsłudze i  konfiguracji narzędziami środowiska. Można pokusić się o stwierdze- stalacji oprogramowania jest zautomatyzo-
typu Open Source. Co prawda oprócz komer- nie, że obsługa tego pakietu jest prostsza, wany i  przebiega standardowo. Od strony
cyjnych, drogich środowisk takich jak mVi- a możliwości większe, w porównaniu do nie- użytkownika wymagane jest jedynie skopio-
sion, czy IAR Workbench dostępne są także jednego konkurenta. wanie klucza aktywacyjnego, generowanego
tańsze pakiety (np. RIDE, CrossWorks), jed- Jedną z  najważniejszych cech środowi- na podstawie unikalnego dla każdego kom-
nak za narzędzie w pełni funkcjonalne i bez ska TrueStudio jest dostępność jego dwóch putera ciągu znaków, który jest w  trakcie
żadnych ograniczeń, nadal należy płacić (co wersji: darmowej „Lite” i profesjonalnej „Pro- instalacji podawany przez instalatora. Klucz
jest oczywiście zrozumiałe). fessional”. Należy tutaj wyraźnie podkreślić, aktywacyjny jest przesyłany w  wiadomości
Nowością na rynku środowisk dla mikro- że wersja darmowa nie ma narzuconych e-mail po zarejestrowaniu się na stronach
kontrolerów STM32 jest pakiet TrueSTUDIO żadnych ograniczeń co do rozmiaru kodu. internetowych firmy Atollic. Po poprawnym
Nie ma też żadnych ograniczeń czasowych. zakończeniu instalacji można natychmiast
Tab.1. Najistotniejsze różnice funkcjo- Możliwości edycji Lite w  zasadzie nie od- przystąpić do pracy.
nalności pakietu TrueSTUDIO w  wersji biegają od tych oferowanych przez drogie
Lite i  Professional
pakiety. Różnice pomiędzy wersjami płatną Przestrzeń pracy i projekty
TrueSTUDIO TrueSTUDIO
i  darmową środowiska TrueSTUDIO po- Środowisko TrueSTUDIO odziedziczyło
Lite Professional
dano w  tab.  1. Do najistotniejszych należy po Eclipse hierarchiczny model przestrze-
asembler + +
zaliczyć brak możliwości kompilowania pro- ni roboczych (workspace) i  projektów. Na
C + +
gramu w języku C++ oraz brak edytora dia- szczycie hierarchii znajduje się przestrzeń
C++ – +
gramów UML (Unified modelling language). robocza, której utworzenie jest niezbędne do
debugowanie + +
debugowanie
– +
PC
IDE + +
rozszerzone
– +
IDE
edytor UML – +
kontrola wersji – +
baza błędów – +
dodatkowe
– +
biblioteki
obsługa pro-
gramatorów/
ograniczona +
debugerów
JTAG
ograniczenie
brak brak
rozmiaru kodu
ograniczenia
brak brak
czasowe Rys. 1. Hierarchiczny model przestrzeni roboczych i projektów w środowisku
źródło: Atollic TrueSTUDIO

74 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


pracy. Każda przestrzeń robocza jest repre-
zentowana przez katalog, w którym znajdują
się projekty i należące do nich pliki. Relacje
pomiędzy przestrzenią roboczą, projektami
i należącymi do nich plikami przedstawiono
na rys. 1. Żadne projekty, ani też należące do
nich pliki, nie mogą znajdować się poza kata-
logiem przestrzeni roboczej.
Nowy projekt
Po pierwszym pakiet TrueSTUDIO uru-
chomieniu wyświetla ekran powitalny. Dzię-
ki niemu można zapoznać się z podstawową
dokumentacją programu i jego możliwościa-
mi. Tworzenie nowego projektu rozpoczy-
na się od wyboru menu File/New/C Project,
po czym pojawi się okno przedstawione na
rys.  2. W  tym miejscu programistę spotka
bardzo miła niespodzianka – projekty moż-
na tworzyć za pomocą kreatora, co jest raczej
niespotykane w  środowiskach darmowych
i  często niedostępne w  środowiskach ko-
mercyjnych. W  oknie należy wpisać nazwę
projektu oraz wybrać typ projektu „STM32 C
Project”. Po wyborze Next pojawi się kolejne
okno, w  którym dokonuje się wyboru typu
Rys. 2. Kreator nowego projektu
Rys. 3. Wygląd środowiska TrueSTUDIO
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
mikrokontrolera oraz czy program ma być
ładowany do pamięci Flash, czy do pamię-
ci RAM. Warto zwrócić uwagę na ostatnia
opcję, ponieważ stosunkowo rzadko zdarza
się, aby oprogramowanie narzędziowe udo-
stępniało taką opcje jako listę wyboru. Naj-
częściej, żeby uzyskać efekt ładowania pro-
gramu do pamięci RAM należy samodzielnie
ustawiać adresy w  przestrzeni pamięciowej
mikrokontrolera. Pełne zautomatyzowanie
ustawiania opcji wyboru pamięci było moż-
liwe, ponieważ dla każdej rodziny układów
jest oddzielna edycja pakietu TrueSTUDIO.
W  następnych dwóch oknach nie ma
potrzeby nic zmieniać. Po zakończeniu pra-
cy kreatora wygląd programu TrueSTUDIO
będzie podobny do tego z  rys.  3. Warto za-
uważyć, że mamy do projektu automatycz-
nie dodaną bibliotekę Standard Peripheral
Library dostarczaną przez firmę STMicro-
electronics. Tak oto, za pomocą tylko kilku
kliknięć został stworzony kompletny projekt
wraz z  przykładowym programem dla płyt
ewaluacyjnych STM3210B/C/E. Teraz pozo-
staje już tylko usunąć zbędną zawartość pli-
ku main.c i  można przystąpić do tworzenia
własnej aplikacji.
Już przy pierwszym użyciu programu
TrueSTUDIO rzuca się w oczy ciekawa funk-
cja edytora. Kod, który przez niespełnienie
instrukcji warunkowej preprocesora #ifdef
nie będzie kompilowany, jest zaznaczany na
szarym tle. Znakomicie przyspiesza to pracę
podczas pisania programu z  tego typu in-
strukcjami.
Predefiniowane widoki
Każdy, kto pracował ze środowiskiem
programistycznym i debugerem zapewne za-
uważył, że w trakcie pisania programu, a na-
stępnie wyszukiwania błędów jest wygodnie
korzystać z  różnego ustawienia okien na
ekranie. W  pakiecie TrueSTUDIO zdefinio-
wano kilka najważniejszych układów okien,
Sposób na mikrokontrolery STM32
m. in. dostępny jest
widok dostosowany
do tworzenia aplikacji
w C/C++ oraz widok
zoptymalizowany pod
kątem debugowania.
Przełączanie wido-
ków jest możliwe za
pomocą przycisków Rys. 4. Opcje
w  prawym górnym budowania pro-
rogu okna głównego. jektu w pakiecie
TrueSTUDIO
Kompilacja
i budowanie
Projekt w  trakcie pisania wymaga cy-
klicznego kompilowania i budowania w celu
załadowania plików wynikowych do pamię-
ci mikrokontrolera i sprawdzenia poprawno-
ści działania aplikacji. Budowanie projektu
może odbywać się wielorako. Ręczny sposób
polega na wyborze z menu Project odpowied-
niej opcji, przedstawiono je na rys.  4. Do
wyboru jest na przykład zbudowanie całej
przestrzeni roboczej lub też tylko aktywnego
projektu. Ciekawa jest opcja Build Automati-
cally z  menu Project. Jeśli jest włączona, to
każdorazowe zapisanie plików po zmianie
zawartości wywoła automatycznie proces
budowania projektu.
Jak do tej pory nie było możliwości od-
czucia, że wersja środowiska, z której korzy-
stamy jest darmowa. Pierwsze ograniczenia
można zauważyć podczas ustawiania para-
metrów kompilatora. W  płatnej wersji Pro-
fessional większość ustawień (nie tylko kom-
pilatora) jest dostępna z  poziomu graficz-
nego interfejsu użytkownika. W  wersji Lite
dobrodziejstwa środowiska graficznego są
znacznie ograniczone. Parametry kompilacji
trzeba wpisywać ręcznie. Nie jest to istotne
ograniczenie, ponieważ właściwości kompi-
lacji ustawia się zazwyczaj sporadycznie lub
nawet tylko raz dla danego projektu.
Korzystanie z  tekstowego modyfikowa-
nia parametrów kompilatora przedstawione
zostanie na przykładzie ustawiania pozio-
mu optymalizacji kompilacji. Po wybraniu
z  menu Project/Properties ukaże się okno
zamieszczone na rys.  5. W  ustawieniach C/
C++ Build w  opcjach różnych (Miscella-
neous) kompilatora C znajduje się wiersz,
w  którym można wprowadzać parametry
kompilacji. Przykładowo, jeśli wymagana
jest optymalizacja pod kątem rozmiaru kodu,
należy wpisać w  wiersz „-Os”. Podczas ko-
lejnego budowania projektu ustawienie po-
ziomu optymalizacji kodu zostanie zastoso-
wane.
Po poprawnym zbudowaniu w  drzewie
projektu pojawi się sekcja Binaries, a w niej
plik wynikowy w  formacie .elf (Executable
and Linking Format). Rozmiar kodu przezna-
czonego do załadowania do pamięci mikro-
kontrolera można sprawdzić poprzez wybra-
nie pliku .elf, a  następnie w  dolnym oknie,
75
NARZĘDZIA KONSTRUKTORA
Rys. 5. Modyfikacja poziomu optymalizacji kompilacji
kodu
wybranie zakładki właściwości (Properties).
Przykładową zawartość zakładki przedsta-
wiono na rys. 5. Rozmiar kodu, który zosta-
nie załadowany do pamięci programu jest
zapisany w  polu text, natomiast pola bss
(dane niezainicjalizowane) oraz data (dane
zainicjalizowane) informują o  wykorzysta-
niu pamięci RAM.
Kontrola zmian w kodzie
Środowisko TrueSTUDIO jest niezwykle
innowacyjne. Co oczywiste, zwłaszcza wer-
sja płatna ma szereg ciekawych możliwości.
Darmowa wersja Lite umożliwia m. in. gra-
ficzne sprawdzanie różnic pomiędzy plikami
zawierającymi kod programu. Jest to bardzo
Rys. 6. Właściwości pliku *.elf, rozmiar
programu
Rys. 7. Graficzne porównanie różnic w plikach źródłowych
76
Rys. 8. ST-Link GDB Server
Rys. 9. Konfiguracja debugera przy pierwszym użyciu
przydatna funkcja w  przypadku, kiedy są
dwie wersje jednego projektu, ale w różnym
wieku, lub też istnieje potrzeba porównania
zawartości dwóch plików. Wtedy zazwy-
czaj kontrola zmian polega na szukaniu ich
ręcznie. Pakiet TrueSTUDIO pozwala zauto-
matyzować ten proces. Uruchomienie trybu
graficznego porównania odbywa się przez
wybór menu kontekstowego. W celu porów-
nania dwóch plików należy zaznaczyć oby-
dwa, a następnie wybrać Compare With/Each
Other. W  efekcie zostanie uzyskany widok
podobny do tego z  rys.  6. Różniące się ob-
szary są dynamicznie zaznaczane i  łączone
liniami pomiędzy oknami.
Debugowanie
TrueSTUDIO jest środowiskiem zin-
tegrowanym, a  więc praca z  debugerem
jest, po wstępnym skonfigurowaniu, łatwa
i  przyjemna. Po podłączeniu programatora/
debugera STLink do zestawu ewaluacyjne-
go i  komputera oraz po włączeniu zasilania
zestawu, należy uruchomić program ST-Link
GDB Server (Start/Programy/Atollic/), który
automatycznie nawiąże komunikację z  pro-
gramatorem. Ukaże się okno zamieszczone
na rys.  7, którego podczas pracy nie należy
zamykać.
Przy pierwszym uruchomieniu debuge-
ra dla nowego projektu wymagana jest jego
konfiguracja. Wybieramy menu Run/Debug
Configurations, po czym w  oknie ustawień
należy rozwinąć GDB Hardware Debugging
i wybrać interesujący projekt, przedstawiono
to na rys. 8. Teraz wystarczy już tylko kliknąć
przycisk „Debug”, a program zostanie automa-
tycznie załadowany do pamięci mikrokontro-
lera, a widok programu zostanie przełączony
na odpluskwianie. Następne uruchomienie
debugera nie będzie już wymagało żadnych
czynności konfiguracyjnych, wystarczy z  li-
sty rozwijanej przycisku debugowania wybrać
nazwę projektu.
Po przełączeniu w tryb debugowania mi-
krokontroler oprócz zaprogramowania jest
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

Rys. 10. Wygląd środowiska TrueSTUDIO podczas debugowania
również automatycznie zerowany, a wykony-
wanie kodu jest zatrzymywane przy osiągnię-
ciu pętli głównej programu (main). Sterowa-
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
nie debugerem jest standardowe. Ciągłą pracę
włącza się przyciskiem Resume, lub wybiera-
jąc z menu Run/Resume. Wygląd środowiska
K L A M
Sposób na mikrokontrolery STM32
TrueSTUDIO podczas debugo-
wania przedstawiono na rys. 9.
Podsumowanie
Wraz z  pojawieniem się na
rynku środowiska TrueSTUDIO
konstruktorzy otrzymali tanie
lub – co bardziej istotne - nawet
bezpłatne narzędzie dla mikro-
kontrolerów STM32. Dzięki
temu została usunięta główna
bariera przed stosowaniem tych
układów we własnych aplika-
cjach, którą do tej pory była cena
profesjonalnych pakietów. Dla-
tego też należy się spodziewać
dalszej ekspansji mikrokontro-
lerów STM32 i  umacniania się
ich pozycji na rynku. Być może,
jeśli tylko ta rodzina będzie się
rozwijać w takim tempie, jak do-
tychczas, a  producenci taniego
oprogramowania narzędziowego
będą oferować pakiety o  coraz
wyższej jakości, to firma STMi-
croelectroics będzie coraz silniej
kojarzona z  mikrokontrolerami.
Przed układami STM32 zaczyna
się rysować naprawdę wspaniała przyszłość.
Krzysztof Paprocki
paprocki.krzysztof@gmail.com
A
77
notatnik konstruktora
Preprocesor języka C
Preprocesor jest jednym z  najbardziej niedocenianych narzędzi
przez programistów. Co ciekawe, każdy programista korzysta z  co
najmniej kilku jego podstawowych funkcji. Opisujemy, co potrafi
preprocesor oraz jak wykorzystać jego potęgę w  programowaniu.
Proces kompilacji składa się z  dwóch
zasadniczych kroków: kompilacji oraz kon-
solidacji. Jednak zanim kod programu trafi
do kompilatora, jest przetwarzany przez pre-
procesor. Preprocesor jest więc narzędziem,
które przetwarza kod źródłowy przed właści-
wym procesem kompilacji. Wszystkie dyrek-
tywy preprocesora zaczynają się znakiem #.
Najbardziej popularnymi są #include oraz
#define.
#include
Instrukcja #include dołącza do kodu
źródłowego kopię pliku podanego za tą in-
strukcją np. #include <stdio.h>. Dosłownie
wstawi zawartość pliku stdio.h w  miejscu
wywołania.
Przyjęło się używanie plików z  roz-
szerzeniem „.h”, jednak może być to
dowolny plik tekstowy o  dowolnym
rozszerzeniu. Aby sprawdzić w  swo-
im projekcie, jak wygląda kod programu
przetworzony przez preprocesor, nale-
ży użyć opcji -E kompilatora np. gcc -E
program.c.
Możemy użyć instrukcji #include rów-
nież do innych ciekawych zastosowań. Za-
łóżmy, że mamy plik typu CSV (patrz ram-
ka) i  chcemy wkleić zawartość tego pliku
jako tabelę do programu. Pierwszy sposób,
który wybierze większość programistów, to
oczywiście skopiowanie zawartości pliku
i wklejenie go do kodu. Jest to jednak strata
czasu. W projekcie pojawia się kolejna rzecz
o której musimy pamiętać, ponieważ za każ-
dym razem gdy plik CSV zmieni się, musi-
my także zmienić dane w kodzie programu.
Zamiast mozolnie wklejać dane, lepiej wy-
korzystać instrukcję #include i  utworzyć
tabelę bezpośrednio z pliku CSV. Można to
zrobić w następujący sposób
int tabela[4][4] = {
#include «dane.csv»
};
Należy pamiętać, aby sprawdzić czy plik
CSV zawiera końcowe przecinki, ponieważ
dużo programów nie dodaje przecinka na
końcach linii, a  to spowoduje błędną inter-
pretację pliku i błąd kompilacji.
#define, #undef
Instrukcja #define służy najczęściej do
zdefiniowania stałej np. #define PI 3.14
78
Nie polecam jednak używania #define
w  tego typu sytuacjach. Lepiej jest używać
innych wyrażeń języka C, np.
float const PI=3.14;
Definiując liczby całkowite można rów-
nież używać enum np.
enum {N=10};.
Dyrektywą odwrotną do #define jest
#undef. Służy ona do cofnięcia definicji
w miejscu użycia np.
#define STALA 1
printf(„stala=%2”, STALA);
#undef STALA
printf(„stala=%2”, STALA);
W linii numer 4 wystąpi błąd kompilacji,
ponieważ po użyciu dyrektywy #undef, sta-
ła o nazwie STALA nie będzie istniała w pro-
gramie.
Możliwości #define są jednak dużo
większe niż mogłoby się wydawać. Za pomo-
cą tej instrukcji możemy definiować również
makra. Przeanalizujmy najpierw makro, któ-
re dodaje do siebie dwie liczby:
#define ADD(X,Y)((X) + (Y))
int a;
float b;
a = ADD(4, 5);
b = ADD(3.2, 1.1);
Z powyższego kodu zostanie utworzony
przez preprocesor następujący kod dla kom-
pilatora:
int a;
float b;
a = 4 + 5;
b = 3.2 + 1.1;
Można zauważyć, że używanie makr
nie powoduje zbędnego narzutu jaki po-
wodują funkcje. Nie ma instrukcji skoku
do funkcji oraz nie trzeba pamiętać na sto-
sie argumentów funkcji. Kolejną ciekawą
właściwością jest niezależność operacji na
danych. W  powyższym przykładzie użyli-
śmy tego samego makra dla danych typu
int oraz float. Stosując funkcje potrzeba-
by napisać dwie implementacje: jedną dla
typu float i  drugą dla int. Pewnie zastana-
wiacie się, skoro te makra są takie dobre,
to dlaczego nie są powszechnie stosowane
w  programach? Odpowiedź jest bardzo
prosta: nie nadają się do pisania skompli-
kowanych i  długich funkcji. Należy także
pamiętać, że kod jest wklejany w  miejscu
użycia, a  to może powodować znaczne
rozrośnięcie się pliku wynikowego. Makra
trzeba używać z  rozwagą, ponieważ mogą
być niebezpieczne w użyciu. Jedną z typo-
Dodatkowe materiały
na CD i FTP
Kody źródłowe
Kody źródłowe prezentowane w artykule są
dostępne na stronie: http://toan.pl
wych pułapek jest wywołanie makra z  in-
strukcjami arytmetycznymi np.:
#define KWADRAT(x)((x)*(x))
int a;
int x=1;
a = KWADRAT(x++);
Tego typu makro zostanie rozwinięte jako:
a = (x++) * (x++);
Wynik będzie inny niż gdybyśmy do
realizacji tego zadania użyli funkcji. Kolej-
ną wadą jest bardzo trudne wyszukiwanie
błędów w  programach. Makra powodu-
ją, że komunikaty kompilatora o  błędach
stają się dziwne i  niezrozumiałe. Sam
stosuję zasadę, że używam makr tylko
w  sytuacjach, gdzie czas wykonania jest
krytyczny. W  typowych zastosowaniach,
zamiast używania makr można również
zastosować funkcje typu inline. Będzie to
bardziej eleganckie rozwiązanie. Są jed-
nak przypadki, gdy makra są niezbędne
i nie da się ich zastąpić instrukcjami kom-
pilatora. Będziemy o tym mówić w dalszej
części artykułu.
#if, #ifdef, #ifndef, #elif, #else,
#endif
Preprocesor dostarcza również instruk-
cje warunkowe. Składnia jest bardzo prosta
np.:
#ifdef ALFA
// wykonaj instrukcje jeśli ALFA jest
zdefiniowane
#endif
Dyrektywa #if może sprawdzać wartość
stałej np.:
#if ALFA == 1
// wykonaj instrukcje jeśli ALFA jest
równe 1
#elif ALFA == 2
// wykonaj instrukcje jeśli ALFA jest
równe 2
#else
// wykonaj instrukcje jeśli ALFA jest
różne od 1 i 2
#endif
Instrukcje warunkowe są często stosowa-
ne do zapobiegania dołączaniu kilku kopii
plików nagłówkowych do tego samego pro-
jektu. Przykładowy plik nagłówkowy mógłby
wyglądać następująco:
#ifndef _PLIK_H_
#define _PLIK_H_
// treść właściwa
#endif
Jeśli przez nieuwagę dołączymy ten plik
dwa razy np.:
#include „plik.h”
#include <stdio.h>
#include <plik.h>
W takiej sytuacji nic złego się nie stanie.
Jest to bardzo dobra praktyka i  większość
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

istniejących bibliotek używa tego zabezpie-
czenia.
Makra predefiniowane
Preprocesor udostępnia nam kilka bar-
dzo użytecznych makr predefiniowanych.
Poniżej umieściłem listę podstawowych, do-
stępnych standardowo:
– __TIME__ – zwraca godzinę w  chwili
kompilacji
– __DATE__ – zwraca datę w chwili kompi-
lacji
– __LINE__ – numer linii, w której zostało
użyte
– __FILE__ – nazwa pliku, w którym zosta-
ło użyte
Makra te są bardzo przydatne przy uru-
chamianiu programu. Mogą się także przy-
dać, gdy chcemy w programie umieścić datę
kompilacji.
Praktyczne wykorzystanie makr
W  praktyce programowania często za-
chodzi potrzeba utworzenia zbiorów tzw.
logów działania programu. Osobiście czę-
sto stosuję logi zapisywane w  pamięci typu
Flash lub wysyłam je przez RS232. Zapisa-
nie logów w  pamięci typu Flash jest moim
zdaniem dobrą praktyką, ponieważ w chwili
awarii mogę sprawdzić, co działo się w pro-
gramie i czy była to wina użytkownika, czy
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
błędu w  programie. Jest to dobre zabezpie-
czenie, gdy ktoś próbuje obarczyć winą
za awarię programistę. Jak wynika z  mojej
praktyki, najczęstsze tłumaczenie obsługi
to „program zwariował”. Zwykle okazuje się
później, że pracownik z  nudów „poklikał”
i narobił zamieszania.
Zastanówmy się, co warto zapisać do lo-
gów? Możemy użyć systemu komunikatów
typu „wskaźnik ma wartość NULL”. Jest to
jednak dość niewygodne i  przy większych
programach można się pogubić w  komu-
nikatach. Lepiej jest zastosować notację,
która będzie bliska dla programisty np. za-
pisać w  logu nazwę pliku wraz z  numerem
wiersza. Przykładowy log mógłby wyglądać
następująco:
main.c:12
main.c:24
i2c.c:11
i2c.c:15
main.c:28
Za numerem linii można umieścić do-
datkowe informacje np. wartość zmiennej na
której operujemy. Tego typu informacje po-
zwolą ustalić faktyczny przebieg programu.
Tworzenie „na piechotę” tego typu logów nie
ma sensu i  lepiej jest użyć w  tym celu pre-
procesora. Oto przykładowy program:
#include <stdio.h>
#define log() printf(«%s:%d\n»,__
FILE__,__LINE__)
#define log_int(X) printf(«%s:%d
%s=%d\n»,__FILE__,__LINE__,#X,X)
int main()
K L
Preprocesor języka C
{
    int zmienna=123;
    log();
    log_int(zmienna);
    return 0;
}
Po uruchomieniu otrzymamy:
example.c:9
example.c:10 zmienna=123
W  programie są dwa makra: log oraz
log_int. Makro log dodaje do logów tylko na-
zwę pliku i  numer linii. Natomiast log_int
dodatkowo umożliwia dodanie do logów
wartości zmiennej typu int oraz wartość tej
zmiennej.
Wyjaśnienia wymaga konstrukcja #X.
Tworzy ona napis z  identyfikatora, który
Czym są pliki CSV?
Pliki CSV (Comma Separated Values) są
plikami tekstowymi, w których dane są
oddzielone przecinkami. Przykładowa
zawartość pliku CSV znajduje się poniżej:
1, 2, 3, 4,
5, 6, 7, 8,
9, 10, 11, 12,
13, 14, 15, 16,
Nie ma ograniczeń, co do liczby danych
w wierszu lub liczby wierszy w pliku.
Należy pamiętać o zachowaniu w każdym
wierszu takiej samej liczby danych oraz
unikać pustych wierszy. Pliki CSV można
wygenerować w popularnych arkuszach
kalkulacyjnych np. OpenOffice Calc lub
Microsoft Excel.
A M A
79
notatnik konstruktora
stoi przy symbolu #. Czyli z identyfikatora
zmienna utworzy „zmienna”. Dzięki temu
oszczędzamy swoje palce i nie musimy uży-
wać dłuższej formy wywołania np. log_in-
t(„zmienna”,zmienna);.
Załóżmy, że chcemy stosować logi tyl-
ko na etapie testów urządzenia. W  takim
przypadku możemy wykorzystać preproce-
sor aby dołączał funkcje logujące tylko gdy
zdefiniujemy stałą DEBUG (lub dowolną
inną). Kod programu może wyglądać nastę-
pująco:
#include <stdio.h>
#define DEBUG
#ifdef DEBUG
#define log() printf(«%s:%d\n»,__
FILE__,__LINE__)
#define log_int(X) printf(«%s:%d
%s=%d\n»,__FILE__,__LINE__,#X,X)
#else
#define log()
#define log_int(X)
#endif
int main()
{ program przetworzony przez preprocesor
    int zmienna=123;
    log();
    log_int(zmienna);
    return 0;
} ENDSUB
Jest to użyteczna praktyka, ponieważ
usuwając deklaracje stałej DEBUG automa-
tycznie usuwamy wszystkie funkcje logujące
z  kodu programu. Proszę sobie wyobrazić,
że w dużym programie możemy mieć nawet
kilkaset miejsc, w  których używamy logo-
wania. Zmieniając tylko jedną linię kodu
możemy włączyć lub wyłączyć logowanie
w całym programie. Jest to bardzo wygodne
dla programisty. Zamiast deklarować stałą
w  programie możemy również deklarować
makra jako opcje w  wywołaniu kompilato-
ra gcc np. gcc –DDEBUG program.c. Jest to
równoważne używaniu dyrektywy #define
w programie.
Preprocesor bardzo często jest używany
w bibliotekach do tworzenia w jednym pliku
różnych wersji programu np. dla kompilato-
rów różnych producentów, które nie są ze
sobą kompatybilne. Spójrzmy na poniższy
program źródłowy:
#if __GNUC__
__attribute__((__always_inline__))
#endif
static __inline__ int usart_mode_
is_multidrop(volatile avr32_usart_t
*usart)
{
  return ((usart->mr >> AVR32_USART_
MR_PAR_OFFSET) & AVR32_USART_MR_PAR_
MULTI) == AVR32_USART_MR_PAR_MULTI;
} Jak pamiętamy #define służy do defi-
Przykład zaczerpnięto z  biblioteki dla
procesora AVR32. Jak widać preprocesor zo-
stał użyty do sprawdzenia czy mamy do czy-
nienia z  kompilatorem GNU GCC. Jeśli tak
jest faktycznie, to zostaną dodane atrybuty
wymagane przez ten kompilator dla funkcji
typu inline.
BASIC w języku C
Preprocesor umożliwia stworzenie mini
języka programowania. Oznacza to, że w pre-
procesorze można stworzyć język z zupełnie
inną składnią niż język C. Spójrzmy na po-
niższy listing:
80
Tab. 1.
int a[3]; LET(a[3])
   
void printt() { SUB(printt)
    int indeks;     LET(indeks)
    for(indeks=0; indeks<=2;     LOOP(indeks,0,2)
indeks++){         PRINTI(a[indeks])
        printf(„%d\n”,a[indeks]);     ENDLOOP
    } ENDSUB
}  
  BEGIN
int main() {     a[0] = 1;
    a[0] = 1;     a[1] = 2;
    a[1] = 2;     a[2] = 3;
    a[2] = 3;     PRINT(„Witaj”)
    printf(„%s\n”,”Witaj”);     CALL(printt)
    printt(); END
    return 0;
}
#include «basic.h»
// deklaracja tablicy przykładu jeśli wywołamy LET(zmienna)
LET(a[3])
// procedura printt wyswietla
to zostanie utworzony kod int zmienna;
wszystkie elementy tablicy «a» a nie int X;.
SUB(printt)
    // deklaracja zmiennej o nazwie Dla lepszego zrozumienia porównajmy
indeks
    LET(indeks)
    // petla od 0..2 z  wersją oryginalną (polecenie gcc –E li-
    LOOP(indeks,0,2)
        PRINTI(a[indeks]); sting1.c) – tab. 1.
    ENDLOOP Zapewne wielu z  was zastanawia się
// start programu do czego taka funkcjonalność przydaje
BEGIN się w  praktyce? Jak się okazuje, istnieją
    // ustawienie elementow tablicy
    a[0] = 1; sytuacje, w których się przydaje. W stycz-
    a[1] = 2;
    a[2] = 3; niowym numerze EP pojawił się artykuł
    // wyswietlenie napisu powitalnego na temat maszyny stanów skończonych.
    PRINT(«Witaj»)
    // wywolanie procedury printt W  artykule tym zaprezentowałem biblio-
    CALL(printt)
END tekę, która w całości była napisana w pre-
Zastanówmy się czy ten program będzie procesorze języka C. Interfejs tej biblioteki
poprawnie zinterpretowany przez kompila- to nic innego jak specyficzny język pro-
tor języka C. Od razu nasuwa się odpowiedź, gramowania przeznaczony do tworzenia
że to nie jest poprawny kod. Jednak wszyst- maszyny stanów. Tego typu rozwiązania
ko zależy od tego, co znajduje się w  pliku są spotykane szczególnie przy programo-
basic.h. Poniżej znajduje się zawartość tego waniu małych mikroprocesorów, które po-
pliku: winny posiadać implementacje statyczną
#include <stdio.h> pewnych funkcji. Dzięki temu wydajność
// blok programu wykonywany na
poczatku oraz zużycie pamięci są optymalne przy
// startu programu
#define BEGIN int main() { zachowaniu odpowiedniego stopnia abs-
#define END   return 0; } trakcji naszego programu.
// instrukcje do wyswietlenia danych
na ekranie
#define PRINT(X) printf(«%s\n»,X); Podsumowanie
#define PRINTI(X) printf(«%d\n»,X);
// deklaracja zmiennej calkowitej Preprocesor jest doskonałym narzę-
#define LET(X) int X;
// deklaracja procedury dziem, jednak trzeba go używać z rozwagą
#define SUB(X) void X() { i  ostrożnością. Nieumiejętne stosowanie
#define ENDSUB }
// wywolanie procedury może doprowadzić do błędów oraz zaciem-
#define CALL(X) X();
// deklaracja petli nienia kodu i  bardzo trudnej interpretacji
#define LOOP(I,X,Y) for(I=X; I<=Y; I++) przez innych programistów. Preprocesor
{
#define ENDLOOP } służy do wykonania pewnych zadań, któ-
re nie są możliwe w języku C i właśnie do
niowania makr. W  tym programie zostało tego należy go używać. Pomimo różnych
to wykorzystane do zdefiniowania kawał- „pułapek”, które mogą nas spotkać, pole-
ków kodu. Przeanalizujmy dla przykładu cam wszystkim używanie preprocesora,
pierwszą deklarację. BEGIN będzie odpo- ponieważ przynosi to wymierne korzyści
wiednikiem kodu int main() {. Oznacza oraz skraca czas potrzebny na stworzenie
to, że gdy napiszemy w  swoim programie programu.
słowo BEGIN, to tak jak byśmy napisali ten Na koniec zachęcam do zapoznanie się
kawałek kodu. Pisząc BEGIN informujemy z  małą biblioteką dla preprocesora napi-
preprocesor, żeby wziął fragment kodu saną przez firmę Atmel. Znajduje się ona
i wstawił go w miejscu użycia. w AVR32 Software Framework (można po-
Ponieważ makra mają możliwość prze- brać ze strony http://atmel.com/avr32).
kazywania parametrów, więc możemy Tomasz Orłowski
przekazać np. nazwę zmiennej i  zmody- tomek@toan.pl
fikować w  ten sposób kod programu. Dla
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 NARZĘDZIA
Darmowe narzędzia programowe KONSTRUKTORA
dla mikrokontrolerów STM32

Darmowe narzędzia
programowe dla
mikrokontrolerów STM32
Mikrokontrolery z  rdzeniem ARM7 jeszcze na dobre nie zdążyły w systemie. Z uwagi na ten dodatkowy atut,
się zadomowić na naszym rynku, a  już powoli zastępowane w poniższym artykule skupimy się na wyko-
są przez mikrokontrolery z  rdzeniem CORTEX-M3. Sukces ten rzystaniu JTAGa. Do jego obsługi zastosujemy
program openocd (http://openocd.berlios.de/
zawdzięczamy głównie niskiej cenie, dużej wydajności, oraz
web/), który umożliwia użycie wielu prostych
optymalizacji pod względem oszczędności energii. Ze względu na i tanich interfejsów sprzętowych.
bardzo dobry stosunek możliwości do ceny szczególnie dobrze zostały Najtańszym rozwiązaniem sprzętowym
przyjęte mikrokontrolery STM32. Sukces rynkowy danego układu umożliwiającym obsługę mikrokontrolerów
determinowany jest nie tylko przez jego możliwości, ale również STM32 z  wykorzystaniem programu Ope-
przez dostępność odpowiednich narzędzi programowych i  sprzętowych. nOCD jest zastosowanie popularnego inter-
fejsu Magicor-Wiggler np. ZL14PRG firmy
Dziś w  zasadzie koniecznym warunkiem którą by nie był dostępny. Współczesne środo- Kamami. Interfejs ten zawiera bufor dołącza-
jest dostępność kompilatora C, a  jeszcze le- wiska IDE zawierają w  zasadzie odpowiednio ny do portu drukarkowego, a jego zaletą jest
piej C++ , interfejsu JTAG umożliwiającego opakowany kompilator, GCC z  odpowiednimi prostota. Najistotniejszą wadą układu jest
wygodne programowanie układu w  systemie, kreatorami i skryptami. niewielka prędkość działania oraz koniecz-
debugowanie oraz odpowiedniego edytora IDE Istnieje doskonałe darmowe środowisko ność posiadania portu równoległego LPT,
(Integrated Development Environment) umożli- IDE, umożliwiające przygotowanie niewiel- którego większość współczesnych kompu-
wiającego wygodne pisanie oprogramowania. kim nakładem środków dowolnego środowi- terów jest pozbawiona. Zdecydowanie lep-
Gotowe zintegrowane środowiska programi- ska programistycznego. W  artykule pokażemy szym rozwiązaniem jest wykorzystanie na-
styczne są produkowane przez wiele firm cho- w  jaki sposób, bazując na środowisku ECLIP- rzędzia oocdlink dołączanego do portu USB,
ciażby KEIL , Rowley, czy Raisonance. Środo- SE i innych narzędziach Open Source, można którego przykładem jest układ BF-30 (http://
wiska te są bardzo wygodne w użyciu i umoż- przygotować kompletne środowisko dla mikro- www.boff.pl). Zapewnia on większą prędkość
liwiają utworzenie projektu dla wybranego kontrolerów STM32 , w niczym nie ustępujące pracy przy programowaniu oraz debugo-
mikrokontrolera w  zasadzie za pomocą kilku komercyjnym IDE. Dodatkową jego zaletą jest waniu mikrokontrolerów z  rdzeniem ARM
ruchów myszką, niemniej jednak pełne wersje to, że możemy je uruchomić nie tylko pod Win- oraz dodatkowo umożliwia programowanie
komercyjne są poza zasięgiem małych firm, dows, ale i pod Linuksem. 8-bitowych mikrokontrolerów AVR w trybie
nie wspominając o  miłośnikach mikrokontro- Do projektowania aplikacji dla ARM bę- kompatybilności z programatorem USBASP.
lerów. Istnieją co prawda wersje demonstra- dziemy stosować zintegrowane środowisko
cyjne wspomnianych wyżej narzędzi, ale na programistyczne (IDE) Eclipse. Do ich kompi- Przygotowanie oprogramowania
darmowe wersje są praktycznie prawie zawsze lowania posłużymy się doskonałym kompi- dla systemu Windows.
nałożone ograniczenia umożliwiające ich peł- latorem języka C/C++ gcc, natomiast do pro- Przed rozpoczęciem instalacji programu
ne wykorzystanie. Dawniej, wspomniane śro- gramowania mikrokontrolerów STM32 oraz Eclipse w  Windows musimy upewnić się, że
dowiska IDE najczęściej zawierały komercyjne debugowania programów posłuży doskonałe na komputerze została zainstalowana maszyna
kompilatory języka C, które niestety często były narzędzie openocd/gdb. Kompilator, progra- wirtualna Javy (JRE – Java Runtime Environ-
niezgodne ze standardem ISO-C. Na szczęście mator oraz debugger dają się zintegrować ze ment), która jest niezbędna do działania środo-
współczesne środowiska IDE nie wykorzystują środowiskiem Eclipse, dzięki czemu dostajemy wiska. Obecność JRE możemy sprawdzić po-
komercyjnych odmian kompilatorów, a jedynie kompletne środowisko do tworzenia aplikacji. przez panel sterowania w zakładce Add/Remove
integrują doskonały, darmowy kompilator GNU programs. W przypadku braku maszyny wirtu-
-GCC (Gnu Compiler Collection), który umoż- Narzędzia sprzętowe alnej Java musimy pobrać najnowszą wersję ze
liwia obsługę wielu języków programowania Mikrokontrolery rodziny STM32, jak strony: http://www.java.com/en/download/, oraz
np. C, C++, Ada, Fortran, Java. W przypadku większość współczesnych mikrokontrolerów,
mikrokontrolerów interesować nas będą głów- są programowane w systemie ISP (In System
nie języki C i C++. Jedynym znanym autorowi Programming). STM32 zawiera pamięć ROM,
środowiskiem IDE dla ARMów, który zawiera w której zawarty jest bootloader umożliwiają-
własny kompilator, to Keil, ale i on umożliwia cy programowanie pamięci Flash za pomocą
używanie GCC. portu szeregowego, bez konieczności stoso-
GCC przewyższył jakościowo wiele ko- wania żadnych specjalistycznych narzędzi.
mercyjnych kompilatorów. Zapewnia on pełną Inną możliwością jest wykorzystanie inter-
zgodność ze standardem ISO C/C++ i trudno fejsu JTAG, który dodatkowo umożliwia rów-
dziś znaleźć taką architekturę sprzętową ,na nież debugowanie programu bezpośrednio Rys. 1.

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 81

NARZĘDZIA KONSTRUKTORA
dokonać jej instalacji w sposób typowy dla apli-
kacji systemu Windows (rys. 1).
Po upewnieniu się, że mamy zainstalo-
waną Javę, należy pobrać najnowszą wersję
środowiska IDE eclipse dla programistów
C++ (Eclipse for C/C++ developers, http://
www.eclipse.org/downloads/). Program Eclip-
se jest dostarczany w postaci archiwum ZIP,
które należy rozpakować do wybranego fol-
deru np. C:\Program Files (rys. 2).
Po rozpakowaniu, w  zależności od prefe-
rencji, należy utworzyć skrót do programu ec-
lipse.exe (znajduje się w  podkatalogu eclipse)
na pulpicie lub w menu start. Od tego momen-
tu edytor Eclipse jest gotowy do pracy, może-
my zatem wstępnie przetestować jego działa-
nie klikając w ikonę skrótu. Po uruchomieniu
powinno pojawić się okno (rys. 3), w którym
należy wprowadzić katalog, w  którym będą
przechowywane domyślnie wszystkie projek-
ty. Jeżeli chcemy aby pytanie nie było pona-
wiane przy każdym uruchomieniu edytora, to
należy zaznaczyć opcję Use this as the default
and do not ask again, a następnie zatwierdzić
wybierając OK. Za chwilę na ekranie powinno
pokazać się okno główne programu.
Gdy już upewnimy się, że edytor pracu-
je poprawnie, przystępujemy do dalszych
czynności instalacyjnych. Przystępujemy
do instalacji kompilatora GCC dla architek-
tury ARM. Instalator dla systemu Windows
możemy pobrać ze strony Codesoucery
http://www.codesourcery.com/sgpp/lite/arm/
portal/package5356/public/arm-none-eabi/
arm-2009q3-68-arm-none-eabi.exe. Po uru-
chomieniu instalatora, należy odpowie-
dzieć twierdząco na chęć kontynuacji, oraz
zaakceptować warunki umowy licencyjnej.
Następnie zostaniemy zapytani o  wybór ro-
dzaju instalacji, gdzie należy wybrać opcję
Typical (rys. 4).
W  oknie wyboru miejsca instalacji zosta-
wiamy lokalizację domyślną, a w oknie zapyta-
nia o dodatnie kompilatora do zmiennej PATH,
wybieramy opcję Modify PATH for ALL users.
Rys. 2.
Rys. 3.
82
Dalszy proces insta-
lacji przebiega tak jak
w przypadku większo-
ści programów dla sys-
temu Windows i  nie
wymaga komentarza.
Prezentowane przy-
kłady do prawidło-
wej pracy wymagają
obecności podstawo-
wych komend Linux,
takich jak np. rm, sed,
make. Ich emulację
w  Windows zapew-
nia pakietu MINGW.
Kompletny pakiet za-
wierający wymagany Rys. 4.
zestaw poleceń oraz
oprogramowanie do
obsługi jtaga BF-30
(OpenOCD) w  postaci
gotowego instalatora,
można pobrać ze stro-
ny domowej autora Rys. 5.
http://bryndza.boff.pl/
downloads/msysopenocd-installer.exe. Insta- Oprogramowanie dla środowiska
lacja oprogramowania przebiega typowo i  nie Linux
wymaga komentarza. Po zakończeniu instalacji Instalacja w  środowisku Linux jest zdecy-
mingw+openocd mamy w zasadzie kompletne dowanie prostsza niż w Windows z uwagi na to,
środowisko dla mikrokontrolerów STM32. Po- że nie musimy instalować środowiska zapew-
zostało nam jeszcze instalacja sterowników dla niającego podstawowe komendy oraz sterowni-
JTAG-a, BF-30. Proces rozpoczynamy od instala- ków dla JTAGA BF-30. Instalację opiszemy na
cji sterowników, które można pobrać ze strony: przykładzie systemu Kubuntu Linux 9.10.
http://www.ftdichip.com/Drivers/CDM/CDM%20 Pierwszą czynnością jest instalacja ma-
2.06.00%20WHQL%20Certified.zip. Po ściągnię- szyny wirtualnej Javy z  repozytorium. W  tym
ciu pliku należy go rozpakować do wybranego celu należy w  managerze pakietów Kpackage-
katalogu. Następnie należy przełączyć BF-30 Kit zaznaczyć do instalacji pakiet openjdk-6-jre
w tryb JTAG ustawiając odpowiedni przełącznik lub za pomocą konsoli tekstowej wydać pole-
na płytce, a potem podłączyć go do gniazda USB cenie sudo apt-get install openjdk-6-jre. Gdy
komputera. System powinien wykryć urządze- już mamy zainstalowaną maszynę wirtualną
nie oraz zażądać instalacji driverów. W przypad- Java, przystępujemy do pobrania edytora Ec-
ku Windows  7 system wyświetla, że nie może lipse for C/C++ Developers spod adresu http://
znaleźć odpowiedniego drivera i  aby zainsta- www.eclipse.org/downloads/. Proces instalacji
lować go poprawnie należy uruchomić Mana- wygląda w  zasadzie identycznie, jak dla śro-
gera Urządzeń, kliknąć prawym klawiszem na dowiska Windows, czyli należy rozpakować
urządzeniu OcdLink Eclipse do wybranego folderu np. /usr/local lub
i  wybrać opcję Install /opt, a  następnie za pomocą edytora menu
Hardware Driver, a na- stworzyć skrót w  menu start lub na pulpicie.
stępnie Browse my Kolejną czynnością jest instalacja kompilatora
computer for driver ARM GCC dla systemu Linux. Wersję dla ar-
software i  jako ścieżkę chitektury 64-bit można pobrać z  mojej strony
podać miejsce, gdzie domowej http://bryndza.boff.pl/downloads/cor-
poprzednio rozpako- tex-toolchain-20080912_amd64.tar.gz. Dla archi-
waliśmy sterowniki. tektury 32-bitowej można skorzystać z kompi-
System powinien od- latora dostępnego na stronie CodeSoucery http://
naleźć poprawny ste- www.codesourcery.com/sgpp/lite/arm/portal/pac-
rownik i przystąpić do kage5355/public/arm-none-eabi/arm-2009q3-
jego instalacji. Jeżeli 68-arm-none-eabi.bin. W  przypadku wersji
sterowniki są prawi- 32-bitowej sposób instalacji przebiega w sposób
dłowo zainstalowane, analogiczny, jak dla systemu Windows. Insta-
powinniśmy mieć lacja w systemie 64-bitowym sprowadza się do
możliwość zobaczenia rozpakowania archiwum za pomocą polecenia
kompletnych urządzeń sudo tar xvfz cortex-toolchain-20080912_amd64.
Usb serial Converter tar.gz. Kolejnym krokiem jest sprawdzenie czy
A i B (rys. 5). mamy zamontowany system plików USBFS, za-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

