Você está na página 1de 148

1

Am{X_ `wJ H$m AmX_r

AmMm`© _hmàk
2 Am{X_ `wJ H$m AmX_r

g§nmXH$ … _w{Z YZ§O` Hw$_ma

àH$meH$ … O¡Z {díd ^maVr


bmS>Zy§-341306 (amO.)

© O¡Z {díd ^maVr, bmS>Zy§

gm¡OÝ` … {nVmlr ñd. n¥ÏdramOOr ~¢JmZr H$s nwÊ` ñ_¥{V _|


gwnwÌ gmohZbmb-g§nVXodr ~¢JmZr, gwnm¡Ì{d_bHw$_ma,
b{bVHw$_ma Ed§ ànm¡Ìnmag, gj_ ~¢JmZr
(~rXmgadraJ§O, Zonmb)
ÛmamÝ`y b{bV B§Q>a àmB©OoO

àW_ g§ñH$aU … AJñV 2009

_yë` … 60/- (gmR> én`o _mÌ)

_wÐH$ … H$bm ^maVr, ZdrZ ehmXam, ZB© {Xëbr-110032


AADIM YUG KA AADMI
Acharya Mahaprajna Rs. 60.00
Am{X_ `wJ … nhbm H$mbI§S> 3

àñVw{V

AVrV H$m`©H$mar Zht h¡ na dh EH$ àoaUm h¡Ÿ& _Zwî` H$m AVrV EH$
AmíM`©H$mar H$hmZr h¡Ÿ& CgHo$ H$Ï` H$mo g_PH$a dh AVrV Ho$ {~å~ H$mo
dV©_mZ Ho$ Xn©U _| à{V{~på~V H$a gH$Vm h¡Ÿ& àJ{V Ho$ {bE à{V{~å~ H$m
_yë` H$_ Zht h¡Ÿ&
Ah©V² G$f^ H$m OrdZ d¥Îm Am{X_ `wJ H$s JmWm go Jw§Wm hþAm h¡Ÿ&
Cg_| h_ XoI gH$Vo h¢ `m¡J{bH$ `wJAm{X_ `wJ Ho$ _Zwî` H$m AmH$ma-àH$ma
Am¡a Ah©V² G$f^ Ûmam {H$`m J`m H«$m§{VH$mar n[adV©ZŸ&
G$f^m`U _| Ah©V² G$f^ Ho$ OrdZ d¥Îm Ho$ Omo {~ÝXw h¢, CZHo$ aoImH$aU
H$m à`ËZ àñVwV nwñVH$ _| h¡Ÿ& J§Jmeha (gZ² 1997) Ho$ àdmg H$mb _|
G$f^m`U na AZoH$ àdMZ hþE h¢Ÿ& CÝh| n‹T>Zo H$m Adga àñVwV nwñVH$ _|
{_boJmŸ&

AmMm`© _hmàk
4 Am{X_ `wJ H$m AmX_r

g§nmXH$s`

· MoVZm Ho$ JhZ Jˆa go CR>m ñda


_ZwO H$m {ZO òmoV nmZo H$m {dH$ñda
_¢ H$m¡Z hÿ§Ÿ? Am`m H$hm§ goŸ?
H$~ Ow‹S>m h¡ Vma _oam Bg Ohm§ goŸ?
"_¢ _ZwO hÿ§' AmO BVZm OmZVm h¡
"H$m¡Z Wm H$b' H$m¡Z `h nhMmZVm h¡Ÿ?
"AmO' go n[aM` _hV² h¡
"H$b' ahm {dñ_¥V OJV² h¡Ÿ&

· AmO H$s ~w{Z`mX "H$b' h¡


"AmO' dh Cg na _hb h¡
~anmVm O~ "H$b' H$ha h¡
_hb bJVm I§S>ha h¡
~agmVm O~ "H$b' _ha h¡
"AmO' V~ _Zha {eIa h¡
H$ha _ha Ho$ Bg gmE _|
Mb ahm OrdZ-g\$a h¡Ÿ&
· Š`m ^yb gH|$Jo dh AVrV
Omo ew^-Aew^ H$m AmO _rVŸ?
AZ{JZ g§Ho$V {N>no {Og_|
aM gH$Vo Omo Z`m JrV
Am{X_ `wJ … nhbm H$mbI§S> 5

`{X n‹T> nmE h_ Cg AVrV H$mo


dV©_mZ BH$ Xn©U h¡
Xo gH$Vm dh ZB© {XemE§
ew^ ^mdr H$m àË`n©U h¡Ÿ&

· h_ H¡$go nH$‹S>o AkmV H$s {b{nŸ?


Am¡a H¡$go H$a| CgH$s à{V{b{nŸ?
Omo aM Xo OrdZ H$s Zd ^m½`-{b{n
Z OmE CËnW na H$^r _Z…H${nŸ&

· `{X hmo OmE kmZ Om{Vñ_¥{V


OmZ nmE§ h_ AnZr J{V pñW{V
~XboJm {MÝVZ ~XboJr _{V
ZB© ÑpîQ> {Xem, ZB© g¥pîQ> g¥{VŸ&

· BH$ Xygam àñVwV gËnW


n‹T>o `wJ H$m ñd{U©_ AW
AZwn_ Am¡a Abm¡{H$H$ Aì`W
em§V {dbjU __Vm _Ý_WŸ&
Aën eãX Cne_ AH$W
{dñ_`H$mar {H$ÝVw `WmVW
W_m hþAm Wm Mmhm| H$m aW
Bgr{bE ha ~§YZ Wm íbWŸ&
6 Am{X_ `wJ H$m AmX_r

· AZwn_o` h¡ dh Am{X_ `wJ


OrdÝV ~Zr n[a^mfm gV`wJ
dh AVrV H$m ñdpñVH$ `wJ h¡
`h dV©_mZ H$m ñdpßZb `wJ h¡
B{Vhmg àmJ² Cg `wJ H$s XñVH$
gwZ|, YwZ| Hw$N> AnZm _ñVH$
_mZH$ ImoO| ñdñW g_mO Ho$
ñdV… ~Z| AmXe© AmO Ho$Ÿ&

· _hmH$mì` AZwÎma G$f^m`U


Cg `wJ H$m Bg `wJ _| {MÌU
H${dMoVm _hmàk H$m AX²^wV d¡Xwî`
ñda{MV H$mì` H$m ñdmonk ^mî`
Omo Xo gH$Vm h¡ `wJ H$mo Zì` A`Z
g_ñ`mHw$b _ZwO H$mo {Xì` Z`Z
ZE g_mO H$s aMZm H$m nW
àñVwV h¡ àeñV Am¡a A{dVWŸ&&

21 Aàob 2009 _w{Z YZ§O`Hw$_ma


~rXmga (amO.)
Am{X_ `wJ … nhbm H$mbI§S> 7
8 Am{X_ `wJ H$m AmX_r

AZwH«$_

1. Am{X_ `wJ … nhbm H$mbI§S> 1


2. H¡$gm Wm dh `wJŸ? 8
3. ZE g_mO H$s aMZm Am¡a `m¡J{bH$ OrdZ 16
4. Š`m dh `wJ Am gH$Vm h¡Ÿ? 25
5. H¡$gm Wm __Ëd Ho$ ~rOdnZ H$m dh {XZŸ? 31
6. g§{d^mJ H$s ì`dñWm H$m gyÌnmV 39
7. XÊS>Zr{V H$m àdV©Z 50
8. XÊS> Zr{V _| ZE Am`m_ 61
9. G$f^ H$m AdVaU 69
10. e¡ed Ho$ {dab àg§J 78
11. AH$mb _¥Ë`w H$s nhbr KQ>Zm 86
12. AHo$bonZ go CnOr g_ñ`m 93
13. g_mYmZ H$s ImoO 101
14. ~hþnËZr àWm H$m gyÌnmV 108
15. XmXm-nmoVm Ho$ g§~§Ym| H$m {dH$mg 115
16. amOV§Ì H$m nhbm CÀN²>dmg 124
17. ZdmoX` H$m jU 133
H¡$gm Wm dh `wJŸ? 9

Am{X_ `wJ … nhbm H$mbI§S>

^JdmZ F$f^ H$m OrdZ gdmªJrU OrdZ h¡Ÿ& ^maVr` Xe©Z _| OrdZ
H$s gdmªJrUVm Ho$ {bE Mma nwéfmW© ~Vbm`o J`o h¢H$m_, AW©, Y_© Am¡a
_mojŸ&
^JdmZ _hmdra H$m OrdZ {OVZm Y_© Am¡a _moj H$m OrdZ h¡ CVZm
H$m_ Am¡a AW© H$m OrdZ Zht h¡Ÿ& Z CÝhm|Zo H$moB© g_mO H$s ì`dñWm Xr, Z
amÁ` H$m g§MmbZ {H$`m Am¡a Z H$moB© AW©Zr{V H$m gyÌnmV {H$`mŸ& CÎma-IÊS>
_| Vmo CZH$m OrdZ AgmYmaU h¡ {H$ÝVw nyd© IÊS> _| CZH$m OrdZ EH$ gm_mÝ`
OrdZ h¡Ÿ&
^JdmZ F$f^ H$m OrdZ AW go boH$a B{V VH$ AgmYmaU ahm h¡Ÿ&
g_mO ì`dñWm go CgH$m AW hþAm Am¡a {Zdm©U Ho$ gmW B{V hþB©Ÿ& g_mO H$s
ì`dñWm H$aZm, ZJa ~gmZm, {eën H$m {dH$mg, H$bm H$m {dH$mg, H$_© H$m
{dH$mg, H¥${f H$m {dH$mg, {b{n H$m {dH$mg, ì`mnma H$s ì`dñWmg_mO Ho$
{bE `o {OVZr AnojmE§ h¢ CZH$s ny{V© Ho$ {bE ^JdmZ F$f^ Zo H$m_ {H$`m
Am¡a EH$ g_` Am`mBZ g~go g§Ý`mg {b`m, AmË_m H$s ImoO _| bJo,
AmË_m H$m Am{dîH$ma {H$`mŸ& AmË_m Ho$ nhbo Am{dîH$ma-H$Îmm© h¢ ^JdmZ
F$f^Ÿ& AmË_m H$s gmYZm H$s Am¡a na_ AmË_m H$mo CnbãY hmo J`oŸ&
`h EH$ gdmªJrU OrdZ h¡ Bgr{bE ^JdmZ F$f^ H$m OrdZ g_mO Ho$
gm_Zo ~hþV {dnwb g§doXZm Am¡a MoVZm Ho$ gmW àñVwV hmoZm Mm{hEŸ& Cg OrdZ
Ho$ AmYma na EH$ H$mì` {bIm J`mF$f^m`UŸ& AmMm`© ho_MÝX« Zo {Ìf{ï>-
ebmH$m-nwéf M[aÌ {bImŸ& EH$ àmMrZ J«ÝW h¡ Mm¡dÝZnwég-M[a`_²Ÿ& {OZgoZ
H$m _hmnwamU, Am{XnwamUBZ g~_| ^JdmZ F$f^ Ho$ OrdZ na ~hþV {dñVma
10 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
go àH$me S>mbm J`m h¡Ÿ& O¡go am_ H$m OrdZ EH$ gdmªJrU OrdZ H$m Xe©Z
XoVm h¡ d¡go hr F$f^ H$m OrdZ gdmªJrU OrdZ H$m Xe©Z XoVm h¡Ÿ&
h_ ^JdmZ F$f^ VH$ nhþ§MZo H$m à`ËZ H$a| Vmo Cggo AmJo ^r OmZm
hmoJmŸ&
g~go nhbm àíZ h¡ {H$ `h {díd Š`m h¡? {díd H$mo g_Po {~Zm F$f^
H$mo Zht g_Pm Om gH$Vm Am¡a F$f^ H$mo g_Po {~Zm {díd H$mo Zht g_Pm Om
gH$VmŸ&
Xygam àíZ h¡Š`m Bg {díd H$mo {H$gr Zo ~Zm`m h¡ `m `h ~Zm ~Zm`m
h¡? Xmo hr {dH$ën hmo gH$Vo h¢`m Vmo {H$gr Zo ~Zm`m h¡ `m ~Zm ~Zm`m h¡Ÿ&
dñVw OJV Ho$ {bE ^r `o Xmo {dH$ën hmo gH$Vo h¢AZm{X-AZÝV, gm{X-
gmÝVŸ& {díd Ho$ {bE ^r `o Xmo hr {dH$ën h¢Ÿ&
O¡Z Xe©Z H$m A{^_V h¡`h {díd AZm{X-AZÝV h¡Ÿ& bmoH$ `m OJV²
H$m H$moB© H$Îmm© Zht h¡Ÿ&
MoVZ Am¡a AMoVZ`o Xmo _yb VÎd h¢Ÿ& {OVZo VËd, X«ì` `m nXmW© Wo,
CVZo hr h¢, CVZo hr ah|JoŸ& EH$ AUw `m na_mUw Z Vmo H$_ hmoJm Am¡a Z Á`mXm
hmoJmŸ&
nm§M ApñVH$m` ~Vbm`o J`o h¢Y_m©pñVH$m`, AY_m©pñVH$m`,
AmH$mempñVH$m`, nwX²JbmpñVH$m` Am¡a OrdmpñVH$m`Ÿ& nm§M ApñVH$m`m| Ho$
Bg g_yh H$m Zm_ h¡ bmoH$, {díd `m OJV²Ÿ& `h {H$gr Ho$ Ûmam H¥$V Zht h¡Ÿ&
h_ XoIVo h¢ {H$ Bg OJV _| Hw$N> Eogm hmoVm h¡, Omo nhbo Zht WmŸ& Ohm§
g_wX« Wm AmO n¥Ïdr hmo JB©Ÿ& Ohm§ n¥Ïdr Wr dhm§ g_wX« hmo OmVm h¡Ÿ& n[adV©Z
hmoVm ahVm h¡Ÿ& Hw$N> J«h ~ZVo h¢ Am¡a Hw$N> {~J‹S>Vo ahVo h¢Ÿ& Hw$N> Vmao AmVo h¢
Am¡a Hw$N> Mbo OmVo h¢Ÿ& h_ n[adV©Z H$mo XoI aho h¢ Vmo {\$a AZm{X-AZÝV
H¡$go _mZ|Ÿ?
Xygam {dH$ën Am`m g¥{ï> H$mŸ& {díd AbJ h¡ Am¡a g¥{ï> AbJ h¡Ÿ&
{díd h¡ AZm{X-AZÝV Am¡a g¥{ï> h¡ gm{X-gmÝVŸ& {OgH$s aMZm hmoVr h¡,
{Z_m©U hmoVm h¡ dh gm{X-gmÝV hmoVm h¡Ÿ& CgH$s Am{X ^r h¡, AÝV ^r h¡Ÿ&
g¥{ï> H$m _Vb~ h¡ gm{X-gmÝVŸ&
H¡$gm Wm dh `wJŸ? 11
g¥{ï> H$m aMZmH$ma H$m¡Z? Bg g§X^© _| O¡Z Xe©Z H$m _V h¡g¥{ï> H$m
H$Îmm© H$moB© EH$ ì`pŠV Zht h¡, H$moB© epŠV Zht h¡, H$moB© B©ída Zm_ H$m VÎd
Zht h¡Ÿ& Ord Am¡a nwX²JbXmoZm| Ho$ g§`moJ go hmoZo dmbo {Z_m©U H$m Zm_ h¡
g¥{ï>Ÿ& Ord Am¡a nwX²Jb H$m `moJ {_bVm h¡ Vmo EH$ MrO ~Z OmVr h¡Ÿ&
MoVZ Am¡a AMoVZ H$s `w{V
H$s A{^Ym ì`§OZ n`m©`Ÿ&
emídV {díd, g¥{ï> H$m A{^Z`,
MbVm h¡ g{H«$` g_dm`Ÿ&&
Ord, Xoh go hþAm {d{Z{_©V,
X¥í` OJV² H$m ê$n {dembŸ&
Ord _wŠV `m Ord `wŠV h¡
CndZ _| ha Vé H$s S>mbŸ&Ÿ&
EH$ H$maU h¡ nm[aUm{_H$ ^mdŸ& ñdV… n[aU_Z hmoVm ahVm h¡Ÿ& Z Ord
H$m à`ËZ, Z nwX²Jb H$m à`ËZ {H$ÝVw ñdm^m{dH$ n[aU_Z hmoVm h¡Ÿ& CgH$m
Zm_ ^r h¡ g¥{ï>Ÿ&
gyú_ ñWyb _| n[aUV hmoVm,
ñWyb gyú_ {\$a hmo OmVmŸ&
n[aU{V H$m d¡{M̲` AH$pënV,
ko` AMoVZ, {MX² kmVmŸ&Ÿ&
g¥{ï> Ho$ Xmo AW© hmo J`o
1. Ord Am¡a nwX²Jb Ho$ g§`moJ go hmoZo dmbm {Z_m©UŸ&
2. ñd^md go hmoZo dmbm {Z_m©U, àH¥${V go hmoZo dmbm {Z_m©U `m
nm[aUm{_H$ ^md H$s epŠV go hmoZo dmbm {Z_m©UŸ&
`h Omo g¥{ï> h¡, BgH$m Am{XH$mb ^r h¡, AÝVH$mb ^r h¡Ÿ& Š`m|{H$ Omo
^r H¥$V hmoJm, dh AZÝV Zht hmo gH$VmŸ& Omo AZm{X Zht h¡, dh AZÝV Zht
hmo gH$VmŸ&
g¥{ï> _| Omo n[adV©Z hmoVm h¡, Cg n[adV©Z na AZoH$ H$mb Am¡a Xoe-
IÊS>m| _| {MÝVZ {H$`m J`m h¡Ÿ& h_ ^maV Xoe _| h¢, nwamZr ^mfm _| Oå~yÛrn
12 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
_| h¢Ÿ& Eogo ^yIÊS> EH$ Zht, hOmam|-hOmam| h¢Ÿ& AmO {dkmZ Ho$ joÌ _|
AmH$meJ§JmAm| Am¡a XyadVu Zrhm[aH$mAm| H$mo gyú_ Ed§ g§doXZerb CnH$aUm|
go XoIm J`mŸ& do g¡H$‹S>m| àH$me-df© H$s Xyar na AdpñWV h¢Ÿ&
O¡Z JUZm _| VrZ eãX ~hþV _hËd Ho$ h¢erf©àho{bH$m, në`mon_ Am¡a
gmJamon_Ÿ& në`mon_ Am¡a gmJamon_ H$m H$mb {H$VZm ~‹S>m h¡; AmX_r gmoM
Zht gH$VmŸ& nhbo `h bJVm Wm {H$ {H$VZr ~‹S>r H$ënZm H$s JB© h¡ {H$ÝVw
O~ àH$me-df© H$s H$ënZm gm_Zo AmB© V~ bJmàH$me-df© H$s H$ënZm
gmJamon_ VH$ Vmo Zht nhþ§Mr na CgHo$ Amg-nmg nhþ§MZo dmbr H$ënZm h¡Ÿ&
àH$me H$s J{V EH$ g¡H$ÊS> _| 186000 _mB©b h¡Ÿ& Bg AmYma na h_ EH$
df© _| J{V H$s H$ënZm H$a|, {H$VZm ~‹S>m H$mb h¡Ÿ& H$moB© H$ënZm Zht H$a
gH$VmŸ& g¡H$‹S>m| àH$me-df© H$s Xyar na hOmam| Zrhm[aH$mE§ h¢Ÿ& {H$VZm {demb
h¡ `h h_mam OJVŸ&
g¥{ï> H$mo g_PZo Ho$ {bE H$mbIÊS> Ho$ ~mao _| {dMma {H$`m Vmo H$mb-
MH«$ H$m {gÕmÝV gm_Zo Am`mŸ& H$mbMH«$ Ho$ ~mah H$mb-IÊS> h¢Ÿ& `o gmao
n[adV©Z Ho$ hoVw ~ZVo h¢Ÿ& BZ_| n[adV©Z hmoVm ahVm h¡Ÿ& H$mbMH«$ Ho$ n[adV©Z Ho$
AmYma na BZHo$ Xmo ^mJ H$a {XE JEEH$ H$mbIÊS> H$m Zm_ h¡ Adg{n©Ur
Am¡a Xygao H$mbIÊS> H$m Zm_ h¡ CËg{n©UrŸ& `o Zm_ `WmW© JwU Ho$ AmYma na
{H$E JEŸ& {Og H$mbIÊS> _| nXmW© H$s epŠV ~‹T>Vr Mbr OmVr h¡ CgH$m
Zm_ h¡ CËg{n©Ur H$mbŸ& Bg_| hrZ go CËH$f© H$s Amoa CËgn©U hmoVm h¡Ÿ& {Og
H$mbI§S> _| CËH$f© go AnH$f© H$s Amoa J{V hmoVr h¡, dh h¡ Adg{n©UrŸ& Bg_|
nXmW© H$s epŠV H«$_e… KQ>Vr Mbr OmVr h¡Ÿ&
n[adV©Z H$m hoVw H$mb,
dh Ob àdmh Á`m| ~hVm h¡Ÿ&
ÛmXema `h H$mbMH«$,
J{Verb {ZaÝVa ahVm h¡Ÿ&&
Adgn©U _| dñVw-JwUm| H$m
hmoVm h¡ H«$_ H«$_ go h«mgŸ&
CËgn©U _| CZH$m hmoVm,
Cgr {Z`_ go H«${_H$ {dH$mgŸ&Ÿ&
A^r {Og H$mbIÊS> _| h_ Or aho h¢, dh Adg{n©Ur H$mbIÊS> h¡Ÿ&
H¡$gm Wm dh `wJŸ? 13
Adg{n©Ur Ho$ N>h H$mbIÊS>m| _| AÝVa {H$VZm h¡, `h Zm_ Ho$ AmYma na
g_P gH$Vo h¢
1. gwf_-gwf_m 4. Xw…f_-gwf_m
2. gwf_m 5. Xw…f_m
3. gwf_-Xw…f_m 6. Xw…f_-Xw…f_mŸ&
nhbm H$mbIÊS> h¡ gwf_-gwf_mŸ& Cg_| BVZm Á`mXm gwI h¡ {H$ Xw…I
Zm_ H$s H$moB© H$ënZm hr Zht hmoVrŸ& H$moam gwI h¡, EH$mÝV gwI h¡Ÿ&
Xygam H$mbIÊS> h¡ gwf_mŸ& EH$mÝV hQ> J`mŸ& gwI h¡ na EH$mÝV ZhtŸ&
Hw$N> Ý`yZVm Am JB©Ÿ&
Vrgam H$mbIÊS> h¡ gwf_-Xw…f_mŸ& Bg_| Wmo‹S>m-Wmo‹S>m Xw…I àmaå^ hmo
J`mŸ& Omo AmX_r Xw…I Zht OmZVm Wm, dh Xw…I H$m ^r AZw^d H$aZo bJmŸ&
gwI-Xw…I H$m Omo‹S>m hmo J`mŸ&
EH$ ì`{º$ Zo EH$ H§$Oyg AmX_r go nyN>m"~VmAmoŸ! Vwåh| H$^r AZw^d
hþAm {H$ Xw…I Ho$ ~mX gwI H¡$go hmoVm h¡?'
CgZo H$hm"_oam AZw^d h¡Ÿ&'
"Š`m AZw^d h¡?'
EH$ A{V{W Am`m, _¢Zo H$hm"Amn Am J`o h¢ Vmo Mm`-nmZ H$s{OE,
ZmíVm H$s{OE`h H$hVo hþE _wPo ~‹S>m Xw…I hmo ahm WmŸ& dh ~mobm"_wPo
ZmíVm Zht H$aZm h¡, _¢ H$aHo$ Am`m hÿ§, `h gwZH$a _wPo ~hþV gwI hþAmŸ&'
H$^r gwI Ho$ ~mX Xw…I Am¡a H$^r Xw…I Ho$ ~mX gwI`h H«$_ MbVm
ahVm h¡Ÿ& EH$mÝV gwf_m _| `h Zht WmŸ& ì`{º$ BVZm ñd-brZ hmoVm Wm {H$
CgHo$ _Z _| H$moB© H$ënZm hr Zht AmVr WrŸ& nhbm Aa ~rVmŸ& Cg g_`
pñW{V Š`m Wr, BgH$m gyÌH$ma Zo, AmMm`m] Zo ~hþV {deX dU©Z {H$`m h¡Ÿ&
Cg g_` Amhma BVZm Aën Wm {H$ AmX_r Vobm Vmo ñdm^m{dH$ ê$n go
H$aVm WmŸ& EH$mÝV gwf_m Ho$ _Zwî` VrZ {XZ Ho$ ~mX ^moOZ H$aVoŸ& ^moOZ
{H$VZm? EH$ MZo H$s Xmb {OVZmŸ& Amn gmoM gH$Vo h¢ {H$ `h H¡$go hmo gH$Vm
h¡? BgH$m H$maU h¡O~ nXmW© _| nmofH$ VÎd Á`mXm hmoVm h¡, Á`mXm ImZo
H$s Oê$aV Zht hmoVrŸ& EH$ ~ma Im`m hþAm ~hþV g_` VH$ nmofU XoVm ahVm
h¡Ÿ& Cg g_` {_Q²>Q>r _| BVZm nmofH$ VÎd Wm, ^y{_ _| BVZm ñdmX Wm {H$
14 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
AmO H$s MrZr _| Cggo hOma JwZm H$_ ñdmX h¡Ÿ& ZXr Ho$ Ob _| {OVZr
{_R>mg Wr, CVZr {_R>mg AmO H$s MrZr _| Zht h¡Ÿ& Cg_| dU©, J§Y, ag,
ñne©`o gmao CËH¥$ï> WoŸ& BVZr nmofU e{º$ Wr {H$ MZo H$s Xmb {OVZm Im
{b`m Vmo VrZ {XZ ^yI bJZo H$m àíZ hr Zht WmŸ&
`h H$ënZm go nao H$s ~mV Zht h¡Ÿ& AmO ^r Hw$N> Eogr MrO| h¢,
{OÝh| Im b| Vmo ^yI Zht bJoJrŸ& AmO ^r Eogr Am¡f{Y`m§ h¢, {OÝh|
ImZo Ho$ ~mX ^yI Zht bJVrŸ& "Aßnm_ma' H$m ~rO {H$gr Zo Im {b`m
Vmo nm§M-Xg {XZ ImZo H$s Oê$aV Zht h¡Ÿ& Eogr AZoH$ Am¡f{Y`m§ AmO ^r
kmV h¢Ÿ& Š`m AÝV[aj `m{Ì`m| Ho$ {bE agmoB©Ka gmW bo Om`m OmVm
h¡? Hw$N> Eogo gÎd {ZH$mb boVo h¢, Omo nmofH$ hmoVo h¢Ÿ& dh gÎd BVZm
nmoofU XoVm h¡, {OVZm gm_mÝ` dñVw Zht XoVrŸ& Cg g_` H$s dñVwAm| _|
gma BVZm Wm {H$ EH$ ~ma ImZo Ho$ ~mX ImZo H$s Oê$aV Zht hmoVrŸ& `h
Wr ^moOZ, nmofH$ VÎd H$s {deofVm, {_Q²>Q>r H$s {deofVm, nmZr
H$s {deofVmŸ& n`m©daU nyU©V… ewÕ WmŸ& ídmg Ho$ gmW nwÒb ^r AÀNo> OmVo
Am¡a do nyar nmofU e{º$ H$m H$m_ H$aVo Bg{bE AmX_r àbå~ H$mb
VH$ OrVoŸ&
Omo ì`{º$ {OVZm bå~m ídmg boJm CVZm bå~m Or`oJmŸ& Omo ì`{º$
{OVZm N>moQ>m ídmg boJm CVZm OëXr _aoJmŸ& Hw$Îmo Am¡a H$Nw>E H$mo XoI b|Ÿ&
H$Nw>E H$s Am`w gm¡ df© go Á`mXm h¡Ÿ& dh b§~m ídmg boVm h¡Ÿ& Hw$Îmm H$_ OrVm
h¡Ÿ& dh N>moQ>m ídmg boVm h¡Ÿ& Omo Á`mXm ~mobVm h¡ dh Hw$Îmo H$s ^m§{V N>moQ>m
ídmg boVm h¡ Am¡a H$_ OrVm h¡Ÿ& `m¡J{bH$m| H$m H$fm` CnemÝV Wm, CZ_|
H$moB© CÎmoOZm Zht Wr, Amdoe Zht Wm Bg{bE CZH$m ídmg ^r bå~m Wm,
Am`wî` ^r b§~m WmŸ&
_Ywa eH©$am go AZ§V JwU
{_Å>r H$m ag_` AmñdmXŸ&
g[aVm Ho$ Ob H$s {_R>mg _|
^r {_bVm CgH$m g§dmXŸ&
nmofH$ VÎd gKZV_ A{O©V,
^moOZ H$s _mÌm A{V AënŸ&
H¡$gm Wm dh `wJŸ? 15
VrZ {Xdg Ho$ A§Vamb go,
hmoVm ImZo H$m g§H$ënŸ&Ÿ&
dO«F$f^ZmamM g§hZZ,
A§V…H$aU {ZVmÝV nwZrVŸ&
VrZ në` H$m OrdZ b§~m,
Am`w_mZ A{V VH$m©VrVŸ&Ÿ&
`h àW_ Aa H$s pñW{V H$m {MÌU h¡Ÿ& gKZ nmofH$ VÎd, VrZ {XZ
Ho$ A§Vamb go ^moOZ Am¡a dh ^r AË`ën, CnemÝV H$fm`, n{dÌ
AÝV…H$aU, dO«F$f^ZmamM g§hZZ, àbå~ Am`wî``o Cg `wJ H$s
ñdm^m{dH$ {deofVmE§ WtŸ&
16 Am{X_ `wJ H$m AmX_r