Rys. 6.
pewniający obsługę urządzeń USB z przestrzeni
użytkownika, bez konieczności używania ste-
rowników jądra. W tym celu w terminalu wyda-
jemy polecenie stat /proc/bus/usb/devices. Jeżeli
otrzymamy komunikat No such file or directory,
do pliku rc.local należy za pomocą edytora dopi-
sać polecenie montujące system USBFS: mount -t
usbfs none /proc/bus/usb. Ostatnią czynnością
jest instalacja programu OpenOCD, który można
pobrać dla obu architektur z mojej strony domo-
wej (i386: http://bryndza.boff.pl/downloads/ope-
nocd-0.3.1_i386.tgz, AMD64: http://bryndza.boff.
pl/downloads/openocd-0.3.1_amd64.tgz). Proces
instalacji jest trywialny i sprowadza się do roz-
pakowania archiwum z pomocą polecenia sudo
tar xvfz openocd-0.3.1_architektura -C /.
Przykładowy projekt – tworzenie,
kompilacja, programowanie
zestawu
Zintegrowane komercyjne środowiska pro-
gramistyczne posiadają wbudowane kreatory
umożliwiające stworzenie projektu za pomo-
cą kilku kliknięć myszką. Niestety, Eclipse nie
ma żadnych ułatwień w tym kierunku, ale ten
problem można rozwiązać bardzo prosto, wy-
korzystując pliki z wzorcowego projektu przy-
gotowanego przez autora.
Zaczynając naukę programowania najczę-
ściej pierwszym przykładem prezentowanym
w książkach jest aplikacja typu „Hello World”
wypisująca tekst na ekranie. Podobnie w przy-
padku mikrokontrolerów zazwyczaj pierwszym
programem jest przykład z mrugającymi dioda-
mi LED. Zatem idąc wydeptaną ścieżką, poka-
żemy krok po kroku jak bazując na wzorcowym
projekcie stworzyć własną aplikację mrugającą
diodami zestawu STM32-Butterfly. Przygoto-
waną wzorcową aplikację należy pobrać ze
strony http://bryndza.boff.pl/downloads/stm32-
examples.tgz, a następnie uruchomić środowi-
sko Eclipse. Z menu aplikacji wybieramy opcje:
File–>New–>C Project, co spowoduje wyświe-
tlenie okna kreatora aplikacji. W oknie nazwy
projektu (Project Name) wpisujemy przykłado-
wą nazwę projektu, (w  tym przypadku leds),
natomiast pozostałe ustawienia pozostawiamy
jak na rys. 6.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Darmowe narzędzia programowe dla mikrokontrolerów STM32
Po kliknięciu kla-
wisza FINISH zostanie
utworzony pusty projekt,
który następnie należy
dostosować do naszego
kompilatora. W tym celu
w  oknie Project Explo-
rer klikamy prawym
klawiszem myszy na
katalogu projektu leds,
a następnie z menu kon-
tekstowego wybieramy
opcję Properties. Pojawi
się wówczas okno dialo-
gowe , w  którym w  za-
kładce Discovery Options
należy zaznaczyć opcję
Automate Discovery Path
And Symbols, a  w  oknie Rys. 7.
Compiler invocation
command zmienić nazwę kompilatora gcc na gram a następnie wcisnąć klawisz OK (rys. 8).
arm-none-eabi-gcc i  potwierdzić wprowadzo- Po wykonaniu tej czynności w zakładce Make
ne ustawienia klawiszem OK. Wprowadzona Targets będziemy mogli zobaczyć ikonę z opi-
zmiana umożliwia automatyczne wykrywanie sem program (rys. 9).
i  parsowanie plików nagłówkowych dołączo- Aby zaprogramować urządzenie należy do
nych do projektu za pomocą dyrektywy include złącza USB podłączyć JTAG BF-30 z przełączni-
(rys. 7). kiem konfiguracyjnym ustawionym w pozycję
Teraz w  zakładce C/C++ build–>Settings JTAG, podłączyć zasilanie zestawu STM32-
w oknie Binary Parsers należy zaznaczyć opcję Butterfly, a następnie kliknąć we wspomnianą
Elf Parser, co zapewni środowisku możliwość wcześniej ikonę. Po krótkiej chwili układ po-
parsowania plików wynikowych aplikacji. Po winien zostać zaprogramowany, a  diody LED
ustawieniu wymaganych opcji możemy przy- D1,D2 powinny migać naprzemiennie.
stąpić do importu projektu stm32-examples.tgz. Potrafimy już kompilować programy oraz
W  tym celu w  oknie Project Explorer klikamy programować mikrokontroler, do omówienia
prawym klawiszem na projekcie i z menu kon- pozostało nam jeszcze debugowanie aplikacji.
tekstowego wybieramy opcję Import. Pojawi się
okno źródła importu w którym należy wybrać Przykładowy projekt –
opcję Archive File oraz przejść do kolejnego debugowanie
okna dialogowego (klawisz Next). W oknie im- Debugowanie w naszym środowisku od-
portu należy wcisnąć przycisk Browse i wska- bywa się za pomocą programu debugera Ope-
zać plik stm32-examples.tgz w  wyniku czego nOCD, którego zadaniem jest bezpośrednia
zostanie wyświetlona lista plików znajdująca obsługa interfejsu JTAG oraz mikrokontro-
się w archiwum. Należy wybrać wszystkie pli- lera. Program ten nasłuchuje na wybranym
ki, oraz zakończyć import plików za pomocą porcie (3333) na połączenia od programu
klawisza Finish. Po zaimportowaniu projektu
możemy przystąpić do jego kompilacji (kla-
wisze Ctrl+B lub z  menu Project–>Build All).
Jeżeli wszystko przebiegło pomyślnie, na dole
w  oknie „Console” powinniśmy zobaczyć logi
z  kompilacji natomiast w  oknie Problems nie
powinno być żadnych informacji.
Po skompilowaniu projektu zostało nam
zaprogramowanie zestawu STM32-Butterfly.
Programowanie układu odbywa się poprzez
wywołanie polecenia make install, które moż-
na również wywoływać bezpośrednio z pozio-
mu Eclipse. Odbywa się to poprzez stworzenie Rys. 8.
ikonki dla wybranej reguły make w  zakładce
make target, znajdującej się po prawej stronie
okna głównego. Aby to zrobić wystarczy klik-
nąć ikonkę z symbolem zielonego okręgu znaj-
dującego się na tej zakładce, co spowoduje wy-
świetlenie okna dialogowego umożliwiającego
skonfigurowanie ikony dla wybranej reguły
make. W oknie tym należy wpisać regułę pro- Rys. 9.
83
NARZĘDZIA KONSTRUKTORA
Rys. 10.
Rys. 11.
debugera gdb, który umożliwia bezpośrednią
interakcję z użytkownikiem. GDB komuniku-
je się z  użytkownikiem za pomocą konsoli,
więc użytkownicy systemu Windows mogą
z  jego obsługą mieć problemy. W  przypad-
ku środowiska Eclipse odpowiednie polece-
nia dla debugera wysyła samo środowisko,
umożliwiając wygodną pracę bez konieczno-
ści wpisywania dodatkowych poleceń.
Przygotowanie projektu do debugowa-
nia, rozpoczniemy od dodania programu
OpenOCD, tak aby uruchamiał się po wci-
śnięciu pojedynczego przycisku. W  tym
celu z  menu start wybieramy opcję Run
–>External Tools–>External Tools Configura-
tion, co spowoduje wyświetlenie okna dialo-
gowego umożliwiającego konfigurację urucho-
mienia zewnętrznych programów. W tym oknie
należy wybrać ikonę New Launch Configura-
tion, która utworzy nową konfigurację urucho-
mieniową. W oknie konfiguracyjnym (rys. 10),
należy wprowadzić ścieżkę do programu Ope-
nOcd ,wskazać katalog roboczy, oraz argumen-
ty dla polecenia.
Po wprowadzeniu konfiguracji możemy
spróbować uruchomić aplikację wybierając
przycisk Run. Aplikacja zostanie uruchomio-
na w wewnętrznej konsoli, gdzie wypisze ko-
munikat o  znalezieniu mikrokontrolera oraz
pozostanie aktywna w  tle. Zatrzymanie apli-
kacji możliwe jest po wciśnięciu ikony z sym-
bolem stop (rys. 11).
Potrafimy już uruchomić OpenOCD pozo-
stało nam jeszcze skonfigurowanie Eclipse, tak
aby potrafił połączyć się serwerem OpenOCD
i przejść do trybu debugowania. Aby to zrobić
należy z menu wybrać opcję: Run–>Debug Con-
figurations, co spowoduje wyświetlenie okna
dialogowego z ustawieniami konfiguracyjnymi.
W oknie tym, po lewej stronie, należy kliknąć na
ikonę z opisem C/C++ Application, która wyge-
neruje nową konfigurację. W oknie konfiguracji
84
Rys. 12.
należy wybrać projekt,
który chcemy debugo-
wać (w  tym przypad-
ku leds), co powinno
zaowocować automa-
tycznym przypisaniem
pliku binarnego aplikacji w polu C/C++ Appli-
cation. Teraz należy przejść do zakładki Debu-
ger, gdzie w polu debugger należy z listy wybrać
opcję gdbserver debuger, oraz ustawić nazwę
pliku programu debugera GDB (rys. 12).
Następnie w  pod-zakładce Connnection
należy wybrać typ połączenia (Connection
type) TCP, nazwę hosta (hostname) należy usta-
wić na localhost, natomiast w pole port należy
wpisać wartość 3333 (rys. 13).
Konfiguracja w  zasadzie dobiegła końca
należy jeszcze wcisnąć klawisz Apply, a  na-
stępnie zamknąć okno przyciskiem Close.
Przed sprawdzeniem konfiguracji w  praktyce
jeszcze jedna drobna uwaga odnośnie optyma-
lizacji kompilacji programu. W  pliku projektu
ex-led/Makefile na początku pliku znajduje się
zmienna OPT=2, która umożliwia sterowanie
procesem optymalizacji kodu. Opcja 2 jest po-
lecana w przypadku, generowania docelowych
programów, i zdaniem autora zapewnia dobry
wybór pomiędzy wielkością aplikacji a  szyb-
kością jej działania. Niestety podczas debugo-
wania wybranie tej opcji może powodować,
iż debugger będzie pomijał niektóre linie pod-
czas pracy krokowej, lub nie będzie dostępny
podgląd niektórych zmiennych. Dzieje się tak
ponieważ kompilator, często optymalizuje
dany fragment kodu tak, że przestaje on bezpo-
średnio mieć odzwierciedlenie w  postaci linii
kodu źródłowego. Właśnie ze wspomnianego
wyżej powodu zalecane jest aby przed debugo-
waniem skompilować całą aplikację z opcją 0,
zaprogramować mikrokontroler, a następnie po
tej czynności – rozpocząć sesję debuggera.
Powracając do głównego wątku, spróbuj-
my uruchomić debugger z  naszą aplikacją.
W  tym celu najpierw uruchamiamy program
OpenOCD (klikając na ikonę Launch External
Tool), a następnie ikonę z symbolem „robaka”,
co powinno zaowocować uruchomieniem pro-
gramu w  trybie Debug oraz zatrzymaniem się
Rys. 13.
aplikacji w funkcji main() (rys. 14). Przy pierw-
szym uruchomieniu sesji należy wybrać opcję
Menu–>Debug Configuration i wybrać program
ledsDBG, a następnie wcisnąć klawisz RUN. Te-
raz wciskając klawisz F6 (Step Over) możemy
śledzić wykonanie poszczególnych linii progra-
mu. Eclipse umożliwia również ustawianie pu-
łapek w  określonych miejscach programu po-
przez kliknięcie myszką na niebieskim obszarze
przed wybraną linią. Umożliwia też śledzenie
zmiennych. Inny użyteczny skrótów klawiszo-
wy to F5 (Step Into), opcja która umożliwia za-
głębienie się do wnętrza funkcji.
Tryb debugowania Eclipse zapewnia moż-
liwości porównywalne z innymi środowiska-
mi komercyjnymi. Opis wszystkich opcji
przekracza łamy niniejszego artykułu, nie-
mniej jednak środowisko to jest na tyle intu-
icyjne, że nie powinno być większych proble-
mów ze znalezieniem poszukiwanej funkcji.
Budowa projektu
Dla użytkownika używającego zintegro-
wanego środowiska programistycznego jedy-
nym zmartwieniem jest utworzenie plików
źródłowych, ponieważ wszystkie skrypty
potrzebne do pracy generowane są automa-
tycznie. Podejście takie zazwyczaj jest zado-
walające, jeżeli wszystko działa poprawnie.
W  przypadku, w  którym pojawią się jakieś
problemy, użytkownik tak naprawdę nie
wie w  jaki sposób one działają. Nie ma też
wpływu na działanie kreatorów, co może być
przyczyną wielu problemów. Środowisko Ec-
lipse nie zapewnia żadnego specjalistyczne-
go wsparcia w przypadku projektów dla mi-
krokontrolerów, w związku z tym wszystkie
pliki należy stworzyć samodzielnie. Może
to być zadaniem stosunkowo skomplikowa-
nym, dlatego najwygodniej będzie skorzy-
stać z gotowego projektu bazowego dla danej
rodziny mikrokontrolerów, zmieniając tylko
potrzebne opcje. Zaprezentowany projekt
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

Rys. 14.
bazowy dla mikrokontrolerów STM32 ma
strukturę hierarchiczną (rys. 15). W katalogu
scripts zawarte są skrypty odpowiedzialne
za przebieg kompilacji oraz programowanie
urządzenia docelowego. Plik stm32.mk jest
plikiem dla narzędzia make, zapewniającego
automatyzację procesu kompilacji. Stanowi
on bazę, która jest dołączana do głównego
pliku Makefile. Został napisany w  taki spo-
sób, aby wszystkie pliki źródłowe C, C++,
oraz S (assembler) utworzone w  pliku pro-
jektu były kompilowane automatycznie.
Plik stm32.cfg jest plikiem konfigura-
cyjnym dla programu debugera OpenOCD
i zawiera opis konfiguracji JTAG-a BF-30 oraz
mikrokontrolerów rodziny STM32.
Plik stm32.ld jest skryptem linkera, w któ-
rym mamy możliwość zdefiniowania wielko-
ści pamięci, która może być różna zależnie od
wybranego układu z danej rodziny. W linii:
RAM (xrw) : ORIGIN = 0x20000000,
LENGTH = 48K
możemy definiować adres bazowy oraz rozmiar
wielkości pamięci RAM, natomiast w linii:
FLASH (rx) : ORIGIN = 0x8000000,
LENGTH = 128K
adres bazowy oraz wielkość pamięci FLASH
w zależności od używanego układu
W  katalogu lib-stm32, znajduje się część
biblioteki STM32 Perhipheral library, z której
wyciągnięto pliki nagłówkowe(katalog inc),
oraz skrypty dla linkera (*.ld). Pliki nagłów-
kowe zostały zmodyfikowane aby zawierały
tylko struktury opisujące układy peryferyj-
ne. Zdaniem autora biblioteka STM32 Perhi-
pheral Library nie stanowi przejawu kunsztu
programistycznego i  niepotrzebnie zajmuje
cenne miejsce w  pamięci mikrokontrolera.
Właściwy przykład błyskający diodami LED
zawarty jest w katalogu ex-leds. Głównym pli-
kiem sterującym przebiegiem kompilacji pro-
jektu jest plik Makefile. Plik ten zawiera kilkę
użytecznych opcji, które mogą być zmieniane
przez użytkownika w  zależności wymagań.
Najistotniejszy fragment pliku z  punktu wi-
dzenia użytkownika przedstawiono niżej:
# Automatic makefile for GNUARM (C/C++)
# Copyright (C) Lucjan Bryndza
<lucjan.bryndza@ep.com.pl>
# http://www.boff.pl
#tutaj wpisz nazwe pliku hex
TARGET = leds-example
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Darmowe narzędzia programowe dla mikrokontrolerów STM32
#Format wyjsciowy (moze byc
elf,hex,bin)
FORMAT = hex
#Optymalizacja [0,1,2,3,s]
# 0 - brak optymalizacji, s
-optymalizacja rozmiaru
OPT = 2
#Common flags
COMMON_FLAGS = -Wall -pedantic
-DSTM32F10X_CL
W  zmiennej TARGET mamy możliwość
wpisania nazwy pliku wynikowego, który po-
wstanie w  wyniku kompilacji projektu. Pole
format umożliwia określenie rodzaju pliku
wynikowego wygenerowanego w  wyniku
kompilacji. Skrypt przewiduje możliwość
generowania pliku w  formatach ELF, Intel
Hex lub bezpośrednio w formacie binarnym.
Kolejną istotną opcją jest tryb optymalizacji
kodu wynikowego, który został opisany we
wcześniejszej części tekstu. Mamy tutaj moż-
liwość sterowania optymalizacją od opcji 0
(brak optymalizacji ) poprzez 3 (maksymalna
optymalizacja na szybkość programu), do s
(optymalizującą program pod kątem jak naj-
mniejszego miejsca zajmowanego w pamięci).
Ostatnią istotną zmienną jest COM-
MON_FLAGS, która umożliwia podanie do-
datkowych wspólnych opcji dla kompila-
tora C oraz C++. Istotna tutaj jest definicja
-DSTM32F10X_CL, powodująca zdefinio-
wanie typu mikrokontrolera dla biblioteki
STM32 Standard Perhipheral Library. Mamy
tutaj możliwość zdefiniowania następujących
symboli: STM32F10X_LD (mikrokontrolery
STM32 Low Density Line), STM32F10X_MD
(STM32 Medium Density Line), STM32F10X_
HD (STM32 Hi Density Line), STM32F10X_
CL (STM32 Conectivity Line – jak w zestawie
STM32 Butterfly). Pozostałe pliki są plikami
źródłowymi w  języku C, i  odpowiadają bez-
pośrednio za działanie aplikacji. Warto tutaj
wspomnieć o pliku startup.c, w którym zosta-
ła zdefiniowana globalna tablica przypisująca
funkcję do wektorów przerwań.
/*------------------------------------
----------------------*/
//Interrupt vector table
__attribute__ ((section(“.isr_
vector”)))
void (* const exceptions_vectors[])
(void) =
{
&_estack, // The initial
stack pointer
reset_handler, // The reset
handler
unused_vector, //NMIException
unused_vector, //HardFaultException
unused_vector, //
MemManageException
unused_vector, //
BusFaultException
unused_vector, //
UsageFaultException
W pliku należy przy-
pisać funkcję, która bę-
dzie odpowiedzialna za
realizację obsługi danego
przerwania. Domyślnie
wszystkie wektory mają
zdefiniowaną funkcję
unused_vetor() która za-
wiera nieskończoną pę-
tlę while(1). W  naszym
prostym przykładzie nie
wykorzystujemy żadnych
przerwań więc nie ma po- Rys. 15.
trzeby dopisywania tutaj
żadnych funkcji.
Zakończenie
Zaprezentowane w  tym artykule zintegro-
wane środowisko programistyczne złożone
z komponentów Open Source umożliwia zupeł-
nie wygodne i  niczym nieograniczone pisanie
oraz uruchamianie aplikacji dla mikrokontro-
lerów STM32. Po poświęceniu odrobiny czasu
na przygotowanie, dostajemy pełną wersję wy-
godnego środowiska, która w  przeciwieństwie
do innych komercyjnych IDE, może pracować
poza systemem Windows, na przykład w Linuk-
sie. Przy tworzeniu nowego projektu musimy
pamiętać, aby przed rozpoczęciem pracy usta-
wić kilka opcji konfiguracyjnych we właściwo-
ściach projektu. W Eclipse nie mamy wbudowa-
nych kreatorów, umożliwiających stworzenie
projektu za pomocą kilku kliknięć myszką, ale
bazując na przykładowej aplikacji po nabyciu
odrobiny wprawy, mamy możliwość rozpo-
częcia projektu równie szybko i wygodnie. Co
najważniejsze, mamy pełne panowanie nad
procesem kompilacji oraz skryptami konfigu-
racyjnymi. Równie dobrze kompilacje możemy
przeprowadzić poza edytorem, np. w systemie
automatycznego relasowania oprogramowania,
co jest w zasadzie niewykonalne w przypadku
komercyjnych narzędzi.
Lucjan Bryndza, EP
lucjan.bryndza@ep.com.pl
R E K L A M A
85
Sprzęt
Zanim zbudujesz wagę
elektroniczną
Zestaw ewaluacyjny dla
przetwornika A/C ADS1232
Najczęściej wykorzystywanymi
w  wagach elektronicznych
elementami zamieniającymi
siłę na wartość elektryczną
są tensometry. Pracują zwykle
w  konfiguracji mostkowej
i  dostarczają napięcie
pomiarowe o  bardzo małej
wartości rzędu kilku, kilkunastu
miliwoltów. Narzuca to
określone wymagania dla toru
pomiarowego, szczególnie dla
przetwornika A/C. Idealnym
rozwiązaniem dla wag jest
układ ADS1232 integrujący
w  sobie niemal całkowitą część
analogową urządzenia.
86
Technika cyfrowa wsparta bogactwem
sensorów różnych wielkości fizycznych umoż-
liwia stosunkowo łatwe budowanie mierników
takich parametrów jak: siła, ciśnienie, ciężar,
przemieszczenie itp. W takich zastosowaniach
nie ma potrzeby śrubowania częstotliwości
próbkowania sygnału, dużo ważniejsza jest do-
kładność i  rozdzielczość pomiaru, odporność
na szumy i wszelkiego rodzaju dryfty. Do takiej
grupy aparatury pomiarowej produkowane są
specjalne przetworniki analogowo-cyfrowe
odpowiednio optymalizowane pod kątem za-
stosowań. Przykładem może być przetwornik
ADS1232 firmy Texas Instruments.
Elektroniczna szalka
ADS1232 i ADS1234 to 24-bitowe prze-
tworniki A/C (odpowiednio 2- i 4-wejściowe)
dedykowane do takich urządzeń jak wagi,
sterowniki przemysłowe, mierniki ciśnienia
itp. Schemat blokowy tych układów przed-
stawiono na rys. 1. W artykule ograniczymy
się do opisu układu ADS1232, gdyż dla nie-
go jest przeznaczony zestaw ewaluacyjny,
który trafił do redakcyjnych testów. Oprócz
głównego bloku, jakim jest precyzyjny prze-
twornik delta-sigma z  wewnętrznym ge-
neratorem, w  strukturze zawarto również
kompletny układ akwizycji danych z nisko-
szumowym wzmacniaczem o  programowa-
nym wzmocnieniu (PGA). Wzmocnienie to
może być równe: 1, 2, 64 lub 128  V/V, co
przekłada się na wejściowe pełne zakresy
pracy równe odpowiednio: ±2,5 V, ±1,25 V,
±39  mV i  ±19  mV. Dzięki wewnętrznemu
multiplekserowi możliwie jest przełączanie
dwóch kanałów pomiarowych z  wejściami
różnicowymi. Z uwagi na zakres zastosowań
przewidziano również możliwość pomiaru
temperatury poprzez wbudowany czujnik.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Zestaw ewaluacyjny dla przetwornika A/C ADS1232

takiego badania do jego wejścia jest dopro-

wadzany sygnał sinusoidalny o amplitudzie
odpowiadającej pełnemu zakresowi przetwa-
rzania. Następnie jest obliczany pierwiastek
z  sumy kwadratów wszystkich produktów
wyjściowych, tj. szumów i zniekształceń. Na
tej podstawie określa się parametr SINAD,
który jak już wiemy jest równy stosunko-
wi sygnału do obliczonych wyżej szumów
Rys. 1. Schemat blokowy przetworników ADS1232 i ADS1234 i  zniekształceń. Dla idealnego przetwornika
A/C stosunek sygnału do szumu jest rów-
Tab. 1. Parametry określające własności szumowe i  dynamiczne przetwornika ny SNR=6,02+1,76  dB, z  czego wynika, że
ADS1232 efektywna liczba bitów wynosi:
Wzmocnienie Szum RMS Szum pp ENOB (RMS) Noise-free ENOB=(SINAD [dB]–1,76)/6,02
AVDD=5 V, VREF=5 V, Data Rate=10 Sa/s Jak widać efektywna liczba bitów nie
1 420 nV 1,79 mV 23,5 21,4 musi być liczbą całkowitą. Obliczenia para-
2 270 nV 900 nV 23,1 21,4 metrów SINAD i ENOB uwzględniają nie tyl-
64 19 nV 125 nV 22,0 19,2 ko szum odnoszony do wejścia, ale również
128 17 nV 110 nV 21,1 18,4 szum kwantyzacji pojawiający się na wyjściu
AVDD=5 V, VREF=5 V, Data Rate=80 Sa/s wraz ze zniekształceniami wynikającymi
1 1,36 mV 8,3 mV 21,8 19,2 z  pracy przetwornika. Efektywna rozdziel-
2 850 nV 5,5 mV 21,5 18,8 czość jest natomiast obliczana jako:
64 48 nV 307 nV 20,6 18 Dla porządku musimy jeszcze zdefinio-
128 44 nV 247 nV 19,7 17,2 wać kod wolny od szumu, który jest określa-
AVDD=3 V, VREF=3 V, Data Rate=10 Sa/s ny jako stosunek 2N/(wartość międzyszczy-
1 450 nV 2,8 mV 22,6 20 towa szumu podawana w  bitach), gdzie N
jest rozdzielczością teoretyczną, dla układu
2 325 nV 1,8 mV 22,1 19,7
ADS1232 N=24.
64 20 nV 130 nV 21,2 18,5
Niestety powyższych parametrów nie da
128 18 nV 115 nV 20,3 17,6
się określić jednoznacznie, gdyż zależą one
AVDD=3 V, VREF=3 V, Data Rate=80 Sa/s
od kilku czynników, takich jak: napięcie za-
1 2,2 mV 12 mV 20,4 17,9
silające, napięcie referencyjne, częstotliwość
2 1,2 mV 6,8 mV 20,2 17,8
próbkowania, wzmocnienie. Ze względów
64 54 nV 340 nV 19,7 17,1 marketingowych w  opisach ogólnych po-
128 48 nV 254 nV 18,9 16,5 dawane są tylko wartości dla najlepszego
przypadku. Przykładowo, w charakterystyce
Podawana w  katalogach 24-bitowa roz- (S/N+D inne oznaczenie to SINAD) i  kod układu ADS1232 zamieszczonej na pierw-
dzielczość przetwornika ADS1232 wynika wolny od szumu (noise-free code). Określa- szej stronie noty katalogowej znajduje się
z  jego budowy wewnętrznej (długości reje- ją one nieco odmienne cechy przetwornika informacja, że efektywna liczba bitów tego
stru), jest to jednak parametr teoretyczny, i nie wszystkie są równoważne mimo duże- przetwornika może osiągać wartość do 23,5,
praktycznie nieosiągalny w  układach rze- go podobieństwa. Przykładowo, nie wolno ale nie jest już napisane, że w  najbardziej
czywistych. Bardziej miarodajne dla prakty- mylić efektywnej rozdzielczości z efektywną niekorzystnej konfiguracji jest ona równa tyl-
ków są takie parametry jak: efektywna licz- liczbą bitów. Efektywną liczbę bitów ENOB ko 18,9 (wobec teoretycznych 24). W tab. 1
ba bitów (ENOB), efektywna rozdzielczość, oblicza się zwykle na drodze analizy FFT, podano wartości określające własności szu-
odstęp sygnału od szumu i  zniekształceń jakiej jest poddawany przetwornik. Podczas mowe i dynamiczne przetwornika ADS1232,
dla najbardziej typowych konfiguracji.
Przetwornik ADS1232 może być takto-
wany przebiegiem z  generatora zewnętrz-
nego, jak również wewnętrznego, który jest

R E K L A M A

Rys. 2. Przykładowa aplikacja przetwornika ADS1232

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 87

Sprzęt
o tyle korzystny, że nie wymaga stosowania
żadnych elementów dodatkowych. Na żąda-
nie użytkownika może być przeprowadzona
kalibracja offsetu. Sterowanie układem jest
realizowane wyłącznie za pomocą sygnałów
podawanych na przeznaczone do tego celu
wyprowadzenia. Przetwornik nie ma ani
jednego rejestru konfiguracji. Dane będące
wynikiem przetwarzania są odbierane sze-
regowo z  wyjścia DOUT za pośrednictwem
zegara SCLK. Układ akwizycji danych z wej-
ściami symetrycznymi doskonale nadaje się
do współpracy z  czujnikami w  konfiguracji
mostka, np. tensometrami, ale bez proble-
mu można również dołączać termopary,
rezystancyjne czujniki temperatury itp.
Przykładową aplikację dla czujnika mostko-
wego przedstawiono na rys.  2. Przetwornik
ADS1232 jest produkowany w  obudowie
TSSOP-24 (ADS1234 – TSSOP-28) i  może
pracować w  zakresie temperatur od –40 do
+105oC.
Zestaw ewaluacyjny dla
przetwornika ADS1232
Dostarczany przez TI zestaw ewaluacyj-
ny ADS1232REF został zaprojektowany pod
kątem ewentualnych zastosowań zamonto-
wanego na nim przetwornika A/C, jakim jest
ADS1232. W komplecie znajduje się ponadto
CD-ROM z  dokumentacją i  programem de-
monstracyjnym oraz kabel USB. Płytka jest
zasilana napięciem 6...9  VDC, które może
pochodzić z zewnętrznego zasilacza lub ba-
terii 9 V, których niestety nie ma w zestawie.
Dwa gniazda wejściowe – jedno śrubowe,
drugie szpilkowe – pozwalają w  wygodny
sposób i  w  dowolnej konfiguracji dołączyć
własny tensometr lub inny czujnik pomiaro-
wy. Przykładowe rodzaje połączeń dla czuj-
ników mostkowych przedstawiono na rys. 3.
Jak widać mogą to być połączenia 4- lub
6-przewodowe. W  drugim przypadku uzy-
skuje się kompensację spadków napięć na
przewodach zasilających, a to dzięki użyciu
wejść referencyjnych REF+ i REF–. Stosując
połączenie 6-przewodowe należy ustawić
przełącznik VREF w pozycji EXT.
W  programie demonstracyjnym zapi-
sanym w  pamięci Flash mikrokontrolera
MSP430F449 sterującego przetwornikiem
A/C przewidziano trzy tryby pracy. Pierwszy
z  nich – SCALE – to prosta implementacja
wagi elektronicznej wykorzystującej tenso-
metryczny przetwornik siły. W  tym trybie
dostępne są typowe dla tego rodzaju urzą-
dzeń opcje, takie jak: kalibracja, tarowanie,
wybór zakresu pomiarowego. Inne parame-
try, od których zależy sposób działania pro-
gramu, ustawiane są po wejściu do opcji kon-
figuracyjnych. Można w  nich na przykład
wybrać: jednostki (mg, mg, g, kg, lb (funty),
st (6,35 kg), oz (uncja)), liczbę uśrednień wy-
niku końcowego (2...128), prędkość przetwa-
rzania (Slow – fCLK/61440, Fast – fCLK/491520),
88
Rys. 3. Schematy połączeń czujników mostkowych z płytką ADS1232REF
masę kalibracyjną (0...99,9 ustawionej jed-
nostki), dokonać kalibracji offsetu i  zapisać
parametry w pamięci nieulotnej.
Przed rozpoczęciem pomiarów ciężaru
należy dołączyć tensometr według jednego
z  przedstawionych wcześniej schematów,
a  następnie ustawić optymalne wzmocnie-
nie toru pomiarowego i  wybrać jednostkę.
Kolejnym krokiem jest kalibracja wagi. Bę-
dzie do tego potrzebny ciężar o znanej war-
tości. Domyślnie jest to 5  kg, ale parametr
ten można zmieniać, tym bardziej, że do-
kładność kalibracji będzie rosła, im bardziej
ciężar wzorcowy będzie zbliżony do zakre-
su pomiarowego wagi. Kalibracja przebiega
w  dwóch krokach, o  czym użytkownik jest
informowany odpowiednimi komunikatami
pojawiającymi się na wyświetlaczu. Pierw-
szy z  nich: „Remove weight” oznacza, że
waga jest tarowana, a więc tensometr powi-
nien znajdować się w położeniu spoczynko-
wym, bez żadnego obciążenia. Jeśli warunek
ten jest spełniony należy nacisnąć przycisk
CAL, co spowoduje wykonanie pomiaru ze-
rowego obciążenia i wyświetlenie komunika-
tu „Place CAL weight”. Teraz tensometr po-
winien być obciążony wartością wzorcową
i  po ponownym naciśnięciu przycisku CAL
dokonywany jest drugi pomiar, co kończy
procedurę kalibracji. Waga jest już gotowa
do pracy. Trzeba tylko pamiętać, aby zawsze
przed pomiarami ją wytarować, do czego
służy przycisk TARE. 24-bitowy przetwornik
ADS1232 charakteryzujący się małymi szu-
mami doskonale sprawdza się w podobnych
aplikacjach. Można dzięki temu budować
przyrządy o dużych zakresach pomiarowych
przy zachowaniu dużych rozdzielczości.
Wbudowany wzmacniacz PGA upraszcza
konstrukcję urządzenia do granic możliwo-
ści.
W  drugim trybie pracy zestawu ewa-
luacyjnego – ANALYSIS – użytkownik ma
możliwość podglądu na wyświetlaczu war-
tości mierzonych próbek. Na uwagę zasłu-
gują różnorodne formaty prezentowanych
wyników. Mamy więc bezpośrednią wartość
próbki w zapisie dziesiętnym lub heksadecy-
malnym, jak również próbkę przeliczoną na
napięcie wejściowe. Wyniki mogą być rów-
nież poddane uśrednieniu, a także przeliczo-
ne na wartości RMS i peak-to-peak. Ciekawą
opcją jest szacowanie parametru ENOB, co
jest związane z  obliczaniem szumu. Pomiar
ten wymaga zatem pozostawienia tensome-
tru przez chwilę pod stałym obciążeniem,
albo bez obciążenia. Procesor oblicza war-
tość RMS szumu korzystając z formuły:
Uzyskiwane w czasie testów wyniki po-
twierdziły wysoką klasę przetwornika.
W czasie pomiarów w górnej części wy-
świetlacza po każdych 8 próbkach wyświe-
tlane są małe punkciki, tworząc coś w  ro-
dzaju bargrafu. Dzięki temu użytkownik ma
pewność, że układ pomiarowy pracuje pra-
widłowo.
Współpraca z komputerem
Na płytce ADS1232REF znajduje się
gniazdo USB, przewidziane do komunikacji
z  komputerem i  uaktualniania oprogramo-
wania firmowego. Do wymiany danych moż-
na wykorzystać program Hyper Terminal lub
inny, podobny. Transmisja jest prowadzona
znakowo. Wydając polecenia z  poziomu
terminala konfiguruje się płytkę w  całym
Rys. 4. Wykres wykonany w Excelu na
podstawie danych odebranych z prze-
twornika ADS1232
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

Rys. 5. Okno programu demonstracyjnego
zakresie możliwości, a  więc: wybiera się
wzmocnienie, kanał pomiarowy, szybkość
próbkowania, kalibruje się offset. Można
również żądać przesłania pojedynczej danej
do komputera, jak również uruchomić ciągłą
transmisję. Ze względu na znakowy format,
dane takie są bardzo łatwe w obróbce w do-
wolnym programie (np. w Excelu). Przykład
tak uzyskanych wyników przedstawiono na
rys. 4. W eksperymencie utrzymywano przez
kilka sekund na wyciągniętym ręku ciężar
5  kg, co spowodowało powstanie tzw. tre-
moru (zwiększającego się drżenia ręki pod
wpływem wydzielania się kwasu mlekowego
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Zestaw ewaluacyjny dla przetwornika A/C ADS1232
w mięśniach). Efekt ten jest dobrze widoczny
na wykresie.
Na płytce CD-ROM zestawu ewaluacyj-
nego znajduje się program, przy pomocy któ-
rego można komunikować się z  mikrokon-
trolerem w sposób bardziej intuicyjny, niż to
opisano wyżej. Wykorzystywany jest do tego
wirtualny port szeregowy tworzony podczas
instalowania pakietu oprogramowania. Jest
to znana użytkownikom popularnych ukła-
dów FTDI technika komunikacji poprzez
UART, ale przy wykorzystaniu interfejsu
USB. Firma Texas Instruments zastosowała
jednak własne rozwiązanie, jakim jest układ
K L A M
TUSB3410VF. Na uwagę zasługuje niezależ-
ne od systemu mikroprocesorowego zerowa-
nie interfejsu USB.
Okno programu przedstawiono na rys. 5.
Według opisu zamieszczonego w  dokumen-
tacji, uruchomiona na komputerze aplikacja
skanuje porty komputera w  celu wykrycia
zestawu i jeśli to nastąpi połączenie zostaje
nawiązane. Teraz sterowanie przetworni-
kiem ADS1232 oraz odbieranie danych jest
możliwe poprzez interfejs graficzny. Wyniki
są prezentowane w  postaci wykresu linio-
wego lub histogramu w  oknach Strip chart
i  Histogram. Niestety mimo kilku prób wy-
konanych w  czasie testu zestawu nie udało
się uzyskać komunikacji między programem
i komputerem. Instalowane było oprogramo-
wanie w wersji z runtimem Labview.
Mimo niepowodzeń z  programem, ze-
staw ewaluacyjny ADS1232REF w  wy-
starczający sposób pozwolił zapoznać się
z  możliwościami zainstalowanego w  nim
przetwornika A/C. Eksperymenty stanowiły
potwierdzenie danych katalogowych tego
układu. Można go z  pewnością polecić in-
żynierom projektującym wagi elektroniczne,
w których nie jest istotna szybkość pomiaru
lecz jego dokładność.
Jarosław Doliński, EP
jaroslaw.dolinski@ep.com.pl
A
89
Sprzęt
RemoTI
Zastąp podczerwień radiem
Fot. 1. Płytka stacji bazowej z modułem
radiowym CC2530
Zdalne sterowanie urządzeniami
domowymi, jak telewizory,
klimatyzacja czy urządzenia
automatyki domowej, jest
z  reguły wykonywane przy
użyciu podczerwieni. Texas
Instruments opracował zestaw
ewaluacyjny, który prezentuje
możliwości zastosowania
układów radiowych CC2530 do
zdalnego sterowania różnych
urządzeń elektronicznych.
Upowszechnienie się zdalnego sterowa-
nia było związany z  rozwojem elektroniki
użytkowej, początkowo głównie telewizorów.
Obecnie obok urządzeń multimedialnych,
również inne urządzenia są sterowane za
pomocą pilotów. Dotychczas najpowszech-
niejszym nośnikiem komend sterujących
była podczerwień. Jej stosowanie ma jednak
kilka wad. Stosunkowo niewielki zasięg oraz
90
kierunkowość wiązki zmusza użytkownika
do precyzyjnego celowania pilotem w  od-
biornik podczerwieni. Okazuje się jednak, że
zdalne sterowanie urządzeniami może także
odbywać się drogą radiową.
Firma Texas Intruments opracowała
zestaw ewaluacyjny RemoTI jako przykład
ilustrujący możliwości stosowania układów
radiowych do zdalnego sterowania urzą-
dzeń multimedialnych lub automatyki do-
mowej.
Co w zestawie
W  skład zestawu ewaluacyjnego Re-
moTI wchodzą: płytka stacji bazowej z  do-
łączanym modułem z  układem radiowym
CC2530, pilot zdalnego sterowania z  ukła-
dem CC2530 oraz CC Debugger. Płytka ba-
zowa jest wręcz uboga w elementy. Znajdują
się na niej tylko dwa przyciski, diody LED,
a  także nadajnik i  odbiornik podczerwieni.
Zestaw ten jest jednak bardziej przeznaczo-
ny do badania możliwości stosu protokołów
RemoTI niż samego układu CC2530.
Płytka drukowana pilota zdalnego stero-
wania jest zamknięta w  typowej obudowie
pilota na podczerwień (jest nawet wydrążo-
ny otwór na diodę IR). Pod klapką baterii pi-
lota znajduje się złącze programatora (fot. 2)
Dodatkowe informacje:
http://www.ti.com/remoTI
Rys. 2. Złącze programatora radiowego
pilota zdalnego sterowania
– jest więc możliwość przeprogramowania
mikrokontrolera CC2530.
Hardware CC2530
Układem odpowiedzialnym za komu-
nikację radiową jest CC2530 firmy Texas
Instruments. Jest to zintegrowany system
cyfrowy z  wbudowanym mikrokontrolerem
8051 oraz interfejsem radiowym 2,4  GHz,
zgodnym z  normami IEEE 802.15.4 oraz
ZigBee. Wyposażony jest w  32, 64, 128 lub
256 kB pamięci Flash oraz 8 kB ROM.
CC2530 nadaje się do aplikacji przeno-
śnych/autonomicznych, gdyż charakteryzuje
się niskim poborem prądu oraz napięciem
zasilania z przedziału 2...3,6 V. Może praco-
wać w różnych trybach o obniżonym pobo-
rze prądu. W trybie Power Mode 3 (włącza-
nie układu zewnętrznym sygnałem przerwa-
nia) pobiera zaledwie 0,4 mA.
Zastosowany w  CC2530 rdzeń mikro-
kontrolera jest zmodyfikowaną wersją 8051.
W  odróżnieniu od pierwowzoru wykonu-
je jedną instrukcję na cykl maszynowy
(w  oryginale 1 instrukcja na 12 cykli ma-
szynowych). Mikrokontroler ma również
wbudowany kontroler DMA, dzięki któremu
usprawniono dostęp do pamięci i  peryfe-
riów.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Zastąp podczerwień radiem

Rys. 3. Schemat przykładowej aplikacji układu CC2530 Rys. 4. Okno programu demonstracyjnego

CC2530 ma nych komponentów potrzebnych do jego zobrazowane na emulatorze pilota zdalnego

również bogaty pracy. Podstawowy schemat aplikacyjny tego sterowania (rys. 5).
zestaw peryfe- układu przedstawiono na rys. 3. Aby stworzyć własną aplikację dla ra-
riów, wśród któ- W  interfejsie radiowym układu CC2530 diowego mikrokontrolera CC2530 należy
rych znajdują się: na pasmo 2,4  GHz uwzględniono protokoły zainstalować środowisko programistyczne
7...12-bitowy prze- zgodne z  normą IEEE 802.14.5, jak np. Zig- IAR Embedded Workbench dla mikrokontro-
twornik A/C (do 8 Bee. lerów 8051.
kanałów), genera-
tor liczb pseudolo- Software – RemoTI Podsumowanie
sowych, szyfrator/ Zestaw ten jest przeznaczony do badania Opisany zestaw ewaluacyjny jest intere-
deszyfrator AES, protokou RemoTI, który jest jedną z  pierw- sującym przykładem zastosowania komuni-
watchdog oraz dwa szych implementacji protokołu RF4CE Zig- kacji radiowej do sterowania urządzeniami
interfejsy USART. Bee. Powstał na podstawie porozumienia elektroniki użytkowej. Jest też znakomitym
Ma on również między ZigBee, a organizacją RF4CE (Remo- punktem startu dla inżynierów chcących
8- i 16-bitowe licz- te Control Standard for Consumer Electro- zapoznać się z  możliwościami protokołów
niki, w  tym dedy- nics). Zgodność z  ZigBee RF4CE powinny ZigBee oraz RemoTI. Testowa aplikacja dla
kowany licznik umożliwiać m.in. interoperacyność urzą- tego zestawu ewaluacyjnego znakomicie
pracujący w  trybie dzeń i  pilotów zdalnego sterowania od róż- prezentuje zalety radiowego zdalnego ste-
obniżonego pobo- nych producentów. rowania. Dzięki zastosowaniu komunikacji
ru mocy i  licznik Do zestawu dołączone jest oprogramo- w standardzie ZigBee i przy użyciu protoko-
MAC wspierający wanie demonstrujące możliwości zdalnego łu RemoTI uzyskano możliwość przesyłania
obsługę protoko- sterowania za pomocą radia. Okno progra- komend do komputera PC na znaczną od-
łów ze szczelinami mu przestawiono na rys.  4. Program łączy ległość (kilkanaście metrów) i to z drugiego
czasowymi, jak np. się z  płytką bazową za pośrednictwem wir- pomieszczenia.
IEEE 802.15.4. tualnego portu szeregowego (port USB). Maciej Gołaszewski, EP
Zaletą układu Rys. 5. Widok Odczytuje pakiety danych odebrane przez maciej.golaszewski@ep.com.pl
CC2530 jest mała emulatora pilota płytkę bazową z układem CC2530. Dodatko-
liczba zewnętrz- zdalnego sterowania wo odebrane kody przycisków sterowania są

R E K L A M A

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 91

Sprzęt

mbed.org
Kompilator, którego
nie zainstalujesz!
To, co na pierwszy rzut oka
przypomina prostą płytkę
laboratoryjną z  mikrokontrolerem
jest pomocą dydaktyczną,
która radykalnie zmienia
sposób poznawania nowych
mikrokontrolerów. Jej największą
zaletą, i  jednocześnie wadą,
jest konieczność dostępu do
Internetu.
Producenci mikrokontrolerów i  innych zestawu nie wynika więc z mnogości dostęp- W  odróżnieniu od większości zestawów
złożonych układów cyfrowych prześcigają się nych peryferiów, lecz z odmiennego podejścia ewaluacyjnych do rozpoczęcia pracy z nowym
w promowaniu swoich coraz to nowszych roz- do procesu poznawania nowego mikrokontro- mikrokontrolerem LPC1768 potrzebujemy wy-
wiązań. Oprócz informacji z  firmowych stron lera oraz sposobu jego programowania. Wy- łącznie wolnego portu USB w komputerze oraz
internetowych oraz not katalogowych najlep- konany jest jako 40-końcówkowy moduł DIP. dostępu do Internetu. Nawet najwolniejsze po-
szym sposobem oceny nowego układu jest Można go więc z łatwością użyć we własnym łączenie Internetowe będzie w  zupełności wy-
sprawdzenie jego możliwości funkcjonalnych prototypie, czy na płytce uniwersalnej (wy- starczające, gdyż nie trzeba pobierać środowiska
w  działającym urządzeniu. Z  tego powodu miary płytki 44×26 mm). Na rynku dostępna programistycznego ze strony producenta, które
większości premier mikrokontrolerów towa- jest też płytka bazowa firmy Embedded Artist, może mieć często objętość dobrych kilkuset MB.
rzyszą zapowiedzi zestawów ewaluacyjnych, która jest kompatybilna pod względem wypro- Kompilator zestawu ewaluacyjnego mbed
dzięki którym można sprawdzić ich działanie wadzeń z zestawem mbed. jest dostępny poprzez przeglądarkę www.
w  rzeczywistej aplikacji oraz zapoznać się ze Zestaw może być zasilany z  portu USB Działa więc w  dowolnym systemie operacyj-
sposobem przygotowywania oprogramowania. albo z zasilacza o napięciu 4,5...9 V. W trakcie nym, pod większością nowoczesnych przeglą-
Często płytki takich zestawów pełnią funkcję pracy pobiera mniej niż 200  mA prądu lub darek www z obsługą Javy. Jest to więc praw-
projektów referencyjnych dla inżynierów pro- <100 mA przy wyłączonym mostku Ethernet dopodobnie jedyny kompilator, który poten-
jektujących obwody drukowane (szczególnie PHY. Wejścia cyfrowe są przystosowane do cjalnie będzie działać w systemie operacyjnym
dla urządzeń radiowych). Zestawy ewaluacyj- napięcia 3,3  V, a  obciążalność ich wyjść wy- Google Chrome OS.
ne mogą być obudowane zbyt wieloma ukła- nosi 40 mA (maksymalnie 400 mA dla całego Chrome OS ma służyć do łączenia się apli-
dami peryferyjnymi, ale mogą też mieć formę układu). kacjami webowymi. Przyjęto, że przechowywa-
dużo prostszą z  minimum niezbędnych ele-
mentów, takich jak przycisk reset i kilka diod
LED. W  większości przypadków do zestawu
dołączona jest płyta CD lub DVD z oprogramo-
waniem narzędziowym służącym do przygoto-
wywania programów na dany mikrokontroler
w asemblerze lub języku C, zasilacz oraz czasa-
mi programator/debugger (niestety często trze-
ba go dokupić osobno).
Projektanci płytki PCB oraz oprogramowa-
nia narzędziowego opisywanego zestawu wy-
brali drogę prostoty i funkcjonalności.