H¡$gm Wm dh `wJŸ?
nhbm H$mbI§S> nyam hþAm, Xygam H$mbI§S> Am`mŸ& Omo {_Å>r H$s {_R>mg
Wr, dh ^r Hw$N> H$_ hmo JB©, nmZr H$s {_R>mg ^r H$_ hmo JB© Am¡a nmofH$
VÎdm| H$s e{º$ ^r H$_ hmo JB©Ÿ& Vrgam H$mbI§S> Am`m Vmo XmoZm| _| Am¡a H$_r
Am JB©Ÿ& O¡go nmofH$ VÎd H$s H$_r AmB©, d¡go ^moOZ H$aZo H$s Ad{Y _| ^r
H$_r Am JB©Ÿ& Ohm§ nhbo Aa _| Mm¡Wo {XZ ^moOZ H$aVo Wo, dhm§ Xygao Aa _|
Vrgao {XZ Am¡a Vrgao Aa _| Xygao {XZ ^moOZ H$aZo bJ J`oŸ& EH$mÝVa hmo
J`mŸ& ghO dfuVn hmo J`mŸ&
Vrgam Aa H$m\$s ~rV J`mŸ& `m¡J{bH$ OrdZ Mb ahm WmŸ& Cg g_`
`wJb, n{V-nËZr gmW hr OÝ_Vo, gmW hr ahVo Am¡a gmW hr _aVoŸ& nyyam
n[adma {Z`moOZŸ& EH$ hr Omo‹S>m OÝ_VmŸ& Vrgam H$moB© hmoVm hr ZhtŸ& gm_m{OH$
gå~ÝY ^r BVZo gr{_V Wo {H$ Cg g_` H$moB© MmMm Zht Wm, H$moB© ^mB© Zht
WmŸ& H$moB© ^wAm-^VrOr Zht WrŸ& Ho$db EH$ ^mB©-~{hZ H$m Omo‹S>mŸ& dhr n{V-
nËZr hmo OmVmŸ& dhr `wJb OrdZ Ho$ g§Ü`mH$mb _| EH$ `wJb H$mo OÝ_ XoH$a
{Xd§JV hmo OmVmŸ&
ghO OrdZ, _aU ^r h¡
ghO {MÎm-g_m{Y goŸ&
H$^r H$moB© Zht _aVm
Am{Y ì`m{Y Cnm{Y goŸ&&
`wJb H$mo Xo OÝ_ Hw$N> hr
_mg OrVo, `h àWmŸ&
_m¡Z go A{^ì`º$ hmoVr
`wJb OrdZ H$s H$WmŸ&&
ZE g_mO H$s aMZm Am¡a `m¡J{bH$ OrdZ 17
ì`dñWmE§ {H$VZr ~XbVr ahVr h¢Ÿ& AmO Vmo Bg ì`dñWm H$s H$ënZm
Zht H$a gH$VoŸ& Cg g_` H$s ì`dñWm WrZ H$moB© {ddmh hmoVm, Z H$moB©
gJmB© hmoVr, Z H$moB© gå~ÝY hmoVm, Z H$moB© n[adma H$m {dñVma hmoVmŸ& EH$
ghO gab OrdZ, ñdm^m{dH$ OrdZ Or`m OmVm WmŸ& Oå~yÛrn àk{á _| Cg
OrdZ H$m ~hþV gwÝXa {MÌ ItMm J`m h¡Ÿ&
EH$ {XZ EH$ `wJb Om ahm WmŸ& gm_Zo go EH$ hmWr Am`mŸ& hmWr Zo Cg
`wJb H$mo XoImŸ& hmWr Ho$ nyao eara go ñZoh Q>nH$Zo bJ J`mŸ& BVZm ñZo{hb ~Z
J`m, {dZrV H$s Vah gm_Zo AmH$a hmWr PwH$m, gy§S> Cg `wJb Ho$ gm_Zo H$a
Xr, gy§S> go Cg `wJb H$mo CR>m`m Am¡a AnZo na M‹T>m {b`mŸ& dh `wJb M‹T>Zm
Zht MmhVm WmŸ& dh Vmo Eogo hr Om ahm WmŸ& hmWr Zo CgH$mo M‹T>m {b`m, AnZr
nrR> na {~R>m {b`mŸ& Cg g_` hmWr Ho$ _Z _| ^r Am¡a Cg `wJb Ho$ _Z _|
^r ñZoh H$m Ádma C_‹S> Am`mŸ&
Mma X§V dmbm {h_{J[a gm,
ídoV g_wÝZV JO Am`mŸ&
`wJb nwéf H$mo AnZo H$a go,
CR>m erf© na {~R>bm`mŸ&Ÿ&
`h EH$ ~‹S>m {d_e© H$m {df` h¡ {H$ hmWr Ho$ _Z _| ñZoh Š`m| n¡Xm
hþAm? Cg `wJb Ho$ _Z _| ñZoh Š`m| n¡Xm hþAm? BgH$m g_mYmZ h_ nyd©OÝ_
_| ImoO nm`|JoŸ& g~ gå~ÝYm|, ñZohm| Am¡a n[aUm_m| H$s dV©_mZ OrdZ go
ì`m»`m Zht H$s Om gH$VrŸ& Hw$N> ì`m»`mAm| Ho$ {bE AVrV _| bm¡Q>Zm hmoVm
h¡, nyd©OÝ_ go gånH©$ ñWm{nV H$aZm hmoVm h¡Ÿ& nyd©OÝ_ _| OmH$a hr Cg
gå~ÝY-gyÌ H$mo ImoOm Om gH$Vm h¡Ÿ&
nyd©OÝ_ _| hmWr AemoH$XÎm Zm_ H$m ì`{º$ WmŸ& `wJb H$m nwéf Am¡a
dhXmoZm| {_Ì Wo, g§~§Yr WoŸ& ~hþV Jham gå~ÝY Wm XmoZm| _|Ÿ& AemoH$XÎm Zo
~hþV _m`mMma {H$`mŸ& _m`mMma H$m n[aUm_ `h hþAm {H$ dh _aH$a hmWr ~Z
J`mŸ& Xygam ì`{º$ gabVm go OrdZ OrVm ahmŸ& dh _aH$a `hm§ _Zwî` ~Z
J`mŸ& EH$ hmWr ~Zm, EH$ _Zwî` ~ZmŸ&
ñWmZm§J gyÌ _| {V`ªM J{V _| n¡Xm hmoZo Ho$ Mma H$maU ~VbmE h¢Ÿ&
CZ_| EH$ H$maU h¡¡ N>bZm, àd§MZmŸ& `h _Zwî` go new `mo{Z _| OmZo H$m EH$
18 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
H$maU ~ZVm h¡Ÿ& AJa h_ nyd©OÝ_ H$s _r_m§gm H$a| {H$ H$m¡Z ì`{º$ {H$g J{V
_| Wm Am¡a _aZo Ho$ ~mX {H$g J{V _| Am`m h¡ Vmo em`X _Zwî` H$s Am§I
Iwb OmEŸ&
O¡Z Xe©Z H$m AmMmaemñÌ Ho$db dV©_mZ H$s Zr{V na AmYm[aV
AmMma-emñÌ Zht h¡¡Ÿ& dh AVrV H$m OÝ_, dV©_mZ H$m OÝ_ Am¡a AmJo hmoZo
dmbm OÝ_BZ VrZm| OÝ_m| na AmYm[aV AmMmaemñÌ h¡Ÿ& {H$g àH$ma Ho$
AmMaU go H$moB© _Zwî` new `mo{Z _| Mbm OmVm h¡, njr `mo{Z _| Mbm OmVm
h¡Ÿ& {H$g àH$ma Ho$ AmMaU go _Zwî` _aH$a nwZ… _Zwî` hmo OmVm h¡Ÿ& {H$g
àH$ma Ho$ AmMaU go _Zwî` XodJ{V `m _moj _| Om gH$Vm h¡¡Ÿ& nyam AmMmaemñÌ
AnZo AmMaU, ì`dhma Am¡a H$_© go Ow‹S>m hþAm h¡Ÿ& AemoH$XÎm Zo _m`mMma
{H$`m Wm Bg{bE `hm§ hmWr ~Z J`m {H$ÝVw dh ñZoh H$m gå~ÝY Ow‹S>m ahmŸ&
h_mam ñWyb eara Vmo _¥Ë`w Ho$ g_` Ny>Q> OmVm h¡ {H$ÝVw gyú_ eara
H$^r Ny>Q>Vm Zht h¡Ÿ& gyú_ eara _| H$_© Ho$ g§ñH$ma, amJmË_H$-ÛofmË_H$
g§ñH$ma ^r g§{MV ahVo h¢Ÿ& Bg na AmMm`© {^jw Zo ~hþV gwÝXa Xe©Z {X`m
WmŸ& CZgo nyN>m J`mH$moB© {H$gr H$m gh`moJ H$aVm h¡ Vmo Š`m Y_© Zht hmoVm?
CÝhm|Zo H$hmAmË_Y_© Zht hmoVmŸ& Š`m|{H$ `h bm¡{H$H$ Y_© h¡,
AmË_Y_© Zht h¡Ÿ&
{\$a nyN>mCgH$m H$moB© \$b Zht hmoVm?
CÝhm|Zo H$hm\$b Š`m| Zht hmoVm? ì`mdhm[aH$ \$b Vmo h¡ Am¡a dh
hmoVm h¡Ÿ& AmMm`© {^jw H$m EH$ nÚ h¡
"eÌw go eÌwnUmo Mm{b`mo Omd¡, {_Ì ñ`y§ {_ÌnUmo Mmb¡Ÿ&'
EH$ ì`{º$ Zo {H$gr Ho$ gmW eÌwVm H$m ì`dhma {H$`m, hm{Z nhþ§MmB©,
MmoQ> nhþ§MmB©, CgH$m ZwH$gmZ {H$`mŸ& dh gå~ÝY AmJo ^r MbVm h¡Ÿ& Cg
ì`{º$ H$mo XoIVo hr Am§Im| _| bmb S>moao n‹S> OmVo h¢, Ûof OmJ OmVm h¡Ÿ& Ûof h¡
Vmo nhbo OÝ_ H$m {H$ÝVw Cg g_` _| Ûof àH$Q> hmo OmVm h¡Ÿ& H$moB© nhbo OÝ_
H$m {_Ì ahm, CgHo$ gmW {_ÌVm H$m gå~ÝY {H$`m Am¡a AH$ñ_mV² hr {_bVm
h¡ Vmo àW_ Xe©Z _| hr CgHo$ à{V AmH$f©U n¡Xm hmo OmVm h¡Ÿ& `h àW_ Xe©Z
_| AmH$f©U H¡$go n¡Xm hþAm? H$^r nhbo {_bm Zht {\$a AmH$f©U H¡$go n¡Xm
hþAm? CgH$m H$maU nyd©OÝ_ H$m amJmË_H$ g§ñH$ma h¡Ÿ&
ZE g_mO H$s aMZm Am¡a `m¡J{bH$ OrdZ 19
AmMm`© {^jw Zo R>rH$ H$hmbm¡{H$H$ Y_© H$m, ì`mdhm[aH$ Y_© H$m \$b
Vmo h¡ hrŸ& amJ Ho$ gmW amJ H$m Am¡a Ûof Ho$ gmW Ûof H$m AZw~§Y MbVm h¡Ÿ&
AZwH$ånm H$s Mm¡nB© _| CÝhm|Zo {bIm"{_Ì H$m gå~ÝY AJbo OÝ_ _| ^r
{_ÌVm H$m Am¡a eÌw H$m gå~ÝY eÌwVm H$m hmoVm h¡Ÿ&'
h_mao ~hþV gmao H$m`© Ow‹So> ahVo h¢ nyd©OÝ_ Ho$ gmWŸ& AZoH$ KQ>ZmE§ XoIZo
_| AmVr h¢Ÿ& EH$ gmÜdrOr H$mo H$moB© àoVmË_m gVmVr WrŸ& nyN>m OmVm {H$ Š`m|
gVmVr hmo? dh H$hVr{nN>bo OÝ_ _| h_ ^mB© ~{hZ WoŸ& BgZo _oam hma Mwam
{b`mŸ& _¢Zo ~hþV _m§Jm na BgZo {X`m ZhtŸ& O~ VH$ _oam hma Zht XoJr V~
VH$ _¢ BgH$mo gVmD§$Jr Am¡a _mê§$JrŸ& {H$gr Zo H$hm_¢ ~{‹T>`m hma Xo XoVm hÿ§Ÿ&
CgH$m CÎma WmZht, _wPo dhr hma Mm{hEŸ& dh hma {_bo V^r N>mo‹S> gH$Vr
hÿ§, AÝ`Wm ZhtŸ&
b‹S>H$m OÝ_m, OÝ_Vo hr ~r_maŸ& nhbo {XZ go ~r_maŸ& ~hþV ~r_ma
ahVmŸ& {nVm {MpÝVVŸ& {M{H$Ëgm H$amB©Ÿ& _wå~B© J`m {M{H$Ëgm H$amZo Ho$ {bEŸ&
~‹So>-~‹So> S>m°ŠQ>am| H$mo {XIm`m, H$m\$s {M{H$Ëgm H$amB©, R>rH$ Zht hþAmŸ&
{M{H$Ëgm MbVr ahrŸ& {M{H$Ëgm _| H$m\$s n¡gm IM© hmo J`mŸ& Am{Ia EH$ {XZ
Eogr pñW{V ~Zrdh b‹S>H$m gmo ahm h¡Ÿ& {nVm nmg _| ~¡R>m h¡, AH$ñ_mV² h§gZo
bJmŸ& {nVm Zo H$hm"Aao ! Š`m| h§gm?'
"{nVmOr ! A~ _¢ Om ahm hÿ§Ÿ& Vw_ _oao {nVm Zht hmoŸ& _¢ Vmo ~Xbm boZo
Ho$ {bE Am`m WmŸ& A~ _oam ~Xbm nyam hmo ahm h¡Ÿ& _¢ Om ahm hÿ§Ÿ&'
"Š`m| ?'
"{nN>bo OÝ_ _| Vw_Zo _oao nMmg hOma én`o YmoImY‹S>r H$aHo$ aI {bE
WoŸ& dh _oam ~mH$s Wm, dh _wPo boZm WmŸ& Vw_Zo MwH$m`m ZhtŸ& _oar {M{H$Ëgm _|
Vw_Zo nMmg hOma IM© H$a {X`oŸ& Xmo gm¡-Mma gm¡ ~mH$s h¡, dh _oar A§Ë`o{ï> _|
IM© hmo Om`oJmŸ& boIm-OmoIm nyam h¡ A~ _¢ Om ahm hÿ§`h H$hZo Ho$ gmW
Am§I ~§X H$s Am¡a _a J`mŸ&
AZoH$ KQ>ZmE§ K{Q>V hmoVr h¡, {OZH$s ì`m»`m dV©_mZ OrdZ go
Zht H$s Om gH$VrŸ& h_mam AVrV h_mao gmW MbVm h¡Ÿ& h_ AVrV H$mo
N>mo‹S>H$a dV©_mZ H$s ~mV gmoM|, `h H$^r g§^d Zht hmo gH$VmŸ& hmWr Am¡a
`wJb XmoZm| AVrVH$mb _| Jhao Ow‹So> hþE WoŸ& hmWr Zo Cgo XoIm Am¡a ñZoh OmJ
20 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
J`mŸ& XmoZm| Ho$ _Z _| O¡go ñZoh H$s g[aVm àdm{hV hmo JB©Ÿ& ñZoh H$m {ZP©a
~hZo bJmŸ&
nyd©OÝ_ H$s nmdZ ñ_¥{V go,
Amng _| AZw~ÝY hþAmŸ&
A§Hw$e H$s Š`m Amdí`H$Vm,
O~ hm{X©H$ g§~§Y hþAmŸ&Ÿ&
`h nhbm _m¡H$m Wm {H$ {H$gr ì`{º$ Zo {H$gr new H$s gdmar H$s hmoŸ&
g~ n¡Xb MbVo Wo, nXMmar WoŸ& hmWr Wo, Kmo‹So> Wo, _Zwî` Wo na g~ ñdVÝÌŸ&
Z H$moB© nmg _| aIVm, Z H$moB© A{YH$ma H$aVm Am¡a Z H$moB© gdmar H$aVmŸ&
nhbm dmhZ ~Zm hmWrŸ& nwéf hmWr na gdma hmoH$a nhbr ~ma O~ AmJo ~‹T>m
V~ bmoJm| Zo XoIm, AmíM`© hþAm ! `h Š`m? H$m¡Z Am ahm h¡? AmO VH$ Vmo
Eogm H$^r Zht XoIm {H$ H$moB© {H$gr H$s gdmar H$aVm hmo, H$moB© {H$gr na
M‹T>Vm hmoŸ& `h H¡$go hþAm? g~Zo ~‹So> AmíM`© go XoImŸ& hmWr g\o$X Am¡a BVZr
hr {d{eï> CgH$s C‚db Am^mŸ& Cg na Omo M‹T>m, dh EH$X_ {Z_©b bJZo
bJmŸ& `m¡J{bH$ {_bo, CÝhm|Zo H$hm`h Vmo ~‹S>m AmíM`© hþAm h¡Ÿ& BgH$m Zm_
A~ hmoZm Mm{hE {d_bdmhZŸ& BgH$m dmhZ ^r ~‹S>m {Z_©b h¡, g\o$X h¡,
CObm h¡Ÿ&
nhbm dmhZ, nhbm dmhH$,
XoIm g~Zo AX²^wV X¥í`Ÿ&
g^r `wJb h¢ nXMmar `h,
H$m¡Z hpñV na MT>m AY¥î`Ÿ&Ÿ&
H$[ada X¥ï>, X¥ï> _mZd ^r,
JO Amê$‹T> _Zwî` AX¥ï>Ÿ&
AmamohU h¡ MaU Mma H$m,
EH$ {dH$ën {dVH©$ {d_¥ï>Ÿ&Ÿ&
{Z_©b dmhZ {d_b ê$n h¡,
Zm_ {d_b dmhZ AdXmVŸ&
{d_b öX` XmoZm| H$m XoIm,
XmoZm| Zo BH$ Z`m à^mVŸ&Ÿ&
ZE g_mO H$s aMZm Am¡a `m¡J{bH$ OrdZ 21
Oå~yÛrn àk{á _| `m¡J{bH$ `wJ H$s pñW{V H$m {deX dU©Z h¡Ÿ& àíZ
nyN>m J`m^ÝVo ! Cg g_` H$s {_Å>r {H$VZr _rR>r hmoVr WrŸ& CÎma {X`mJw‹S>
{H$VZm _rR>m hmoVm h¡, MrZr Am¡a Im§S> {H$VZr _rR>r hmoVr h¡Ÿ& Bggo ^r Á`mXm
_rR>r Wr Cg g_` H$s {_Å>r Ÿ& N>moQo> ~ƒo {_Å>r ImVo h¢Ÿ& nwamZo O_mZo _| {_Å>r
~hþV _rR>r WrŸ& AmO H$s {_R>mB© go ^r ~hþV _rR>r Wr Cg g_` H$s {_Å>rŸ&
EH$ àíZ nyN>m J`mCg g_` nwîn Am¡a \$b ~hþV Á`mXm WoŸ& O§Jb hr
O§Jb WmŸ& d¥jm| go AmH$sU© Wr YaVrŸ& CZ na bJZo dmbo \$bm| H$s {_R>mg
{H$VZr Wr? ~Vm`m J`mMH«$dVu H$m ^moOZ g~go ~{‹T>`m ^moOZ _mZm OmVm
h¡Ÿ& MH«$dVu H$s Ira à{gÕ h¡¡Ÿ& EH$ ~ma Omo MH«$dVu H$s Ira Im boVm h¡ {\$a
CgH$m gmam ñdmX {~J‹S> OmVm h¡Ÿ& H$moB© ^r MrO ImAmo, Cgo Zrag bJVr h¡,
d¡gm ñdmX Zht AmVmŸ& H$ënZm H$s JB©EH$ bmI Jm`|Ÿ& EH$ H$m XyY Xwhm,
Xygar H$mo {nbm`m, Xygar H$mo Xwhm, Vrgar H$mo {nbm`mŸ& AÝV _| Omo Jm` AmVr
h¡, CgHo$ XyY go MH«$dVu H$s Ira ~ZVr h¡Ÿ&
gyÌH$ma Zo {bImCg g_` Ho$ \y$b Am¡a \$bm| _| MH«$dVu Ho$ ^moOZ go
^r Á`mXm {_R>mg WrŸ& ^moOZ nH$m`m Zht OmVm WmŸ& agmoB© ^r Zht hmoVr WrŸ&
Z AZmO hmoVm Wm, Z Hw$N> H$aZm hmoVm WmŸ& ~g no‹S>m| go \$b Vmo‹So> Am¡a Im
{b`oŸ& \y$b Vmo‹So> Am¡a Im {b`oŸ&
nyN>m J`m^ÝVo ! Cg g_` do Amhma \y$bm| Am¡a \$bm| H$m H$a boVo Wo
bo{H$Z ahVo H$hm§ Wo? Ka hmoVm Wm Š`m?
H$hm J`mKa Zm_ H$s H$moB© MrO Zht WrŸ& Xmo eãX h¢AJma Am¡a
AZJmaŸ& Ka _|§ ahZo dmbm AJmaŸ& Ka H$mo N>mo‹S>Zo dmbm AZJmaŸ& g~ AZJma
WoŸ& H$moB© Ka Zht WmŸ& d¥j hr CZH$m Ka WmŸ& d¥j hr ^moOZ Am¡a d¥j hr KaŸ&
no‹S> H$m \$b Im boVo Am¡a no‹S> Ho$ ZrMo ah OmVoŸ& nyU©V… àmH¥${VH$ OrdZ WmŸ&
AmOH$b ~hþV bmoJ àH¥${V H$s Amoa bm¡Q>Zo H$s ~mV H$aVo h¢Ÿ& nhbo ZJa
~gm`m, Jm§d ~gm`m, Ka ~Zm`oŸ& A~ AmX_r MmhVm h¡ àH¥${V H$s Amoa OmZmŸ&
Ka _| D$~ Am OmVr h¡ Vmo {nH${ZH$ Ho$ ~hmZo O§Jb _| OmVo h¢Ÿ& Ohm§ h[a`mbr
hmoVr h¡, dhm§ OmVo h¢Ÿ& àH¥${V hr nhbo _Zwî` H$m Amdmg WmŸ& dh àH¥${V go
H¥${Ì_Vm H$s Amoa Am`mŸ& H¥${Ì_Vm _| nyam AmZÝX Zht {_bm Bg{bE A~ {\$a
dhm§ bm¡Q>Zm MmhVm h¡Ÿ& d¥jmamonU H$m A{^`mZ Mbm`m Om ahm h¡¡Ÿ& Hw$N> ZJam|
_| BVZo no‹S> bJm {XE JE h¢, Eogm bJVm h¡ {H$ O§Jb hr ~Zm {X`mŸ& Am{Ia
22 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
O§Jb H$s àH¥${V Ny>Q>Vr Zht h¡Ÿ& _Zwî` H$m no‹S>m| go gå~ÝY BVZm Jham ahm h¡
{H$ dh Ny>Q>Vm Zht h¡Ÿ&
O¡Z gm{hË` _| EH$ eãX AmVm h¡ dÀN>moŸ& CgHo$ Xmo ê$n ~ZVo h§¡dËg
Am¡a d¥jŸ& My{U©H$ma Zo {bIm h¡H$moB© AmX_r d¥j H$mo H$mQ>Vm h¡ Vmo Eogm
bJVm h¡ dËg H$mo H$mQ> ahm h¡Ÿ& AmO `h n`m©daU H$s ~mV h¡d¥jm| H$s H$Q>mB©
_V H$amoŸ& My{U©H$ma Zo {bI {X`md¥j H$mo AnZo b‹S>Ho$ H$s Vah aIZm
Mm{hEŸ& H$moB© AmX_r O¡go AnZo b‹S>Ho$ H$mo Zht gVmVm d¡go hr no‹S> H$mo Zht
gVmZm Mm{hEŸ&
X¡{ZH$ ^mñH$a _| EH$ boI n‹T>m, {df` Wmnyd©OÝ_, dV©_mZ OÝ_,
^mdr OÝ_ Am¡a Á`mo{VfŸ& Á`mo{Vf H$m nyd©OÝ_ Ho$ gmW Š`m gå~ÝY h¡?
Á`mo{Vf go nyd©OÝ_ H$mo H¡$go OmZm Om gH$Vm h¡? nyd©OÝ_ _| Š`m Wm? dV©_mZ
OÝ_ ñnï> h¡ {H$ÝVw ^{dî` OÝ_ _| dh H$hm§ n¡Xm hmoJm? Á`mo{Vf _| nyd©OÝ_
H$mo OmZZo H$s nÕ{V Am¡a ^mdr OÝ_ H$mo OmZZo H$s nÕ{VXmoZm| H$m {Zê$nU
{_bVm h¡Ÿ& àíZ Am`mOmo bmoJ O§Jbm| H$s H$Q>mB© H$aVo h¢, do {H$g `mo{Z _|
n¡Xm hmoVo h¢Ÿ? Á`mo{Vf Ho$ AmYma na H$hm J`mOmo O§Jbm| H$s H$Q>mB© H$aVm
h¡, ~hþV no‹S> H$mQ>Vm h¡ dh new-njr H$s `mo{Z _| n¡Xm hmoVm h¡Ÿ&
h_ nyd© OÝ_ H$mo N>mo‹S>H$a dV©_mZ OÝ_ H$mo g_PZo H$m à`ËZ H$a| Vmo
h_mam à««`ËZ gmW©H$ Zht hmoJmŸ& ì`{º$ ñd`§ Š`m-Š`m H$aHo$ Am`m h¡? Bgo
Zht XoIVm {H$ÝVw `hm§ g~ gwI MmhVm h¡Ÿ& nyam gwI {_bo, nyar empÝV {_bo,
H$moB© H$bh Zht, PJ‹S>m Zht, gå_mZ {_bo, gmar gw{dYmE§ {_boŸ& AmH$m§jm Vmo
h¡ na `h XoImo {H$ Vwåhmam AVrV H¡$gm h¡? Vw_Zo nhbo Š`m {H$`m Wm? Bgr
{~ÝXw na AmH$a H$_© Am¡a Y_© H$mo g_PZo H$m _m¡H$m {_bVm h¡Ÿ& Š`m H$_©
{H$`m h¡? Y_© _wPo Š`m| H$aZm Mm{hE? Bgo g_Po {~Zm nyar ~mV g_P _| Zht
AmVrŸ& d¥jm| H$s H$Q>mB© Cg O_mZo _| Zht hmoVr WrŸ& H$moB© {H$gr H$mo gVmVm
Zht WmŸ& Aqhgm Y_© H$m à{VnmXZ Zht hþAm Wm {H$ÝVw àH¥${V go hr OrdZ _|
A{YH$V_ Aqhgm H$m ì`dhma hmoVm WmŸ& d¥jm| Ho$ ZrMo ahVoŸ& d¥j hr Ka
hmoVoŸ& Z Jm§d hmoVo, Z ZJa, H$ht H$moB© ~pñV`m§ ZhtŸ& Jm§d {H$gr Zo ~gm`m
Zht, ZJa {H$gr Zo ~gm`m ZhtŸ& Z ì`mnma, Z H$moB© IoVr, Z H$moB© dm{UÁ`Ÿ&
boZ-XoZ H$m àíZ Zht, {d{Z_` H$m H$m_ ZhtŸ&
eñÌ ^r Zht hmoVo WoŸ& gwajm H$m àíZ hr Zht WmŸ& H$moB© {H$gr H$mo
ZE g_mO H$s aMZm Am¡a `m¡J{bH$ OrdZ 23
gVmVm hr Zht Wm Vmo eñÌ Š`m| ~Z|? eñÌ H$m Am{dîH$ma {H$g{bE hþAm?
EH$ H$mo Xygao go ^` n¡Xm hþAm V~ AmX_r Zo eñÌ ~Zm`mŸ& g~go nhbo {Og
AmX_r Zo bmR>r H$m Am{dîH$ma {H$`m, dh Xw{Z`m H$m g~go A{YH$ S>anmoH$
AmX_r WmŸ& CgHo$ _Z _| S>a Zht hmoVm Vmo bmR>r Š`m| ~ZmVm? Amn {ZpíMV
_mZ|Omo {OVZm Á`mXm eñÌ H$m {Z_m©U H$aVm h¡ dh CVZm hr S>anmoH$ hmoVm
h¡, Mmho ì`{º$ hmo `m amï´>Ÿ& Cg `wJ _| H$moB© {H$gr H$mo gVmVm Zht WmŸ& AmX_r
MbVm, gmW _| ~mK ^r MbVm, hmWr ^r MbVmŸ& d¡a ^md O¡gm {dMma ^r
n¡Xm Zht hþAm WmŸ& dV©_mZ `wJ _| Vmo `h Ho$db gwIX H$ënZm H$m {df` _mÌ
h¡Ÿ& {H$ÝVw dh `wJ Eogm Wm, Cg `wJ H$m _Zwî` Eogm WmŸ& AmO H$m `wJ Eogm hmo
OmE, AmO H$m _Zwî` Am¡a g_mO Eogm hmo OmE Vmo Bggo ~‹S>m H$moB© daXmZ
Am¡a M_ËH$ma Zht hmo gH$VmŸ&
24 Am{X_ `wJ H$m AmX_r

ZE g_mO H$s aMZm Am¡a `m¡J{bH$ OrdZ


AmO nyao {díd _| EH$ {MÝVZ Mb ahm h¡ {H$ Z`o g_mO H$s aMZm hmoZr
Mm{hEŸ& nwamZm g_mO Am¡a nwamZo g_mO H$s AdYmaUmE§, _mÝ`VmE§ Am¡a
ê${‹T>`m§ BVZr AZwn`moJr hmo JB© h¢ {H$ A~ Z`o g_mO H$s aMZm
{H$E {~Zm _mZdVm H$m ^{dî` C‚db Zht h¡, gwa{jV Zht h¡ Bg{bE Z`m
g_mO ~ZoŸ&
~rgdt eVmãXr _| Z`o g_mO H$s aMZm Ho$ {bE AZoH$ à`ËZ hþEJm§Yr
H$m à`ËZ, _mŠg© H$m à`ËZ, g_mOdmX Ho$ AZoH$ {MÝVH$m| H$m à`ËZŸ& Bg
àH$ma Z`o g_mO H$s aMZm H$s {Xem _| AZoH$ à`ËZ hþE h¢ {H$ÝVw A^r VH$
Z`m g_mO {Z{_©V Zht hþAmŸ& BgH$m H$maU `h _mZ {b`m J`m {H$ AW©
ì`dñWm ~Xbo Vmo Z`o g_mO H$m {Z_m©U {H$`m Om gH$Vm h¡Ÿ& gmam Ü`mZ
Ho$pÝX«V h¡¡ CËnmXZ, {dVaU Am¡a {d{Z_` naŸ& Š`m gm_m{OH$ gån{Îm `m
ì`dñWm H$m {dHo$ÝX«rH$aU {H$`m Om`o? Ü`mZ Ho$pÝX«V h¡ amOZr{V H$s àUmbr
naŸ& amOZr{V H$s H$m¡Zgr àUmbr AÀN>r h¡? EH$m{YH$ma H$s àUmbr AÀN>r h¡
`m bmoH$V§Ìr` àUmbr? ny§OrdmXr ì`dñWm AÀN>r h¡ `m gmå`dmXr ì`dñWm?
{MÝVZ H$s n[a{Y _| `o àíZ g_m`o hþE h¢Ÿ&
BZ àíZm| Ho$ g§X^© _| Z`o g_mO H$s aMZm H$m g§H$ën Mb ahm h¡ {H$ÝVw
Z`o g_mO H$s aMZm Ho$ {bE EH$ n¥ð>^y{_ V¡`ma H$aZm Oê$ar h¡Ÿ& dh n¥ð>^y{_
V¡`ma Zht H$s Om ahr h¡Ÿ& Omo `m¡J{bH$ OrdZ H$m dU©Z h¡, dh Z`o g_mO H$s
n¥ð>^y{_ h¡Ÿ& O~ VH$ gwX¥‹T> n¥ð>^y{_ V¡`ma Zht hmoVr V~ VH$ H$moB© ^r ~‹S>m
_H$mZ, ~‹S>m àmgmX I‹S>m Zht {H$`m Om gH$VmŸ& g~go nhbo Ztd _O~yV
Mm{hEŸ& Cg na Hw$N> H$m_ {H$`m Om gH$Vm h¡Ÿ& Omo `m¡J{bH$ OrdZ H$s àUmbr
Wr, CgHo$ AmYma na EH$ AÀNo> g_mO H$s, ñdñW g_mO H$s aMZm H$s Om
gH$Vr h¡Ÿ&
25
Cg n¥ð>^y{_ na h_ {dMma H$a|Ÿ& àíZ nyN>m J`m"^ÝVoŸ! `m¡J{bH$ `wJ _|
Š`m gmoZm, Mm§Xr, _{U, aËZ, hrao Am{X YZ WmŸ?'
CÎma {X`m J`m"hm§, gmoZm, Mm§Xr, hrao, nÝZog~ MrO| WtŸ& na do
_Zwî` Ho$ H$m_ _| Zht Am ahr WrŸ&' Cg g_` `o Cn^moJ H$s dñVwE§ Zht Wr,
Cn^moJ _| Zht Am ahr WtŸ& gmoZm h¡ Vmo IXmZm| _| n‹S>m h¡Ÿ& Mm§Xr, aËZg~
n‹So> h¢ na H$^r CÝhm|Zo {ZH$mbZo H$m à`ËZ Zht {H$`mŸ& H$^r {H$gr Zo gmoZo H$m
JhZm Zht nhZmŸ& Z H$^r {gŠH$m Mbm`mŸ& VwbZm H$a|EH$ Amoa Vmo gmoZo,
Mm§Xr Ho$ aËZm| Ho$ Cn^moJ Am¡a g§J«h H$m AmH$f©U, Xygar Amoa gm_Zo n‹So> h¢ na
H$moB© _Vb~ hr ZhtŸ&
BÀN>mMmar h¢ ñdV§Ì,
naV§Ì ~ZmVm J«m_ {ZdmgŸ&
ñdU©, aOV, _{U _wº$m g~ h¢
{H$ÝVw Zht n[a^moJ {dH$mgŸ&Ÿ&
ZB© MoVZm Ho$ AmYma na Z`o g_mO H$m {Z_m©U hmo gH$Vm h¡Ÿ& MoVZm ZB©
Zht h¡¡ Vmo Z`m g_mO Zht ~ZoJmŸ& MoVZm nwamZr Am¡a Z`o g_mO H$m
à`ËZŠ`m `h ZB© ~moVb _| nwamZr eam~ O¡gr pñW{V Zht h¡Ÿ& Z`m g_mO
Am¡a ZB© MoVZm H$m {Z_m©UXmoZm| H$m `moJ hmo Vmo Z`o g_mO H$s H$ënZm gmH$ma
H$s Om gH$Vr h¡Ÿ&
MoVZm Ho$ n[adV©Z Ho$ {~Zm Z`o g_mO H$m {Z_m©U H¡$go gå^d hmoJm?
AmO AmH$f©U H$hm§ h¡? AmO _Zwî` H$m A{YH$V_ AmH$f©U h¡ gmoZo, Mm§Xr,
aËZ Am¡a YZ Ho$ à{VŸ& h_ ì`dñWm H$aZm MmhVo h¢ g_mOdmXr ì`dñWm,
g_mZVm H$s ì`dñWmŸ& BZ XmoZm| _| Q>H$amhQ> h¡, g§Kf© h¡Ÿ& `h MoVZm Am¡a
nXmW© H$m g§Kf© h¡Ÿ& nXmW© H$m ñd^md h¡ g§Kf©Ÿ& nXmW© H$s àH¥${V h¡ g§Kf©Ÿ& `h
g§Kf© {ZaÝVa MbVm ahoJmŸ& Bg g§Kf© H$mo H$^r {_Q>m`m Zht Om gH$VmŸ& YZ
Ho$ à{V Omo MoVZm H$m AmH$f©U h¡, _mZ{gH$ AmH$f©U h¡ CgH$mo H$_ H$aZm Z`o
g_mO H$s aMZm H$m nhbm AmYma h¡Ÿ&
Xygam àíZ Am`m"^ÝVo ! Cg g_` H$moB© amOm, `wdamO, goZm, goZmn{V
WmŸ&'
CÎma Am`m"ZhtŸ&'
26 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
"Š`m| Zht Wm?'
"YZ H$s ì`dñWm H$aZr hmo, gån{Îm H$s ì`dñWm H$aZr hmo Vmo amOm
Am¡a emgH$ H$s Oê$aV h¡Ÿ& O~ gån{Îm Zm_ H$s MrO hr Zht h¡ Vmo emgZ H$s
Amdí`H$Vm ^r Zht h¡¡Ÿ&'
emgZ Bg{bE h¡ {H$ EH$ H$s gån{Îm Xygam h‹S>no ZhtŸ& Xygam Cg na
A{YH$ma Z O_m`oŸ& Xygam CgH$mo N>rZ Z boŸ& Mmoa Mmoar Z H$aoŸ& AnamYr byQo>
ZhtŸ& gån{Îm H$mo Ho$ÝX« _| aIH$a emgZ H$s ì`dñWm hmoVr h¡Ÿ& gån{Îm Zht,
AnZm ì`{º$JV ñdm{_Ëd ^r ZhtŸ& `m¡J{bH$ `wJ _| `m¡J{bH$ H$mo `h {MÝVm
Zht hmoVr Wr {H$ nrNo> Š`m hmoJmŸ& Ohm§ VH$ dh h¡, g~ Hw$N> h¡Ÿ& Mbm J`m Vmo
H$moB© {MÝVm Zht h¡ {H$ nrNo> Š`m hmoJmŸ& Z Jm§d, Z ZJa, Z _H$mZ, Z n[adma,
Z YZ, Z H$n‹S>m, Z ^moOZ, H$moB© dñVw hr Zht Vmo ^` {H$gH$m? gmam ^`
nXmW© go Ow‹S>m hþAm h¡Ÿ& gmam ^` Ka, n[adma Am¡a ^ÊS>ma go Ow‹S>m hþAm h¡Ÿ& Z
Vmo H$moB© OÝ_ H$m CËgd _ZmZm Am¡a Z H$moB© _¥Ë`w na emoH$ àH$Q> H$aZmŸ& Hw$N>
^r Zht, g~ pñW{V`m| go _wº$Ÿ&
Zht Jm§d h¡, Zht ZJa h¡,
H$aVo h¢ g~ OZ dZdmgŸ&
Zht ^dZ h¡, Zht agdVr,
ghO {gÕ O¡go g§Ý`mgŸ&Ÿ&
Zht amÁ` h¡, Zm g_mO h¡,
ì`{º$dmX h¡ EH$mH$aŸ&
"amÁ`{dhrZ g_mO' _mŠg© H$s,
hþB© H$ënZm Á`m| gmH$maŸ&Ÿ&
h_ MoVZm H$mo XoI|Ÿ& MoVZm {H$g àH$ma H$s hmo gH$Vr h¡? MoVZm H$m
{H$VZm ê$nmÝVaU {H$`m Om gH$Vm h¡? Omo {dH¥${V`m§ AmB© h¢, do MoVZm Ho$
n[adV©Z Ho$ gmW AmB© h¢Ÿ& MoVZm BVZr ewÕ Wr {H$ `h F${Õ Am¡a gËH$ma H$s
^mdZm hr Zht OmJr Wr_oam gå_mZ hmo, gËH$ma hmo, _¢ ~w{Õ_mZ ~Zy§, YZdmZ
~Zy§, _wPo nwañH$ma {_boŸ& `h MoVZm hr OmJ¥V Zht Wr Bg{bE emgZ H$s
Oê$aV Zht WrŸ& emgZ H$s Oê$aV V~ h¡ O~ F${Õ `m gËH$ma H$m ^md h¡Ÿ&
AÝ`Wm H$moB© Amdí`H$Vm Zht h¡Ÿ&
Š`m dh `wJ Am gH$Vm h¡Ÿ? 27
`h _Zwî` H$s CXmÎm MoVZm H$m EH$ gdm©oÎm_ dU©Z h¡Ÿ& AmO Ho$ Omo
amOZr{VemñÌ{dX h¢, g_mOemñÌ{deofk h¢, Omo amOZr{V-{dkmZ Am¡a
g_mO-{dkmZ Ho$ AmYma na Z`o g_mO H$s aMZm H$m g§H$ën H$aVo h¢, H$ënZm
H$aVo h¢, do _mZdr` MoVZm H$mo ^wbm XoVo h¢Ÿ& `h H$^r gå^d Zht {H$ Ho$db
AW© ì`dñWm Ho$ ~Xb OmZo na g_mO ~Xb Om`oJmŸ& `h H$^r gå^d Zht
{H$ Ho$db amOZr{V H$s àUmbr Ho$ ~Xb OmZo na g_mO H$s àUmbr ~Xb
Om`oJrŸ& XmoZm| Oê$ar h¢, Amdí`H$ h¢ {H$ÝVw g~go nhbo Omo Amdí`H$ h¡,
A{Zdm`© h¡ dh h¡ MoVZm H$m n[adV©ZŸ& MoVZm H$m n[adV©Z hmo Am¡a CgHo$ gmW
g_mO ì`dñWm VWm AW© ì`dñWm H$m n[adV©Z hmoŸ& MoVZm Ho$ n[adV©Z Ho$
gmW amOZr{V Am¡a AW©Zr{V H$s àUmbr ~Xbo Vmo Z`o g_mO H$s aMZm H$s Om
gH$Vr h¡Ÿ&
nyÁ` JwéXod J§Jmeha _| {damO aho WoŸ& àYmZ_§Ìr B§{XamOr Ho$ {ZX}e na
amOrd Jm§Yr _`m©Xm _hmoËgd Ho$ H$m`©H«$_ _| ^mJ boZo Ho$ {bE AmEŸ& dm{ng
OmZo go nyd© amOrdOr Zo JwéXod go EH$m§V _| dmVm©bmn {H$`mŸ& _¢ nmg _| Wm,
JwéXod Zo H$hm"Amn Om aho h¢Ÿ& AmnZo gmam H$m`©H«$_ XoIm h¡, Amn
àYmZ_§ÌrOr H$mo h_mam `h g§Xoe ~Vm X|AmO gmar e{º$ XÊS> ì`dñWm na
Ho$pÝX«V h¡Ÿ& ~XbZo Ho$ {bE Ho$db XÊS> ì`dñWm Am¡a emgZ n`m©á Zht h¡Ÿ&
ì`dñWm n[adV©Z H$mo h_ Oê$ar _mZVo h¢ {H$ÝVw O~ VH$ öX` n[adV©Z Zht
hmoJm, Ho$db ì`dñWm n[adV©Z Ho$ AmYma na g_mO H$mo H$^r Z`m ê$n Zht
{X`m Om gH$VmŸ& XmoZm| H$m `moJ hmoZm Mm{hE, XÊS> ì`dñWm `m g_mO
ì`dñWm H$m n[adV©Z, gmW-gmW öX` H$m n[adV©ZŸ&'
Ohm§ öX` H$m n[adV©Z Zht h¡, öX` dhr h¡¡, MoVZm dhr h¡ dhm§ H$m_
~ZoJm ZhtŸ& öX` H$mo ~Xbo {~Zm, MoVZm H$m ê$nmÝVaU {H$`o {~Zm dh gå^d
Zht hmoJm, {Ogo h_ MmhVo h¢Ÿ& öX` H$m _Vb~ h_mar MoVZm hr Vmo h¡¡Ÿ& öX`
H$m EH$ AW© h¡hmQ©>Ÿ& öX` H$m Xygam AW© h¡ _pñVîH$, {bpå~H$ {gñQ>_ H$m
^mJŸ& `h öX` Zht ~XboJm Vmo ~Xbmd H¡$go Am`oJmŸ?
hOmam| _OXya \¡$ŠQ´>r _| H$m_ H$aZo Ho$ {bE AmE hþE WoŸ& g§dmX {_bm {H$
AmO _m{bH$ H$m hmQ©> \¡$b hmo J`mŸ& EH$ _OXya ~mobmhmQ©> Vmo Wm hr Zht,
\¡$b Š`m hmo J`m? BVZm H«y$a AmX_r WmŸ& öX`hrZ AmX_r WmŸ&
O~ VH$ öX` Zht ~XbVm, Xygao eãXm| _| H$h| _pñVîH$s` n[adV©Z Zht
hmoVm, MoVZm H$m ê$nmÝVaU Zht hmoVm V~ VH$ ZE g_mO H$s aMZm H$m
28 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
g§H$ën H$moam g§H$ën Am¡a gnZm H$moam gnZm ah OmVm h¡Ÿ& EH$ ZB© g_mO
ì`dñWm Ho$ {bE {H$g àH$ma H$s MoVZm hmoZr Mm{hE, BgH$mo g_PZm ~hþV
Amdí`H$ h¡Ÿ&
MoVZm Ho$ n[adV©Z H$m `m Z`o g_mO H$s aMZm H$m EH$ AmYma ~ZVm h¡
gå~ÝYŸ&
àíZ nyN>m J`m"^ÝVoŸ! _mVm-{nVm, ~{hZ-^mB© Wo?'
CÎma {_bm"hm§, {H$ÝVw CZ_| Vrd« no«_ ~ÝYZ Zht WmŸ&'
N>moQ>m n[adma WmŸ& EH$ go Xmo ~Zo, n[adma ~Z J`mŸ& n[adma Vmo h¡ na
Vrd« ào_ ~ÝYZ ZhtŸ& ~hþV gmYmaU ào_Ÿ& ^mB©-~{hZ XmoZm| gmW h¢Ÿ& Cggo
Á`mXm Hw$N> ^r bJmd ZhtŸ& Ohm§ n[adma H$m ào_ ~ÝYZ Vrd« hmoVm h¡ dhm§
ì`pŠV {H$VZm ^«ï> hmo OmVm h¡? `h AmO AkmV {df` Zht h¡Ÿ& g_mMma nÌ
_| n‹T>mA_wH$ A{YH$mar Ho$ nwÌ H$mo `h {_b J`mŸ& A_wH$ A{YH$mar Zo AnZo
nwÌ Ho$ {bE BVZo eo`a IarX {bEŸ& `o KmoQ>mbo n[adma H$mo boH$a hmoVo h¢Ÿ&
nwÊ`Hw$ebJ{U Zo ^aV~mhþ~{b_hmH$mì`_² _| {bIm"emgH$ Ho$ {bE n[adma,
nwÌ Am{X g~go ~‹S>r ~mYm h¡Ÿ&' n[adma H$m BVZm _moh hmoVm h¡ {H$ CgHo$
gm_Zo ~‹So>-~‹So> A{YH$mar PwH$ OmVo h¢Ÿ& do _moh _| Am{dï> hmoH$a AH$aUr` H$a
S>mbVo h¢Ÿ& BZ Xmo XeH$m| _| Vmo Eogm ~hþV hþAm h¡Ÿ& AZoH$ KQ>ZmE§ h_mao gm_Zo
AmB© h¢Ÿ& Z`o g_mO H$s aMZm Ho$ {bE à{V~Õ emgH$ H$m X¥{ï>H$moU n[adma go
à{V~Õ Zht hmoZm Mm{hEŸ& CgH$m n[adma go Vrd« ào_ ~ÝYZ Zht hmoZm Mm{hEŸ&
EH$ ~hþV gwÝXa gyÌ {_bVm h¡Omo n[adma Ho$ Vrd« ào_ ~§YZ go _wº$ ahVm h¡
dh Z`o g_mO H$s aMZm H$m H$m`© AmJo ~‹T>m gH$Vm h¡Ÿ&
àíZ Am`m"^ÝVo! Cg `wJ _| H$moB© eÌw hmoVm Wm?'
CÎma {_bm"ZhtŸ&' d¡a Zm_ H$s H$moB© MrO hr Zht WrŸ& d¡a {damoY H$^r
n¡Xm hr Zht hþAmŸ& d¡a H$s J«pÝW, d¡a H$m Am`VZ ~Zm hr ZhtŸ& do OmZVo hr
Zht Wo {H$ d¡a Š`m hmoVm h¡?
AmO amOZr{V Ho$ joÌ _| Omo H${R>ZmB`m§ Am ahr h¢, g_ñ`mE§ Am ahr
h¢ CZH$m EH$ H$maU h¡ `h ì`{º$JV d¡aŸ& g§ñWmAm| _| {OVZo PJ‹So> hmoVo h¢,
ì`{º$JV d¡a Ho$ H$maU hmoVo h¢Ÿ& amOZr{V _| ^r ì`{º$JV d¡a Am¡a Ûof Ho$
H$maU ì`{º$ EH$ Xygao H$mo H$mQ>Zm MmhVm h¡Ÿ& bmoH$g^m Am¡a {dYmZg^mAm| _|
MbZo dmbo Amamon-àË`mamon H$m EH$ H$maU `hr h¡Ÿ& Ohm§ bmoH$g^m Am¡a
Š`m dh `wJ Am gH$Vm h¡Ÿ? 29
{dYmZg^m _| amï´> Ho$ {hVm| H$m {MÝVZ hmoZm Mm{hE dhm§ ~hþV ~ma amï´> Ho$
{hV-{MÝVZ H$m ñda gwZmB© H$_ XoVm h¡, nañna Ho$ d¡a-{damoY Ho$ PJ‹So> C^a
H$a A{YH$ gm_Zo AmVo h¢Ÿ& EH$ ñdñW g_mO Ho$ {bE, EH$ AqhgH$ g_mO
H$s aMZm Ho$ {bE _hÎdnyU© Anojm h¡_Zwî` H$s MoVZm _| d¡amZwe` Z hmoŸ&
_Zwî` H$s MoVZm BVZr _wº$ aho {H$ Cg_| d¡a H$m Ame` Z ~Zo, Ohm§ AmH$a
d¡a ~¡R> gHo$ Am¡a ah gHo$Ÿ& `h ñdñW MoVZm H$m EH$ bjU h¡Ÿ&
amJ Am¡a Ûof`o Xmo ~hþV ~mYm S>mbVo h¢Ÿ& Cg g_` Ho$ _Zwî`m| _| `o
XmoZm| ~mYmE§ Zht WrŸ& CZH$m amJmZwe` ^r Vrd« Zht Wm Am¡a d¡amZwe` ^r
Vrd« Zht WmŸ& BZ XmoZm| g_ñ`mAm| go do _wº$ WoŸ& EH$ AqhgH$ g_mO H$s
aMZm _| g~go nhbo {ZYm©aU H$aZm hmoVm h¡ {H$ Omo A{YH$mar Am¡a {d{eï>
ì`{º$ h¢, CZH$m d¡amZwe` H¡$gm h¡, amJmZwe` H¡$gm h¡? AJa do amJ go ~§Yo
hþE h¢ Vmo amOH$s` H$mof H$m Xwén`moJ hmoJm, amOH$s` epŠV H$m Xwén`moJ hmoJm
Am¡a d¡amZwe` go ~§Yo hþE h¢ Vmo nañna EH$-Xygao H$mo H$mQ>Vo ah|Jo, amÁ` Ho$
{hV H$m {MÝVZ Zht hmo nm`oJmŸ&
àíZ nyN>m J`m"^§VoŸ! Cg g_` Š`m {_Ì ^r hmoVo WoŸ?'
H$hm J`m"hm§ hmoVo Wo {H$ÝVw amJ H$m ~§YZ Vrd« Zht WmŸ& {_Ì go Ho$db
gm¡hmX© ^md WmŸ& na {_Ì Ho$ {bE AZW© H$a S>mbo, Eogr pñW{V H$m {Z_m©U
Zht WmŸ&'
_mVm Am¡a {nVm ^mB©-^{JZr,
H$m g_w{MV h¡ g§~§YŸ&
{H$ÝVw ghO OrdZ h¡ g~H$m,
Zht Vrd« h¡ ào_ à~§YŸ&Ÿ&
{_Ì gIm hmoVo h¢ CZ_|,
Zht amJ H$m AZwe` CáŸ&
Zht eÌwh§Vm H$moB© ^r,
A^r d¡a H$m AZwe` JwáŸ&Ÿ&
nyN>m J`m"^§Vo ! Cg g_` ^moO, {ddmh Am{X hmoVo Wo?'
H$hm J`m"Zht, Hw$N> ^r Zht hmoVm WmŸ&'
"Š`m Cg g_` H$moB© CËgd hmoVo Wo?'
30 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
"Zht, CËgd ^r Zht _Zm`o OmVo WoŸ&'
"Š`m Cg g_` ZmQ>H$, g§JrV Am{X H$m CnH«$_ MbVm WmŸ?'
Bg àíZ H$m CÎma ^r ZH$mamË_H$ {X`m J`mŸ&
ZQ> Zht, ZmQ>H$ Zht,
àmH¥${VH$ dmVmdaU h¡Ÿ&
ghO V¥á `Wm Yam na,
ñdJ© H$m AdVaU h¡Ÿ&Ÿ&
_Zwî` ZmQ>H$, {\$ë_, A{^Z` Am{X Š`m| XoIVm h¡Ÿ? Bg{bE {H$
AmX_r Ho$ _Z _| EH$ Hw$Vyhb hmoVm h¡`h Š`m h¡? Xygam H$maU h¡ VZmdŸ&
AmX_r gwIr Zht h¡Ÿ& gmao {XZ {MÝVm H$m ^ma T>moE Am¡a Hw$N> g_` Ho$ {bE
_Zmoa§OZ H$a bo, _Z H$mo ~hbm bo Vmo VZmd hbH$m hmo OmE, Hw$N> em§{V {_b
OmEŸ& Omo ì`{º$ gwIr h¡, Cgo _Zmoa§OZ H$s Amdí`H$Vm hr Zht hmoVrŸ& dh
Š`m _Zmoa§OZ H$aoJm? _Zmoa§OZ go hmoZo dmbo gwI go Á`mXm {OgH$m _Z gwIr
h¡ CgHo$ _Z _| `h ^mdZm hr Zht OmJVr {H$ _¢ Eogm Hw$N> H$ê§$Ÿ& Ohm§ MoVZm
H$s {Z_©bVm h¡, n{dÌVm h¡ Am¡a {Og MoVZm H$s {Z_©bVm Ho$ H$maU ^rVa H$m
gwI BVZm àH$Q> hmo J`m dhm§ ~mha go gwI nmZo H$s AmH$m§jm hr Zht OmJVrŸ&
Amn {ZpíMV _mZ|Omo ~mha go gwI nmZm MmhVo h¢ do A{YH$ AempÝV
_| ahVo h¢, VZmd _| ahVo h¢Ÿ& {gZo_m, Q>r. dr. Am{X _| {Z_¾ ahZo dmbm
ì`pŠV Á`mXm AempÝV _| ahoJm, Á`mXm VZmd _| ahoJmŸ& AnZr {MÝVm,
AnZm Xw…I Xya H$aZo Ho$ {bE H$^r-H$^r _Zmoa§OZ H$s, _Z H$mo ~hbmZo H$s,
_Z H$mo {IbmZo H$s Oê$aV hmoVr h¡Ÿ& ~ƒo H$mo {Ibm¡Zo H$s Oê$aV hmoVr h¡Ÿ&
Š`m AmnZo H$^r XoIm h¡ {H$ nMmg df© H$m ì`{º$ ^r {Ibm¡Zo go Iob ahm h¡?
{Ibm¡Zo go IobZo H$s ~mV ~MnZ Ho$ níMmV² Ny>Q> OmVr h¡Ÿ& d¡go hr {OgH$s
MoVZm àm¡‹T> ~Z OmVr h¡, _Zmoa§OZ H$s ~mV CgHo$ {bE Ano{jV Zht hmoVrŸ&
AJa Hw$Vyhb H$s MoVZm h¡ Am¡a ^rVa _| gwI CnbãY Zht h¡ Vmo ~mø
_Zmoa§OZ H$s Anojm ahVr h¡Ÿ& {H$ÝVw {Og ì`{º$ H$mo ñdmÜ`m` _| AmZÝX Am
J`m, Ü`mZ _| AmZÝX Am J`m, boIZ _| AmZÝX Am J`m, AnZo ^rVa
AmZÝX H$m òmoV ~hZo bJ J`m, Cg_| àoaUm hr Zht OmJVr, BÀN>m hr Zht
hmoVr {H$ _¢ XoIy§Ÿ& CgH$mo Vmo {ZH$å_m gm bJVm h¡ `h g~Ÿ&
31
CÎmamÜ``Z gyÌ H$m nX h¡"`o gmao JrV, ZmQ>H$ {dS§>~Zm h¢Ÿ&' àíZ hmo
gH$Vm h¡Š`m `h bmoH${déÕ ~mV Zht h¢? ì`dhma _| ZmQ>H$ {dS§>~Zm H¡$go
h¢Ÿ? ~‹So>-~‹So> amOm, _hmamOm ZmQ>H$ XoIVo h¢Ÿ& ~‹So>-~‹So> bmoJ ZmQ>H$ XoIVo h¢Ÿ&
{dS§>~Zm H¡$go? ^y{_H$m ^oX H$mo g_PZm hmoJmŸ& {Ogo AmË_m H$m AmZÝX àmá
hmo J`m, Cgo bJVm h¡ {H$ `h Hw$N> ^r Zht h¡, {dS§>~Zm h¡ Ho$dbŸ& {Ogo
AmË_m H$m AmZÝX àmá Zht h¡ CgH$mo bJoJm`h g~ Hw$N> h¡Ÿ& `m¡J{bH$ `wJ
_| MoVZm BVZr AmZÝX_` Wr {H$ `m¡J{bH$m| H$mo ZmQ>H$ H$s H$moB© Oê$aV hr Zht
hmoVr WrŸ&
àíZ {H$`m"^§Vo ! Š`m Cg g_` `o Jm{‹S>`m§, aW, `mZ, dmhZ WoŸ?'
CÎma {_bm"Zht WoŸ& g~ _Zwî` nX`mÌr WoŸ&'
AmO Xmo eãX àM{bV h¢dmhZ-`mÌr Am¡a nX-`mÌrŸ& Cg g_`
EH$ hr eãX Wm nX`mÌrŸ& Xygam H$moB© {dH$ën hr Zht WmŸ& g~ n¡Xb
MbVo WoŸ& O~ nhbr ~ma {d_bdmhZ H$mo hmWr na M‹T>m hþAm XoIm V~
AmíM`© hþAmh_Zo hmWr H$mo ^r XoIm h¡, AmX_r H$mo ^r XoIm h¡ na
hmWr na M‹T>m hþAm AmX_r Zht XoImŸ& AmO hmWr na M‹To> hþE AmX_r
H$mo nhbr ~ma XoIm h¡Ÿ& `h CZHo$ {bE AmíM`© H$s ~mV WrŸ& Š`m|{H$
g~ nXMmar WoŸ& H$moB© {H$gr na M‹T>Vm Zht WmŸ& Kmo‹S>m| na ^r H$moB© M‹T>Vm
Zht WmŸ&
H$hm OmVm h¡¡EH$ ~ma EH$ AmX_r O§Jb _| J`mŸ& H$B© Kmo‹So> Ky_ aho WoŸ&
dhm§ H$moB© Anojm hmo JB©Ÿ& CgZo Kmo‹So> go H$hm"^mB© ! Wmo‹S>m _wPo ghmam Xo Xmo
EH$ ~maŸ& _¢ WH$ J`m hÿ§, Mb Zht gH$VmŸ&' Kmo‹So> Zo AZwH$ånm H$s,
ghmam {X`mŸ& Kmo‹So> na M‹T>H$a Ka Am`m Vmo ~hþV AÀN>m bJm, gmoMmMbZo
H$m l_ Q>bmŸ& CgZo Kmo‹So> H$mo Ka _| ~m§Y {X`mŸ& Kmo‹So> Zo H$hm"`h Š`m
H$aVo hmo?'
dh ~mobm"Zht, A~ Vmo Zht N>moSy§>JmŸ&'
Kmo‹So> Ho$ gmW YmoIm hþAm Am¡a Kmo‹S>m AmX_r H$m dmhZ ~Z J`mŸ&
EH$ àíZ Am`m"Cg g_` Š`m Jm`, ^¢go Wr?'
H$hm J`m"Jm`, ^¡§g Wr na H$moB© Jm` H$mo XwhVm Zht WmŸ& Z H$moB© Xhr
~ZmVm, Z H$moB© Kr {ZH$mbVmŸ&'
32 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
hmWr, ~H$ar, Jm`, bãY na
Za new h¢ g§~§Y {d`wº$Ÿ&
Jm` AnZo _| Wr, AmX_r AnZo _| WmŸ& XmoZm| gmW-gmW MbVo WoŸ& Jm`
H$m XyY Jm` H$m ~N>‹S>m hr nrVm WmŸ& dmñVd _| Cg na CgH$m hr A{YH$ma
h¡Ÿ& AmO Vmo BVZr H«y$aVm ~‹T> JB© h¡ {H$ ~N>‹So> H$m A{YH$ma hr N>rZ {b`mŸ&
gmam XyY AmX_r {ZH$mb boVm h¡Ÿ& _erZm| go XyY {ZH$mbVo h¢ {H$ Hw$N> ~M Z
Om`oŸ& BVZr H«y$aVm ^r Am J`rŸ& `m¡J{bH$ `wJ _| `h H$ënZm hr Zht H$s Om
gH$Vr WrŸ&
`h h¡ Cg `wJ H$s MoVZm H$m dU©ZŸ& Bg àH$ma H$s MoVZm AqhgH$
g_mO aMZm H$m AmYma ~Z gH$Vr h¡Ÿ& Ohm§ MoVZm _| H«y$aVm Am JB©, Vrd« amJ
Am J`m, Vrd« d¡a Am J`m dhm§ g_mO ñdñW H¡$go ~ZoJm? Bg MoVZm H$s
pñW{V _| h_ AqhgH$ g_mO H$s aMZm H$s H$ënZm H$a| Vmo H¡$go gmW©H$
hmoJr? `h g_P go nao h¡Ÿ& BZ g~ njm| na JhamB© go {dMma {H$E {~Zm ñdñW
g_mO H$s aMZm H¡$go gå^d hmo gH$Vr h¡?
h_mam {ZpíMV _V h¡ {H$ BZ njm| H$s Cnojm H$a ñdñW g_mO aMZm
H$m gnZm booZo dmbm H$moB© ^r g_mOemñÌr Am¡a amOZr{Vk g\$b Zht hmo
gH$VmŸ& ZE g_mO H$s aMZm Ho$ {bE Oê$ar h¡ MoVZm H$m n[adV©Z Am¡a CgH$m
AmXe© {ZXe©Z h¡ `m¡J{bH$ OrdZŸ&
H¡$gm Wm __Ëd Ho$ ~rOdnZ H$m dh {XZŸ? 33

Š`m dh `wJ Am gH$Vm h¡Ÿ?