Kolejny zestaw ewaluacyjny...

Zestaw ewaluacyjny mbed jest wręcz bar-
dzo ubogi w  porównaniu z  liczbą zewnętrz-
nych złączy oraz układów interfejsowych. Na
niewielkiej płytce PCB znalazło się miejsce
jedynie dla mikrokontrolera LPC1768, 4 diod
LED, przycisku zerowania, mostka Ethernet
PHY oraz złącza USB. „Siła” dydaktyczna tego Rys. 1. Opis wyprowadzeń zestawu mbed

92 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


Rys. 2. Model warstwowy oprogramowania mbed
nie plików możliwe jest wyłącznie na zdalnych
serwerach, a  na komputerze działającym pod
tym systemem operacyjnym nie można zapisać
żadnych plików. Na tej zasadzie działa już wiele
aplikacji sieciowych. Najprostszym przykładem
jest poczta email obsługiwana przez przeglądarkę
– takie usługi oferuje Gmail, Onet.pl czy Interia.
W duchu cloud computing, czyli aplikacji
dostępnych w  całości na zdalnym serwerze,
działa też kompilator mbed. Obsługuje się go
przez przeglądarkę www, a  wynikowy plik
programu zapisuje się bezpośrednio w pamięci
Flash mikrokontrolera.
Możliwości sprzętowe
Sercem zestawu ewaluacyjnego jest mi-
krokontroler LPC1768, jeden z  najnowszych
układów firmy NXP opartych na rdzeniu Cor-
tex-M3. LPC1768 jest taktowany sygnałem ze-
garowym o częstotliwości 100 MHz. Ma 64 kB
pamięci SRAM oraz 512 kB pamięci Flash. Po-
tężne wręcz możliwości jednostki sterującej
oraz duża pamięć uzupełniona jest bogatym
zestawem interfejsów: Ethernet MAC, USB
2.0 OTG, SPI, I2C, CAN, UART oraz innych
bloków: modulator PWM, przetworniki A/C
i C/A. Jak już napisano wyżej, płytka PCB za-
wiera minimum układów peryferyjnych.
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Dołączona do zestawu tradycyjna doku-
mentacja jest uboga, ale pomimo tego przy-
datna. Między innymi zawiera kartę wielko-
ści karty kredytowej z opisem wyprowadzeń
(rys. 1). Pełna dokumentacja jest oczywiście
dostępna online.
Łatwość programowania
Zwykle o  popularności produktu nie
świadczy mnogość jego funkcji, czy efek-
towny design, tylko prostota użytkowania.
Twórcy zestawu mbed postawili sobie za cel
uproszczenie konfiguracji i  programowania
mikrokontrolera. Do obsługi jego peryferiów
dostarczane są biblioteki programistyczne
z  łatwym do użycia API (interfejsem progra-
mistycznym aplikacji). Biblioteki te korzystają
z ujednoliconego interfejsu programistyczne-
go CMSIS firmy ARM. Na rys. 2 przedstawio-
no model warstwowy aplikacji opracowanych
dla zestawu ewaluacyjnego mbed.
Zmieniono również sposób przygotowy-
wania oprogramowania aplikacji dla mikro-
kontrolerów. Biblioteka jest w  języku C++,
a  nie w  C. Wśród zmian, które wnosi język
C++, jest obiektowe podejście do projekto-
wania oprogramowania. Układy peryferyj-
ne, jak np. wejście cyfrowe (portu GPIO) jest
K L
Kompilator, którego nie zainstalujesz!
List. 1. Obsługa portu GPIO
#include „mbed.h”
// konfigurowanie portu na wyjście
DigitalOut myled(LED1); //definicja
obiektu klasy DigitalOut o nazwie
myled
int main() {
while(1) {
myled = 1;
wait(0.25);
myled = 0;
wait(0.25);
}
}
reprezentowane przez obiekt klasy Digi-
talIn. Dla osób nie mających styczności
z projektowaniem zorientowanym obiektowo
stwierdzenie to może brzmieć enigmatycz-
nie. Jednak po zapoznaniu się z  dokumen-
tacją biblioteki API, korzystanie z  nich nie
powinno stanowić większego problemu. Na
list.  1 przedstawiono konfigurowanie portu
GPIO jako cyfrowego wyjścia oraz prostą pę-
tlę while(), w której co 500 ms zmieniany
jest jego stan. Port ten służy do sterowania
diodą LED. Nazwa LED1 została zdefiniowa-
na w plikach nagłówkowych zestawu.
Dzięki odpowiednio napisanym klasom
języka C oraz użyciu możliwości języka C++
(przeładowywanie operatorów) ustawianie
poziomu wysokiego lub niskiego na odpo-
wiednim wyjściu jest identyczne do zapisu
ustawiania wartości zmiennej. Inne jest je-
dynie konfigurowanie portów, gdyż zamiast
definicji preprocesora (np. #define LED1
PORTB^1) tworzy się obiekt klasy Digital-
Out. Jest to proces analogiczny do definiowa-
nia zmiennych w języku C, w którym definiu-
je się zmienną (obiekt) typu int (DigitalOut).
Podobnie jak struktury w  języku C, obiekty
mogą mieć wiele zmiennych składowych, ale
mogą mieć też funkcje składowe.
Opcjonalnie, stan portu można ustawić
za pomocą funkcji write() obiektu Digi-
talOut. W  ogólnym przypadku funkcje
takie wywołuje się na rzecz utworzonego
obiektu operatorem ‚.’, np.:
myled.write(1);
Należy podkreślić, że przykład obsługi
portu jest bardzo prostym użyciem techniki
A M A
93
Sprzęt
List. 2. Obsługa interfejsu UART
#include „mbed.h”
//utworzenie dwóch obiektów klasy
Serial
Serial pc(USBTX, USBRX); // tx, rx
Serial device(p9, p10); // tx, rx

int main() {
while(1) {
if(pc.readable()) {
device.putc(pc.getc());
}
if(device.readable()) {
pc.putc(device.getc());
}
} Rys. 5. Pobieranie pliku
} wynikowego z kompilatora
online
List. 3. Konfigurowanie interfejsu UART Rys. 3. Zawartość pamięci kontrolera widoczna
#include „mbed.h”
w systemie Windows
Serial device(p9, p10); // tx, rx

int main() {
//konfigurowanie interfejsu UART
device.baud(19200);
device.format(5, Serial::None,
2);
//przeslanie wiadomosci
device.printf(„Pozdrowienia od
EP!\n”);
}

programowania zorientowanego obiektowo.

Programowanie orientowane obiektowo nie
sprowadza się wyłącznie do tak prostego użycia
obiektów. Jednym z potężniejszych narzędzi ję-
zyków obiektowych jest m.in. możliwość dzie-
dziczenia zmiennych i funkcji składowych z in-
nych obiektów. Ponieważ temat programowania
zorientowanego obiektowo wykracza znacznie
poza opis możliwości zestawu ewaluacyjnego
mbed zachęcamy czytelników do zapoznania
się tą tematyką we własnym zakresie.
Bardziej interesująca jest obsługa złożonych
peryferiów, jak np. portu SPI lub UART. Na płyt-
ce mbed jest możliwość komunikacji przez inter-
fejs szeregowy RS lub przez USB (sterownik USB
na płytce). Przykładowa aplikacja przesyłania
komend pomiędzy komputerem PC a zewnętrz-
nym interfejsem UART została przedstawiona na
list. 2. Funkcja pc.readable() sprawdza czy
w buforze są dane do odczytania. Funkcje skła- Rys. 4. Kompilator online
dowe Serial.getc() i Serial.putc() służą
odpowiednio do odczytywania i zapisywania po- Po podłączeniu zestawu mbed do portu (rys. 5). Plik ten należy zapisać na płytce mbed
jedynczego znaku do bufora interfejsu. USB w  komputerze PC będzie on widoczny tak jak zapisuje się pliki w pamięci USB. Zestaw
Domyślnie port UART jest konfigurowany jako pamięć USB. Przy pierwszym uruchomie- samoczynnie uruchomi najpóźniej zapisany plik
do pracy z przepływnością 9600 baud, w forma- niu w pamięci zapisana jest jedynie strona inter- binarny (w pamięci można zapisać wiele plików).
cie: 8 bitów danych, bez bitu parzystości oraz netowa, która po uruchomieniu w przeglądarce
z jednym bitem stopu, co można zapisać skró- www automatycznie przekierowuje na stronę Podsumowanie
towo 9600 8N1. Konfigurowanie portu o innych mbed.org (rys. 3). Zestaw ewaluacyjny mbed prezentuje no-
parametrach (19200 5N2) została przedstawio- Na rys. 4 przedstawiono widok okna prze- watorskie podejście do problemu przygotowy-
na na list. 3. glądarki Firefox z  uruchomionym kompila- wanie oprogramowania dla mikrokontrolerów.
torem online. Interfejs kompilatora jest przej- Niewątpliwą zaletą jest możliwość pracy nad
Pisanie programów online rzysty. Nie ma w  nim mnogości ustawień czy projektem w dowolnym zakątku świata, w któ-
Jak wspomniano, kod programu dla zesta- przycisków. W prawej części okna znajduje się rym jest dostęp do sieci Internet. Ponieważ
wu mbed jest pisany w  edytorze kompilatora eksplorator projektów. Pliki i foldery w obrębie nie ma potrzeby instalowania środowiska pro-
uruchamianego przez przeglądarkę WWW. projektu można dowolnie tworzyć, kopiować gramistycznego czy sterowników, zestaw jest
Może być jednak przygotowany w  dowolnym i przenosić. Projekt lub pojedynczy plik można gotowy do pracy zaraz po wyjęciu z  pudełka
edytorze tekstowym i zaimportowany do kom- pobrać i zapisać na dysku twardym komputera. i  podłączenia do komputera PC. Nie wszyst-
pilatora. Aby uruchomić kompilator należy Podobnie do projektu można zaimportować pli- kim jednak może przypaść do gustu taki spo-
zalogować się na stronie www.mbed.org. Do ki źródłowe (również jako archiwum .zip) lub sób programowania mikrokontrolera.
utworzenia konta na stronie mbed niezbędne pliki biblioteczne mbed z rozszerzeniem .lib. Maciej Gołaszewski, EP
jest posiadanie zestawu ewaluacyjnego oraz Po pomyślnym skompilowaniu projektu maciej.golaszewski@ep.com.pl
jego numeru seryjnego. pojawi się monit o  pobranie pliku wynikowego

94 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


Linuks na 600 MHz
Jednopłytkowe komputery
firmy Embest
Mikroprocesory wyposażone
w  rdzenie firmy ARM poszerzają
swoje obszary aplikacyjne, co
staje się coraz łatwiejsze ze
względu na ich szybko rosnącą
moc obliczeniową. Doskonałym
przykładem nowoczesnych
„ARM-owych” opracowań są
mikroprocesory AT91SAM9261
(w  środku ARM926EJ) firmy
Atmel oraz dwurdzeniowy
OMAP3530 (w  środku Cortex-A8
i  DSP) produkowany przez
Texas Instruments. W  artykule
przedstawiamy dwie nowoczesne,
sprzętowe platformy ewaluacyjne
– dla systemów Linux i  WinCE
– wyposażone w  te właśnie
mikroprocesory.
Korzystanie z  systemów operacyjnych
w  aplikacjach embedded wymuszają coraz
bardziej zaawansowane wymagania stawia-
ne urządzeniom mikroprocesorowym. Sa-
modzielne przygotowanie wielowątkowej
aplikacji jest trudne i  bardzo czasochłon-
ne, a  mnogość stosowanych interfejsów
trudnych w  „ręcznej” obsłudze
(jak USB, Ethernet, CAN itp.)
Fot. 1. Wygląd zestawu SBC9261-I bez zainstalowanego wyświetlacza LCD-TFT
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
dodatkowo motywuje programistów do ko-
rzystania z  coraz bogatszych bibliotek stan-
dardowych dostarczanych wraz z systemami
operacyjnymi.
W  systemach embedded, podobnie jak
w stacjonarnych komputerach PC, konkurują
ze sobą dwa systemy operacyjne: Windows
(w wersji CE) oraz Linux. Bezsprzeczną zale-
tą Linuksa jest możliwość korzystania z jego
sprzęt
Linuks na 600 MHz
Dodatkowe materiały
na CD i FTP
Dodatkowe informacje:
Dystrybutorem zestawów i  narzędzi firmy
Embest jest KAMAMI.pl, www.kamami.pl,
tel. 22-767-36-20, faks: 22-767-36-33.
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 12686, pass: 2b7r7b68
• instrukcja
• programy
• noty katalogowe
zasobów bez konieczności ponoszenia opłat
licencyjnych, z kolei dobrze rozpropagowany
i udokumentowany interfejs API w Windows
CE ułatwia pisanie programów rzeszom pro-
gramistów piszących aplikacje na komputery
stacjonarne. Na szczęście platformy sprzęto-
we zbudowane na bazie mikroprocesorów
z rdzeniami opracowanymi przez firmę ARM
doskonale radzą sobie z obydwoma systema-
mi operacyjnymi, dzięki czemu fani obydwu
bez trudu znajdą zestaw odpowiadający ich
wymaganiom.
SBC9261-I – platforma dla
konserwatystów
SBC to akronim pochodzący od słów Sin-
gle Board Computer. Wbrew sugestii zawar-
tej w  nazwie, komputer SBC9261-I (fot.  1)
składa się z dwóch płytek (rys. 2):
– płytki CPU ze złączem DIMM200, na
której zainstalowano mikroprocesor
95
sprzęt
Na płytach CD-ROM wchodzących
w  skład prezentowanych zestawów nie ma
narzuconego przez producenta środowiska
programistycznego, co daje programistom
elastyczność podczas dobierania własnej jego
konfiguracji. Zalecany jest kompilator C-ARM
GCC, dla którego producent przygotował
dostarczane pakiety BSP (Board Support
Package).

AT91SAM9261, pamięć SDRAM o  po-

jemności 64  MB, 128  MB NAND Flash,
4 MB pamięci NOR Flash, 4 MB pamięci
DataFlash, 1  kB pamięci EEPROM z  in-
terfejsem 1-Wire, kompletny kontroler
Ethernetu z układem DM9000 firmy Da-
vicom (wymaga zastosowania jedynie
transformatora),
– płyty bazowej wyposażonej m.in. w:
kontroler VGA, kodek audio, złącze USB
device i dwa złącza USB host, trzy por-
ty RS232, jeden kanał RS485, interfejs
CAN, złącze kart SD/MMC, złącze wy-
świetlacza TFT i  ekranu dotykowego, 4
przyciski i 4 diody LED – częściowo do
dowolnego wykorzystania w  aplikacji
użytkownika. Użytkownik ma także do-
stęp do 13 linii GPIO i złącza interfejsu
JTAG. Rys. 2. Schemat blokowy zestawu SBC9261-I
Płytka CPU (MINI9261-I) – na której zin-
tegrowano mikroprocesor (AT91SAM9261 dwurdzeniowy mikroprocesor OMAP3530 wersje z  pamięciami o  pojemnościach po
wyposażony w  klasyczny już rdzeń AR- (taktowany sygnałem zegarowym o  często- 256  MB), wbudowany interfejs LCD-TP, in-
M926EJ) wraz z  najważniejszymi elementa- tliwości do 600  MHz) produkowany przez terfejsy audio i wideo (w tym złącze kamery
mi tworzącymi jego otoczenie – może być firmę Texas Instruments. Standardowo i  DVI), interfejsy USB (device i  host), złą-
wykorzystywana w  dowolnej aplikacji, co DevKit8000 ma po 128  MB pamięci DDR- cze kart SD/MMC, kartę sieciową Ethernet
wymaga zastosowania w  niej odpowiednie- SDRAM i  NAND Flash (dostępne są także 10/100 oraz złącza umożliwiające dołączenie
go złącza DIMM, które – poza zapewnieniem
OMAP3530 w  skrócie
styku elektrycznego wyprowadzeń – spełnia – dwa rdzenie: DSP 64x+/Cortex-A8
także rolę podstawy mechanicznej. Dzięki – maksymalne częstotliwości taktowania rdzeni 520/720  MHz
– pamięci cache 112  kB/32  kB + 96  kB/256  kB
zastosowaniu dwustronnego montażu pod- – wbudowany port wideo
zespołów wymiary płytki MINI9261-I wyno- – 16  kB/32  kB ROM, 64  kB SRAM
– kontroler pamięci zewnętrznych: LPDDR, NOR Flash, NAND Flash, OneNAND, ASRAM
szą zaledwie 68×47 mm.
Wraz z  zestawem producent dostarcza
zasilacz, dwa kable połączeniowe i płytę CD-
ROM, na której znajdują się obrazy pamięci
Flash z  WinCE 6.0 oraz Liunksem w  wersji
2.6.24 (ładowane do wybranej pamięci Flash
poprzez interfejs Ethernet lub RS232 za pomo-
cą programu SAM-BA), dokumentacje zesta-
wu, podstawowe oprogramowanie narzędzio-
we oraz instrukcje – wszystkie dokumentacje
w  języku angielskim. Obydwie wersje syste-
mów wyposażono w  biblioteki sterowników
m.in. do obsługi portów szeregowych, CAN,
SPI, interfejsu Ethernet, klawiatury 4×4, kart
SD, toru wyjściowego audio, wyświetlacza
LCD z  touch panelem, pokładowej „karty”
VGA, hosta USB itp. Dzięki nim, programista
piszący aplikację nie musi zajmować się kłopo-
tliwymi drobiazgami i może skupić się przede
wszystkim na rozwiązywaniu problemu.

DevKit8000 – eksplozja
nowoczesności
Komputer DevKit8000 (fot.  3) ma nie-
co inną budowę niż SBC9261-I, wszystkie
jego elementy zmontowano na jednej płytce
drukowanej. Wyposażono go w nowoczesny,

96 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


Fot. 3. Wygląd zestawu DevKit8000
płytki VGA (fot.  4), karty WiFi (fot.  5). Jako
wyposażenie dodatkowe DevKit8000 produ-
cent oferuje także moduły rozszerzeń w po-
staci: odbiornika GPS (GPS8000-S), modemu
GPRS (GPRS8000-S) i interfejsu kamery ana-
logowej CAM8000-A.
Standardowym wyposażeniem kompute-
ra DevKit8000 – poza kablem RS232, zasila-
AT91SAM9261 w  skrócie
– rdzeń ARM926EJ
– maksymalna częstotliwość taktowania rdzenia
190  MHz
– pamięć cache 2×16  kB
– wbudowany kontroler LCD
– 32  kB ROM, 160  kB SRAM
– kontroler pamięci zewnętrznych: SDRAM,
SRAM, NAND Flash, CompactFlash
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
czem i kartą SD o pojemności 512 MB – jest
płyta CD-ROM z  kompletem dokumentacji
i  obrazami pamięci dla systemów operacyj-
nych WinCE.net 6.0 oraz Linux 2.6.28. Linux
– poza standardowymi – wyposażono także
w biblioteki do kompresji i dekompresji mul-
timedialnych MPEG4, MPEG2, H.264, MP3
oraz AAC. Z kolei standardowym wyposaże-
niem WinCE.net jest m.in. MediaPlayer 9.0,
Word oraz Internet Explorer.
Jeżeli potrzebujesz więcej...
...to interesującą propozycją mogą się
okazać oferowane przez producenta wy-
świetlacze LCD-TFT o przekątnych do 7 cali
z  touch panelami, wspomniane wcześniej
moduły rozszerzające oraz interfejsy do pro-
gramowania pamięci Flash i  debugowania
pracy uruchamianych programów. Dzięki
zastosowaniu w zestawach popularnych mi-
kroprocesorów użytkownicy mogą korzystać
z  dowolnych narzędzi programistycznych
(IDE i kompilatora) i sprzętowych, obsługu-
K L A M
Linuks na 600 MHz
Fot. 4. Wygląd modułu VGA8000
Fot. 5. Wygląd interfejsu WiFi
WF8000-U dla komputera DevKit8000
Firma Embest produkuje kilka typów
komputerów SBC, także z  mikroprocesorami
OMAP3530. Przykładem takiego rozwiązania
jest doskonale wyposażony (m.in. we własny
odbiornik GPS, moduł Bluetooth, interfejs WiFi)
komputer SBC8100.
jących układy z  rdzeniami ARM. Przygoto-
wane przez producenta pakiety BSP (Board
Support Package) zostały napisane w C-ARM
GCC, co z  pewnością zachęci wielu progra-
mistów do korzystania z  tego właśnie kom-
pilatora.
Andrzej Gawryluk
A
97
sprzęt

JTAG Live
Boundary Scan za darmo
Akronim JTAG kojarzy się
zazwyczaj z  możliwością
zaprogramowania i  debugowania
w  systemie programu
mikrokontrolera. Jednak JTAG,
zgodnie z  jego pierwotnym
przeznaczeniem oferuje przede
wszystkim dostęp do narzędzia
testowania krawędziowego
jakim jest Boundary Scan.
Takie testowanie pozwala,
między innymi, na sprawdzenie
poprawności montażu oraz
wykonania płytki PCB bez
żadnych dodatkowych urządzeń.
W  artykule opisano możliwości
interfejsu JTAG oraz bezpłatne
narzędzie, dzięki któremu można
wykonać testy Boundary Scan.

Nie tylko programowanie

i debugging
Akronim JTAG przywodzi na myśl moż-
liwość debugowania kodu programu lub
programowania mikrokontrolerów czy ukła-
dów programowalnych. Oczywiście najpow-
szechniejszymi sposobami użycia JTAG’a są:
programowanie wewnętrznej pamięci proce-
sora w  systemie docelowym, uruchamianie
i  testowanie oprogramowania w  układzie
oraz śledzenie w  czasie rzeczywistym. Jed-
nak interfejs JTAG został opracowany przede
wszystkim do testowania połączeń na płyt-
kach drukowanych dużych pakietów z ukła-
dami cyfrowymi, a  także samych układów
Rys. 1. Struktura układu scalonego
z rejestrem BST
scalonych LSI i VLSI, przy użyciu technolo-
gii Boundary Scan.
W  normie IEEE 1149.1 opisano właśnie
metodę testowania krawędziowego pakie-
tów elektronicznych przy użyciu interfejsu
JTAG. Warunkiem koniecznym wykonania
takich testów jest istnienie w pakiecie jedne-
go, a najlepiej kilku układów wyposażonych
w rejestry umożliwiające testowanie metodą
ścieżki krawędziowej (Boundary Scan Te-
sting).
JTAG od środka
Na rys. 1 przedstawiono schemat bloko-
wy układu scalonego zgodnego z normą IEEE
1149.1, który zawiera rejestr BST. Każdy
układ z  rejestrem BST jest identyfikowany
za pomocą rejestru ID i może być włączony
w  łańcuch testowy na płytce PCB. Rejestr
BYPASS służy do ominięcia układu podczas
wykonywania testów. Mechanizm Boundary-
Scan umożliwia buforowanie stanu komórek
wejścia/wyjścia i włączenie ich w szeregowy
rejestr przesuwny z  wejściem danych TDI
i wyjściem TDO w celu wpisania wymusze-
nia lub odczytania odpowiedzi.
Ponadto jest wyposażony w  kontroler
JTAG, który jest sterowany za pośrednic-
twem sygnałów TMS (instrukcje sterujące)
i TCK (sygnał zegarowy). W odróżnieniu od
innych interfejsów szeregowych, jak np. I2C,
UART, czy SPI, kontroler JTAG jest nadrzęd-
nym w stosunku do kontrolowanego układu.
Do jednej końcówki wejścia-wyjścia
może być przypisanych więcej niż jedna

98 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Boundary Scan za darmo

komórek łańcucha JTAG. Na rys. 2 przedsta- wy łańcuch testowy, w  którym znajdują się łem zegarowym TCK oraz odczytuje stan re-
wiono schemat rejestru dla jednej końców- trzy układy cyfrowe: mikrokontroler, FPGA jestru JTAG na wyjściu TDO.
ki wejścia-wyjścia, która może pracować i  CPLD. Urządzenie nadrzędne, czyli host
jako wejście, wyjście lub być wprowadzona JTAG, komunikuje się ze wszystkimi układa- Co daje Boundary Scan Testing
w stan wysokiej impedancji. Jej stan opisują mi połączonymi w łańcuch testowy sterując Mechanizm testowania za pomocą ścież-
więc trzy bity rejestru Boundary-Scan. Jeże- sygnałami TMS i TDI w połączeniu z sygna- ki krawędziowej (BST) służy do weryfikacji
li dana końcówka może pracować tylko jako
wyjście, wtedy jej stan opisuje jeden bit re-
jestru BST.
Układy z interfejsem JTAG są dołączone
do zewnętrznego kontrolera JTAG za pośred-
nictwem punktu testowego TAP (Test Access
Point). Na rys. 3 przedstawiono przykłado-

Rys. 2. Rejestr BST dla jednej końcówki I/O Rys. 3. Zakres testowania w technologii BST

R E K L A M A

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 99

sprzęt
Pobierz JTAG Live
Oprogramowanie JTAG Live jest dostępne
do pobrania na stronie http://www.jtaglive.
com. Do uruchomienia programu potrzebna
jest bezpłatna licencja, którą można
uzyskać po zarejestrowaniu się na wyżej
wymienionej stronie.

dzi można grupować, co pozwala zachować

przejrzystość zobrazowania danych, szcze-
Rys. 4. Zakres testowania połączeń w technologii BST gólnie przy wielu pomiarach.
Dodatkowo, w  zakładce Constraints
montażu urządze- można zdefiniować stałe wymuszenia na
nia elektronicznego. końcówkach dla wszystkich testów.
Oprócz testowania Jak już wspomniano, BST umożliwia
samego urządzenia również przeprowadzenie testów funkcjo-
można przeprowa- nalnych układów cyfrowych, niewyposa-
dzić test połączeń żonych w  JTAG. Przykładem takiego testu
między wyprowa- jest badanie pracy układu 74VHC138 (de-
dzeniami układów koder 3 na 8/demultiplexer). Jest to prosty
scalonych dzięki układ cyfrowy bez interfejsu JTAG. Jego
możliwości ustawie- końcówki są jednak dołączone do ukła-
nia wymuszenia na dów CPLD, które są zgodne z  normą IEEE
wybranych końców- 1149.1. Układy te są zamontowane na płyt-
kach i  odczytaniu ce testowej JTAG (widoczna na fotografii
stanów pozostałych tytułowej) udostępnionej przez firmę WG
końcówek. Electronics. Na rys. 5 widoczny jest wektor
Jet to bardzo testowy (dolna część kontrolki Measure)
dokładny test, gdyż dla układu 74VHC138.
weryfikowane są Rys. 5. Okno programu JTAG Live! Buzz
połączenia między Płatne rozwiązania
wewnętrznymi komórkami buforowymi BST Na rys. 5 przedstawiono widok okna uru- Przy okazji opisywania programu JTAG
układów scalonych, dzięki czemu spraw- chomionego programu JTAG Buzz. W  lewej Live w  wersji Buzz, należy wspomnieć
dzana jest jakość druku oraz wewnętrzne części okna programu widoczne jest drzewo o możliwościach płatnego oprogramowania.
dołączenia końcówek do struktury układu projektów. Dla każdego z  projektów przed- JTAG Live w  wersji Clip umożliwia two-
(rys. 4). stawiono układy scalone tworzące łańcuch rzenie kilku wektorów testowych (w  wersji
Dzięki odpowiedniemu sterowaniu JTAG. W  głównej części okna dostępne są 3 Buzz jest de facto tylko jeden), które są auto-
wyjść cyfrowych układów zgodnych z  IEEE kontrolki służące do wykonywania pomiarów. matycznie podawane w łańcuch testowy. Na
1149.1 można testować funkcjonalnie inne Pierwsza z nich umożliwia podgląd sta- podstawie odpowiedzi tworzone są wykresy
układy cyfrowe bez interfejsu JTAG, które- nu pojedynczego pinu (Watch), natomiast czasowe. Natomiast wersja Script umożliwia
go końcówki są dołączone do układów z re- druga umożliwia test przejścia między przygotowywanie rozbudowanych testów za
jestrem BST. Można również programować dwoma końcówkami (Buzz). Dzięki kontro- pomocą języka skryptowego Python.
w  układzie pamięci Flash, mikrokontrolery, lce Buzz można szybko zweryfikować czy
układy PLD lub FPGA. w  ścieżce między dwoma końcówkami róż- Podsumowanie
nych układów nie ma przerwy lub czy dwie Program JTAG Live w  wersji Buzz jest
JTAG za darmo ścieżki (końcówki) nie są zwarte. Połączenie prosty, ale bardzo funkcjonalny i użyteczny.
Oprogramowanie narzędziowe JTAG końcówek sygnalizowane jest kolorem zielo- Nie może on niestety wykonywać sekwencji
Live! umożliwia zapoznanie się z  właściwo- nym, a rozwarcie kolorem czerwonym. testów, czy też nie oferuje automatycznego
ściami funkcjonalnymi interfejsu JTAG oraz Najbardziej rozbudowaną jest kontrol- generowania testów, ale jest on dostępny bez-
możliwościami testów BST. Dostępne jest ono ka pozwalająca na wykonanie pomiarów na płatnie. Inżynierzy mający dostęp do kontro-
w trzech wersjach, z których najprostsza o na- wielu końcówkach jednocześnie. W  tym te- lerów JTAG (np. firm Altera lub Xilinx) mogą
zwie Buzz dostępna jest bezpłatnie. Pozwala ście możliwe jest więc ustawienie wymuszeń dzięki niemu poznać możliwości testów BST.
na zdefiniowanie do dwóch łańcuchów JTAG na wybranych końcówkach i  sprawdzenie Maciej Gołaszewski, EP
oraz na wykonanie prostych testów. stanu na innych. Wymuszenia i  odpowie- maciej.golaszewski@ep.com.pl

R E K L A M A

100 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


STM32TechDays
Dogrywka 2010
Ubiegłoroczne tournée
warsztatowo-szkoleniowe firmy
STMicroelectronics, podczas
którego prezentowane były m.in.
praktyczne aspekty stosowania
mikrokontrolerów STM32, nie
pomieściły wszystkich chętnych.
Zgodnie z  zapowiedziami na
początku tego roku odbywa
się kolejny cykl warsztatów,
tym razem w  trzech miastach
Polski: Warszawie, Krakowie
i  Gdańsku. Platformą sprzętową
wykorzystywaną podczas tych
warsztatów jest STM32Butterfly
z  zainstalowanym flagowym
mikrokontrolerem z  podrodziny
Connectivity.
Świat dokonał już wyboru: jest już prak-
tycznie pewne, że mikrokontrolery wypo-
sażone w  rdzenie ARM Cortex zdominują
aplikacje mikrokontrolerowe i  mikroproce-
sorowe. Potwierdzenie tej tezy opieram na
badaniach mikrokontrolerów z  rdzeniami
Cortex-M0, Cortex-M1 i Cortex-M3 oraz mi-
kroprocesorów wyposażonych w rdzeń Cor-
tex-A8, jakie przeprowadziliśmy w  redak-
cyjnym laboratorium. Unifikacja platform
sprzętowych dla różnych aplikacji, przy jed-
noczesnym uwzględnianiu ich „lokalnych”
wymogów, jak na przykład minimalizacji
poboru energii, wydajnego wspomagania
obliczeń DSP, wspomagania wykonywania
skryptów napisanych w  Javie czy też moż-
liwość dynamicznego alokowania pamięci,
powodują że patrzący w  przyszłość kon-
struktor nie powinien mieć specjalnych wąt-
pliwości co do kierunku dalszego rozwoju
techniki mikroprocesorowej…
„Motyl” dobry na początek
Mikrokontrolery STM32 produkowa-
ne przez STMicroelectronics są na pol-
skim rynku dość dobrze znane, co wynika
m.in. z  tego, że były to pierwsze) układy
Interfejs ZL30PRG jest konstrukcyjnym
i funkcjonalnym odpowiednikiem ST-Linka.
Za jego pomocą można programować
i debugować pracę mikrokontrolerów
z rodzin STM32 oraz STM8 (interfejs SWIM).
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Fot. 1. Wygląd płytki STM32Butterfly z zainstalowanym modułem PHY
wyposażone w  rdzeń Cortex-M3 dostępne
w  sprzedaży detalicznej oraz na masową
skalę. Rodzina STM32F składa się z czterech
podrodzin (patrz ramka), z których najwięk-
sze możliwości i  najbogatsze wyposażenie
charakteryzuje podrodzinę Connectivity.
W  „techdaysowym” zestawie STM32Butter-
fly (fot. 1) zastosowano jeden z mikrokontro-
lerów wchodzących w  skład tej podrodziny
– STM32F107VBT6 w  obudowie LQFP100.
Jest to układ wyposażony m.in. w  128  kB
pamięci Flash, 48  kB pamięci SRAM, dwa
interfejsy SPI/I2S, I2C, pięć UART-ów, USB-
OTG, dwa interfejsy CAN, MAC Ethernet,
ADC, dwukanałowy DAC.
Budowa zestawu jest bardzo prosta, oto-
czenie mikrokontrolera składa się z  kilku
zaledwie podstawowych elementów, jak na
przykład: 5-pozycyjnego joysticka, 2 diod
LED, zasilacza i złącza host USB, złącz z ma-
gistralami I2C i  SPI i  gniazda modułu PHY
(ZL2ETH z  układem STE100P, niezbędnego
do dołączenia mikrokontrolera do Ether-
netu). Na złącza szpikowe wyprowadzono
także 24 linie I/O  mikrokontrolera, dzięki
czemu można do motyla wygodnie dołączyć
zewnętrzne peryferia. Uproszczony schemat
elektryczny zestawu STM32Butterfly poka-
zano na rys. 2.
Programowanie STM32
Mikrokontrolery STM32 mogą być
programowane na kilka sposobów, w  tym
Sprzęt
STM32TechDays: dogrywka 2010
Dodatkowe materiały
na CD i FTP
Agenda warsztatów
STM32TechDays 2010:
• Rdzeń Cortex-M3 – podstawy
• Peryferia systemowe STM32
(Flash, zasilanie, taktowanie, watchdog)
• Peryferia standardowe STM32
(IO, ADC, DMA, interfejsy)
• Peryferia zaawansowane STM32
(FSMC, SDIO, USB, Ethernet)
• Ćwiczenia:
– Konfiguracja biblioteki oraz porty IO
– System taktowania
– System przerwań, obsługa priorytetów,
blokowanie przerwań
– Konfiguracja SPI (współpraca
z graficznym wyświetlaczem LCD)*
– Przetwornik ADC + układ DMA
(wizualizacja na LCD) *
• Demonstracja zaawansowanych
przykładów oraz gotowych aplikacji
zrealizowanych na STM32 (sterowanie
silników metodą wektorową, układy
interfejsów, sterowanie LED, komunikacja
bezprzewodowa).
* Ćwiczenia będą wykonywane opcjonalnie, w miarę
dostępnego czasu.
także bez konieczności stosowania spe-
cjalistycznego wyposażenia – dzięki wbu-
dowanemu, bardzo uniwersalnemu, bo-
otloaderowi. Obsługuje on trzy interfejsy
umożliwiające dostarczanie danych do za-
pisania w pamięci Flash mikrokontrolera:
UART (patrz EP12/2009), CAN oraz USB
(EP1/2010).
Użytkownicy STM32Butterfly mogą
skorzystać z  innego, nieco bardziej „współ-
101
Sprzęt
Rys. 2. Najistotniejsze fragmenty schematu elektrycznego zestawu STM32Butterfly
czesnego,” sposobu programowania pamię-
ci Flash: stosując interfejs USB/JTAG, który
oprócz poza programowaniem umożliwia
także pełne debugowanie pracy mikrokon-
trolera. Uczestnicy STM32Techdays mie-
li możliwość zapoznania się w  praktyce
z  funkcjonowaniem taniego interfejsu USB/
Prawidłowa współpraca ZL30PRG
z mVision jest możliwa wyłącznie
z bibliotekami DLL w wersji 1.3.0.0 lub
nowszymi. Standardowo są dystrybuowane
biblioteki w wersji 1.2.1.0, które
uniemożliwiają prawidłowe działanie
interfejsów zgodnych z ST-Link z niektórymi
typami mikrokontrolerów STM32. Nowe
wersje bibliotek publikujemy na CD-
EP2/2010B, należy zastąpić nimi pliki
znajdujące się w katalogu ..\Keil\ARM\STLink
Poprawna zawartość katalogu ..\Keil\ARM\
STLink
102
JTAG (ZL30PRG – fot. 3), który jest funkcjo- mikrokontrolerów STM32 firm: IAR (EWB),
nalnym odpowiednikiem interfejsu ST-Link. Keil (mVision) oraz przedstawiony w  tym
Interfejsy ST-Link są obsługiwane jako na- numerze EP interesujący, zintegrowany pa-
tywne urządzenia do programowania i debu- kiet GCC+Eclipse, oferowany od nazwą Tru-
gowania przez pakiety programistyczne dla eStudio.
Podrodziny mikrokontrolerów STM32F
Access Line (STM32F101) – popularne mikrokontrolery oferowane w szerokiej gamie obudów,
wyposażone w pamięci programu Flash o pojemności do 512 kB, taktowane sygnałem
zegarowym o maksymalnej częstotliwości 36 MHz, wyposażone we wszystkie standardowe
interfejsy komunikacyjne oraz bogaty zestaw bloków peryferyjnych, w tym przetwornik A/C,
USB Access Line (STM32F102) – mikrokontrolery oferowane w obudowach o liczbie
wyprowadzeń 48 lub 64, o funkcjonalności i wyposażeniu zbliżonym do podrodziny
STM32F101 (maksymalna częstotliwość taktowania wynosi 48 MHz), pamięci Flash
o pojemności do 128 kB, dodatkowo wyposażone w interfejs USB device (Full Speed),
Performance Line (STM32F103) – mikrokontrolery o bogatszym wyposażeniu niż wersje F101
i F102, przystosowane do taktowania sygnałem o częstotliwości do 72 MHz, mają wbudowane
m.in. interfejsy SDIO, CAN, I2S oraz timery PWM (mogą sterować pracą silników elektrycznych),
dostępne we wszystkich wariantach obudów z pamięciami programu o pojemności do 512 kB,
Connectivity Line (STM32F105/107) – najnowsza grupa mikrokontrolerów w rodzinie STM32,
wyposażona w interfejs USB-
OTG oraz (wyłącznie wersje
F107) ethernetowy MAC
z możliwością obsługi standardu
IEEE1588 (patrz ramka).
Mikrokontrolery z tej grupy
wyposażono CPU identyczne
z zastosowanym w F103
(taktowanie do 72 MHz), dwa
interfejsy I2S, dwa interfejsy
CAN oraz wiele standardowych
interfejsów komunikacyjnych.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

Fot. 3. Wygląd interfejsu ZL30PRG
Rys. 4. Okno programu ZL30PRoGrammer
R E
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Użytkownicy interfejsu
ZL30PRG mają do dyspozycji
bezpłatny (publikujemy go na
płycie CD-EP2/2010B), prosty
w  obsłudze program ZL30PRo-
Grammer (okno pokazano na
rys.  4) pozwalający zaprogra-
mować pamięć Flash mikrokon-
trolera STM32 (akceptowane
są pliki HEX) bez konieczności
uruchamiania IDE i  niewygo-
dy wynikającej z  konieczności
zakładania projektu – co jest
m.in. bolączką użytkowników
mVision. ZL30PRoGrammer
K L A M
STM32TechDays: dogrywka 2010
Warsztaty STM32TechDays 2010
odbędą się w 3 miastach Polski:
– Warszawa 28.01.2010
– Kraków 25.02.2010
– Gdańsk 25.03.2010
Prezentacje i warsztaty będą prowadzone
przez inżynierów aplikacyjnych firmy
STMicroelectronics. Zajęcia będą
prowadzone w języku polskim.
Pytania związane z seminarium można
kierować na adres techdays@stm32.eu.
nie wymaga instalacji, można go uruchomić
choćby z pendrive’a na dowolnym kompute-
rze z Windows XP, Vista lub 7, wyposażonym
w interfejs USB.
STM32TechDays – edycja 2010
Przedstawiony w artykule zestaw narzę-
dziowy jest obowiązkowym wyposażeniem
uczestników tegorocznej edycji warsztatów
STM32TechDays. Firma STMicroelectro-
nics, we współpracy z  producentem zesta-
wu STM32Butterfly, przygotowała specjalną
ofertę umożliwiającą promocyjny zakup ze-
stawów przez osoby zainteresowane uczest-
nictwem w warsztatach.
Szczegółowe informacje oraz formu-
larz rejestracyjny są dostępne na stronie
www.stm32.eu.
Andrzej Gawryluk, EP
A
103
PROJEKTY KONKURSOWE

Rozwiązanie konkursu
„Nowe kontra stare”
W  sierpniowej EP ogłosiliśmy konkurs, którego zadaniem było skonstruowanie układu takiego jak na
555, ale bez 555, z  użyciem nowoczesnych podzespołów. Napłynęło wiele odpowiedzi, jednak całą
konkurencję zwyciężył pan Wiesław Pytlewski z  Głogowa, którego pomysły i  rozwiązania z  użyciem
małego mikrokontrolera ATtiny13 prezentujemy niżej. Gratulujemy! Nagrodę, 2-kanałowy oscyloskop
cyfrowy, dostarczy kurier.

Ciągnik do skanera
Na rys.  1 pokazano schemat zmodyfi-
kowanego układu. Procesor ATTiny13 za
pomocą wbudowanego przetwornika A/C
cyklicznie mierzy napięcie zadane z  po-
tencjometru oznaczonego na schemacie
jako REGULACJA_PREDKOSCI. Od wartości
zmierzonego napięcia, uzależnione są czasy
opóźnień pomiędzy kolejnymi sekwencjami
sterującymi silnik. W związku z tym, że pro-
totyp miał być zmontowany i  uruchomiony
na płytce uniwersalnej, jako wzmacniacz
sygnałów sterujących silnikiem zastosowano
układ ULN2803 (można też użyć ULN2003).
W tej konfiguracji układ umożliwia sterowa- Rys. 1. Schemat zmodyfikowanego sterownika silnika krokowego
nie tylko silnikami unipolarnymi mającymi
5 lub 6 przewodów. Silnik nie może pobierać Urządzenie można
większego prądu niż 0,5 A z jednego wypro- zmontować na płytce
wadzenia układu ULN. W razie potrzeby ste- uniwersalnej. Widok
rowania silnikiem bipolarnym, jako wzmac- zmontowanego i urucho-
niacz sygnałów sterujących można użyć na mionego modelu przed-
przykład układu L298. Napięcie zasilania ca- stawiony jest na fot. 2.
łego urządzenia powinno być stałe i dobrze Po uruchomieniu
odfiltrowane. Wartość napięcia dobieramy układu, w  pierwszej ko-
z zakresu 7...30 V. Napięcie zasilające silnik lejności inicjalizowane
należy dobrać odpowiednio do zastosowa- są porty mikrokontrolera
nego silnika, tak aby płynący prąd nie prze- oraz układy przetworni-
kroczył nominalnego prądu silnika i nie był ka ADC i Timera. Poprzez
większy od dopuszczalnych wartości prądu załączenie odpowied-
wzmacniacza ULN2803. Gdyby okazało się, nich bitów, rozpoczyna
że napięcie wymagane do zasilania silnika się procedura obracania
musi być mniejsze od 7 V, to trzeba oddzielić rotorem silnika. Stero-
na płytce obwód stabilizatora i zasilania sil- wanie silnikiem, czyli Fot. 2. Model sterownika silnika krokowego wykonany przez
nika. W tym celu obydwa obwody zasilamy zmiana sekwencji załą- autora
z oddzielnych źródeł prądu z zachowaniem czania poszczególnych
wspólnej masy. uzwojeń, odbywa się w przerwaniach Timera. od parametrów silnika i jest spowodowane tym,
W  programie głównym jest wykonywany cy- że wirnik ze względu na swoje właściwości me-
Wykaz elementów kliczny pomiar napięcia zadanego z  potencjo- chaniczne nie nadąża za wirującym polem ma-
US1: ATtiny13V lub 13
metru. Wartość tego napięcia wpływa na czasy gnetycznym. Gdyby kierunek ruchu silnika był
US2: 78L05
US3: ULN2803 lub ULN2003 opóźnień pomiędzy kolejnymi sekwencjami niewłaściwy, to możemy go zmienić poprzez
P1: 10 kV liniowy sterującymi silnikiem. Zbyt szybkie przełącza- odwrócenie złącza silnika o 180°. Procesor po-
C1: 100 mF/25 V nie sekwencji sterujących uzwojeniami silnika, winien być skonfigurowany do pracy z  takto-
C2: 100 nF może spowodować zakłócenie ruchu obrotowe- waniem 4,8  MHz, przy czym dzielenie zegara
go rotora, a nawet jego zatrzymanie. Zależy to przez 8 powinno być wyłączone.