MoVZm H$mo ~Xbo {~Zm g_mO ì`dñWm, amÁ` ì`dñWm Am¡a AW©
ì`dñWm _| H$moB© n[adV©Z Zht hmo gH$VmŸ& {Og àH$ma H$s MoVZm Cg àH$ma H$s
ì`dñWmŸ& _mZZm `h Mm{hEì`dñWm MoVZm H$m à{V{~å~ h¡, à{V\$bZ h¡Ÿ&
doXmÝV H$m _V h¡gmar g¥{ï> ~«÷ H$m à{V{~å~ h¡Ÿ& Bg _V go Agh_{V hmo
gH$Vr h¡Ÿ& {H$ÝVw `h _mZZo _| H$moB© H${R>ZmB© Zht h¡ {H$ gmar ì`dñWmE§ MoVZm
H$m à{V{~å~ h¢Ÿ& {Og àH$ma H$s _mZd H$s MoVZm hmoVr h¡¡ d¡gr hr ì`dñWm
hmoVr h¡Ÿ& Am{Ia ì`dñWm H$aVm H$m¡Z h¡? _Zwî` H$aVm h¡Ÿ& {H$gHo$ Ûmam H$aVm
h¡? MoVZm Ho$ Ûmam H$aVm h¡Ÿ& O¡gr _ZmoXem, O¡gr MoVZm Cgr àH$ma H$s
ì`dñWm hmoJrŸ&
`m¡J{bH$ `wJ _| Omo MoVZm Wr dh AqhgH$ g_mO `m ñdñW g_mO H$s
aMZm Ho$ ~hþV AZwHy$b WrŸ& Cg g_` H$m dmVmdaU ^r d¡gm Wm, n[apñW{V`m§
^r d¡gr WrŸ& XmoZm| H$m gwÝXa `moJ WmŸ&
nyN>m J`m"^ÝVoŸ! Cg g_` _| Š`m `o H$m§Q>o , Kmg-\y$g Am¡a H$Mam
WmŸ?'
CÎma {X`m J`m"Zht WmŸ& {~ëHw$b gm\$-gwWam àm§JU Wm, `o H$m§Qo>
{~No> hþE Zht WoŸ&'
Xygam àíZ Am`m"Š`m Cg g_` H$moB© Xmg, ^¥Ë` Wo? Zm¡H$a-MmH$a
WoŸ?'
H$hm J`m{~ëHw$b ZhtŸ& Z H$moB© ñdm_r Am¡a Z H$moB© godH$Ÿ& ha AmX_r
AnZm _m{bH$ Am¡a AnZm hr Zm¡H$aŸ&
àË`oH$ AmX_r ñdmdbå~r WmŸ& Z {H$gr Xygao go H$m_ boZm, Z {H$gr
Xygao H$s godm boZmŸ& Cg g_` VH$ Amdí`H$Vm ^r Zht WrŸ& g~ H$m_ no‹S>m| go
MbVm WmŸ& no‹S> CZH$m gh`moJ H$aVoŸ& AJa ghm`H$ _mZ| Vmo d¥jm| H$mo _mZm Om
34 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
gH$Vm h¡Ÿ& d¥jm| Ho$ {gdm` Am¡a H$moB© ghm`H$ Zht WmŸ& Z Xmg Wm H$moB©Ÿ& `h
XmgàWm ^r ~mX _| Mbr h¡Ÿ& ^JdmZ _hmdra Ho$ g_` _| XmgàWm àM{bV
WrŸ& Xmg ~Zm`o OmVo Wo {H$ÝVw F$f^ H$m nyd©dVu g_` Bg g_ñ`m go _wº$
WmŸ& Cg g_` H$moB© {H$gr H$m Xmg Zht WmŸ& Z àoî` Wm, {Oggo H$m_ {b`m
OmEŸ& g§dmX ^oOZm h¡, H$moB© dñVw _§JmZm h¡ Vmo àoî` H$mo ào{fV {H$`m OmVm h¡Ÿ&
Z {H$gr Ho$ gmW g§dmX ^oOZo H$s Oê$aV, Z H$moB© ~mV H$aZo H$s, g_mMma
_§JmZo H$s Oê$aVŸ& nyam ñdmdbå~Z Am¡a nyar ñdV§Ì MoVZmŸ&
ñd ñdm_r g§~§Y AH$pënV,
Zht Ano{jV godm H$_©Ÿ&
Zht ~‹S>ßnZ H$s AmH$m§jm,
g~H$m AnZm AnZm Y_©Ÿ&Ÿ&
EH$ àíZ Am`m"^ÝVo ! BVZm AÀN>m dmVmdaU Wm Vmo Š`m Cg g_`
X§e, _ÀN>a, IQ>_b Wo?'
CÎma {X`m"_ÀN>a Zht Wo, IQ>_b ^r Zht WoŸ&'
_ÀN>a Am¡a IQ>_b ~hþV gVmVo h¢, AmX_r H$mo ZtX Zht boZo XoVoŸ&
_pŠI`m§ {XZ _| gVmVr h¢, _ÀN>a amV H$mo gVmVo h¡¡¢ Am¡a {XZ _| ^rŸ& _ÀN>a
Am¡a IQ>_b XmoZm| hmo Om`o Vmo pñW{V ~hþV O{Q>b ~Z OmVr h¡Ÿ&
_ŠIr, _ÀN>a, IQ>_b Cg g_` Zht WoŸ& JÝXJr ^r Zht WrŸ& JÝXJr
Ho$ {~Zm Ordm| H$mo nZnZo H$m _m¡H$m Zht {_bVmŸ& J§XJr go ~hþV gmao àmUr
nZnVo h¢, CÝh| nZnZo H$m Adga {_bVm h¡Ÿ& Cg g_` H$m dmVmdaU, ^y{_,
AmH$meg~ {Z_©b Wo, n{dÌ WoŸ& H$ht H$moB© J§XJr Zht WrŸ& gå^d h¡ {H$
em¡M H$m ^r ~hþV H$_ àg§J Am`m hmoJmŸ& {H$VZm ImVo Wo? eara Vmo bå~m
Mm¡‹S>m Am¡a ImZm {H$VZm? EH$ MZo H$s Xmb {OVZmŸ& Bg pñW{V _| Aew{M
hmoZo H$m ~hþV H$_ àg§J AmVmŸ& gmam dmVmdaU {Z_©b Am¡a àgÝZ Wm Bg{bE
`o Ord Zht nZnVo WoŸ&
nyN>m J`m"Š`m gm§n, AOJa Am{X Wo?'
H$hm J`m"hm§, Wo {H$ÝVw do H$mQ>Vo Zht WoŸ&'
"Š`m| Zht H$mQ>Vo Wo?'
Oharbo Am¡a H$mQ>Zo dmbo OmZdam| H$s àH¥${V ^r ~‹S>r ^X« WrŸ& AmO Vmo
H¡$gm Wm __Ëd Ho$ ~rOdnZ H$m dh {XZŸ? 35
AmX_r H$s àH¥${V ^r ^X« Zht {_bVrŸ& Cg g_` gm§n Am{X H$s àH¥${V ^r
^X« WrŸ& BVZr ^X« {H$ H$mQ>Zm Zht OmZVo Wo, {H$gr H$mo gVmZm Zht OmZVo WoŸ&
qgh ~mK na qhò Zht h¢,
AmH¥${V gm¡å`, àH¥${V go emÝVŸ&
_ÀN>a IQ>_b S>m§g Zht h¢,
{ZénX«d dgwYmVb H$mÝVŸ&Ÿ&
AOJa gn© garg¥n JU h¡,
na ahVm AnZo _| brZŸ&
A^` nañna ghO {_ÌVm,
AnZr J{V _{V _| g~ nrZŸ&Ÿ&
~hþV ~‹S>r {deofVm h¡ àH¥${V H$s ^X«VmŸ& àíZ Am`m_Zwî` _aH$a
_Zwî` ~ZVm h¡, CgH$m H$maU Š`m h¡? _Zwî` h¡ dV©_mZ _| Am¡a _aH$a nwZ…
_Zwî` ~ZmŸ& CgH$m H$maU Š`m h¡? CgH$m EH$ H$maU h¡ àH¥${V H$s ^X«Vm,
gabVmŸ& gab AmX_r Xygao H$s ~wamB© Zht gmoM gH$VmŸ&
Xmo eãX Eogo h¢ Omo _mZdr` MoVZm H$mo ~hþV A{^ì`º$ H$aVo h¡¡¢_m`m,
Hw${Q>bVm Am¡a gabVmŸ& Ohm§ _m`m h¡ dhm§ ~hþV gmao AZW© nZnZo H$m _m¡H$m
{_bVm h¡Ÿ& Ohm§ gabVm h¡ dhm§ H$moB© AZW© nZnVm Zht h¡Ÿ& gm\$-gwWam ahVm
h¡ gmam OrdZŸ&
EH$ àíZ hþAm"^ÝVo! Cg g_` `h H$bh, `wÕ Am{X hmoVo WoŸ&'
CÎma {X`m"{~ëHw$b ZhtŸ& `wÕ Zht hmoVm Wm, H$bh ^r Zht hmoVm WmŸ&
H$moB© AmX_r b‹S>Vm-PJ‹S>Vm Zht WmŸ&'
Cg g_` ~hþV emÝV àH¥${V WrŸ& Z b‹S>mB© H$aVo, Z PJ‹S>m H$aVo, Z
H$bh hmoVm, `wÕ H$s Vmo ~mV hr Zht WrŸ& BgH$m H$maU h¡CZ_| d¡a Zht WmŸ&
d¡a H$aZm OmZVo hr Zht Wo Bg{bE H$bh Zht hmoVm WmŸ& H$bh hmoZo H$m H$maU
KQ>Zm Zht ~ZVr, ^rVa H$m d¡a ~ZVm h¡Ÿ& _Z _| d¡a h¡ Vmo b‹S>mB© H$m H$moB©
~hmZm ~Z hr OmVm h¡Ÿ& CZ_| d¡a-{damoY O¡gr H$moB© ~mV Zht WrŸ&
H$bh, S>_a g§Kf© Zht h¢,
Zht eñÌ H$m ^r {Z_m©UŸ&
bJVm O¡go nwÊ` Yam na
hþAm à{V{ð>V Zd {Z_m©UŸ&Ÿ&
36 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
EH$ àíZ nyN>m"^ÝVo ! CZH$m ñdmñÏ` H¡$gm Wm? Š`m CZHo$ noQ> H$m XX©
hmoVm Wm? {ga H$m XX© hmoVm Wm? Š`m hmQ©> AQ¡>H$ hmoVm Wm?' AZoH$ ~r_m[a`m|
Ho$ Zm_ {JZm {X`oŸ&
CÎma {_bm"{~ëHw$b Zht hmoVm WmŸ& Z H$moB© amoJ Am¡a Z H$moB© AmV§H$Ÿ&'
amoJ dh hmoVm h¡ Omo bå~o g_` VH$ MbVm h¡Ÿ& AmV§H$ gÚmoKmVr hmoVm h¡Ÿ&
Amn H$ënZm H$a|eara hmo Am¡a amoJ Z hmo, `h H¡$go g§^d h¡? Mma
àH$ma Ho$ Xw…I _mZo JE h¢OÝ_ boZm Xw…I h¡, _aZm Xw…I h¡, ~w‹T>mnm Xw…I h¡
Am¡a amoJ Xw…I h¡¡Ÿ& Š`m Cg g_` AmX_r Xw…Ir Zht Wm? {~ëHw$b Zht WmŸ&
OÝ_ ^r ~‹S>r empÝV Ho$ gmW Am¡a _aZm ^r empÝV Ho$ gmWŸ& H$moB© ^r Cg
g_` ~r_mar go _am ZhtŸ& ~g EH$ C~mgr br Am¡a H$mbY_© H$mo àmá hmo
J`mŸ& Z ~w‹T>mnm Wm Am¡a Z amoJŸ& `h {H$VZr gwIX pñW{V h¡¡eara hmo, OÝ_-
_aU hmo Am¡a Xw…I Z hmoŸ& `m¡J{bH$ OrdZ _| _¥Ë`w ^r gwIX Wr Am¡a OÝ_ ^r
gwIXŸ&
Bg àíZ na {d_e© H$aZm Oê$ar h¡Š`m `h g§^d h¡ {H$ eara hmo Am¡a
~w‹T>mnm Z Am`o? eara hmo Am¡a amoJ Z Am`o? `h ~hþV gå^d h¡Ÿ& AdñWm Ho$
J{UV _| Vmo ~w‹T>mnm _mZ b| {H$ nMmg df© AmE, gmR> df© AmE, Añgr df©
AmE, gm¡ df© AmEŸ& Pw[a©`m§ n‹S> OmZm, Am§I H$s e{º$ H$_ hmo OmZm, H$mZ H$s
e{º$ H$_ hmo OmZm, ~mobZo H$s e{º$ H$_ hmo OmZm, H$m_ H$aZo H$s e{º$ H$_
hmo OmZm Am¡a ImQ> H$mo nH$‹S> boZmBgH$m Zm_ ho¡ ~w‹T>mnmŸ& Ohm§ Amhma H$m
g§`_, dmgZm H$m g§`_, ^moJ H$m g§`_ Am¡a VZmd go _w{º$BVZr ~mV| hmoVr
h¢ dhm§ `h ~w‹T>mnm Zht AmVmŸ&
gZ² 1997 _| h_ bmoJ byyUH$aUga _| WoŸ& Cg g_` AmMm`©lr Vwbgr
lrSy§>JaJ‹T> _| àdmg H$a aho WoŸ& lrSy§>JaJ‹T> go bmoJ Am`o, ~mobo"JwéXod Vmo
nyam l_ H$aVo h¢Ÿ& Xmo-Xmo KÊQ>m ì`m»`mZ XoVo h¢Ÿ& dhr AmdmO, dhr VoOŸ&'
_¢Zo H$hm"dhr ahoJrŸ& ~w‹T>mnm Am`oJm ZhtŸ& J{UV Ho$ Am§H$‹S>m| _| Vmo Am
Om`oJmŸ& na eara na Zht CVaoJmŸ&'
`{X AmX_r g§H$ën H$ao {H$ _wPo ~y‹T>m Zht ~ZZm h¡ Vmo dh ~w‹T>mno H$mo
Q>mb gH$Vm h¡Ÿ& AmOH$b Vmo {dkmZ H$s Eogr W¡amnr `m emIm Mb ahr h¡
JoaÝQ>mobm°OrŸ& CgH$m H$m_ h¡ {H$ ~w‹T>mno H$mo H¡$go Q>mbm Om`o? _Zwî` _| ~w‹T>mno
H¡$gm Wm __Ëd Ho$ ~rOdnZ H$m dh {XZŸ? 37
H$mo Q>mbZo H$s e{º$ h¡Ÿ& dh e{º$ AmVr h¡ Amhma-g§`_ go, BpÝX«`-g§`_ goŸ&
Amhma H$m g§`_ Zht h¡ Vmo ~w‹T>mnm OëXr AmEJmŸ& Omo AmX_r ñdñW ahZm
MmhVm h¡, ~w‹T>mno H$mo Q>mbZm MmhVm h¡ Cgo g~go nhbo Amhma na Ü`mZ XoZm
hmoVm h¡Ÿ& nyÁ` JwéXod lr Vwbgr Zo Bg na Ü`mZ {X`m WmŸ& amUmdmg MVw_m©g
({d. g. 1983) _| MrZr H$m n[ahma H$aZm ewê$ {H$`mŸ& dh àm`… OrdZ _|
A§{V_ g_` VH$ MbVm ahmŸ& Amhma-g§`_ H$m `h EH$ {ZXe©Z h¡Ÿ&
gaXmaeha H$m EH$ {H$gmZ AÀN>m gånÝZ WmŸ& EH$ {XZ b‹S>H$m
~mobm"~m~m ! Vwåhmao {bE _¡Wr Ho$ bS²>Sy> ~Zm X|Ÿ&'
{H$gmZ Zo H$hm"XoImo, OëXr _maZm hmo Vmo ~Zm XmoŸ& _¡Wr H$m bS²>Sy>
ImD§$Jm Vmo OëXr _a OmD§$JmŸ& _¡Wr {IbmZr hmo Vmo Ho$db _¡Wr Xo Xmo, M~m
H$a Im by§JmŸ& _oao ñdmñÏ` Ho$ {bE ^r dh AÀN>m ahoJmŸ&'
YmaUm `h h¡gXu Ho$ _m¡g_ _| {OVZr J[að> MrO| Im`r Om`o, CVZm
AÀN>m h¡Ÿ& dñVwV… Bggo ñdmñÏ` Iam~ hmoVm h¡, ~r_m[a`m§ ~‹T>Vr h¢Ÿ&
`m¡J{bH$ `wJ _| ~w‹T>mnm Zht Wm, CgH$m H$maU h¡Amhma ~hþV gr{_V WmŸ&
~hþV Wmo‹S>m ImVo, dh ^r VrZ {XZ Ho$ A§Vamb goŸ& Z gw~h H$m ZmíVm Am¡a Z
amV H$m ^moOZŸ& ^yI bJVr hr Zht WrŸ& VrZ {XZ go EH$ ~ma ImVo Am¡a _mÌm
BVZr {H$ N>moQ>m ~ÀÀmm ^r Z Im`oŸ& Cggo nyam nmofU {_b OmVm {\$a ~w‹T>mnm
H¡$go AmVm?
Omo ì`{º$ ñdñW ahZm MmhVm h¡ Am¡a Amhma H$m g§`_ Zht H$aVm, Cgo
ñdñW ahZo H$s ~mV N>mo‹S> XoZr Mm{hEŸ& amoJ H$m Am¡a ImZo H$m ~hþV Jham
gå~ÝY h¡Ÿ& ~hþV gmar ~r_m[a`m§ ImZo Ho$ H$maU hmoVr h¢Ÿ& EH$ gm_mÝ` {Z`_
h¡AÝZ ImZo Ho$ ~mX VrZ-Mma KÊQ>m VH$ Hw$N> Zht ImZm Mm{hEŸ& Cggo nhbo
Im`m Om`o Vmo AÜ`eZ Zm_H$ Xmof _mZm OmVm h¡Ÿ& Mm` Am¡a ag ^r Zht nrZm
Mm{hEŸ& Hw$N> ^r Z ImE§, nyam {dlm_ {_bo Vmo ~r_mar hmoZo H$s H$_ gå^mdZm
ahVr h¡Ÿ& AmOH$b Hw$N> bmoJ EH$ A{^`mZ Mbm aho h¢ZmíVm N>mo‹S>mo, gwI go
OrAmoŸ& Hw$N> S>m°ŠQ>a Ho$db ZmíVm Nw>‹S>mH$a {M{H$Ëgm H$aVo h¢Ÿ& CgH$m ~hþV
AÀN>m n[aUm_ Am ahm h¡Ÿ& EH$ A{^`mZ `h ^r MbZm Mm{hEamV H$mo _V
ImAmoŸ& Ym{_©H$ Am¡a ñdmñÏ`XmoZm| X¥{ï>`m| go `h Oê$ar h¡Ÿ&
gZ² 1974 _| ^JdmZ _hmdra H$s nƒrgdt {Zdm©U eVmãXr _ZmB©
J`rŸ& nyÁ` JwéXod {X„r _| WoŸ& EH$ {XZ Xmo d¡km{ZH$ Am`oŸ& h_Zo nyN>mH$hm§
38 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
go Am`o? ~mobo~¢Jbm¡a go AmE h¢Ÿ& dhm§ Amhma Am¡a ñdmñÏ` {df` na
H$mÝ\«|$g Mb ahr WrŸ& Cg H$mÝ\«|$g _| h_mar MMm© H$m {df` Wm Amhma Am¡a
nmofUŸ& MMm© Ho$ _Ü` àíZ Am`mamV H$mo ImZm Mm{hE `m Zht ImZm Mm{hE?
Hw$N> bmoJm| Zo gwPmd {X`mO¡Z bmoJ amV H$mo Zht ImVo h¢Ÿ& do Š`m| Zht ImVo,
BgH$s OmZH$mar H$aZr Mm{hE Bg{bE h_ AmnHo$ nmg AmE h¢Ÿ& Amn bmoJ amV
H$mo Š`m| Zht ImVo? h_Zo H$hm"h_mam `h d«V h¡Ÿ&'
"BgH$m ñdmñÏ` na Š`m Aga hmoVm h¡?'
h_Zo H$hm"`h Ym{_©H$ {Z`_ ^r h¡ Am¡a ñdmñÏ` H$m {Z`_ ^r h¡Ÿ&
àmMrZ AmMm`m}§ Zo ~hþV AZw^d Am¡a à`moJ Ho$ ~mX `h à_m{UV {H$`m {H$
gy`© Ho$ AñV hmoZo na nmMZ V§Ì {gHw$‹S> OmVm h¡Ÿ& Cg g_` Omo Im`m OmVm h¡¡,
dh ~r_mar H$mo ~‹T>mVm h¡Ÿ& AmMm`© ho_MÝX« Am{X nwamZo AmMm`m}§ Zo
{bIm"amV H$mo Zht ImZm Mm{hE Š`m|{H$ Cg g_` nmMZ-V§Ì ^r {ZpîH«$`
~Z OmVm h¡Ÿ& nmMZ-V§Ì amV H$mo CVZm g{H«$` Zht ahVm {OVZm gy`© Ho$
àH$me _| ahVm h¡Ÿ&' `h ~mV CZHo$ g_P _| Am JB©Ÿ& àmH¥${VH$ {M{H$ËgH$ ^r
H$hVo h¢Zm¡ ~Oo go nhbo, Xmo KÊQ>m {XZ M‹T> Om`o, Cggo nhbo ^moOZ Zht
H$aZm Mm{hEŸ& gw~h boZm hmo Vmo Vab MrO b|, AÝZ ZhtŸ& nyam nmMZ-V§Ì
g{H«$` hmo Om`o, gy`© H$s apí_`m§ \¡$b Om`|, Hw$N> Cî_m ~‹T> Om`o V~ ^moOZ
H$aZm Mm{hEŸ& nmMZ-V§Ì g{H«$` ~ZZo Ho$ ~mX hr AÝZ ImZm Mm{hEŸ&
`m¡J{bH$ `wJ _| `o XmoZm| ~mV| WrŸ& ^moOZ ~hþV gr{_V Wm, Bg{bE
~r_mar ~‹T>mZo dmbr O‹S> hr H$Q> JB©Ÿ& Z ~w‹T>mno H$m àíZ Wm Am¡a Z ~r_mar H$m
àíZŸ& Bg àH$ma H$s MoVZm, Bg àH$ma H$m n`m©daU Am¡a dmVmdaU hmoVm h¡,
V~ Š`m _ZmoXem ~ZVr h¡ Am¡a O~ MoVZm ~XbVr h¡ V~ Š`m g_ñ`mE§
AmVr h¢? BZ g~ àg§Jm| na h_mam {MÝVZ Mbo, h_ VÏ`m| H$mo g_PZo H$m
à`ËZ H$ao§Cg g_` H¡$gm `wJ Wm? AmO H¡$gm `wJ h¡? Š`m d¡gm `wJ bm`m
Om gH$Vm h¡? Š`m h_mar MoVZm d¡gr ~Z gH$Vr h¡Ÿ? MoVZm, n[apñW{V,
CnmXmZBZ g~H$mo {_bmH$a h_ gMmB© H$mo nH$‹S>| Vmo Z`o g_mO H$s aMZm H$m
gmW©H$ àH$ën àñVwV {H$`m Om gH$Vm h¡Ÿ&
39

H¡$gm Wm __Ëd Ho$ ~rOdnZ H$m dh {XZŸ?

AmO h_ ídmg bo aho h¢ BŠH$sgdt eVmãXr Ho$ CfmH$mb _| Am¡a MMm©


H$a aho h¢ `m¡J{bH$ `wJ H$s, Am{X_ `wJ H$sŸ& H$hm§ dh `wJ Am¡a H$hm§ AmO
H$m `wJŸ& XmoZm| _| AÝVa h¡ {dH$mg H$m, n[apñW{V`m| H$m, dmVmdaU Am¡a
_mZ{gH$ MoVZm H$mŸ& dh MoVZm EH$ {^ÝZ àH$ma H$s WrŸ& _Zwî` ~hþV gab
WmŸ& dh OmZVm hr Zht Wm {H$ N>b-H$nQ> Š`m hmoVm h¡Ÿ& Z H«$moY H$m àg§J, Z
Ah§H$ma H$m àg§J, Z H$nQ> H$m àg§J Am¡a Z bmo^ H$m àg§JŸ& O~ `o Zht hmoVo
h¢ V~ ^`, K¥Um`o g~ CnOVo hr Zht h¢Ÿ&
gabVm _| {d{eï> kmZ ^r OëXr hmoVm h¡Ÿ& O¡go EH$ `wJb nwéf Am¡a
hmWrXmoZm| {_bo, hmWr Zo CgH$mo D$na M‹T>m {b`mŸ& ào_ H$s Yma \y$Q> n‹S>rŸ&
Wmo‹So> Jhao _| J`o Vmo XmoZm| H$mo nyd©OÝ_ H$s pñW{V kmV hmo JB©, Om{Vñ_aU
kmZ hmo J`mŸ& hmWr H$mo ^r nyd©OÝ_ H$s ñ_¥{V Am¡a {d_bdmhZ H$mo ^r
nyd©OÝ_ H$s ñ_¥{VŸ& nyd© H$m OÝ_ EH$X_ hWobr H$s aoIm H$s Vah gm_Zo Am
J`mŸ& nyd©OÝ_ H$m gmam X¥í` XoI {b`m {H$ h_ XmoZm| {_Ì WoŸ&
O~-O~ AmX_r H$mo Om{Vñ_aU kmZ hmoVm h¡, nyd©OÝ_ H$s ñ_¥{V hmoVr
h¡, qMVZ H$s Ymam ~Xb OmVr h¡Ÿ& Om{Vñ_aU kmZ hmoZo na _moh ^r Qy>Q>Vm h¡,
_mXH$Vm ^r Zht ahVr, MoVZm _| {Z_©bVm AmVr h¡Ÿ&
_oKHw$_ma amOHw$_ma WmŸ& H$mbmÝVa _| _w{Z ~ZmŸ& Cn`wŠV gmYZ-gm_J«r
Zht {_brŸ& Wmo‹S>r à{VHy$b pñW{V AmVo hr AYra hmo J`mŸ& _oKHw$_ma Zo
gmoMmàmV… H$mb hmoVo hr ^JdmZ _hmdra Ho$ nmg OmD§$Jm Am¡a àmW©Zm H$ê§$Jm
{H$ `h ahm AmnH$m {X`m hþAm aOmohaU Am¡a CnH$aUŸ& Amn BÝh| aI|, _¢ A~
Ka Om ahm hÿ§Ÿ& gmoMm hr Zht, {ZU©` VH$ nhþ§M J`mŸ& ^JdmZ _hmdra Zo
H$hm"_oKHw$_ma ! Vw_ Wmo‹So> go H$ï> _| hr AYra hmo JEŸ& {nN>bo OÝ_ _| Vw_
Š`m Wo? Vw_ hmWr WoŸ& hmWr hmoH$a Vw_Zo {H$VZo H$ï> ghZ {H$`oŸ& O§Jb _|
40 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
XmdmZb bJmŸ& dhm§ Ho$ g~ Ord-OÝVw Cg ñWmZ na Am J`o, Ohm§ H$moB©
dZñn{V Zht WrŸ& dh ^y^mJ newAm| go AmH$sU© hmo J`mŸ& Vw_Zo IwObmZo Ho$
{bE AnZm EH$ n¡a D§$Mm {H$`m V^r Vwåhmao n¡a Ho$ ZrMo EH$ IaJmoe AmH$a
~¡R> J`mŸ& Vw_Zo gmoMmn¡a ZrMo aIy§Jm Vmo ~oMmam IaJmoe _a OmEJmŸ& BYa-
CYa H$ht n¡¡a aIZo H$m qH${MV ^r AdH$me Zht WmŸ& Cg g§H$sU© ñWmZ _|
{Vb ^a ^r OJh Zht ~Mr WrŸ& Cg g_` Vw_Zo n¡a AYa _| hr amoH$ {b`mŸ&
{dembH$m` eara Am¡a AYa _| bQ>H$m hþAm Vwåhmam EH$ n¡aŸ& EH$ {XZ, Xmo
{XZ, VrZ {XZ ~rV JEŸ& XmdmZb Ho$ emÝV hmoZo VH$ Vw_Zo n¡a H$mo AYa _|
bQ>H$mE aImŸ& XmdmZb Ho$ emÝV hmoZo na dhm§ EH${ÌV new-njr g~ OmZo
bJoŸ& IaJmoe ^r dhm§ go hQ>mŸ& Vw_Zo n¡a O_rZ na aIZm Mmhm, {H$ÝVw n¡a
AH$‹S> J`m Wm, Vw_ n¡a H$mo ZrMo Zht aI nmEŸ& n[aUm_ñdê$n Vw_ bw‹T>H$ H$a
{Ja JEŸ&'
^JdmZ Zo H$hm"_oKHw$_ma ! hmWr Ho$ ^d _| Vmo Vw_Zo BVZm H$ï> ghm
Am¡a _Zwî` OÝ_ _o§ BVZo AYra hmo aho hmo?' `h H$hVo-H$hVo ^JdmZ Zo
_oKHw$_ma H$mo nyd©OÝ_ H$s ñ_¥{V H$am XrŸ& nyd©OÝ_ H$m gmjmËH$ma hmoVo hr dh
Ka OmZo H$s ~mV ^yb J`mŸ& ~mobm"^ÝVo ! A~ Ka Zht OmD§$JmŸ& _¢oZo XoI
{b`m {H$ _¢ _oéà^ hmWr WmŸ& gmar ñ_¥{V`m§ _oao gm_Zo gOrd hmo JB©Ÿ&'
^JdmZ _hmdra g§~moY XoZo Ho$ {bE Om{Vñ_aU H$m ~hþV à`moJ
H$aVo WoŸ& {H$gr H$s ^r H$moB© g_ñ`m AmVr, Cgo Om{Vñ_aU kmZ H$am XoVoŸ&
O¡go hr nyd©OÝ_ H$m gmjmËH$ma hmoVm, g_ñ`m Ag_m{hV Zht ahVr,
g_PmZo H$s Oê$aV Zht ah OmVr, ì`{º$ AnZo Amn g_P OmVmŸ& ~hþV ~‹S>r
{dÚm h¡ nyd©OÝ_ H$s ñ_¥{VŸ& AJa `h g§^d hmo OmE Vmo H$m\$s ^«mpÝV`m§
g_má hmo OmE§Ÿ& hmWr H$mo ^r nyd©OÝ_ H$m kmZ Am¡a {d_bdmhZ H$mo ^r
nyd©OÝ_ H$m kmZŸ& dV©_mZ H$m OÝ_ Am¡a AVrV H$m OÝ_XmoZm| Ow‹So> Am¡a
XmoZm| emÝV ahZo bJoŸ& {d_bdmhZ hmWr na ~¡R>H$a MbVm Vmo g~H$mo AmíM`©
hmoVmŸ&
g_` H$^r EH$ ê$n Zht ahVmŸ& H$mb ~XbVm ahVm h¡Ÿ& CVma-M‹T>md
AmVm ahVm h¡Ÿ& A~ g_` Ho$ n[adV©Z H$m jU gm_Zo WmŸ& Vrgam H$mbI§S>
H$m\$s ~rV J`mŸ& dh g_m{á Ho$ MaU na WmŸ& Cg g_` n[adV©Z hþAmŸ& AmO
VH$ `m¡J{bH$m| H$s gmar AnojmE§ d¥jm| Ho$ Ûmam nyar hmoVr WrŸ& ahZo H$m ñWmZ,
g§{d^mJ H$s ì`dñWm H$m gyÌnmV 41
dñÌ, ^moOZgmar Amdí`H$VmE§ d¥j nyar H$aVo WoŸ& A~ d¥jm| H$s e{º$ Yrao-
Yrao H$_ hmoZo bJrŸ& CZH$s XoZo H$s e{º$ ^r H$_ hmoZo bJrŸ& d¥jm| _| g~go
nhbo n[adV©Z Am`mŸ&
d¥j n[adV©Z Ho$ ~hþV ~‹So> _mÜ`_ h¢, Bg ~mV H$mo h_ bmoJ H$_
OmZVo h¢Ÿ& AJa gyú_ kmZ h_mao nmg hmo Vmo EH$ noo‹S> H$mo XoIH$a ~Vm`m Om
gH$Vm h¡¡ {H$ ~mah df© H$m H$mb H¡$gm ahm? gmam A§H$Z hmoVm h¡ d¥j _|Ÿ&
{OVZm gm¡a_§S>b _| n[adV©Z hmoVm h¡, dh gmam d¥jm| _| ^r A§{H$V hmoVm
ahVm h¡Ÿ& d¥jm| H$mo n‹T>H$a ~hþV gmar ~mV| OmZr Om gH$Vr h¢Ÿ& dZñn{V, no‹S>-
nm¡Yo KQ>ZmAm| H$m g§J«h ^r H$aVo h¢Ÿ& ~mah df© H$s Ad{Y _| gm¡a_§S>b _| Omo
n[adV©Z hmoVm h¡, CZH$s gmar aoImE§ d¥jm| _| A§{H$V hmoVr ahVr h¢Ÿ& AmO Ho$
d¡km{ZH$m| Zo Bg gMmB© H$mo nH$‹S>m h¡¡Ÿ& do d¥jm| Ho$ AmYma na AZoH$ VÏ`m|
H$m nVm bJmZo, CÝh| nH$‹S>Zo H$s ~mV H$h aho h¢Ÿ& noo‹S> AnZr OJh hr I‹S>m h¡Ÿ&
dh MbVm Zht h¡, ~mobVm Zht h¡, na dh Hw$N> ~mV| BVZr AÀN>r Vah
OmZVm h¡ {H$ CVZm AmX_r Zht OmZ gH$VmŸ& AmX_r Zo Vmo AnZm AVrpÝX«`
kmZ Imo {X`mŸ& BpÝX«`m| na BVZm Á`mXm {Z^©a hmo J`m {H$ CgH$s
AVrpÝX«` MoVZm gmo JB©Ÿ& h¡ Vmo ghr AVrpÝX«` MoVZm CgHo$ nmg, na H$m_ H$s
Zht ah JB© h¡Ÿ& `o N>moQo> EHo$pÝX«` àmUr h¢, dm`w, dZñn{V Am{XŸ& BZ_|
AVrpÝX«` MoVZm h¡Ÿ&
Vrgao H$mbI§S> Ho$ CÎmamÕ© _| d¥jm| H$s e{º$ H$_ hmo JB©Ÿ& CZgo nhbo
nyam ^moOZ {_bVm Wm, A~ ^moOZ ^r H$_ {_bZo bJm, dñÌ ^r H$_ {_bZo
bJoŸ& Ka Ho$ AmH$ma _| Omo d¥j Wo, CZ_| ^r n[adV©Z AmZo bJmŸ& `h pñW{V
n¡Xm hþB© V~ __Ëd H$m ~rO-dnZ hþAmŸ& Bg {~ÝXw na h_ g_P gH$Vo h¢ {H$
MoVZm Am¡a n[apñW{V _| {H$VZm g§~§Y h¡Ÿ& AZwHy$b n[apñW{V _| EH$ àH$ma H$s
MoVZm Am¡a n[apñW{V ~XbZo na Xygao àH$ma H$s MoVZm hmoVr h¡Ÿ&
_w_wjw ~{hZm| go h_Zo nyN>m"H$bh H$m H$moB© àg§J AmVm h¡, H«$moY
AmVm h¡Ÿ?' EH$ _w_wjw Zo H$hm"`hm§ Eogr pñW{V hr Zht AmVrŸ& Ka _| ahVo
h¢, V~ Vmo pñW{V AmVr h¡Ÿ&' BgH$m VmËn`© h¡ {H$ pñW{V AmVr h¡, n[apñW{V
AmVr h¡, V~ H«$moY H$mo CX²XrnZ {_bVm h¡Ÿ& n[apñW{V Zht AmVr h¡ Vmo H«$moY
emÝV ahVm h¡Ÿ& {dÚ_mZ Vmo h¡, na Cgo C^aZo H$m _m¡H$m Zht {_bVmŸ&
n[apñW{V AmVr h¡ Vmo {~bHw$b emÝV {XIZo dmbm ì`{º$ ^r CÎmo{OV hmo
OmVm h¡Ÿ&
42 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
VrZ àH$ma H$s pñW{V`m§ h_mao gm_Zo AmVr h¢
EH$ ì`{º$ emÝV h¡, H«$moY H$m {Z{_Îm Zht h¡¡Ÿ& `h àW_ pñW{V h¡Ÿ&
Xygar pñW{V `h h¡{Z{_Îm {_bVo hr dh H«$moY _| Am OmVm h¡Ÿ&
Vrgar pñW{V `h h¡ {H$ {Z{_Îm {_bZo na ^r Cgo CÎmoOZm Zht AmVr,
H«$moY OmJ¥V Zht hmoVmŸ&
nhbr pñW{V X~r hþB© pñW{V h¡Ÿ& H$maU Zht {_bm, H$m`© àH$Q> Zht
hþAmŸ& H$maU Ho$ A^md _| H$m`© Zht hþAmŸ& Xygar pñW{V H$maU-gmnoj h¡Ÿ&
Vrgar pñW{V h¡H$maU hmoZo na ^r H$m`© Zht hmoVmŸ& gmYZm Ho$ Ûmam d¡gr
MoVZm H$m {Z_m©U H$a {b`m OmVm h¡ `m ghO ^md go {H$gr ì`{º$ H$m H«$moY
CnemÝV hmoVm h¡, Ah§H$ma CnemÝV hmoVm h¡Ÿ&
H$~ra Ho$ nmg EH$ `wdH$ Am`m Am¡a ~mobm"_¢ EH$ àíZ _| CbPm
hþAm hÿ§Ÿ&'
H$~ra Zo H$hm"~mobmo Š`m àíZ h¡ Vwåhmam?'
`wdH$ Zo H$hm"àíZ Zht, EH$ g_ñ`m h¡ _oarŸ& _¢ {ZU©` Zht H$a nm ahm
hÿ§ {H$ _¢ J¥hñWr _| ahÿ§ `m g§Ý`mgr ~Z OmD§$Ÿ& Amn ~VmE§ {H$ _wPo Š`m H$aZm
Mm{hEŸ& XmoZm| _| go H$m¡Z-gm amñVm boZm R>rH$ ahoJmŸ&'
H$~ra Zo H$hm"~¡R> OmAmoŸ&' {\$a CÝhm|Zo AnZr nËZr go H$hm"Xmo
{Jbmg XyY bmAmoŸ& `h h_mam A{V{W h¡Ÿ&' g§Ho$V H$s ^mfm _| gmam g_Pm
{X`mŸ& nËZr XyY boH$a AmB©Ÿ& EH$ {Jbmg A{V{W `wdH$ H$mo {X`m, EH$ H$~ra
H$moŸ& XyY nrVo hr `wdH$ Ho$ Mohao na A{à`Vm Ho$ ^md Am JEŸ& bJmO¡go XyY
Zht, H$aobo H$m ag {n`m hmoŸ& H$~ra ~‹S>r àgÝZVm Ho$ gmW XyY nr aho h¢Ÿ& EH$
Ky§Q> nrVo h¢ Am¡a H$hVo h¢ XyY ~hþV ~{‹T>`m h¡, ñdm{Xï> h¡Ÿ& {Jbmg Imbr H$a
{X`mŸ& Hw$N> Xoa ~mX nËZr go ~mobo"OmAmo, EH$ XrnH$ ObmH$a bmAmoŸ&' nËZr
VËH$mb JB© Am¡a XrnH$ ObmH$a bo AmB©Ÿ&
`wdH$ Jhar gmoM _| n‹S> J`mŸ& dh gmoMZo bJm_¢ Vmo Am`m Wm H$~ra
H$mo ~‹S>m kmZr Am¡a g_PXma _mZH$a, {H$ÝVw BZH$m {H«$`mH$bmn Vmo _yIm}§ Am¡a
nmJbm| O¡gm h¡Ÿ& H$‹S>do XyY H$mo _rR>m ~Vm`m Am¡a {XZ Ho$ àH$me _| XrnH$
Obdm aho h¢Ÿ& Am{Ia dh AnZo H$mo amoH$ Zht gH$m Am¡a ~mobm"H$~raOr,
_¢ AmnHo$ nmg Am`m Wm EH$ g_ñ`m Am¡a g§Xoh boH$a {H$ÝVw AmnH$m
g§{d^mJ H$s ì`dñWm H$m gyÌnmV 43
ì`dhma _oao _Z Ho$ g§Xoh H$mo Am¡a Jham H$a ahm h¡Ÿ& AmnH$m ì`dhma _wPo ~‹S>m
AQ>nQ>m bJmŸ&'
H$~ra Zo H$hm"_¢Zo Vmo Vwåhmao àíZ H$m hr CÎma {X`m h¡Ÿ& XyY _¢Zo ^r
{n`m Am¡a Vw_Zo ^rŸ& Cg_| MrZr Zht, Z_H$ {_bm Wm, `h h_Zo ñnï> AZw^d
{H$`mŸ& g§^dV… nËZr Zo ^yb go MrZr Ho$ ñWmZ na Z_H$ S>mb {X`m hmoŸ&
CgH$s BVZr-gr ^yb Ho$ {bE _¢ Amdoe Am¡a CÎmoOZm _| Š`m| AmD§$?
à{V{H«$`m ì`º$ H$a Ka H$s empÝV ^§J Š`m| H$ê§$? _¢ CgH$s ^ybm| H$mo ghZ
H$a OmVm hÿ§Ÿ& Bgr Vah dh _wPo ghZ H$aVr h¡Ÿ& Vw_Zo A^r XoIm hmoJm, _oao
H$hVo hr VËH$mb XrnH$ Obm {X`mŸ& O~{H$ {XZ Ho$ àH$me _| CgH$s H$moB©
Anojm Zht WrŸ& CgZo _wPgo Bg g§X^© _| H$moB© àíZ ^r Zht {H$`mŸ& Vw_ nËZr
H$mo ghZ H$amo Am¡a nËZr Vwåh| ghZ H$aoŸ& AJa `h ghZ H$aZo H$s epŠV
Vwåhmao ^rVa Zht h¡ Vmo J¥hñWr _| OmZo H$s ~mV Vwåh| Zht gmoMZr Mm{hEŸ& `hr
Vwåhmao àíZ H$m CÎma h¡Ÿ&'
`wdH$ Zo H¥$VkVm ì`º$ H$aVo hþE H$hm"_wPo _oao EH$ àíZ H$m CÎma {_b
J`mŸ& na _oam A^r EH$ àíZ ~mH$s h¡_¢ J¥hñW ~Zy§ `m g§Ý`mgr?'
H$~ra Zo H$hm"Vw_ _oao gmW AmAmoŸ&' H$~ra Cgo EH$ Pm|n‹S>r _| bo JEŸ&
dhm§ EH$ d¥Õ g§Ý`mgr ~¡Ro> WoŸ& H$~ra Zo CÝh| àUm_ {H$`m Am¡a nyN>m"~m~m,
AmnH$s AdñWm {H$VZr h¡?' ~m~m Zo H$hm"Añgr df©Ÿ&' Wmo‹S>r Xoa VH$ _m¡Z,
{\$a dhr àíZ Am¡a emÝV _wX«m _| ~m~m Ûmam dhr CÎmaŸ& _Z _| H$moB© H«$moY Zht,
Pw§PbmhQ> ZhtŸ& EH$ àíZ H$mo Xygar ~ma nyN>Vo hr AmX_r Pw§Pbm CR>Vm h¡¡Ÿ&
H$~ra Zo EH$ ~ma Zht, AZoH$ ~ma `hr àíZ nyN>mŸ& ~m~m Zo ^r CVZr hr ~ma
Cgr ghO Am¡a emÝV ^md go CÎma {X`mŸ& `wdH$ _hmË_m H$s em§{V Am¡a
g§VwbZ XoI ñVãY ah J`mŸ& H$~ra Zo g§Ý`mgr H$s Amoa g§Ho$V H$a H$hm"Vwåh|
g§Ý`mgr ~ZZm h¡ Vmo Eogo ~ZmoŸ&'
`wdH$ H$mo AnZr {Okmgm H$m g_mYmZ {_b J`mŸ&
AmJ_ ñdmÜ`m` Ho$ g_` EH$ àíZ Am`mŠ`m dh gmYw hmo gH$Vm h¡,
{OgH$m H$fm` à~b h¡? g_mYmZ {_bm{OgH$m H$fm` à~b h¡, dh gmYw
Zht hmo gH$VmŸ& gmYw dhr h¡, {OgH$m H$fm` emÝV h¡Ÿ& h_| Eogm g_mYmZ
ImoOZm h¡ {H$ n[apñW{V AmZo na ^r h_mar empÝV ^§J Z hmoŸ& `h EH$ CËH¥$ï>
pñW{V h¡Ÿ& n[apñW{V Z AmZo VH$ g~ emÝV ahVo h¢Ÿ& H$moB© ^r AmX_r Mm¡~rg
44 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
KÊQo> H«$moY Zht H$aVmŸ& H$moB© ^r AmX_r Mm¡~rg KÊQo> dmgZm go nr{‹S>V Zht
hmoVmŸ& H$moB© ^r AmX_r Mm¡~rg KÊQo> bmo^ H$s MoVZm _| Zht ahVmŸ& n[apñW{V
AmZo na, {Z{_Îm {_bZo na H$fm` H$s gmar pñW{V`m§ OmJ OmVr h¢Ÿ&
h_mao gm_Zo VrZ pñW{V`m§ h¢EH$ AZwX` H$s pñW{V, Xygar{Z{_Îm
{_bZo na CX` H$s pñW{V Am¡a Vrgar{Z{_Îm {_bZo na ^r A{dnmH$
H$s pñW{VŸ&
nhbm H$mbI§S>, Xygam H$mbI§S> Am¡a Vrgao H$mbI§S> H$m àm`… ^mJ
g§nÝZ hmoZo VH$ `m¡J{bH$ _Zwî`m| H$m H$fm` emÝV WmŸ& __Ëd Zht Wm, H$ht
A{YH$ma Zht H$aVo WoŸ& H$ht ñdm{_Ëd Zht Wm, _oamnZ Zht WmŸ& ~g, nXmW©
_mÌ nXmW© Am¡a CZH$m Cn^moJŸ& nXmW© H$m_ _| AmVm Wm, {H$ÝVw Cgo AnZm
Zht _mZm OmVm WmŸ& d¥j Ho$ ZrMo ~¡Ro>, Ka ~Z J`mŸ& _w§h _| H$moB© MrO S>mb
br, Amhma hmo J`mŸ& {H$gr dñVw Ho$ à{V H$moB© __Ëd Zht Wm, Hw$N> _oam h¡`h
MoVZm OmJr hr Zht WrŸ& {H$ÝVw O~ H$ënd¥j \$b H$_ XoZo bJo, V~ pñW{V`m§
~XbZo bJtŸ& MoVZm _| ^r n[adV©Z AmZo bJmŸ&
h_ n[apñW{V Am¡a MoVZmXmoZm| H$mo n¥WH$ H$a {H$gr gË` H$s ì`m»`m
Zht H$a gH$VoŸ& gË` H$s ì`m»`m Ho$ {bE n[apñW{V Am¡a MoVZmXmoZm| H$mo
gmW _| aIZm hmoJmŸ& MoVZm Ho$ ~XbZo na n[apñW{V _| n[adV©Z hmoVm h¡ Am¡a
n[apñW{V Ho$ ~XbZo na MoVZm _| n[adV©Z hmoVm h¡Ÿ& AmO VH$ __Ëd H$s
MoVZm Zht WrŸ& _oam Ka, _oam H$ënd¥j, _oam \$b`h MoVZm Zht WrŸ& __Ëd
O¡gm eãX ^r eãXH$moe _| Zht Am`m WmŸ& A~ Z`m g¥OZ hmo ahm Wm, ZB©
MoVZm H$m OmJaU Am¡a Z`o eãXm| H$m JR>Z hmo ahm WmŸ& eZ¡… eZ¡… __Ëd H$s
^mdZm Ka H$a ahr Wr AmX_r Ho$ _Z _|Ÿ&
g_ñ`m, Xw…I, H$bh Am¡a PJ‹S>o H$m _yb Š`m h¡, CËg Š`m h¡? H$hm§
go ewê$ hmoVo h¢ `o g~Ÿ? Ohm§ __Ëd `m _oamnZ Am J`m, dhm§ H$bh `m
PJ‹S>m ewê$ hmo J`mŸ& Xmo ^mB© H$m g§`wº$ n[adma h¡Ÿ& {H$ÝVw _Z _| `h
^mdZm Am JB© {H$ `h _oam b‹S>H$m h¡, dh ^mB© H$m b‹S>H$m h¡Ÿ& Ohm§
AnZo b‹S>Ho$ H$mo A{YH$ Am¡a ^mB© Ho$ b‹S>Ho$ H$mo H$_ XoZo H$s ^mdZm
OmJ OmVr h¡ dht n[adma _| {dKQ>Z H$s Ztd n‹S> OmVr h¡Ÿ& Myëho ~§Q>
OmVo h¢, Ka _| Xrdma I‹S>r hmo OmVr h¡¡Ÿ& `h __Ëd ~hþV ~‹S>m H$maU ~ZVm
h¡ {dJ«h H$mŸ&
g§{d^mJ H$s ì`dñWm H$m gyÌnmV 45
"`h _oam h¡'`h MoVZm hr {ddmX I‹So> H$aVr h¡, H$bh n¡Xm H$aVr h¡Ÿ&
__Ëd AWdm H$bh H$m nhbm Adga Am`m {d_bdmhZ Ho$ H$mb _|Ÿ&
{d_bdmhZ {Og `wJ _| n¡Xm hþAm, Cg `wJ _| H$ënd¥j H$s e{º$`m§ KQ>t,
__Ëd H$m ~rOmamonU hmo J`m, H$bh H$m ~rO-dnZ hmo J`mŸ&
AmMmam§J-gyÌ H$m ~hþV gwÝXa gwº$ h¡dñVw H$mo H$m¡Z N>mo‹S> gH$Vm h¡?
Omo __Ëd ~w{Õ H$mo N>mo‹S> XoVm h¡, dh dñVw H$mo N>mo‹S> gH$Vm h¡Ÿ& Ohm§ __Ëd H$s
MoVZm Ny>Q>r, dhm§ dñVw H$m H$moB© _yë` Zht h¡Ÿ& O~ VH$ __Ëd H$s MoVZm h¡,
V~ VH$ dñVw H$m _yë` h¡Ÿ& O¡Z AmMm`m}§ Zo EH$ CXmhaU Ûmam Bgo
g_Pm`mEH$ V¡amH$ g_wX« _| V¡a ahm h¡Ÿ& {H$VZm AWmh nmZrŸ! Š`m CgH$mo
nmZr H$m ^ma bJVm h¡? {~ëHw$b Zht bJVmŸ& dhr V¡amH$ g_wX« _| JmoVm
bJmH$a ~mha Am`mŸ& EH$ K‹S>m nmZr go ^aH$a H$ÝYo na aIm Vmo ^ma bJZo
bJmŸ& ~moP {H$gH$m Am`m? O~ g_wX« _| Wm Vmo _oamnZ Zht WmŸ& O~ K‹So> _|
nmZr ^am Vmo _oamnZ Ow‹S>m, H§$Yo ~mo{Pb ~Z JEŸ& H$hVo h¢ {ga ^mar ahVm h¡Ÿ&
^mar Š`mo§ ahVm h¡¡? ^ma {H$gH$m h¡? `h __Ëd H$m ^ma h¡Ÿ&
B{Vhmg H$s X¥{ï> go XoI|, àmJ¡{Vhm{gH$ H$mb _| Bg gMmB© H$mo ImoO| {H$
__Ëd Ho$ ~rO H$m dnZ H$~ hþAm Wm? _Zwî` Zo __Ëd H$aZm H$~ grIm? Vmo
CÎma hmoJm{d_bdmhZ Zm_ H$m Hw$bH$a hþAmŸ& CgHo$ g_` _| d¥jm| H$s
e{º$`m§ H$_ hþB©, ha MrO _| õmg hmoZo bJmŸ& __Ëd OmJm Am¡a EH$ `m¡J{bH$
Zo no‹S> na AnZm A{YH$ma H$a {b`mŸ& Xygao bmoJ Cg amñVo _| AmEŸ& no‹S> na
bJo \$b H$mo ImZo H$s BÀN>m H$s Vmo CgZo H$hmBYa _V AmAmo, `h no‹S> _oam
h¡, Vwåh| BgHo$ \$b ImZo H$m H$moB© A{YH$ma Zht h¡Ÿ& nhbr ~ma `h __Ëd Am¡a
A{YH$ma H$s ~mV hþB©Ÿ& Bggo nhbo {H$gr Zo "_¢' Am¡a "_oam' eãX gwZm hr Zht
WmŸ& nhbr ~ma `h ì`{º$naH$ MoVZm OmJr, {\$a BgH$m g§H«$_U hmoVm J`m,
AnZonZ H$s ^mdZm ~bdVr hmoVr JB©Ÿ& g§Kf© Am¡a b‹S>mB©-PJ‹So> H$s
_mZ{gH$Vm ^r V^r go n¡Xm hþB©Ÿ& __Ëd Zo H$bh Ho$ ~rO ~mo {X`oŸ&
h_ {díbofU H$a|H¡$go _Zwî` _| BZ d¥{Îm`m| H$m CX` hþAm? BgH$m
~hþV gwÝXa B{Vhmg h¡Ÿ& _Zmod¡km{ZH$ {díbofU go h_ OmZ gH$Vo h¢ {H$
n[apñW{V ~XbZo na MoVZm H$m ê$n {H$g àH$ma ~XbVm h¡Ÿ& g_` Ho$ gmW
n[apñW{V ~Xbr, __Ëd H$s MoVZm OmJr, AnZmnZ OmJ J`m, A{YH$ma H$s
^mdZm OmJ JB©Ÿ& _Zmod¡km{ZH$m| Zo _m¡{bH$ _Zmod¥{Îm`m| Ho$ AZoH$ dJuH$aU {H$`o
46 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
h¢, {H$ÝVw AÝV _| EH$ na Ho$pÝX«V hmo JEŸ& dmñVd _| _Zwî` H$s EH$ hr
_m¡{bH$ _Zmod¥{Îm h¡, dh h¡ A{YH$ma H$s ^mdZm, __Ëd H$s ^mdZmŸ& Bg na
_oam A{YH$ma h¡Bg MoVZm Zo _Zwî` Om{V H$mo ~hþV b‹S>m`m, ~hþV IyZ-Iam~o
{H$`oŸ&
__Ëd Ho$ ~rO-dnZ Ho$ Bg {XZ H$mo _Zwî` Om{V Ho$ {bE H¡$gm {XZ
_mZ|Ÿ? O~ VH$ __Ëd H$s MoVZm Zht Wr, {H$VZm Abm¡{H$H$ Am¡a empÝV_`
OrdZ WmŸ& __Ëd H$s MoVZm OmJr, EH$ gmW _Zwî` Ho$ B{Vhmg H$m Z`m n¥ð>
Iwb J`mŸ& O¡go hr Z`m n¥ð> Iwbm, g_ñ`m H$m CX²^d hmo J`mŸ& `{X __Ëd
H$m ~rO-dnZ Zht hmoVm Vmo _Zwî` {ZV ZB© g_ñ`m go H$^r AmH«$mÝV Zht
hmoVmŸ&
H¡$gm Wm dh {XZ, {Og {XZ __Ëd H$s MoVZm OmJr?
H¡$gm Wm dh {XZ, {Og {XZ g_ñ`m H$m OÝ_ hþAm?
H¡$gm Wm dh {XZ, {Og {XZ H$bh Am¡a g§Kf© H$s n[apñW{V`m§
{Z{_©V hþB©?
O¡go-O¡go `h __Ëd H$m ~rO \$bdmZ² ~Zm, g_ñ`mE§ O{Q>b ~ZVr JB©,
_mZd OrdZ g_ñ`m-g§Hw$b hmoVm J`mŸ& Omo __Ëd H$s MoVZm Cg `wJ _|
g_ñ`m ~Zr, dhr __Ëd H$s MoVZm dV©_mZ `wJ H$s g_ñ`m H$m H$maU h¡Ÿ&
Š`m Bg MoVZm H$mo ~Xbm Om gH$Vm h¡?
g§{d^mJ H$s ì`dñWm H$m gyÌnmV 47

g§{d^mJ H$s ì`dñWm H$m gyÌnmV


g_mOemñÌ AmO ~hþV {dH${gV hþAm h¡Ÿ& Bg na ~hþV gm{hË` {bIm
J`m h¡¡Ÿ& g_mO H$m {dH$mg H¡$go hþAm? H¡$go g_mO _| gmar d¥{Îm`m§ nZnVr
Mbr JB©Ÿ? EH$ g_¥Õ B{Vhmg h¡ g_mO H$mŸ& `m¡J{bH$ `wJ H$m n[adV©Z,
g_mO-ì`dñWm H$m àma§^ {~ÝXw Am¡a n¥ð>^y{_`o n[adV©Z H$s _hÎdnyU©
gyMZmE§ Xo aho h¢Ÿ&
O~ A^md hmoVm h¡, _Zwî` H$m ñd^md {~J‹S>Vm h¡Ÿ& `h à{gÕ H$hmdV
h¡ {H$ A^md _| ñd^md {~J‹S>Vm h¡Ÿ& O~ Omo Mmhm, {_b OmVm h¡, Ohm§ Mmhm,
dhm§ {_b OmVm h¡, {Og g_` Mmhm, Cg g_` {_b OmVm h¡Ÿ& {H$gr Xoe-
H$mb _| dñVw H$s H$moB© Xwb©^Vm Zht h¡, H$moB© A^md Zht h¡Ÿ& OrdZ H$s
Amdí`H$Vm O~ Ohm§ Mmho, nyar hmo OmVr h¡ dhm§ A{YH$ma H$s ^mdZm OÝ_
Zht boVr, __Ëd H$s d¥{Îm Zht nZnVrŸ& O~ H$ënd¥jm| H$s e{º$ KQ> JB©, do
\$b H$_ XoZo bJo V~ A^md hmoZo bJmŸ& Z nyam ImZo H$mo {_bVm, Z AÝ`
Amdí`H$VmAm| H$mo nyam H$aZo Ho$ gmYZ {_bVoŸ& Cg pñW{V _| A^md Ho$ H$maU
A{YH$ma H$s ^mdZm OmJrŸ& EH$ d¥j na EH$ `wJb Zo AnZm A{YH$ma O_m
{b`mŸ& {OgZo A{YH$ma O_m`m, CgZo Xygam| H$mo Cg A{YH$ma go d§{MV H$a
{X`mŸ& Bg na _oam hr A{YH$ma h¡, Vwåhmam Zht`h d¥{Îm nZnZo bJrŸ&
{OÝhm|Zo A{YH$ma H$a {b`m, CZH$mo A^md H$s g_ñ`m Zht ahrŸ& {OZ bmoJm|
Zo A{YH$ma Zht {H$`m, CZHo$ {bE A^md EH$ g_ñ`m ~Z J`mŸ&
A^md go ñd^md {dH¥$V ~ZmŸ& AnhaU H$s MoVZm OmJr Am¡a N>rZm-
PnQ>r H$m H«$_ ewê$ hmo J`mŸ& Omo ~bdmZ Wm, CgZo H$hm"Vwåhmam H$hm§ go
Am`m? Š`m nQ²>Q>m {bIm h¡ BgH$m? `h Vwåhmam Zht hmo gH$VmŸ&' O~X©ñVr
O_mE JE Bg A{YH$ma Ho$ H$maU g§Kf© H$s pñW{V ~Z JB©, b‹S>mB© ewê$ hmo
JB©Ÿ& g_W© Am¡a ~bdmZ ì`{º$ Zo ~bmV² A{YH$ma H$a {b`mŸ& nhbo Ho$ _Z _|
48 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
namO` H$s nr‹S>m OmJr {H$ _¢ hma J`mŸ& _¢ XoIVm ah J`m Am¡a CgZo H$ãOm
H$a {b`mŸ& EH$ nam^d H$m AZw^d hþAmŸ& nam^d H$s Bg AZw^y{V Zo
Ag{hîUwVm H$s ^mdZm H$mo OÝ_ {X`mŸ& EH$ Xygao H$mo ghZ Z H$aZo go H$bh
ewê$ hmo JB©Ÿ& EH$ ûm¥§Ibm ~Z JB©A{YH$ma H$s ^mdZm, A^md, __Ëd,
N>rZm-PnQ>r, O~X©ñVr A{YH$ma H$aZm, nam^d H$s AZw^y{V, Ag{hîUwVm
Am¡a H$bhŸ&
_wº$ aho Omo {ZV __Vm go,
OmJ CR>m CZ_| __H$maŸ&
H$ënd¥j na bJo OVmZo,
g~ AnZm-AnZm A{YH$maŸ&Ÿ&
ñdËd-haU, N>rZmPnQ>r H$m,
A{VH«$_U H$m doJ ~‹T>mŸ&
em§{V ^§J H$m, _m¡Z ^§J H$m,
g~ na O¡go Zem M‹T>mŸ&Ÿ&
Š`m `h gM h¡? gM A^md _o§,
~Z OmVm h¡ {dH¥$V ñd^mdŸ&
CnmXmZ na g_`-g_` na,
hmoVm ì`ŠV {Z{_Îm à^mdŸ&Ÿ&
A~ VH$ {H$gr Zo H$bh H$m Zm_ VH$ Zht OmZm WmŸ& H$bh Š`m
hmoVr h¡, {H$gr H$mo nVm ^r Zht WmŸ& b‹S>mB©-PJ‹So> go g~ AZOmZ WoŸ&
AnZo amñVo AmVo Am¡a AnZo amñVo OmVoŸ& H$ht H$moB© g§Kf© Zht WmŸ& A~ Bg
ZB© pñW{V Zo g§Kf© H$mo OÝ_ Xo {X`mŸ& g~ Amng _| b‹S>Zo bJoŸ& Hw$N>
`m¡J{bH$ {_boŸ& gmoMm`h pñW{V Vmo AÀN>r Zht h¡Ÿ& AmO VH$ h_ em§{V go
ahVo AmE h¢Ÿ& H$moB© {H$gr Ho$ {bE AdamoY Zht Wm, A~ g§Kf© Am¡a {damoY-
d¡_Zñ` ewê$ hmo ahm h¡Ÿ& Eogr pñW{V _| Š`m {H$`m OmE? EH$ {§M§VZ
ewê$ hþAmŸ&
`wJb Ho$ gå_wI g_ñ`m,
`wJ ~XbVm gm {XImŸ&
àW_ ~ma A^md H$s pñW{V,
g§{d^mJ H$s ì`dñWm H$m gyÌnmV 49
boI `h {H$gZo {bImŸ?
^yI à{V{XZ Aën ^moOZ,
`h Anyd© AX¥ï> h¡Ÿ&
g_mYm`H$ H$s Anojm,
A~ Z`m nW Bï> h¡Ÿ&Ÿ&
{_b aho OZ-OZ nañna,
hmo ahm g_dm` h¡Ÿ&
EH$ {MÝVZ, EH$ {MÝVm,
EH$ hr AÜ`m` h¡Ÿ&Ÿ&
H$mbH¥$V g§ñH¥${V g_ñ`m-
~rO `{X ~moVr ZhtŸ&
^y{_ {MÝVZ-_ZZ H$s `h,
Cd©am hmoVr ZhtŸ&Ÿ&
n[apñW{V qMVZ H$mo n¡Xm H$aVr h¡Ÿ& qMVZ H$m {dH$mg ^r n[apñW{V Ho$
gmW hmoVm h¡Ÿ& O~ H$moB© Amdí`H$Vm Zht hmoVr V~ qMVZ H$m {dH$mg ^r Zht
hmoVmŸ& ^mfm Am¡a qMVZ H$m {dH$mg n[apñW{V gmnoj h¡Ÿ& gm_Zo H$moB© pñW{V
AmVr h¡ Vmo AmX_r gmoMVm h¡Ÿ& gmoMVm h¡ Vmo ^mfm H$m {dH$mg hmoVm h¡Ÿ& O~
`m¡J{bH$m| Ho$ gm_Zo g_ñ`mE§ AmB© V~ {MÝVZ Am¡a ^mfm H$m ^r {dH$mg hmoZo
bJmŸ& `m¡J{bH$ {_bH$a qMVZ H$aZo bJoŸ& nañna ~¡R>H$a Jmo{ð>`m§ ^r H$aZo
bJoŸ& Bggo nhbo H$^r H$moB© Jmoð>r Zht H$s hmoJrŸ& H$^r H$moB© {MÝVZ ^r Zht
{H$`m hmoJm, A~ {MÝVZ ewê$ hþAmŸ& {MÝVZ Jmoð>r _| {H$gr Zo H$hm"XoImo,
Eogo BgH$m g_mYmZ Zht {_boJmŸ& EH$ ZoVm H$s Oê$aV h¡Ÿ& H$moB© AJwAm, H$moB©
_w{I`m, H$moB© ñdm_r ~Z OmE Vmo Bg g_ñ`m H$m g_mYmZ g§^d hmo gH$Vm
h¡Ÿ& g§Kf© Ho$ e_Z Ho$ {bE emgH$ Oê$ar h¡Ÿ&'
`h emgZ H$s Amdí`H$Vm H$m nhbm AmYma ~ZmŸ& H$moB© emgH$ Zht
Wm A~ VH$Ÿ& Z H$moB© amOm Wm, Z àOmŸ& Z H$moB© ñdm_r Wm, Z godH$Ÿ& Z {H$gr
H$s Amkm Wr, Z AmXoeŸ& g~ ñdV§Ì Am¡a ñdmYrZ WoŸ& {H$ÝVw g§Kf© H$s
pñW{V Zo emgH$ H$s Oê$aV H$mo OÝ_ Xo {X`mŸ&
50 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
`wJbm| Zo gmoMmA~ {H$gr ZoVm H$s Oê$aV h¡Ÿ& ZoVm Ho$ {~Zm H$m_ Zht
MboJmŸ& Amdí`H$Vm Am{dîH$ma H$s OZZr h¡Ÿ& àm`… {dH$mg Amdí`H$Vm Ho$
gmW hmoVm h¡Ÿ& O~ VH$ Amdí`H$Vm Z hmo, AmX_r Cg g§X^© _| Hw$N> gmoMVm
hr Zht h¡Ÿ& O~ Amdí`H$ hmo OmVm h¡ V~ {MÝVZ H$aVm h¡ Am¡a {MÝVZ _| go
H$moB© ZB© ~mV {ZH$bVr h¡, EH$ MaU AmJo ~‹T> OmVm h¡Ÿ&
àíZ Am`mZoVm H$s Oê$aV h¡, emgZ H$s Oê$aV h¡, na {H$go ~ZmE§?
H$m¡Z ZoVm ~Zo? g~ Vmo EH$ g_mZ h¢, Eogo _| ZoVm H$m¡Z ~ZoJm? {MÝVZ-Jmoð>r
_| CnpñWV EH$ `m¡J{bH$ Zo H$hm"Bg_| CbPZo H$s Oê$aV Zht, ZoVm Vmo h_|
ghO {_b J`m h¡Ÿ& Omo EH$ `wJb hmWr na M‹T>H$a MbVm h¡, Š`m| Z Cgo h_
AnZm ZoVm _mZ b|Ÿ& {d_bdmhZ H$mo h_ AnZm ZoVm ñdrH$ma H$a|Ÿ&' g~Zo Bg
gwPmd H$s àe§gm H$sŸ&
H$bh Hw${Q>bVm ~‹T>r nañna,
gmoMm JOMmar h¡ Á`oð>Ÿ&
Ý`m` {_boJm Cggo g~H$mo,
dh _{V Y¥{V gå_{V go loð> Ÿ&Ÿ&
`h hmoJm h_ g~H$m ñdm_r,
_mÝ` h_| BgH$m {ZX}eŸ&
ñd-ñdm_r g§~§Y AmO go,
na§n[aV A{^Zd n[adoeŸ&Ÿ&
ZoVm D§$Mo H$X H$m hmoZm Mm{hEŸ& ~am~a H$m hmo Vmo ZoVm Zht ~ZVmŸ& `h
~mV ~hþV _hÎd H$s h¡ {H$ g~ EH$ g_mZ hm| Vmo ZoV¥Ëd {dH${gV Zht hmo
gH$VmŸ& g_mZVm H$s ~w{Õ AmË_m _| hmo gH$Vr h¡, na ì`dhma _| g~ OJh
g_mZVm H$s ~w{Õ H$m_ Zhr Xo gH$VrŸ& ì`dhma _| Vmo ì`dhma Ho$ ñVa na hr
MbZm hmoVm h¡Ÿ& dhm§ AÝVa H$aZm n‹S>Vm h¡, ^oXaoIm ItMZr n‹S>Vr h¡, AÝ`Wm
H$m_ Zht hmoVmŸ& Ohm§ EH$ epŠVembr ì`pŠV Eogm Zht hmoVm, {OgH$s ~mV
g~ bmoJ _mZ gH|$, dhm§ {~Iamd ewê$ hmo OmVm h¡Ÿ& hmWr ~‹S>m hmoVm h¡, na
g~ hmWr EH$ g_mZ Zht hmoVoŸ& CZ_| EH$ J§YhñVr hmoVm h¡Ÿ& nm§M gm¡ hmWr
I‹So> h¢, J§YhñVr Ho$ gm_Zo AmVo hr g~H$m {ga PwH$ OmVm h¡Ÿ& Eogm bJVm h¡,
O¡go g~H$mo H$sb {X`m J`m hmoŸ& dh BVZm epŠVembr hmoVm h¡Ÿ& g_mO _| ^r
XÊS>Zr{V H$m àdV©Z 51
EH$ Eogo hr J§YhñVr Vwë` epŠVembr AmX_r H$s Oê$aV hmoVr h¡, Omo g~H$mo
{Z`§{ÌV H$a gHo$, g~ CgH$s ~mV H$mo _mZ gH|$Ÿ&
Ohm§ g_mO h¡, g§JR>Z h¡, dhm§ {^ÝZ-{^ÝZ {dMma, é{M`m§, {MÝVZ
Am¡a X¥{ï>H$moU dmbo bmoJ hmoVo h¢Ÿ& dhm§ g~H$mo g_ag H$aZm, EH$ gyÌ _| {namoZm
hmoVm h¡Ÿ& AJa g~ g_mZ hm| Vmo `h g§^d Zht hmo gH$VmŸ& dhm§ EH$ ~‹So> Am¡a
g_W© ì`pŠV H$s Oê$aV hmoVr h¡Ÿ&
`wJb Zo H$hmh_mao {bE `h AÀN>m Adga h¡Ÿ& Omo CƒmgZ na
{damO_mZ h¡, Cgo h_ AnZm ZoVm _mZ b|Ÿ& gwPmd g~H$mo ng§X Am J`mŸ&
g~Zo H$hm~hþV AÀN>m nam_e© h¡Ÿ& h_ g~ {d_bdmhZ Ho$ nmg Mb|
Am¡a CZgo ZoV¥Ëd H$m AZwamoY H$a|Ÿ&
gh {MÝVZ H$a `wJb,
{d_bdmhZ H$s gpÝZ{Y _| AmEŸ&
ZB© g¥{ï> H$s ZB© X¥{ï> go,
{Ibo gw_Z Omo AbgmEŸ&Ÿ&
g~ {d_bdmhZ Ho$ nmg JEŸ& {d_bdmhZ H$m A{^dmXZ {H$`mŸ& Cggo
nhbo do A{^dmXZ H$aZm ^r Zht OmZVo WoŸ& nhbr ~ma hmW Omo‹S>m hmoJmŸ&
Cggo nyd© Z_ñH$ma H$aZo H$m H$moB© àg§J hr Zht Am`m WmŸ& g~ g_mZ Wo, H$m¡Z
{H$gH$mo Z_ñH$ma H$aVm? Ohm§ H$moB© N>moQ>m Am¡a H$moB© ~‹S>m hmoVm h¡, dhm§
Z_ñH$ma Am¡a {eï>mMma H$s ~mV AmVr h¡Ÿ& {H$ÝVw Cg g_` N>moQo>-~‹So> H$m H$moB©
àíZ hr Zht Wm, {\$a A{^dmXZ H$s ~mV H$hm§ go AmVr? ~g AmVo, gm_Zo go
{ZH$b OmVoŸ& bmoJ {_bH$a gm_y{hH$ ê$n go àW_ ~ma {d_bdmhZ Ho$ nmg
JE, Z_ñH$ma {H$`m Am¡a H$hm"h_ AmnHo$ nmg EH$ AZwamoY, EH$ àmW©Zm
boH$a AmE h¢Ÿ&'
{d_bdmhZ Zo AmíM`© go nyN>m"H$hmo, Š`m| AmE hmo?'
AmJ§VwH$m| Zo H$hm"h_ AmnH$mo AnZm ZoVm ~ZmZo AmE h¢Ÿ& Amn h_mao
ñdm_r Am¡a ZoVm ~ZH$a h_mam ZoV¥Ëd H$a|, h_| _mJ©Xe©Z X|Ÿ&'
CƒmgZ na Amn {dam{OV,
{d_b {d_bdmhZ ho XodŸ!
52 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
D§$MmB© CnbãY hþB© h¡,
AZwnM[aV M[aH$m ñd`_odŸ&Ÿ&
H$amo à^mo! ZoV¥Ëd h_mam,
`h h_ g~H$m _mZg ^mdŸ&
AÝVa H$m {dídmg _wIa h¡,
ñdrH¥$V hmoJm hr àñVmdŸ&Ÿ&
{d_bdmhZ H$mo AmíM`© hþAmŸ& A~ VH$ Eogr H$moB© pñW{V- n[apñW{V
gm_Zo AmB© hr Zht WrŸ& CgZo AmíM`©, {H$ÝVw J§^raVm go H$hm"`h Amn
bmoJ Š`m H$h aho h¢? h_mao `m¡J{bH$ g_mO _| g~ g_mZ h¢, D§$M-ZrM,
N>moQo>-~‹So> H$m H$moB© ^oX Zht h¡Ÿ& Eogo _| ñd`§ H$mo {H$gr Ho$ AYrZ ~ZmZo H$s ~mV
Amn bmoJm| Zo H¡$go gmoMr? H$moB© AmX_r {H$gr AmX_r H$mo AnZm ZoVm Š`m|
~ZmE? `h ZB© àWm MbmZo H$s ~mV _Z _| H¡$go AmB©? h_mao `m¡J{bH$ g_mO
_| AmX_r-AmX_r Ho$ ~rM H$moB© ^oX Zht, {\$a H$moB© {H$gr H$m ZoVm Š`m| ~Zo?
_wPo à`moOZ ~Vm`m OmE, H$maU ~Vm`m OmEŸ&'
g~ AnZo AnZo ZoVm h¢,
{\$a Š`m| Amdí`H$ ZoVm?
AnZr _`m©Xm AnZm AZw-
emgZ OZ `{X H$a boVmŸ&Ÿ&
_mZd H$s _{V {deX {d{Z_©b,
Cg_| A{V {dH${gV M¡VÝ`Ÿ&
J{V MVwîH$ Ho$ amO_mJ© _|,
_mZd H$m OrdZ h¡ YÝ`Ÿ&Ÿ&
`m¡J{bH$m| Zo H$hm"Amn R>rH$ H$h aho h¢Ÿ& A^r VH$ Vmo h_mam g_mO
g_mZVm Ho$ AmYma na Mb ahm Wm, Bg{bE {H$gr ZoV¥Ëd H$s h_| H$moB©
Oê$aV Zht Wr, {H$ÝVw Amn ñd`§ XoI aho h¢, n[apñW{V`m| _| {H$VZm
~Xbmd AmVm Om ahm h¡Ÿ& AmX_r H$s àd¥{Îm hr Zht, àH¥${V ^r ~Xb ahr
h¡Ÿ& H$ënd¥j H¥$nU ~Z aho h¢Ÿ& \$b XoZm H$_ H$a {X`m h¡Ÿ& BZH$s epŠV _|
hmo aho {ZaÝVa õmg H$m n[aUm_ gm_Zo h¡Ÿ& h_Zo H$^r ^yI H$m AZw^d Zht
XÊS>Zr{V H$m àdV©Z 53
{H$`mŸ& A~ nyam ^moOZ Am¡a dñÌ ^r Zht {_b ahm h¡Ÿ& Amdmg H$s g_ñ`m
^r O{Q>b hmo ahr h¡Ÿ& BZ g~ A^mdm| Zo g§Kf© H$s pñW{V H$mo OÝ_ {X`m h¡,
A{YH$ma H$s d¥{Îm n¡Xm H$a Xr h¡Ÿ& Amdí`H$Vm H$s MrOm| na g~ AnZm-
AnZm A{YH$ma OVmZo bJo h¢Ÿ& "_¢ Am¡a _oaonZ' H$s ^mdZm Omoa nH$‹S>Vr Om
ahr h¡Ÿ& `o pñW{V`m§ _mZd ApñVËd Ho$ {bE {dZmeH$mar gm{~V hm|JrŸ&
BZH$m g_mYmZ ì`dñWm go hr hmoJmŸ& Amn h_ g~H$m ZoV¥Ëd ñdrH$ma H$a
g_mO H$mo ì`dñWm X|Ÿ&'
XodŸ! g_ñ`m {dH$Q> hþB© h¡,
{H$VZm ~Xb J`m AmMmaŸ&
H$ënd¥j ^r ~Xb JE g~,
~Xb J`m _mZd ì`dhmaŸ&Ÿ&
{ZO na emgZ O~ O~ KQ>Vm,
V~ boVm ZoVm AdVmaŸ&
dhr Hw$nW OmZo dmbm| H$m,
H$a gH$Vm h¡ ghO gwYmaŸ&Ÿ&
{d_bdmhZ Zo H$hm"Amn bmoJm| H$s ~mV R>rH$ h¡Ÿ& _wPo ^r AZw^d hmo
ahm h¡ {H$ Eogr pñW{V`m§ ~Z ahr h¢Ÿ& `h g§Kf© H$s pñW{V AmJo MbH$a
AamOH$Vm H$m ê$n bo, Bggo nhbo H$moB© ì`dñWm bmJy hmoZr Mm{hEŸ& _¢ Bg
~mV go nyar Vah gh_V hÿ§Ÿ& {H$ÝVw BgHo$ {bE _wPo hr Š`m| `mo½` _mZm Om ahm
h¡? Amn bmoJm| _| go ^r Vmo H$moB© Bg Xm{`Ëd H$mo ñdrH¥$V H$a gH$Vm h¡Ÿ&'
`m¡J{bH$m| Zo H$hm"h_Zo ~hþV gmoM-{dMma Ho$ ~mX AmnH$mo Bg Xm{`Ëd
Ho$ {bE MwZm h¡Ÿ& h_ ha Vah go AmnH$mo Bg H$m`© Ho$ {bE gj_ Am¡a g_W© nm
aho h¢Ÿ& g_mO-{hV _| `h Xm{`Ëd AmnH$mo boZm hr hmoJmŸ&'
~hþV AmJ«h Ho$ ~mX {d_bdmhZ Zo `m¡J{bH$m| Ho$ gm_y{hH$ AZwamoY H$mo
ñdrH$ma H$aVo hþE H$hm"nhbo g~ `wJbm| H$m g_dm` Amdí`H$ h¡Ÿ&'
{d_bdmhZ H$mo Om{Vñ_aU kmZ Wm, nyd©OÝ_ H$m kmZ Wm, Bg{bE ~hþV gmar
~mV| {~Zm n‹To> hr kmV hmo JB©Ÿ& nyd©OÝ_ _| Omo {ejm àmá H$s Wr, Omo kmZ
Am¡a JwU A{O©V {H$`m Wm, dh {MÌnQ> H$s ^m§{V CZHo$ gm_Zo WmŸ& amOZr{V
Š`m hmoVr h¡, g_mO-Zr{V Š`m hmoVr h¡, Y_© Š`m hmoVm h¡? `o gmar ~mV|
54 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
CZHo$ gm_Zo Am JBªŸ& Om{Vñ_aU Ho$ H$maU do Zr{Vk hmo JEŸ& Om{Vñ_aU kmZ
{Ogo hmo OmVm h¡, Cgo kmZ H$m ^§S>ma ghO hr àmá hmo OmVm h¡Ÿ& gmam kmZ
{d_bdmhZ Ho$ gm_Zo Am J`mŸ&
{d_bdmhZ Zo EH$ ~‹S>m g_dm` ~wbm`mŸ& g~ `m¡J{bH$ BH$Æo> hþEŸ&
{d_bdmhZ Zo H$hm"g~ MmhVo h¢ g_mO _| g§Kf© Z hmoŸ& h_ em§{V go OrdZ
OrE§Ÿ& Š`m|{H$ {Og OrdZ _| em§{V Zht hmoVr, Omo VZmd H$m AZw^d H$aVm h¡,
amV-{XZ b‹S>mB©-PJ‹So> H$aVm h¡, CgH$m OrZm H$moB© OrZm Zht h¡Ÿ& _Zwî` OÝ_
{_bm h¡ Vmo h_ em§{V Ho$ gmW OrE§Ÿ& AempÝV H$m EH$ H$maU h¡ A^mdŸ& Xygam
H$maU h¡ ì`dñWm H$m Z hmoZmŸ& ì`dñWm Ho$ {bE Oê$ar h¡ {Z`§VmŸ& Vw_ bmoJm|
Zo _wŠV hdm _| ídmg {b`m h¡, Iwbo AmH$me _| {dhma {H$`m h¡Ÿ& Š`m Vw_
ì`dñWm H$mo _mÝ` H$a gH$moJo? Cg njr H$mo qnO‹So> go H¡$go ß`ma hmo gH$Vm h¡,
Omo gXm _wº$ AmH$me _| C‹S>Vm ahm h¡Ÿ?
`wJ-n[adV©Z H$s ~obm _|,
`h hmoJm A{^Zd CÀN‰>mgŸ&
qMVZ-_§WZ H$a ~VbmAmo,
Š`m Bg_| g~H$m {dídmgŸ?
_wº$ ndZ _| ídmg {b`m h¡,
_wº$ JJZ _| {H$`m {dhmaŸ&
Cg n§N>r H$m H¡$go hmoJm,
nb ^a ^r qnO‹So> go ß`ma?
~mV ghr h¡, gmoM ghr h¡,
h_ ñdV§Ì OrZo dmboŸ&
qH$Vw H$bh go ì`mHw$b, à{Vnb
em§V gwYm nrZo dmboŸ&Ÿ&
{dde ñddeVm Ë`mJ JhZ-JO,
AHw§$e H$mo ñdrH$ma ahmŸ&
_¥Ê_` ^yVb VÝ_` ~ZH$a,
h[aV nQ>r H$mo Yma ahmŸ&Ÿ&
_mÝ` H$a|Jo {Z`_, {Z`§Vm,
XÊS>Zr{V H$m àdV©Z 55
H$m _Zgm gmXa gå_mZŸ&
Am¡a ì`dñWm H$m, gw{dYm h¡
Xya gXm h_ go A{^_mZŸ&Ÿ&
`m¡J{bH$ ~mobo"Amn R>rH$ H$h aho h¢Ÿ& h_ ñdV§Ì OrZo dmbo h¢ {H$ÝVw
AmO H$bh go ì`mHw$b h¢Ÿ& empÝV Ho$ {bE h_ ñdV§ÌVm Ho$ {Z`_Z Am¡a
ì`dñWm Ho$ àU`Z H$s ~mV H$h aho h¢Ÿ& ì`dñWm Amn hr H$a gH$Vo h¢Ÿ&
AmO go Amn h_mao ZoVm h¢, ñdm_r h¢Ÿ& AmnH$m ha AmXoe h_ ghf© ñdrH$ma
H$a|JoŸ& Amn h_| "Amo_²-Am_²' H$h H$a H¥$VmW© H$a|Ÿ& O¡go eãX AW© H$s
g{Þ{Y H$mo àmá H$a gmW©H$ hmoVm h¡, d¡go hr h_ AmnH$m ZoV¥Ëd àmá H$a
H¥$VmW© ~Z OmE§JoŸ& AmnH$m Vrgam ZoÌ CX²Km{Q>V h¡Ÿ& AmnHo$ ^rVa H$éUm H$m
òmoV ~h ahm h¡Ÿ& Omo gKZ {V{_a ì`má hmo J`m h¡, Cgo A{^Zd àH$me go
^aZm h¡Ÿ&'
"Amo_-Am_²' H$hH$a AÝV_©Z go,
h_ g~H$mo A~ H$a| H¥$VmW©Ÿ&
eãX AW© H$s g{Þ{Y nmH$a,
hmo OmVm h¡ O¡go gmW©Ÿ&Ÿ&
ZoÌ Vrgam CX²Km{Q>V h¡,
àdh_mZ H$éUm H$m òmoVŸ&
gKZ {V{_a H$m Mra-haU H$a,
H$aZm h¡ A{^Zd CÚmoVŸ&Ÿ&
`wJbm| Ho$ AZwamoY H$mo ñdrH$ma H$a {d_bdmhZ Zo àW_ Hw$bH$a H$m
Xm{`Ëd ñdrH$ma H$a {b`mŸ& {d_bdmhZ Zo H$hm"g§Kf© H$s g_m{á H$m g~go
AÀN>m Am¡a H$maJa Cnm` h¡g§{d^mJ, ~am~a H$m ~§Q>dmamŸ& Ý`m`nyd©H$ g~_|
~am~a ~m§Q> Xmo, b‹S>mB© H$s pñW{V hr Zht AmEJrŸ&'
Ohm§ g§{d^mJ Zht hmoVm, dhm§ g_ñ`m CbPVr h¡, H$bh Am¡a g§Kf©
H$s pñW{V`m§ ~ZVr h¢Ÿ& YZ, _H$mZ Am¡a O_rZ H$mo boH$a {nVm-nwÌ Am¡a
^mB©-^mB© Ho$ ~rM Omo VZmdnyU© pñW{V ~ZVr h¡, g§~§Ym| _| Xyar AmVr h¡,
CgH$m EH$ H$maU g§n{Îm H$m gå`H²$ {d^mJ Z hmoZm h¡Ÿ& {nVm AnZo
56 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
OrdZH$mb _| nwÌm| Ho$ ~rM g§n{Îm H$m R>rH$ g§{d^mJ Zht H$aVm h¡ Vmo _¥Ë`w
Ho$ níMmV² nwÌm| _| b‹S>mB© ewê$ hmo OmVr h¡Ÿ& ^mB©-^mB© ^r Amng _| ~§Q>dmam
R>rH$ T§>J go Zht H$aVo h¢ Vmo CZH$s g§VmZm| _oo Q>H$amd hmo OmVm h¡Ÿ& ~hþV
{ddoH$ H$m H$m_ h¡ g§{d^mJ H$aZm, ~§Q>dmam H$aZmŸ& nhbo ào_ hmoVm h¡ Vmo
ì`dñWm Zht H$aVo Am¡a {~Zm ì`dñWm Ho$ ào_ Qy>Q>Vm h¡ Vmo Eogo Qy>Q>Vm h¡¡,
O¡go H$m§M H$s erer Qy>Q>Vr h¡Ÿ&
{d_bdmhZ Zo g~go nhbo H$ënd¥j H$s nm§Vr H$a Xr, g§{d^mJ H$a
{X`mŸ& ~m§Q> {X`m {H$ `h H$ënd¥j Vwåhmam h¡ Am¡a `h VwåhmamŸ& AnZo-AnZo
d¥jm| go H$m_ bmoŸ& Xygao Ho$ d¥j H$mo N>rZZo H$s H$mo{ee _V H$amoŸ& AnZo Xm`ao
_| ahmoŸ& O¡go Ka H$m _w{I`m Ka H$s g§n{Îm H$mo Ý`m`mo{MV T§>J go ~m§Q> XoVm h¡,
Cgr Vah {d_bdmhZ Zo H$ënd¥jm| H$mo ~m§Q> {X`mŸ& EH$ ZB© ì`dñWm H$m
gyÌnmV hmo J`mŸ&
H$a H$ënd¥j H$m g§{d^mJ g~ ~m§Q>|,
gwa{^V Jwbm~ H$m nwîn ^bo hmo H$m§Q>|Ÿ&
h¡ Aën bpãY {\$a ^r g~ {_bH$a ImE§,
{gÕmÝV nañnaVm H$m A~ g_PmE§Ÿ&Ÿ&
`m¡J{bH$ OJV² H$s àW_ g_yh ì`dñWm,
{dVaU g_VmH¥$V g~H$s EH$ AdñWmŸ&
hmo njnmV AkmV Y_© Hw$bH$a H$m,
Ho$db àH$me H$m àga H$m_ {XZH$a H$mŸ&Ÿ&
ì`dñWm H$m nhbm gyÌ h¡nm§VrŸ& AmMm`© {^jw Zo Am¡a Š`m {H$`m WmŸ?
`hr Vmo {H$`m WmŸ& Š`m gmYwAm| _| ^r P§PQ> Zht hmoVoŸ? `h Z gmoM| {H$
gmYw-gmpÜd`m| _| H$moB© H$bh Zht hmoVrŸ& gmYw {gÕ `m drVamJ Vmo h¢ ZhtŸ&
CZH$m H$fm` jrU Zht hþAm h¡Ÿ& _mohZr` H$_© {dÚ_mZ h¡ Bg{bE H$bh hmo
gH$Vr h¡Ÿ& {H$ÝVw {Og g§K _| AmMm`© Hw$eb hmoVo h¢, {d^mJ H$aZm OmZVo h¢,
do H$bh H$mo H$_ H$a XoVo h¢Ÿ& {^jw ñdm_r Zo Bg gMmB© H$mo nH$‹S>m {H$ {~Zm
ì`dñWm Ho$ A{YH$aU H$mo amoH$m Zht Om gH$Vm, H$bh H$s g§^mdZm H$mo
g_má Zht {H$`m Om gH$VmŸ&
nyÁ` JwéXod O`nwa _| MVw_m©g H$a aho WoŸ& O`àH$me ~m~y Xe©Z H$aZo
AmEŸ& CÝh| Voamn§W H$s g§{d^mJr ì`dñWm ~VmB© JB©Ÿ& ì`dñWm H$s ~mV
XÊS>Zr{V H$m àdV©Z 57
gwZH$a do ^md{d^moa hmo JE, ~mobo"AmMm`©Or! AmnHo$ `hm§ Vmo gdm gmobh
AmZm g_mOdmX h¡Ÿ& h_ Vmo Ho$db g_mOdmX H$s ~mV H$aVo h¢Ÿ&' CÝhm|Zo
H$hm"AmMm`©OrŸ! _oar `h àmW©Zm h¡ {H$ `h g_mOdmX D$na go ZrMo H$s Amoa
AmZm Mm{hEŸ&'
AmMm`© {^jw Zo Omo g§{d^mJr ì`dñWm Xr, dh ì`dñWm g_mO VH$
nhþ§M OmE Vmo EH$ Abm¡{H$H$ KQ>Zm hmo gH$Vr h¡, nyao {díd _| g_mOdmX H$m
EH$ CXmhaU àñVwV hmo gH$Vm h¡Ÿ& {H$ÝVw dh ~mV A^r VH$ dhm§ nhþ§M Zht
nmB© h¡Ÿ&
ì`dñWm H$m dh nhbm MaU Wm, Omo {d_bdmhZ Ho$ Ûmam CR>m`m J`mŸ&
AJa B{Vhmg Ho$ nÝZo nbQ|> Am¡a Bg àíZ H$s JhamB© _| OmE§ {H$ Bg `wJ H$m
g~go nhbm ì`dñWmnH$ H$m¡Z? Vmo CÎma hmoJm{d_bdmhZŸ& g~go nhbo
g§{d^mJ H$s ì`dñWm H$aZo dmbm H$m¡ZŸ? CÎma hmoJm {d_bdmhZŸ&
A^md, H$bh, g§Kf©, ñdËd-haU, N>rZm PnQ>r Am{X g_ñ`mAm| Ho$
g_mYmZ Ho$ {bE {d_bdmhZ Zo {Og g§{d^mJ ì`dñWm H$m àdV©Z {H$`m, dh
dV©_mZ `wJ _| ^r àmg§{JH$ ~Zr hþB© h¡Ÿ&
Š`m h_ AnZr Cg ~hþ_yë` {damgV go n[a{MV h¢? Š`m h_ CgH$m
AnZr g_ñ`mAm| Ho$ g_mYmZ Ho$ {bE à`moJ H$a aho h¢? Bg àíZ na h_
J§^raVm go {d_e© H$a|, g§{d^mJ ì`dñWm H$m ì`mnH$ ñVa na à`moJ H$a
g_mO H$s g_ñ`mAm| H$mo gwbPmE§, `h gÚñH$ Anojm h¡Ÿ&
58 Am{X_ `wJ H$m AmX_r