104 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Nowe kontra stare

Dozownik cieczy
Schemat układu dozownika cieczy poka- pracy zaworu. Rezystory
zano na rys.  3. Układ dozownika składa się R6...R10 powinny mieć
z  kilku bloków. Najważniejszym elementem tolerancję 1%. Duży roz-
zmodyfikowanego układu jest oczywiście ste- rzut ich wartości może
rownik. Rola ta przypadła mikrokontrolerowi spowodować niewła-
ATtiny13. Sensor IR zbudowany jest z  diody ściwą pracę klawiatury.
podczerwieni LED1 i  odbiornika TSOP1736. W układzie zamontowa-
Urządzenie działa nieco inaczej niż pierwo- no diodę LED informują-
wzór. Układ załącza sterowany obwód zaworu cą o stanie pracy (LED2).
w  momencie, kiedy wiązka podczerwieni zo- Jeżeli LED2 miga z  czę-
stotliwością około 0,5 Hz
stanie odbita od jakiegoś przedmiotu i oświetli
odbiornik TSOP1736. Takie rozwiązanie umoż- to znaczy, że podczas
liwia sterowanie kranem lub na przykład dmu- inicjalizacji, został pra-
chawą, po zbliżeniu ręki do czujnika. Każde widłowo odczytany stan Fot. 4. Model dozownika wykonany przez autora
wykrycie obecności rąk lub innego przedmiotu zworek konfiguracji cza-
w  pobliżu sensora, przedłuża czas pracy za- su. Jeżeli LED2 generuje krótkie mignięcia co rwań na sekundę. W procedurach przerwania
1,5 s oznacza to, że pomiar nastaw czasu pracy
woru o kolejne 5, 10 lub 15 s. Czas załączenia od timera wykonywane jest kilka zadań. Jest
przekaźnika ustawiany jest za pomocą zworki, zaworu nie udał się. Taka sytuacja może wy- to odmierzanie czasu załączenia przekaźnika
stąpić, kiedy podczas inicjalizacji na przykład
której położenie ustalane jest podczas inicjali- P1, odmierzanie czasu świecenia diod LED1
zacji programu. został wciśnięty przycisk START. Ustawiony i  LED2 oraz analiza sygnałów z  czujnika IR.
Do analizy ustawienia zworki i  stanu zostaje wtedy domyślny czas pracy zaworu 5 s. Dioda LED1 generuje serię 20 impulsów
włączników START i STOP, zastosowano prze- Kiedy dioda miga z częstością około 1 Hz, ozna- świetlnych o częstotliwości 36 kHz. Następnie
cza to tryb załączenia zaworu. W  tym czasie
twornik A/C. Przy inicjalizacji mierzone jest na- testowany jest stan odbiornika. Po czasie oko-
pięcie na wejściu ADC2. Na podstawie wartościpowinien też załączyć się przekaźnik P1. Prze- ło 21  ms ponownie generowane są impulsy
kaźnik P1 (HF49F-005) podczas pracy pobiera
tego napięcia, kontroler oblicza, w którym miej- światła podczerwonego i ponownie sprawdzo-
scu zamontowana jest zworka, określająca czasmały prąd, który ma wartość około 25  mA. ny jest stan wyjścia odbiornika IR. Podwójna
Przy tak małym prądzie kontrola stanu odbiornika ma na celu wyelimi-
pracy przekaźnika P1 nowanie zakłóceń i  przypadkowych załączeń
może on być sterowany urządzenia. Jeżeli odbiornik dwukrotnie zosta-
bezpośrednio z  wyjścia nie oświetlony, oznacza to, że przed czujnikiem
procesora. W  razie uży- jest jakiś obiekt, na przykład może to być ręka.
cia innego przekaźnika, Zostają wtedy ustawione odpowiednie bity, na
trzeba zastosować układ podstawie których w pętli programu głównego
sterowania z rys. 2. oceniany jest stan bariery i  w  razie wykrycia
Poprzez zmiany obecności dłoni zostaje załączony przekaźnik
wartości rezystora R1 P1. W  pętli programu głównego, cyklicznie
lub regulując potencjo- mierzone jest napięcie na porcie PB4. W przy-
metrem PR, możemy padku wykrycia napięcia odpowiadającego
ustawić czułość sensora przyciśnięciu łącznika START lub STOP, zostaje
IR. Wraz z  zmniejsza- odpowiednio zainicjowane załączanie lub wy-
niem jasności świecenia łączanie przekaźnika.
diody IR, zmniejsza się
czułość sensora. Układ Wykaz elementów
US1: ATTINY13V lub 13
wymaga zasilania stabi-
US2: TSOP1736-lub inny 36 kHz
lizowanym napięciem LED1: dioda nadawcza podczerwieni
5  V. Prototyp układu dopasowana do odbiornika
został zmontowany na LED2, LED3: diody LED dowolnego koloru
płytce stykowej. Widok D1: 1N4007
zmontowanego i  uru- T1: BC517 lub np. BC337-25
R1: dobrać w zakresie 100 V do kilku kV
chomionego modelu
lub wlutować 100 V i potencjometr 4,7 kV
Rys. 2. Schemat zmodyfikowanego dozownika cieczy przedstawiony jest na R2: 200 V do 1 kV
fot. 4. R3: 100 V
R4, R5: 1 kV
Działanie programu R6 4,7 kV 1%
R7, R9, R10: 100 V 1%
Podczas inicjalizacji ustawiane są odpo-
R8: 400 V 1%
wiednio porty kontrolera. Jak wspomniałem C1, C2: 100 mF/25 V
przy inicjalizacji mierzone jest napięcie na C3: 100 nF
porcie PB4 i ustalany jest czas załączania prze- P1 HF49F 005-1H1 5A250AC lub JQC-3FF
kaźnika P1. Timer ustawiony zostaje do pracy z cewką 5 V
Rys. 3. Opcjonalny driver przekaźnika w trybie CTC tak, aby generował 72000 prze-

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 105

PROJEKTY KONKURSOWE
Procesor musi być skonfigurowany do
pracy z  taktowaniem 9,6  MHz, przy czym
dzielenie zegara przez 8 ma być wyłączone.
W modelu konieczne jest osłonięcie diody pod-
czerwieni w taki sposób, aby świeciła wąskim
strumieniem światła w  jednym kierunku. Na-
dajnik i  odbiornik powinny być odpowiednio
Komputer świetlny
Efekt świetlny jest jedną z  najprostszych
aplikacji, które można wykonać z użyciem mi-
krokontrolera. Schemat układu pokazano na
rys. 5. Po modyfikacji zastosowanie jako sterow- mikrokontroler z większą ilością wyprowadzeń.
nika układu ATtiny13 wymaga zmniejszenia
liczby sterowanych kanałów z 7 na 5. Poszcze-
gólne elementy układu pełnią proste funkcje.
Diody LED wyświetlają sekwencje stanów lo-
gicznych portów PB0...PB4. Rezystory R1...R5
ograniczają prąd płynący przez diody LED.
Cały układ jest opracowany w ten sposób,
że może być połączony z  układem wykonaw-
czym zbudowanym tak, jak w oryginale. Przy-
cisk ZMIANA_SEKW pracuje jako sprzętowe ze-
rowanie procesora. Przyciskiem tym zmieniamy
wyświetlane efekty. Zmianę efektu na następny
można też wywołać poprzez krótkotrwałe wy-
łączenie zasilania. Poprzez zmianę funkcji wy-
Rys. 5. Schemat zmodyfikowanego komputera świetlnego
prowadzenia RESET, możliwe jest zwiększenie
liczby kanałów świetlnych do 6. Wyprowadze-
nie może pełnić rolę portu I/O PB5, ale taka kon- kolejnymi zmianami wyświetlanych sekwencji.
Metronom z ruchomym
wyświetlaczem
Schemat układu oryginalnego pokazano na
rys.  7. Wykonałem odpowiednią modyfikację,
korzystając ze zdobyczy nowoczesnej techniki.
106
ustawione w  jedną stronę, tak żeby nadajnik
nie oświetlał bezpośrednio odbiornika.
Zastosowanie mikrokontrolera umoż-
liwia łatwe zmienianie funkcji urządzenia.
Bez problemu można przerobić układ na
pracę w  funkcji bariery fotoelektrycznej,
czyli załączanie poprzez przecięcie wiązki
figuracja wymaga używania specjalnego progra-
matora. Oczywiście, w celu zwiększenia liczby
kanałów świetlnych, można też zastosować
Testowy model zmontowano i uruchomiono na
płytce uniwersalnej, pokazanej na fot. 10.
Po uruchomieniu program ustawia port PB
jako wyjściowy. Następnie zostaje zwiększony
o jeden rejestr wyboru efektu. Rejestr ten jest in-
krementowany po każdym uruchomieniu proce-
sora. Umożliwia to przełączanie wyświetlanych
efektów za pomocą przycisku RESET. Dwa młod-
sze bity z rejestru wyboru efektu określają pręd-
kość zmian sekwencji. Następne cztery bity okre-
ślają numer efektu. W wyniku takiej konfigura-
cji, każdorazowe przyciśniecie łącznika RESET,
powoduje zwiększenie prędkości zmian efektu.
Po wyświetleniu danego efektu w  czterech
prędkościach, układ
wyświetla następ-
ny efekt w  czterech
prędkościach itd.
Efekty są tworzo-
ne programowo po-
przez przesuwanie
zawartości rejestru
„obrazu” lub wy-
konywanie na nim
działań arytmetycz-
nych. Część efektów
powstaje przez bez-
pośrednie wpisywa-
nie stałych do reje-
stru. Przepisywanie
zawartości rejestru
obrazu na wypro-
wadzenia portu PB
następuje w  specjalnej procedurze. Procedura
ta odlicza również czas opóźnienia pomiędzy
Zbudowałem układ, który jest metronomem
z  10-diodowym wyświetlaczem imitującym
ruch wahadełka. Dodatkowo, metronom ten
światła. Inna możliwość to dodanie funkcji
AQUA STOP, która wyłączałaby wodę, gdyby
sensor IR działał zbyt długo. Możliwości jest
wiele. W przeciwieństwie do odpowiednika
z 555, układ można łatwo modyfikować do-
dając różne funkcje.
Fot. 6. Model komputera świetlnego
wykonany przez autora
Wykaz elementów
US1: ATTINY13V lub 13
LED1...LED5: diody LED dowolnego koloru
R1...R5: 100 V do 1 kV
C1 100 nF
ZMIANA_SEKW: przycisk
W  programie jest 16 efektów świetlnych,
a w wersji z dopiskiem V2 są aż 32 wersje. Do-
datkowe efekty utworzone są z  zanegowanego
widoku pierwszych 16 sekwencji. Mimo że pa-
mięć procesora zapisana jest w całości, to fak-
tycznie program i dane zajmują mniej niż 512
bajtów. Pozostała część pamięci została zapisa-
na przypadkowymi liczbami używanymi przez
jedną z procedur. Te 512 bajtów danych progra-
mu pozostaje do dyspozycji programisty.
Na płycie CD dostępne są dwie wersje pro-
gramu – HEX-Komputer_swietlny-Pytlewski.
hex i  HEX-Komputer_swietlny_V2-Pytlewski.
hex. Ustawienia sprzętowe mikrokontrolera
są następujące: taktowanie 4,8 MHz, dzielenie
przez 8 wyłączone. Ustawienia fusebit-ów nie
są krytyczne i można je zmieniać.
wyposażony jest w wielostykową klawiaturę do
wprowadzania i  zmiany parametrów. W  zmo-
dernizowanym metronomie możemy nie tylko
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Nowe kontra stare

Rys. 8. Sposób połączenia diod LED

metronomu (Charlieplexing)

Wykaz elementów
US1: ATTINY13V lub 13
LED1...LED12: diody LED dowolnego koloru
R1...R9: 100 V 1%
R10: 400 V 1%
R11: 4,7 kV 1%
R12...R15: 47...100 V
C1: 100 mF/16 V
C2: 100 nF
S1...S11: przyciski
PIEZO: Piezoelektryczny przetwornik
akustyczny bez generatora Rys. 9. Schemat zmodyfikowanego metronomu

zmieniać tempo, ale również określić długość

czasu dźwięku taktu, metrum taktowania, wy-
sokość tonu dla pierwszego taktu oraz ton dru-
giego i kolejnych taktów metrum.
Parametr określający tempo pracy metrono-
mu wprowadzany jest z klawiatury w zakresie
od 1 do 255 BPM. Zastosowanie multiplek-
sowania do sterowania diod LED oraz użycie
przetwornika ADC do testowania stanu klawia-
tury, umożliwiło zbudowanie układu, w którym
kontroler za pomocą pięciu wyprowadzeń ste- Fot. 10. Model metronomu wykonany przez autora
ruje niezależnie 12 diod LED i odczytuje stan 11
włączników klawiatury. Tab. 1. Sekwencje sterujące diodami LED
Urządzeniem steruje mikrokontroler, które- LED1 LED2 LED3 LED4 LED5 LED6 LED7 LED8 LED9 LED10 LED11 LED12
go zadaniem jest odczytywanie stanu klawiatu- PORTB.0 WY+ WY- WY+ WY– WE* WE* WE* WE* WE* WE* WY+ WY–
ry i sterowanie diodami LED. Klawiatura składa
PORTB.1 WE* WE* WE* WE* WE* WE* WY– WY+ WY– WY+ WY– WY+
się z  10 przycisków, które wraz z  rezystorami
PORTB.2 WE* WE* WY– WY+ WY– WY+ WE* WE* WY+ WY– WE* WE*
R1...R11 tworzą dzielnik napięcia. Napięcie
z  klawiatury mierzone jest przez kanał ADC2 PORTB.3 WY– WY+ WE* WE* WY+ WY– WY+ WE* WE* WE* WE* WE*
mikrokontrolera. Na podstawie tej wartości pro- WY+ oznacza port skonfigurowany, jako wyjście podłączone do +
gram ustala, który włącznik klawiatury jest wci- WY– oznacza port skonfigurowany, jako wyjście podłączone do –
WE* oznacza port skonfigurowany, jako wejście w  stanie wysokiej impedancji
śnięty. Po zdekodowaniu klawisza realizowane
jest odpowiednie zadanie lub podprogram opcji
metronomu. W przerwaniach timera są genero- Jeżeli chcemy zaświecić diodę LED1 to port prowadzeń portu PB wymagane do rozświetle-
wane dźwięki i sterowane diody LED. Sterowa- PB0 trzeba wysterować, jako wyjście i ustawić nia poszczególnych diod LED. Za wytwarzanie
nie diod odbywa się za pomocą metody multi- w  stan wysoki (+) a  port PB3, jako wyjście dźwięków jest odpowiedzialny przetwornik
pleksowania nazywanej, jako Charlieplexing. w stanie niskim (–). Natomiast, aby nie zaświe- akustyczny PIEZO. Wyprowadzenie PB4 pełni
Charlieplexing umożliwia niezależne ste- ciły się w tym momencie pozostałe diody LED, podwójną rolę: wyjścia sygnału dźwięku i  po-
rowanie dużej ilości diod świecących LED za porty PB1 i PB2 trzeba ustawić w stan wysokiej miaru stanu klawiatury. Procedura sterująca
pomocą małej liczby wyprowadzeń kontrole- impedancji. Oczywiście w  jednym momencie odpowiednia przełącza funkcję wyprowadze-
ra. Ilość diod LED sterowanych za pomocą N może świecić tylko jedna dioda, ale dzięki szyb- nia PB4 jako wyjście lub wejście. Pomiędzy
wyprowadzeń mikrokontrolera wynosi N*N kiemu załączaniu kolejnych diod, mamy wraże- przełączeniami są odpowiednie przerwy cza-
-N, czyli dla 4 pinów 4*4-4=12 a dla 5 pinów nie, że świecą wszystkie naraz. Do sterowania sowe. Rezystor R10 zabezpiecza wyjście PB4
będzie to już 5*5–5=20. Aby mikrokontroler multipleksowego zalecane jest stosowanie diod przed zwarciem do masy przez włącznik S1.
mógł sterować diodami z użyciem tej metody, wysokoefektywnych. Jednak nie jest to koniecz- Oczywiście, wartość R10 jest również uwzględ-
jego wyprowadzenia muszą być trzystanowe ne. Wykonałem kilka układów z zastosowaniem niona w pomiarach analogowych stanu klawia-
i powinny mieć odpowiednio dużą wydajność charlieplexingu i  mimo użycia najtańszych tury. Przycisk opisany, jako S11/OPCJE, pełni
prądową. Pomiędzy każde dwa wyprowadzenia diod LED, uzyskany efekt jest, co najmniej za- funkcję zerowania sprzętowego. Zastosowanie
przeznaczone do sterowania diodami są pod- dowalający. go umożliwia załączenie wyboru nastaw opcji
łączone równolegle dwie diody LED, obrócone Zmodyfikowany układ metronomu wyko- w każdym momencie.
katodami w  przeciwnych kierunkach. Sposób nany jest zgodnie z  schematem z  rys.  9. Idea Układ został zmontowano na płytce uni-
podłączenia diod do czterech wyprowadzeń sterowania diodami jest identyczna z  metodą wersalnej. Modelu jest na fot. 10. W załączniku
portu PB przedstawiony jest na rys. 8. opisaną powyżej. W  tab.  1 podano stany wy- załączam jeszcze inne fotografie, które mogą

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 107

PROJEKTY KONKURSOWE
ułatwić montaż tego układu na płytce stykowej.
Przy montażu diod LED należy zwrócić uwagę
czy są one odpowiednio ustawione katodami.
Diody LED1 i  LED2 są innego koloru. Migają
one w momencie taktu dźwiękowego.
Procesor trzeba zaprogramować (Flash
i EEPROM) plikami znajdującymi się na płycie
dołączonej do EP. W pamięci EEPROM przecho-
wywane sa nastawy metronomu. Plik służący
do zapisu w  EEPROM ma zapisane przykła-
dowe nastawy trzech programów metronomu.
Metronom można uruchomić bez zapisu tych
danych w EEPROM, jednak wymaga to ręczne-
go wpisywania wszystkich 5 parametrów.
Program napisany został w  asemblerze
i zajmuje cały 1 kB. Przy programowaniu kon-
trolera trzeba również zaprogramować fusebi-
ty zegara RC na 4,8 MHz i wyłączyć dzielenie
taktowania przez 8. Jeżeli użyjemy mikrokon-
trolera w  wersji niskonapięciowej ATtiny13V,
to urządzenie można zasilać napięciem od 2 V
do 5,5 V. Warunkiem jest właściwe ustawienie
bitów BOTLEVEL w FUSEBITACH.
Po załączeniu zasilania diody wyświetlają
jeden z  dwu efektów świetlnych. W  tym mo-
mencie mamy możliwość zmiany nastaw, wy-
boru opcji lub możemy uruchomić metronom.
Teraz za pomocą włączników S1 do S10 wybie-
ramy jedną z 10 opcji. Wciskając S11/OPCJE lub
restartując układ, program zawsze zatrzyma się
i w tym miejscu będzie oczekiwał na załączenie
wybranego podprogramu.
Sterownik oświetlenia
z licznikiem osób
Dzięki zastosowaniu mikrokontrolera
układ elektryczny sterownika jest bardzo
prosty. Schemat układu pokazano na rys. 11.
Procesor ATTiny13 generuje odpowiednie
sygnały i analizuje dane z odbiornika podczer-
wieni. Diody IR – LED1 i  LED2, tworzą z  od-
biornikiem TSOP1736 dwie odrębne, aktywne
bariery podczerwieni. Każda z diod naprzemian
Wykaz elementów
D1: 1N4007
T1: BC517 lub BC337-25
US1: ATtiny13V lub 13
US2: TSOP1736-lub inny odbiornik IR na
36 kHz
LED1, LED2: diody nadawcze podczerwieni
dopasowane do odbiornika
LED3: dowolnego koloru
R1, R2: 200...470 V
R3: 100 V
R4, R5: 1 kV
C1: 100 nF
C2: 100 mF/25 V
PIEZO: przetwornik piezoakustyczny
P1: rzekaźnik HF49F 005-1H1 5A250AC lub
JQC-3FF z cewką 5 V
108
Włącznikiem S1 załączamy pracę metrono-
mu z podstawowym zestawem ustawień. Są to
ustawienia bieżące parametrów, które po każdej
zmianie są zapisywane w pamięci EEPROM, jako
pakiet danych 0. Pakiet tych danych odtwarzany
jest z EEPROM po każdym restarcie programu.
Włącznikami S2 i S3 załączamy pracę me-
tronomu z zapisanymi wcześniej ustawieniami,
ustawienia te zapamiętujemy przyciskami S9
i  S10. Takie rozwiązanie umożliwia szybkie
przełączanie trzech zaprogramowanych nastaw
metronomu. Dane te są zapisane w  pamięci
EEPROM, jako pakiet danych 1 i 2.
We wszystkich pakietach danych zapisane
są wartości następujących parametrów: me-
trum, ton pierwszego taktu metrum, ton drugie-
go i kolejnych taktów metrum, parametr okre-
ślający tempo pracy metronomu, długość czasu
dźwięku taktu metronomu.
Włącznikiem S4 przechodzimy do opcji
ustawiania wysokości tonu dla pierwszego tak-
tu z metrum. Po wejściu do tej opcji i po przy-
ciśnięciu S1 do S9 usłyszymy różne tony. Po
wciśnięciu S10 zostaje zapamiętany ton ostat-
nio wciśniętego klawisza. Ton ten będzie tonem
sygnału metrum.
Włącznikiem S5 przechodzimy do opcji
ustawiania wysokości tonu dla kolejnych tak-
tów metrum. Wyboru dokonujemy podobnie
jak dla S4.
Włącznik S6 uruchamia opcję wpisu okre-
su taktu. Okres wpisujemy cyfrowo w jednost-
generuje strumień światła (po 20 impulsów
świetlnych) o  częstotliwości 36  kHz. Zależnie
od tego czy impulsy świetlne oświetliły od-
biornik, czy też nie, na jego wyjściu pojawia się
odpowiednio stan niski lub wysoki. Analizując
Rys. 11. Schemat urządzenia po modyfikacji
kach BPM (takty na minutę). Trzy diody z lewej
strony wyświetlacza informują nas, którą cyfrę
wprowadzamy. Na początku świecą się trzy
diody. Włączniki S1 do S9 odpowiadają cyfrom
od 1 do 9 a włącznik S10 wprowadza cyfrę 0.
Wpisu dokonujemy wprowadzając zawsze
trzy cyfry z zakresu od 1 do 255 (BPM). Chcąc
wprowadzić liczbę 16 wciskamy 0,1,6 czyli
S10,S1,S6 a  dla liczby 245 wciskamy kolejno
S2,S4,S5. Po wprowadzeniu trzech cyfr, układ
przelicza liczbę i jej wartość na chwilę wyświe-
tlona zostaje binarnie na diodach. Jeżeli wpro-
wadzimy liczbę spoza dopuszczalnego zakresu,
program ją automatycznie skoryguje.
Włącznik S7 uruchamia opcję ustalania
metrum. Metrum ustala, co ile taktów będzie
„akcent” o innym tonie. Po przyciśnięciu S1 do
S10 wybierzemy odpowiednio akcent na takt od-
powiadający numerowi wciśniętego włącznika.
Włącznik S8 uruchamia opcję wyboru
długości czasu brzmienia tonu metronomu.
Po przyciśnięciu S1 do S10 wybieramy jeden
z dziesięciu czasów z przedziału <0,1s do ~1s.
Po zmianie nastaw, działanie metronomu
można sprawdzić przyciskając S1. Wyłączenie
pracy metronomu następuje tylko po przyci-
śnięciu S11/OPCJE. Jeżeli nastawa nam odpo-
wiada to możemy ją zapisać w jednej z dwóch
pamięci nastaw. Zapisu dokonujemy przyciska-
mi S9 i S10. Uruchomienie metronomu z tymi
nastawami następuje po załączeniu przycisku
S2 lub S3.
zmiany stanu wyjścia odbiornika IR, można
ustalić, w  jakim kierunku przemieszczał się
obiekt przecinający wiązki podczerwieni.
Wartość rezystorów R1 i R2 trzeba dobrać
z zakresu 200...470 V. Przy rezystancji poniżej
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

200  V w  układzie testowym powstawały za-
kłócenia powodujące niestabilną pracę czuj-
nika. Przetwornik piezzoakustyczny generuje
sygnały dźwiękowe sygnalizujące wejście
osoby lub jej wyjście oraz inne tony alarmo-
we. Przyciskiem RESET zerujemy układ i licz-
bę zliczonych osób. Nieco niewłaściwe może
się wydać podłączenie przekaźnika wprost do
wyprowadzenia mikrokontrolera, jednak jest
to przekaźnik HF49F005, którego cewka załą-
cza styki pobierając prąd jedynie 25 mA. We-
dług danych producenta w obwodzie załącza-
nym przez ten przekaźnik, może płynąć prąd
do 5  A/230  V. Używając innego przekaźnika
można zastosować schemat z rys. 12.
Ze względu na napięcie pracy przekaź-
nika i odbiornika TSOP całość powinna być
zasilana napięciem stabilizowanym 5  V.
Urządzenie można zmontować na płytce
uniwersalnej. Widok zmontowanego i  uru-
chomionego modelu jest na fot. 13.
Podczas inicjalizacji zostają odpowiednio
ustawione wyprowadzenia wejścia/wyjścia.
Port PB1 jest ustawiany jako wejście podciągnię-
te do plusa, natomiast pozostałe wyprowadze-
nia są wyjściami. Timer jest ustawiany do pra-
cy w trybie CTC i generuje przerwania co 133
takty. Przy taktowaniu procesora przebiegiem
o częstotliwości 9,6 MHz ustawienia te powo-
dują, że przerwania są generowane 72000 razy
na sekundę, a  więc łatwo można modulować
podczerwień częstotliwością 36  kHz. W  prze-
rwaniach timera generowane są też dźwięki
i badany jest stan wiązek świetlnych obu barier.
Informacje o stanie barier zapisywane są
w zmiennych bitowych. Zmienne te analizo-
Sterownik dwubarwnych diod
LED
Jest to bardzo prosta aplikacja, sterująca
jasnością świecenia diod podłączonych do
wyprowadzeń PB0, PB1 i PB2. Schemat elek-
tryczny zmodyfikowanego układu pokazano
na rys. 14.
Układ może sterować różnymi diodami,
ale przeznaczony jest do sterowania diod RGB.
Jasność świecenia poszczególnych diod, pro-
porcjonalna jest do wypełnienia przebiegu ste-
Rys. 14. Schemat układu sterownika LED po modyfikacji
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Rys. 12. Opcjonalny driver przekaźnika
Fot. 13. Model sterownika oświetlenia wykonany przez autora
wane są przez procedury w  pętli programu
głównego. Sprawdzane są poszczególne fazy
przejścia przez obie wiązki i zależne od tego
czy pierwsza wiązka była przerwana po stro-
nie wejścia, czy po stronie wyjścia, licznik
osób jest zwiększany lub zmniejszany. Po wej-
ściu pierwszej osoby zostaje załączony prze-
kaźnik i zliczane są kolejne wejścia lub wyj-
ścia. Po wyjściu wszystkich, przekaźnik jest
wyłączany. Jeżeli wyjdzie więcej osób niż we-
rującego tymi diodami. Zależnie od tego, czy
podłączamy do układu diodę RGB z  wspólną
anodą czy wspólną katodą, jej wspólna elek-
troda powinna być prawidłowo podłączona
do zasilania. Przy podłączaniu diody z wspól-
ną katodą, warto zewrzeć z  masą układu wy-
prowadzenie PB4. Sterownik odwróci wtedy
sterowanie wypełnieniem tak, aby zachować
odpowiednie wyświetlanie barw RGB.
Nowe kontra stare
szło, będzie to sygnalizowane specjalnym sy-
gnałem dźwiękowym. Każde wejście powyżej
ustalonej liczby osób spowoduje generowanie
sygnału alarmowego, który informuje o prze-
kroczeniu limitu. Różne sygnały dźwiękowe
są generowane przy wejściu, wyjściu lub gdy
analiza przejścia wykaże błąd.
Procesor musi być skonfigurowany do
pracy z  taktowaniem 9,6  MHz, przy czym
dzielenie zegara przez 8 ma być wyłączone.
W  modelu konieczne jest osłonięcie diod
podczerwieni w  taki sposób, aby świeciły
wąskim strumieniem światła w jednym kie-
runku. Nadajniki i  odbiornik powinny być
odpowiednio ustawione naprzeciwko siebie.
Fot. 21. Model sterownika LED wykonany
przez autora
Wykaz elementów
US1: ATtiny13V lub 13
LED: dioda RGB z wspólną anodą lub katodą
R1...R3: 100 V do 1 kV
C1: 100 nF
109
PROJEKTY KONKURSOWE
Sterowanie wypełnieniem przebiegu od-
bywa się w podprogramie obsługi przerwań
timera. Procedura ta wytwarza trzy niezależ-
ne przebiegi z modulacją PWM. Dane steru-
jące wypełnieniem, przekazywane są do pro-
cedury timera z programu głównego.
Układ zdalnego
pozycjonowania kamery
Mikrokontroler ATTiny13 bez problemu
mógłby zastąpić wszystkie elementy sterują-
ce w  oryginalnym układzie zdalnego pozy-
cjonowania kamery. W konstrukcji wzorowa-
nej na pierwotnym układzie, stan potencjo-
metrów odczytywany byłby przez dwa ka-
nały przetwornika ADC i na podstawie war-
tości pomiarów pozostałe wyprowadzenia
sterowałyby serwomechanizmami. Jednak
z  powodu braku dostępu do serwomecha-
nizmów, zdecydowałem się na zbudowanie
urządzenia o  podobnych właściwościach,
jakie ma pierwowzór, ale opartego na silni-
ku krokowym. Jego schemat jest na rys.  16.
Elektrycznie układ jest identyczny z  ukła-
dem sterownika silnika krokowego „ciągnik
do skanera”. Urządzenie ma za zadanie usta-
wiać rotor silnika krokowego proporcjonal-
nie do wychylenia - obrotu potencjometru.
Procesor mierzy napięcie zadane z  po-
tencjometru i ustawia silnik w odpowiedniej
pozycji. Jako wzmacniacz sygnałów sterują-
cych z procesora jest użyty układ ULN2803.
W  takiej konfiguracji układ może sterować
tylko silnikami unipolarnymi, które pobiera-
ją prąd do 0,5 A na jedno uzwojenie. Do ste-
rowania silników bipolarnych można użyć
innego wzmacniacza, na przykład L298. Na-
pięcie zasilania całego urządzenia powinno
być stałe i dobrze odfiltrowane. Wartość na-
pięcia dobieramy odpowiednio do zastoso-
wanego silnika z  zakresu 7...30  V. Napięcie
zasilające silnik należy dobrać tak, aby prąd
pobierany z poszczególnych wyjść sterowni-
ka, nie przekraczał prądu nominalnego silni-
ka i nie był większy od dopuszczalnych war-
tości prądu wzmacniacza ULN. Gdyby oka-
zało się, że napięcie wymagane do zasilania
silnika musi być mniejsze niż 7 V, to trzeba
oddzielić obwody zasilania silnika i  stabili-
zatora. W tym celu obydwa obwody zasilamy
z oddzielnych źródeł prądu z zachowaniem
Wykaz elementów
US1: ATTINY13V lub 13
US2: 78L05
US3: ULN2803 lub ULN2003
P1: 10 kV liniowy (A)
C1: 100 mF/25 V
C2: 100 nF
110
Układ można traktować, jako prosty efekt
świetlny. Po dodaniu tranzystorowych stopni
mocy, układ może sterować wieloma diodami
RGB, tworzącymi łańcuchy świetlne. Wolne
wyprowadzenia można wykorzystać do stero-
wania zmianami efektów świetlnych.
Rys. 16. Schemat układu do zdalnego pozycjonowania kamery po modyfikacji
wspólnej masy. Aby wykorzystać wszystkie
walory układu, silnik powinien mieć me-
chaniczne ograniczenie możliwości obrotu
ponad 360°. Zablokowanie możliwości obra-
cania się o więcej niż jeden obrót, zabezpie-
czy kamerę przed możliwością urwania się
przewodu. Układ testowy można zmontować
na płytce uniwersalnej. Widok zmontowane-
go i  uruchomionego modelu przedstawiony
jest na fot. 17.
Po rozpoczęciu pracy programu, zostają
odpowiednio skonfigurowane porty. Wypro-
wadzenia PB0 do PB3 są ustawione, jako
wyjścia. Za pomocą tych wyprowadzeń ste-
rowany jest silnik. Port PB4 jest ustawiany
jako wejście pomiarowe przetwornika A/C.
Załączone zostają przerwania od timera,
który pracuje w  trybie CTC. Następnie wy-
konywana jest sekwencja AUTOZERO, która
ustawia rotor silnika przy punkcie oporu ob-
rotu. Jej działanie polega na obróceniu rotora
silnika w lewo o 512 półkroków. Jeżeli rotor
silnika zostanie wcześniej zablokowany me-
chanicznie, to silnikowi nic się nie stanie.
Mechaniczne zatrzymanie obrotu silnika
krokowego nie powoduje bowiem zwarcia,
tak jak to ma miejsce w silniku prądu stałego.
Po wykonaniu procedury AUTOZERO
układ pomiarowy ADC dokonuje pomiaru
napięcia z  potencjometru i  procesor steruje
przesunięciem rotora do pozycji proporcjonal-
nej do wartości tegoż napięcia. Funkcja AUTO-
ZERO powoduje, że silnik po restarcie układu
zawsze ustawi się w to samo miejsce, odpowia-
dające danej nastawie potencjometru.
Po inicjalizacji, w  pętli programu głów-
nego cyklicznie wykonywany jest pomiar na-
Układ testowy został zmontowany i prze-
testowany na płytce testowej widocznej na
fot. 15. Ustawienia sprzętowe mikrokontrole-
ra dla programu, to taktowanie 4,8 MHz oraz
dzielenie zegara przez 8 wyłączone.
pięcia z potencjometru. Dane z ADC przeka-
zywane są do procedur sterowania silnikiem.
Procedury te obliczają wymagane przesunię-
cie względem aktualnej pozycji rotora. Warto-
ści przesunięć są wpisywane do zmiennych
wykorzystywanych przez procedury prze-
rwań timera. Timer w  przerwaniach steruje
przesuwaniem pozycji rotora o  zadaną ilość
kroków. Po wykonaniu zadanego przesunię-
cia ustawiane są bity informujące program
główny, że można podać nowe dane o kolej-
nym przesunięciu rotora. W  razie gdyby sil-
nik obracał się odwrotnie do kierunku obrotu
potencjometru, trzeba odwrotnie podłączyć
(o 180°) złącze silnika, lub zamienić miejsca-
mi skrajne doprowadzenia potencjometru.
Fusebity w  procesorze powinny konfi-
gurować układ na taktowanie 4,8 MHz, przy
czym dzielenie zegara przez 8 powinno być
wyłączone.
Wiesław Pytlewski
elewp@wp.pl
Fot. 17. Model układu pozycjonowania
kamery wykonany przez autora
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Wybór
Wzmacniacze konstruktora
słuchawkowe i klasy D

Scalone wzmacniacze
akustyczne (3)
Wzmacniacze słuchawkowe
i klasy D
Scalone wzmacniacze mocy używane we wzmacniaczach LM48860 może być zasilany maksymal-
słuchawkowych wysokiej klasy już były opisywane w  pierwszej nym napięciem 6  V, ale typowe napięcie to
części artykułu. Również wiele wzmacniaczy małej mocy jest 3 V. Dla tego zasilania moc wyjściowa wynosi
40 mW przy THD+N=1%, f–1 kHz i obciąże-
przystosowanych do podłączenia słuchawek. Teraz zajmiemy
niu 16 V. Zniekształcenia THD+N=0,025%
się wzmacniaczami słuchawkowymi o  dobrych parametrach, mierzone przy mocy 20  mW, obciążeniu
ale przeznaczonymi do sprzętu przenośnego: telefonów 16  V i  f=1  kHz, ale dla obciążenia 32  V
komórkowych, odtwarzaczy MP3, MP4, itp. Takie wzmacniacze THD+N wynosi 0,014%. Dla układu zasi-
muszą charakteryzować się niskim napięciem zasilania, bo są lanego napięciem 3  V parametry są bardzo
przystosowane do zasilania bateryjnego, wysoką sprawnością dobre.
i  małymi wymiarami. Podobną budowę ma wzmacniacz
LM4982 (rys.  13), ale dodatkowo jest wy-
W  tab.  8 pokazano zestawienie oferty wie napięcia zasilania, jednak w  ten układ posażony w  cyfrowy regulator poziomu sy-
firmy National Semiconductor, a  na rys.  12 wbudowano przetwornicę charge pump wy- gnału sterowany magistralą I2C. Układ jest
pokazano schemat blokowy wzmacniacza twarzającą ujemne napięcie. Dzięki temu wzmacniaczem słuchawkowym z  rodziny
LM48860. Mimo pojedynczego zasilania wzmacniacze mocy są zasilane symetrycz- Boomer. LM4982 może automatycznie prze-
i konfiguracji SE, obciążenie podłączane jest nym napięciem i na wyjściu nie ma napięcia łączać się w konfigurację mono/stereo, zależ-
bez kondensatora separującego składową sta- stałego. Brak kondensatorów o  zwykle dość nie od stanu wejścia HPS. Wejście HPS jest
łą. Normalnie w takich układach na wyjściu dużej pojemności i  wymiarach umożliwia podłączane do styku złącza słuchawkowego
wzmacniacza jest napięcie stałe równe poło- miniaturyzację układu wzmacniacza. i jeżeli włożony jest wtyk słuchawek stereo,

Tab.  8. Wzmacniacze słuchawkowe firmy National Semiconductor

Moc Moc Moc
Moc 16 V Moc 32 V
16 V 1% 32 V 8 V THD PSSR SNR
Układ 10% THD 10% THD kanały
THD 1% THD 10% THD [%] [dB] [dB]
[W] [W]
[W] [W] [W]
LM4881 0,15 0,092 0,3 0,2 0,11 0,02 50 100 2
LM4480 0,16 0,085 0,325 0,2 0,11 0,02 50 2
LM4809 0,13 0,08 0,18 0,16 0,09 0,03 70 107 2
LM4810 0,13 0,08 0,18 0,16 0,09 0,03 70 107 2
LM4811 0,13 0,18 0,16 0,03 60 106 2
LM4916 0,055 0,1 0,7 0,2 66 2
LM48820 0,095 0,080 0,007 80 100 2
LM48821 0,093 0,079 0,011 82 100 2
LM48822 0,035 0,040 0,04 110 100 2
LM48860 0,04 0,05 0,014 80 105 2
LM48861 0,012 0,013 0,04 83 102 2
LM4808 0,105 0,07 0,15 0,09 0,05 66 105 2
LM4911 0,145 0,085 0,15 0,11 65 110 2
LM4915 0,25 0,12 0,1 65 1
LM4910 0,062 0,035 0,08 0,048 0,3 65 97 2
LM4917 0,097 0,082 0,108 0,108 0,02 70 100 2
LM4920 0,08 0,065 0,03 70 100 2
LM4921 0,05 0,03 70 100 2
LM4924 0,04 0,01 66 2
LM4980 0,042 0,028 0,02 90 2
LM4982 0,047 0,051 66 100 2
LM4985 0,135 0,08 0,08 77 2

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 111

Wybór konstruktora
Rys. 12. Schemat blokowy układu LM48860
wzmacniacz pracuje w  konfiguracji stereo,
a po włożeniu wtyku słuchawek mono prze-
łącza się na konfigurację mono. Maksymalna
moc wzmacniacza to 51 mW mierzone przy
THD+N=1% , f=1 kHz i Robc=32 V. Typo-
wo napięcie zasilania wynosi 3,3 V.
Rys. 13. Wzmacniacz LM4982
Rys. 14. Wzmacniacz TPA152
112
Również firma Texas Instruments ma
w swojej ofercie wzmacniacze słuchawkowe.
Wymieniono je w  tab.  9. Jest tu opisywany
już wcześniej wzmacniacz TPA6120A2. Wy-
różnia się od pozostałych dużą mocą jak na
wzmacniacz słuchawkowy (1,5 W na kanał).
Innym przykładem układu o  bardzo do-
brych parametrach i prostego w aplikacji jest
TPA152.
Przy zasilaniu napięciem 5  V i  obcią-
żeniu 32  V moc wyjściowa wynosi 75  mW,
a  THD<=0,03%. Dla mocy wyjściowej
75  mW THD+N=0,2% w  całym paśmie
20  Hz...20  kHz. Moim zdaniem są to bardzo
dobre parametry. TPA6101A2 jest wzmacnia-
czem specjalnie zaprojektowanym do zasila-
nia bateryjnego. Przy obciążeniu 16  V i  na-
pięciu zasilania 3,3 V moc wyjściowa wynosi
50  mW. Dla tego samego obciążenia i  mocy
40 mW THD+N jest na poziomie 0,08% przy
f=1 kHz, a dla całego pasma THD+N jest nie
większe niż 0,2%. Układ ma wejście !SHUT-
DOWN wprowadzające układ w stan wyłącze-
nia. W trybie tym układ pobiera tylko 50 nA.
Wzmacniacze klasy D
W porównaniu z klasą AB wzmacniacze
klasy D są bardziej rozbudowane, ale idea
ich działania nie jest zbyt skomplikowana.
Analogowy sygnał wejściowy jest konwer-
towany na sygnał prostokątny o  zmiennym
współczynniku wypełnienia, czyli sygnał
PWM. Ten sygnał jest wzmacniany, a potem
ponownie zamieniany na sygnału analogo-
wego przez wyjściowy filtr dolnoprzepusto-
wy LC. W  klasycznym układzie wzmacnia-
cza klasy D do konwersji sygnał analogowy
na sygnał PWM wykorzystuje się porówny-
wanie przez komparator sygnału analogo-
wego i  z  sygnałem z  generatora przebiegu
trójkątnego (rys. 16).
Do pewnego czasu trudno było uzy-
skać zadowalająco niskie zniekształcenia
harmoniczne i  poziom szumów (THD+N),
co wpływało na niezbyt dobrą jakość dźwię-
ku. W nowych układach ten problem został
przynajmniej częściowo pokonany i klasa D
zdobywa sobie zwolenników wśród bardziej
wymagających użytkowników.
Aplikacja wzmacniacza klasy D jest trud-
niejsza w  porównaniu z  klasą AB. Wymaga
stosowania dobrej jakości dławików i konden-
satorów w układzie wyjściowego filtra dolno-
przepustowego. Trzeba sobie zdawać sprawę,
że sygnał wyjściowy ma częstotliwość od
250  kHz do 1,5  MHz i  bardzo krótkie czasy
narastania. Dlatego zewnętrzne filtrowanie
dolnoprzepustowe filtrem LC może być źró-
dłem zakłóceń EMI i  konieczne jest bardzo
staranne projektowanie płytek drukowanych.
Klasa D ma jedną niezaprzeczalną zaletę:
bardzo dużą sprawność energetyczną. Moż-
na budować wzmacniacze o sporych mocach
bez kosztownych zasilaczy i radiatorów. Dla-
tego obserwuje się ciągły rozwój scalonych
wzmacniaczy mocy klasy D. Jednym ze spo-
sobów uproszczenia układu, poprawienia
parametrów i  znaczącej redukcji zakłóceń
EMI jest zastosowanie nowej topologii nie-
wymagającej zewnętrznego filtru LC. Ideę
takiego rozwiązania pokazano na rys. 17.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Wzmacniacze słuchawkowe i klasy D

Tab.  9. Wzmacniacze słuchawkowe Firmy Texas Instruments

(połowa mocy
Moc wyj- Iq na
Obciążenie Zasilanie maks.) THD ISD PSSR
U Kanały ściowa kanał opis
[V] [V] 1 kHz (uA) (dB)
[W] (mA)
(%)
Wzmacniacz słuchawkowy
TPA152 2 0,075 32 4,5-5,5 0,007 2,8 81
Hi-Fi stereo
Wzmacniacz słuchawkowy
TPA4411 2 0,080 16 1,8-4,5 0,05 3,7 0,1 80
80 mW Direct Path
TPA6100 Wzmacniacz słuchawkowy
2 0,05 16 1,6-3,6 0,1 0,8 0,05 72
A2 50 mW, niskie napięcie zasilania
Wzmacniacz słuchawkowy
TPA6101
2 0,05 16 1,6-3,6 0,1 0,32 0,05 72 50 mW, niskie napięcie zasilania, stałe wzmocnie-
A2
nie (2 dB)
Wzmacniacz słuchawkowy
TPA6102
2 0,05 16 1,6-3,6 0,1 0,32 0,05 72 50 mW, niskie napięcie zasilania, stałe wzmocnie-
A2
nie (14 dB)
TPA6110 Wzmacniacz słuchawkowy
2 0,15 8 2,5-5,5 0,25 0,75 10 83
A2 150 mW, wyprowadzenia kompatybilne z LM4881
Wzmacniacz słuchawkowy
TPA6111
2 0,15 8 2,5-5,5 0,25 0,75 1 83 150 mW, wyprowadzenia kompatybilne z LM4880
A2
i LM4881
TPA6112 Wzmacniacz słuchawkowy
2 0,15 8 2,5-5,5 0,25 0,75 10 83
A2 150 mW z wejściem symetrycznym
TPA6120 Wzmacniacz słuchawkowy
2 1,5 32 10-30 11,5 75
A2 wysokiej jakości
Wzmacniacz słuchawkowy
TPA6130A2 2 0,138 16 2,5-5,5 0,008 2 1 109
138 mW z regulatorem poziomu interfejsem I2C

a) b)

Rys. 15. Wzmacniacz TPA6101A2: a) schemat blokowy wzmacniacza, b) sygnał z wyjścia przed filtrowaniem dolnoprzepustowym

Tor sygnałowy jest podzielony na 2 sy- a)

metryczne części i  ma 2 komparatory. Sy-
gnał audio o  odwróconych o  180° fazach
(sygnał symetryczny) jest porównywany
w  komparatorach z  sygnałem piłozębnym.

b)

Rys. 17. Wzmacniacz klasy D bez zewnętrznego filtru LC: a) sterownik

Rys. 16. Zasada działania wzmacniacza klasy D z układami DIR1703 i TAS3004, b) moduł procesora/konwertera
z układem TAS5010 i wzmacniaczami TAS5100
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 113
Wybór konstruktora

Tab.  10. Wzmacniacze rodziny Pure Path firmy Texas Instruments.