XÊS>Zr{V H$m àdV©Z


AmË_mZwemgZ Am¡a AZwemgZ`o Xmo eãX h¢Ÿ& ñd`§ Ho$ Ûmam ñd`§ H$m
AZwemgZ Am¡a AnZo ^rVa go {ZH$bZo dmbr _`m©Xm AmË_mZwemgZ h¡Ÿ& {H$gr
Xygao Ho$ Ûmam {H$`m OmZo dmbm emgZ AZwemgZ h¡Ÿ& Ohm§ AmË_mZwemgZ h¡,
dhm§ XÊS> H$s {d{Y Zht hmoVrŸ& Ohm§ AZwemgZ h¡, dhm§ CgHo$ gmW XÊS> H$s
^r {d{Y hmoVr h¢Ÿ& BVZo g_` VH$ `m¡J{bH$m| _| AmË_mZwemgZ Wm, Bg{bE
H$moB© XÊS> H$s ì`dñWm Zht WrŸ& O~ EH$ Hw$bH$a H$m emgZ ewê$ hmo J`m,
V~ CgHo$ gmW XÊS> H$s ì`dñWm ^r ewê$ hmo JB©Ÿ&
_`m©Xm Am¡a XÊS>-ì`dñWm XmoZm| gmW-gmW MbVo h¢Ÿ& `h Zht hmo
gH$Vm {H$ _`m©Xm h¡ Am¡a XÊS>-ì`dñWm Zht h¡Ÿ& g~ g_mZ Zht hmoVo, _`m©Xm
H$m A{VH«$_U ^r H$aVo h¢Ÿ& Ohm§ A{VH«$_U hmoVm h¡, dhm§ CgHo$ {bE XÊS> `m
àm`píMÎm H$s ^r ì`dñWm hmoVr h¡Ÿ& {d_bdmhZ Zo _`m©Xm ~m§Y Xrg~
AnZr-AnZr gr_m _| ahmoŸ& {OgH$mo Omo H$ënd¥j {_bm h¡, Cgr go g§Vmof
H$amoŸ& Xygao Ho$ H$ënd¥j H$mo N>rZZo H$m à`mg _V H$amoŸ& Bg Vah EH$ ì`dñWm,
EH$ _`m©Xm hmo JB©Ÿ&
Yr_o Yr_o _mZg ~Xbm `wJbm| H$m,
Am`m bmbM H$m EH$ ^`mZH$ Pm¢H$mŸ&
na d¥jm| na A{YH$ma O_mZm Mmhm,
Bg bmo^ A{¾ _| g~ Hw$N> hmoVm ñdmhmŸ&Ÿ&
Hw$bH$a Ho$ gå_wI àñVwV hþB© g_ñ`m,
h¡ g_mYmZ H$s ImoO _hmZ Vnñ`mŸ&
hmo Ü`mZ_¾ à{VH¥${V H$m gË` {Zhmam,
AZwemgZ H$m h¡ XÊS> geº$ ghmamŸ&Ÿ&
_Zwî` H$m ñd^md ~Xb ahm WmŸ& Hw$N> `m¡J{bH$ Bg _`m©Xm H$m
XÊS>Zr{V H$m àdV©Z 59
A{VH«$_U H$aZo bJoŸ& Xygao Ho$ {hñgo _|, Xygao H$s nm§Vr _| AmE hþE H$ënd¥j
na ^r O~X©ñVr H$ãOm H$aZo bJoŸ& {d_bdmhZ Ho$ nmg {eH$m`V nhþ§Mr {H$
Eogm hmo ahm h¡Ÿ& CgZo gmoMmOhm§ _`m©Xm H$m A{VH«$_U h¡, dhm§ XÊS> Ho$ {~Zm
H$m_ Zht hmo gH$VmŸ& X§S> ì`dñWm ^r H$aZr hmoJr, Š`m|{H$ àOm H$m emgZ
X§S>Zr{V Ho$ Ûmam hmoVm h¡Ÿ& X§S> Zht h¡ Vmo emgZ H$^r Mb Zht gH$VmŸ&
X§S> Ho$ ~mao _| ñ_¥{V`m| _| ~hþV {dñVma go {bIm J`m h¡Ÿ& EH$ X§S> hr
gmam emgZ Mbm ahm h¡Ÿ& AmO ^r h_ XoIVo h¢ {H$ emgZ V§Ì _| ~¡Ro> bmoJ
emgZ Mbm aho h¢, na àË`j emgZ {H$gH$m h¡? àË`j emgZ X§S>Zr{V H$m
h¡, nw{bg H$m h¡Ÿ& Am¡a Vmo g~ namoj _| h¢Ÿ& emgZ nw{bg H$m h¡Ÿ& Cggo g~
S>aVo h¢Ÿ& {d_bdmhZ Zo gmoMmX§S> Ho$ {~Zm H$m_ Zht MboJmŸ& Cgo Om{Vñ_aU
kmZ WmŸ& Zr{V H$mo OmZVm Wm {H$ X§S> ì`dñWm H¡$gr H$aZr Mm{hEŸ& X§S> H$s
ì`dñWm ì`{º$ gmnoj hmoVr h¡Ÿ& {Og g_` Ho$ bmoJ ~hþV b‚mmerb hmoVo h¢,
Cg g_` H$s X§S> ì`dñWm ~hþV Za_ hmoVr h¡, H$_ hmoVr h¡Ÿ& AmX_r O¡go-O¡go
CX²XÊS> hmoVm h¡, CÀN¥§>Ib hmoVm h¡, X§S> H$s ì`dñWm d¡go-d¡go ~‹T>Vr OmVr h¡Ÿ&
g~Ho$ {bE X§S> g_mZ Zht hmoVmŸ&
VrZ bmoJm| Zo AnamY {H$`mŸ& CÝh| amOm Ho$ gm_Zo CnpñWV {H$`m J`mŸ&
amOm Zo EH$ H$mo \$m§gr H$s gOm XrŸ& EH$ H$mo AmOrdZ H$mamdmg {X`m Am¡a EH$
H$mo BVZm hr H$hm"Aao! VyZo `h Š`m {H$`mŸ&' bmoJm| _| H$‹S>r à{V{H«$`m hþB©Ÿ&
bmoJ H$hZo bJoEH$ H$mo \$m§gr H$s gOm, Xygao H$mo AmOrdZ H$mamdmg Am¡a
Vrgao H$mo _mÌ dm{MH$ X§S>Ÿ& `h ^r H$moB© Ý`m` h¡? AnamY EH$ O¡gm Am¡a X§S>
AbJ-AbJŸ& Bg amOm Ho$ amO _| AÝYoa h¡ {H$ÝVw erK« hr n[aUm_ ^r
bmoJm| Zo XoIm{OgH$mo \$m§gr H$m X§S> {X`m J`m, dh h§g ahm WmŸ& {Ogo
AmOrdZ H$mamdmg {_bm, dh ^r àgÝZ Wm, {H$ÝVw {Ogo H$hm J`mVyZo `h
Š`m {H$`m? dh àmV…H$mb {_bm hr ZhtŸ& CgZo AnZo OrdZ H$mo g_má
H$a {b`mŸ&
{Og ì`{º$ _| b‚mm A{YH$ hmoVr h¡, CgH$mo AnamY H$aZo _| g§H$moM
hmoVm h¡Ÿ& b‚mm g~go ~‹S>m AZwemgZ h¡Ÿ& b‚mm H$mo _mVm H$hm J`m h¡Ÿ& O¡go
_m§ gÝVmZ H$m nmbZ-nmofU H$aVr h¡, d¡¡go hr b‚mm gXmMma H$m nmbZ-nmofU
H$aVr h¡Ÿ& Omo {Zb©‚m hmo J`m, Cgo Hw$N> ^r H$hmo, Cg na H$moB© Aga Zht
hmoVmŸ& {Og_| b‚mm h¡, dh g§Ho$V _mÌ go hr g§^b OmVm h¡, gwYa OmVm h¡Ÿ&
60 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
Cg g_` Ho$ `m¡J{bH$ _Zwî`m| _| b‚mm Wr {H$ H$ht H$moB© h_| Hw$N> H$h Z Xo,
H$moB© Q>moH$ Z XoŸ& do {~ëHw$b Zht MmhVo Wo {H$ H$moB© CZHo$ ~mao _| Hw$N> AÝ`Wm
gmoMoŸ&
bmoJm| _| ~‹T>Vr ñdoÀN>mMm[aVm H$mo XoIH$a {d_bdmhZ Zo X§S> H$m {dYmZ
{H$`mŸ& X§S> h_oem g_` H$s àH¥${V Ho$ AmYma na hmoVm h¡, _mZdr` àH¥${V Ho$
AmYma na hmoVm h¡Ÿ& {d_bdmhZ Zo XoImAmX_r A^r ~hþV b‚mmbw h¡ Vmo
EH$ hëH$s-gr X§S> ì`dñWm bmJy H$sŸ& CgH$m Zm_ {X`m J`mhmH$ma Zr{VŸ&
H$moB© JbVr H$aVm Vmo Cgo {d_bdmhZ Ho$ nmg àñVwV {H$`m OmVmŸ& Cgo _mÌ
BVZm hr H$hm OmVmhm! VyZo `h Š`m {H$`m? Cgo BVZr-gr ~mV _¥Ë`w go ^r
Á`mXm Xw…IXm`r bJVrŸ& "hmH$ma' Ho$ ê$n _| ~g BVZm-gm X§S> n`m©á ~Z
J`mŸ& `h dmŠ` gwZZm _¥Ë`w Ho$ ~am~a WmŸ&
CgZo `wJbm| Ho$ _¥Xw_mZg H$mo XoIm,
ItMr {Z`_Z H$s EH$ àVZw gr aoImŸ&
"hm! hm! VyZo Š`m {H$`m' XÊS> `h ^mar,
_waPm OmEJr A{VH«$_U H$s Š`marŸ&Ÿ&
hmH$ma Zr{V _| {Z{hV {ZVm§V Adkm,
Cggo AZwem{gV hþB© `wJb H$s àkmŸ&
gå_mZ Am¡a An_mZ _yë` gm_m{OH$,
`o ì`{º$dmX _| AW©hrZ gdm©{YH$Ÿ&Ÿ&
Z¡g{J©H$Vm H$s B{V, AW hþAm X_Z H$m,
ha `wJb ~Zm h¡ A~ _mbm H$m _ZH$mŸ&
Zd `wJ H$m Zd OrdZ AmH$pñ_H$ Am`m,
O¡go {Za^« A§~a _| ~mXb N>m`mŸ&Ÿ&
g§ñH¥$V _| "hm' eãX H$m à`moJ H$ï> Am¡a IoX Ho$ AW© _| hþAm h¡
hm H$ïo> IoXoŸ& Ohm§ H$moB© H$ï> H$s ~mV hmoVr h¡, dhm§ "hm' eãX H$m à`moJ hmoVm
h¡Ÿ& Bg eãX go CÝh| BVZm H$ï> hmoVm {H$ do _waPm OmVoŸ& `h eãX do gwZZm ^r
Zht MmhVo WoŸ&
{d_bdmhZ Zo hmH$ma X§S>Zr{V Ho$ Ûmam àOm na emgZ {H$`mŸ& Z nw{bg,
61
Z \$m¡O, Z H$moB© S§>S>mŸ& Hw$N> ^r ZhtŸ& H$moB© JbV H$m_ H$ao Vmo CgHo$ {bE ~g
BVZm hr n`m©áhm ! Vw_ Eogm H$m_ H$a aho hmoŸ& ~g BVZo go Cg na gm¡ K‹S>m
nmZr n‹S> OmVm, e_©-g§H$moM go dh Xwham hmo OmVmŸ&
Hw$bH$a Ho$ gÝX^© _| Xmo naånamE§ {_bVr h¢Ÿ& EH$ gmV Hw$bH$am| H$s
na§nam Am¡a Xygar Mm¡Xh Hw$bH$amo§ H$s na§namŸ& {d_bdmhZ gmV Hw$bH$amo§ H$s
na§nam _| nhbm Hw$bH$a ~ZmŸ& Hw$bH$a AWm©V² AnZo Hw$b H$s ì`dñWm H$aZo
dmbmŸ& Cg g_` Hw$b hr Wm, g_mO Zht ~Zm WmŸ& O¡go bmoH$nmb H$s
ì`dñWm, d¡go hr Hw$bH$a H$s ì`dñWm WrŸ& àW_ Hw$bH$a {d_bdmhZ Zo
hmH$ma Zr{V Ho$ Ûmam b§~o g_` VH$ emgZ H$m g§MmbZ {H$`mŸ&
Am{Ia Ad{Y g~H$s hmoVr h¡Ÿ& g~ gmÝV h¢, AZ§V H$moB© Zht h¡Ÿ&
{d_bdmhZ H$m Am`wî` N>h _hrZo eof ahmŸ& Cg g_` H$s EH$ àWm, {Z`_ `m
{Z`{V Hw$N> ^r _mZ b|, `h Wr {H$ O~ Hw$N> _hrZo H$s Am`w eof ahVr
V~ dh `wJb Xygao `wJb H$mo OÝ_ XoVmŸ& nhbo OÝ_ Zht hmoVmŸ& ^moJ ~hþV
H$_ WmŸ&
b§~r Am`w {_bVr Am¡a Cg_| O~ N>h _hrZm eof ah OmVm V~ EH$
Omo‹S>m Xygao Omo‹So> H$mo OÝ_ XoVmŸ& `h EH$ ñdm^m{dH$ na§nam Mb ahr WrŸ& N>h
_hrZo Am`w eof ahr, V~ EH$ `wJb H$mo OÝ_ {X`mŸ& EH$ `wJb, `mZr EH$
b‹S>H$m EH$ b‹S>H$sŸ& CZH$mo ^mB©-~{hZ _mZ bmo AWdm n{V-nËZrŸ& Zd `wJb
Ho$ nwéf H$m Zm_ aIm Mjwî_mZŸ&
g§Ü`m jU _| M§X«`em Zo,
EH$ `wJb H$mo OÝ_ {X`mŸ&
EH$ nwéf Wm BH$ Wr Zmar,
`wJb {Z`{V H$m ê$n {b`mŸ&Ÿ&
Ëd[aV d¥{Õ hmoVr `wJbm| H$s,
_mg fQ²>H$ _| `wdm ~ZmŸ&
H$mb ~XbVm, {Z`_ ~XbVo,
H$^r ~mOar H$^r MZmŸ&Ÿ&
Omo `wJb n¡Xm hmoVm, dh CZnMmg-nMmg {XZ _| hr nyam OdmZ ~Z
OmVmŸ& AmOH$b Ho$ ~ƒm| H$mo `wdm hmoZo _| {H$VZm g_` bJVm h¡Ÿ& OdmZ hmoZo
62 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
_| gÌh-AR>mah df© bJ OmVo h¢ {H$ÝVw Cg g_` H$s pñW{V AbJ WrŸ& dh
H$mb ^r ~hþV e{º$embr WmŸ& nmofH$ VÎd BVZo e{º$embr Wo Am¡a
dmVmdaU ^r BVZm n{dÌ Wm {H$ emar[aH$ Am¡a _mZ{gH$ d¥{Õ ~hþV VoO J{V
go hmoVrŸ& `m¡J{bH$ `wJ Ho$ {eew Ho$ ~mao _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ gmV gámh _|
~Îmrg df© H$m VéU O¡gm ~Z OmVmŸ& gmV gámh _| {dH$mg H$m H«$_ Bg
àH$ma hmoVm
gmV {XZ VH$ {~ëHw$b CÎmmZe`mŸ& AmX_r H$adQ> boVm h¡, na ~ƒm
H$adQ> Zht boVmŸ& Cg g_` ñVZnmZ H$s àWm Zht WrŸ& gmV {XZ Ho$ ~mX ^yI
bJVr Vmo AnZm A§JyR>m MygZm ewê$ H$a XoVmŸ& A§JyRo> _| BVZm ag Wm {H$ gmV
{XZm| VH$ A§JyR>m MygVm Am¡a CgH$s ^yI g_má hmo OmVrŸ& AmO ^r ~ƒo
A§JyRo> MygVo h¡§Ÿ& àH¥${V dhr h¡, na A~ A§JyRo> _| d¡gm ag Zht ahmŸ& BVZm
dmVmdaU Oharbm h¡ {H$ A§JyR>m Vmo h¡, na Cg_| Omo OrdZXm`r ag Wm, dh
g_má hmo J`mŸ&
~ƒm Xygao gámh _| KwQ>Zo Ho$ ~b MbVm Am¡a Vrgao gámh ~mobZm
ewê$ H$a XoVmŸ& AmO AZoH$ _mVm-{nVm {MÝVm Ho$ ñda _| H$hVo h¢ {H$ Xmo df©
H$m hmo J`m Am¡a ~mobVm Zht h¡Ÿ& Cg `wJ _| Vrgao gámh _| ~mobZm, Mm¡Wo
gámh _| ñI{bV J{V go Am¡a nm§Mdo gámh _| AñI{bV J{V go MbZm
ewê$ H$a XoVmŸ& N>R|> gámh _| AnZo _mVm-{nVm go Omo H$bm grIZr hmoVr, Cg
H$bm H$mo J«hU H$a boVm Am¡a gmVd| gámh _| nyam ~Îmrg df© H$m OdmZ O¡gm
~Z OmVm, {ddmh Ho$ `mo½` hmo OmVmŸ& gmV gámh H$m OrdZŸ& gmV gámh
`mZr CZnMmg {XZ _| nyam `wdm ~Z OmVmŸ&
gá {Xdg CÎmmZe`r {eew,
H$aVm h¡ A§Jwð> {ZnmZŸ&
{\$a {ÛVr` gáH$ _| KwQ>Zo,
Ho$ ~b MbVm h¡ AåbmZŸ&Ÿ&
dmUr àñ\w$Q>, ñI{bV MaU go
MbVm {\$a n¡am| _| e{º$Ÿ&
H$bm Hw$ebVm Am¡a gmVd|,
gáH$ _| `m¡dZ H$s ^{º$Ÿ&Ÿ&
X§S> Zr{V _| ZE Am`m_ 63
AmO ^r AmX_r gmoMVm h¡ {H$ OëXr go OëXr `wdm hmo OmE§ Vmo
AÀN>m aho, na `h ~‹T>Zo H$s j_Vm ^r àH¥${V Ho$ gmW MbVr h¡Ÿ& d¡km{ZH$
à`moJm| Ho$ Ûmam d¥{Õ VoOr go H$s Om gH$Vr h¡Ÿ& IoVr Ho$ g§X^© _| à`moJ
hþE h¢ {H$ \$gb OëXr hmo OmEŸ& Johÿ§, Mmdb, Ádma, ~mOao H$s g§H$a {H$ñ_|
{dH${gV H$s JB© h¢, Omo OëXr V¡`ma hmoVr h¢Ÿ& H$hVo h¢Am_ ~mah df© _|
\$bVm h¡Ÿ& AmO `h ~mV ahr Zht, A~ Vmo Xygao-Vrgao df© _| hr Am_
\$b XoZm ewê$ H$a XoVm h¡Ÿ& MH«$dVu H$s IoVr Ho$ ~mao _| H$hm J`mgw~h
~rO ~mo`m, Xmonha _| H$mQ>m Am¡a em_ H$mo Im {b`mŸ& ~‹T>V Am¡a CËnmXZ
~hþV Vrd«Vm go hmoVm WmŸ& Cg g_` H$moB© Eogr eara H$s aMZm Wr {H$
AmX_r ~hþV OëXr `wdm ~Z OmVmŸ&
{d_bdmhZ H$m nwÌ Mjwî_mZ gmV gámh _| `wdm ~Z J`mŸ&
XodbmoH$ _| CËnÝZ ì`{º$ A‹S>Vmbrg {_ZQ> Ho$ ^rVa hr `wdm ~Z OmVm h¡Ÿ&
{Z`_ g~Ho$ {bE EH$ Zht§ h¡§Ÿ& Cg_| Xoe, H$mb, na_mUw-nwX²Jb
g~H$m `moJ hmoVm h¡ Am¡a CgHo$ AZwgma KQ>V-~‹T>V hmoVr ahVr h¡Ÿ& O~
e{º$embr nwX²Jb Am¡a e{º$embr na_mUwAm| H$m `moJ hmoVm h¡ V~
erK« J{V go d¥{Õ hmoVr h¡Ÿ& O~ na_mUw H$_Omoa hmoVo h¢ V~ {dH$mg
H$s J{V Vrd« Zht hmoVrŸ& Hw$N> ~ƒo Eogo hmoVo h¢ {OZHo$ eara H$m {dH$mg
nm§M df© VH$ ^r Zht hmoVmŸ& Mjwî_mZ nMmg {XZ _| `wdm ~Z J`mŸ& N>h
_hrZo VH$ AnZo _mVm-{nVm Ho$ g§ajU _| ahmŸ& _mVm-{nVm H$m ñdJ©dmg
hmo J`mŸ&
nyU© hþE N>h _mg, hþAm V~,
{d_b `wJb H$m àmU {db`Ÿ&
EH$ N>tH$ Ho$ gmW ghO _¥{V,
Ow‹So> hþE h¢ g¥{ï>, àb`Ÿ&Ÿ&
nyN>m J`m`m¡J{bH$ _aH$a H$hm§ OmVm h¡? CÎma {_bmXodbmoH$ _|Ÿ&
`m¡J{bH$ H$s J{V XodbmoH$ h¡Ÿ& BgH$m H$maU `h h¡ {H$ `m¡J{bH$ H$m H$fm`
~hþV emÝV hmoVm h¡Ÿ& Cg_| H$fm`, CÎmoOZm Zht hmoVrŸ& Cg_| CËH$Q> H«$moY,
Ah§H$ma, _m`m, àd§MZm, bmo^ Am{X Hw$N> ^r Zht hmoVmŸ& CgH$m H$fm` emÝV
64 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
ahVm h¡ Bg{bE emñÌmZw_mo{XV {gÕmÝV H$s AdYmaUm h¡ {H$ `m¡J{bH$ _aH$a
XodbmoH$ _| hr OmVm h¡Ÿ&
ghO Y_©, _Z ghO em§V,
VZ ghO ñdñÏm, g~ ghO _ZmŸ&
pñZ½Y H$mb H$s _{h_m AX²^wV,
g^r `wJb h¢ EH$ _ZmŸ&Ÿ&
ghO {g{Õ go dV©_mZ
OrdZ nmdZ, nmdZ nabmoH$Ÿ&
_aZo na `wJbm| H$s {ZpíMV,
EH$ _mÌ J{V {ZO©a-bmoH$Ÿ&Ÿ&
`m¡J{bH$ H$m _aZm ^r {H$VZm gab hmoVm h¡Ÿ& Z H$moB© ~r_mar, Z
H$moB© ~w‹T>mno H$m A§eŸ& ~¡Ro> h¢, EH$ OåhmB© br Am¡a g_máŸ& {d_bdmhZ
H$mbY_© H$mo àmá hmo J`m Am¡a N>h _hrZo H$m {eew Mjwî_mZ Hw$bH$a ~Z
J`mŸ& g~Zo EH$ ñda go Mjwî_mZ H$mo Hw$bH$a ñdrH$ma {H$`mŸ& Am`w _|
Cggo ~‹So> AZoH$ `m¡J{bH$ Wo, na g~Zo N>h _hrZo Ho$ {eew H$mo AnZm ZoVm
_mZ {b`mŸ&
Am`m Mjwî_mZ Ho$, H§$Ym| na Xm{`ËdŸ&
Hw$bH$a H$m AmgZ {_bm, nhbm AZw`m{`ËdŸ&Ÿ&
A{^Z§XZ g~Zo {H$`m, nmH$a Zd ZoV¥ËdŸ&
Hw$b g§MmbZ _| {XIm, {nV¥ Vwë` H$V¥©ËdŸ&Ÿ&
OrdZ e¡br EH$ gr, ghO Vmof g§VmofŸ&
AmH$m§jm Z _hÎd H$s, ghO _Zmo_` H$mofŸ&Ÿ&
g_Vb J{V hmoVr ahr, Zht Z`m CÀN‰>mgŸ&
OrdZ Ad{Y àb§~V_, N>moQ>m gm B{VhmgŸ&Ÿ&
Xygao Hw$bH$a Ho$ ê$n _| Mjwî_mZ Zo emgZgyÌ AnZo hmW _| {b`mŸ& Zr{V
dhr AnZmB© Omo {nVm H$s WrŸ& dhr hmH$ma Zr{V H$s _`m©XmŸ& AnZo-AnZo
{d^mJ _| ahmo, _`m©Xm H$m nmbZ H$amoŸ& Omo ^r {ZYm©[aV _`m©Xm H$m C„§KZ
H$aoJm, hmH$ma Zr{V Ho$ Ûmam X§{S>V hmoJmŸ& Cg g_` n[adV©Z ~hþV A{YH$ Am¡a
X§S> Zr{V _| ZE Am`m_ 65
~ma-~ma Zht hmoVo WoŸ& dV©_mZ `wJ _| Vmo pñW{V`m§ ~‹S>r VoOr go ~XbVr h¢Ÿ&
Cg g_` n[adV©Z ~hþV H$_ hmoVo WoŸ& EH$ê$nVm MbVr WrŸ& `m¡J{bH$ d¡go hr
{Z`V-H«$_ go MbVo WoŸ& bå~o g_` VH$ Mjwî_mZ Zo emgZ {H$`m Am¡a
ì`dñWm _| hmH$ma Zr{V H$m à`moJ {H$`mŸ&
Mjwî_mZ H$m ^r A§{V_ g_` Am`mŸ& N>h _hrZo ~mH$s aho, V~ CÝhm|Zo
EH$ `wJb H$mo OÝ_ {X`mŸ& `eñdr Vrgam Hw$bH$a ~ZmŸ& CgHo$ emgZH$mb _|
{\$a Wmo‹S>m n[adV©Z ewê$ hþAmŸ&
n[adV©Z àH¥${V H$m A{Zdm`© {Z`_ h¡Ÿ& `h {Z`_ h¡ {H$ H$moB© dñVw
EH$ê$n Zht ahVrŸ& n[adV©Z H$^r VoO J{V go hmoVm h¡ Am¡a H$^r _§X J{V goŸ&
A~ VH$ n[adV©Z _§X J{V go hmo ahm WmŸ& ~hþV b§~m g_` ~rV J`m, na
_Zwî` Ho$ ñd^md _| H$moB© Á`mXm n[adV©Z Zht Am`mŸ& O~ n[adV©Z H$m jU
Am`m, hmH$ma Zr{V Ag\$b hmoZo bJrŸ& hmH$ma Zr{V H$m à^md H$_ hmo J`mŸ&
"hm ! Vw_Zo `h Š`m {H$`m?' Bg eãX H$m à^md à~b Zht ahmŸ& `eñdr Zo
XoImA~ pñW{V nhbo O¡go Zht ah JB© h¡Ÿ& _`m©Xm H$m A{VH«$_U hmo ahm h¡
Am¡a hmH$ma Zr{V {Zîà^mdr hmo ahr h¡Ÿ&
`wJb H$s à{VnmbZm,
Jmonmb ~ZH$a H$a ahm h¡Ÿ&
`moJ H$m gh`moJ H$m,
g§ñH$ma g~_| ^a ahm h¡Ÿ&&
_Îm _X go ~Z {ÛaX Zo,
ì`W© A§Hw$e H$mo {H$`m h¡Ÿ&Ÿ
`wJb Ho$ g§doJ Zo J{V-
doJ AmewJ go {b`m h¡Ÿ&Ÿ&
A{VH«$_ hmH$ma H$s,
gÝZr{V H$m `wJ H$a ahm h¡Ÿ&
{\$a g_ñ`m C^a AmB©,
ag {dag ~Z Pa ahm h¡Ÿ&&
`eñdr {dMma _| brZ hmo J`mŸ& EH$ Xdm H$m_ Zht H$aVr h¡ Vmo Xygar
66 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
Xdm ImoOZr n‹S>Vr h¡Ÿ& ~r_mar go nhbo gm_mÝ` Xdm Xr OmVr h¡Ÿ& A§{V_ Xdm
nhbo Zht Xr OmVrŸ& H$ñVyar H$s _mÌm nhbo Zht Xr OmVrŸ& H$moQ}>Šg H$m à`moJ
S>m°ŠQ>a nhbo Zht H$aVmŸ& O~ A§{V_ pñW{V XoIVm h¡, V^r H$moQ}>Šg H$m
à`moJ H$aVm h¡Ÿ& H$moB© ^r Hw$eb d¡Ú H$ñVyar H$m grYm à`moJ Zht H$aVmŸ& O~
pñW{V O{Q>b XoIVm h¡, V^r H$aVm h¡Ÿ& Hw$N> XdmB`m§ A§{V_ hmoVr h¡§, Hw$N>
_Ü`_ hmoVr h¡§, Hw$N> gm_mÝ` `m àmW{_H$ hmoVr h¢Ÿ&
`eñdr Zo XoIm {H$ {nVm Ho$ g_` H$s Xdm A~ H$m_ Zht H$a ahr h¡,
hmH$ma Zr{V Ag\$b hmo ahr h¡ Am¡a `wJb Ho$ _Z na CgH$m à^md g_má
hmoVm Om ahm h¡Ÿ& CgZo qMVZ {H$`m Am¡a qMVZ Ho$ \$bñdê$n emgZ ì`dñWm
Ho$ g§MmbZ Ho$ {bE EH$ Z`m Am{dîH$ma hþAmŸ&
ñ\w$[aV {MÝVZ Bg AJX go,
JX Zht `h gmÜ` hmoJmŸ&
Xo` h¡ A~ AÝ` Am¡fY,
`wJb _mZg ~mÜ` hmoJmŸ&Ÿ&
KmofUm "_mH$ma' H$s `wJ
MaU ~‹T>Vm Om ahm h¡Ÿ&
{j{VO Ho$ ZonÏ` go ñda,
Jy§OVm gm Am ahm h¡Ÿ&Ÿ&
O~ ZB© Amdí`H$Vm hmoVr h¡ V~ Z`m Am{dîH$ma hmoVm h¡Ÿ& Hw$bH$a
`eñdr Zo hmH$ma Zr{V H$s {d\$bVm Ho$ ~mX _mH$ma Zr{V H$mo H$m_ _| boZo H$m
{ZíM` {H$`mŸ& _mH$ma AWm©V² _m _m _m"_V H$amo, _V H$amo, Eogm _V H$amo,
`h ZB© Zr{V {ZYm©[aV H$s JB©Ÿ& Ohm§ gm_mÝ` Xdm go H$m_ Mb OmE, Aën
Xdm go hr ~r_mar Ho$ emÝV hmo OmZo H$s Amem hmo, dhm§ hmH$ma Zr{V go H$m_
bmoŸ& Ohm§ hmH$ma Zr{V {Zîà^mdr {gÕ hmo dhm§ _mH$ma Zr{V bmJy H$amoŸ& _m,
_m, _mEogm VrZ ~ma ~mob Xmo, `wJb EH$X_ R>ha OmEJmŸ&
Aën go AnamY _|,
hmH$ma ì`döV hmo ahm h¡Ÿ&
A{YH$ _| {\$a _V H$amo H$m,
ñda _Zg H$mo Ymo ahm h¡Ÿ&Ÿ&
A{YH$V_ AnamY _| Z`-
X§S> Zr{V _| ZE Am`m_ 67
C^` H$m ì`dhma hmoVmŸ&
Z`Z Û` H$m {Z_rbZ hr,
^yb H$m _wI Ûma hmoVmŸ&Ÿ&
X_Z ^r CnMma ~ZVm,
_ZwO _Z O~ gmo ahm h¡Ÿ&
X§S> H$m {df ~rO OZ {ZO,
hmW go hr ~mo ahm h¡Ÿ&Ÿ&
`eñdr Zo _mH$ma Zr{V H$m à`moJ ewê$ {H$`mŸ& {d_bdmhZ Am¡a
Mjwî_mZ Ho$ g_` hmH$ma Zr{V H$m à`moJ Mbm, `eñdr Ho$ g_` _mH$ma Zr{V
H$mŸ& VrZ Hw$bH$am| Ho$ g_` _| emgZ H$s Xmo Zr{V`m§ ~Xb JB©Ÿ& `eñdr Zo
XmoZm| Zr{V`m| Ho$ Ûmam AnZo emgZ gyÌ H$m g§MmbZ {H$`mŸ&
h_ Bg g§X^© _| EH$ {Z`_ H$mo g_P b|Ÿ& dh `h h¡ {H$ _mZd ñd^md
H$mb `m g_` go ^r AZwem{gV hmoVm h¡Ÿ& ^JdmZ _hmdra Zo X«ì`, joÌ,
H$mb Am¡a ^md`o Mma X¥{ï>`m§ ~VbmB©Ÿ& h_mar MoVZm BZgo AZwem{gV hmoVr
h¡Ÿ& BZ Mmam| H$m nyam à^md hmoVm h¡Ÿ& MoVZm gd©Wm Aà^m{dV Zht h¡Ÿ&
ñWmZm§JgyÌ _| MoVZm Ho$ Xmo àH$ma ~VbmE JE h¢à^m{dV MoVZm Am¡a
Aà^m{dV MoVZmŸ& drVamJ H$s MoVZm Aà^m{dV hmoVr h¡Ÿ& drVamJ H$s MoVZm
H$mo H$moB© à^m{dV Zht H$a gH$VmŸ& joÌ, H$mb Ho$ {Z`_ ^r dhm§ g_má hmo
OmVo h¢Ÿ& drVamJ ~ZZo Ho$ ~mX Z H$mb H$m à^md hmoVm h¡, Z ì`{º$ H$m à^md
hmoVm h¡Ÿ& Hw$bH$a ì`dñWm go nyd© `m¡J{bH$m| H$s Omo pñW{V Wr, dh drVamJ
H$s VwbZm _| AmZo dmbr MoVZm H$s pñW{V WrŸ& Hw$bH$a go boH$a AmO VH$ H$m
Omo `wJ h¡, dh à^m{dV MoVZm H$m `wJ h¡Ÿ& do em`X BVZo à^m{dV Zht hmoVo
Wo, {OVZm AmO H$m AmX_r à^m{dV hmoVm h¡Ÿ&
_Zwî` X«ì` go à^m{dV hmoVm h¡Ÿ& àkmnZm H$s d¥{Îm _| AmMm`© _b`{J[a
Zo X«ì` Ho$ à^md Ho$ AZoH$ CXmhaU {XE h¢EH$ MrO ImAmo, Jwñgm Á`mXm
AmZo bJ OmEJmŸ& EH$ MrO ImAmo, ZtX Á`mXm AmZo bJ OmEJrŸ& EH$ MrO
ImAmo, kmZ Amd¥V hmo OmEJmŸ& EH$ AÝ` dñVw H$m à`moJ H$amo, kmZ H$m
{dH$mg ~‹T> OmEJmŸ& X«ì` go h_mar MoVZm à^m{dV hmoVr h¡Ÿ& ZtX Zht AmVr h¡
Vmo AmOH$b bmoJ ZtX H$s Jmo{b`m§ Im boVo h¢Ÿ& Cg g_` Cnm` gwPm`m
J`m^¢g Ho$ XyY H$m Xhr ImAmo, g_ñ`m H$m g_mYmZ AnZo Amn hmo OmEJmŸ&
68 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
ñ_¥{V e{º$ H$_Omoa h¡ Vmo A_wH$ dñVw ImAmoŸ& Am`wd}X _| Eogr-Eogr dñVwE§
~VmB© JB© h¢, {OZHo$ à`moJ go ñ_¥{V ~‹T> OmVr h¡¡Ÿ&
h_mar MoVZm joÌ go ^r à^m{dV hmoVr h¡Ÿ& EH$ joÌ _| Mbo OmAmo,
EH$X_ kmZ H$m {dH$mg hmoJmŸ& O¡Z gm{hË` _| {gÕ{ebm H$m dU©Z AmVm h¡Ÿ&
H$hVo h¢ {H$ H$amo‹S> ì`{º$ dhm§ {gÕ hmo JEŸ& dhm§ OmH$a Ü`mZ H$aVo Am¡a
H¡$dë` H$mo CnbãY hmo OmVoŸ& AmO Vmo kmV Zht h¡ {H$ dh {gÕ{ebm H$hm§
na h¡? `{X kmV hmoVm Vmo g~ dht OmVoŸ& EH$ joÌ _| OmAmo, _Z EH$X_
àgÝZ hmo OmVm h¡Ÿ& Xygao joÌ _| OmAmo, CXmgr Koa boVr h¡Ÿ& AmO {nam{_S> H$s
~hþV MMm© h¡Ÿ& {nam{_S> H$m BVZm à^md h¡ {H$ Omo dhm§ ~¡Ro>Jm, CgH$m _Z
~hþV àgÝZ hmo OmEJmŸ& \«$sO _| H$moB© MrO aIVo h¢ Vmo Iam~ Zht hmoVrŸ&
{nam{_S> _| AJa XyY aI {X`m OmE Vmo Xg {XZ IQ²>Q>m Zht hmoVmŸ& `h h¡ joÌ
H$m à^md, g§ñWmZ H$m à^mdŸ&
H$mb H$m ^r à^md hmoVm h¡Ÿ& EH$ H$mb Wm `m¡J{bH$ H$mb, {Og_|
_Zwî` H$s MoVZm {^ÝZ àH$ma H$s WrŸ& O¡go-O¡go H$mb ~XbZm ewê$ hþAm,
MoVZm H$m ^r n[adV©Z ewê$ hmo J`mŸ& `m¡J{bH$ `wJ H$s MoVZm {ZanamY MoVZm
WrŸ& H$mb Ho$ n[adV©Z Ho$ gmW AnamY H$s d¥{Îm nZnZo bJrŸ&
_hmZ d¡km{ZH$ AmB§ñQ>rZ Zo H$hmh_ ñnog Am¡a Q>mB_ Ho$ {~Zm {H$gr
VÎd H$s ì`m»`m Zht H$a gH$VoŸ& _hmdra Ho$ AZoH$mÝV Xe©Z Ho$ AmYma na
H$hm Om gH$Vm h¡X«ì`-X¥{ï>, joÌ-X¥{ï>, H$mb-X¥{ï> Am¡a ^md-X¥{ï>BZ Mmam|
Ho$ {~Zm {H$gr VÎd H$s ì`m»`m Zht H$s Om gH$VrŸ& BZ Mma X¥{ï>`m| go {dMma
H$a| {H$ _Zwî` H$hm§ Wm Am¡a AmO H$hm§ VH$ nhþ§Mm h¡? EH$ Eo{Vhm{gH$ g§X^©,
_mZdr` ñd^md Am¡a à^m{dV MoVZm Ho$ AmYma na ~hþV gmao Z`o VÏ` h_mao
gm_Zo AmE§JoŸ& CZ VÏ`m| Ho$ AmYma na h_ Z`o {ZîH$f© {ZH$mb gH$Vo h¢ Am¡a
AnZr MoVZm H$m ^r n[aîH$ma H$a gH$Vo h¢Ÿ&
69

X§S> Zr{V _| ZE Am`m_


Bg g§gma _| H$moB© ^r X¥í` dñVw `m H¥$V ì`dñWm emídV Zht h¡Ÿ&
AZoH$mÝV Ho$ Xmo eãX h¢Y«wd Am¡a n[adV©ZŸ& Ho$db ApñVËd Y«wd h¡Ÿ& AmË_m
H$m ApñVËd h¡, dh Y«wd h¡Ÿ& AmH$me H$m ApñVËd h¡, dh Y«wd h¡ {H$ÝVw {OVZo
n`m©` h¢, do n¡Xm hmoVo h¢, Zï> hmoVo h¢Ÿ& do Y«wd Zht h¢Ÿ& Omo H¥$V h¡, _Zwî` Zo
{OgH$m {Z_m©U {H$`m h¡ dh Y«wd Am¡a {ZË` Zht h¡Ÿ& VH©$emñÌ H$m EH$ gyÌ ~Z
J`mOmo-Omo {H$`m hþAm h¡, dh gmam A{ZË` h¡Ÿ& ì`dñWm _Zwî` Ho$ Ûmam H$s
hþB© h¡Ÿ& ì`dñWm H$^r {ZË` Zht hmo gH$VrŸ&
Hw$bH$a H$s ì`dñWm Mb ahr WrŸ& A{^MÝX« Mm¡Wo Hw$bH$a ~ZoŸ&
A{^MÝX« Zo Cgr hmH$ma Zr{V Am¡a _mH$ma Zr{V go AnZo emgZ H$m g§MmbZ
{H$`mŸ&
Hw$bH$a da A{^M§X« Zo,
bo Z`-Û` AmYmaŸ&
emgZ g§MmbZ {H$`m,
{nVm nwÌ AZwH$maŸ&Ÿ&
g_ J{V go MbVm ahm,
g[aVm g{bb àdmhŸ&
Mmh {~Zm H¡$go {_bo,
H$moB© ZyVZ amhŸ&Ÿ&
A{^MÝX« H$m g_` ^r ~rVmŸ& ha ì`{º$ H$s Ad{Y h¡ Mmho dh XodVm
hmo `m _Zwî`Ÿ& AmX_r O~ VH$ _moj H$s AdñWm H$mo àmá Zht hmo OmVm V~
VH$ dh H$mbmVrV Zht hmoo gH$VmŸ& ha ì`{º$ H$s AdñWm gmd{YH$ h¡Ÿ& Mmho
nMmg df© hmo, gm¡ df© `m hOma df©, Am{Ia Ad{Y {ZpíMV h¡Ÿ& _¢Zo
XoImHw$N> bmoJ {eIa na hmoVo h¢ Vmo ~hþV Ah§H$ma Am OmVm h¡Ÿ& BVZm
70 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
Ah§H$ma, Eogm bJVm h¡ {H$ ~g Xw{Z`m _| Bggo ~‹S>m H$moB© AmX_r Zht h¡Ÿ&
Xmo-Mma df© Ho$ ~mX XoImCgH$m H$moB© Zm_ hr Zht OmZVmŸ& Cgo H$moB© `mX
H$aZm Zht MmhVmŸ& Eogm Zht bJVm {H$ CgH$m H$moB© ApñVËd WmŸ& {H$VZo
bmoJm| H$mo h_Zo XoI {b`m Am¡a {H$VZm| H$mo n‹T> {b`mŸ& EH$ PyR>r H$ënZm
Am¡a PyR>r _m`m h¡Ÿ& AmX_r gMmB© H$mo g_PVm Zht h¡ Am¡a Ah§H$ma _| Mbm
OmVm h¡Ÿ&
EH$ _w»`_§Ìr Zo H$boŠQ>a H$mo AmXoe {X`m"Vwåhmao dhm§ Omo ~oB©_mZ
A{YH$mar h¢, CZH$s gyMr ~ZmAmoŸ&'
H$boŠQ>a Zo {bIm"_w»`_§Ìr _hmoX` ! `h ~‹S>m Qo>‹T>m H$m_ h¡Ÿ& Amn
`h AmXoe X| {H$ B©_mZXma A{YH$mar {H$VZo h¢ Vmo _¢ VËH$mb gyMr ~ZmH$a
^oO Xy§Ÿ&'
AJa h_ gyMr ~Zm`| {H$ Bg Xw{Z`m _| Am`o, Ah§H$ma H$m OrdZ Or`m,
Vmo ~‹S>m _wpíH$b h¡Ÿ& Ah§H$ma Zht {H$`m, empÝV Ho$ gmW aho, `h gyMr ~ZmZm
hmo Vmo ~hþV N>moQ>r gyMr hmoJrŸ& Cg g_` H$m OrdZ AmO H$s Vah N>moQ>m Zht
Wm, gm¡ df© H$m OrdZ Zht WmŸ& BVZm b§~m OrdZ Wm {H$ AmO H$m AmX_r
gmoM hr Zht gH$VmŸ& Cg `wJ _| H$^r AH$mb _¥Ë`w Zht hmoVr WrŸ& nyam OrdZ
Or`m OmVm WmŸ& àb§~ OrdZ H$s ^r Am{Ia Ad{Y h¡Ÿ& Ad{Y Am`r Am¡a
Mm¡Wm Hw$bH$a ^r H$mb H$s eaU _| Mbm J`mŸ&
A{^M§X« H$m nwÌ àgoZ{OV nm§Mdm§ Hw$bH$a ~ZmŸ& CgZo {nVm H$s Zr{V
H$m AZwgaU {H$`mŸ& hmH$ma Zr{V Am¡a _mH$ma Zr{VBZ XmoZm| go emgZ H$m
g§MmbZ {H$`m na ^rVa _| n[adV©Z H$s à{H«$`m Mb ahr WrŸ& h_| n[adV©Z H$m
nVm MbVm h¡, n[adV©Z H$s à{H«$`m H$m nVm Zht bJVmŸ&
h_mao Xmo OJV h¢EH$ gyú_ OJV Am¡a EH$ ñWyb OJVŸ& gyú_ OJV _|
Omo hmoVm h¡ CgH$m h_| nVm Zht MbVmŸ& O~ dh ñWyb OJV _| ~mha AmVm h¡¡
V~ AmX_r H$mo nVm MbVm h¡Ÿ& Amn AnZo eara H$mo XoI b|Ÿ& Š`m ~w‹T>mnm EH$
{XZ _| AmVm h¡ ? EH$ {XZ _| ~w‹T>mnm Zht AmVmŸ& ~r_mar Š`m EH$ {XZ _|
AmVr h¡? EH$ {XZ _| ~r_mar Zht AmVrŸ& AmO d¡km{ZH$ OJV _| ^r `h _mZ
{b`m J`mñWyb eara _| ^r ~r_mar H$m nVm N>h _hrZo ~mX bJVm h¡Ÿ& gyú_
eara Ho$ ñVa na ~r_mar nhbo hr n¡Xm hmo OmVr h¡Ÿ& _hrZm| VH$ ^rVa hr ^rVa
ahVr h¡Ÿ& ~mha H$moB© nVm Zht bJVmŸ& O~ ñWyb ñVa na AmVr h¡ V~ h_| nVm
G$f^ H$m AdVaU 71
bJVm h¡ {H$ ~r_mar hmo JB©Ÿ& ha dñVw nhbo gyú_ OJV _| nbVr h¡, {\$a
ñWyb OJV _| àH$Q> hmoVr h¡Ÿ& n[adV©Z H$s ^r `hr à{H«$`m h¡Ÿ&
n[adV©Z {ZaÝVa hmoVm ahVm h¡ na EH$ {~ÝXw Eogm AmVm h¡ V~ h_| nVm
bJVm h¡ {H$ A~ n[adV©Z hmo J`m h¡Ÿ& hmo ahm h¡, BgH$m h_o§ nVm Zht
bJVmŸ& Mmho Amn {H$gr ^r gm_«mÁ` H$m, {H$gr ^r amï´> H$m, {H$gr ^r
g_mO H$m, {H$gr ^r Om{V Am¡a g§JR>Z H$m B{Vhmg XoI|, CgH$s gyú_o{jH$m
go g_rjm H$a|Ÿ& AmnH$mo nVm MboJm {H$ n[adV©Z H¡$go hmo ahm Wm Am¡a EH$
{~ÝXw Am`mKQ>Zm K{Q>V hmo JB©Ÿ& Amdm go K‹S>m {ZH$mbmŸ& J_© K‹S>m, nmZr H$s
EH$ ~y§X S>mbr, nVm hr Zht bJmŸ& Xmo S>mbr, nVm hr Zht bJmŸ& ~y§X S>mbVo
Mbo OmAmoŸ& S>mbVo-S>mbVo EH$ jU Eogm Am`oJm {H$ K‹S>m Jrbm hmo J`m h¡Ÿ&
àíZ hmo gH$Vm h¡K‹S>m {H$g ~y§X go Jrbm hþAm? Š`m nmZr H$s A§{V_ ~y§X go
Jrbm hþAm? H$^r Zht hmo gH$VmŸ& nhbr ~y§X Zo hr K‹So> H$mo Jrbm H$aZm ewê$
H$a {X`m na Jrbm hþAm h¡, `h A{^ì`º$ V~ hmoVm h¡, O~ ApÝV_ ~y§X
{JaVr h¡Ÿ& n[adV©Z H$s `hr à{H«$`m h¡MbVo-MbVo EH$ jU Eogm AmVm h¡,
V~ nVm MbVm h¡AmO n[adV©Z hmo J`m, AmO H«$mpÝV hmo JB©Ÿ& AmO goZm Zo
H«$mpÝV H$a XrŸ& AmO A_wH$ g§ñWm Zo H«$mpÝV H$a XrŸ& AmO A_wH$ {dÛmZ Zo,
AmMm`© Zo H«$mpÝV H$a XrŸ& H«$mpÝV EH$ {XZ _| H$^r K{Q>V Zht hmoVrŸ& Cg
àpH«$`m Ho$ A§{V_ jU H$m h_| nVm bJVm h¡Ÿ& n[adV©Z hmo ahm Wm, CgH$m nVm
Zht MbVmŸ&
Cg `wJ _| n[adV©Z Xmo ñVam| na hmo ahm WmMoVZm Ho$ ñVa na ^r Am¡a
dñVw OJV Ho$ ñVa na ^rŸ& Omo MoVZm ghO Wr, dh WmoS>r AghOVm H$s Amoa
Om ahr WrŸ& {Og MoVZm _| ghO empÝV, ghO H$fm` H$m Cne_, ghO
{da{º$, ghO AZmg{º$, Z H$^r H«$moY, Z H$^r Ah§H$ma, Z bmo^ H$s _mÌm
WrŸ& dh MoVZm {dH¥$V ~ZZo bJrŸ& A~ Yrao-Yrao g~ ~rO ~wAmB© _| Am J`oŸ&
Wmo‹S>m-Wmo‹S>m H«$moY ^r àH$Q> hmoZo bJmŸ& Wmo‹S>m-Wmo‹S>m Ah§H$ma ^r AmZo
bJmŸ& Wmo‹S>m-Wmo‹S>m bmo^ ^r OmJZo bJmŸ& Omo MoVZm ghO Wr, A~ {dH¥${V
H$s Amoa AmZo bJ JB©Ÿ& `h MoVZm Ho$ ñVa na n[adV©Z WmŸ& Xygam
n[adV©Z nXmW© Ho$ ñVa na hmo ahm WmŸ& nXmW© _| Omo e{º$ Wr dh Yrao-Yrao
H$_ hmoZo bJ JB©Ÿ& CVZr e{º$ Zht ahr, {OVZr nhbo WrŸ& XmoZm| ñVam| na
n[adV©Z ewê$ hþAmŸ&
72 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
àgoZ{OV Zo XoIm~Xbmd Am ahm h¡Ÿ& Hw$N> `m¡J{bH$ Am`oŸ& ~mobo
"àgoZ{OV ! N>rZm-PnQ>r {\$a ewê$ hmo JB©Ÿ& h_mao H$ënd¥jm| na Xygao bmoJ
A{YH$ma H$aZo bJ J`oŸ&'
àgoZ{OV Zo nyN>m"Vw_Zo hmH$ma Zr{V H$m à`moJ Zht {H$`m?'
"h_Zo {H$`mŸ&'
"_mH$ma Zr{V H$m à`moJ Zht {H$`m?'
"{H$`m, {\$a ^r _mZo ZhtŸ&'
àgoZ{OV Zo gmoMmA~ hmWr A§Hw$e H$mo Zht _mZ ahm h¡Ÿ& Xygam Cnm`
H$aZm Mm{hEŸ&
eãX H$s AnZr e{º$ h¡Ÿ& "hm' eãX IoXgyMH$ hmoVm h¡Ÿ& _wPo IoX h¡ {H$
Amn Eogm H$aVo h¢Ÿ& `h e{º$ ^r H$_Omoa n‹S> JB©Ÿ& "_mH$ma' {ZfoYdmMH$ h¡Ÿ&
{ZfoY H$s e{º$ ^r H$_ hmo JB©Ÿ& àgoZ{OV Zo `m¡J{bH$m| go H$hm"_¢ Hw$N> {XZm|
_| g_mYmZ Xy§Jm Vwåhmar ~mV H$mŸ&' àgoZ{OV {d{eï> kmZr Wm, CgZo {MÝVZ
{H$`mŸ& {MÝVZ Ho$ ~mX gmoMmA~ `o XmoZm| "hm' Am¡a "_m' Ag\$b hmo aho h¢,
A~ VoO Xdm H$s Oê$aV h¡Ÿ& ~r_mar ~‹T> JB©, A~ {Ì\$bm go H$m_ Zht
MboJmŸ& CgZo gmoMH$a H$hm"A~ h_ {YŠH$ma Zr{V H$mo H$m_ _| b|JoŸ& Ohm§ hm
go Z _mZo, _m go ^r Z _mZo dhm§ H$hmo "{YŠH$ma'Ÿ&' Vrgar Zr{V H$m àdV©Z hmo
J`mŸ&
A{VH«$_U H$m Xm¡a Mbm A{V,
Qy>Q> J`m g§{MV g§^mJŸ&
H$m_ dr{M go CX²do{bV OZ,
XoVm Á`m| b‚mm H$mo Ë`mJŸ&Ÿ&
X_Z gab h¡, H${R>Z öX` H$m
n[adV©Z {MaH$m{bH$ gË`Ÿ&
öV² n[adV©Z EH$ H$ënZm,
X§S> gd©gå_V gm VÏ`Ÿ&Ÿ&
O¡go O¡go A{VH«$_U H$s,
KQ>ZmAm| H$m \¡$bm OmbŸ&
d¡go-d¡go hr _mZd Zo,
AmoT>r X§S> e{º$ H$s N>mbŸ&Ÿ&
G$f^ H$m AdVaU 73
AmdV©Z {YŠH$ma Zr{V H$m,
h¡ àgoZ{OV H$m AdXmZŸ&
~Zm {Za§Hw$e na `h A§Hw$e,
eãX e{º$ em{gV g§kmZŸ&Ÿ&
eãX Am¡a AW©BZ XmoZm| _| ~‹S>m gå~ÝY h¡Ÿ& AJa eãX H$m AW© OmZ
b| Vmo eãX _| ~hþV ~‹S>r e{º$ h¡ Am¡a AW© Z OmZ| Vmo Ho$db eãX _| Hw$N> ^r
Zht h¡Ÿ& Ý`m`emñÌ Am¡a VH©$emñÌ _| eãX Am¡a AW© H$s ~hþV _r_m§gm hþB©Ÿ&
~‹S>m {ddmX hþAm h¡ eãX Am¡a AW© H$mŸ& O~ VH$ h_ AW© H$mo Z OmZ| V~ VH$
eãX gmYmaU h¡Ÿ& ~‹S>r ^«mpÝV ^r n¡Xm H$aVm h¡Ÿ& EH$ O_©Z H$m ì`{º$ h¡, EH$
\«|$M ~mobZo dmbm h¡, CgH$mo Amn H$h X|_yI© AmX_r h¡Ÿ& Š`m à{V{H«$`m hmoJr
Cg na? EH$ {dXoer _Ðmg _| [aŠeo na Om ahm WmŸ& H$moB© ~‹S>m _H$mZ Am`m,
CgZo nyN>m{H$gZo ~Zm`m?
V{_b ì`{º$ Zo AnZr ^mfm _| H$hm"_¢ Zht OmZVmŸ&'
A§J«oO Zo g_P {b`mBgH$mo ~ZmZo dmbo H$m Zm_ h¡ "_¢ Zht OmZVm'Ÿ&
{\$a H$moB© `w{Zd{g©Q>r Am JB©Ÿ& ~‹So>-~‹So> _H$mZŸ& CgZo nyN>m"`h {H$gZo
~Zm`mŸ?'
"_¢ Zht OmZVmŸ&'
nm§M-Mma ~ma Bg àH$ma nyN>m, dhr CÎma {_bm_¢ Zht OmZVmŸ& EH$
ed`mÌm Am ahr WrŸ& ~hþV bmoJ WoŸ& CgZo nyN>m"`h H$m¡Z h¡Ÿ?'
"_¢ Zht OmZVmŸ&'
dh {dXoer ZrMo CVam, {ga PwH$m`m Am¡a ~mobm"Zht OmZVm h¡' H$mo
Z_ñH$ma, {OgZo BVZm g~ Hw$N> ~Zm`m Am¡a AmO Bg Xw{Z`m go Om ahm h¡Ÿ&'
Omo eãX H$m AW© Zht OmZVm CgHo$ {bE eãX H$m H$moB© {deof _yë`
Zht h¡Ÿ& O~ eãX H$m AW© OmZo V~ CgH$s à{V{H«$`m hmoVr h¡Ÿ& Omo hmH$ma H$m
AW© Zht OmZVm, Omo _mH$ma H$m AW© Zht OmZVm Am¡a Omo {YŠH$ma H$m AW©
Zht OmZVm Cgo gm¡ ~ma {YŠH$ma H$h Xmo, H$moB© \$H©$ Zht n‹So>Jm {H$ÝVw h_mao
_pñVîH$ _| Eogo àH$moð> h¢ Omo AW© H$mo OmZVo h¢ CgH$mo "hm' H$hmo, "_m' H$hmo Vmo
~‹S>r _wpíH$b hmo OmVr h¡Ÿ& {H$gr H$mo {YŠH$ma H$h Xmo Vmo ~‹S>r _wgr~V h¡Ÿ&
^¥V©h[a Zo H$hm{YŠH$ma h¡ H$m_ H$mo, {YŠH$ma h¡ Cg _hmamZr H$mo, {YŠH$ma h¡
74 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
Cg _hmdV H$mo, {YŠH$ma h¡ H$m_Xod H$mo, {YŠH$ma h¡ ñd`§ _wPoŸ& {YŠH$ma
{H$VZm H$Qw> eãX hmoVm h¡Ÿ& {H$VZm An_mZ, {H$VZm {VañH$ma {YŠH$ma eãX _|
Ow‹S>m hþAm h¡, `{X h_ {YŠH$ma eãX Ho$ AW© H$mo OmZ b|Ÿ&
EH$ ~‹S>m {df` h¡ B{Vhmg H$s X¥{ï> go _r_m§gm H$aZo H$mŸ& nhbo
`m¡J{bH$m| Zo eãX H$mo nH$‹S>m `m AW© H$moŸ? AJa Hw$bH$a "hm', "_m' Am¡a
"{YH²$' eãX H$mo Mbm XoVo Am¡a `m¡J{bH$ CgH$m AW© Zht OmZVo Vmo Hw$N> ^r
Zht hmoVmŸ& nhbo CgH$m AW© ^r g_Pm`m J`mŸ& "hm' eãX H$m à`moJ Š`m
H$hZm MmhVm h¡? "_m' Am¡a "{YH²$' eãX H$m AW© ^r g_Pm`m V~ CZHo$
_pñVîH$ _| EH$ {deof àH$ma H$s aMZm hmo JB©"hm' H$ho Vmo Š`m à{V{H«$`m
hmoZr Mm{hE, "_m' Am¡a "{YH²$' H$ho Vmo Š`m à{V{H«$`m hmoZr Mm{hEŸ&
h_ eãX H$s e{º$ na {dMma H$a|Ÿ& eãX H$s e{º$ AW© Ho$ {~Zm H$m_
Zht XoVrŸ& O~ AW© ñnï> hmoVm h¡ V~ eãX H$s e{º$ H$m_ XoVr h¡Ÿ& _§Ì H$m
On H$aZo dmbo, gm_m{`H$ nmR> H$aZo dmbo ñd`§ gmoMo§h_ eãX H$mo OmZVo h¢
`m AW© H$mo? AJa AW© H$mo Zht OmZVo h¢ Vmo ~mV AYyar ah OmVr h¡Ÿ& AW©
H$mo OmZZm ^r n`m©á Zht h¡, CgHo$ VmËn`m©W© H$mo ^r OmZZm hmoJmŸ& O~ VH$
VmËn`m©W© g_P _| Zht AmVm, nyar ~mV g_P _| Zht AmVrŸ& eãX ^r ~hþV
~ma ^«mpÝV`m§ n¡Xm H$a XoVo h¢Ÿ& eãX _| e{º$ AW© H$s e{º$ go AmVr h¡Ÿ& h_
R>rH$ AW© H$mo g_P b|Ÿ& AW© H$mo g_Po {~Zm Z OmZo {H$VZr J‹S>~{‹S>`m§ hþB©
h¢Hw$N> AW© Wm Am¡a Hw$N> g_P {b`m J`mŸ&
`m¡J{bH$ `wJ _| ^mfm H$m nyam {dH$mg Zht hþAm WmŸ& Cg g_` H$m
eãXH$mof ~hþV N>moQ>m ahm hmoJmŸ& AmO Ho$ d¡km{ZH$ newAm| H$s ~mobr H$m
AÜ``Z H$a aho h¢, n{j`m| H$s ~mobr H$m AÜ``Z H$a aho h¡§, {ZîH$f© {ZH$mb
aho h¢Ÿ& ~§Xa Ho$ eãXH$mof _| {H$VZo eãX h¢? Jm` {H$VZo eãX ~mobVr h¡?
A_wH$ new {H$VZo eãX ~mobVm h¡? A_wH$ njr {H$VZo eãX ~mobVo h¢? CZH$m
eãXH$mof ~Zm`m OmE Vmo em`X {H$gr ^r new njr H$m eãXH$mof 20-30
eãXm| go Á`mXm ~‹S>m Zht h¡Ÿ& BVZo eãXm| _| gmar ~mV| g_m OmVr h¢Ÿ& _Zwî` Zo
BVZm {dH$mg {H$`m h¡ {H$ bmIm| eãX hmo J`oŸ& BVZm ^mfm H$m {dH$mg, BVZm
eãXm| H$m {dñVmaŸ& AmO eãXH$mof H$m {dñVma hmoVm hr Om ahm h¡Ÿ& {H$ÝVw
Am{X_ `wJ, `wJ H$m àmaå^ jU WmŸ& ~hþV H$_ ~mV hmoVr WrŸ& BVZr bå~r
Am`w Am¡a BVZm N>moQ>m eãXH$mofŸ& ~mV H$aZm OmZVo hr Zht WoŸ& g_` H¡$go
G$f^ H$m AdVaU 75
~rVVm? Z agmoB© ~ZmZm Wm, Z H$n‹S>m ~ZmZm Wm, Z IoVr H$aZm WmŸ& H$moB©
H$m_ Z hmo Vmo ~mV H$aZm g~go ~‹S>m H$m_ h¡Ÿ& ~mV H$aZm OmZo Vmo Amam_ go
nyam {XZ ~rV OmEŸ& Cg g_` H$moB© H$Wm Zht WrZ ñÌr H$Wm, Z amO H$Wm,
Z ^º$ H$Wm, Z Xoe H$WmŸ& amOZr{V H$s H$moB© H$Wm Zht WrŸ& AmO amOZr{V
H$s H$Wm BVZr ~‹S>r h¡ {H$ nm§M-Xg bmoJ ~¡R> Om`| Vmo amOZr{V H$s H$Wm H$m
H$moB© AÝV hr Zht Am`oJmŸ& ^moOZ Am¡a H$m_ H$s H$Wm ^r ~hþV ~‹S>r h¡Ÿ& Cg
g_` Vmo Hw$N> Zht WmŸ& CZH$m g_` H¡$go ~rVVm Wm?
Bggo h_ EH$ {ZîH$f© {ZH$mb gH$Vo h¢ {H$ O~ MoVZm ghO hmoVr h¡ V~
Cg_| BVZm AmZÝX hmoVm h¡ {H$ g_` H$m nVm hr Zht bJVmŸ& {OgHo$ _Z _|
AmZÝX H$_ h¡ CgH$mo bJVm h¡g_` ~hþV ^mar hmo J`mŸ& Omo AmZÝX _| h¡
CgH$mo nVm hr Zht bJVmŸ& O~ AmB©ÝgQ>rZ go nyN>m J`mAmnH$m `h
gmnojdmX H$m {gÕmÝV Š`m h¡? CÝhm|Zo ~hþV gabVm go g_Pm`mEH$ AmX_r
^Å>r Ho$ nmg ~¡R>mŸ& VoO Cî_m Am ahr h¡Ÿ& Xg {_ZQ> H$m g_` CgH$mo Xmo KÊQ>m
{OVZm bJoJmŸ& EH$ ì`{º$ AnZr nËZr go ~mV H$a ahm h¡ Vmo KÊQ>m ^a H$m
g_` CgH$mo nm§M-Xg {_ZQ> {OVZm bJoJmŸ& `h _oam gmnojdmX h¡Ÿ& H$mb Vmo
CVZm hr ~rVm na CgH$m ~moY gmnoj h¡Ÿ&
EH$ O¡ZmMm`© Ho$ nmg amOm {díd^y{V Am`m, ~mobm-"JwéXod! XodVmAm|
H$m Am`wî` BVZm bå~m hmoVm h¡, Š`m do ~¡Ro>-~¡Ro> WH$ Zht OmVo? H¡$go g_`
~rVVm hmoJm?'
Jwé Zo H$hm"CZ_| BVZm gwI h¡ {H$ g_` H$m nVm hr Zht MbVmŸ&'
amOm ~mobm"_hmamO ! ~mV g_P _| Zht Am`rŸ& `h H¡$go hmo gH$Vm
h¡Ÿ?'
AmMm`© jramòd bpãY go g§nÝZ WoŸ& `h EH$ dmH²$bpãY h¡Ÿ& Bg bpãY
go gånÝZ ì`{º$ ~mobZm ewê$ H$ao Vmo Eogm bJVm h¡O¡go XyY H$s {_R>mg Am
ahr hmoŸ& gwZZo dmbm| H$mo H$mb H$m ~moY Zht hmoVmŸ& AmMm`© Zo H$hm"Oam ~¡R>mo,
_¢ Wmo‹S>m àdMZ H$a Xy§ {\$a CÎma Xy§JmŸ&' àdMZ H$aZo ~¡R> J`oŸ& gw~h Zm¡ ~Oo
~¡Ro> Am¡a em_ H$mo àdMZ g§nÝZ {H$`mŸ& AmMm`© Zo H$hm"amOZ² ! BVZm
{dbå~ hmo J`m, A^r VH$ Vw_ CRo> hr Zht?
amOm ~mobm"_hmamO ! _wPo g_` H$m nVm hr Zht MbmŸ&'
76 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
AmMm`© ~mobo"amOZ²Ÿ! Voam H$mb-~moY H$hm§ Mbm J`mŸ&'
amOm ~mobm"_hmamO! BVZm AmZÝX Am ahm Wm {H$ g_` H$m nVm hr
Zht MbmŸ&'
AmMm`© Zo H$hm"XodVm BVZo gwI Am¡a AmZÝX _| ahVo h¢ {H$ CZH$mo
g_` H$m nVm hr Zht MbVmŸ&
H$mb H$m ~moY pñW{V gmnoj h¡Ÿ& {H$gr Iam~ dmVmdaU _| Mbm OmE
Vmo ì`{º$ H$hoJm {H$ Xmo {_ZQ> _| hr D$~ J`mŸ& {H$gr AÀNo> dmVmdaU _|
Mbm OmE Vmo H$hoJm {H$ g_` H$m nVm hr Zht MbmŸ& Cg g_` ^rVa H$m
AmZÝX àH$Q> hmo OmVm h¡Ÿ& `m¡J{bH$ `wJ _| ^rVa H$m BVZm AmZÝX Wm {H$
g_` H$m CZH$mo nVm Zht MbVm WmŸ&
VrZ AdñWmE§ h¢A{dH$mg H$s AdñWm, {dH$mg H$s AdñWm Am¡a
{dH$mgmoÎma AdñWmŸ& `m¡J{bH$ `wJ _| A{dH$mg H$s AdñWm Wr, dñVw OJV
H$m {dH$mg Zht hþAm Wm {H$ÝVw AmZÝX ~hþV WmŸ& EH$ {dH$mg H$s AdñWm
AmVr h¡, Ohm§ dñVw OJV H$m {dH$mg hþAm, dñVw H$m gwI KQ> J`mŸ&
{dH$mgmoÎma AdñWm ^r A{dH$mg H$s AdñWm h¡Ÿ& EH$ Ü`mZ H$aZo dmbm _w{Z
Ü`mZ _| ~¡R>Vm h¡, H¡$go g_` ~rVVm h¡? dh H$hoJmg_` h¡ H$hm§, nVm hr
Zht MbVmŸ& dh BVZo Ü`mZ Ho$ AmZÝX _| ahVm h¡ {H$ g_` H$m CgH$mo ~moY
Zht hmoVmŸ&
`m¡J{bH$ `wJ _| BVZm ghO AmZÝX Wm {H$ g_` H$m H$moB© nVm hr Zht
MbVm WmŸ& Yrao-Yrao Cg_| h«mg AmZm ewê$ hþAm, V~ BZ VrZ Zr{V`m| H$m
{dH$mg hþAmŸ& hmH$ma, _mH$ma Am¡a {YŠH$ma`h Ho$db eãX e{º$ H$m XÊS>
h¡, Ho$db eãX H$m AZwemgZ h¡Ÿ& hmH$ma, _mH$ma Am¡a {YŠH$maBZ VrZm| Ho$
Ûmam àgoZ{OV Zo emgZ H$m g§MmbZ H$aZm ewê$ H$a {X`mŸ& `h nm§Md| Hw$bH$a
VH$ H$s H$Wm h¡Ÿ& AmJo H¡$go {dH$mg hmo ahm h¡? H¡$go dñVw OJV Ho$ {dH$mg Ho$
joÌ _| _Zwî` AnZo MaU aI ahm h¡? Bg àíZ H$m g_mYmZ Am{X_ `wJ H$s
JmWm Ho$ Hw$N> ZE n¥ð> CX²Km{Q>V H$aoJmŸ&
G$f^ H$m AdVaU 77