THD [%] Dyna- Fs Fs Zasilanie Zasilanie ukła- Zasilanie ukła-
PWY RLMIN
Układ Kanały 1 kHz, 50% mika Min Max układów cyfro- dów analog. dów mocy opis
[W] [V]
PWY [dB] kHz kHz wych (V) (V) (V)
TAS
2 200 3 >0,05 110 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-50 Stereo 200 W
5162
TAS Stereo 100 W
2-6 100 3 >0,05 109 192 432 3-3,6 10,8-13,2 40
5176 Kanały 5,1
TAS
2 100 6 0,15 192 432 3-3,6 9-12,6 0-42 Stereo 100 W
5182
TAS 210 W
6 30 3 0,07 105 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-40
5186A Kanały 5,1
TAS
1 315 >0,05 110 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-52,5 Mono 315 W
5261
TAS
2-4 100 2 0,06 110 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-34 Stereo 100 W
5342
TAS
2-4 100 2 0,06 110 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-34 Stereo 100 W
5342A
TAS
2-4 100 2 0,1 110 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-34 Stereo 100 W
5342L
TAS
2-4 100 2 0,1 110 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-34 Stereo 100 W
5342LA
TAS
2-4 125 2 0,06 110 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-37 Stereo 125 W
5352
TAS
1-4 20 4 <0,1 105 192 432 3-3,6 8-23 Stereo 20 W
5102
TAS
1-4 15 4 <0,1 105 192 432 3-3,6 8-23 Stereo 15 W
5102
TAS
1 70 4 0,025 95 192 432 3-3,6 16-30,5 0-30,5 Mono 70 W
5111A
TAS
2 50 6 0,025 95 192 432 3-3,6 16-30,5 0-30,5 Stereo 50 W
5112A
TAS
1 100 4 0,05 95 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-32 Mono 100 W
5121
TAS
1 100 4 0,09 95 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-32 Mono 100 W
5121I
TAS
2 30 6 0,05 95 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-32 Stereo 50 W
5122
TAS
2 20 6 0,03 106 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-19 Stereo 20 W
5132
TAS
2 100 2 0,1 110 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-34 Stereo 100 W
5142
TAS 10,8-
2 125 2 0,1 110 192 432 3-3,6 0-37 Stereo 125 W
5152 13,2
TAS
2-4 125 2 0,06 110 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-37 Stereo 125 W
5352A
TAS 10
2-4 20 2 <0,01 96 200 400 3-4,2 Stereo 20 W
5601 26
TAS 10
2-4 20 2 <0,01 96 200 400 3-4,2 Stereo 20 W
5601 26
TAS Stereo 160 W
1-4 300 8 0,04 110 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-50
5516 Mono 300 W
TAS Stereo 300 W
1-4 600 4 0,04 110 192 432 3-3,6 10,8-13,2 0-50
5531 Mono 600 W

Kiedy wyjście obu komparatorów jest w sta-
nie niskim, to wyjścia obu driverów OUT–
i  OUT+ są w  stanie wysokim. Wtedy też
wyjście bramki NOR przechodzi stan wyso-
ki, ale to przejście jest opóźniane przez stałą
czasową ton określoną wartością elemen-
tów Ron i Con. Kiedy po tym opóźnieniu na
wyjściu bramki ustali się stan wysoki, wte-
dy oba klucze S1 i S2 zostaną zwarte i oba
wyjścia OUT– i OUT+ przejdą w stan niski.
Stan wysoki na wyjściach driverów jest wy-
muszany tylko na czas określony przez stałą
określoną przez Ron i Con, kiedy sygnał na
wejściu ma amplitudę zerową. Przy nieze-
rowych wartościach oba komparatory są
wyzwalane w różnych momentach. Kombi-
nacja stanów na wyjściu komparatorów po-
woduje, że na jednym z wyjść stan aktywny
będzie trwał przez czas zależny od poziomu
sygnału, a na drugim czas równy ton.
Takie rozwiązanie umożliwia dołącze-
nie głośnika bezpośrednio do wyjść wzmac-
niacza i  rezygnację z  zewnętrznego filtru
LC.
Wzmacniacze klasy D mają jeszcze jed-
ną zaletę. Możliwe jest zbudowanie całko-
wicie cyfrowego toru: od cyfrowego źródła
sygnału (np. z  płyty CD) do końcowego
wzmacniacza klasy D. Takie rozwiązania
oferuje na przykład Texas Instruments.
Swego czasu wykonałem taki kompletny tor
składający się z odbiornika S/PDIF DIR1703,
cyfrowego procesora dźwięku TAS3004,
procesora/konwertera PCM/PWM TAS5010
i  wzmacniaczy klasy D TAS5100. Wzmac-
niacz był opisany w „Elektronice Praktycz-
nej” 06 i 07/2006.
Układy zastosowane w  tym rozwiąza-
niu w  większości nie są już produkowane,
ale Texas Instruments oferuje nowe, bar-
dziej dopracowane układu pozwalające na
zbudowanie kompletnego cyfrowego toru
audio.
Tomasz Jabłoński EP
tomasz.jablonski@ep.com.pl

114 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Tytuł

2/2010 • luty • Nr 2 (50)

• Profinet z NTP
w sterownikach S7-1200

• EtherCAT – to nie takie trudne

Ethernet jako sieć real-time

• Robot mobilny
MOBOT-EXPLORER A1

• Profibus
Profile komunikacyjne
Nowe rozwiązania

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009 115

DZIAŁ

116 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


Profinet z NTP
w sterownikach S7-1200
Sieci w  różnych postaciach
powoli dominują w aplikacjach
przemysłowych, co staje się
łatwiejsze i  tańsze między
innymi dzięki temu, że już
najmniejsze sterowniki PLC
– jak najnowsze w  ofercie
Siemensa CPU z  rodziny S7-
1200 – wyposażono w  interfejs
sieciowy Ethernet.
Jednostki centralne w  rodzinie S7-1200
wyposażono w  interfejs sieciowy Ethernet,
obsługujący między innymi komunikację
TCP/IP, zgodnie z Transport Connection Pro-
tocol (TCP) oraz ISO Transport over TCP
(RFC 1006). Interfejs ten umożliwia bezpo-
średnią współpracę CPU z  następującymi
urządzeniami:
– innymi CPU S7-1200,
– programatorem STEP 7 Basic,
– urządzeniami HMI,
– innymi urządzeniami korzystającymi
ze standardowych protokołów komu-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
automatyka
Profinet
nikacyjnych TCP (nadawanie bloków
(T-block)).
Dostępne są dwa sposoby komunikacji
z wykorzystaniem Profinetu:
– połączenie bezpośrednie: wykorzysty-
wane wtedy, kiedy jedno urządzenie
programujące, HMI lub inny CPU jest
bezpośrednio dołączony do CPU.
– połączenie sieciowe: wykorzystywane
gdy do sieci dołączono więcej niż dwa
urządzenia (na przykład, kilka CPU, kil-
ka HMI, urządzenia programujące i urzą-
dzenia innych firm).
Przełącznik ethernetowy nie jest wyma-
gany przy bezpośrednich połączeniach CPU
z  innymi urządzeniam, jest on niezbędny
przy dołączeniu do sieci więcej niż dwóch
CPU lub HMI. W tym celu można wykorzy-
stać 4-portowy przełącznik ethernetowy fir-
my Siemens typu CSM1277.
W  przypadku programowania pamięci
sterownika poprzez interfejs sieciowy, ko-
nieczne jest utworzenie fizycznego połącze-
nia między programatorem i CPU. Ponieważ
CPU ma wbudowaną funkcję Auto-Cross-
i mechatronika
z NTP w sterownikach S7-1200
Over można stosować kabel ethernetowy
„prosty” lub krosowany. Jeżeli jest już stwo-
rzony projekt zawierający program dla CPU,
należy go otworzyć w portalu TIA. Jeśli nie,
to należy utworzyć projekt i dołączyć do nie-
go CPU.
Jeżeli programator wykorzystuje kartę
sieciową podłączoną do sieci LAN obiektu,
to identyfikatory sieci adresu IP oraz maski
podsieci CPU i  karty adaptera urządzenia
programującego muszą być dokładnie ta-
kie same. Identyfikator sieci jest pierwszą
częścią adresu IP (pierwsze trzy oktety, na
przykład 211.154.184.16), oznaczającą w ja-
kiej sieci IP znajduje się urządzenie. Maska
podsieci zwykle ma wartość 255.255.255.0;
jednakże, ponieważ komputer użytkownika
znajduje się w sieci LAN obiektu, więc w celu
określenia unikalnych podsieci, maska pod-
sieci może mieć różne wartości (na przykład
255.255.254.0). Maska podsieci połączona
z adresem IP urządzenia za pomocą logicznej
operacji AND, definiuje granice IP podsieci.
Jeżeli urządzenie programujące wykorzystu-
je kartę adaptera Ethernet – USB podłączoną
117
automatyka i mechatronika

Wszystkie urządzenia zainstalowane

w  tej samej sieci Profinet muszą mieć uni-
kalne adresy MAC. Jeżeli w  tej samej sieci
Profinet znajdą się dwa urządzenia z  tym
samym adresem MAC, to pojawią się proble-
my komunikacyjne. Podział logiczny sieci na
fragmenty (podsieci – logiczne grupy urzą-
dzeń sieciowych) umożliwiają maski, które
definiują granice IP podsieci. Dla małych sie-
ci lokalnych odpowiednia jest zwykle maska
255.255.255.0. Oznacza to, że wszystkie adre-
sy IP tej sieci powinny mieć takie same pierw-
sze trzy oktety, a różne urządzenia w sieci są
identyfikowane za pomocą ostatniego oktetu
(pola 8-bitowego). Przykładem tego jest usta-
lenie maski podsieci 255.255.255.0 i  nada-
nie urządzeniem małej sieci adresów IP od
192.168.2.0 do 192.168.2.255.
Połączenie różnych podsieci może być
wykonane jedynie za pomocą routerów. Je-
śli wykorzystuje się podsieci, to trzeba za-
stosować IP router – ogniwo pośredniczące
do sieci wydzielonej (odizolowanej), to iden- Każdej CPU można nadać adres IP wy- pomiędzy różnymi sieciami LAN. Za pośred-
tyfikatory sieci adresu IP oraz maski podsieci korzystując jedną z dwóch metod: przypisa- nictwem routera komputer znajdujący się
CPU i karty konwertera Ethernet–USB urzą- nie tymczasowego adresu IP w trybie online w sieci LAN może przesyłać wiadomości do
dzenia programującego muszą być dokładnie (szczególnie przydatne podczas początkowej dowolnych innych sieci, do których również
takie same. Identyfikator sieci jest pierwszą konfiguracji urządzenia) lub ustawienie sta- mogą być podłączone sieci LAN. Jeżeli od-
częścią adresu IP (pierwsze trzy oktety, na łego adresu IP. Trzeba pamiętać, że CPU nie biorca danych nie znajduje się w  tej samej
przykład 211.154.184.16), oznaczającą w ja- ma prekonfigurowanego adresu IP. Użytkow- sieci LAN, to router przesyła dane do innej
kiej sieci IP znajduje się urządzenie. Maska nik musi nadać CPU adres IP. Jeżeli CPU jest sieci lub grupy sieci, skąd mogą być dostar-
podsieci zwykle ma wartość 255.255.255.0. podłączona do routera w sieci, to należy rów- czone do miejsca przeznaczenia.
Maska podsieci połączona z adresem IP urzą- nież wprowadzić adres IP routera. Wszystkie Po ukończeniu konfiguracji, można za-
dzenia za pomocą logicznej operacji AND, adresy IP są w  sterowniku ustawiane pod- ładować projekt do CPU. Po załadowaniu
definiuje granice IP podsieci. czas ładowania projektu. projektu wszystkie adresy IP zostają automa-
tycznie skonfigurowane.
Każda CPU z rodziny S7-1200 jest wyposażona w port Profinet obsługujący następujące CPU obsługuje także połączenie komu-
protokoły Ethernet:
nikacyjne Profinet z  HMI. Urządzenie HMI
może odczytywać i  zapisywać dane z/do
Protokół Nazwa protokołu Zastosowanie
CPU, może wyświetlać komunikaty na pod-
RFC 1006 ISO Transport over TCP Fragmentowanie i  składanie wiadomości stawie danych z CPU, można je wykorzystać
także do diagnostyki systemowej.
TCP Transport Connection Protocol Transport ramek
Podczas przygotowywania komunikacji
między CPU i HMI należy wziąć pod uwagę
ISO Transport over TCP (RFC 1006)
ISO Transport over TCP jest to mechanizm umożliwiający wprowadzenie aplikacji ISO do sieci następujące czynniki:
TCP/IP. Ten protokół ma następujące cechy: – port Profinet CPU musi być skonfiguro-
– wydajny protokół komunikacyjny ściśle powiązany ze sprzętem. wany do połączenia z HMI,
– odpowiedni dla paczek danych o średnich i dużych wielkościach (do 8192 bajtów). – HMI musi być skonfigurowane,
– dane wyposażone w identyfikator końca danych i są zorientowane na transfer komunikatów.
– informacje konfiguracyjne HMI stanowią
– możliwość routowania; może być używany w sieciach WAN.
– dynamiczne długości danych. część projektu CPU i mogą być konfiguro-
– zarządzanie wymianą danych wymaga skomplikowanego oprogramowania. wane oraz ładowane razem z projektem,
Wykorzystując punkty dostępowe serwisu transportowego TSAP (Transport Service Access
Point), protokół TCP pozwala zrealizować wiele połączeń z jednym adresem IP (do 64 k połączeń).

Transport Connection Protocol (TCP)

TCP jest standardowym protokołem opisanym przez RFC 793: Transmission Control Protocol.
Głównym celem TCP jest zapewnienie niezawodnego, bezpiecznego połączenia między parami
procesów. Ten protokół ma następujące cechy:
– wydajny protokół komunikacyjny.
– odpowiedni dla danych o średnich i dużych wielkościach (do 8192 bajtów).
– zapewnia aplikacjom: usuwanie błędów, sterowanie przepływem, dużą niezawodność.
– protokół zorientowany na połączenia.
– elastycznie stosowany z urządzeniami innych firm, które obsługują wyłącznie TCP.
– możliwość routowania.
– można stosować wyłącznie statyczne długości danych.
– odbiór wiadomości jest potwierdzany.
– aplikacje są adresowane za pomocą numerów portów.
– zarządzanie wymianą danych wymaga skomplikowanego oprogramowania.

118 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Profinet z NTP w sterownikach S7-1200
W sieciach PROFINET adres MAC (Media Access Control) jest
numerem nadawanym przez producentów kartom adapterów w celach identyfikacji. Adres MAC
zwykle koduje zarejestrowany numer identyfikacyjny producenta. Każda CPU w rodzinie S7-1200
ma fabrycznie ustalony, unikalny adres MAC (rysunek). Użytkowwnik nie może zmienić adresu
MAC CPU.
Standardowy (IEEE 802.3) format zapisu adresu MAC w  postaci przyjaznej dla człowieka
składa się z sześciu grup po dwie cyfry heksadecymalne każda, oddzielonych od siebie łącznikiem
(-) lub dwukropkiem (:), występujących w takiej kolejności, w jakiej są nadawane (na przykład,
01-23-45-67-89-ab lub 01:23:45:67:89:ab).
Wszystkie urządzenia zainstalowane w tej samej sieci PROFINET muszą mieć unikalne adresy
MAC. Jeżeli w tej samej sieci PROFINET znajdą się dwa urządzenia z tym samym adresem MAC,
to pojawią się problemy komunikacyjne.
– przy komunikacji „jeden do jednego” nie wtedy, kiedy w sieci są połączone więcej
jest wymagany przełącznik ethernetowy; niż dwa urządzenia.
przełącznik ethernetowy jest konieczny CPU może się komunikować z  innymi
CPU znajdującym się w  sieci. Do tego celu
służą instrukcje TSEND_C i  TRCV_C. Pod-
czas przygotowywania komunikacji między
dwiema CPU należy wziąć pod uwagę na-
stępujące czynniki: konieczność konfiguracji
sprzętowej, obsługiwane są funkcje odczy-
tywania i  zapisywania danych z/do równo-
rzędnego CPU, przy komunikacji „jeden do
jednego” nie jest wymagany przełącznik
ethernetowy. Jest on konieczny gdy do sieci
są dołączone więcej niż dwa urządzenia.
Do zrealizowania połączenia między
dwiema CPU wykorzystuje się komunikację
za pomocą bloków nadawczych (T-block).
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Zanim CPU będą mogły komunikować się
poprzez Profinet, należy skonfigurować pa-
rametry nadawcze i  odbiorcze dla przesy-
łanych wiadomości. Te parametry określają
sposób działania komunikacji podczas nada-
wania lub odbierania wiadomości do/z urzą-
dzenia docelowego.
Instrukcja TSEND_C tworzy połączenie
komunikacyjne ze stacją partnerską. Połączenie
po skonfigurowaniu i ustaleniu jest automatycz-
nie utrzymywane i monitorowane, aż do czasu
wydania przez instrukcję polecenia rozłączenia.
Instrukcja TSEND_C łączy w sobie funkcje in-
strukcji TCON, TDISCON i TSEND.
Instrukcja TRCV_C tworzy połączenie
komunikacyjne ze stacją partnerską. Połącze-
nie po skonfigurowaniu i  ustaleniu jest au-
tomatycznie utrzymywane i  monitorowane,
aż do czasu wydania przez instrukcję pole-
cenia rozłączenia. Instrukcja TRCV_C łączy
w sobie funkcje instrukcji TCON, TDISCON
i TSEND.
Sterowniki z rodziny S7-1200 obsługują
protokół Network Time Protocol (NTP), któ-
ry jest powszechnie stosowany do synchro-
nizacji zegarów systemów komputerowych
z serwerami czasu w Internecie. Uzyskiwane
dokładności wynoszą zwykle mniej niż mi-
lisekundę w sieciach LAN i do kilku milise-
kund w  sieciach WAN. W  celu osiągnięcia
dużej dokładności i  niezawodności typowa
konfiguracja NTP wykorzystuje wiele redun-
dantnych serwerów i  zróżnicowane ścieżki
sieciowe. Podsieć NTP pracuje z poziomami
hierarchicznymi i  każdemu poziomowi jest
przypisana liczba zwana stratum (warstwa).
Serwery stratum 1 (podstawowe) na pozio-
mie najniższym są bezpośrednio synchroni-
zowane z narodowymi służbami czasu.
Jak widać, możliwości interfejsu siecio-
wego w  sterownikach S7-1200 są obecnie
dość duże, a  producent zapowiada dalszy
rozwój oprogramowania odpowiadającego za
obsługę sieci. Czekamy z niecierpliwością!
Andrzej Gawryluk
Artykuł powstał na bazie materiałów fir-
my Siemens.
119
Automatyka i mechatronika

EtherCAT – to nie takie

trudne Dodatkowe materiały
na CD i FTP

Ethernet jako sieć real-time

EtherCAT jest nowoczesnym
protokołem sieciowym
przeznaczonym przede wszystkim
do stosowania w  aplikacjach
przemysłowych. Dzięki
wykorzystaniu standardowych
kart sieciowych i  okablowania
korzystanie z  EtherCAT-a  nie
wymaga specjalnych inwestycji
strukturalnych, najistotniejsze
modyfikacje są ukryte w  sprzęcie
sieciowych urządzeń slave.

Urządzenia wykonawcze i  interfejsy przeszkodą w  popularyzacji tego protokołu Dodatkowe informacje:

I/O  (slave) pracujące w  sieciach EtherCAT
(Ethernet for Control Automation Techno-
logy) muszą być wyposażone w  sprzętowe
jednostki FMMU (Fieldbus Memory Mana-
gement Unit), których zadaniem jest obsłu-
ga ruchu w  sieci w  sposób nie powodujący
opóźnień charakterystycznych dla klasycz-
nego Ethernetu. Innym, równie istotnym
zadaniem realizowanym przez FMMU, jest
uniezależnienie prędkości transferu danych
poprzez sieć od wydajności lokalnego CPU
lub sposobu przygotowania oprogramowa-
nia zarządzającego węzłem. Zaawansowane
wymagania stawiane kontrolerowi EtherCAT
spowodowały, że jego budowa jest skompli-
kowana, co przez długi czas było poważną
w aplikacjach przemysłowych.
Przedstawione w  artykule podzespo-
ły i  rozwiązania firmy Beckhoff rozwiązują
większość problemów, jakie mogą napotkać
konstruktorzy urządzeń EtherCAT w  swojej
praktyce, pozwalając uzyskać przy niewiel-
kim nakładzie pracy i w krótkim czasie do-
bre efekty.
Zalety EtherCAT
Jednym z nowatorskich rozwiązań zasto-
sowanych w  protokole EtherCAT jest wpro-
wadzenie ogólnosystemowych telegramów
składających się z  datagramów przypisa-
nych do zadań logicznych, jak to pokazano
na rys.  1. Zrezygnowano także z  wielodo-
Artykuł jest uzupełnieniem przeglądu układów
dla aplikacji ethernetowych, jaki publikowaliśmy
w  EP12/2009 i  EP1/2010. Przedstawiamy
w  nim alternatywne układy MAC, pozwalające
wykorzystać sieć Ethernet do połączeń real-
time.
Dodatkowe informacje o  EtherCAT są dostępne
pod adresem http://www.ethercat.org
Dodatkowe materiały na CD i  FTP:
ftp://ep.com.pl, user: 12686, pass: 2b7r7b68
• Noty aplikacyjne
stępu obsługiwanego zgodnie z  protokołem
CSMA/CD, który jest jedną z podstawowych
przeszkód uniemożliwiających stosowanie
klasycznego Ethernetu w  urządzeniach wy-
magających komunikacji w czasie rzeczywi-
stym. Na rys.  2 pokazano porównanie wy-

Rys. 1. Dane w EherCAT są przesyłane w datagramach, które można logicznie przypisać do różnych zadań

120 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


Rys. 2. Współczynnik wykorzystania
kanału transmisyjnego w Ethernecie
(dwa pierwsze wykresy od lewej strony)
i EtherCAT
Fot. 3. Wygląd jednego z zestawów
EL98xx
korzystania przepustowości magistrali ko-
munikacyjnej dla różnych protokołów (dwa
pierwsze od lewej to Ethernet).
Wykorzystanie w  systemach zgodnych
z  EteherCAT zmodyfikowanego protokołu
nie wpłynęło na elastyczność ich konfigura-
cji: dopuszczalne są dowolne ich topologie,
można także łączyć w jednym systemie sie-
ciowym segmenty o różnych topologiach.
Rozwiązania zastosowane w  protokole
EtherCAT pozwalają m.in. obsłużyć 1000
linii I/O ulokowanych w rozproszonych mo-
dułach I/O  w  czasie nie przekraczającym
30  ms, a  w  pojedynczej ramce ethernetowej
pozwalają przesłać do 1486 bajtów danych
(co zabiera ok. 300 ms), co w przybliżeniu od-
powiada 12000 cyfrowym liniom I/O. Efek-
townie wypada także możliwość obsługi ka-
nałów analogowych: maksymalna częstotli-
Tab. 2. Zesatwienie podstawowych cech sprzętowych interfejsów sieciowych Ether-
CAT
Parametr ET1200
Liczba portów PHY 2...3 EBUS/MII
Liczba FMMU 3 8
Liczba SyncManager 4 8
Pojemność bufora RAM
1 8
[kB]
Zegary rozproszone 64 b
Liczba linii I/O 16
Interfejs SPI slave + +
8-/16-bitowy interfejs
– Asynchroniczny
mC
Magistrala wewnętrzna – –
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Ethernet jako sieć real-time
Tab. 1. Interfejsy sieciowe zastosowane w  zestawach uruchomieniowych EtherCAT
firmy Beckhoff
Oznaczenie
EL9820 EL9821 EL9830 EL9840
zestawu
Altera FPGA Xilinx FPGA
Kontroler EtherCAT
ET1100 ET1100 (EP3C25) (XC3S1200)
Slave (MAC)
+ IP core + IP core
wość przesyłania lub odbierania
16-bitowych próbek wynosi aż
20 kHz przy zapewnieniu jedno-
czesnej obsługi do 200 wejść lub
wyjść analogowych.
Kolejnym nowatorskim roz-
wiązaniem wprowadzonym
w  protokole EtherCAT jest sys-
tem dystrybucji sygnału zega-
rowego od mastera do urządzeń
slave, dzięki któremu jest możli-
wa m.in. synchronizacja – z  do-
kładnością dochodzącą do 1  ms
– pracy serwomechanizmów lub
innych urządzeń, które muszą Rys. 4. Budowa standardowego interfejsu Ethernet
pracować synchronicznie. (a) i EtherCAT (b)
Zestawy inżynierskie – po zastosowaniu odpowiedniego układu PHY
Z  myślą o  konstruktorach urządzeń slave - zastąpienie skrętki miedzianej kablem światło-
przeznaczonych do stosowania w  systemach wodowym lub torem radiowym.
EtherCAT firma Beckhoff przygotowała cztery Na płytkach zestawów EL98xx znajdują
zestawy uruchomieniowe (tab. 1, fot. 3), prze- się peryferia niezbędne do przetestowania
znaczone do testowania i  uruchamiania przez funkcjonowania interfejsu EtherCAT z  me-
konstruktorów urządzeń sieciowych własnych dium w  postaci skrętki, selektor interfejsów
aplikacji sprzętowych i  programowych. Rolę komunikacyjnych oraz interfejs do konfigu-
warstwy MAC (Media Access Controller – rys. 4) rowania układów FPGA. Płytki wyposażono
spełnia jeden z dwóch oferowanych przez firmę także w  mikrokontroler z  rodziny PIC18F,
Beckhoff wyspecjalizowanych układów ASIC przeznaczony do obsługi jednego z  interfej-
(oznaczone symbolem ET1100 – fot. 5) lub jego sów komunikacyjnych. Jego przykładową
odpowiednik funkcjonalny zaimplementowa- aplikację firma udostępnia wraz z zestawami.
ny w  układzie FPGA jednej z  firm: Altera lub
Xilinx. Konstruktorom korzystającym z  FPGA Podsumowanie
firma Beckhoff dostarcza konfigurowalne IP co- Przedstawione w  artykule wyspecjalizo-
re’y, dzięki którym mogą oni dostosować zasoby wane, scalone interfejsy sieciowe EtherCAT
logiczne zastosowanego układu FPGA i jego typ umożliwiają producentom szybkie zaimple-
do przewidywanej konfiguracji interfejsu siecio- mentowanie tego protokołu we własnych urzą-
wego (ich możliwe zakresy pokazano w tab. 2). dzeniach. Unikają oni dzięki temu koniecz-
Obydwa rodzaje interfejsów sieciowych są ności samodzielnego opracowywania kontro-
przystosowane do współpracy ze standardo- lera MAC, który jest niewątpliwie najbardziej
wymi – przez to tanimi – układami PHY wy- skomplikowanym fragmentem interfejsu
posażonymi ich w interfejs MII lub RMII. Taka sieciowego. Cykl projektowania i  wdrażania
konfiguracja interfejsu umożliwi w przyszłości urządzeń z  EtherCAT do masowej produkcji
znacznie skracają zestawy uruchomieniowe,
dzięki którym konstruktorzy mogą sprawdzić
własne rozwiązania i pomysły we współpracy
ET1100 IP core ze standardowymi interfejsami sprzętowymi
2...4 EBUS/MII 2...3 MII/2 RMII i ich wariantami syntezowalnymi.
0...8 Andrzej Gawryluk
0...8
1...60
64 b 32/64 b
32 8...32
+
Synchroniczny/asynchro-
niczny Rys. 5. Wygląd scalonych interfejsów
Avalon/OPB EtherCAT firmy Beckhoff
121
automatyka i mechatronika

Robot mobilny
MOBOT-EXPLORER A1
Popularyzacja robotyki powoduje, że już najmłodsi interesują się Podstawowe dane techniczne
MOBOT-EXPLORER A1:
robotami mobilnymi. Firma WObit opracowuje i  produkuje roboty • stalowa konstrukcja o  wymiarach
(szer./dług./wys.): 330×310×120 [mm],
mobilne, które poruszają wyobraźnię odsłaniając zarówno tajniki • cztery silniki prądu stałego z  przekładnią
planetarną 1.61.077.714 produkcji Buehler
konstrukcji mechatronicznej, jak i  oprogramowania. Motor,
• terenowe koła MB120/55/4, prześwit od
podłoża 30 mm,
• prędkość maksymalna: 0,38 [m/s],
Mechatronika wzbudza duże wyobraźnia konstruktora, a możliwości kreowa- • układ sterowania z  mikrokontrolerem
zainteresowanie młodzieży. nia nowej rzeczywistości gwałtownie rosną. ATmega128,
• akumulatory żelowe z  układem ładowarki
Dla szkół ponadpodstawowych, gimna- Dodatkowo, udostępniana `za darmo wraz wewnętrznej,
zjów, techników, kółek zainteresowań, fascyna- z robotami mobilnymi wersja oprogramowania • bezprzewodowa komunikacja (wyposażenie
dodatkowe),
tów robotyki, uczelni wyższych i firm startują- Alibre Xpress (ograniczona do 5 elementów) • możliwość rozbudowy o  dodatkowe moduły.
cych w robotyce mobilnej, WObit przygotowuje 3D pozwala na pierwsze eksperymenty z  kon-
serię robotów mobilnych przystępnych cenowo strukcjami robotów. Korzystając z  biblioteki
dzięki idei „cały robot w cenie silników i kółek”. elementów można szybko zaprojektować nowe bez ograniczeń w tak niskiej cenie, przy okazji
rozwiązanie. Już najmłodsi mogą więc spró- sprzedaży własnego produktu.
Robotyka w szkole bować zaawansowanych narzędzi do projek-
WObit jako producent elektroniki sterują- towania 3D całkowicie legalnie. W  przypadku Budowa robota
cej, dostawca silników, czujników i pozostałych większych potrzeb na liczbę elementów projek- Mobilna platforma do dalszej rozbudowy
komponentów użytych w konstrukcji robota jest towanej konstrukcji, przy zakupie dowolnego bazuje na solidnej konstrukcji z blachy stalowej
w stanie realizować tę koncepcję sprzedaży ofe- robota można sięgnąć po zakup w  obniżonej i jest wyposażona w cztery silniki prądu stałego
rując całego robota w cenie wybranych kompo- cenie ($250) pełnej, profesjonalnej wersji ni- z  przekładniami planetarnymi renomowanego
nentów. Jak trudno zgromadzić wszystkie kom- czym nieograniczonego oprogramowania Ali- producenta Buehler Motor oraz koła i  opony
ponenty zanim uda się połączyć w  zaplano- bre-Standard. przystosowane do poruszania się w trudnym te-
waną całość wie każdy, kto w Polsce próbował Rys. 3 pokazuje wykreowany w programie renie (rys. 4). Cztery napędy dysponują dużym
budować robota mobilnego. WObit obniża próg ALIBRE silnik z przekładnią w widoku rozstrze- momentem obrotowym (znamionowo 1  Nm),
początkowych trudności dając do dyspozycji lonym 3D. Jeszcze nikt w  Polsce nie oferował który przenoszony jest za pomocą kół o średni-
roboty mobilne do dalszej rozbudowy. tak złożonego programu do projektowania 3D cy 120 mm w systemie AWD. Dzięki temu robot

Fot. 1. Dzień mechatroniki Fot. 2. Projektowanie konstrukcji mechatronicznych za pomocą

programu 3D wyzwala ogromne pokłady kreatywności
Zakup robota mobilnego przez szkołę przy-
spiesza proces zajęcia się rozbudową robota,
tworzenia oprogramowania wg indywidual-
nego pomysłu poszczególnych konstruktorów,
pozwala na praktyczną naukę techniki mikro-
procesorowej, gdyż stanowi żywą aplikację mi-
kroprocesorów, w której na bieżąco można ob-
serwować efekty programowania. Jednocześnie
przy wykorzystaniu narzędzi do projektowania
mechatronicznego w  przestrzeni trójwymiaro-
wej takich, jak program Alibre, jest poruszana Rys. 3. Budowa silnika prądu stałego z przekładnią planetarną

122 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010


Fot. 4. Wnętrze robota MOBOT-EXPLORER A1
Fot. 5. MOBOT–EXPLORER A1 na podłożu
imitującym powierzchnię Marsa
Fot. 6. MOBOT-EXPLORER A1 z kamerą
z łącznością bezprzewodową
jest w stanie poradzić sobie na wyboistym lub
kamiennym podłożu (rys. 5).
Mobilny robot Mobot-Explorer A1 produko-
wany seryjnie wg koncepcji „robot w cenie silni-
Rys. 8. Płyta główna MOBOT-MB
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Robot mobilny MOBOT-EXPLORER A1
Fot. 7. MOBOT–EXPLORER A1 z zamonto-
wanym dalmierzem triangulacyjnym na
obrotowej głowicy
ków i kółek”, ma wymiary 330×310×120 mm
i waży z bateriami 4,56 kg. Taki robot sprzeda-
wany jest w wersji podstawowej jako całkowicie
złożony i uruchomiony w cenie 698 PLN netto.
Po zamontowania kamery z łącznością bez-
przewodową Mobot może służyć jako platforma
do budowy robota inspekcyjnego w (rys. 6) lub
po zaopatrzeniu w czujniki (np. dalmierz lase-
rowy) do wykonywania specyficznych zadań
pomiarowych (rys. 7).
Mobot-Explorer A1 wyposażony jest
w  układ sterowania oparty o  mikrokontro-
ler ATmega128 oraz zintegrowaną ładowarkę
dwóch akumulatorów żelowych wbudowa-
nych w robocie. Zastosowany układ Mobot-MB
umożliwia autonomiczną pracę robota po uzu-
123
automatyka i mechatronika
Rys. 9. Otoczenie płyty MOBOT-MB
pełnieniu o odpowiednie czujniki. Korzystając
z modularnych rozwiązań robotów Mobot, jest
łatwo wyposażyć robota w  akcelerometr, czuj-
niki podczerwone i  ultradźwiękowe czujniki
dystansu lub w  łączność radiową. Wystarczy
tylko podłączyć je do odpowiedniego gniazda
rozszerzeń płyty głównej.
Płyta główna Mobot-MB o  rozmiarach
95×76 mm zawiera obok procesora ukła-
dy wykonawcze, takie jak dwa mostki mocy
MC33887 firmy Freescale do sterowania silni-
kami DC o prądzie do 5 A, zasilacz impulso-
Fot. 10. MOBOT-TRANSPORTER i EXPLORER
124
wy o napięciu wyjściowym +5 V, dwa klucze
tranzystorowe oraz złącza do programowania,
złącza rozszerzeń, złącza do czujników itd.
Płyta pozwala także na pomiar napięcia aku-
mulatorów oraz pomiar prądu silników.
Wszystkie niewykorzystane porty proce-
sora są dostępne na złączu rozszerzeń. Dzię-
ki temu możliwe jest wpięcie bezpośrednio
w płytę Mobot-MB dodatkowego modułu (np.
zawierającego mostki sterujące manipulato-
rem, moduły sensorów itp.). Typowe otocze-
nie płyty głównej Mobot-MB pokazuje rys. 9.
Fot. 11. MOBOT-TRANSPORTER w Dniu Mechatroniki
Rys. 12. Wymiary robota MOBOT-
EXPLORER A1
Na ile poważna elektronika jest zaangażo-
wana do obsługi silników prądu stałego użytych
w  robocie MOBOT-Explorer, udowadnia robot
Mobot-Transporter, w  którym do sterowania
użyto tej samej elektroniki sterującej, mimo
znacznie większych gabarytów robota i  zasto-
sowania mocnych silników prądu stałego firmy
Dunkermotoren (silnik GR63x25 z przekładnią
planetarną PLG52 o  przełożeniu 28:1). Doda-
no jednak dodatkowe stopnie mocy o  więk-
szej wydajności prądowej dla silników DC. Ta
specjalna platforma ma dużo większą nośność
(ok.  200  kg), co pokazano na fot.  11 i  ma słu-
żyć do przewozu atrapy człowieka w  zadaniu
pomiarowym związanym z wykrywaniem sub-
stancji niebezpiecznych.
Praktyczne, duże i małe roboty mobilne wraz
z innymi atrakcjami robotycznymi można będzie
obejrzeć w  akcji w  dniach 18...20.05.2010 na
drugich targach Automa w Poznaniu w ramach
organizowanego przez WObit Wielkiego Eventu
Robotycznego. W  następnym artykule opisane
będą szerzej różne wykonania robota mobilnego
i dołączane darmowo oprogramowanie.
Więcej informacji na temat opisanych robo-
tów, a także dodatkowych komponentów, moż-
na znaleźć na stronie serwisu www.mobot.pl.
Witold Ober
P.P.H. WObit Witold Ober
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 Automatyka
Profile i mechatronika
komunikacyjne w sieci PROFIBUS

Profibus
Profile komunikacyjne
Nowe rozwiązania
Sieć Profibus od momentu swojego powstania ciągle się rozwija (real time). Warstwa druga w  sieci Profibus
i  stwarza nowe możliwości funkcjonalne w  systemach sieciowych. pracuje w mechanizmie master-slave (stacja
Do niedawna nie było jeszcze możliwe zaimplementowanie pewnych nadrzędna generuje zapytanie, stacja pod-
rzędna oczekuje i  odpowiada). Dodatkowo
rozwiązań, m.in. systemów do zabezpieczeń, redundancji czy
pomiędzy stacjami typu master obowiązuje
sterowania napędami i  synchronizacji w  sieci. Obecnie tego typu procedura dostępu (token passing), która ko-
komunikacja jest już czymś powszechnym, ale może nie zawsze ordynuje dostęp kilku stacji do sieci.
zdajemy sobie sprawę, jakie mechanizmy i  protokoły – czy tzw. Ostatnia, siódma warstwa – warstwa
profile stosuje się w  tego typu rozwiązaniach. aplikacji – stanowi interfejs z  programem
użytkownika. Tak więc, aby była możliwa
Architektura protokołu Profibus opiera Technologia ta najczęściej wykorzystywana komunikacja aplikacji użytkownika z  urzą-
się na modelu OSI (Open Systems Intercon- jest w  automatyce procesowej (chemia, pe- dzeniem pracującym w sieci, wprowadzono
nection) wg normy ISO (International Stan- trochemia) i zasadniczo łączy w sobie dwie w  ramach danego protokołu (np. Profibus
dard Organisation). podstawowe cechy: DP) odpowiednie profile aplikacyjne, czyli
Sieć Profibus wykorzystuje w  modelu – kodowanie typu Manchester oraz sposoby kodowania danych w ramach dane-
ISO/OSI tylko trzy warstwy. Są to odpowied- – zasilanie sieciowe. go typy protokołu.
nio: warstwa fizyczna (warstwa 1), warstwa Prędkość transmisji w tej technologii wy- Profile używane pomiędzy stacjami
danych (warstwa 2) i warstwa aplikacji (war- nosi 31,25 Kbit/s. w sieci Profibus można podzielić generalnie
stwa 7). Warstwy od trzeciej do szóstej są Obok medium typowo elektrycznego (ka- na trzy typy ogólne, specyficzne oraz syste-
niewykorzystywane. ble miedziane) stosuje się technologię świat- mowe. W artykule bardziej szczegółowo opi-
łowodową. Ten tryb transmisji stosowany sano dwa pierwsze.
Warstwa fizyczna definiuje jest w trudnych warunkach, silnych zakłóce- Ogólne profile aplikacyjne definiują
medium transmisji, kodowanie niach elektromagnetycznych lub w przypad- funkcje i  sposób działania różnych aplikacji
i prędkość ku, kiedy wymagana jest dość duża odległość i stacji w ramach danego protokołu. Mogą być
Na przełomie lat w technologii transmi- transmisji pomiędzy stacjami. Wyróżnia się one również używane wraz ze specjalnymi
sji nastąpił wyraźny postęp. I  tak mamy do tutaj światłowody szklane i plastikowe. profilami aplikacyjnymi. Do ogólnych profili
dyspozycji obok nadal najbardziej popular- Dalej wykorzystuje się w  sieci Profibus należą m.in. PROFIsafe, HART na sieci Pro-
nej transmisji w  technologii RS485, opartej warstwę drugą – warstwę danych, które fibus, Time Stamp, Redundancja stacji Slave.
na ekranowanym kablu dwużyłowym, nową opisuje protokół dostępu do sieci, czyli po-
technologię RS485-IS. Jako medium przy daje, w jaki sposób i kiedy dana stacja może PROFIsafe
transmisji RS485-IS wykorzystuje się czte- nadawać oraz dodatkowo określa sposób Do niedawna obiektowe sieci przemysło-
rożyłowy kabel, z  dopuszczeniami do stref zabezpieczenia transmitowanych danych. we nie pozwalały na obsługę bezpośrednią
zagrożonych wybuchem Ex. W  sieci Profibus warstwa druga oznaczana procesów związanych z  bezpieczeństwem.
Kolejny sposób transmisji to technolo- jest jako FDL (Fieldbus Data Link) i  zalicza- Zabezpieczenia realizowano w  „tradycyjny”
gia MBP (Manchester Coded, Bus Powered). na jest do tzw. połączeń deterministycznych sposób lub wykorzystywano bardzo specy-

Tab. 1. Technologie transmisji – warstwa fizyczna w  sieci Profibus

MBP RS485 RS485-IS Światłowód
Cyfrowa, bitowa, synchronicz- Cyfrowa, sygnał różnicowy, Cyfrowa, sygnał różnicowy,
Transmisja danych Optyczna, cyfrowa, NRZ*
na, kodowanie Manchester NRZ* NRZ*
Prędkość transmisji 31,25 Kbit/s 9,6 Kbit/s do 12 Mbit/s 9,6 Kbit/s do 1,5 Mbit/s 9,6 Kbit/s do 12 Mbit/s
Nagłówek, znacznik początku/ HD*=4, bit parzystości HD*=4, bit parzystości HD*=4, bit parzystości
Zabezpieczenie danych
końca znacznik początku/końca znacznik początku/końca znacznik początku/końca
Ekranowany, kabel dwużyło- Ekranowany, kabel dwużyło- Ekranowany, kabel czteroży- Światłowód wielo- lub jed-
Przewód transmisyjny
wy, miedziany wy, miedziany łowy, miedziany nomodowy, szklany, PCF
Linia lub drzewo; zakończe- Linia; zakończenie termina- Linia; zakończenie termina-
Topologia Gwiazda, linia lub pierścień
nie terminatorem torem torem
Do 32 w  segmencie bez Do 32 w  segmencie; łącznie
Do 32 w  segmencie; łącznie
Liczba stacji repeatera; łącznie w  sieci do w  sieci do 126 z  repeate- Do 126 stacji w  sieci
w  sieci do 126
126 z  repeaterem rem
Liczba wzmacniaczy linii –
Maks. 4 Maks. 9 Maks. 9 Bez ograniczeń
repeater’ów
* NRZ (Non Return to Zero) – zmiana sygnału z  „0” na „1” nie odbywa się w  trakcie czasu transmisji danego bitu
* HD (Hamming Distance) – dla HD=4 można rozpoznać do 3 jednocześnie przekłamanych bitów w  telegramie

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 125

Automatyka i mechatronika
ficzne sieci. Zastosowanie standardu PROFI-
safe umożliwia wykorzystania, otwartej sieci
Profibus dodatkowo do aplikacji związanych
z bezpieczeństwem i zabezpieczeniami.
PROFIsafe definiuje, w jaki sposób urzą- rzystuje komunikację
dzenia obwodów zabezpieczeń – failsafe
(np. wyłączniki bezpieczeństwa, kurtyny
świetlne, lasery, …) komunikują się poprzez
sieć Profibus ze stacjami nadrzędnymi. Roz-
wiązanie to można stosować do KAT4 wg
EN954, AK6 lub SIL3 (Safety Integrity Level). Bus Powered).
Tak więc PROFIsafe realizuje komunikację
do zabezpieczeń – wykorzystując specjalny
format danych użytkowych i protokół.
Zazwyczaj w procesie tworzenia specyfi-
kacji w systemach zabezpieczeń uczestniczą
wykonawca, użytkownik, dostawca i służby
dopuszczające (TÜV, UDT). Bazę wyjściową
stanowią przyjęte standardy, w  szczególno-
ści norma IEC 61508.
PROFIsafe pozwala na wykrywanie błę-
dów, które mogą wystąpić przy szeregowych
transmisjach danych, takich jak opóźnienia,
utrata lub powtórzenie danych, zamiana po-
szczególnych bajtów w  sekwencji, błędna
adresacja i przekłamanie danych.
Istnieje kilka sposobów, aby tego typu
problemy wyeliminować. W  PROFIsafe wy-
korzystano w tym celu:
– sukcesywną numerację telegramów bez-
pieczeństwa,
– Timeout dla przychodzących ramek wia-
domości i jej potwierdzenia,
– identyfikator pomiędzy nadajnikiem
a odbiornikiem („hasło“),
– dodatkowe zabezpieczenie danych po-
przez sumę kontrolną (Cyclic Redundan-
cy Check, CRC).
Wykorzystanie tego rodzaju mechani-
zmów pozwoliło, w  połączeniu z  opaten-
towanym monitoringiem częstotliwości
błędnych wiadomości „SIL monitor”, na
osiągnięcie przez PROFIsafe klasy bezpie-
czeństwa do SIL 3.
PROFIsafe jest rozwiązaniem programo-
wym, które zaimplementowane jest w  urzą-
dzeniach jako dodatkowa warstwa („powy-
żej” warstwy 7 – rys. 1); sama sieć Profibus
i jej komponenty sieciowe, topologia, układy
ASIC czy protokół pozostają niezmienione.
Tak więc urządzenia pracujące w profilu
PROFIsafe można stosować wraz ze standar-
Rys. 1. Tryb pracy failsafe z profilem PROFIsafe
126
dowymi stacjami bez
żadnych ograniczeń,
na tym samym kablu.
PROFIsafe wyko-
acykliczną i  może
być używany w  tech-
nologii RS485, świat-
łowodowej oraz MBP
(Manchester Coded,
W  procesie tech-
nologicznym wyma- Rys. 2. Integracja urządzeń HART w sieci Profibus DP
gany jest tylko jeden
typ urządzeń do sterowania standardowego
i do zabezpieczeń. Funkcje do zabezpieczeń
można konfigurować w trakcie tworzenia sa-
mej aplikacji.
PROFIsafe jest otwartym profilem, coraz
częściej stosowanym w  różnych środowi-
skach. Szczegóły można znaleźć w  opisie
technicznym „PROFIsafe, Profile dla Techno-
logii do zabezpieczeń” („PROFIsafe, Profile
for Safety Technology”, PNO nr zam. 3.092).
HART w sieci Profibus DP
Ze względu na bardzo dużą liczbę zain-
stalowanych urządzeń pracujących w proto-
kole HART, kluczowym problemem stała się
możliwość ich integracji do istniejącego lub
nowego systemu Profibus.
Specyfikacja Profibus „HART” daje roz-
wiązanie tego problemu. Zawiera w  sobie
zalety komunikacji w  sieci Profibus bez
żadnych zmian w protokole i jego usługach
serwisowych oraz w transmisji danych Pro-
fibus PDUs (Protocol Data Units) i  statusie
urządzenia oraz charakterystyce funkcjonal-
nej.
Profibus „HART” definiuje profil w  sie-
ci Profibus, który jest zaimplementowany
w  stacji master oraz slave powyżej war-
stwy 7. Pozwala ona na mapowanie modelu
client-master-server HART w sieci Profibus.
Współpraca z  organizacją HART zapewniła
całkowitą zgodność z protokołem HART.
Aplikacja HART-client zintegrowana jest
w  stacji Profibus master oraz HART master
w  stacji Profibus slave (patrz rys.  2), przy redundancy
czym ten ostatni pracuje jako multiplekser
i obsługuje komunikację z urządzeniem typu
HART.
Dla transmisji
komunikatów HART
zdefiniowano kanał
komunikacyjny, który
pracuje niezależnie
od połączeń MS1 oraz
MS2. Stacja master
HMD (HART Master
Device) może obsługi-
wać kilka stacji client.
Urządzenia HART
można podłączyć ze
stacją master HMD
do sieci Profibus poprzez różne komponen-
ty sieciowe (patrz opis techniczny Profibus
PNO „Profil Profibus dla HART” – „Profibus
Profile for HART” nr zam. 3.102).
Znacznik czasowy – time stamp
W  procesie zbierania i  archiwizacji da-
nych, często wymagana jest funkcja znacz-
nika czasowego w sieci, szczególnie dla dia-
gnostyki lub określenia awarii, który pozwoli
na zapis zdarzenia, czy danej akcji ze stem-
plem czasowym.
W  tym celu w  sieci Profibus zaimple-
mentowano profil stempla czasowego – time
stamp. Warunkiem jest ustawianie zegara
w  stacji slave przez zegar ze stacji master
poprzez usługę MS3. W ten sposób dla da-
nego zdarzenia można precyzyjnie określić
czas, a  następnie sczytać dane. Założono
mechanizm gradacji komunikatów. Komu-
nikaty określono jako Alerts i podzielono na
„alarmy” o wysokim priorytecie (transmisja
komunikatów diagnostycznych) oraz zda-
rzenia (event) o  niskim priorytecie. W  obu
przypadkach stacja master odczytuje acy-
klicznie (używając usługę MS1) wartość
procesową ze znacznikiem czasowym oraz
komunikaty alarmów i bufor zdarzeń stacji
polowych (patrz rys.  3). Więcej informacji
na ten temat można znaleźć w  dokumen-
tacji, Profibus PNO „Time Stamp”, nr zam.
2.192.
Redundancja stacji slave – slave
Mechanizm slave redundancy charak-
teryzuje się następującymi cechami (patrz
rys. 4):
– stacja slave zawiera dwa różne interfej-
sy Profibus, które nazywane są primary
(podstawowy) oraz backup (rezerwowy).
Może to być zarówno w pojedynczej sta-
cji, jak i  w  dwóch odrębnych urządze-
niach.
– urządzenie wyposażone jest w dwa nie-
zależne stosy komunikacyjne ze specjal-
nym rozszerzeniem redundantnym – re-
dundancy expansion.
Komunikacja redundantna (RedCom)
uruchamiana jest pomiędzy stosami komuni-
kacyjnymi wewnątrz danej stacji lub pomię-
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

Rys. 3. Stempel czasowy i komunikat
alarmu
dzy urządzeniami i  jest ona niezależna od
sieci Profibus, a  jej szybkość określona jest
przez parametr czas przełączenia (redundan-
cy reversing times).
W  trybie normalnej pracy komunikacja
następuje przez łącze podstawowe – primary
slave; tylko ta stacja jest skonfigurowana, ona
również wysyła dane diagnostyczne ze sta-
cji zapasowej – backup slave. W przypadku,
gdy stacja podstawowa ulegnie awarii, wte-
dy stacja backup slave przejmuje jej działa-
nie i to w przypadku, gdy wykryje ona samą
awarię stacji podstawowej lub dostanie takie
zgłoszenie od stacji master. Dodatkowo sta-
cja master monitoruje wszystkie stacje slave
i wysyła ramkę diagnostyczną w momencie,
gdy stacja ulegnie awarii.
Redundancja stacji Profibus slave po-
zwala osiągnąć dużą niezawodność, krótki
czas przełączenia, ciągłość danych. Szcze-
góły tego profilu można znaleźć w  opisie
technicznym Profibus „Specification Slave
Redundancy”, nr zam. PNO 2.212.
Specyficzne profile aplikacyjne
Profibus różni się od innych systemów
sieciowych m.in. dużą ilością opcji aplika-
cyjnych. Idea Profibus stworzyła nowy stan-
dard. Nie tylko rozwija specyficzne profile,
które wykorzystywane są w  określonych,
specyficznych aplikacjach użytkowników
– ale również skutecznie łączy wszystkie
aspekty związane z różnymi aplikacjami po-
przez standardowy, polowy system sieciowy,
z  jednoczesnym pełnym zachowaniem ist-
niejących rozwiązań.
PROFIdrive
Profil PROFIdrive definiuje obsługę
urządzeń i procedury dostępu do danych na-
pędów elektrycznych po sieci Profibus, po-
cząwszy od prostych przemienników częstot-
liwości, a  skończywszy na dynamicznych
serwonapędach.
Integracja napędów w automatyce zależy
oczywiście ściśle od stawianych im zadań.
Z  tego powodu PROFIdrive definiuje sześć
klas aplikacji, które spełniają większość
oczekiwań.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
Profile komunikacyjne w sieci PROFIBUS
Standard drives (class 1) – napędy stan-
dardowe, sterowanie napędów następuje
przez zmianę wartości zadanej (np. prędko-
ści), która przekazywana jest przez moduł
sieciowy do napędu.
W  przypadku napędów standardowych
z  funkcjami technologicznymi – standard
drives with technological function (class 2),
proces automatyki podzielony jest na kilka
podprocesów i  niektóre funkcje wykonywa-
ne są nie w jednostce centralnej sterownika,
a  w  samym napędzie. Profibus służy w  ta- Rys. 4. Redundancja stacji slave w sieci
kim wypadku jako technologiczny interfejs Profibus
pomiędzy obiema stacjami oraz wymagana
jest komunikacja slave-to-slave pomiędzy PROFIdrive V3 używa wersji DP-V2 jako
poszczególnymi napędami. swojego protokołu komunikacyjnego wraz
Napędy do pozycjonowania – positio- z  komunikacją slave-to-slave oraz trybem
ning drive (class 3) zawierają dodatkowo izochronicznym.
funkcje sterujące, który wykorzystywane są Profile te opisano w dokumentacji: „Profile
w aplikacjach, gdzie wymagana jest duża do- dla napędów” – „Profiles for variable speed dri-
kładność i precyzja. Start i parametry proce- ves”, V2, PNO, nr zam. 3.072; „PROFIdrive Pro-
su pozycjonowania zadawane są do napędu file Drive Technology”, V3, PNO, nr zam. 3.17
poprzesz sieć Profibus. Nad rozwojem sieci Profibus czuwa
Napędy do zastosowań numerycznych – światowa Organizacja Użytkowników Sieci
Central motion control (classes 4 and 5) po- Profibus PNO International. Również w Pol-
zwalają na sterowanie szeregiem napędów, sce powstał oddział tej organizacji Profibus
które zazwyczaj są sterowane z  jednostki PNO Polska, który zajmuje się rozwojem
numerycznej (CNC). Profibus służy w takim i  promowaniem standardu Profibus. Będąc
wypadku do zamknięcia pętli sterowania, członkiem Organizacji PNO Polska, mamy
oraz do synchronizacji zegara (patrz rys. 5). dostęp do wszystkich najważniejszych do-
Tego typu idea pozycjonowania (Dynamic kumentacji i  pomocy technicznej z  zakresu
Servo Control) obsługuje również aplikacje sieci Profibus.
dla silników liniowych. Więcej informacji można znaleźć również
Inteligentna automatyka rozproszona – na stronach internetowych organizacji PNO
Distributed automation w układach sterowa- International: www.profibus.org.com.
nych synchronicznie zegarem (class 6) może Dariusz Germanek
być stosowana do komunikacji slave-to-sla- Organizacja Profibus PNO Polska
ve i  w  trybie izochronicznym. Przykładem www.profibus.org.pl
aplikacji mogą być „sprzęgła elektryczne”, poland@profibus.com
„krzywki” oraz „procesy synchroniczne”.
PROFIdrive definiuje model funkcjo- Literatura:
nalny urządzenia komunikacyjnego, który 1. „Profibus Technology and Application” –
współpracuje wewnętrznie z  systemem na- PNO Internation 2002
pędu. Modułom tym przypisano obiekty, 2. „The New Rapie Way to Profibus DP”
które opisano w profilu i które zdefiniowano Manfred Popp
pod kątem ich funkcjonalności. Cała funk- 3. „Dezentralisieren mit Profibus – DP/DPV1”
cjonalność napędu opisana jest poprzez jego – J. Weigmann, G. Kilian
parametry funkcjonalne.
W  przeciwieństwie do innych profili,
PROFIdrive definiuje tylko
mechanizm dostępu do para-
metrów i  predefiniuje około
30 parametrów profilu, które
zawierają m.in. bufor błędów,
ID napędu itp.
Wszystkie inne parame-
try (których liczba może być
większa niż 1000 w napędzie)
są określane przez producenta,
dając użytkownikowi ogrom-
ne możliwości funkcjonalne.
Dostęp do poszczególnych
elementów parametrów jest
acykliczny poprzez kanał pa- Rys. 5. PROFIdrive, pozycjonowanie z centralną
rametryzacyjny DP-V1. interpolacją i pozycjonowaniem
127
DZIAŁ
WYBRANE KSIĄŻKI Z  OFERTY AVT

Mikrokontrolery AVR – Niezbędnik programisty

Książka jest podręcznikiem przydatnym konstruktorom stosującym w swoich

projektach mikrokontrolery AVR. Zawiera komplet niezbędnych w toku projek-
towania informacji. W kolejnych częściach Czytelnik znajdzie m.in.: zestawienie
rozkazów z opisami, zestawienie rejestrów i map pamięci, przykłady dotyczące
trybów adresowania pamięci, schematy obudów, rozkłady wyprowadzeń.
Na końcu umieszczono także "tips&tricks" – 20 przydatnych w praktyce
rozwiązań konstrukcyjnych.

Jarosław Doliński
stron: 134 cena: 19 zł kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
KS-281104 KS–281108 KS–290901 KS–250203
kod zamówienia
KS–291005 BASCOM ‘51 Bascom AVR Wprowadzenie do Interfejsy sprzętowe
w przykładach w przykładach języka Verilog komputerów PC
Marcin Wiązania Marcin Wiązania Zbigniew Hajduk Michael Gook
Propagacja fal radiowych w telekomunikacji bezprze-
wodowej

Książka poświęcona omówieniu metod analizy właściwości rozchodzenia

się fal elektromagnetycznych oraz metodyce oceny i obliczania tłumienia fal Stron: 158 49 zł Stron: 286 55 zł Stron: 320 79 zł Stron: 536 70 zł
radiowych w różnych środowiskach propagacyjnych. W pracy uwzględniono
odpowiednie zalecenia ITU-R, odnoszące się do poszczególnych zagadnień,
mające duże znaczenie użytkowe przy projektowaniu współczesnych systemów
radiokomunikacyjnych. Odbiorcy książki: pracownicy naukowi, inżynierowie i
studenci kierunków elektroniki i telekomunikacji.

Ryszard J. Katulski
stron: 232 cena: 47 zł
kod zamówienia
KS–291201

USB. Praktyczne programowanie z Windows API

w C++ kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
KS–240815 KS-990301 KS–250601 KS-271008
Książka w zwięzły sposób przedstawia wszelkie zagadnienia, dotyczące
użytkowania i programowania transmisji USB. Korzystając z tego podręcznika,
Podręcznik akustyki MIKO1 Elemen. elektr. CD i DVD w teorii Porady serwisowe
poznasz nie tylko teoretyczne podstawy działania USB, ale także zdobędziesz
praktyczne umiejętności w tym zakresie. Książka zawiera bowiem zarówno Atton F. Everest MIKO2 Element. mik- i praktyce OTVC Thomson, Nord-
konkretne przykłady, jak i ćwiczenia do samodzielnego wykonania dla wszyst- roelektr. Mirosław Sokół mande, Saba, Ferguson
kich, którzy chcą zyskać wiedzę na zaawansowanym poziomie. MIKO3 Podstawy tech.
cyfr.
Andrzej Daniluk
stron: 280 cena: 40 zł MIKO4 Podstawy
mikroelektroniki
kod zamówienia
KS–291002 Stron: 672 119 zł Stron: 864 58 zł Stron: 350 40 zł Stron: 343 39 zł

Programowalny sterownik
SIMATIC S7-300 w praktyce inżynierskiej

Sterowniki S7-300 z firmy SIEMENS oraz oprogramowanie do niego Step 7 są

w Polsce i na świecie najpopularniejszymi produktami automatyki wykorzysty-
wanymi do sterowania maszyn i linii technologicznych. Na rynku wydawniczym
brakowało pozycji, która by w tak szerokim stopniu i metodycznie omawiała
tematykę tego sterownika. Zakres tematyczny oraz najnowsze materiały zostały
przygotowane i udostępnione przez pracowników firmy SIEMENS.

Janusz Kwaśniewski kod zamówienia

stron: 341 cena: 69 zł kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
KS–241033 KS–290600 KS–290201 KS–220308

kod zamówienia
KS–291000 Mały słownik technic- Mikrokontrolery AT- Współczesny oscylos- Układy mikropro-
zny niemiecko–polski 91SAM7 w praktyce kop. Budowa i pomiary cesorowe. Przykłady
rozwiązań
i polsko–niemiecki Robert Brzoza-Woch Andrzej Kamieniecki
Bartłomiej Zieliński
Systemy transmisji danych Praca zbiorowa

Podręcznik akademicki opisujący zagadnienia budowy, sposoby funkcjonowania

i zastosowań najczęściej spotykanych samochodowych magistrali danych:
przewodowych: K-Line, CAN, LIN, MOST, FlexRay oraz bezprzewodowych: IEEE
802.11, HiperLAN/2, DECT, Bluetooth, GSM, GPS, GPRS Stron: 402 36 zł Stron: 359 79 zł Stron: 328 69 zł Stron: 130 30 zł
W opisie architektury sieci teleinformatycznych pojazdu uwzględniono model
OSI oraz kompatybilność elektromagnetyczną. Praktyczne zastosowanie samo-
chodowych układów transmisji danych przedstawiono na przykładach stano-
wisk realizujących podstawowe procedury i badanie wybranych przewodowych
oraz bezprzewodowych magistrali danych.

Bernard Fryśkowski, Elżbieta Grzejszczyk

stron: 256 cena: 65 zł
kod zamówienia
KS–291200

Proekologiczne odnawialne źródła energii

kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia kod zamówienia
Środowisko, w którym żyjemy, jest niszczone głównie przez przemysł
oparty na energetyce konwencjonalnej wykorzystującej paliwa naturalne: KS–230410 KS–270901 KS–291001 KS–260339
węgiel, ropę naftową i gaz ziemny. Sposobem na zahamowanie dalszej
jego degradacji jest nie tylko modernizacja energetyki konwencjonalnej, Mały słownik technic- Angielsko-polski Współczesne układy Podstawy miernictwa
lecz przede wszystkim stopniowe eliminowanie paliw naturalnych i wyko- cyfrowe Janusz Piotrowski
zny angielsko–polski słownik specjalistyczny.
rzystanie nowych, niekonwencjonalnych i odnawialnych źródeł energii.
polsko–angielski Elektronika Jarosław Doliński
Witold M. Lewandowski
Praca zbiorowa
cena: 56 zł

kod zamówienia
KS–290915 Stron: 498 38 zł Stron: 391 49,50 zł Stron: 96 39 zł Stron: 322 38 zł

128 www.sklep.avt.pl ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009

 d l m ie
Tytuł

RApre ęcz
a si
KSIĘGARNIA WYSYŁKOWA - www.sklep.avt.pl

Najlepsze książki dla Czytelników Elektroniki Praktycznej
KS–981001 Sztuka elektroniki cz.I i II P. Horowitz W. Hill. WKŁ, str. 1185 82 zł
KS–981009 Scalone przetworniki AC i CA R.van de Plassche. WKŁ, str. 468 38 zł
KS–981250 Pracownia elektroniczna – układy elektroniczne L. Grabowski . WSiP, str. 276 18 zł
KS–981256 Podstawy elektroniki cz. I  B. M. Pióro. WSiP, str. 184 20 zł
KS–981257 Podstawy elektroniki cz. II B. M. Pióro. WSiP, str. 392 25 zł
KS–990151 Pracownia elektroniczna – elementy układów elektronicznych
Praca zbiorowa. WSiP, str. 180 15 zł
KS–990301 Elementarz elektroniki ( MIK ) cz. I, II, III , IV S. Gardynik łącznie str. 864 58 zł
KS–990302 Stabilizatory napięcia cz. II S. Kwaśniewski. NEXT, str. 387 40 zł
KS–990303 Wzmacniacze mocy audio – aplikacje cz. I S. Kwaśniewski. str. 367 41 zł
KS–990304 Wzmacniacze mocy audio – aplikacje cz. II S. Kwaśniewski. str. 496 41 zł
KS–991003 PSpice. Symulacja i optymalizacja układów elektronicznych A. Król, 60 zł KS–250717 Programowanie mikrokontrolerów 8051 w języku C. Pierwsze kroki J. Majewski BTC,
NAKOM, str. 259
KS–991133 Elektronika J. Watson. WKŁ, str. 466 43 zł
KS–200105 Wzmacniacze mocy audio–aplikacje cz. IV S. Kwaśniewski. str. 277 41 zł
KS–200301 Podstawy programowania mikrokontrolera 8051 P.P. Gałka. MIKOM, str. 298 29 zł
KS–200406 Tranzystory odpowiedniki – katalog cz. I  SERWIS ELEKTRONIKI str. 712 45 zł
KS–200602 Systemy telekomunikacyjne cz. I cz. II S.Haykin. WKŁ, łącznie str. 851 80 zł
KS–200705 Podstawy teorii sygnałów J. Szabatin. WKŁ, str. 499 48 zł
KS–200707 Układy cyfrowe B. Wilkinson. WKŁ, str. 220 43 zł
KS–200903 Liniowe obwody mikrofalowe S. Rosłoniec. WKŁ, str. 260 35 zł
KS–210209 S5/S7 Windows. Programowanie i symulacja sterowników
PLC firmy Siemens A. Król, J. Moczko – Król. NAKOM, str. 383 75 zł
KS–210304 Diody, diaki odpowiedniki – katalog SERWIS ELEKTRONIKI str. 842 50 zł
KS–210604 Anteny telewizyjne i radiowe J. Pieniak. WKŁ, str. 191 32 zł
KS–210714 Język VHDL. Projektowanie K. Skahill. WNT, str. 640 85 zł
KS–210808 Urządzenia elektroniczne cz. I . Elementy urządzeń A. J. Marusak. 18 zł
WSiP, str. 228
KS–210809 Urządzenia elektroniczne cz. II. Układy elektroniczne A. J. Marusak. 23 zł
WSiP, str. 360
KS–210810 Urządzenia elektroniczne cz. III. Budowa i działanie urządzeń Marusak. 18 zł
WSiP, str. 252
KS–210902 Stero w Twoim samochodzie M. Rumreich, str. 293 79 zł
KS–211009 Krótkofalarstwo i radiokomunikacja. Poradnik Ł. Komsta. WKŁ, str. 252 45 zł
KS–211010 Anteny . Podstawy polowe W. Zieniutycz. WKŁ, str. 124 22 zł
KS–220308 Układy mikroprocesorowe. Przykłady rozwiązań B. Zieliński. HELION, str. 127 30 zł
KS–220413 Dźwięk cyfrowy W. Butryn. WKŁ, str. 232 45 zł
KS–220519 Naprawa odbiorników satelitarnych J. Gremba, S. Gremba. 43 zł
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 496
BAnumnikó
T   e ra w A
10 to V
% rów T
KS–231220 Układy cyfrowe TTl i CMOS serii 74 cz. 2 SERWIS ELEKTRONIKI, str. 494 44 zł
KS–240201 Podstawy cyfrowych systemów telekomunikacyjnych. K. Wesołowski, 39 zł
WKŁ, str. 408
KS–240204 Projektowanie systemów mikroprocesorowych P. Hadam, BTC, str. 216 53 zł
KS–240209 Porady serwisowe OTVC Sony i Philips. SERWIS ELEKTRONIKI, str. 373 47 zł
KS–240213 Układy cyfrowe, pierwsze kroki. P. Górecki, BTC, str. 334 49 zł
KS–241031 Wzmacniacze mocy audio 6, str. 355 42 zł
KS–241032 Nowoczesny odbiornik telewizji kolorowej 41 zł
KS–241033 Mały słownik techniczny niemiecko–polski i polsko–niemiecki, str .402 36 zł
KS–241034 Programowanie mikrokontrolerów AVR w języku Bascom M. Wiązania, 55 zł
str. 352
str. 304 65 zł
KS–250718 Mikrokontrolery 68HC08 w praktyce Kreidl, Kupris, Dilger. BTC, str. 328 59 zł
KS–250719 Mikrokontrolery AVR ATmega w praktyce R. Baranowski, str. 390, BTC 63 zł
KS–250720 Realizer – graficzne programowanie mikrokontrolerów G. Górski. MIKOM,
str. 228 30 zł
KS–250729 Porady serwisowe – monitory Praca zbiorowa. SERWIS ELEKTRONIKI, str. 320 40 zł
KS–250730 Car audio – Pioneer, zeszyt 2 Praca zbiorowa, SERWIS ELEKTRONIKI, str. 96 20 zł
KS–251019 Projektowanie i analiza wzmacniaczy małosygnałowych A. Dobrowolski,
P. Komur, A. Sowiński. BTC, str. 343 53 zł
KS–251020 Mikrokontrolery dla początkujących P. Górecki, BTC, str.408, 61 zł
KS–251108 Projektowanie układów analogowych poradnik praktyczny R. Pease, BTC, str. 270 56 zł
KS–251109 Cyfrowe przetwarzanie sygnałów od teorii do zastosowań P. Zieliński. WKŁ, str. 848 62 zł
KS–251110 Diagnostyka samochodów osobowych K. Trzeciak, WKŁ, str. 348 36 zł
KS–251111 Programowanie sterowników przemysłowych J. Kasprzyk. WNT, str.306 36 zł
KS–251112 Uszkodzenia i naprawa silników elektrycznych J. Zembrzuski. WNT, str. 208 31 zł
KS–251212 USB uniwersalny interfejs szeregowyW. Mielczarek, Helion, str.128 25 zł
KS–260103 Mikrokontrolery Nitron Motorola M68HC D. Kościelnik. WKŁ, str. 372 35 zł
KS–260104 Kody usterek poradnik diagnosty samochodowego Haynes Publishing,
tł. P. Kozak WKŁ, str.444 92 zł
KS–260201 Car audio – zeszyt 4 Praca zbiorowa. SERWIS ELEKTRONIKI str. 96 20 zł
KS–260202 Układy sterujące w zasilaczach i przetwornicach cz.3 Praca zbiorowa. 42 zł
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 305
KS–260203 Pamięci masowe w systemach mikroprocesorowych P. Marks, BTC, str. 224 51 zł
KS–260204 Rozproszone systemy pomiarowe W. Nawrocki, WKŁ, str. 324 40 zł
KS–260338 Podstawy teorii sterowania Praca zbiorowa., wyd. 2, WNT, str. 490 62 zł
KS–260339 Podstawy miernictwa J. Piotrowski. WNT, str. 322 38 zł
KS–260340 Detekcja sygnałów optycznych, WNT, Z. Bielecki, A. Rogalski, str.400 25 zł

www.sklep.avt.pl
KS–220604 Układy programowalne, pierwsze kroki wyd.II P. Zbysiński, 53 zł KS–260341 Elementy i układy elektroniczne w pytaniach i odpowiedziach M. Rusek,
J. Pasierbiński, str. 280 J. Pasierbiński WNT, str. 398 44 zł
KS–220605 Język VHDL w praktyce Praca zbiorowa. WKŁ, str. 268 55 zł KS–260343 Podstawy elektroniki Praca zbiorowa. REA, str. 352 45 zł
KS–220805 Katalog elementów SMD SERWIS ELEKTRONIKI, str. 344 35 zł KS–260503 Podstawy technologii dla elektroników R. Kisiel BTC, str. 206 54 zł
KS–220913 Mikrokontrolery PIC16F8x w praktyce T. Jabłoński. BTC, str. 226 39 zł KS–260504 Algorytmy + struktury danych = abstrakcyjne typy danych P. Kotowski. BTC,
KS–221005 Mechatronika Praca zbiorowa. REA, str. 384 42 zł str. 203 45 zł
KS–221009 Słownik techniczny niemiecko–polski polsko–niemiecki Praca zbiorowa 65 zł KS–260505 Mikrofale. Układy i systemy J. Szóstka WKŁ, str. 352 44 zł
REA, str. 1146 KS–260801 Mikrokontrolery AVR Atiny w praktyce str. 381R. Baranowski, BTC 63 zł
KS–221113 Układy sterujące w zasilaczach i przetwornicach SERWIS ELEKTRONIKI, str. 298 42 zł KS–271003 Protel DXP pierwsze kroki, BTC, Marek Smyczek, str. 264 59 zł
KS–221114 Układy scalone wideo – aplikacje cz. I SERWIS ELEKTRONIKI, str. 336 42 zł KS–280108 Poradnik inżyniera elektryka tom 2, WNT, Praca zbiorowa, str. 934 145 zł
KS–221201 Diagnozowanie silników wysokoprężnych H. Gunther. WKŁ, str. 242 41 zł KS–280111 Pomiary oscyloskopowe, wznowienie, WNT, Rydzewski Jerzy, str. 242 38 zł
KS–221202 Projektowanie układów cyfrowych z wykorzystaniem języka VHDL 69 zł KS–280112 Czujniki – mechatronika samochodowa, WKŁ, Andrzej Gajek, Zdzisław Juda, str. 241 49 zł
M. Zwoliński WKŁ, str. 368 KS–280500 Programowalne sterowniki automatyki PAC, Nakom, Krzysztof Pietrusewicz, 68 zł
KS–221203 Komputerowe systemy pomiarowe W. Nawrocki. WKŁ, str. 247 42 zł Paweł Dworak, str. 542
KS–221204 Pokładowe systemy diagnostyczne pojazdów samochodowych J. Merkisz, 69 zł KS–280600 Wyświetlacze graficzne i alfanumeryczne w systemach mikroprocesorowych, BTC, 59 zł
WKŁ, str. 419 Rafał Baranowski, str. 176
KS–221205 Sterowanie silników o zapłonie iskrowym. Zasada działania, podzespoły 40 zł KS–281107 Słownik terminologii nagrań dźwiękowych PRO-AUDIO, Audiologos, 37 zł
WKŁ, 78 str. Krzysztof Szlifirski, str. 277
KS–221206 Czujniki w pojazdach samochodowych WKŁ, str. 144 53 zł KS–281108 BASCOM AVR w przykładach, BTC, Marcin Wiązania, str. 286 55 zł
KS–221208 Wzmacniacze operacyjne P. Górecki. BTC, str. 250 43 zł KS–290000 Sieci telekomunikacyjne, WKŁ, Wojciech Kabaciński, Mariusz Żal, str. 604 49 zł
KS–230116 Mikroprocesory jednoukładowe PIC S. Pietraszek . HELION, str. 412 65 zł KS–290002 Telewizyjne systemy dozorowe, WKŁ, Paweł Kałużny, str. 231 48 zł
KS–230118 RS 232C Praktyczne programowanie. Od Pascala i C++ do Delphi i Buildera 67 zł KS–290201 Współczesny oscyloskop. budowa i pomiary, BTC, Andrzej Kamieniecki, str. 328 69 zł
A. Daniluk. HELION, str. 400 KS–290304 Serwis sprzętu domowego 1/09, APROVI 12 zł
KS–230201 Układy odchylania pionowego, poziomego i korekcji SERWIS ELEKTRONIKI, 40 zł KS–290602 Systemy i sieci dostępowe XDSL, WKŁ, Sławomir Kula, str. 292 59 zł
str. 345 KS–290906 Podstawy elektrotechniki i elektroniki samochodowej, WSiP, Piotr Fundowicz, 41 zł
KS–230202 Układy cyfrowe TTL i CMOS serii 74 cz. I SERWIS ELEKTRONIKI, str. 530 44 zł Bogusław Michałowski, Mariusz Radzimierski, str. 224
KS–230203 Zrozumieć małe mikrokontrolery J. M. Sibigtroth, BTC, str. 350 39 zł KS–290907 Pracownia elektryczna. biblioteka elektryka, WSiP, Marek Pilawski, 26 zł
KS–230311 Protel 99SE pierwsze kroki M. Smyczek. BTC, str. 200 45 zł Tomasz Winek, str. 224
KS–230401 Podstawy elektroniki cyfrowej J. Kalisz. WKŁ, str. 610 48 zł KS–290908 Instalacje elektryczne w budownictwie, WSiP, Witold Jabłoński, str. 128 15 zł
KS–230402 Systemy radiokomunikacji ruchomej K. Wesołowski WKŁ, str. 483 45 zł KS–290909 Elektronika, WSiP, Augustyn Chwaleba, str. 544 40 zł
KS–230410 Mały słownik techniczny angielsko–polski, polsko–angielski WNT str. 498 38 zł KS–290914 Odnawialne źródła energii i pojazdy proekologiczne, WNT, 32 zł
KS–230602 Układy scalone audio w sprzęcie powszechnego użytku – aplikacje cz. 1 Grażyna Jastrzębska, str. 284
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 336 42 zł KS–290915 Proekologiczne odnawialne źródła energii, WNT, Witold M. Lewandowski, str. 432 56 zł
KS–230605 Mikrokontrolery 8051 w praktyce T. Starecki. BTC, str. 296 45 zł KS–290916 Elektrotechnika i elektronika dla nieelektryków, WNT, Praca zbiorowa, s. 634 69 zł
KS–230731 Elektrotechnika i elektronika w pojazdach samochodowych A. Herner, 68 zł KS–291000 Programowalny sterownik SIMATIC S7-300 w praktyce inżynierskiej, BTC, 69 zł
Hans–Jurgen, WKŁ, str. 460 Janusz Kwaśniewski, str. 341
KS–230732 Motocyklowe instalacje elektryczne R. Dmowski WKŁ, str.100 37 zł KS–291001 Współczesne układy cyfrowe, BTC, Jarosław Doliński, str. 96 39 zł
KS–230929 Mikrokontrolery AVR w praktyce J. Doliński. BTC, str. 450 53 zł KS–291002 USB praktyczne programowanie z windows API w C++, Helion, 40 zł
KS–231001 Układy sterujące w zasilaczach i przetwornicach. Część II 42 zł Andrzej Daniluk, str. 280
SERWIS ELEKTRONIKI, str. 309 KS–291004 Urządzenia i systemy mechatroniczne, część 2, REA, Praca zbiorowa, str. 276 40 zł
KS–231002 Układy sygnałowe i wzmacniacze wizji w OTVC i monitorach. Część I 41 zł KS–291005 Mikrokontrolery AVR – niezbędnik programisty, BTC, Jarosław Doliński, str. 134 19 zł


SERWIS ELEKTRONIKI, str. 327
EP 2/2010

Książ­ki są do­star­cza­ne pocz­tą – wy­star­czy wy­peł­nić za­mó­wie­nie (blan­kiet powyżej) i‑wy­słać do nas:

c ztą AVT - Księ­gar­nia Wy­sył­ko­wa /fa

x ilem
po el. tel. 022 257  84  50-52 a
m handlowy@avt.pl
t e-
ul. Leszczynowa 11
03-197 War­sza­wa faks 022  257  84  55
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009 129
DZIAŁ

kramik.ep.com.pl

130 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009

 Tytuł
Zasady zamieszczania ogłoszeń w rubryce „Kramik i Rynek”
1. Dla osób prywatnych bezpłatnie, czyli ogłoszenia drobne bez ramek i grafiki. Treść
ogłoszenia może dotyczyć sprzedaży, kupna, wymiany lub innych propozycji.
Najdogodniej jest posłużyć się formularzem dostępnym pod adresem: kramik.ep.com.pl.
Zamówienie można przysłać także na adres:
„Kramik i Rynek EP”, 03–197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11
Przyjmujemy też ogłoszenia przysyłane do redakcji faxem lub e–mailem.
2. Ogłoszenia i reklamy hurtowni, sklepów, importerów, producentów, dealerów, itp.
są płatne. Cena minimalnej ramki dla ogłoszeń o wielkości do 3 modułów (wymiar
pojedynczego modułu 35×20 mm) to 38 zł, kolor 46 zł + 22% VAT. Każde ogłoszenie powyżej tej granicy kosztuje 55 zł za 1 moduł, kolor 66 zł + 22%
VAT. Moduły można łączyć zarówno w pionie jak i w poziomie. Ogłoszenia w poziomie mogą mieć szerokość 5 modułów, w pionie 12 modułów. Dla
reklam powyżej 8 modułów stosujemy rabaty od 4 emisji 10%, od 7 emisji 15% i od 12 emisji 25%.
3. Oferta specjalna dla firm:
– publikacja fragmentów cennika w ramce o wielkości 8 modułów cena 220 zł, kolor 264 zł (plus 22% VAT), 9 modułów w poziomie, cena 250 zł,
kolor 305 zł (plus 22% VAT)
– rabat specjalny dla firm poszukujących pracowników wynosi 25% (wyłącznie dla dużych reklam).
Wszelkich informacji udziela Grzegorz Krzykawski, tel. 022  257  84  60, e-mail: grzegorz.krzykawski@ep.com.pl.
Reklamy do tej rubryki mogą być przygotowane przez Zamawiającego w postaci wydruku z drukarki laserowej lub pliku w formacie CDR, AI, EPS (tekst
zmieniony na krzywe), PSD, PDF z próbnym wydrukiem albo pliku w dowolnym edytorze tekstu (także z wydrukiem), jeśli krój czcionek nie jest rzeczą
dużej wagi. Małe reklamy mogą być przygotowane w redakcji (gratis) na podstawie odręcznego szkicu lub maszynopisu. Opracowania te nie będą
jednak wówczas uzgadniane z Zamawiającym przed oddaniem do druku.
Redakcja nie odpowiada za treść reklam i  ogłoszeń zamieszczonych w  Elektronice Praktycznej

Kupię
- Kupię
Mierniki V530, V540, V541,
V542, V543, V640 – mogą być
sprawne lub uszkodzone. Am-
plituner Unitra Radmor 5102
Quasi Quadro (srebrny) może być
sprawny lub uszkodzony. Rafał,
Warszawa, tel. 693 555 235,
rafalparzyszek@poczta.onet.pl
Sprawne lub uszkodzone przy-
rządy pomiarowe (oscyloskopy,
generatory). Szczegóły na stronie
www.rubi.republika.pl
Sprzedam
1) oscyloskop Tektronix-434, 2
kan., 25 MHz; 2) częstościomierz
czasomierz Zopan KZ2026A, 1
Hz…80 MHz; 3) multimetr elek-
troniczny typ V640; 4) generator
funkcyjny Zopan KZ-1404A, 0,05
Hz…1 MHz. Adam 46 856 11 09,
e-mail: raggio-a@wp.pl
Części elektroniczne, katalogi
oraz książki i miesięczniki
z zakresu RTV i krótkofalarstwa.
Ryszard Pilewski, ul. Broniew-
skiego 12, 09-200 Sierpc
Dekoder Echostar-717, Samsung
DSB-S305 G, DSR6012M, krótko-
falówki do 5 km ALAN 441. Tel.
667 566 186
Elektronika Praktyczna – roczni-
ki 1993–2001, Elektronik Elektor
– roczniki 1994–1998, numery
1-7. Po 2 zł/szt., tel. 515 351 410
iPhone, e-mail:
radzio2202@vp.pl
Lampy elektronowe E180F, 6HZP,
6N8S, 6N7S, PCC88, 6P14P, tel.
42 643 42 87 – po 19.00
Lampy elektronowe, podstawki
lamp – różne typy trafa głośniko-
we, schematy, wszystko do budo-
wy wzmacniaczy. Wzmacniacze
Hi-Fi, S.-E. Florian Szcześniak,
02-697 Warszawa, ul. Rzymow-
skiego 20/57, tel. 22 847 11 56,
601 34 28 70, e-mail:
florian.szczesniak@gmail.com
Laptopy - tanio! Naprawa
laptopów! Sprzedam robociki
i roboty, robomyszy, robopsy!
Elektronikę i części! Tel./sms
507 395 616, radzio2202@vp.pl
Nowe baterie i akumulatorki,
także nietypowe, wysyłkowo. Tel.
791 234 939 lub e-mail:
gsmkomis@gazeta.pl
Oscyloskop KR-7010 z drobnym
uszkodzeniem odchylania +
schematy. Dobry dla majster-
kowiczów i amatorów napraw.
Cena 250 zł. Tomek, Kielce, tel.
606 686 230,
tomasz_robak@wp.pl
Pionier, Limba, Saba, Wilingen,
Aga, Telos. Miernik lamp EM1,
głośnik do Syreny, EBL1, ECL80,
EL11, 6N13S, 6P45S, AF7, EL12,
EF11, EM84, EL3, EBL21, ECC83,
UCH21, 1R5T. Stanisław Mucha,
tel. 15 871 46 11
Radia, gramofony z lat 60 i 70-
tych, magnetofony zk120 i 140,
ceny od 5 do 15 zł. Czasopisma:
radio rosyjskie i czeskie z lat 70
i 80-tych po 1 zł. Ryszard Siu-
dziński, ul. Odolanowska 108 A,
63-400 Ostrów Wielkopolski, tel.
504 516 584, e-mail:
w.czerniak@gmail.com
Sprawne przyrządy pomiarowe
(oscyloskopy, generatory). Szcze-
góły na stronie
www.rubi.republika.pl
Tanio: laptopy, telefony, iPhone,
części elektroniczne (całe kar-
tony mierników, ekranów LCD,
części mechanicznych i elektro-
nicznych), dyski twarde do lap-
topów i komputerów oraz wiele
innych. Potrzebujesz czegoś?
napisz – na pewno to dla Ciebie
znajdę. Tel./sms: 506 537 813,
e-mail: radzio2202@vp.pl, GG
19216642
Tester-monitor – magistrali I2C –
używany sprawny – tylko 150 zł.
Generator PAL-SECAM TT-O1
dołożony moduł na PAL, cena
150 zł – likwidacja serwisu. Ga-
mus Krzysztof, Łodż, tel. 608 343
910, gamid@poczta.onet.pl
Praca
Elektronik z doświadczeniem
wykonuje zlecenia na montaż
układów elektronicznych, w tym
precyzyjne lutowanie układów
SMD. Posiadam certyfikat
IPC610D, dla wymagających
referencje. Średnie i krótkie serie.
Daniel, Gdańsk, 666 724 775
Podejmę zlecenia w zakresie
montażu układów elektronicz-
nych (manualne ołowiowe, bez-
ołowiowe). Wieloletnie doświad-
czenie, posiadam certyfikat IPC
610 rev. D. Terminowo i w bardzo
dobrej jakości wykonania. Możli-
we także interwencje serwisowe
i przeróbki. Serie średnie i krót-
kie. Referencje na życzenie. Tel.
666 724 775
Zatrudnimy pracowników którzy
posiadają stały i szybki dostęp do
Internetu oraz będą wykonywały
pracę we własnym domu, praca
polega na dodawaniu ogłoszeń
i prowadzenie wstępnych
rozmów z Klientami zaintereso-
wanymi naszymi usługami. Wy-
nagrodzenie prowizyjne. www.
poass.pl, e-mail: poass@poass.pl,
tel. 518 747 544
Inne
Bascom. Jak zbudować kalkula-
tor do obliczeń wartości rezysto-
rów tłumika rezystorowego. Jak
zbudować miernik prądu z wy-
łącznikiem nadprądowym: www.
henwyd.republika.pl, e-mail:
henwyd@wp.pl
Jeśli ktoś ma jakiś genialny
pomysł na to w jaki sposób zor-
ganizować 20 dysków twardych
o „przyzwoitych” rozmiarach 40
GB i więcej dla pracowni kompu-
terowej domu dziecka bardzo pro-
szę o kontakt: tel. 605 624 958,
mariusz.ciszewski@savioportal.pl
Sterowniki, wzmacniacze i inne
układy, wejdź na moją stronę
domową: http://mirley.firlej.org,
e-mail: mirley@op.pl

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009 131

DZIAŁ

Cennik
o  wymiarach 73×89  mm
(kolor)

cena:

264 złote netto

Szczegółowych informacji udziela
Grzegorz Krzykawski
tel. 022  257  84  60
grzegorz.krzykawski@ep.com.pl
132 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009
 Tytuł

kramik.ep.com.pl

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009 133

DZIAŁ

kramik.ep.com.pl

134 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009

 Tytuł

Syndyk masy upadłościowej UNIPROD sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej, oferuje

do sprzedaży z wolnej ręki po atrakcyjnych cenach – podzespoły elektroniczne
znajdujące się w likwidowanym magazynie upadłego.

Informacje o rodzajach, cenach i dostępnych ilościach podzespołów można uzyskać

w siedzibie upadłego w Gliwicach, ul. Płowiecka 31
lub pod numerem telefonu: 32 238-77-31

Oferty zakupu, podpisane przez osoby umocowane

do reprezentacji, należy przesłać na adres:
UNIPROD sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej, 44-100 Gliwice, ul. Płowiecka 31

Syndyk informuje ponadto, że istnieje możliwość nabycia towarów w całym pakiecie

(magazyn jako całość) i wówczas zaprasza do indywidualnych negocjacji.
Informacje można również uzyskać pod adresem poczty elektronicznej:
kontakt@uniprod.com.pl

Atrakcyjna propozycja dla reklamodawców msp430.ep.com.pl

nixie.ep.com.pl
cennik o  wymiarach 111×66  mm (kolor)

cena 305 zł (netto)

Więcej informacji: Grzegorz Krzykawski

tel. 022  257  84  60
e–mail: grzegorz.krzykawski@ep.com.pl

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009 135

 DZIAŁ

msp430.ep.com.pl

Nie przegap!
interesujących materiałów w siostrzanym czasopiśmie
ROZWIĄZANIE KONKURSU – PŁYTKI DRUKOWANE
W lutowym numerze
Elektroniki dla Wszystkich:
między innymi:
� Odbiornik krótkofalowy na pasmo 80m
2 /2010 LUTY • CENA 9zł 90gr • NAKŁAD: 14 990 egz. www.elportal.pl

Idealny układ dla początkujących krótkofalow-

(w tym 0% VAT)

ców. Prościej już się nie da! Poprawnie zmon-

towany nie wymaga żadnego uruchamiania.
� Robot dla każdego, czyli także dla Ciebie
Pierwszy odcinek cyklu pokazującego budo-
wę robotów krok po kroku. Znakomita okazja,
żebyś i Ty zbudował swojego pierwszego
robota!
� Płytki drukowane – rozwiązanie kon-
kursu
Czy promować jedynie metodę termotransfe-
rową? Czy prostsze metody wykonywania

Cennik o  wymiarach 73×89  mm

płytek przeszły już do lamusa?
� Sejfowy zamek elektroniczny II
ISSN 1425-1698

(kolor)
02

Kolejna odsłona zamka, w którym kod dostępu

9 771425 169108

wprowadzany jest za pomocą pokrętła. Jak w

INDEKS 333 62X

praktyce wykorzystywać enkoder?