F$f^ H$m AdVaU


`m¡J{bH$ `wJ H$s pñW{V`m| _| CÎmamoÎma n[adV©Z hmo ahm WmŸ& àgoZ{OV
H$m g_` ~rVmŸ& N>Ro> Hw$bH$a _éXod H$m g_` Am`mŸ& g_` H$m EH$ àdmh h¡
Am¡a Bg àdmh _| bmoJ AmVo h¢, Mbo OmVo h¢Ÿ& Z H$^r g_` éH$Vm Am¡a Z
H$^r g_` go à^m{dV hmoZo dmbr J{V éH$VrŸ& J{V A{dpÀN>ÝZ WrŸ& N>Ro>
Hw$bH$a H$m emgZ-H$mb bå~o g_` VH$ Mbm, CgH$s Ad{Y ^r nyar hmo JB©Ÿ&
gmVdm§ Hw$bH$a ~Zm Zm{^Ÿ& nËZr H$m Zm_ Wm _éXodmŸ& BZH$m emgZH$mb Mb
ahm WmŸ&
`wJ Am`m A~ Zm{^ `wJb H$m,
_éXodm nËZr H$m Zm_Ÿ&
`wJb ì`dñWm H$m AmboIZ,
_m§J ahm h¡ nyU© {dam_Ÿ&Ÿ&
EH$ {XZ am{Ì H$m g_`Ÿ& `wJb gmo ahm WmŸ& _H$mZ Wm hr ZhtŸ&
H$ënd¥j H$s N>V Ho$ ZrMo {ZX«mYrZ WmŸ& _Ü` am{Ì ~rV JB©Ÿ& Cg g_` EH$
KQ>Zm K{Q>V hþB©, Omo A~ VH$ Zht hþB© WrŸ& _éXodm OmJ JB©Ÿ& Zm{^ Hw$bH$a
^r OmJ JEŸ& _éXodm CZHo$ gm_Zo AmH$a I‹S>r hmo JB©Ÿ& _éXodm H$m Moham ~hþV
nwb{H$V WmŸ& Eogm bJ ahm Wm {H$ AmZÝX eara _| g_m Zht ahm h¡Ÿ& ~mha
CN>bZo H$mo V¡`ma h¡Ÿ& Zm{^ Zo gmoMmAmO BVZm AmZ§X H¡$goŸ? gXm Iwe Vmo
ahVo h¢ na AmO Hw$N> A{YH$ AmZ§X {XImB© Xo ahm h¡Ÿ& Am§I| ~Vm ahr h¡, Moham
~Vm ahm h¡Ÿ& Am§I| ~hþV gmar ~mV| ~Vm XoVr h¢Ÿ& Am§Im| H$mo Ma ^r H$hm J`m
h¡, J_H$ ^r H$hm J`m h¡Ÿ&
^` {MÝVm Ambg A_Z,
gwI-Xw…I hoV-Hw$hoVŸ&
_Z _hrn Ho$ AmMaU,
X¥J² XrdmZ H${h XoVŸ&Ÿ&
78 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
Am§I| _Z ê$nr amOm Ho$ XrdmZ H$m H$m_ H$aVr h¢Ÿ& O¡go _§Ìr gyMH$ hmoVm
h¡ d¡go hr Am§I| ^r gyMH$ h¢Ÿ& _Z Ho$ {OVZo AmMaU h¢, Am§I ~Vm XoJrŸ& ^`,
{MÝVm, Ambñ`, {d_ZñH$Vm, gwI, Xw…I Am{X gmao ^md Am§I Ho$ Ûmam
A{^ì`º$ hmo OmVo h¢Ÿ&
_éXodm H$s Am§I| BVZr nwb{H$V Wr, AmZÝX O¡go Q>nH$ ahm WmŸ& Zm{^
Zo XoImAmO H$moB© ZB© ~mV h¡Ÿ& gmYmaU KQ>Zm Vmo Zht h¡Ÿ& Hw$N> Z`m hþAm h¡Ÿ&
BVZr Iwer AH$maU Zht Am gH$VrŸ& gm_mÝ` pñW{V Vmo AhoVwH$ hmo gH$Vr h¡
na H$moB© {deof KQ>Zm hmoVr h¡ Vmo dh ghoVwH$ hmoVr h¡Ÿ& CgHo$ nrNo> H$moB© Z H$moB©
H$maU hmoVm h¡Ÿ& BgH$m H$maU Š`m h¡?
Zm{^ Zo H$hm"~mobmo, AmO BVZr Iwe H¡$go? ~hþV àgÝZ H¡$go? _¢Zo
gXm Vw_H$mo àmV…H$mb XoIm h¡ na BVZr àgÝZVm H$^r Zht XoIrŸ& BgH$m
H$maU Š`m h¡?'
~mobm Š`m| AmB© hmo Bg jU,
hf© Va§{JV H$U H$U _|Ÿ&
H$ënd¥j Š`m CJ Am`m h¡,
OrdZ Ho$ Zd àm§JU _|Ÿ?
_éXodm ~mobr"nVm Zht AmO Š`m hþAm? _¢ amV H$mo gmo ahr Wr
Am¡a gmoVo g_` _oao gm_Zo EH$ Ho$ ~mX EH$ X¥í` AmVm Mbm J`mŸ& Eogr MrO|
AmVr Mbr JBª {OZHo$ ~mao _| _¢ gmoMVr ahrŸ& _¢Zo Omo Hw$N> XoIm, dh AZw^d
H$m {df` h¡Ÿ& AZw^d H$mo _¢ H¡$go ì`º$ H$ê§$? Eogo jU OrdZ _| H$^r-H$^r
AmVo h¢Ÿ&
~mobr _éXodm hm§, hm§, hm§,
_¢Zo AMaO XoIm h¡Ÿ&
ñdm{_Z² ! _oar _Zg-{^{Îm na,
ñdßZ {~å~ H$s boIm h¡Ÿ&Ÿ&
nVm Zht Š`m| AmO AhoVwH$,
hf© dr{M CÎmmb hþB©?
_m¡Z g_§Xa JJZMw§{~Zr,
bhar Á`m| dmMmb hþB©Ÿ&Ÿ&
e¡ed Ho$ {dab àg§J 79
AZw^d H$mo CnbãY Z dmUr,
dmUr AZw^d eyÝ` gXmŸ&
H¡$go ì`º$ H$ê§$ AZw^d H$mo,
`h jU AmVm `Xm H$XmŸ&Ÿ&
^JdVr gyÌ _| ~Vbm`m J`m h¡"Z Vmo Jm‹T> ZtX _| gnZm AmVm h¡ Am¡a
Z OmJVo hþE gnZm AmVm h¡Ÿ& ~rM H$s ZtX hmoVr h¡, Cg g_` gnZo AmVo h¢Ÿ&'
_éXodm Zo H$hm"_¢ Z OmJ¥V Wr, Z Jhar ZtX _| WrŸ& AY© OmJ¥V AY©
{Z{X«V AdñWm _| WrŸ& Am§I| ~§X WrŸ& Cg g_` EH$ d¥f^ AmH$a _oao gm_Zo
I‹S>m hþAmŸ& ~‹S>m nwï> ñH$ÝY Wm CgH$mŸ& _¢Zo XoIm, gmoMmBVZm ~{bð> Am¡a
_Zmoha ~¡b H$hm§ go Am`m? _¢ ~¡b H$mo XoIVr ahrŸ&
Hw$N> jU ~rVoŸ& ~¡b Mbm J`mŸ& Xygao hr jU hmWr Am J`mŸ& g\o$X
hmWr, CgHo$ Mma Xm§V WoŸ& Mma Xm§V dmbo hmWr H$_ {_bVo h¢Ÿ& Omo BÝX« H$m
hmWr hmoVm h¡ dh Mma Xm§V H$m hmoVm h¡Ÿ& dh hmWr AmH$a _oao gm_Zo I‹S>m hmo
J`mŸ& _¢ CgHo$ ~mao _| Š`m ~VmD§$? dh BVZm CÝZV, BVZm g\o$X, BVZm
_mohH$ WmŸ& _¢Zo gmoMmAmO ~mV Š`m h¡? nhbo Vmo ~¡b Am`m Am¡a A~ hmWr
Am J`mŸ& Wmo‹S>r Xoa hmWr I‹S>m ahmŸ& _¢ hmWr H$mo {ZhmaVr ahrŸ& ~‹S>m AÀN>m
bJ ahm WmŸ& BVZo _| hmWr OmZo bJmŸ& hmWr Ho$ OmVo hr _oao gm_Zo eoa AmH$a
I‹S>m hmo J`mŸ& dh eoa ~‹S>m e{º$embr, namH«$_embr WmŸ& {OgH$s
A`mb Pyb ahr h¡, Eogm Ho$ear _oao gm_Zo AmH$a I‹S>m hmo J`mŸ& ~hþV
{demb, bå~m Am¡a Mm¡‹S>mŸ& AmX_r H$s D§$MmB© Vmo gm_mÝ`V… nm§M-N>h \w$Q>
hmoVr h¡, gmV \w$Q> H$m Vmo H$moB©-H$moB© hmoVm h¡, AmR> H$m Vmo ~hþV {dab hmoVm
h¡Ÿ& {H$ÝVw eoa, ~mK H$s bå~mB© ~hþV hmoVr h¡Ÿ& g_mMma nÌ _| n‹T>maUWå^m¡a
O§Jb _| EH$ ~mK bm`m J`m, CgH$s bå~mB© ½`mah \w$Q> WrŸ& _éXodm Zo
H$hmEogm e{º$embr qgh _oao gm_Zo AmH$a I‹S>m hmo J`mŸ& _¢ CgH$mo XoIH$a
_w½Y hmo J`rŸ&
eoa Ho$ OmZo Ho$ ~mX _oao gm_Zo bú_r Xodr AmH$a I‹S>r hmo JB©Ÿ&
"bú_r' Zm_ Vmo em`X Zht OmZVr WrŸ& eoa H$m Zm_ Vmo OmZVr WrŸ& eoa hmoVo
Wo, hmWr ^r hmoVm Wm, ~¡b ^r hmoVo WoŸ& CZH$mo Vmo dh OmZVr WrŸ& na bú_r
Xodr H$mo Zht OmZVr WrŸ& _éXodm Zo H$hmEH$ H$moB© ñÌr AmH$a I‹S>r hmo JB©Ÿ&
{OVZr gwÝXa, CVZr hr AmH$f©H$Ÿ& daXmZ XoZo H$s _wX«m _| dh Xodr AmH$a I‹S>r
80 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
hmo JB©Ÿ& ~‹S>r bw^mdZr Wr, _Z_mohH$ WrŸ& CgH$mo ^r _¢ XoIVr ahrŸ& {H$ÝVw
ñdm_r! hþAm Eogm {H$ H$moB© ^r X¥í` {Q>H$m Zht, Am`m, Wmo‹S>r Xoa R>ham Am¡a
Mbm J`mŸ& Xodr ^r Mbr JB©Ÿ&
nm§Mdm§ X¥í`Ÿ& Xmo _mbmE§ _oao gm_Zo Am JB©Ÿ& \y$bm| H$s Xmo _mbmŸ& CZ_|
gwJÝY \y$Q> ahr WrŸ& _¢ _Z hr _Z gmoM ahr Wr {H$ AmO Š`m hmo ahm h¡?
_mbm JB© Am¡a MÝX«_m _oao gm_Zo Am J`mŸ&
ñdm_r ! AmH$me _| Omo MÝX«_m h¡, dh _oao nmg Am J`mŸ& MÝX«_m H$s
Á`moËgZm, erVb apí_`m§ Mmam| Va\$ \¡$b JB©Ÿ& ~‹S>m AmíM`© hmo ahm WmŸ& _¢Zo
MÝX«_m H$mo AÀN>r Vah {Zhmam {H$ÝVw dh ^r R>ham ZhtŸ&
gmVdm§ X¥í`Ÿ& gyaO Am`m Am¡a gy`© H$s {H$aU| Mmam| {XemAm| _|
\¡$b JB©Ÿ&
AmR>dm§ X¥í`Ÿ& EH$ _hmÜdO AmH$me _| bhamZo bJmŸ&
Zm¡dm§ X¥í`Ÿ& EH$ nyU© H$be _oao gm_Zo Am`mŸ&
Xgdm§ X¥í`Ÿ& _¢Zo EH$ nX²_mH$a XoImŸ&
½`mahdm§ X¥í`Ÿ& EH$ g_wX« _oao gm_Zo Am`mŸ& CgZo H$hm_oam Zm_
jra{gÝYw h¡Ÿ& _oam nmZr XyY go _rR>m h¡Ÿ& _Z _| Vmo Am`m, MI by§, na MI
Zht nm`rŸ& dh Am`m Am¡a Mbm J`mŸ&
~mahdm§ X¥í`Ÿ& EH$ ^ì` {d_mZ AmH$a I‹S>m hmo J`mŸ&
Voahdm§ X¥í`Ÿ& EH$ aËZm| H$m nw§O Am`mŸ& dh aËZnw§O _oar Am§Im| H$mo V¥á
H$a Mbm J`mŸ&
Mm¡Xhdm§ X¥í`Ÿ& {ZYy©_ A{¾ H$m Xe©ZŸ&
AMb YamVb AMb JJZVb,
AMb ndZ _| ñn§X hþAmŸ&
àH¥${V-H$mì` Ho$ _hmHw§$O _|,
àñ\w$Q> gñda N§>X hþAmŸ&Ÿ&
em§V {Zem jU, em§V _Z…pñW{V,
{Xem-db` {Z…eãX hþAmŸ&
AmYr {ZÐm AmYr OmJ¥{V,
ñdßZbmoH$ AmaãY hþAmŸ&Ÿ&
e¡ed Ho$ {dab àg§J 81
H$ënd¥j H$s N>V Ho$ ZrMo,
`wJb gwá Wm ñdñW_ZmŸ&
npíM_ aOZr _| _éXodm,
H$m A§V_©Z _w{XV ~ZmŸ&Ÿ&
nrZ ñH$ÝY d¥f^ H$m Xe©Z,
ñdrH¥$V ^ma {Z~mhoJmŸ&
{h_ nd©V CÎmwJ§ {eIa na,
JO Jm¡ad ~Z OmEJmŸ&Ÿ&
à~b namH«$_ {dH«$_embr,
qgh ñdJ© go CVa ahmŸ&
nX²_dm{gZr bú_r H$m,
Xe©Z AmH$f©U ~Zm ahmŸ&Ÿ&
gwa{^-gw_Z go Jw§{\$V _mbm,
Amb§~Z ~ZZo AmB©Ÿ&
A_b Ydb Á`moËñZm go Úmo{VV,
M§ÐH$m§{V A{V bhamB©Ÿ&Ÿ&
a{d Zo é{M H$m Omb {~N>mH$a,
gKZ V_g H$mo ÜdñV {H$`mŸ&
bhamVo ÜdO Ho$ A§Mb Zo,
^mdr H$m g§Ho$V {X`mŸ&Ÿ&
n[a_b ag_` erVb Ob^¥V,
nyU©H$be `h A{^Zd h¡Ÿ&
nX²_mH$a Ho$ _Yw namJ na,
_YwH$a H$m Jw§Omad h¡Ÿ&Ÿ&
jraqgYw H$s Xw½Y-D${_© H$m,
Z¥Ë` A~mobm g§ñVd h¡Ÿ&
Am^m go Am^m{gV C‚db,
gwa {d_mZ H$m d¡^d h¡Ÿ&Ÿ&
82 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
VmamJU g_ A_b à^mHw$b,
aËZnw§O H$s {Xì` N>Q>mŸ&
da dM©g² {ZYy©_ A{¾ H$m,
Xgm| {XemAm| _| àJQ>mŸ&Ÿ&
_w{XV {XemE§ à_w{XV {X½JO,
_moX _yÎm© ~Z N>bH$ CR>mŸ&
_éXodm H$mo Zm{^amO Zo,
XoIm ghgm nbH$ CR>mŸ&Ÿ&
_éXodm Zo H$hm"ñdm{_Z² ! Amn nyN> aho h¢ {H$ Vw_ BVZr Iwe Š`m| hmo?
Amn ~Vm`| {H$ Iwer H$m H$moB© nma h¡? _¢Zo do X¥í` XoIo h¢, em`X AmnZo ^r
Zht XoIoŸ& CZH$mo XoIZo Ho$ ~mX _oao _Z _| BVZm AmZÝX C_‹S> ahm h¡ {H$ _¢
AmnH$mo ~Vm Zht gH$VrŸ& `h g~ Š`m h¡? _¢ Zht OmZVrŸ& naÝVw Eogm hþAm
h¡¡Ÿ&' A~ H$m¡Z ~Vm`o? Zm{^ Zo gwZ {b`mŸ& Zm{^ ^r ñdßZ Ho$ ~mao _| Zht
OmZVo WoŸ& CÎmaH$mb _| `h na§nam ahrH$moB© gnZm Am`m, ñdßZ{dX² Á`mo{Vfr
H$mo ~wbm`mŸ& ì`m»`m H$am brŸ& ^JdmZ _hmdra H$s _m§ H$mo ^r Mm¡Xh ñdßZ
Am`oŸ& {nVm {gÕmW© Zo ñdßZ{dX² H$mo ~wbm`mŸ& ñdßZ {deofk Zo ñdßZ-\$b
H$s nyar ì`m»`m H$a XrŸ& {H$ÝVw Zm{^ Ho$ `wJ _| Z ñdßZ{dÚm H$m {dH$mg hþAm
Wm, Z Á`mo{Vf H$m {dH$mg hþAm Wm, Z H$moB© Aï>m§J {Z{_Îm WmŸ& {H$gH$mo
~wbm`o Am¡a H$m¡Z ì`m»`m H$ao?
ñdßZ ~‹So> gyMH$ hmoVo h¢Ÿ& Z OmZo ñdßZm| Ho$ AmYma na {H$VZo ~‹So>-
~‹S>o H$m_ ^r hþE h¢Ÿ& YmoIm ^r ~‹S>m hmoVm h¡ ñdßZm| Ho$ AmYma naŸ& H$m_ ^r
~hþV hmoVo h¢Ÿ& {H$VZo {dkmZ Ho$ Am{dîH$ma gnZm| Ho$ AmYma na hþE h¢Ÿ&
d¡km{ZH$ {gbmB© H$s _erZ ~Zm ahm WmŸ& g_ñ`m gwbP Zht ahr Wr {H$ gyB©
H$hm§ go S>mbr Om`oŸ& gnZo _| g_mYmZ Am`m Am¡a H$m_ hmo J`mŸ& à{gÕ àg§J
h¡ H$mby`emo{dbmg H$mŸ& Omo ~mV H$^r g§{X½Y ah OmVr, {ZU©` Zht hmoVm,
nyÁ` H$mbyJUr H$mo CgH$m gnZo _| g_mYmZ {_b OmVmŸ& ñdßZ ~hþV gyMH$
hmoVm h¡Ÿ&
^JdVr gyÌ _| Mmbrg àH$ma Ho$ ñdßZm| H$m dU©Z h¡Ÿ& ñdßZ Š`m-Š`m
H$aVo h¢? BgH$m nyam {ddaU h¡Ÿ& ñdßZ {MÎm H$mo g_m{Y XoZo dmbo hmoVo h¢Ÿ& _Z
~‹S>m AemÝV Wm, ~¡MoZ WmŸ& gnZm Am`m, AempÝV Jm`~, ~¡MoZr Jm`~Ÿ&
e¡ed Ho$ {dab àg§J 83
{MÎm à\w${„V hmo J`mŸ& gnZm g_m{Y XoZo dmbm hmo J`m, g_ñ`m H$m g_mYmZ
H$aZo dmbm hmo J`mŸ&
dV©_mZ _Zmod¡km{ZH$m| Zo ñdßZ {dÚm H$m ~‹S>m {dH$mg {H$`m h¡Ÿ& `w§J
Am¡a \«$mBS> Zo ñdßZm| H$m {díbofU {H$`mŸ& ñdßZ {díbofU H$s EH$ naånam
Mb n‹S>rŸ& AmO ñdßZ {dkmZ {dH${gV hmo J`mŸ& ñdßZ {H$g àH$ma
àVrH$mË_H$ hmoVo h¢ Am¡a Š`m gyMZmE§ XoVo h¢? àmMrZ `wJ _| ñdßZ {dÚm ~hþV
{dH${gV WrŸ& AmO ^r ñdßZ {dÚm ~hþV {dH${gV hmoVr Om ahr h¡Ÿ& XmoZm| Ho$
\${bV Wmo‹So> {^ÝZ hmo gH$Vo h¢Ÿ& AmO ñdßZ H$m {díbofU _Zmo{dkmZ Ho$ g§X^©
_| h¡ Am¡a àmMrZH$mb _| gyMZmAm| Ho$ g§X^© _| Á`mXm WmŸ&
AmMm`© {^jw H$s _m§ H$mo ñdßZ Am`mŸ& ñdßZ _| qgh H$mo XoImŸ& O~
{^jw ñdm_r Xrjm boZo H$mo V¡`ma Wo, V~ _m§ Xrjm H$s Amkm Zht Xo ahr WrŸ&
_m§ gmoMVr Wr_wPo qgh H$m ñdßZ Am`m h¡, _oam ~oQ>m amOm ~ZoJmŸ& ew^ ñdßZ
~‹So> gyMH$ hmoVo h¢ Am¡a {H$gr ~‹So> AmX_r H$s _m§ H$mo hr AmVo h¢Ÿ& gmYmaU
ì`pŠV H$s _m§ H$mo Eogm gnZm Zht AmVmŸ& qgh H$m, hmWr H$m, bú_r H$m, nyU©
H$be H$m`o ~‹So> gwÝXa ñdßZ hmoVo h¢Ÿ& O~ _m§ Amkm Zht Xo ahr Wr V~ nyÁ`
aKwZmWOr _hmamO Am`oŸ& CÝhm|Zo H$hm"~mB©! BgH$mo Xrjm H$s Amkm Š`m| Zht
Xo ahr hmo? `h Xrjm bo ahm h¡ Am¡a Vw_ Amkm Zht Xo ahr hmo?'
_m§ Zo gm\$ H$h {X`m"_¢Zo qgh H$m gnZm XoIm h¡Ÿ& _oam ~oQ>m amOm ~ZoJm
Bg{bE _¢ BgH$mo gmYw Zht ~ZmD§$JrŸ&'
nyÁ` aKwZmWOr Zo H$hm"Vw_ g_PVr Zht hmo`h gmYw ~ZH$a Vmo
amOmAm| H$m amOm ~Z Om`oJmŸ&' Bg àH$ma à~moY {X`m V~ CZH$mo Xrjm H$s
ñdrH¥${V {_brŸ&
AmMm`©lr Vwbgr Zo Voamn§W à~moY _| Bg KQ>Zm H$m gwÝXa g§Ho$V
{X`m h¡
Xrjm ar AZw_{V _m§Jr,
_m§ qgh gnZ ar ~mV H$hrŸ&
g_PmdU Am`m aKwamOm,
D$½`mo h¡ na^mV ghrŸ&
hmo g§Vm! _m¡Ho$ amo _§Va,
84 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
_m§ na H$a½`mo H$ma hmoŸ&Ÿ&
Xrnm§ ~mB© Wm§amo ~oQ>mo,
XoI eoa Á`y§ Jy§O¡bmŸ&
YyO¡bm Wa Wa H$m`a Amo,
H$_© H$Q>H$ ñ`y§ OyP¡bmŸ&
hmo g§Vm! hmo½`mo ^rIU amo
A~ Vmo ~o‹S>mo nma hmoŸ&Ÿ&
ñdßZ H$m ~‹S>m AW© hmoVm h¡Ÿ& _mZm OmVm h¡ {H$ VrWªH$a H$s _m§ Mm¡Xh
ñdßZ XoIVr h¡Ÿ& Hw$N> gmobh _mZVo h¢Ÿ& MH«$dVu H$s _m§ Mm¡Xh `m gm¡bh
ñdßZ XoIVr h¡Ÿ& BZ ñdßZm| H$m EH$ {deof AW© hmoVm h¡Ÿ& BVZm Vmo {ZpíMV
h¡ {H$ J^m©dñWm _| Omo AmZo dmbm Ord h¡, AmZo dmbr AmË_m h¡ dh AnZo
AmZo H$s gyMZm Xo XoVr h¡Ÿ& ^§dabmbOr XyJ‹S> gaXmaeha Ho$ {d{eï> ì`pŠV
WoŸ& AZoH$ H$bmAm| _| Xj WoŸ& Am`wd}X, gmYZm, _§Ì Am{X AZoH$ {df`m| Ho$
kmVm WoŸ& CZHo$ OrdZ d¥Îm H$m EH$ àg§J h¡ {H$ O~ do J^© _| AmE V~
ñdßZ _| qgh Am`m Am¡a ~mobm"_m§! _¢ Vwåhmao J^© _| AmZm MmhVm hÿ§Ÿ&'
EH$ gyMZm {_b JB©Ÿ& Bg àH$ma H$s AZoH$ KQ>ZmE§ {_bVr h¢, Omo gyMZmE§
XoVr h¢Ÿ&
Zm{^ Zo H$hm_éXodm! Vwåhmam ha ñdßZ C{MV h¡Ÿ& Vwåh| gnZm ^r EH$
Zht Am`m, ñdßZm| H$s EH$ ûm¥§Ibm AmB© h¡Ÿ& Mm¡Xh ñdßZ Vw_Zo XoIo h¢Ÿ& nyar
~mV Vmo h_ Zht OmZVo na A~ Eogm bJVm h¡ {H$ H$moB© ZB© KQ>Zm K{Q>V hmoZo
dmbr h¡Ÿ& A~ Bg Hw$bH$a H$s naånam _| H$moB© epŠVembr `wJb OÝ_oJm, `h
_¢ H$h gH$Vm hÿ§Ÿ&
bJVm h¡ Hw$N> A{^Zd hmoJm,
Omo Z hþAm A~ VH$ OJ _|Ÿ&
nmdZ Xrn {bE Amem H$m,
aº$ àdm{hV aJ aJ _|Ÿ&Ÿ&
_§Jb _§Jb _§Jb _§Jb,
A{V _§Jb hmoZo dmbmŸ&
e¡ed Ho$ {dab àg§J 85
gwV OÝ_oJm _hm_{h_ Zd,
g¥{ï> ~rO ~moZo dmbmŸ&Ÿ&
àÚmoVZ H$s àW_ {H$aU Zo,
`wJb MaU H$m ñne© {H$`mŸ&
A{YàH$me H$s ew^ ~obm H$m,
lo`mo_` g§Ho$V {X`mŸ&Ÿ&
AJa H$moB© OmZH$ma hmoVm, Á`mo{V©{d©X hmoVm, ñdßZemñÌr hmoVm Vmo ~Vm
XoVmVw_Zo d¥f^ XoIm h¡, d¥f^ H$s EH$ {deofVm h¡Omo ^ma ñdrH$ma H$a
{b`m, Cgo H$^r ~rM _| Zht S>mboJmŸ& hmWr XoIm h¡ Vmo hmWr O¡gm CÝZV
CgH$m OrdZ hmoJm, ídoV Am^m dmbm hmoJmŸ& Mmam| {XemAm| _| \¡$bZo dmbm
{X½JO hmoJmŸ& qgh XoIm h¡ Vmo Vwåhmam nwÌ namH«$_r hmoJmŸ& `h ì`m»`m Cg
g_` Vmo àmá Zht WrŸ& Cg g_` `h _mÌ EH$ KQ>Zm WrŸ& OmZo-AZOmZo hf©
hmo J`mŸ& ~mV g_má hmo JB©Ÿ&
XmoZm| àgÝZ, Zm{^ ^r àgÝZ Am¡a _éXodm ^r ~hþV àgÝZŸ& A§V…H$aU _|
AmZÝX CN>b ahm WmŸ& g_` ~rVm Am¡a `wJb H$m OÝ_ hþAmŸ& OÝ_Vo g_`
dh AZm_ hmoVm h¡Ÿ& Zm_ Amamo{nV h¡Ÿ& eara boH$a AmVm h¡, àmU boH$a AmVm
h¡, BpÝX«`m| H$mo boH$a AmVm h¡, _Z H$mo boH$a AmVm h¡ na Zm_ ~mX _| Amamo{nV
{H$`m OmVm h¡Ÿ& g§ñH$ma ~hþV gmao gmW AmVo h¢, ~hþV gmao Amamo{nV hmoVo h¢Ÿ&
VrWªH$a Ho$ OÝ_ Ho$ g_` H$s EH$ naånam h¡Ÿ& H$hm J`mVrWªH$a H$m
OÝ_ hmoVm h¡, Cg g_` nyao {díd _| EH$ gmW àH$me hmoVm h¡Ÿ& `hm§ VH$
~Vbm`m J`mOÝ_ H$ë`mUH$ Ho$ g_` EH$ jU Ho$ {bE ZaH$ _| ^r Xw…I
H$m AZw^d Zht hmoVmŸ& Eogr EH$ {d{eï> KQ>Zm h¡ VrWªH$a H$m OÝ_Ÿ& {H$ÝVw Cg
g_` H$moB© Zht OmZVm Wm {H$ VrWªH$a Š`m hmoVm h¡Ÿ& ~g, EH$ `wJb H$m OÝ_
hmo J`mŸ& Eogm bJVm Wm {H$ H$moB© Z`m {d{eï> OÝ_ hþAm h¡Ÿ& dh ~mV, Omo
dmUr Zht ~VmVr, Va§J| ~Vm XoVr h¢, àH$ånZ ~Vm XoVo h¢Ÿ& Bg àH$ma Ho$
àH$ånZ dm`w_ÊS>b _| \¡$bVo h¢ {H$ do àH$ånZ ñd`§ ì`m»`m H$a XoVo h¢ Am¡a
g_PZo dmbm g_P OmVm h¡Ÿ& àH$ånZ KQ>Zm Ho$ gyMH$ ~Z OmVo h¢Ÿ& nyao
dmVmdaU _| EH$ àH$ma Ho$ àH$ånZ \¡$b JE Am¡a do g~H$mo gwIX bJ aho Wo,
AmZÝX Xo aho WoŸ& F$f^ H$m AdVaU AmZ§X, em§{V Am¡a gwI H$s CnbpãY H$m
{d{eï> jU ~Z J`mŸ&
86 Am{X_ `wJ H$m AmX_r

e¡ed Ho$ {dab àg§J


AkmV _| AZoH$ KQ>ZmE§ hmoVr h¢Ÿ& do O~ kmV OJV _| AmVr h¢ V~
CZH$s à{V{H«$`mE§ hmoVr h¢Ÿ& _éXodm Ho$ Mm¡Xh ñdßZ EH$ AkmV OJV H$s KQ>Zm
h¡, gyú_ OJV H$s KQ>Zm h¡Ÿ& ñWyb OJV _|o Z ~¡b Am`m, Z hmWr Am`m, Z
qgh Am`mŸ& Hw$N> ^r Zht Am`mŸ& {H$ÝVw _mZ{gH$ ñVa na, AdMoVZ _Z Ho$
ñVa Omo Hw$N> K{Q>V hmoVm h¡ CgH$m AW© kmV OJV _| {ZH$mbm OmVm h¡Ÿ& Cg
g_` H$moB© AW© ~VmZo dmbm Zht WmŸ&
Hw$N> AmMm`© H$hVo h¢BÝX« Am`m Am¡a CgZo gnZm| H$s ì`m»`m H$sŸ& `h
Abm¡{H$H$ KQ>Zm h¡ Bg{bE bm¡{H$H$ X¥{ï> go h_ Bg na {dMma Zht H$a gH$VoŸ&
Hw$N> Abm¡{H$H$ KQ>ZmE§ hmoVr h¢ {OZH$m dV©_mZ bmoH$ go gmjmV² gå~ÝY Zht
hmoVm Am¡a CZH$s bm¡{H$H$ ì`m»`m ^r Zht H$s Om gH$VrŸ& Hw$N> ^r hmo, CZ
gnZm| Zo BVZr gyMZm Adí` Xo Xr {H$ `h H$moB© gm_mÝ` Hw$bH$a OÝ_ Zht bo
ahm h¡Ÿ& `h H$moB© A{Ve`, {d{eï> {eew OÝ_ bo ahm h¡Ÿ& `h Am^mg Zm{^ H$mo
^r hmo J`m, _éXodm H$mo ^r hmo J`m Am¡a n[anmíd© Ho$ dmVmdaU _| ^r hmo
J`mŸ& Omo hmoZo dmbm h¡, CgH$m Am^mg nhbo {_b OmVm h¡Ÿ& Bgr{bE `h
H$hmdV ^r Mb n‹S>rOmo AmZo dmbm h¡, CgHo$ n¡a "nmbZo' _| hr nhMmZ {bE
OmVo h¢Ÿ&
g_` ~rVm, `wJb H$m OÝ_ hþAmŸ& EH$ {eew Am¡a EH$ H$Ý`mŸ& OÝ_ ^r
AgmYmaU ahmŸ& dmVmdaU ^r AgmYmaU ~Z J`mŸ& O~ H$moB© {d{eï> AmË_m
OÝ_ boVr h¡ dhm§ H$m gmam dmVmdaU AmH$f©H$, _mohH$ ~Z OmVm h¡Ÿ& AmH$f©U
g~H$m BYa Ow‹S> J`mŸ& `{X Abm¡{H$H$ KQ>Zm H$s ~mV H$a| Vmo H$hm Om gH$Vm
h¡BÝX« Am`m, XodVm AmE, OÝ_moËgd _Zm`mŸ& bm¡{H$H$ ì`m»`m H$a| Vmo `h
H$hZm n`m©á h¡ {H$ EH$ AmH$f©U n¡Xm hmo J`mŸ& Eogm dmVmdaU ~Zm {H$ g~H$m
Ü`mZ Zm{^ Am¡a _éXodm H$s Amoa hmo J`mŸ&
AH$mb _¥Ë`w H$s nhbr KQ>Zm 87
`m¡J{bH$ `wJ H$s ì`dñWm Wr{eew OëXr `wdm ~Z OmVm, MbZo bJ
OmVmŸ& F$f^ ^r OëXr MbZo bJ J`o, ~mobZo bJ J`oŸ& àíZ Am`m Zm_H$aU
g§ñH$ma H$mŸ& d¡{XH$ naånam _| gmobh g§ñH$ma _mZo OmVo h¢, CZ_| EH$ Zm_H$aU
H$m g§ñH$ma ^r h¡Ÿ& `m¡J{bH$ `wJ _| Cg g_` VH$ H$moB© g§ñH$ma Zht WmŸ& Zm_
aIZo H$s H$moB© {d{YdV ì`dñWm Zht Wr {H$ÝVw A~ EH$ Z`m {dH$mg hmo ahm
WmŸ& Omo {eew OÝ_m, dh A{Ve` kmZr WmŸ& àW_ Hw$bH$a {d_bdmhZ H$mo
Om{V ñ_aU kmZ WmŸ& A~ Omo {eew OÝ_m h¡, Cg {eew Ho$ nmg AVrpÝX«`
kmZ, Ad{Y kmZ h¡Ÿ& `h ZB© KQ>Zm WrŸ& `m¡J{bH$ `wJ _| H$moB© `wJb Eogm Zht
Wm Omo OÝ_m hmo Am¡a CgHo$ nmg Ad{Y kmZ hmoŸ& OÝ_ go Ad{Y kmZ `m Vmo
XodVm H$mo hmoVm h¡ `m VrWªH$a H$moŸ& g§^d h¡ gÚ… OmV {eew Zo g§Ho$V XoZm ewê$
H$a {X`m {H$ H¡$go hmoZm Mm{hEŸ&
O~ AVrpÝX«` MoVZm OmJ¥V hmoVr h¡, {d{MÌ KQ>ZmE§ K{Q>V hmoVr h¢Ÿ&
AmO BgH$mo Vrgam ZoÌ H$hVo h¢Ÿ& Vrgar Am§I OmJ¥V hmoVr h¡Ÿ& Hw$N> _mg nhbo
h_mao nmg EH$ ^mB© Zo g_mMma nÌ H$s H$qQ>J ^oOrŸ& JwOamVr ^mfm H$m Wm dh
nÌŸ& Cg_| a{g`m Ho$ {eew H$m EH$ {MÌ N>nm WmŸ& Cg {MÌ _| Cg {eew Ho$ Xmo
Am§I Ho$ A{V[aŠV Vrgar Am§I ñnï> XrI ahr WrŸ& _mVm-{nVm Zo gmoMm`h
Vmo H$moB© ^X²Xm {MôZ bJ ahm h¡Ÿ& CÝhm|Zo Am°naoeZ H$amZo H$s ~mV gmoMr na
Zht hmo gH$mŸ& Am{Ia Wmo‹S>m ~‹S>m hþAm, CgZo ~mV| ewê$ H$sŸ& Eogr ~mV| ~VmZo
bJ J`m {H$ CZH$mo AmíM`© hþAmŸ& EH$ {XZ _mVm Am¡a {nVm `mÌm na Om aho
WoŸ& {eew Zo {OX²X nH$‹S> br {H$ `mÌm na Zht OmZo Xy§JmŸ& CÝhm|Zo H$hm"h_mam
[aOd}eZ h¡Ÿ& {\$a {Q>H$Q> H$hm§ {_boJr? h_| OmZm h¡Ÿ&'
CgZo H$hm"Hw$N> ^r hmo Om`o na AmO Vmo Zht OmZo Xy§JmŸ&' Xygao {XZ
g_mMma nÌ _| n‹T>m{Og Qó>Z _| `mÌm H$aZr Wr, {Og {S>ã~o _| [aOd}eZ Wm
Cgr H$s XwK©Q>Zm hþB©Ÿ& {OVZo `mÌr Wo g~ Ho$ g~ _mao J`oŸ& CgHo$ níMmV² Cg
{eew Zo Eogr ~mV| ~VmB©, {OZH$s H$ënZm Zht H$s Om gH$Vr WrŸ&
{OgHo$ nmg `h Vrgam ZoÌ hmoVm h¡, CgH$s AVrpÝX«` MoVZm OmJ¥V
hmoVr h¡Ÿ& Ad{YkmZ Cggo ~hþV AmJo H$s ~mV h¡Ÿ& ^JdmZ F$f^ OÝ_o, OÝ_
go hr CZHo$ nmg Ad{YkmZ WmŸ& kmZ Ho$ Ûmam n[adV©Z hmoVm h¡Ÿ& h_ {ZpíMV
_mZ| {H$ g_mO _| Omo ^r n[adV©Z hmoVm h¡, dh kmZr bmoJm| Ho$ Ûmam {H$`m
OmVm h¡Ÿ& Omo AkmZr h¡, OmZVm Zht h¡ dh Š`m n[adV©Z H$aoJm? n[adV©Z Ho$
88 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
{bE n¥ð>^y{_ _| kmZ Mm{hEŸ& nhbo kmZ, gmoMZo H$s epŠV, CgHo$ ~mX AmVr
h¡ H$aZo H$s epŠVŸ& nhbo H$ënZm, H$ënZm Ho$ ~mX {H«$`mpÝd{VŸ& H$ënZm hr
Zht h¡, gnZm hr Zht h¡ Vmo AmH$ma H$m¡Z boJm? h_mar g¥{ï> g§H$ënOm h¡Ÿ&
CgHo$ nrNo> H$ënZm h¡Ÿ& H$moB© ^r _H$mZ ~Zm`oJm Vmo nhbo ZŠem ~ZoJm {\$a
_H$mZ ~ZoJmŸ& ZŠem ~ZmZo dmbm Xygam hmoVm h¡ Am¡a _H$mZ ~ZmZo dmbm Xygam
hmoVm h¡Ÿ& O~ h_mao _Z _| H$moB© ZŠem hr Zht, H$moB© kmZ hr Zht, H$moB© H$ënZm
hr Zht Vmo AmH$ma H$m¡Z boJm?
g~go nhbo h¡ H$ënZm epŠV H$m {dH$mgŸ& dhr ì`pŠV g\$b hmoVm h¡,
{OgH$s H$ënZm epŠV AÀN>r hmoVr h¡, Omo ~hþV ~‹S>r H$ënZm H$aZm OmZVm
h¡Ÿ& {OgHo$ nmg AVrpÝX«` kmZ hmoVm h¡ Cgo H$ënZm H$s Anojm Zht hmoVr,
CgHo$ nmg Vmo gmjmV epŠV hmoVr h¡Ÿ& dh gmúmmV XoI boVm h¡, gmjmV {MÌ
gm_Zo Am OmVm h¡ Am¡a dh CgH$s ì`m»`m H$a XoVm h¡Ÿ& ^JdmZ F$f^ _|
Ad{YkmZ H$s MoVZm OmJ¥V WrŸ& dh Ad{YkmZ ^r gmYmaU Zht WmŸ&
Ad{YkmZ gmYmaU ^r hmoVm h¡ Am¡a {d{eï> ^rŸ& VrWªH$a H$m Ad{YkmZ
{d{eï> hmoVm h¡Ÿ& n[adV©Z Ho$ `wJ _| kmZ H$m CX` hmo ahm WmŸ& kmZ {OVZm
{dH${gV hmoJm CVZr hr n[adV©Z H$s H$ënZm H$s Om gHo$JrŸ&
g~go nhbo Zm_H$aU H$s àWm H$m àíZ Am`mŸ& Abm¡{H$H$ ^mfm _| H$h|
Vmo `h _mZ b|XodVmAm| Zo AmH$a gwPmd {X`m hmoJmŸ& bm¡{H$H$ ^mfm _| _mZ|
Vmo F$f^ Ho$ nmg kmZ Wm, CÝhm|Zo g§Ho$V {H$`m hmoJmŸ& gmV {XZ ~rV J`oŸ& A~
{eew H$m Zm_H$aU H$aZm WmŸ& _éXodm, Zm{^, Am¡a ^r `wJb {_boŸ& àíZ
C^amŠ`m Zm_ aIm OmE? _éXodm H$m gwPmd ahmnhbm gnZm H$m¡Z gm
Am`m? ~¡b H$mŸ& BgH$s N>mVr H$mo XoImo, Bg na ^r F$f^ A§{H$V h¡Ÿ& Amn
{H$gr VrWªH$a H$s à{V_m H$mo XoI| Vmo CgH$s N>mVr na EH$ {deof àH$ma H$m
{M• {_boJmŸ& {d{eï> nwéf H$s N>mVr na H$moB© Z H$moB© {d{eï> {M• {_boJmŸ&
F$f^ Ho$ djñWb na F$f^ H$m {M• A§{H$V WmŸ& _m§ Zo H$hmZm_ Vmo {X`m
hþAm h¡Ÿ& BgH$m Zm_ hmoJmF$f^Ÿ& Z am{e XoIr, Z {H$gr Á`mo{Vfr go nyN>mŸ&
H$moB© Á`mo{Vfr Zht Wm, H$moB© n§Mm§J Zht WmŸ& Zm_ hmo J`m F$f^Ÿ&
Zm_H$aU Ho$ jU _|,
_éXodm H$m gj_ VH©$ ahmŸ&
F$f^ ñdßZ F$f^m§{H$V djg²,
F$f^ Zm_ A{dVH©$ ahmŸ&Ÿ&
AH$mb _¥Ë`w H$s nhbr KQ>Zm 89
gmYw gmYw EH$ ñda _| H$h,
`wJb g^r C„{gV hþEŸ&
F$f^ Zm_ H$m g§~moYZ nm,
{H$gb` VH$ CÀN‰>{gV hþEŸ&Ÿ&
EH$ Xygam àíZ WmH$Ý`m H$m Zm_ Š`m hmoJm? F$f^ Ho$ gmW Omo H$Ý`m
OÝ_r h¡, CgHo$ AmVo hr nyao Ka _| _§Jb dmVmdaU ~Z J`m h¡Ÿ& Eogm bJ ahm
h¡ {H$ EH$ gmW N>bm§J hmo JB©Ÿ& S>m{d©Z Zo {dH$mg H«$_ H$s ~mV ~VbmB©, Vmo
{dH$mg H$s J{V Yr_r ~VbmB©Ÿ& H$^r-H$^r J{V _| EH$ gmW n[adV©Z hmo
OmVm h¡Ÿ& EH$ N>bm§J bJ ahr h¡Ÿ& gmao Ka _| _§Jb dmVmdaU ~Z ahm h¡Ÿ&
BgH$m AmZm ~‹S>m _§JbH$mar h¡ Bg{bE H$Ý`m H$m Zm_ gw_§Jbm aI {X`mŸ&
H$Ý`m H$s A{^Ym gw_§Jbm,
_§Jb_` C‚db dobmŸ&
Hw$bH$a da lr Zm{^amO Ho$,
Ka _| AmO bJm _obmŸ&Ÿ&
F$f^ Am¡a gw_§Jbm Zm_H$aU hmo J`mŸ&
F$f^ Ho$ nmg {d{eï> kmZ WmŸ& kmZ {dH$mg Ho$ {bE ~hþV Amdí`H$ h¡Ÿ&
Xmo VÎd h¢kmZ Am¡a AmMmaŸ& EH$ _V ahmAmMma à_wI h¡ {H$ÝVw O¡Z Xe©Z
H$m `h _V Zht ahmŸ& AmMma Zå~a Xmo na h¡Ÿ& nhbo gå`H²$ kmZ h¡Ÿ& gå`H²$
Xe©Z Am¡a gå`H²$ kmZ Zht h¡o Vmo AmnH$m M[aÌ AÀN>m hmoJm hr ZhtŸ& nhbo
kmZ Am¡a {\$a AmMmaŸ& kmZ Ho$ {~Zm Amn g_P|Jo hr Zht {H$ Š`m AmMma
hmoVm h¡ Am¡a Š`m AZmMma? CgH$m ~moY hr Zht hmoVmŸ& ~moY H$m H$maU h¡
h_mam kmZŸ& nhbo kmZ hmoZm Mm{hEŸ& Hw$N> bmoJ H$hVo h¢ {H$ h_mar lÕm ~hþV
AÀN>r h¡Ÿ& h_| kmZ H$s Oê$aV hr Zht h¡Ÿ& lÕm hmoZm ~hþV AÀN>r ~mV h¡Ÿ&
Cg_| ~b ^r h¡ {H$ÝVw AJa kmZ hmo Vmo lÕm H$m ~b hOma JwZm ~‹T> OmVm h¡Ÿ&
kmZ Z hmo Vmo H$^r H$^r {\$gbZ hmo OmVr h¡Ÿ& Q>rbo ~hþV D§$Mo h¡§, H$^r VoO
Vy\$mZ AmVm h¡ Vmo _w§h BYa H$m CYa hmo OmVm h¡Ÿ& `h {\$gbZ hmoVr ahVr h¡
Bg{bE kmZ n¥ð>^y{_ _| hmoZm Mm{hEŸ&
F$f^ H$m Zm_H$aU hmo J`mŸ& BVZm gwHw$_ma H$hm§ nbm? H$ënVé H$s Vmo
N>m§h h¡ Am¡a eæ`m h¡ ^y{_ H$sŸ& {dlm_ H$aVm h¡ {nVm H$s JmoX _|Ÿ& Am¡a H$moB©
90 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
P§PQ> ZhtŸ& H¡$gm OrdZ ahm hmoJm? AmO EH$ gm_mÝ` Ka _| g¡H$‹S>m| dñVwE§
{_b OmVr h¢Ÿ& Ka ^r {_b OmVm h¡Ÿ& Á`mXm Zht Vmo Xmo-Mma H$_ao {_b OmVo
h¢Ÿ& {Og F$f^ H$s h_ BVZr ñVw{V H$aVo h¢, àW_ VrWªH$a _mZVo h¢,
Am{XH$Vm© _mZVo h¢ CZHo$ ahZo Ho$ {bE H$moB© _H$mZ Zht WmŸ& gmoZo Ho$ {bE H$moB©
e`²`m Zht Wr, {~N>m¡Zm Zht Wm Am¡a ImZo H$mo H$moB© {d{eï> nXmW© Zht WmŸ&
^yI bJr Am¡a A§JyR>m _w§h _| S>mb {b`mŸ& ^yI em§VŸ&
Bg g§X^© _o| EH$ KQ>Zm AmVr h¡ {H$ F$f^ Ho$ {bE {d{eï> ì`dñWm H$s
JB©Ÿ& CÎmaHw$é go \$b bm`o J`oŸ& h_mar `h Xw{Z`m ^aV joÌ H$s Xw{Z`m h¡,
Oå~yµÛrn H$s Xw{Z`m h¡Ÿ& EH$ joÌ H$m Zm_ h¡ CÎmaHw$éŸ& dhm§ Ho$ \$b ~hþV
~{‹T>`m hmoVo h¢Ÿ& BVZo ñdm{Xï>, BVZo _rRo> Am¡a BVZo ~{‹T>`m \$bŸ& AJa ^aV-
joÌ H$m AmX_r CÎmaHw$é H$m \$b Im bo Vmo Cgo ^aV-joÌ Ho$ \$b {dag
bJ|JoŸ& dh `h gmoMoJm {H$ `h H$moB© Am_ hmoVm h¡, `h H$moB© god AWdm A§Jya
hmoVm h¡, {~ëHw$b ~oñdmX h¡, Hw$N> ^r Zht h¡Ÿ& Cgo ImZo Ho$ ~mX Xygar dñVwE§
ImZo H$m _Z Zht H$aoJmŸ& na do Am`o H¡$goŸ?
AmO h_Zo EH$ gr_m ~m§Y br {H$ Omo Xw{Z`m h¡ dh BVZr h¡Ÿ& {H$VZr
Zrhm[aH$mE§, {H$VZm {demb AmH$meŸ& AmH$me {H$VZm ~‹S>m h¡, gm_mÝ`
AmX_r gmoM Zht gH$VmŸ& g¡H$‹S>m|-g¡H$‹S>m| àH$me df© H$s Xyar na g¡H$‹S>m|-g¡H$‹S>m|
Zrhm[aH$mE§ h¢Ÿ& {H$VZm {demb h¡ gm¡a_ÊS>b! {H$VZr {dñVrU© h¡ AmH$meJ§Jm!
g¡H$‹S>m|-g¡H$‹S>m| àH$me df© H$s Xyar na AdpñWV h¢ Zrhm[aH$mE§ Am¡a AmH$me-
J§JmE§Ÿ& {H$VZo gyaO, Mm§X Am¡a Vmao h¢, H$moB© {JZVr hr Zht h¡Ÿ& BVZm {demb
h¡ h_mam OJVŸ& AmX_r Ho$ nmg kmZ Wmo‹S>m h¡Ÿ& Am§I H$s epŠV ^r Wmo‹S>r h¡Ÿ&
Wmo‹S>m-gm nm boVm h¡ Vmo BVZm Ah§H$mar ~Z OmVm h¡ {H$ BVZm _wPo {_b J`mŸ&
gmar Xw{Z`m Ho$ g§X^© _| XoI| Vmo H$ht {JZVr _| hr Zht AmVmŸ&
ha AmX_r `h {MÝVZ H$ao {H$ {díd {H$VZm {damQ> h¡, {H$VZm {demb
h¡Ÿ& Z OmZo H$hm§-H$hm§ àmUr h¢Ÿ& AmOH$b d¡km{ZH$ ImoO Vmo aho h¢ {H$ h_mar
n¥Ïdr Ho$ {gdm` Xygar OJh ^r àmUr {_b Om`|, Ord {_b Om`| Am¡a H$ht-
H$ht nhþ§M ^r aho h¢ {H$ `hm§ àmUr hmoZm Mm{hEŸ& g_mMma nÌ _| n‹T>mMÝX«_m
Ho$ Amg-nmg Hw$N> J«h Eogo h¢, MÝX«_m _| ^r Hw$N> Eogo VÎd {_bo h¢, {OZHo$
AmYma na Ord hmoZo H$s H$ënZm H$s Om gH$Vr h¡Ÿ& nmZr H$s H$ënZm ^r hmo
ahr h¡Ÿ& ~\©$ ^r {_b ahr h¡Ÿ& {H$ÝVw ~hþV Wmo‹S>r Xya VH$ A^r Om nm aho h¢Ÿ&
BVZm {demb OJV h¡ {H$ nVm Zht, H$hm§ Š`m {_b Om`oŸ&
AH$mb _¥Ë`w H$s nhbr KQ>Zm 91
_hm{dXoh H$s ~mV N>mo‹S> X|, gr_ÝYa ñdm_r H$s ~mV N>mo‹S> X|Ÿ& CÎmaHw$é
H$m d¥Îm n‹To>Ÿ& dhm§ ^r `m¡J{bH$ h¢ {H$ÝVw dh ^y{_ BVZr Á`mXm ~{‹T>`m h¡ {H$
dhm§ H$s ha MrO {d{eï> hmoVr h¡Ÿ& dñVw _| JwU H$m, ag H$m, epŠV H$m,
g~H$m A§Va hmoVm h¡Ÿ& CÎmaHw$é Ho$ \$b ~hþV ~{‹T>`m \$b hmoVo h¢Ÿ& do \$b
Abm¡{H$H$ epŠV Ho$ Ûmam, {Xì` epŠV`m| Ho$ Ûmam bmE OmVoŸ& F$f^ H$mo CZH$m
^moOZ H$am`m OmVmŸ& `h ^r nhbr KQ>Zm h¡Ÿ& `m¡J{bH$ `wJ _| H$ht ~mha go
H$moB© bmB© hþB© MrO nhbo {H$gr Zo Zht ImB©Ÿ& do Ohm§ ahVo, dhm§ H$ënd¥j hmoVm
Am¡a Cg_| go Omo {_bVm dh Im boVoŸ& F$f^ Ho$ {bE {d{eï> ì`dñWm H$s
JB©Ÿ& Abm¡{H$H$ epŠV Ho$ Ûmam `h g~ Hw$N> hmo ahm WmŸ& A§Jwð> nmZ Am¡a
CÎmaHw$é go bmE hþE \$b CZH$m ^moOZ ~ZoŸ&
{_bm A_¥V A§Jwð>-nmZ _|,
A{V nmofH$ Amhma ~ZmŸ&
\$bmhma {\$a ñdmñÏ` {dYm`H$,
_yb nwï> Vmo nwï> VZmŸ&Ÿ&
Ho$db Bg n¥Ïdr na hr h¡,
àmUr H$m ApñVËd ZhtŸ&
CÎmaHw$b AmZrV \$bm| na,
OrdZ-`mÌm g\$b ahrŸ&Ÿ&
F$f^ ~‹So> hþE, M§Mb ~mbH$Ÿ& ~mbH$ _| M§MbVm Z hmo Vmo dh {_Å>r
O¡gm ~Z OmVm h¡Ÿ& Hw$N> bmoJ H$hVo h¢ {H$ ~ƒm M§Mb ~hþV h¡Ÿ& _¢ nyN>Vm
hy§Š`m CgH$mo A^r ~y‹T>m ~ZmZm MmhVo hmo? O~ ZB© D$Om©, ZB© àmU epŠV h¡
Vmo M§MbVm Vmo hmoJr hrŸ& N>moQ>m ~ƒm AmVm h¡ Am¡a AnZr _wÆ>r ~m§YH$a nÅ> na
Eogr bJmVm h¡ {H$ OdmZ ^r Zht bJm gH$VmŸ& Cg_| Vmo ZB© D$Om© A~ OmJ
ahr h¡Ÿ& dh pñWa ahZm Zht MmhVrŸ& D$Om© Á`mXm hmoJr Vmo M§MbVm ^r hmoJrŸ&
F$f^ _| _Z H$s M§MbVm Zht WrŸ& eara H$s M§MbVm h¡, D$Om© H$s M§MbVm
h¡Ÿ& g~H$mo ~‹S>m AÀN>m bJ ahm WmŸ&
EH$ Am¡a Z`m H$m_ àmaå^ hmo ahm WmŸ& nhbo `wJb Amng _| {_bH$a
IobVo Zht WoŸ& F$f^ Zo Xygam| Ho$ gmW H«$s‹S>m H$aZm ^r ewê$ H$a {X`mŸ& H«$s‹S>m
Š`m hmoVr h¡, em`X nhbo Zht OmZVo WoŸ& F$f^ Zo ~ƒm| H$mo H«$s‹S>m H$aZm
92 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
{gIm {X`mŸ& `h {dlwV àg§J h¡ {H$ ^JdmZ _hmdra Zo Am_bH$s H«$s‹S>m H$sŸ&
F$f^ Zo ^r H«$s‹S>m ewê$ H$a XrŸ& EH$ ~ma H«$s‹S>m H$a aho WoŸ& EH$ ~ƒo Ho$ _Z _|
Am`m {H$ F$f^ ~hþV ~mV| H$aVm h¡Ÿ& AnZo H$mo g~go Á`mXm epŠVembr
_mZVm h¡Ÿ& CgZo F$f^ H$s A§Jwbr nH$‹S> brXoIVm hy§ {H$VZr VmH$V h¡?
F$f^ Zo XoIm {H$ `h _oar epŠV H$s narjm bo ahm h¡Ÿ& Hw$N> Zht {H$`mŸ& Ho$db
Wmo‹S>m PwH$H$a XrK©ídmg {b`mŸ& em`X ^pñÌH$m àmUm`m_ {H$`m hmoJmŸ& Eogm
ídmg {b`m, gm_Zo dmbm ~ƒm Eogo C‹S>m, O¡go Vy\$mZ _| C‹S>m hmoŸ&
gd`g `wJb Hw$_mam| H$mo bo,
H«$s‹S>m H$m àmaå^ {H$`mŸ&
Yybr-Yyga H$m§V Xoh Zo,
`wJbm| H$m _Z _moh {b`mŸ&Ÿ&
epŠV narjU Ho$ jU _| BH$,
{eew Zo A§Jw{b-J«mh {H$`mŸ&
ídmg ndZ Zo {gH$VmH$UdV²,
Xya joÌ AdJmh {X`mŸ&Ÿ&
EH$ ZB© epŠV, ZB© D$Om© OmJ ahr WrŸ& Ho$db ~MnZ Ho$ Zht, `wJ Ho$
{dH$mg H$s V¡`mar hmo ahr WrŸ& ZE {dH$mg H$s gmar H$ënZmE§ hmo ahr WrŸ&
F$f^ H$m àW_ OrdZ ~hþV bå~m Zht WmŸ& Mma _hrZo H$m OrdZ
~rVmŸ& `wdm ~Z J`oŸ& epŠV H$m nyam ñ\w$aU hmo J`mŸ& àË`oH$ Ad`d nwï> hmo
J`mŸ& H$m_ H$s ^r j_Vm ~‹T>rŸ&
e¡ed h¡ Ho$db Xohm{lV,
{MÝVZ _| `m¡dZ Am`mŸ&
_hmnwéf H$m M[aV Abm¡{H$H$,
hmoVr h¡ AX²^wV _m`mŸ&Ÿ&
àW_ àha H$m A{VH«$_U H$a,
gy`© Xwnhar _| Am`mŸ&
nbH$ PnH$Vo hr H${b`m| Zo,
93
nyU© nwîn H$m nX nm`mŸ&Ÿ&
_hm_{h_ Ho$ A§J A§J na,
`m¡dZ ghgm bham`mŸ&
ì`ŠV d¥j Aì`ŠV ~rO h¡,
OrdZ h¡ Vé H$s N>m`mŸ&Ÿ&
`wJb-H$mb h¡ {Ma `m¡dZ H$m,
e¡ed H$s gr_m N>moQ>rŸ&
pñZ½Y H$mb Ho$ hmWm| _| h¡,
ÐþV-g§dY©Z H$s MmoQ>rŸ&Ÿ&
EH$ àíZ h¡ {H$ g_mO H¡$go ~Zm? ì`dñWmE§ H¡$go ~Zt? h_ bmoJ EH$
g§ñH$ma Ho$ gmW MbVo h¢Ÿ& {Og ì`dñWm _| OÝ_o h¢ dh g§ñH$ma h_mam hmo
J`mŸ& dh R>rH$ bJVm h¡Ÿ& Cg g_` g§ñH$ma H$moB© Wm hr ZhtŸ& Z gm_m{OH$
g§ñH$ma, Z gm_wXm{`H$Vm H$m g§ñH$ma, Z {ddmh H$aZo H$s {d{Y H$m g§ñH$ma, Z
H$moB© CËgd _ZmZo H$m g§ñH$maŸ&
g§ñH$mam| H$m {Z_m©U g_mO Ho$ gmW-gmW hmoVm h¡Ÿ& g_mO Ho$ gmW
g§ñH$ma ~ZVo h¢ Am¡a {~J‹S>Vo h¢Ÿ& A^r VH$ H$moB© g§ñH$ma Zht WmŸ& O~ `wdm
AdñWm AmB©, F$f^ {ddmh `mo½` ~ZoŸ& Cg g_` H$m `h gm_mÝ` H«$_
WmH$moB© {ddmh Zht hmoVm WmŸ& {ddmh H$s H$moB© àWm hr Zht WrŸ& ~g `wJb
OÝ_Vm, ~‹S>m hmoVm Am¡a n{V-nËZr ~Z OmVoŸ& {ddmh H$m Zm_ ^r Zht OmZVo
WoŸ& `wJ-n[adV©Z Ho$ gmW Bg {Xem _| Hw$N> ZE nX{M• A§{H$V hmo aho WoŸ&
CZHo$ A§H$Z H$m lo` Zm{^ H$mo CnbãY hmo ahm WmŸ& Zm{^ Hw$bH$a ì`dñWm _|
Am aho n[adV©Zm| Ho$ gmú` hr Zht, H$Îmm© WoŸ& CZH$m H$V¥©Ëd g_mO ì`dñWm Ho$
{bE daXmZ ~Z ahm WmŸ& {ddmh àWm Ho$ ew^maå^ H$s H$ënZm Bg X¥{ï> go EH$
_hÎdnyU© àñWmZ WmŸ&
94 Am{X_ `wJ H$m AmX_r