264
www.tme.pl

� Sterownik silnika krokowego USB

www.elportal.pl
A może masz pomysł na ciekawy artykuł lub projekt?
Skonstruowałeś urządzenie,
które jest godne zaprezentowania szerszej publiczności? �
Możesz napisać artykuł edukacyjny?
Podstawową funkcją jest zdalne obracanie
anteną Wi-Fi. Układ może być wykorzystany
do wielu innych zadań, gdzie konieczne jest
sterowanie przez komputer.
Ponadto w numerze:
� Wzmacniacz mocy z korektorem
� Generator „prostokąta" z miernikiem czę-
stotliwości
Sprzęt audio (i nie tylko) marzeń
� Projektowanie – Uruchamianie układów

złote netto
Chcesz podzielić się doświadczeniem? � Ośla łączka – Ujemne sprzężenie zwrotne,
W takim razie zapraszamy do współpracy na łamach wzmacniacz odwracający i nieodwracający
Elektroniki dla Wszystkich. Kontakt: edw@elportal.pl. � Elektronika (nie tylko) dla informatyków
– Szeregowy obwód rezonansowy
EdW możesz zamówić w sklepie internetowym AVT � Krótka historia techniki magnetofonowej
http://www.sklep.avt.com.pl, telefonicznie 022 257 84 50, w Polsce
fax: 022 257 84 55, listownie lub za pomocą e-maila: � Od węgla do krzemu, czyli fascynująca
handlowy@avt.com.pl. Do kupienia także w Empikach historia mikrofonu – Mikrofon elektretowy Szczegółowych informacji udziela
i wszystkich większych kioskach z prasą.
� Szkoła Konstruktorów – Nietypowe wykorzy-
stanie starego, sprawnego komputera/laptopa
Grzegorz Krzykawski
Na wszelkie pytania czeka także Dział Prenumeraty
tel. 022 257 84 22, prenumerata@avt.com.pl.
� Szkoła Konstruktorów – Nietypowe wyko- tel. 022  257  84  60
rzystanie odtwarzacza MP3 lub MP4 grzegorz.krzykawski@ep.com.pl
136 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 1/2009
 NAJPOPULARNIEJSZE KITY Z OFERTY AVT Tytuł
L E G E N D A
A płytka drukowana z dokumentacją
B kit, czyli zestaw elementów z płytką drukowaną i dokumentacją
C moduł (urządzenie) zmontowany i uruchomiony
P zaprogramowany układ, dyskietka itp., pozycje ze znakiem „+” zawierają koszt programu
O obudowa, możliwe są dwa warianty:
litera K oznacza, że kit jest sprzedawany łącznie z obudową i w cenie kitu uwzględniono
koszt obudowy
symbol literowo-cyfrowy oznacza typ zalecanej obudowy plastikowej lub metalowej (bez
otworowania)
Układy opisane w Elektronice dla Wszystkich (ozn. EdWxx/xx) i Elektronice Praktycznej (ozn.
EPxx/xx)

Uwaga: podane ceny zawierają podatek VAT 22%

Zasady sprzedaży są umieszczone na stronie 140

Cena w zł
Nr Nazwa Publ.
A B C P O
RTV/Audio/Video
594+ Zdalnie sterowany potencjometr do aplikacji audio EP10/04 38 90 30
1023 Przedwzmacniacz gramofonowy o charakterystyce RIAA EP11/94 5 19 46
1024 Słuchawkowy wzmacniacz wysokiej jakości EP10/94 5,5 25 65
2050 Najprostszy wzmacniacz akustyczny 3 W EdW1/96 4 15 25
2132 Przedwzmacniacz z regulacją barwy dźwięku EdW2/97 4 20
2153 Wzmacniacz 100 W EdW8/97 7 57
2392 Wzmacniacz mikrofonowy SMD EdW2/00 6 17 30
2449 Filtr do subwoofera EdW9/00 6 18
2469 Odbiornik UKF FM EdW1/01 6 48
2477 Wzmacniacz mocy 70 W na TDA 1562 EdW3/01 7 70 100
2499 Wzmacniacz 4×40 W EdW9/01 10 80
2723 Stereofoniczny nadajnik FM EdW5/04 6 30
2728 Wzmacniacz mikrofonowy EdW7/04 4 18
Dla domu, samochodu, wypoczynku, zabawy
390+ 8-kanałowy przełącznik RC5/SIRC EP4/05 17 35 50 10
513+ Zegar ze 100-letnim kalendarzem i 2-kan. termometrem EP10/07 30 86 140 20
522+ Miniaturowy zamek szyfrowy – Immobilizer EP9/03 16 72 100 10
841 Ultradźwiękowy detektor ruchu EP1/00 11,4 37 69 K
924+ Programowany sterownik świateł EP4/06 22 33 55 10
925+ Karta przekaźników na USB EP4/06 22 58 120 15
950+ Termostat elektroniczny EP9/06 36 94 140 20
969+ Bezstykowy zamek RFID EP2/07 22 59 105 15
1007 Regulator obrotów silnika elektrycznego EP8/94 4 28 47
1012 Strach na komary EP8/94 3 11
1104 Prosty wykrywacz metali EP10/96 4 34 65 K
1343 Diodowy oświetlacz EdWP6/02 20 40
1428 Regulator temperatury EP6/06 6 29
1435 Stroboskop dyskotekowy EP8/06 6 38
1460 Włącznik zmierzchowy EP12/07 5 16
2389 Czterokanałowy termometr cyfrowy EdW12/00 10 65 110
2628/1 Ładowarka akumulatorów ołowiowych EdW1/03 6 30
2632+ Gigantyczny zegar EdW5/02 35 70 150 25
2720 Policyjny stroboskop EdW4/04 10 55
2787+ PC-Termometr, rejestrator temperatury EdW5/06 10 30 58 5
2849+ Tiny Clock EdW1/08 26 38 10
5041+ Termometr MIN-MAX EP11/01 25 74 100 15
5094+ Bezprzewodowy regulator temperatury EP2/03 32 160 190 15
5108+ 2-kanałowy termometr z dwukolorowym wyśw. LED EP8/07 29 76 106 15
Układy mikroprocesorowe
2500 Płytka testowa do kursu BASCOM 8051 EdW3/00 20 98 180
2501 Emulator procesorów 89CX051 EdW3/00 10 52 65
2502 Programator procesorów 89CX051 EdW3/00 11 60 85
2550/P Programator procesorów AVR EdW10/01 6 23 38 K
3500 Płytka testowa do kursu BASCOM AVR EdW12/02 22 120 230
5125+ Programator USB AVR (STK500) EP2/08 18 42 89 8
Przyrządy warsztatowe
512+ Cyfrowy miernik pojemności EP5/03 30 80 28
1066 Miniaturowy zasilacz uniwersalny EP8/95 3 15 24
1081 Miniaturowy stabilizator impulsowy EP4/96 4 34
1459 Uniwersalny układ czasowy EP12/07 5 14 25
1461 Uniwersalny zasilacz laboratoryjny 5 i 12 VDC/1 A EP1/08 5 18
2126 Najmniejszy moduł miniwoltomierza na LCD MT3/97 6 30 52
2270 Moduł miliwoltomierza do zasilaczy EdW3/98 6 36 58
2857+ Moduł woltomierza/amperomierza z termostatem E3/08 18 52 78 10
5086+ Programowany 4-kanałowy komparator/woltomierz EP11/02 30 82 140 20
Elektronika dla nieelektroników
720 Błękitno-biały mrygacz EdW5/04 6 12
721 Klaskacz – akustyczne zdalne sterowanie EdW5/04 5 12
722 Rozjaśniacz samochodowy EdW6/04 3 11
723 Trójwymiarowy labirynt elektroniczny EdW6/04 3,5 15
724 Uniwersalny układ czasowy EdW7/04 3,5 9
725 Magiczny przełącznik EdW7/04 3,5 10
726 Uniwersalna centralka alarmowa EdW8/04 4 20
727 Uniwersalny moduł zasilający EdW8/04 3,5 14
728 „Wypasiony” scalony sensor EdW9/04 5 10
729 Zwariowany kręciołek EdW9/04 6,5 15
730 Dalekosiężny tor podczerwieni EdW11/04 8 30
731 Przeraźliwy straszak EdW10/04 6 28
732 Whisper – łowca szeptów EdW12/04 6 25
733 Monitor i konserwator akumulatora EdW1/05 6 30
734 Uniwersalny moduł audio EdW2/05 6 22
735 Regulator impulsowy DC EdW3/05 6 20
736 Ekonomiczny zasilacz warsztatowy EdW5/05 6 22
737 Melodyjka i gong EdW7/05 5 20
738 Szoker-masażysta EdW8/05 6,5 22
739 Irytator – dokuczliwy natręt nocny EdW9/05 6,5 18
740 Niezwykła “niebieska” dotykowa syrena policyjna EdW10/05 6,5 25

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 137

DZIAŁ NA J P O P U L A R NI EJSZE KIT Y Z   OFERT Y AVT

Cena w zł Cena w zł

Nr Nazwa Publ. Nr Nazwa Publ.
A B C P O A B C P O
741 Najprostszy wzmacniacz mocy 22 W EdW11/05 5 24 520+ Tester samochodowych sond lambda EP7/03 51,3 35
742 Niskoszumny mikser stereo EdW12/05 5 15 527+ Amatorski oscyloskop cyfrowy EP9/03 37 195 250 12
743 Tajemnicze światełko EdW1/06 6 17 823 Tani generator funkcyjny EP9/99 36,6 158,5 278
744 Najprostszy wzmacniacz mocy 2×22W EdW2/06 5 27 959+ VGA tester EP12/06 23 48 98 10
745 Uniwersalny regulator EdW3/06 7 25 1220 Wysokoprądowy stabilizator warsztatowy EP1/99 6,3 55 122
746 Ekonomizer EdW4/06 5 12 1327 Mini-generator funkcyjny EP10/01 4,9 15
747 Stroboskop dyskotekowy EdW5/06 5 24 1339 Wykrywacz przewodów sieciowych EP5/02 8,4 12,5
Zestawy startowe AVT700 2004 Woltomierz do modułowego zestawu pomiarowego EdW1/96 13,7 48 94
701 Zestaw startowy: rezystory – 660 szt. 16 2060 Płytka uniwersalna 15×65 mm 2
702 Zestaw startowy: kondensatory – 265 szt. 23 2131 Prosty zasilacz laboratoryjny EdW2/97 10,3 59,3 110 KM85
703 Zestaw startowy: elektrolity – 100 szt. 25 2340 Sonda logiczna TTL/CMOS EdW4/99 6,3 27,4 48
704 Zestaw startowy: półprzewodniki – 76 szt. 16 2462 Zasilacz 10 A 10...20 V EdW1/01 6,8 67
705 Zestaw startowy: elementy mech. – 600 szt. 22 2495 Uniwersalny generator EdW7/01 14 90 120 K
710 Zestaw do wykonywania płytek drukowanych 25 2701 Moduł zasilacza do wzmacniaczy mocy EdW4/04 6,8 42
719 Zestaw startowy diody LED – 142 szt. 28 2725+ Mikroprocesorowy miernik pojemności EdW6/04 32 79 180 10 K
RTV 2727+ Cyfrowa stacja lutownicza EdW7/04 36 100 30
157 Odbiornik nasłuchowy CW/SSB – 80/20 m EP12/96 10 122 KM60 2757 Zasilacz warsztatowy 0...25,5 V/0...2,55 A EdW7/05 13 83
962 Odbiornik nasłuchowy SSB/CW 80 m EP1/07 13 36 2764+ Częstościomierz i generator na PC EdW9/05 12 5
967 Minitransceiver Junior EP2/07 38 2767+ Oscyloskop w komputerze PC EdW10/05 12 5
2117/1 Mikrofon bezprzewodowy EdW5/99 4 9 25 2813 Przystawka do pomiaru indukcyjności EdW2/07 4 11
2122 Przedwzmacniacz antenowy CB EdW11/96 4,6 13,7 25 2815 Softstart do toroida (ver. Lux) EdW2/07 8 29
2148 Odbiornik nasłuchowy CW-SSB/80 m EdW7/97 6,3 50 80 K 2828 Oscyloskop cyfrowy EdW6/07 24 63
2310 Transceiver SSB ANTEK EdW11/98 21 147,1 293 2831+ Mikroproc. miernik częstotliwości 4 MHz...150 MHz EdW7/07 15 48 10
2310/2 Transceiver SSB ANTEK v. 2.0 EdW7/04 21 147,1 293 3003+ Mikroprocesorowy miernik częstotliwości 100 MHz EdW11/00 21 85 10
2318 Cyfrowa skala do transceivera SSB EdW12/98 14,8 58 170 5083+ Mikroprocesorowy zasilacz laboratoryjny EP/02 40 74 15
2481 Mininadajnik FM EdW4/01 6 20 Do domu, samochodu, wypoczynki i zabawy
2723 Stereofoniczny nadajnik FM EdW5/04 6 30 251 Zdalne sterowanie przez telefon EP3/97 23,4 90 170 K
2788 Wykrywacz pluskiew EdW5/06 5 36 302 Kompresor do gitary i basu EP5/96 7,4 39 54 KM60
2807 Miniodbiornik CB-19 EdW1/07 5 30 303 Przystawka gitarowa „Distortion” EP6/96 6,8 35,3 61 KM60
2810 Minitransceiver ZUCH EdW10/06 28 152 304 Gitarowa bramka szumów EP7/96 4,6 25,1 49 KM42
2818 Odbiornik nasłuchowy „Jędruś” EdW4/07 15 306 Chorus gitarowy EP10/96 7,4 65 130 KM60
2840 Minitransceiver Antoś EdW9/07 24 313 Gitarowa kaczka EP11/96 5,1 34,2 69 KM42
2873 Filtr audio EdW7/08 4 35 314 Gitarowe tremolo-vibrato EP12/96 5,7 24 KM42
5109 Radiokomunikacyjny filtr audio EP8/07 12 75 434 Komputer samochodowy EP9/05 12
5127 Minitransceiver na pasmo 3,7 MHz TRX2008 EP3/08 24 87 447 Stoper na szkolną olimpiadę EP8/98 39 140,2
Układy audio 511+ Zegar minimalisty EP5/03 18 45 10
446 Wzmacniacz do walkmana EP7/98 9 98 140 528+ Inteligentny sterownik lampki samochodowej EP10/03 10 25 45 5
471 Wzmacniacz słuchawkowy EP10/98 7,4 34,2 570+ 8-kanałowy system pomiaru temperatury EP4/04 57 98 40
514/CO „Przedłużacz” do cyfrowego toru audio – konwerter EP6/03 4,9 43 70 K 868+ Programowany zegar z wyświetlaczem LCD EP7/00 15 64 10
514/OC „Przedłużacz” do cyfrowego toru audio – konwerter EP6/03 4,9 45 70 K 910+ Zamek kodowy z telefonem komórkowym EP12/05 16 47 10
1033 Przedwzmacniacz mikrofonowy EP2/95 5,7 17,1 31 933 Ładowarka akumulatorów NiCdm, NiMH, LiIon i SLA EP6/06 14 88
1227 Stereofoniczny wzmacniacz słuchawkowy EP4/99 6,1 27,4 49 957+ Moduł pomiaru temperatury EP11/06 70 25
2104/1 Wzmacniacz 2×22 W EdW9/97 5 30 50 980+ Sterownik akwariowy EP3/07 45 140 290
2180 Wzmacniacz mocy z układem LM3886 EdW2/98 8 90 130 990 Automat do zapalania świateł w samochodzie EP6/07 5 20 35
2326 Wzmacniacz mikrofonowy EdW2/99 20 25 32 1096 Czarodziejski przełącznik EP8/96 5,1 14 31
2353 Pseudoanalogowy VUmetr EdW4/99 10 32 60 1308+ Zdalny włącznik 4 urządzeń EP7/01 20 58 10
2652 Wzmacniacz prądowy do subwoofera EdW11/02 5,7 17,1 1314 Najprostszy sterownik silnika krokowego EP8/01 6,5 36 45
2671 Uniwersalny moduł TDA7294 EdW7/03 9,1 71 1413 Elektroniczna blokada do samochodu EP6/05 5 15
2680 Przedwzmacniacz gramofonowy RIAA EdW10/03 5,7 31,9 1444+ Dwukierunkowy regulator obrotów silników DC EP12/06 18 35 10
2690 Bufor lampowy, czyli prosiaczek w domu EdW12/03 6,8 1446+ Termometr z zasilaniem bateryjnym EP3/07 13 38 8
2710 Prosty dyskotekowy mikser EdW2/04 8 49 1464+ Stroboskop LED EP4/04 26 70 16
2736 Wzmacniacz mostkowy 400 W EdW10/04 15 137 1466 Echo cyfrowe EP6/08 15 43
2762 Wzmacniacz na tranzystorach N-MOSFET EdW8/05 12 35 1468 Lokalne radiopowiadomienie EP7/08 8 65
2850 Audiofilski wzmacniacz słuchawkowy EdW12/07 16 42 1469+ Generator PWM – regulator mocy silnika DC EP8/08 15 36 8
2864+ Analizator widma EdW5/08 28 48 8 1482 Sygnalizator LED EP8/08 4 8
3008+ Przedwzmacniacz cyfrowy z TDA8425 EdW8/01 20 65 110 10 2134 Transofon-konwerter głosu EdW3/97 8,6 44,5 77 KM60
Układy mikrokomputerowe i do PC 2139 Strach na krety EdW5/97 5 12,5 20
414+ Uniwersalna karta portów na USB EP9/05 34 75 130 25 2177 Przełącznik zmierzchowy EdW1/98 5,1 17 32
451 Programator z interfejsem USB dla BASCOM AVR EP11/05 32 75 100 2210 Najprostszy regulator mocy 220 V EdW3/97 5,1 19,4 33
478 Regulator obrotów wentylatorów w komputerze PC EP3/99 6 24 55 2216 Układ do odstraszania dokuczliwych owadów EdW7/97 6,8 22,8 38
530 „Klocki” RS485 – konwerter RS232<–>RS485 EP6/03 6,8 32 60 2222 Wyświetlacz 7-segmentowy JUMBO bez LED EdW4/97 14,5 17,5 35
530/USB Konwerter USB<–>RS485 EP5/08 6 33 60 2298 Pilot radiowy (odbiornik) EdW11/98 11,4 62 86
531+ „Klocki” RS485 – karta wejść przekaźnikowych EP7/03 30 98 150 10 2299 Pilot radiowy (nadajnik) EdW11/98 6,3 36,5 47
532+ „Klocki” RS485 – karta wyjść optoizolowanych EP7/03 47,6 100 150 20 2309 Ładowarka akumulatorów żelowych - zasilacz buforowy EdW10/98 6,3 22,8 43
533+ „Klocki” RS485 – karta wyjść cyfrowych (GND) EP8/03 36,6 68,4 95 20 2328/0 Radiowy pilot do sterowania 15 urządzen. (odbiornik) EdW2/99 11 68
534+ „Klocki” RS485 – karta wyjść cyfrowych (VCC) EP8/03 35,4 52 95 20 2328/B Moduł wykonawczy na przekaźniku EdW2/99 4,5
535+ „Klocki” RS485 – karta wejść cyfrowych EP9/03 35,4 47 90 20 2328/BB Moduł wykonawczy na triaku EdW2/99 4,5
536+ „Klocki” RS485 – karta wejść analogowych EP9/03 51 78 140 40 2328/N Radiowy pilot do sterownik 15 urządzeniami (nadajnik) EdW2/99 9 53,6 K
537+ „Klocki” RS485 – moduł terminala z wyśw. LED EP10/03 45 74 92 20 2335 Autoblokada EdW3/99 10,3 21,7 44
538+ „Klocki” RS485 – alfanumeryczny wyświetlaczem LCD EP10/03 26 66 110 20 2463 Prosta przetwornica 12 –>220 V EdW12/00 10,3 35,3
553/R232 Konwerter RS232 EP11/03 6 17 30 2601 Centralka alarmowa EdW10/02 6,8 29,6
553/U232 Konwerter USB232<–>RS232 EP11/03 6 36 40 2631/5 Gigantyczne wyświetlacze LED – 5cm EdW5/02 5
553/U245 Konwerter USB245<–>RS245 EP11/03 6 37 45 2631/7 Gigantyczne wyświetlacze LED – 7cm EdW5/02 6,8
573 Uniwersalny programator mikrokontrolerów PIC EP5/04 18 98 2711+ Obrotomierz EdW2/04 22 37 10
581+ Interfejs JTAG do procesorów AVR EP6/04 25 15 2715 Ładowarka akumulatorów ołowiowych EdW3/04 5,7 27,4
927+ Uniwersalny interfejs internetowy EP4/06 60 147 240 35 2740+ Intrygujący tęczowy kryształ EdW11/04 15 38 10
953+ Karta wejść z interfejsem Ethernet EP10/06 69 98 220 50 2743/1 Superefekt dyskotekowy EdW3/05 15 75 K
956+ Ethernetowy sterownik I/O EP11/06 73 20 2743/2 Matryca LED EdW3/05 4
966+ Karta przekaźników sterowana przez Internet EP2/07 86 187 300 50 2748/1 Stroboskop dyskotekowy LED EdW5/05 10 50
992 Zestaw uruchomieniowy dla procesorów AVR i ‘51 EP1/01 28 150 220 2748/2 Matryca LED EdW5/05 4
1389 EEPROM Programmer EP3/04 7,5 29,6 2766+ RPU-Regulator poziomu umysłu EdW10/05 20 42 10
1409 Programator JTAG dla układów MSP430 EP3/05 6 17 34 2806+ Snake – gra w węża EdW12/06 16 25 10 K
1430 ATMEGA8 w AVT992 EP7/06 8,5 32 2809+ Zdalne sterowanie przez telefon EdW1/07 16 46 82 10
1443 Uniwersalny interfejs ethernetowy EP1/07 9 46 70 2874 Impulsowy wykrywacz metali EdW8/08 15 48
2250\1+ Mikrokomputer edukacyjny z 8051-pł. główna EdW8/97 43 80 150 25 3012+ Timer mikroprocesorowy EdW2/02 24 43 10
2250\2 Mikrokomputer edukacyjny z 8051-wyśw. i klawiatura EdW8/97 18 84 160 5002+ Zegar cyfrowy z wyświetlaczem analogowym EP3/01 64 100 10
2250\D Dyskietka z oprogramowaniem do AVT 2250 EdW10/97 10 5022+ Programowany zegar z DCF77 EP7/01 40 80 15 KM50
2250\Z Zasilacz stabilizowany +5 V/500 mA EdW10/97 6,3 32 50 Z-21 5025+ Mikroprocesorowy wykrywacz metali EP7/01 20 59 10
2503 Klawiatura szesnastkowa do systemów mP EdW4/00 12,5 44 88 5042+ Zamek szyfrowy do sejfu EP1/02 14 39 45 8
2504 „Uniwersalka” do systemów uP z `X051 EdW7/00 11,4 32 61 Zestawy startowe AVT 700
2550+ Mikrokomputer z procesorem AT90S8535 EdW9/01 45 105 15 700 Zestaw startowy: dla elektroników hobbystów 91
2683 Ministerownik z AT90S2313 EdW10/03 5,7 40 706 Zestaw startowy: elementy stykowe 24
2855 Ulepszony programator STK200 EdW2/08 6 25 707 Zestaw startowy: przetworniki dźwięku 19
2875 LogicMaster – płytka prototypowa dla CPLD EdW8/08 18 58 90 708 Zestaw startowy: układy cyfrowe 17
3501 Uniwersalny moduł dla 90S2313 i 89Cx051 EdW5/03 6,3 40 709 Zestaw startowy: układy analogowe 15
3505 Płytka testowa do kursu C EdW1/06 34 120 710 Zestaw startowy: do wykonywania płytek drukowanych 25
Przyrządy warsztatowe 711 Zestaw startowy: optoelektronika 43
389+ Prosty analizator stanów logicznych do PC EP4/05 45 75 25 K 712 Zestaw startowy: potencjometry 31

138 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 NAJPOPULARNIEJSZE KITY Z OFERTY AVT Tytuł

Nr
713
Nazwa
Zestaw startowy: rezystory SMD
Publ.
A B
Cena w zł
C
14
P O Cała branża
w zasięgu ręki
714 Zestaw startowy: kondensatory SMD 20
715 Zestaw startowy: wzmacniacze operacyjne 26
716 Zestaw startowy: płytki uniwersalne 20
717 Zestaw startowy: płytki uniwersalne 30
718 Zestaw startowy: płytki uniwersalne 43
Elektronika dla nieelektroników
720 Błękitno – biały mrygacz EdW5/04 6 17
721 Klaskacz – akustyczne zdalne sterowanie EdW5/04 5 12
722 Rozjaśniacz samochodowy EdW6/04 3 11
723 Trójwymiarowy labirynt elektroniczny EdW6/04 3,5 15
724 Uniwersalny układ czasowy EdW7/04 3,5 9
725 Magiczny przełącznik EdW7/04 3,5 10
726 Uniwersalna centralka alarmowa EdW8/04 4 20
727 Uniwersalny moduł zasilający EdW8/04 3,5 14
728 „Wypasiony” scalony sensor EdW9/04 5 10
729 Zwariowany kręciołek EdW9/04 6,5 15
730 Dalekosiężny tor podczerwieni EdW11/04 8 30
731 Przeraźliwy straszak EdW10/04 6 28
732 Whisper – łowca szeptów EdW12/04 6 25
733 Monitor i konserwator akumulatora EdW1/05 6 30
734 Uniwersalny moduł audio EdW2/05 6 22
735 Regulator impulsowy DC EdW3/05 6 20
736 Ekonomiczny zasilacz warsztatowy EdW5/05 6 22
737 Melodyjka i gong EdW7/05 5 20
738 Szoker-masażysta EdW8/05 6,5 22
739 Irytator – dokuczliwy natręt nocny EdW9/05 6,5 18
740 Niezwykła „niebieska” dotykowa syrena policyjna EdW10/05 6,5 25
741 Najprostszy wzmacniacz mocy 22 W EdW11/05 5 24
742 Niskoszumny mikser stereo EdW12/05 5 15
743 Tajemnicze światełko EdW1/06 6 17
744 Najprostszy wzmacniacz mocy 2×22 W EdW2/06 5 27
745 Uniwersalny regulator EdW3/06 7 25
746 Ekonomizer EdW4/06 5 12
747 Stroboskop dyskotekowy EdW5/06 5 24
748 Uniwersalna sonda do napięć stałych i zmiennych EdW6/06 7 28
749 Kolorowy gadżet RGB EdW7/06 5 12
750 Dioda LED dowolnego koloru EdW8/06 5 12
751 Płynące światełko RGB EdW10/06 5 19
752 Termometr elektroniczny EdW12/06 - 22
753 Wielokolorowy gadżet EdW1/07 5 12
754 Kolorowa migotka EdW2/07 8 12
755 Podwajacz mocy audio EdW3/07 5 9
756 Widmowa makatka LED EdW5/07 6 14
757 Zdalne sterowanie „pilotowe” EdW4/07 6 15
758 Inteligntny wskaźnik/symulator alarmu EdW6/07 5 24
759 Przedwzmacniacz/mikser stereo EdW7/07 7 40
760 Niebieski „policyjny” kogut EdW9/07 11 34 49
761 Latarka LED EdW10/07 4 18
762 Zdalnie sterowana lampka EdW12/07 - 16
763 Wielobarwny termometr RGB EdW2/08 8 29
764 Czujnik wilgoci EdW3/08 5 12
765 Tester refleksu EdW4/08 11 19
766 Magiczna lampka EdW5/08 9 21
767 Nietypowy zamek elektroniczny EdW6/08 14 23
768 Stroboskop – lampa błyskowa EdW7/08 6 36
769 Lampka i sygnalizator rozmrożenia lodówki EdW8/08 6 12
770 Miernik refleksu EdW10/08 6 16
Nowości
5202+ Pilot do zdalnego sterowania lustrzankami cyfrowymi EP9/2009 18 29 10
Niskonapięciowy zasilacz paneli elektroluminescen-
1543 EP10/2009 6
cyjnych
1544 ST1S10: koniec stabilizatorów liniowych EP10/2009 7
1546 Dwukierunkowy konwerter SPI/UART EP10/2009 10
1545+ Programowany sterownik świateł EP10/2009 18 38 5
5204 Radiometr EP10/2009 12
5205+
5206+
Termometr cyfrowy
Cyfrowy potencjometr audio
EP10/2009
EP10/2009
62 180
26 140
30
10 Serwis branżowy www.automatyka.pl gromadzi
5207+ Generator dźwięków do makiety kolejowej
Analizator widma sygnału audio z wyświetlaczem
EP10/2009 18 26 10
informacje o produktach i usługach z branży
5210+ EP11/2009 19 74 8
5209
graficznym
Wzmacniacz D-Amp EP11/2009 80
automatyki przemysłowej.Zasoby Serwisu
5208+ Nowoczesny mikser audio z panelem dotykowym EP11/2009 88 18 tworzone są samodzielnie przez zarejestrowane
5211+ MiniDCC. Manipulator i booster do makiety kolejowej EP11/2009 42 10
1548 Interfejs Ethernet MAC+PHY 10/100 EP11/2009 9 firmy. Każda z nich wprowadza informacje
1549 Zasilacz do Power LED EP11/2009 6 17
1551 Interfejs RS232 z separacją galwaniczną EP11/2009 8 o własnej ofercie, produktach, usługach,
1547
1550
Przetwornica DC/DC zasilana napięciem od 0,9 V
Moduł Power LED
EP11/2009
EP12/2009
6
8 13 wydarzeniach. Dzięki temu Serwis prezentuje
1553
1552
Zasilacz do Power LED
Hub I2C/SMbus
EP12/2009
EP12/2009
9
8
26
żywy, stale aktualny obraz branży. Jest szybkim
1554 5-punktowy wskaźnik poziomu sygnału audio EP12/2009 7 i skutecznym środkiem komunikacji pomiędzy
1555 Choinka led EP12/2009 35 52
5212 Przejazd automatyczny EP12/2009 12 uczestnikami rynku.
5213 Prosty interkom radiowy EP12/2009 14
5167 Cyfrowa nagrywarka EP12/2009 20 49 8
5215+
5216+
Cyfrowy efekt gitarowy
T-logic (8-kanałowy analizator stanów logicznych)
EP12/2009
EP1/2010
24 194
60 300 www.automatyka.pl – cała branża w zasięgu ręki
Uniwersalna karta wyjść z interfejsem RS485 i mikro-
5217+ EP1/2010 48 97 6
kontrolerem AVR
5218 Pojemnościowy panel dotykowy „E-Field” EP1/2010 26
5219 Wizualizator do Winampa EP1/2010 36 47 8
1557 Translator napięciowy magistral I2C/SMbus EP1/2010 6
1556
1559
Mikroswitchowy likwidator
Energooszczędny, miniaturowy migacz LED-owy
EP1/2010
EP1/2010
5
5 xtech.pl Serwisy branżowe Sp. z o.o.
1558 Samochodowy stabilizator dla logiki 3,3 V EP1/2010 5 ul. Garncarska 5 31-115 Kraków
tel. 012 432-52-00
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 fax 012 429-57-08 139
DZIAŁ
Towary oferowane przez AVT można nabyĆ:

W sklepie internetowym: www.sklep.avt.pl

W skle­pie fir­mo­wym AVT: W sklepach dystrybutorów:
w siedzibie AVT: dystrybutorzy
ATVA, SKLEP „ELEKTRONIK”, ul. Mickiewicza 33,
• sklep dysponujący pełnym asortymentem central- AUGUSTÓW
tel. 87  643  40  92
nego magazynu AVT, FHU „TELMO”, ul. Wojska Polskiego 23 J,
BEŁCHATÓW
• SHOWROOM, czyli pokaz „na żywo” sprzętu tel. 44  632  35  77 wew. 21
BIAŁYSTOK „MONITOR”, ul.Brukowa 9 lok. 5 U, tel. 85  742  41  88
Sound & Light BIELSKO–BIAŁA NOWY ELEKTRONIK, ul. Komorowicka 36, tel. 33  81  64  663
BYDGOSZCZ ELTRONIX, ul. Śniadeckich 51, tel. 52  321  38  75, 76
DIAX, ul. Moniuszki 9, tel. 32  281  38  64
BYTOM
NOWY ELEKTRONIK, ul. Witczaka 30, tel. 32  387  06  80
CHORZÓW TECHTON, ul. Styczyńskiego 1, tel. 32  247  86  10
CZECHOWICE–
NOWY ELEKTRONIK, ul. Narutowicza 79, tel. 32  215  06  94
DZIEDZICE
ABC ELECTRONICS, al. N.M.P. 3, tel. 34  324  65  05
CZĘSTOCHOWA PPUH „MAXTRONIK”, ul. Garibaldiego 11/13,
tel. 34  365  44  32
GARWOLIN TAS ELEKTRONIKA, ul. Długa 8, tel. 25  682  41  40
GDAŃSK– PPHU „JACKTRONIC”, ul. Wita Stwosza 32A,
WRZESZCZ tel. 58  552  38  88
GIŻYCKO FH „ELMI”, ul. Smętka 6 A, tel. 87  428  47  88
GLIWICE VOLTRONIK, ul. Dworcowa 47/6, tel. 32  230  85  66
KATOWICE VOLTRONIK, ul. Dąbrowskiego 2, tel. 32  251  30  68
AMATOR, ul. Wojewódzka 2/6, tel. 41  342  67  30
KIELCE MZM HANDEL I USŁUGI RTV, ul. Sandomierska 154,
tel. 41  368  28  56
KOSZALIN MIKRO, Dz. Wrzesińskich 29/2, tel. 94  346  04  64
KOŚCIERZYNE RADIOTOM, ul. Mickiewicza 4, tel. 58  686  37  41
KRAKÓW CYFRONIKA, ul. Sąsiedzka 43, tel. 12  266  54  99
ALTRON, ul. Fabryczna 9A/6/3, tel. 81  745  08  33
LUBLIN
ELGA, ul. Fabryczna 1/3A/5, tel. 81  746  30  76
LUXEL, ul. Mała 8, tel. 42  630  75  87
ŁÓDŹ Semiconductors Bank LTD., ul. Radwańska 55/2,
Warszawa, ul. Leszczynowa 11, tel. 22  257  84  50 tel. 42  636  94  87
pon.-pt. w godz. 8-17, sob. 10-14 GAL
MIELEC ul. Wolności 23A/39 (Hala Targowa), tel. 17  773  18  44
Wysyłkowo na koszt odbiorcy pocztą OPOLE
ul. J. Kusocińskiego (Trybuna Zachodnia FKS), tel. 17  583  35  99
MULTIELEKTRONIK, ul. Ligonia 10, tel. 77  453  89  60
lub firmą kurierską za pobraniem PIŁA
CZĘŚCI ELEKTRONICZNE, ul. O.M. Kolbe 11A,
tel. 67  212  08  35
„EDA PLUS” ELEKTRONIKA, ul. Kwiatowa 9,
Podstawowe stawki za paczki do tel. 61  852  46  05
2kg wynoszą: POZNAŃ ELSTAT, ul. Chwaliszewo 17/23, tel. 61  852  65  42
TRAFOS VOLUMEN, ul. Grottgera 4A/12, tel. 61  865  96  46 (dealer
poczta pobranie: 15,00 zł prasy)
DIOKOM, ul. Arki Bożka, tel. 77  406  87  12
kurier pobranie: 22,00 zł PRUDNIK
RADOM ELSEMIK, ul. Mireckiego 3, tel. 48  363  98  75
Zamówienia są realizowane RYBNIK ZHUP, A. BOCHENEK, ul. Hutnicza 15, tel. 32  75  57  699
na bieżąco, tj. w dniu otrzyma- ELEKTRONIKA POLSKA, ul. gen. Grota–Roweckiego 36A
SOSNOWIEC
nia zamówienia lub nazajutrz, tel. 32  291  77  77
o ile nie występują braki maga- STALOWA WOLA ROMAR, ul. Hutnicza 1, tel. 15  842  16  08
zynowe. Zaległe zamówienia PIEKARZ S.J., ul. Wolumen 53 lok. 66, tel. 22  633  28  45
są realizowane zwykle w termi- Semiconductors Bank LTD.,
nie 2–3 tygodni. Na oferowane WARSZAWA ul. Hoża 35, tel. 22  621  29  04
W.G.E., pawilon nr 7, tel. 22  825  91  00
przez nas towary udzielamy gwarancji. Zastrzega się możliwość
VEGA–TRONIK, ul. Żelazna 41, tel./fax 22  890  09  97
zmiany cen. Prowadzimy serwis gwarancyjny i pogwarancyjny.
TARNÓW BETATRONIC, ul. Krasińskiego 40, tel. 14  621  53  30
W przypadku zmiany cen większej niż 10% klient będzie o tym up-
TARNOWSKIE KLUB WWW, CENTRUM ELEKTRONIKI, ul. Rynek 9,
rzedzony. GÓRY tel. 32  769  08  88
TYCHY NOWY ELEKTRONIK, ul. Uczniowska 7, tel. 32  217  89  02
Płatnicy podatku VAT PHU „ELEKTRONIC”, ul. Zbiegniewskiej 2 A,
tel. 54  413  38  88
WŁOCŁAWEK WARSZTATT
Płatników podatku VAT prosimy o umieszczanie na zamówieniach:
ul. Okrzei 65 (budynek PKP–PKS, 1 piętro), tel. 602  777  098
Numeru Identyfikacyjnego Podatnika VAT, Czytelnego podpisu osoby ul. Promienna 9, tel. 54  236  92  21
zamawiającej, Pieczątki firmowej. WROCŁAW „ROBOTRONIK”, ul. Wrocławczyka 37, tel. 71  322  53  74
Zamówienia można również składać:
pocztą na adres:
tel.: 22  257  84  50
AVT Korporacja
fax: 22  257  84  55 pocztą elektroniczną:
Dział Handlowy
pon.-pt. w godz. 8–16 handlowy@avt.pl
01–939 Warszawa
(fax czynny całą dobę)
ul. Leszczynowa 11
Zamówienia od firm i instytucji tylko pisemne!
140 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 INFO

Trudniejsze terminy w  EP2/2010

API Application Programming Interface - Inter-
fejs Programowania Aplikacji. Zbiór funkcji,
procedur, metod, klas lub protokołów systemu
operacyjnego lub biblioteki programowej, które
służą do komunikacji z  zewnętrznym progra-
mem.
CAD Computer-Aided Design - Projektowanie
Wspomagane Komputerowo. Oprogramowanie
komputerowe wspomagające prace projektowe.
Umożliwia projektowanie elementów, układów
i  urządzeń, np. elektronicznych, mechanicz-
nych, itd.
Targi Elektrotechnika 2010, Warszawa 4–6 marca
CAN Controller Area Network - Asynchronicz-
ny interfejs komunikacyjny. Specyfikacja CAN
W Warszawie, w dniach 4-6 marca 2010, na terenach wystawowych Expo XXI, odbędą się VIII Mię- określa warstwę łącza danych i niektóre aspek-
dzynarodowe Targi Sprzętu Elektrycznego i systemów Zabezpieczeń Elektrotechnika 2010 ty warstwy fizyczne w  modelu odniesienia
Targi Elektrotechnika na stałe wpisały się w kalendarz imprez targowych w Polsce. Przeznaczone są dla OSI/ISO. W modelu CAN wszystkie urządzenia
producentów i dystrybutorów sprzętu niskiego i średniego napięcia oraz systemów alarmowych. Miej- są podłączone do wspólnej magistrali. Dostęp
do medium transmisyjnego zapewnia algorytm
scem Targów jest nowoczesne Warszawskie Centrum Wystawiennicze EXPO XXI. Równolegle z Targa-
CSMA/CD.
mi Elektrotechnika odbywają się Targi Sprzętu Oświetleniowego ŚWIATŁO (www.lightfair.pl).
CPLD Complex Programmable Logic Device
Targi Elektrotechnika skierowane  są do producentów i  użytkowników sprzętu niskiego, średniego – Złożone Programowalne Układy Logiczne.
i wysokiego napięcia oraz systemów alarmowych i rozwiązań umożliwiających instalację przewodów Układy zbudowane z programowalnych przez
elektrycznych w nowoczesnych budynkach. Targom towarzyszy Salon Czystej Energii CENERG 2010. użytkownika makrokomórek.
Swoją popularność Targi Elektrotechnika zawdzięczają specjalnej formule łączącej warsztaty i szko- DIN Deutsches Institut für Normung - Szyna
lenia dla specjalistów z prezentacją sprzętu i najnowszych technologii stosowanych w branży elek- DIN. Standard szyny montażowej o szerokości
trotechnicznej i budownictwie. 35 mm. Używana jest m.in. w  automatyce do
montażu sterowników PLC i ich osprzętu.
Wykłady prowadzone przez fachowców z ośrodków z całej Polski uzupełnione są o prezentacje firm
DMA Direct Memory Access - Bezpośredni Do-
reprezentujących najnowsze rozwiązania i  technologie w  branży elektrotechnicznej. Uczestnicy
stęp do Pamięci. Sposób przesyłania danych
szkoleń mają zatem możliwość skonfrontowania uzyskanych informacji z praktyczną ofertą produ- pomiędzy urządzeniami peryferyjnymi i  pa-
centów na stoiskach targowych. Każdego dnia trwania Targów organizatorzy zapewniają 4 - 5 szkole- mięciami systemu cyfrowego bez udziału pro-
nia dla 150 osób każde. Taki sposób prowadzenia szkoleń daje ich uczestnikom możliwość zwiedza- cesora.
nia targów w sposób praktycznie nieograniczony. Gwarantuje to również wystawcom kontakt z dużą DSP Digital Signal Processor - Procesor Sygna-
ilością odbiorców ich produktów bezpośrednio związanych z branżą. łowy. Rodzaj specjalizowanego procesora słu-
żącego do cyfrowego przetwarzania sygnałów.
Tematyka szkoleń: ochrona odgromowa budynków; instalacje elektryczne w budownictwie; progra-
my obliczeniowe do projektowania instalacji elektrycznych, oświetlenie LED informacja dla projek- EMC Electromagnetic Compatibility - Kom-
patybilność Elektromagnetyczna. Zdolność
tanta; systemy obniżania kosztów za energię elektryczną; miejska sieć rozdzielcza; charakterystyka
urządzenia do prawidłowej pracy w obecności
energetyczna budynku. Zmiany w prawie budowlanym. Szczegółowe programy szkoleń i karty zgłosze- innych urządzeń elektronicznych i  elektrycz-
niowe będą dostępne na stronie www.elektroinstalacje.pl w styczniu 2010. nych oraz brak emisji pola elektromagnetycz-
Patronat nad Targami Elektrotechnika 2010 objął Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Gospodarki nego zakłócającego pracę innych urządzeń.
Waldemar Pawlak, który przyzna nagrody najbardziej innowacyjnym produktom i technologiom pre- EMI ElectroMagnetic Interference - Zakłócenia
zentowanym na Targach. Elektromagnetyczne. Zjawisko zakłóceń elek-
tromagnetycznych, które może powodować
Więcej informacji: Organizator Agencja SOMA, ul. Bronikowskiego 1, 02-796 Warszawa,
nieprawidłową pracę układów elektronicznych
tel. 22-649-76-69, fax: 22-649-76-83 e-mail: office@elektroinstalacje.pl i urządzeń.
ESD Electrostatic Discharge - Wyładowanie
Targi Pneumaticon, Kielce 3-5 marca. Liderzy rynku i tysiące zwiedzających Elektrostatyczne. Chwilowy, zazwyczaj niepo-
żądany, przepływ ładunku elektrycznego po-
W tym roku na III Targach Pneumatyki, Hydrauliki, Napędów i Sterowań między dwoma obiektami o różnym potencjale
elektrycznym.
swoje usługi i produkty zaprezentują między innymi firmy Stasto, Hy-
dromega i Wiak. Zapraszamy od 3 do 5 marca 2010 r. Ethernet - Jest to technologia (interfejsy i pro-
tokoły) opisana w normie IEEE 802.3, która jest
Pneumaticon to wystawa kierowana do specjalistów z  branży hydrau- stosowana do budowy lokalnych sieci kompu-
liczno-pneumatycznej oraz producentów i dystrybutorów sprzętu specjalistycznego. terowych.
Tematykę targów stanowią między innymi elementy oraz systemy pneumatyczne i  hydrauliczne, FAT File Allocation Table - Tablica Alokacji Pli-
sterowniki, napędy – układy, systemy automatycznego sterowania procesami z udziałem pneuma- ków. Rodzaj systemu plików dla pamięci maso-
tycznych i hydraulicznych elementów wykonawczych, roboty przemysłowe i manipulatory, techniki wych, takich jak np. dyski twarde.
pomiarowe i laboratoryjne, elementy wyposażenia i części zamienne, usługi instalacyjne i napraw- FFT Fast Fourier Transform - Szybka transfor-
cze, usługi inżynierskie i projektowe, doradztwo techniczne, patenty i licencje. Wystawcy, podobnie mata Fouriera. Algorytm obliczania dyskretnej
transformaty Fouriera (DFT). FFT jest mniej
jak w ubiegłych latach będą mieli możliwość pozyskania kontrahentów, zawarcia korzystnych umów
wymagający obliczeniowo niż DFT a  daje do-
oraz zaprezentowania rynkowych nowości. Innowacyjne produkty ocenione przez profesjonalną Ko- kładnie takie wyniki.
misję Konkursową otrzymają Medale Targów Kielce.
FIFO First In First Out - Pierwszy na Wejściu,
W  2010 roku imprezie towarzyszyć będzie konferencja organizowana przez Korporację Napędów Pierwszy na Wyjściu. Pamięć szeregowa typu
i Sterowań Hydraulicznych i Pneumatycznych. Pneumaticon co roku cieszy się coraz większym za- kolejkowego, o  budowie opartej na zespole
interesowaniem zwiedzających i specjalistów. Ubiegłoroczna edycja tych targów zakończyła się suk- rejestrów przesuwających, w  której dane (po-
cesem, zgromadziła bowiem 80 wystawców i blisko 5 tysięcy zwiedzających. szczególne bity słowa) podawane na wejścia
szeregowe rejestrów są odczytywane na ich
Honorowy patronat nad imprezą objął CETOP- Europejski Komitet ds. Hydrauliki i Pneumatyki. wyjściach po n taktach zegarowych (n - dłu-
Więcej informacji: Targi Kielce, tel. 41-365-12-14, fax 41-365-13-13, gość rejestru) - czyli w kolejności wpisania do
e-mail: pneumaticon@targikielce.pl, www.targikielce.pl rejestrów.

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 141


FPGA Field-Programmable Gate Array - Progra-
mowalne Przez Użytkownika Matryce Bramko-
we. Złożone układy programowalne, w których
są matrycowo rozmieszczone konfigurowalne
(w technologii SRAM, Flash lub antifuse) bloki
logiczne.
FRAM Ferroelectric RAM - Typ pamięci nieulot-
nych, w  których element pamiętający zbudo-
wany jest z materiału ferroelektrycznego.
GCC GNU Compiler Collection - zbiór kompi-
latorów GNU. Zbiór kompilatorów różnych
języków programowania (m.in. C/C++ i  Java)
opracowany w ramach projektu GNU, udostęp-
nianych zgodnie z licencją GPL.
GPIO General Purpose Input/Output - Linie wej-
ścia/wyjścia ogólnego przeznaczenia. Urządze-
nie peryferyjne systemu mikroprocesorowego
zwiększające liczbę linii i zmieniające funkcje
jego portów.
I2C Inter-Integrated Circuit - Dwukierunkowy,
synchroniczny interfejs szeregowy służący do
przesyłania danych pomiędzy układami sca-
lonymi. Magistrala składa się z  dwóch linii:
danych (SDA) oraz sygnału zegarowego (SCL).
JTAG Joint Test Action Group - Zespół zajmu-
jący się testowaniem układów scalonych,
który opracował interfejs i  jego protokół (nor-
ma IEEE1149.1) umożliwiający testowanie
funkcjonalne dużych układów scalonych.
Rozszerzenie tej normy, oznaczone symbolem
IEEE1532, jest adaptacją interfejsu JTAG rów-
nież do uruchamiania i  programowania ukła-
dów cyfrowych w systemie.
LDO Low DropOut - Stabilizator o Niskim Spad-
ku Napięcia. Stabilizatory napięcia, które mogą
poprawnie pracować kiedy różnica pomiędzy
napięciem wyjściowym a  napięciem wejścio-
wym jest niewielka (rzędu 100 mV).
LIN Local Interconnect Network - Lokalna sieć
połączeniowa. Szeregowa, jednoprzewodowa
magistrala przesyłania danych do zastosowania
w pojazdach.
MAC Media Access Control - Unikatowy, 48-bi-
towy numer identyfikacyjny (zapisywany
szesnastkowo, np.23-A5-1E-45-6C-BC) karty
sieciowej (Ethernet), nadawany przez produ-
centa podczas produkcji. Trzy początkowe
bajty oznaczają producenta, a  trzy kolejne są
unikatowym numerem karty.
MEMS Micro Electro-Mechanical Systems -
Elektro-Mechaniczne Mikrosystemy. Miniatu-
rowe urządzenie elektro-mechaniczne. Są one
tylko o rząd wielkości większe niż zbudowane
metodami nanotechnologii.
MIPS Million Instructions Per Second - Milion
instrukcji na sekundę. Miara prędkości wyko-
nywania kodu programu na danym mikrokon-
trolerze lub procesorze. Miara ta zależy od
rodzaju aplikacji służącej do wyznaczania tego
parametru, architektury procesora czy też opty-
malizacji kompilatora.
MMC MultiMediaCard - Karta Multimedialna.
Rodzaj kart pamięci wykorzystujących techno-
logię Flash.
MMU Memory Management Unit - Układ za-
rządzania pamięcią. Układ odpowiedzialny
za obsługę odwołań procesora do pamięci. Do
zadań MMU należy m.in. translacja adresów
pamięci wirtualnej na adresy fizyczne, ochronę
wydzielonych obszarów pamięci, przełączanie
pomiędzy bankami pamięci.
PLA Programmable Logic Array - Układ logicz-
ny składający się z  matrycy bramek AND do-
łączonych do bramek OR. Połączenia bramek
142
INFO
IV Ogólnopolski Konkurs Robotyki TopboT 2010
Gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne mogą
zgłaszać swój udział w  IV edycji Ogólno-
polskiego Konkursu Robotyki TopboT 2010.
Zadaniem uczniów będzie całkowicie sa-
modzielne zbudowanie robota i wykonanie
wcześniej otrzymanych zadań. Organizato-
rami konkursu są uczniowie z  III Liceum
Ogólnokształcącego w Gdańsku.
Zespoły składające się z maksymalnie sze-
ściu osób wezmą udział w konkursie, który
odbędzie się w  gdańskim liceum 9  lute-
go  2010 roku. Uczniowie będą musieli sa-
modzielnie zbudować robota korzystając
z zestawów Lego Mindstorm. Na uczestni-
ków czekają atrakcyjne nagrody, a zwycięz-
cy mają zapewniony udział w Ogólnoświa-
towym Konkursie Robotyki Botball pod
patronatem NASA w Chicago w lipcu 2010.
Konkurs TopboT 2010 został objęty honoro-
wym patronatem przez Prezydenta Miasta
Gdańsk i  Marszałka Województwa Pomor-
skiego.
Uczniowie III LO mają duże doświadczenie
w kwestii konkursów robotyki, o czym mogą świadczyć sukcesy osiągane przez nich na arenie ogól-
nopolskiej, jak i międzynarodowej przez ostatnie kilka lat:
– udział w konkursie Botball 2009 w Waszyngtonie – zakwalifikowanie się do finałowej dwudziestki;
– zajęce I i II miejsca w konkursie TopboT 2009;
– udział w First Lego League 2009;
– udział w konkursie Botball 2008 w Oklahomie – zakwalifikowanie się do finałowej dwudziestki;
– I i III miejsce w konkursie Robotów Mobilnych ZnekBOT 2008;
– zwycięstwo w First Lego League 2007;
– I miejsce w Ogólnopolskim Konkursie Robotyki TopboT 2007.
Organizatorzy konkursu TopboT 2010 wciąż poszukują sponsorów, którzy pomogliby w  przygoto-
waniu imprezy oraz zebraniu środków na wyjazd zwycięzców zeszłorocznej edycji konkursu, a tym
samym uczniów Topolówki do Stanów Zjednoczonych na Ogólnoświatowy Konkurs Robotyki Botball
odbywający się pod patronatem NASA w Chicago w lipcu 2010.
Więcej informacji: topbot2010@gmail.com
Czujniki MEMS w ofercie KAMAMI.pl
Sklep internetowy KAMAMI.pl wpro-
wadził do sprzedaży – także w ilościach
detalicznych – czujniki przyspieszenia
MEMS z  oferty STMicroelectronics.
W  sprzedaży są dostępne 2- i  3-osiowe
czujniki przyspieszenia o zakresach po-
miarowych od ±2…8 g (jak na przykład
LIS35DE i  LIS3LV02DQ), żyroskopowe
czujniki ruchu o  czułości obrotowej
od ±500 do ±1500o/s (jak na przykład
LPR550AL, LPY550AL i  LPY5150AL),
a także czujniki położenia FC30, umoż-
liwiające określenie położenia struktury czujnika względem ziemi i zasygnalizowanie go za pomocą
3-bitowego, kombinacyjnego wyjścia cyfrowego. Informacje techniczne są dostępne pod adresem
http://www.st.com/mems.
Więcej informacji: KAMAMI.pl, www.kamami.pl, tel. 22 767-36-20, e-mail: sprzedaz@kamami.pl
Farnell uzupełnia ofertę o rodzinę złączy SPF+ Tyco Electronics
przeznaczoną do aplikacji szybkiej transmisji danych
Farnell rozszerzył ofertę komponentów Tyco Electronics o  rodzinę złączy Small Form Pluggable
(SPF+). Są one przeznaczone do aplikacji szybkiej transmisji danych o przepustowości do 10 Gb/s,
takich jak serwery, pamięci masowe, urządzenia sieciowe, routery i huby.
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
 INFO

AND i OR mogą być ustawiane (programowal-

Farnell rozwija z sukcesem współ-
ne).
pracę z Tyco Electronics od ponad
PLL Phase Locked Loop - Pętla Synchronizacji
20 lat i  obecnie w  magazynie fir- Fazy. Układ elektroniczny służący do regulacji
my znajduje się ponad 11,5 tysią- częstotliwości, działający na zasadzie sprzęże-
ca produktów pochodzących od nia fazowego.
tego wiodącego producenta. Za PWM Pulse-Width Modulation - Modulacja
pomocą nowości takich jak Live Szerokości Impulsu. Modulacja polegająca na
Chat, dostępnych z poziomu witryny internetowej kart katalogowych oraz obecnie portalu społecz- zmianie czasu trwania impulsu o stałej ampli-
nościowego dla inżynierów element14, Farnell jest w  stanie zapewnić wysokiej jakości wsparcie tudzie i stałym okresie powtarzania (modulacja
współczynnika wypełnienia).
techniczne, niezbędne materiały informacyjne oraz przekazać pomysły, w jaki sposób można szybko
QFN Quad Flat No leads - Rodzaj obudowy
zamienić pomysły w gotowe produkty.
układów scalonych przeznaczonych do monta-
Seria złączy SFP+ Tyco Electronics spełnia wymagania nakładane przez specyfikację SFF-8431 żu powierzchniowego. Jest to obudowa, która
(Small Form Factor) i może być wykorzystywana w aplikacjach światłowodowych 8G i Ethernecie zamiast pinów ma wyprowadzenia ukryte na
10G. Wszystkie komponenty można używać także w  technologii połączeń miedzianych, jakie są spodzie.
efektywne kosztowo w  aplikacjach przesyłających dane na niewielkie odległości. Zawierają także RS232 Recommended Standard 232 - Specyfi-
wbudowany w obudowę wtyku i gniazda ekran elektromagnetyczny zapewniający zgodność z wy- kacja szeregowego przesyłu danych opisująca
maganiami SFF-8431. Producent zapewnia aktywne oraz pasywne elementy dopasowania impedancji m.in. format ramki danych, prędkość transmisji
oraz mechanizm zapewniający łatwe rozłączenie połączenia za pomocą naciśnięcia. Charakterystykę oraz poziomy napięć.
złączy, przykładowe aplikacje oraz właściwości można znaleźć w obszarze Tyco Electronics portalu RS422 Recommended Standard 422 - Asynchro-
niczny interfejs szeregowy o większej szybkości
element14 na www.element-14.com.
(do 10Mb/s) i  zasięgu (do 1200m) niż RS-232.
Różni się od niego odwodami wejściowymi
Dławiki SMD serii NL producenta Yageo dostępne w TME i wyjściowymi, gdyż transmisja odbywa się za
pomocą sygnału różnicowego - stosowany jest
Szeroka oferta TME została wzbo- symetryczny nadajnik i i różnicowy odbiornik
gacona o  dławiki ferrytowe SMD linii. Do połączenia urządzeń są stosowane 2
lub 4 przewody. W sieci z tym interfejsem może
w  rozmiarze 1210 i  1812 firmy
pracować do 10 układów odbiorczych. Stoso-
Yageo. Wprowadzenie do oferty wany jest w środowisku o silnych zakłóceniach
wysoce niezawodnych dławików elektromagnetycznych.
jest odpowiedzią na ich duże zapo- RS485 Recommended Standard 485 - Modyfi-
trzebowanie na rynku. Doskonała kacja interfejsu RS422 polegająca na możliwo-
zdolność lutownicza dławików ści stosowania wielu nadajników. W sieci z tym
pozwala na użycie różnorodnej interfejsem może pracować do 32 układów
nadawczo-odbiorczych.
technologii lutowania elementów,
w piecu lub lutownicą. Ich dokład- RTC Real-Time Clock - Zegar Czasu Rzeczywi-
stego. Rodzaj układu cyfrowego licznika, który
ne i powtarzalne wymiary umożli-
odmierza aktualny czas, nawet po wyłączeniu/
wiają montaż automatyczny. uśpienia układu nadrzędnego.
Wyprowadzenia dławików odporne na uszkodzenia mechaniczne niwelują niebezpieczeństwo
SD Secure Digital - Rodzaj kart pamięci Flash.
uszkodzenia elementu podczas montażu. Kolejną istotną zaletą dławików ferrytowych Yageo jest Mają funkcję ochrony zapisanej informacji
możliwość pracy w  środowisku, gdzie następuje gwałtowna zmiana temperatury (w  zakresie od przed kopiowaniem.
–25°C do +85°C) i wilgotności. W sprzedaży TME ma dławiki o tolerancji 10%, indukcyjności od SDRAM Synchronous Dynamic Random Access
0,1 mH do 470 mH. Prąd pracy elementów mieści się w zakresie od 50 mA do 450 mA, w zależności Memory - synchroniczna dynamiczna pamięć
od indukcyjności. Zastosowanie dławików ferrytowych: telewizory LCD, tunery telewizyjne, kamery o  dostępie swobodnym. Bity informacji prze-
wideo, car audio. chowywane są w komórkach, które muszą być
okresowo odświeżany, aby informacja nie zo-
Więcej informacji: Transfer Multisort Elektronik Sp. z o.o., ul. Ustronna 41, 93-350 Łódź,
stała utracona. Dostęp do pamięci jest synchro-
tel.: 42 645 55 55, fax: 42 645-55-00, e-mail: dso@tme.pl, www.tme.pl nizowany do sygnału zegarowego.
SoC System on Chip - System Jednoukładowy.
Nowy miniaturowy moduł wbudowany firmy SystemBase System komputerowy, którego wszystkie lub
prawie wszystkie komponenty są umieszczone
Koreańska firma System Base oferuje nowy miniaturowy moduł wbudowany Eddy- w jednym układzie scalonym.
CPU/WiFi v2.1 umożliwiający komputerom wbudowanym serii „Eddy” komunikację SPI Serial Peripheral Interface - Szeregowy In-
poprzez Wi-Fi. Przedstawiany moduł jest zgodny ze standardami sieci bezprzewodo- terfejs Urządzeń Peryferyjnych. Lokalny, syn-
wych IEEE 802.11 a/b/g działających na częstotliwościach 2,4 GHz oraz 5 GHz. Zapew- chroniczny interfejs szeregowy do przesyłania
danych między mikroprocesorem (mikroste-
nia zasięg do 120 m oraz szyfrowanie danych zgodnie ze standardami WEP (z kluczem
rownikiem) a  układami peryferyjnymi. Ko-
64- lub 128-bitowym), WPA i WPA2. Moduły Wi-Fi są dostarczane z systemem opera- munikacja odbywa się za pomocą dwóch linii
cyjnym czasu rzeczywistego Lemonix, zbudowanym w oparciu o kernel 2.6.x Linuksa. danych: MOSI, MISO oraz linii sygnału zegaro-
Eddy-CPU/WiFi może być wykorzystany jako karta Wi-Fi do laptopa lub komputera PC wego SCK. Do wyboru urządzenia podrzędnego
bez konieczności otwierania jego obudowy, a to dzięki interfejsowi USB 2.0/1.1. Dodat- służy dodatkowa linia CS.
kową zaletą prezentowanego modułu są niewielkie rozmiary: 53,7×25×9.5 mm oraz TFT Thin Film Transistor - Rodzaj cienkowar-
waga ok. 10 g, co pozwala na zastosowanie nawet w niewielkich urządzeniach. stwowego tranzystora polowego używanego do
sterowania poszczególnymi pikselami w matry-
Konstruktorzy chcący wykorzystać platformę Eddy mają do dyspozycji bo-
cach LCD, stosowanych jako ekrany komopu-
gaty zestaw narzędzi rozwojowych, w tym zestawy uruchomieniowe terowe.
Eddy-DK v2.1, oprogramowanie narzędziowe (SDK, API, IDE) oraz
USB OTG USB On-The-Go - Uzupełnienie nor-
narzędzia diagnostyczne. my interfejsu USB 2.0, w  której możliwe jest
Więcej informacji: Soyter Sp. z o.o., Klaudyn, ul. Ekologiczna 14/16, dodawanie do urządzeń peryferyjnych (device)
05-080 Izabelin, www.soyter.pl funkcjonalności urządzeń nadrzędnych (host).

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 143

 Biblioteka EP Nowe książki

Przeczytaliśmy (oceniamy) Przejrzeliśmy (prezentujemy)

Ryszard J. Katulski, Propagacja fal radiowych w telekomunikacji Krzysztof Paprocki, Mikrokontrolery

bezprzewodowej, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa, 2009. STM32 w praktyce, BTC, Legionowo,
Ocena:  2009.
Każdy użytkownik telefonu komórkowego wie, że nie plączą się wo- Praktyczne uję-
kół niego jakieś kable, a  więc jest bezkablowy. Taka staje się telekomu- cie nowej tematyki
nikacja – bezprzewodowa – a  ten trend, jesteśmy przekonani, że jedy- niewątpliwie skraca
ny, utrzyma się w nadchodzącej przyszłości. Infrastrukturę kablową, tak okres studiowa-
jak inne odpady użytkowe, zdemontują w  przyszłości zbieracze złomu. nia jej zagadnień.
Jak pamiętamy, technologię telefonii komórkowej GMS miała zastąpić Pozwala bowiem,
UMTS. Bardzo obiecująca, ale o  krótkim żywocie, bo obecnie pasjonu- bez przebijania się
jemy się technologią telefonii komórkowej czwartej generacji LTE (Long przez dywagacje
Term Evolution – ewolucja długoterminowa; nie ma jeszcze trafniejszego teoretyczne, czasem
określenia), w której przewidywany jest przekaz rozmowy telefonicznej, o  drugorzędnym
Internetu, telewizji HD, wideo na życzenie, czyli mówiąc sloganem re- znaczeniu, pójść na
klamowym, wszystko co jest możliwe do przekazania na odległość jest skróty i  wcześniej
w  jednym spójnym systemie teleinformatycznym. Rewolucyjna nowość, „chwycić byka za
bo niewyobrażalny był jeszcze do niedawna przekaz telewizyjny, w tym rogi”, czyli zrozu-
interaktywny, bez kabla koncentrycznego. mieć o co chodzi, zacząć działać i zrobić projekt
Upowszechnienie transmisji bezprzewodowej za pomocą fal radiowych jest więc jednym z naj- bez dogłębnych studiów właściwości użytego
ważniejszych czynników rozwoju współczesnej telekomunikacji. Bez tak złożonej infrastruktury jak dla elementu. Właśnie w  takich publikacjach chy-
kabli, umożliwia dostarczanie wielu usług telekomunikacyjny, i  przede wszystkim przekazu danych, ba specjalizuje się BTC wydając kolejną książkę
odbiorcom przebywającym praktycznie wszędzie, a także będącym w ruchu. z podtytułem „w praktyce”.
Projektanci łącza telekomunikacyjnego wiedzą jak ważna jest umiejętność wyznaczenia z odpo- Uważni czytelnicy EP zapewne zauważy-
wiednią dokładnością tłumienia fali radiowej w  konkretnym środowisku propagacyjnym (tłumienia li motyla STM (system uruchomieniowy STM)
propagacyjnego), co jest niezbędne do określenia bilansu energetycznego łącza radiokomunikacyjne- goszczącego na naszych łamach. Tym tropem
go. Jesteśmy przekonani, że ta książka wychodzi naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom projektantów poszło Wydawnictwo BCT publikując książkę
bezprzewodowych sieci telekomunikacyjnych, którzy projektując jakąś sieć, musza znać jej uwarun- na temat różnych praktycznych aspektów uży-
kowania terenowe. cia 32-bitowych mikrokontrolerów z rdzeniem
Jedna z podstawowych w tej dziedzinie książek, dostarczająca kompletnej wiedzy, chociaż na po- Cortex-M3.
ziomie wykładu akademickiego, na temat propagacji fal radiowych przy powierzchni Ziemi, w tropos- Autor, doświadczony konstruktor prze-
ferze i jonosferze, z omówieniem nie tylko występujących zjawisk, ale także z ich opisem ilościowym, mysłowych systemów sterowania cyfrowego
lecz w niezbędnym wymiarze. Dużo miejsca poświęcono omówieniu modelowania propagacyjnego i  cyfrowego przetwarzania sygnałów, przygo-
w terenie zabudowanym oraz wewnątrz budynków (coraz częściej spotykana w praktyce lokalna sieć tował podręcznik, a  w  istocie poradnik, dla
bezprzewodowa LAN). Szeroko omówiono uwarunkowania propagacyjne w liniach radiowych, w sys- konstruktorów systemów mikroprocesorowych
temach satelitarnych oraz w łączności morskiej i lotniczej. z  układami STM32. W  pierwszej części przed-
W książce można znaleźć dużo ważnych, praktycznych informacji (zgodnych z zaleceniami ITU–R), stawił informacje o samym rdzeniu Cortex-M3,
z  pewnością przydatnych projektantom bezprzewodowych sieci telekomunikacyjnych i  teleinforma- przeznaczone dla niego oprogramowanie na-
tycznych, a także studentom kierunku elektronika i telekomunikacja. Wszystko w przystępnym, treści- rzędziowe oraz dostępne biblioteki API, opisał
wym przekazie, gdyż autorem jest doświadczony wykładowca Politechniki Gdańskiej. konfigurowanie sygnałów zegarowych, obsłu-
gę portów I/O, kontroler przerwań NIVIC, time-
ry i DMA, oraz przetworniki A/C i obsługę inter-
fejsów komunikacyjnych (I2C, USART, SPI oraz,
Bernard Frykowski, Elżbieta Grzeszczyk, Systemy transmisji danych,
co ważne w  wielu współczesnych aplikacjach,
Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa, 2010. komunikację z  GPS). Omawianie poszczegól-
Ocena:  nych bloków zilustrowano przykładowymi pro-
gramami (w  języku C) ich obsługi. W  bardziej
Truizmem jest stwierdzenie, że współczesny samochód jest na- praktycznej części drugiej opisano obsługę kart
szpikowany elektroniką. Gdzie się da wstawia się czujniki kontrolujące pamięci półprzewodnikowych SD oraz portu
przeróżne parametry wszystkich zespołów samochodu: jezdnych, na- USB. W  jednym z  rozdziałów opisano zagad-
pędowych, gwarantujących bezpieczeństwo i komfort jazdy. Przesyłają nienia dotyczące implementacji i zastosowania
one, za pomocą jakiejś magistrali, wyniki swoich pomiarów do wy- systemu operacyjnego działającego w  czasie
specjalizowanych sterowników lokalnych bądź centralnego komputera rzeczywistym FreeRTOS.
pokładowego. Tą samą magistralą przekazywane są zwrotnie sygnały Z  książki z  pewnością dużo mogą skorzy-
do odpowiednich bloków wykonawczych. stać projektanci wydajnych systemów oblicze-
We współczesnych samochodach z wyższej półki jest około 50 ste- niowo-sterujących z  użyciem nowoczesnych
rowników (w  BMW serii 7 jest ponad 60, a  w  VW Pasat ponad 40). mikrokontrolerów z  rdzeniem Cortex-M3,
Również w  tańszych samochodach instalowane są, może nie tak zło- stosowanych coraz częściej w  złożonych apli-
żone, ale również rozbudowane, rozproszone elektroniczne systemy kacjach. Nic dziwnego, duże możliwości obli-
informatyczne, w tym diagnostyczne i kontrolno-pomiarowe. czeniowe i  funkcjonalne układów, bezpłatne
Współpracują one ściśle z  układami mechanicznymi. Dlatego też narzędzia programowe i  wsparcie producenta
mechatronika, łącząca w  sobie narzędzia i  metody elektroniki i  mechaniki, jest dynamicznie obszerną dokumentacją i  notami aplikacyjny-
rozwijającą się dziedziną techniki, w tym w dużym stopniu motoryzacyjnej. Ten oczywisty trend mi.
wspiera Wydawnictwo WKiŁ biblioteczką Mechatronika samochodowa. Omawiana książka jest
drugą z  tego cyklu i  stanowi uzupełnienie pierwszej („Czujniki”). Przedstawiono w  niej budo- JJP
wę działanie i  zastosowanie interfejsów komunikacyjnych używanych w  samochodach, to jest
w  bardzo trudnych warunkach temperaturowych i  w  środowisku z  silnymi zakłóceniami elek-
tromagnetycznymi.
W książce opisano magistrale przewodowe (K-Line, CAN, LIN, MOST FlexRay) oraz systemy
bezprzewodowej transmisji danych (Bluetooth, GSM i  GPRS). Zamiarem autorów było przygo-
Więcej o książkach
towane podręcznika akademickiego ułatwiającego nauczanie przedmiotów związanych tema-
tycznie z zagadnieniami elektroniki i mechatroniki pojazdów samochodowych, samochodowych
na stronach
systemów mikroprocesorowych oraz zdalnych systemów telemetrycznych śledzących marszrutę
pojazdu, opartych na bezprzewodowej sieci GSM/GPRS oraz Internecie. Podręcznik może być
www.ep.com.pl
cenną pomocą dla projektantów oprogramowania samochodowych systemów elektronicznych.
Będzie również przydatny wszystkim zajmującym się serwisem samochodowych systemów elek-
oraz
tronicznych, instalacjami elektronicznymi nowoczesnych samochodów oraz instalacjami diagno-
stycznymi nowego rodzaju, wspomaganych specjalistycznym oprogramowaniem.
www.sklep.avt.pl

144
• Księgarnia wysyłkowa www.sklep.avt.pl • Księgarnia wysyłkowa www.sklep.avt.pl •
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 9/2009
 Prenumeruj! za darmo lub półdarmo
Tytuł

Jeśli jeszcze nie prenumerujesz Elektroniki Praktycznej, spróbuj za darmo! My damy Ci bezpłatną prenumeratę próbną od marca 2010 do maja 2010, Ty udoku-
mentuj swoje zainteresowanie wpłatą kwoty 139,50 zł na kolejne 9 numerów EP (czerwiec 2010 – luty 2011). Będzie to coś w  rodzaju zwrotnej kaucji. Jeśli nie uda nam
się przekonać Cię do prenumeraty i zrezygnujesz z niej przed 16.04.2010 r. – otrzymasz zwrot całej swojej wpłaty.

BEZPŁATNA PRENUMERATA PRÓBNA PRENUMERATA 9-MIESIĘCZNA

od marca 2010 r. do maja 2010 r. od czerwca 2010 r. do lutego 2011 r.
3×0,00 zł=0,00 zł 9×15,50 zł=139,50 zł

Jeśli już prenumerujesz EP, nie zapomnij przedłużyć prenumeraty! Rozpoczynając drugi rok nieprzerwanej prenumeraty EP nabywasz prawa do zniżki.
W przypadku prenumeraty rocznej jest to zniżka w wysokości ceny 2 numerów. Rozpoczęcie trzeciego roku prenumeraty oznacza prawo do zniżki o wartości 3
numerów, zaś po 3 latach nieprzerwanej prenumeraty masz możliwość zaprenumerowania EP w cenie obniżonej o wartość 4 numerów. Jeszcze więcej zyskasz, decy-
dując się na prenumeratę 2-letnią – nie musisz mieć żadnego stażu Prenumeratora, by otrzymać ją w cenie obniżonej o wartość aż 8 numerów! Więcej – po 3 latach
nieprzerwanej prenumeraty upust na cenie prenumeraty 2-letniej równy jest wartości 10 numerów, a po 5 latach zniżka osiąga wartość 12 numerów, tj. 50%

CENY PRENUMERATY (cena bez zniżek – 186,00 za rok)

okres dotychczasowej nieprzerwanej prenumeraty
rok 2 lata 3 lata lub 4 lata 5 i więcej lat
rocznej 155,00 zł 139,50 zł 124,00 zł
(2 numery gratis) (3 numery gratis) (4 numery gratis)
2–letniej 248,00 zł 217,00 zł 186,00 zł
(8 numerów gratis) (10 numerów gratis) (12 numerów gratis)

PAMIĘTAJ ! TYLKO PRENUMERATORZY:*

n otrzymują gratis równoległą prenumeratę e-wydań (patrz strony 20-21)
n otrzymują co miesiąc „Niezbędnik Elektronika” na CD
n mają bezpłatny dostęp do specjalnego serwisu EP na stronie www.avt.pl/logowanie (dla pozostałych Czytelników – dostęp za mikropłatnościami SMS-ami
www.ep.com.pl/archiwum)
n mogą otrzymywać co miesiąc bezpłatny numer archiwalny EP! (zamawiając dowolne z dostępnych jeszcze wydań sprzed lipca 2009 r. – otrzymasz je wraz
z prenumeratą; zamówienie możesz złożyć mailem na nasz adres prenumerata@avt.pl)
n zostają członkami Klubu AVT-elektronika i otrzymują wiele przywilejów oraz rabatów (patrz www.avt.pl/klub.php)
n mają prawo do upustów w sklepie www.sklep.avt.pl
*) nie dotyczy prenumerat zamówionych u pośredników (RUCH, Poczta Polska i in.); nie dotyczy bezpłatnych prenumerat próbnych.

CENY PRENUMERATY WERSJI ELEKTRONICZNEJ EP (dla Czytelników nie prenumerujących wersji papierowej; zawierają 22% VAT)
6 wydań: 6×6,20 zł=37,20 zł 12 wydań: 12×5,70 zł=68,40 zł 24 wydania: 24×5,20 zł=124,80 zł

Prenumeratę zamawiamy:

Najprościej dokonując wpłaty

Dane adresowe
naszego wydawnictwa 0 3 - 1 9 7 Wa r s z a w a , L e s z c z y n o w a 1 1 Numer konta bankowego
naszego wydawnictwa
9 7 1 6 0 0 1 0 6 8 0 0 0 3 0 1 0 3 0 3 0 5 5 1 5 3
1 7 0 , 5 0 Kwota zgodna z warunkami
sto siedemdziesièt ză piôêdziesièt gr prenumeraty podanymi powyżej

Pełny adres
pocztowy wraz
z imieniem, nazwiskiem Określenie czasu prenumeraty
z CD (roczna, półroczna,
(ewentualnie nazwą
firmy lub instytucji) od n r 3 / 2 0 1 0 na okres od...do...);
osoby prywatne chcące otrzymać
fakturę VAT prosimy
o dopisanie „Proszę o FVAT” (firmy
i instytucje prosimy o podanie NIP)

Najłatwiej wypełniając formularz w Internecie

(na stronie www.ep.com.pl)
– tu można zapłacić kartą
Najwygodniej wysyłając na numer 0663  889  884 SMS-a o treści PREN
– oddzwonimy i przyjmiemy zamówienie (koszt SMS-a wg Twojej taryfy)

lub zamawiając za pomocą telefonu, e-maila, faksu lub listu.
Dział Prenumeraty Wydawnictwa AVT, ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa,
ELEKTRONIKA PRAKTYCZNAtel.: 022
1/2009 257 84 22, faks: 022 257 84 00, e-mail: prenumerata@avt.pl 145
Ekspresowy informator elektroniczny

Eks­pre­so­wy In­for­ma­tor Elek­t­ro­nicz­ny ma za za­da­nie ułat­wić na­szym Czy­tel­ni­kom orien­ta­cję w ofer­cie firm og­ła­sza­ją­cych się w Elektronice
Praktycznej. Co mie­siąc znajdzie­cie w Ekspresowym Informatorze Elektronicznym ad­re­sy firm, któ­re og­ła­sza­ły się w Elektronice Praktycznej
w przecią­gu ostat­nich 6 mie­się­cy.

lutownice i narzędzia do montażu ręcznego

badania, laboratoria akredytowane, EMC

maszyny i urządzenia do montażu aut.

podzespoły aktywne (półprzewodniki)

programy narzędziowe i projektowe

emulatory, programatory, kasowniki
transfor. i cewki, mat. magnetyczne

chemia i materiały dla elektroniki

wzmacniacze, głośniki, kolumny
literatura i czasopisma fachowe
podzesp. elektromechaniczne

nr kierunkowy / telefon / fax

systemy kontroli dostępu
komputery przemysłowe

urządzenia i osprzęt ATE

osprzęt i obudowy EMC
narzędzia warsztatowe
szkolenia i konferencje

przyrządy pomiarowe

moduły wykonawcze
podzespoły pasywne

el. optoelektroniczne

zasilacze, falowniki

portale internetowe
el. piezoelektryczne

moduły pomiarowe
baterie i ogniwa
el. mikrofalowe

sterowniki PLC
projektowanie

miejscowość
nazwa firmy

konsulting
produkcja

obudowy
sensory
montaż

czujniki
handel

serwis

e-mail
złącza
kable

http
AET •             • • • • •     • •                                         Ostrów Wlkp. 62/7355580/7381493 biuro@aet.com.pl www.aet.com.pl

AM TECHNOLOGIES •                                   •             •                     Warszawa 22/5322800/6081444 info@amt.pl www.amt.pl

AMTEK •         • • •             •   • •       • •           •               Warszawa 22/8664140/8664141 amtek@amtek.pl www.amtek.pl

ARTRONIC • • • • • • Gdynia 58/6685784/6685782 biuro@artronic.pl www.artronic.pl

ASTAT •                     •       •                                         Poznań 61/8488871/8488276 info@astat.com.pl www.astat.com.pl

AUTOMATYKA ON-LINE • -/-/- redakcja@automatykaonline.pl www.automatykaonline.pl

BERGQUIST • • • • • • • • • • 31 35/5380684/- info@bergquist-europe.com

BIALL SP. Z O.O. •       • •           • •         • • •                       • •   Gdańsk 58/3221191/3221193 biall@biall.com.pl www.biall.com.pl

BTC KORPORACJA • • • • • • • • • • Legionowo 22/7673620/7673633 biuro@btc.pl www.btc.pl

CONTRANS TI • • • • • • Wrocław 71/3252621/3254439 contrans@contrans.com.pl www.contrans.com.pl

DASTA • • • • • • • • • • Katowice

ELFA •             • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •   • •   • • • Warszawa 22/5705600/5705620 obsluga.klienta@elfa.se www.elfa.se

ELMARK AUTOMATYKA •                                       • • •       •                   Warszawa 22/7737937/7737936 elmark@elmark.com.pl www.elmark.com.pl

ELPLAST Sp. z o.o. • • Świdnica 74/8533472/8523820 info@elplast.pl www.elplast.pl

ELPOD • •             •                                                       Kraków 12/4102550/4102552 biuro@elpod.com.pl www.elpod.com.pl

ELPROMA •               •   • •       •                       •          •       Łomianki 22/7517680/7517681 office@elproma.com.pl www.elproma.com.pl

ELSINCO POLSKA SP. Z O.O. • • • • • • • • Warszawa 22/8324042/8322238 www.elsinco.pl

EVATRONIX •                                                             •         Gliwice 33/8122596/8125438 protel@evatronix.com.pl www.evatronix.com.pl

EPCOS POLSKA SP. Z O.O. • • • • • • • • • • • • • • Warszawa 22/2460450/2460400 www.epcos.com

FARNELL • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Leeds, UK 008001212967 info-pl@farnell.com www.farnell.com/pl

FERYSTER   •   •           •               •                                   Iłowa 68/3600077/3600070 info@feryster.com.pl www.feryster.com.pl

FUTURE ELECTRONICS •             • • • • •   • • •               •                         Warszawa 22/6189202/6188050 www.futureelectronics.com

GAMMA •   •       • •   • • •   • •  • • •     •  •    •     •     •   •         Warszawa 22/8627500/8627501 info@gamma.pl www.gamma.pl

GLYN • • • • • • • • -/-/- sales@glyn.pl www.glyn.pl

JM ELEKTRONIK • • • • • • • • • • • • • • • • Gliwice 32/3396900/- jm@jm.pl www.jm.pl

LABEM • • • • Warszawa 22/8440157/8540765 office@labem.pl www.labem.pl

LABIMED • • Warszawa 22/6489684/6499452

LC ELEKTRONIK • • •   •                                             •             •   Warszawa 22/5695300/5695310 lcel@lcel.com.pl www.lcel.com.pl

LEMI-BIS • • • • • • • Wrocław 71/3390029/3390501 lemibis@lemi.pl www.lemi.pl

MARTHEL Kobierzyce 71/3110711/- marthelinfo@marthel.pl www.marthel.pl

MECHATRONIKA • • • • Warszawa 22/8684077/8465120 mechatronika@mechatronika.com.pl

MERSERWIS • • Warszawa 22/8312521/- merserwis@merserwis.pl www.merserwis.pl

MICRODIS ELECTRONICS • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Wrocław 71/3010400/3010404 microdis.pl@microdis.net www.microdis.net

MICROS •             • • • • • •   • • • •                                 •   Kraków 12/6369566/6369399 biuro@micros.com.pl www.micros.com.pl

NDN-Z.DANILUK •                                                 •                     Warszawa 22/6416196/6411547 ndn@ndn.com.pl www.ndn.com.pl

146 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Ekspresowy informator elektroniczny

lutownice i narzędzia do montażu ręcznego

badania, laboratoria akredytowane, EMC

maszyny i urządzenia do montażu aut.

podzespoły aktywne (półprzewodniki)

programy narzędziowe i projektowe

emulatory, programatory, kasowniki
transfor. i cewki, mat. magnetyczne

chemia i materiały dla elektroniki

wzmacniacze, głośniki, kolumny
literatura i czasopisma fachowe
podzesp. elektromechaniczne

nr kierunkowy / telefon / fax

systemy kontroli dostępu
komputery przemysłowe

urządzenia i osprzęt ATE

osprzęt i obudowy EMC
narzędzia warsztatowe
szkolenia i konferencje

przyrządy pomiarowe

moduły wykonawcze
podzespoły pasywne

el. optoelektroniczne

zasilacze, falowniki

portale internetowe
el. piezoelektryczne

moduły pomiarowe
baterie i ogniwa
el. mikrofalowe

sterowniki PLC
projektowanie

miejscowość
nazwa firmy

konsulting
produkcja

obudowy
sensory
montaż

czujniki
handel

serwis

e-mail
złącza
kable

http
QUANTUM     • • • • •   •     •                 •             • • •             Wrocław 71/3626356/3626357 info@quantum.com.pl www.quantum.com.pl

QWERTY   •                           •                                         Łódź 42/6324792/6328593 qwerty@lodz.pdi.net

RK-SYSTEM • •         •                       •               •         •         Grodzisk Maz. 22/7920518/7243037 sprzedaz@rk-system.com.pl www.rk-system.com.pl

ROHDE & SCHWARZ • • • • • -/-/-

RUTRONIK • • • • • • • • • • • • Gliwice 32/4612000/4612001 rutronik_pl@rutronik.com www.rutronik.com

SEMICON •             • •     •                           •                 •   Warszawa 22/6157371/6157375 info@semicon.com.pl www.semicon.com.pl

SIEMENS A&D •   • • • • •                       •   • • •                           Warszawa 22/8709163/8709169 www.siemens.pl

SOWAR • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Wrocław 71/3436523/- ems@sowar.pl www.sowar.pl

SOYTER •             • • • • •     •   • •                   •   •             Warszawa 22/7960630/7220550 biuro@soyter.com.pl www.soyter.com.pl

ST MICROELECTRONICS   •           •                                                           -/-/- www.st.com

STEROWNIKI.PL • Warszawa 22/4998839/7737943 sterowniki@sterowniki.pl www.sterowniki.pl

TESPOL •       • •                         •                                   Wrocław 71/7836360/7836361 tespol@tespol.com.pl www.tespol.com.pl

TEXAS INSTRUMENTS • • 00800 27583927 www.ti.com/pl

TME •             • • • • • • • • • • • • •   • • • • • • • • •       • •   Łódź 42/6455555/6455500 tme@tme.pl www.tme.pl

TV SAT ELECTRONICS •             • •             •                                         Warszawa 22/8344427/8647786 tvsat@tvsat.com.pl www.tvsat.com.pl

TWT AUTOMATYKA   •                         •                 •                         Warszawa 22/6444420/6442938 twt@twt.com.pl www.twt.com.pl

UNITRA UNIZET •             • • •   • •   • •           •       •               • •   Warszawa 22/6324671/6322336 unizet@unizet.com.pl www.unizet.com.pl

WG ELECTRONICS • • • •   •   •   •                             •   •         •         Warszawa 22/8479720/6470642 wg@wg.com.pl www.wg.com.pl

WOBIT • • • • • Poznań 61/8350800/8350704 wobit@wobit.com.pl www.wobit.com.pl

XTECH.PL • Warszawa 12/4262090/- biuro@automatyka.pl www.automatyka.pl

Wykaz firm ogŁaszajĄcych siĘ w tym numerze Elektroniki Praktycznej

AKSOTRONIK......................................... 132
ARMEL.................................................. 131
ARTRONIC............................................... 19
ATLANTEC............................................. 135
ATNEL................................................... 131
AUTOMATYKA ON-LINE............................ 51
BETATRONIC.......................................... 135
BORNICO................................................. 91
BTC......................................................... 97
CADREX.................................................... 1
DASTA................................................... 131
DELTA ................................................... 133
ELDAR........................... 132, 133, 134, 135
ELFA................................... 4, wklejka CD
ELMARK............................................ 67, 79
ELMAX................................................... 134
ELMUZ................................................... 132
ELPIN.................................................... 136
ELPOD................................................... 135
Reklamy stron internetowych na str. 130
EVATRONIX.............................................. 99
FARNELL................................................. 13
FERYSTER............................................... 91
FUTURE ELECTRONICS............................ 23
GAMMA................................................... 17
GOTRONIK . .......................................... 135
GTB SOLARIS........................................ 133
JAWO.................................................... 134
LAB-APARATY....................................... 132
LC ELEKTRONIK...................................... 79
LEMI-BIS................................................. 77
MICROS................................................... 45
MONACOR............................................. 134
NDN................................................... 3, 149
NEO-LED............................................... 136
PIEKARZ................................................ 134
PYFFEL.................................................. 133
PZM BPM.............................................. 132
QWERTY.................................................. 67
RK-SYSTEM............................................. 37
SATLAND PROTOTYPE............................. 93
SEMICON......................................... 71, 103
SIEMENS A&D................................. 11, 116
SIGMA................................................... 133
SOS ELECTRONIC.................................... 41
SOYTER................................................. 150
ST MICROELECTRONICS... 5, 29, 43, 85, 87
STEROWNIKI.PL.................................... 137
TELMATIK.............................................. 136
TESPOL................................................... 55
TEXAS INSTRUMENTS............................. 15
TME..................................................... 9, 33
TOMSAD................................................ 134
TRANSFER ELEKTRONIK........................ 131
TWT........................................................ 77
WG ELECTRONICS................................... 99
WOBIT....................................... 7, 123, 133
XTECH................................................... 139

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010 147

DZIAŁ Elektronika praktyczna 3/2010

Kolejne megabajty narzędzi niezbędnych do pracy

konstruktora, czyli NIEZBĘDNIK ELEKTRONIKA na CD.
Tylko dla prenumeratorów EP.

Sterownik rolet
Zima to odpowiedni czas do
majsterkowania. W długie,
zimowe wieczory można
usiąść spokojnie z lutownicą
w ręku i zbudować coś,
co poprawi komfort życia
domowników. Nasz projekt
jest właśnie tego rodzaju. To
sterownik rolet okiennych,
który można zbudować już
teraz, a doskonale spełni on
swoje zadanie latem.

Bezprzewodowy tor audio Elektroniczny termometr z lampą IN9

Za miesiąc opublikujemy projekt prostego do
wykonania, bezprzewodowego toru audio. Umożliwia
on np. podłączenie do komputera PC domowego
zestawu muzycznego bez użycia przewodu. Przesyłany
dźwięk jest najwyższej jakości, ponieważ jest kodowany
i dekodowany cyfrowo.
W EP prezentowaliśmy już wiele różnych termometrów,
ale nigdy takiego. Zastosowana przez Autora do
prezentacji temperatury lampa wygląda wręcz
niesamowicie. Taka konstrukcja z całą pewnością
ozdobi niejedno wnętrze.

Graficzny wyświetlacz LED

Doskonały projekt wyświetlacza graficznego LED o konstrukcji modułowej. Moduły można łączyć w łańcuchy jak
klocki, dostosowując wyświetlacz do własnych potrzeb. Idealne urządzenie do reklam świetlnych, publicznych
stacji pogodowych, budowy tablic informacyjnych i tak dalej. Projekt zadowoli profesjonalistów i amatorów.

148 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

 Tytuł
Seria DS1000D i DS1000E Modele
Pasmo
DS1102E DS1052E
DS1102D z analizatorem DS1052D z analizatorem
100MHz 50MHz
Próbkowanie 1GSa/s, Pamiêæ 1Mpunkt Ilość kanałów 2 kanały + zewnętrzne wyzwalanie, 16 kanałów
logicznych w modelach z analizatorem
1 GSa/s (praca jednokanałowa),
Próbkowanie
500 MSa/s (praca dwukanałowa)
Ekwiwalentne 25 GSa/s 10 GSa/s

!
Czas narastania 3,5 ns 7 ns

A
1 Mpunkt (praca jednokanałowa, próbkowanie 500 MSa/s),

J
Długość 512 kpunktów (praca dwukanałowa, próbkowanie 500 MSa/s)

C
pamięci 512 kpunktów/kanał (analizator stanów logicznych)

O
Podstawa czasu 2 ns/dz ~ 50 s/dz 5 ns/dz ~ 50 s/dz

OM
Czułość 2 mV/dz ~ 10 V/dz

R
Maks. nap. wej. 300 V RMS CAT I, (1 MΩ II 15 pF)

PPrzy
Wejścia DC, AC, GND
Interfejsy USB port, USB host, RS 232, Pict Bridge, P/F Out
Wyświetlacz 5,6 cala TFT (64 k LCD kolor) 320x234 punkty
Cena DS1102E - 2 200 zł +vat DS1052E - 1 500 zł +vat

zakupie DS1102E w
promocji PC5000 za 1z³+vat
Dane: PC5000 - b³¹d 0,03%, odczyt 50000 i 500000 na zakresach DVC i Hz; True RMS (pomiar rzeczywistej wartoœci skutecznej) dla
® AC / AC+DC. Funkcje: DCV,AC(AC+DV)V, DCA,AC+DC)A, Ω, C, Hz, dBm, Logic,

Ocyloskopy cyfrowe HMO2524 Analogowo-cyfrowy

/HMO3522 i HMO3524 HM2008
NOWOή
NOWA ERA
i BOGATA
TRADYCJA
● 250MHz/350MHz, 4/2 i
4kanały● Próbkowanie
2,5/4GSa/s i 25/50GSa/s
przy próbkowaniu przy-
padkowym, ● Pamięć
akwizycji 2M punktów/ ● 200MHz oscyloskop analogowo-cyfrowy typu Com-
kanał ● Zoom 100 000:1 biscope ● Próbkowanie 2GSa/s i 20GSa/s przy prób-
● Czułość 1mV…5V/dz kowaniu przypadkowym ● Pamięć 2M punktów / kanał,
● Regulacja składo- ● Zoom 100 000:1 ● Analiza FFT ● 2 kanały analogowe
wej stałej w zakresie + 4 kanały logiczne z opcjonalną sondą HO2010 (MSO)
±0,2…±20V ● Tryby ● Regulowana składowa stała ● Podstawa czasu: 50s/
wyzwalania: zboczem, dz … 2ns/dz ● Tryby akwizycji: Single, Refresh, Avera-
sygnałem wideo, szerokością impulsu, stanem logicznym, wyzwalanie z opóź- ge, Envelope, Roll, Peak-Detect ● Gniazdo pamięci USB
nieniem (czas, zdarzenie) ● Analiza FFT ● 6-cyfrowy częstościomierz, Autoset, na płycie czołowej do zapisu obrazu ekranu ● Interfejsy
pomiary automatyczne, edytor formuł ● 6,5” kolorowy ekran TFT o rozdzielczo- USB/RS-232, opcjonalnie: IEEE-488 lub Ethernet/USB
ści VGA, wyjście DVI ● 3 porty USB do podłączenia pamięci masowej, drukarki i ● Tryby wyświetlania sygnałów: Yt, XY i FFT; ● Inter-
do zdalnego sterowania polacja: Sinx/x, Pulse, Dot Join (liniowa)

Analizatory widma HMS1000/1010 i HMS 3000/3010

NOWOή
y Pasmo częstotliwości: 100kHz…1GHz/100kHz…3GHz
y Zakres pomiaru amplitudy: -114dBm…+20dBm;
Wyświetlany średni poziom szumu (DANL) -135dBm z opcjonalnym przed-
wzmacniaczem HO3011
y Okres przemiatania: 20ms…1000s
y Pasmo rozdzielczości (filtr RBW): 1kHz…1MHz ze skokiem w sekwencji
1-3, 200kHz (-3dB), dodatkowo 9kHz, 120kHz, 1MHz (-6dB)
y Czystość widmowa: < -100dBc/Hz (@100kHz)
y Pasmo filtru wideo (VBW): 10Hz…1MHz ze skokiem w sekwencji 1-3
y Generator śledzący (TG) (tylko HMS1010): -20dBm…0dBm ze skokiem 1dB
y Zintegrowany demodulator AM i FM (wyjście słuchawkowe)
y Detektory: Auto-, min-, max-peak, sample, RMS, quasi-peak
y 8 znaczników wraz ze znacznikiem różnicowym
y 6,5” kolorowy ekran TFT o rozdzielczości VGA, wyjście DVI
y 3 porty USB do podłączenia pamięci masowej, drukarki i do zdalnego
sterowania; opcjonalne interfejsy IEEE-488 (GPIB) lub Ethernet/USB

® 02-784 Warszawa, ul. Janowskiego 15 tel./fax (0-22) 641-15-47, 644-42-50

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010
http://www.ndn.com.pl e-mail: ndn@ndn.com.pl
149
DZIAŁ

150 ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 2/2010

Zawsze doskonały rezultat
Bez względu na to czy dokonujesz zakupu poprzez
Centrum Obsługi Klienta czy w sklepie internetowym,
zawsze możesz być pewien doskonałego rezultatu.

ELFA Markom 2009. Photo: Per Myrehed and ELFA/Malin Zamore. Graphics ELFA Markom

• Ponad 65 000 elementów i urządzeń elektronicznych dostępnych w magazynie

• Najwyższa jakość produktów
• Profesjonalna obsługa klienta oraz pomoc techniczna
• Wysoko ceniony przez specjalistów polski katalog ELFA
• Strona www z aktualnymi stanami magazynowymi, cenami
i danymi technicznymi.
• Szybkie dostawy - 1 do 2 dni

W czym możemy pomóc?

ELFA Elektronika Sp. z o.o., Aleje Jerozolimskie 136, 02-305 Warszawa • Internet: www.elfa.se/pl
Centrum Obsługi Klienta • Tel.: 022 570 56 00 • Fax: 022 570 56 20 • E-mail: obsluga.klienta@elfa.se
 Niezbędnik EP2/2010
Niezbędnik elektronika: więcej na str. 8

CDEP2/2010
Wyniki konkursu: „Nowe
kontra stare”
Przewodnik po układach audio
firmy MAXIM

Dodatkowe materiały do
artykułów:
•EtherCAT
•STM32TechDays2010
•Linuks na 600 MHz
•Nie Przeocz
•Czujniki MEMS

Dodatkowe materiały do
projektów:
Projekty pokrewne, źródła,
wzory PCB, noty katalogowe,
programy

NOWOŚĆ!!!
R E D A KC Y J N Y
JUŻ DZIAŁA
F T P, A N A N I M M . I N . :
SER W E R
Poprzednie części artykułów:
Wzory PCB do projektów w formacie PDF Profibus
Kurs AVR-GCC Scalone wzmacniacze audio
Wzmacniacz D-Amp

Dane wymagane do logowania

na serwerze FTP Elektroniki Praktycznej:
host: ftp://ep.com.pl • user: 12686 • pass: 2b7r7b68