AH$mb _¥Ë`w H$s nhbr KQ>Zm


Bg g§gma _| H$moB© ^r EH$ê$n Zht hmoVmŸ& Z ^rVa _| EH$ê$n Am¡a Z
~mha _| EH$ê$nŸ& ê$n ~XbVo ahVo h¢Ÿ& `{X h_mar X¥{ï> gyú_ hmo Vmo {OgH$mo
h_Zo H$b XoIm, dh AmO Z`m àVrV hmoJmŸ& dh H$b O¡gm Zht hmoJmŸ&
AmO {Ogo h_ XoI aho h¢, dh AJbo H$b ~Xb Om`oJmŸ& {H$ÝVw ñWyb X¥{ï>
Ho$ H$maU h_ g~H$mo g_mZ _mZVo Mbo Om aho h¢Ÿ& Bgo VH©$emñÌ _|
àË`{^km H$hVo h¢Ÿ& {Ogo Hw$N> {XZ nhbo XoIm h¡, Cgo XoIH$a `h H$h XoVo
h¢"`h dhr h¡Ÿ&' {H$ÝVw gyú_ _| BVZm n[adV©Z hmoVm h¡, {OgH$s
H$ënZm Zht H$s Om gH$VrŸ& Omo na_mUw ñH$ÝY h_mao eara _| h¢ do à{VjU
~mha Om aho h¢, Z`o Am aho h¢Ÿ& nwamZo H$m OmZm Am¡a ZE H$m AmZmEH$
H«$_ ~Zm hþAm h¡ Am¡a dh H«$_ nyao g§gma na Am¡a nyao nXmW© OJV na bmJy
hmoVm h¡Ÿ&
ZXr H$m nmZr ~h ahm h¡Ÿ& Amn VQ> na I‹So> hmoH$a XoI|ZXr _| A^r
Omo nmZr h¡ Xg {_ZQ> ~mX dh nmZr Zht hmoJmŸ& dhr ZXr h¡, dhr àdmh h¡
na nmZr dh Zht h¡Ÿ& Bgr àdmh H$mo Ü`mZ _| aIH$a CÎmamÜ``Z gyÌ _| H$hm
J`mg§V{V H$s Anojm AZm{X h¡Ÿ& EH$ g§V{VEH$ àdmh Mb ahm h¡ Am¡a
dh àdmh H$^r Qy>Q>Vm Zht h¡Ÿ& àdmh H$s X¥{ï> go AZm{X Am¡a Z`o n`m©` H$s
Anojm go gm{XŸ& `h AZm{X Am¡a gm{X H$m EH$ H«$_ Mb ahm h¡Ÿ& Omo h_
XoI aho h¢ CgHo$ ^rVa Z OmZo {H$VZm {N>nm h¡Ÿ&
^JdmZ F$f^ `wdm AdñWm _| Am J`oŸ& Cg `wJ _| `wdmdñWm ~hþV
OëXr AmVr WrŸ& Cg g_` H$m H$mb ~hþV pñZ½Y WmŸ& n[adV©Z _| joÌ Am¡a
H$mb XmoZm| H$m AÝVa ahVm h¡Ÿ& AmË_m EH$ h¡, H$_© ^r g~Ho$ AnZo-AnZo
h¢Ÿ& Xoe, H$mb ^r AnZm-AnZm hmoVm h¡Ÿ& EH$ A\$Jm{ZñVmZ _| n¡Xm
hmoJm,EH$ H$í_ra _| n¡Xm hmoJm Am¡a EH$ V{_bZmSw> _| n¡Xm hmoJmŸ& ~mha H$s
AHo$bonZ go CnOr g_ñ`m 95
~ZmdQ>, ~mha H$m a§J-ê$n {~ëHw$b {^ÝZ hmo Om`oJmŸ& `h Xoe Am¡a H$mb
H$m à^md h¡Ÿ& AmÝV[aH$ à^md ^r AbJ-AbJ hmoVm h¡Ÿ& AmÝV[aH$ ~ZmdQ>
_| ^r ~hþV AÝVa AmVm h¡Ÿ&
O~ ^JdmZ F$f^ n¡Xm hþEŸ& Cg g_` H$m Xoe, H$mb {^ÝZ WmŸ& H$mb
pñZ½Y Wm Bg{bE ha MrO OëXr nZn OmVr WrŸ& Ohm§ ñZoh A{YH$ {_bVm
h¡, dñVw nZn OmVr h¡Ÿ& H$mb _| BVZr pñZ½YVm Wr {H$ nZnZo H$m Adga ~hþV
OëXr {_bVm WmŸ& ZdOmV {eew Wmo‹So> g_` _| `wdm ~Z OmVmŸ& F$f^ ^r `wdm
~Z J`oŸ&
EH$ àíZ Am`mF$f^ Am¡a gw_§Jbm `wJb h¢Ÿ& Š`m ZB© naånam H$m
gyÌnmV hmoZm Mm{hE?
`wJbm| Ho$ _Z _| àíZ WmA~ VH$ H$ënd¥j ñdV§Ì Wo, H$moB© N>rZm-
PnQ>r Zht hmoVr WrŸ& A~ H$ënd¥j H$mo boH$a b‹S>mB`m§ ewê$ hmo JB©Ÿ& hmo gH$Vm
h¡ {H$ AmZo dmbo g_` _| ñÌr Am¡a nwéfm| H$mo boH$a ^r P§PQ> I‹S>m hmo Om`o,
b‹S>mB`m§ ewê$ hmo Om`oŸ& H$moB© {H$gr H$mo CR>mH$a, AnhaU H$a bo Om`oŸ& H$moB© ZB©
naånam Ho$ ~mao _| gmoMZm Mm{hEŸ& H$moB© ^r naånam {H$gr Anojm Ho$ gmW ewê$
hmoVr h¡Ÿ& n[apñW{V hmoVr h¡, _Zwî` H$mo gmoMZm n‹S>Vm h¡ Am¡a dh ZB© naånam
H$m gyÌnmV H$aVm h¡Ÿ&
gdmªJrU OrdZ Ho$ Mma KQ>H$ h¢H$m_, AW©, Y_© Am¡a _mojŸ& H$m_ ^r
ha ì`pŠV _| hmoVm h¡, AW© H$s MoVZm ^r ha ì`pŠV _| hmoVr h¡, g§J«h H$s
^mdZm ^r hmoVr h¡ Am¡a Y_© H$s ^mdZm ^r hmoVr h¡Ÿ& Cg g_` Vmo ghO Y_©
ha _Zwî` _| WmŸ& _moj H$s, ñdV§Ì ahZo H$s ^mdZm ^r WrŸ& Mmam| nwéfmW© H$m_
H$a aho Wo {H$ÝVw g~ emÝV WoŸ& H$m_ ^r emÝV WmŸ& H$ht H$m_ H$mo boH$a
AnamY Zht WmŸ& H$m_ d¥{Îm Zo {H$gr H$mo gVm`m ZhtŸ& goŠg H$m àíZ ~hþV
N>moQ>m Wm, H$moB© _w»` àíZ Zht WmŸ& AW© H$s MoVZm ^r àH$Q> Zht WrŸ& g§J«h
H$aZm OmZVo hr Zht WoŸ& Hw$N> AnZo nmg hmoVm ^r Zht WmŸ& AmO H$s pñW{V
go {~ëHw$b {^ÝZ Wr Cg g_` H$s pñW{VŸ& EH$ O¡Z _w{Z Ho$ {bE H$hm OmVm
h¡ {H$ gmYw H$b H$s {MÝVm Zht H$aVmŸ& do Vmo H$b H$s Zht, g§Ü`m H$s ^r
{MÝVm Zht H$aVo WoŸ& gmar pñW{V`m§ {^ÝZ Wr {H$ÝVw O¡go-O¡go g_` ~Xb ahm
Wm, H$mb H$s pñZ½YVm H$_ hmoZo bJrŸ& O~ H$mb H$s pñZ½YVm H$_ hþB©, CgHo$
n[aUm_ ^r AmZo bJoŸ&
96 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
EH$ ZB© KQ>Zm KQ>rŸ& EH$ `wJb Zo EH$ Zd `wJb H$mo OÝ_ {X`mŸ& Zd
OÝ_m `wJb N>moQ>m hr WmŸ& Hw$N> {XZm| _| ~hþV ~‹S>m ^r hmo J`mŸ& na A^r VH$
_mVm-{nVm {dÚ_mZ WoŸ& N>… _hrZo hþE Zht Wo `wJb Ho$ OÝ_ H$moŸ& EH$ ~ma
_mVm-{nVm Am¡a XmoZm| g§VmZMmam| {_bH$a Om aho WoŸ& EH$ OJh d¥j Ho$ ZrMo
~¡oRo>Ÿ& {eew `wJb Zo H$hm"Amn Mmh| Vmo Wmo‹S>r Xoa BYa Ky_H$a Am Om`|Ÿ&'
_mVm-{nVm Zo H$hmR>rH$ h¡Ÿ& do O§Jb _| Ky_Zo Mbo J`oŸ& {eew-`wJb EH$
Vm‹S> Ho$ no‹S> Ho$ Amg-nmg IobZo bJmŸ& gmoMmAmO _mVm-{nVm H$mo N>mo‹S>H$a
h_ ñdV§Ì H«$s‹S>m H$aZo Am`o h¢Ÿ& ~‹S>r àgÝZVm h¡Ÿ& XmoZm| àgÝZVm nyd©H$ ~¡Ro> hþE
h¡§Ÿ& {H$ÝVw AkmV H$mo H$m¡Z OmZoŸ?
Iob Iob _| XmoZm| hr,
{eew Vmb d¥j ZrMo AmEŸ&
^mobm _mZg, n[adV©Z H$s
{b{n H$mo do Zm n‹T> nmEŸ&Ÿ&
~hþV H${R>Z h¡ AkmV H$mo kmV H$aZmŸ& AkmV H$s {b{n H$mo n‹T>Zm,
AkmV Ho$ {Z`_m| H$mo g_PZm ha {H$gr Ho$ de H$s ~mV Zht h¡Ÿ& AmX_r Omo
kmV h¡, Am§Im| Ho$ gm_Zo h¡, CgH$mo XoIVm h¡, n‹T>Vm h¡Ÿ& Omo {N>nm hþAm h¡
CgH$mo n‹T>Zm ~‹S>m H${R>Z hmoVm h¡Ÿ& ~hþV H$_ bmoJ hmoVo h¢ {OZH$m kmZ
{dH${gV hmoVm h¡, Omo AkmV H$s ~mV H$mo OmZ boVo h¢, Xya H$s ~mV H$mo OmZ
boVo h¢Ÿ& VH©$emñÌ _| O~ kmZ Ho$ ^oX {H$E JE V~ `o aoImE§ ItMr JB©Ÿ& EH$
kmZ dh hmoVm h¡ Omo ñWyb H$mo OmZVm h¡, {ZH$Q> H$mo OmZVm h¡ Am¡a Aì`d{hV
H$mo OmZVm h¡Ÿ& ^tV H$m ì`dYmZ Am J`m, ^tV go nao Š`m h¡ CgH$mo
Zht OmZVmŸ& VrZ aoImE§ ItMrñWyb H$m kmZ, {ZH$Q> H$m kmZ Am¡a
Aì`d{hV H$m kmZŸ&
EH$ kmZ {d{eï> hmoVm h¡, A{Vem`r hmoVm h¡Ÿ& Cg kmZ Ho$ Ûmam ì`{º$
gyú_ go gyú_ dñVw H$mo OmZ boVm h¡Ÿ& Omo dñVw {XImB© Zht XoVr, CgH$mo OmZ
boVm h¡Ÿ&
XyañW H$m kmZŸ& XyadVu dñVw H$mo OmZ boVm h¡, ~hþV Xya H$s ~mV H$mo
OmZ boVm h¡, hOmam|-hOmam| {H$bmo_rQ>a Xya H$s ~mV H$mo OmZ boVm h¡Ÿ&
Aì`d{hV H$m kmZŸ& ì`d{hV H$mo OmZ boVm h¡Ÿ& ~rM _| nXm© S>mb
AHo$bonZ go CnOr g_ñ`m 97
{X`m, ^tV Am JB©, H$moB© \$H©$ Zh§r n‹S>VmŸ& `hm§ XoIo, Mmho dhm§ XoIo, H$moB©
AÝVa Zht AmVmŸ&
Xmo àH$ma H$s kmZ H$s MoVZm h¡Ÿ& EH$ Aën {dH${gV MoVZm h¡ dh Xya
H$s ~mV H$mo Zht OmZVr, AkmV H$mo Zht OmZVrŸ& MoVZm H$m {dH$mg hmo J`m,
A{Ve` kmZ àH$Q> hmo J`m, dh Xya H$s ~mV H$mo ^r OmZ boVm h¡Ÿ&
`wJbm| _| BVZm kmZ Zht Wm {H$ Xya H$s ~mV H$mo OmZ gH|$Ÿ& IobVo-
IbVo dh {eew-`wJb no‹S> H$s N>m§d _| Am`mŸ& AH$ñ_mV Eogm `moJ {_bm
{H$ Vm‹S> H$m \$b Qy>Q>m Am¡a {eew Omo‹So> _| Omo nwéf Wm, grYm Cggo AmH$a
Q>H$am`mŸ& BVZr Xya go H§$H$‹S> ^r \o§$H$mo Vmo ^mar ~Z OmVm h¡Ÿ& BVZm ~‹S>m
\$b BVZr D§$MmB© go Am`m, AmH$a {ga na n‹S>m Am¡a n‹S>Vo hr dh bw‹T>H$
J`mŸ& dh H$Ý`m __m©hV hmo JB©Ÿ& Xmo-Mma {_ZQ> ghbm`mŸ& CR>mo, h_ Mb|
{nVmOr Ho$ nmgŸ& CR> Zht ahm h¡Ÿ& {hbm`m Vmo ^r Zht {hb ahm h¡Ÿ&
gmoMmBVZr Jhar ZtX Vmo Am Zht gH$VrŸ& A^r Jhar ZtX H$m g_` ^r Zht
h¡, Š`m hþAmŸ?
gyB© g_` H$s Ky_r ghgm,
EH$ Vmb\$b Qy>Q> {JamŸ&
dO«mhV gm Za {eew H$m {ga,
AmO hþB© h¡ _m¡Z {JamŸ&Ÿ&
H$mo_b {ga H$mo H«y$a {Z`{V Zo,
nb ^a _o§ {ZîàmU {H$`mŸ&
__m©hV-gr {eew H$Ý`m H$m,
nb^a _| ~wP J`m {X`mŸ&Ÿ&
nhbr ~ma _¥Ë`w H$m Xe©Z,
kmV "_¥Ë`w H$m Jab' ZhtŸ&
AlwV Am¡a AX¥ï> H$Wm H$s,
öX` ñne©Zm gab ZhtŸ&Ÿ&
Cg g_` {M{H$Ëgm H$m ^r ~moY Zht WmŸ& AmOH$b àmW{_H$ {M{H$Ëgm
Vmo ha H$moB© OmZ boVm h¡Ÿ& Z àmW{_H$ {M{H$Ëgm Wr, Z _Ü` H$s Wr Am¡a Z
AmJo H$s WrŸ& {M{H$Ëgm H$m H$moB© àíZ hr Zht WmŸ& {M{H$Ëgm H$m {dH$mg hr
98 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
Zht hþAm WmŸ& H$Ý`m Zo gmoMmŠ`m hþAm? ~hþV ~ma ~wbm`m, ~mob Zht ahm
h¡Ÿ& CR>mZm MmhVr hÿ§ Vmo CR> Zht ahm h¡Ÿ& Š`m hmo J`m h¡ Bgo? _¥Ë`w H$m
{dH$ën Zht WmŸ& _aZo Ho$ eãX go H$_ bmoJ n[a{MV hmoVo WoŸ& nhbo _mVm-
{nVm hmoVo, N>… _hrZo H$m g_` ~rV OmVm Vmo _mVm-{nVm {Xd§JV hmo OmVoŸ&
BgHo$ {gdm` _aZm H$moB© OmZVm Zht WmŸ& N>moQ>r AdñWm _| _aZo H$m H$moB©
àíZ hr Zht WmŸ& AmO Cg H$Ý`m H$mo nhbr ~ma _¥Ë`w H$m gmjmËH$ma hþAmŸ&
Cg `wJ _|, Vrgao "Aa' H$s gånÝZVm Ho$ jUm| _| nhbr ~ma AH$mb _¥Ë`w
hþB©Ÿ& H$^r Zht hmoVr Wr AH$mb _¥Ë`wŸ& Z H$moB© XwK©Q>Zm _| _aVm, Z H$moB©
~r_mar _maZo dmbr WrŸ& g_` AmVm V~ _m¡V hmoVr, nhbo _aZo H$m gdmb hr
Zht WmŸ&
^mB© H$s `h pñW{V XoI H$Ý`m ñVãY ah JB©Ÿ& Z dh ~mob gH$s Am¡a Z
dh {hb gH$sŸ& à{V_m H$s Vah pñWa ñVãY I‹S>r WrŸ& _Z AH$pënV CXmgr
go ^a J`mŸ&
{hb Z gH$s dh, ~mob gH$s Zm,
_mZg {MÝVZ eyÝ` hþAmŸ&
à{V_m gr pñWa ñVãY I‹S>r h¡,
OrdZ hm` AZÝ` hþAmŸ&Ÿ&
_¥Ë`w Ho$ AZoH$ àH$ma h¢Ÿ& h_ Xmo àH$mam| na {dMma H$a|EH$ AnZr
{ZpíMV Ad{Y na hmoZo dmbr _m¡V Am¡a EH$ {ZYm©[aV Ad{Y go nhbo hmoZo
dmbr _m¡VŸ& AmO ^r àíZ AmVm h¡ {H$ AH$mb _¥Ë`w hmoVr h¡ `m Zht? BZ
{XZm| _| AZoH$ XwK©Q>ZmE§ hþB©Ÿ& n[adma Ho$ bmoJ Am`o, nyN>mAH$mb _¥Ë`w hmoVr h¡
`m Zht? hmoVr h¡Ÿ& OrZm h¡ gm¡ df© Am¡a _a OmVm h¡ Xg df© _|Ÿ& AJa AH$mb
_¥Ë`w Z hmo, gm¡ df© OrZm h¡ Vmo ì`{º$ gm¡ df© nyam H$a boJmŸ& {H$ÝVw AJa H$moB©
XwK©Q>Zm hmo JB©, Eogm {Z{_Îm {_bm Vmo dh ~rM _| hr _a Om`oJm, AH$mb _¥Ë`w
hmo Om`oJrŸ&
AH$mb _¥Ë`w Am¡a H$mb _¥Ë`w H$m àíZ ~‹S>m J§^ra h¡Ÿ& Voamn§W Y_©g§K
_| nhbo _mZm OmVm Wm {H$ AH$mb _¥Ë`w hmoVr h¡Ÿ& ~rM _| YmaUm ~Xb JB©
{H$ AH$mb _¥Ë`w Zht hmoVrŸ& nyÁ` JwéXod Ho$ gm_Zo `h àíZ Am`mŸ& {d.
g§dV² 2000 _| ^rZmga Am¡a J§Jmeha _| `h àíZ H$m\$s M{M©V ahm {H$
AH$mb _¥Ë`w hmoVr h¡ `m Zht? Bg na H$m\$s {MÝVZ Ho$ ~mX, H$m\$s AmYma
AHo$bonZ go CnOr g_ñ`m 99
ImoOZo Ho$ ~mX EH$ {ZîH$f© na nhþ§M JEŸ& O¡Z AmJ_ Am¡a AmMm`© {^jw H$s
dmUrXmoZm| _| AmYma {_boŸ& ñWmZm§J gyÌ _| ~Vbm`m J`m h¡gmV H$maUm|
go AH$mb _¥Ë`w hmoVr h¡Ÿ& {^jw ñdm_r Zo AZwH§$nm H$s Mm¡nmB© _| {bIm
bmIm| Om¡ha hþE Am¡a KQ>Vr Am`w Ho$ H$maU H$m\$s _a J`oŸ& KQ>Vr Am`w H$m
AW© h¡ AH$mb _¥Ë`wŸ& {MÝVZ Ho$ ~mX JwéXod Zo `h ñWmnZm H$a Xr {H$
AH$mb _¥Ë`w hmoVr h¡Ÿ&
dV©_mZ n[aàoú` _| XoI| Vmo Eogm bJVm h¡ {H$ gm¡ _| go Zã~o AmX_r Vmo
AH$mb _¥Ë`w go hr _aVo h¢Ÿ& BgH$m _Vb~ `h Zht h¡ {H$ H$moB© XwK©Q>Zm hmo,
H$moB© H$ma EŠgrS|>Q> hmo `m dm`w`mZ H$m EŠgrSo§>Q> hmoŸ& XwK©Q>Zm _| hmoZo dmbr
_¥Ë`w hr AH$mb _¥Ë`w Zht h¡Ÿ& AH$mb _¥Ë`w H$m H$maU ~mha H$s XwK©Q>Zm ^r h¡
Am¡a ^rVa H$s XwK©Q>Zm ^r h¡Ÿ& ~hþV bmoJ ^rVar H$maU go AH$mb _¥Ë`w H$mo
àmá H$aVo h¢Ÿ& nyam OrdZ H$m¡Z OrVm h¡? Omo ì`{º$ ~hþV Á`mXm Jwñgm H$aVm
h¡, AH$mb _¥Ë`w H$mo ~wbmVm h¡Ÿ& AmO H$s d¡km{ZH$ ImoOm| H$m {ZîH$f© h¡EH$
~ma H$m VoO Jwñgm Zm¡ KÊQo> H$s OrdZr e{º$ H$mo g_má H$a XoVm h¡Ÿ& ~hþV VoO
Jwñgm H$aZo dmbm AH$mb _¥Ë`w H$mo {Z_§ÌU XoVm h¡Ÿ& {Og ì`pŠV _| ~hþV
à~b H$m_dmgZm hmoVr h¡, dh epŠV H$mo Á`mXm jrU H$aVm h¡, AH$mb _¥Ë`w
H$mo {Z_§ÌU XoVm h¡Ÿ& {Og ì`{º$ _| bmo^ H$s ^`§H$a MoVZm hmoVr h¡, amV-{XZ
g§J«h H$s {MÝVm _| Sy>~m ahVm h¡, dh AH$mb _¥Ë`w H$mo {Z_§ÌU XoVm h¡Ÿ& {OVZo
H$fm` h¢, CnH$fm` h¢, do g~ AH$mb _¥Ë`w H$mo {Z_§ÌU XoZo dmbo h¢Ÿ& `o ^rVa
H$s XwK©Q>ZmE§ h¢Ÿ& ~mha H$s XwK©Q>Zm Vmo H$^r-H$^r hmoVr h¡Ÿ& ^rVa H$s XwK©Q>Zm
Vmo àm`… àË`oH$ ì`{º$ Ho$ gmW hmoVr h¡Ÿ& Bg pñW{V _| AH$mb _¥Ë`w go ~MZm
~hþV ~‹S>r g_ñ`m h¡Ÿ&
Bg AmYma na H$hm Om gH$Vm h¡ {H$ dV©_mZ _| `m¡J{bH$ `wJ Zht h¡
Omo nyam OrdZ Or b|Ÿ& nyam OrdZ OrZo dmbo ~hþV H$_ bmoJ {_bVo h¢Ÿ& H$moB©
Vrg _| Mbm OmVm h¡, H$moB© Mmbrg-nMmg _| Mbm OmVm h¡Ÿ& AmOH$b Vmo
Vrg-Mmbrg df© Ho$ `wdH$m| H$m hmQ©> \¡$b Á`mXm hmoVm h¡Ÿ& gd} {H$`m J`m,
H$maU ImoOm J`m Vmo nVm bJm {H$ CZ_| VZmd Á`mXm ahVm h¡Ÿ& AmO
ì`mdgm{`H$ VZmd BVZm Á`mXm hmo J`m h¡ {H$ `wdH$ Vrg-Mmbrg Ho$ ~rM
Mbo OmVo h¢Ÿ& {ZaÝVa VZmd n¡Xm H$aZo dmbr `h ì`mdgm{`H$ àUmbr Zht
~Xbr Om`oJr, VZmd H$mo {_Q>mZo H$m Cnm` Zht ImoOm Om`oJm Vmo ~hþV AÀNo>-
100 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
AÀNo> `wdH$m| go g_mO H$mo hmW YmoZm n‹S> gH$Vm h¡Ÿ&
Cg g_` _|, `m¡J{bH$ `wJ _| ~mhar XwK©Q>Zm ^r Zht hmoVr Wr, ^rVa
H$s XwK©Q>Zm ^r Zht WrŸ& Amhma gr{_V, ^moJ gr{_V, dmgZmE§ gr{_Vg~
Hw$N> gr{_V WmŸ& ~mha Am¡a ^rVa XmoZm| Amoa go AH$mb _¥Ë`w H$m H$moB© H$maU
Zht WmŸ& Cg `wJ _| nhbr ~ma ~mha H$s XwK©Q>Zm K{Q>V hþB©Ÿ& H$Ý`m g_P
Zht nm ahr WrŸ& ~hþV Ag_§Og _| WrŸ& {ZU©` Zht H$a nm ahr Wr {H$ Š`m
hmo J`m? AmO VH$ _¢Zo Zht XoIm {H$ `h BVZm bå~m gmoVm h¡Ÿ& em`X {XZ
_| gmoZo H$m H«$_ ^r Zht ahm hmoJmŸ& ZtX H$s Oê$aV Vmo Á`mXm VZmd hmoZo
na hmoVr h¡Ÿ& eara _| Oha Á`mXm hmo Om`o Vmo CgH$mo {ZH$mbZo Ho$ {bE ZtX
Á`mXm Oê$ar h¡Ÿ&
H$Ý`m H$m _Z CXmg hmo J`mAg_` _o AmO ZtX H¡$go bo br? Š`m
~mV h¡? ~wbm ahr hÿ§ Vmo ~mob Zht ahm h¡Ÿ& {hbm ahr hÿ§ Vmo {hb Zht ahm
h¡Ÿ& Hw$N> ^r Zht H$a ahm h¡Ÿ& dh _aZo H$m AW© Zht OmZVr WrŸ& _aZo H$m
eãX ^r Zht OmZVr WrŸ& H$Ý`m H$s Bg CbPZ H$mo gwbPmZo dmbm dhm§
H$moB© Zht WmŸ& Š`m `h CbPZ gwbPoJr? Š`m H$Ý`m H$m AHo$bmnZ
{_Qo>JmŸ?...................Ÿ&
101

AHo$bonZ go CnOr g_ñ`m


Xw{Z`m EH$ H$hmZr h¡Ÿ& OrdZ Ho$ ahñ`m| H$mo g_PZm gab Zht h¡ Am¡a
Xw{Z`m Ho$ {Z`_m| H$mo g_PZm ^r gab Zht h¡Ÿ& gmd©^m¡_ {Z`_ g~ na bmJy
hmoVo h¢Ÿ& Omo AH¥$V {Z`_ h¢, ~Zm`o Zht J`o h¡, _m¡{bH$ {Z`_ h¢, OmJ{VH$
{Z`_ h¢ CÝh| g_PZm ~‹S>m H${R>Z h¡Ÿ&
`wJb _| go EH$ Mbm J`mŸ& Xygar H$Ý`m I‹S>r h¡Ÿ& na Š`m hmo J`m, Cgo
nVm ZhtŸ& KQ>Zm H$mo OmZZm EH$ ~mV h¡ Am¡a KQ>Zm H$s ì`m»`m H$aZm Xygar
~mV h¡Ÿ& Am§Im| Zo XoI {b`m na _Z _| {ddoMZ Am¡a {díbofU H$s e{º$ Zht
h¡Ÿ& Bg pñW{V _| Hw$N> {ZíM` Zht H$a gH$Vr {H$ `h Š`m h¡Ÿ& Am§I go XoIZm
Á`mXm _hÎd H$m Zht hmoVmŸ& _hÎd h¡ {díbofU H$mŸ& _Z Ho$ Ûmam CgH$m
{díbofU {H$`m Om gHo$, {ddoMZ {H$`m Om gHo$ V~ naV| IwbVr h¢ Am¡a Hw$N>
nVm bJVm h¡Ÿ& A^r Vmo Ho$db KQ>Zm h¡Ÿ& KQ>Zm H$mo OmZ boZo go Š`m hmoVm?
KQ>Zm OmZ br^mB© gmo ahm h¡, dh CR> Zht ahm h¡Ÿ& ~hþV à`ËZ {H$`m na ZtX
Zht Qy>Q> ahr h¡Ÿ& Hw$N> ^r Zht hmo ahm h¡Ÿ& EH$ gmo ahm h¡ Am¡a EH$ I‹S>r h¡Ÿ&
_mVm-{nVm H$m `wJb Xyar na ~¡R>m WmŸ& AMmZH$ CZHo$ eara _| H$ånZ
gm hmo J`mŸ& EH$ {ghaZ gr hþB©Ÿ& CÝhm|Zo gmoMmŠ`m hþAm? `h H$ånZ Š`m| hmo
ahm h¡? EH$ AkmV àoaUm OmJr {H$ A~ `hm§ go CR>H$a g§VmZ Ho$ nmg OmZm
Mm{hEŸ& {H$gr Zo \$moZ Zht {H$`m, {H$gr Zo \¡$Šg Zht {H$`m, dm`abog gyMZm
Zht {_br, Hw$N> ^r ZhtŸ& `o g~ Vmo _Zwî` Ho$ Ûmam H¥$V gmYZ h¢ {OZHo$ Ûmam
gyMZmE§ nhþ§MmB© OmVr h¢Ÿ& {H$ÝVw àH¥${V go h_mao {dMmam| H$s Va§J|, KQ>Zm H$s
Va§J| gå~Õ ì`{º$`m| Ho$ nmg AnZo Amn nhþ§M OmVr h¢Ÿ& nVm bJ OmVm h¡ {H$
Hw$N> hmo ahm h¡, Hw$N> hþAm h¡Ÿ& AkmV {Z`_ H$mo h_ Zht OmZVo, gyú_ Va§Jm| H$mo
^r Zht OmZVo {H$ÝVw CgH$m AZw^d hmo OmVm h¡Ÿ&
H$hm OmVm h¡^JdmZ F$f^ H$m OÝ_ hþAm Am¡a BÝÐ H$mo nVm bJ
102 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
J`mŸ& Cg g_` H$s Omo gyú_ Va§J| Wr, do dhm§ nhþ§Mr Am¡a BÝX« H$m AmgZ
H$pånV hmo J`mŸ& XodVmAm| H$mo gyMZmE§ Eogo hr {_bVr h¢Ÿ& H$moB© ì`{º$ XodVm
H$s gmYZm H$aVm h¡ Am¡a R>rH$ {~ÝXw na CgH$s gmYZm nhþ§MVr h¡ Vmo dhm§ go
Eogr Va§J| OmVr h¢ Omo Cg XodVm Ho$ AmgZ H$mo àH$pånV H$a XoVr h¢Ÿ& H$hm
OmVm h¡AmgZ {hb J`m, AmgZ H$pånV hmo J`mŸ& Cggo nVm bJ OmVm h¡
{H$ H$moB© ì`{º$ _wPo ~wbm ahm h¡Ÿ& `o gyú_ OJV Ho$ {Z`_ h¢Ÿ&
`wJb Ho$ _mVm-{nVm H$m eara EH$X_ H$m§n CR>mŸ& CRo>, Mbo Am¡a
MbH$a Cg Vm‹S> d¥j Ho$ Amg-nmg nhþ§MoŸ& Xya go hr XoImEH$ H$moB© I‹S>m
h¡ Am¡a EH$ H$moB© gmo ahm h¡Ÿ& ZOXrH$ Am`o, XoImH$Ý`m Vmo à{V_m H$s
^m§{V AS>mob I‹S>r h¡ Am¡a ~oQ>m boQ>m hþAm h¡Ÿ& Š`m hþAm, do ^r Zht g_P
nm aho WoŸ&
Xya pñWV _m§ Am¡a {nVm H$m,
AZOmZo VZ {gha J`mŸ&
_Z _| AZ~yPm gm H§$nZ,
OrdZ O¡go R>ha J`mŸ&Ÿ&
AmE Vmbd¥j n[aga _|,
XoIm, Omo Z H$^r XoImŸ&
H$hm Am§I Zo,{H$ÝVw öX` na,
I{MV ahr g§e` aoImŸ&Ÿ&
EH$ gmo ahm, EH$ I‹S>r h¡,
BH$ dZ _|, BH$ OrdZ _|Ÿ&
EH$ AdñWm XmoZm| H$s h¡,
A§Va h¡ VZ, MoVZ _|Ÿ&Ÿ&
AmO VH$ {H$gr {nVm Ho$ gm_Zo nwÌ H$s _¥Ë`w Zht hþB©Ÿ& `h nhbr
KQ>Zm WrŸ& _m¡V H$mo OmZVo hr Zht WoŸ& {d`moJ Zm_ H$s MrO n¡Xm Zht hþB©
WrŸ& ~g ñdm^m{dH$ à{H«$`m MbVr Wr {H$ `wJb `wJb H$mo OÝ_ XoVm Am¡a
N>h _hrZo ~mX _a OmVmŸ& g§VmZ Zo Vmo _mVm-{nVm H$s _¥Ë`w H$mo XoIm Wm na
{nVm Zo nwÌ AWdm nwÌr H$s _¥Ë`w H$mo H$^r Zht XoImŸ& `h AkmV WmŸ&
{ZH$Q> Am`o, AmH$a XoImŠ`m ~mV h¡? Cg H$Ý`m go nyN>m"Š`m hþAm?'
g_mYmZ H$s ImoO _| 103
H$Ý`m ~mob Zht nm ahr h¡Ÿ& eyÝ`dV I‹S>r h¡Ÿ& {\$a nyN>m"~oQ>r ! ~VmAmo,
Š`m hþAm?'
~mobr"{nVmOr ! D$na go EH$ Vm‹S> BgHo$ {ga na {JamŸ& `h gmo J`mŸ&
CR> Zht ahm h¡Ÿ& A~ Š`m| Zht CR> ahm h¡ _wPo nVm ZhtŸ&'
{nVm Zo XoImH$moB© Z H$moB© XwK©Q>Zm hþB© h¡Ÿ& {nVm Wmo‹So> AZw^dr WoŸ& na do
Á`mXm Zht OmZVo WoŸ& do H$mb _¥Ë`w go Vmo n[a{MV Wog_` AmVm h¡ Am¡a
ì`{º$ Mbm OmVm h¡Ÿ& AH$mb _¥Ë`w O¡go eãX H$m {dH$mg Zht hþAm WmŸ&
nhbr KQ>Zm {H$gr {nVm Ho$,
gå_wI nwÌ {dbrZ hþAmŸ&
M§Mb _Z ^r AmO AM§Mb,
AnZr b` _| brZ hþAmŸ&Ÿ&
H$mb _¥Ë`w go n[a{MV Wm `wJ,
Ag_` _¥Ë`w H$^r Z hþB©Ÿ&
àíZ ahm hmoJm Ag_m{hV,
~Zr _Z…pñW{V Nw>B© _wB©Ÿ&Ÿ&
eãX H$m {dH$mg AW© Ho$ gmW hmoVm h¡Ÿ& Ý`m`emñÌ _| EH$ àíZ M{M©V
ahm h¡nhbo eãX ~Zm `m nhbo AW© ~Zm? nhbo nmZr ~Zm `m nhbo nmZr
eãX ~Zm? nmZr H$hVo hr h_| Cg Vab dñVw H$s `mX Am OmVr h¡ {Ogo nrZo
na ß`mg ~wPVr h¡Ÿ& na nhbo H$m¡Z ~Zm? eãX Am¡a AW© H$s _r_m§gm
ì`mH$aUemñÌ _|, Ý`m`emñÌ _| hþB© h¡Ÿ& eãX Am¡a AW©XmoZm| H$m g§~§Y Š`m
h¡Ÿ? g§~§Y H$s _r_m§gm H$m {ZîH$f© `h ahmnhbo AW© ~ZVm h¡ {\$a H$moB©
CgH$m dmMH$ eãX ~ZVm h¡Ÿ& nhbo dmÀ` {\$a CgH$m dmMH$ eãXŸ& H$moB© MrO
hr Zht h¡ Vmo A{^Ym H¡$go hmoJr? O~ VH$ AUw~_ Zht ~Zm Wm, AUw~_
eãX H$hm§ go AmVm? O~ H$moB© MrO hmoVr h¡ V~ Xygam| H$mo ~VmZo Ho$ {bE
CgH$m Zm_H$aU H$aZm hmoVm h¡ {H$ Bg MrO H$mo `h H$hm OmVm h¡Ÿ& dmÀ` Am¡a
dmMH$ H$m gå~ÝY h¡Ÿ& AW© Ho$ {~Zm eãX H¡$go J‹T>m OmE? Cg g_` VH$
AH$mb _¥Ë`w hmoVr hr Zht Wr V~ AH$mb _¥Ë`w eãX H$s aMZm H¡$go hmo? O~
nhbr ~ma KQ>Zm hþB© V~ eãX H$m {Z_m©U hþAm hmoJm {H$ Ag_` _| ^r _¥Ë`w
hmoVr h¡Ÿ&
104 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
_mVm-{nVm Am¡a H$Ý`mVrZm| _y{V© H$s Vah Hw$N> jU VH$ I‹So> ahoŸ&
{nVm Zo H$m\$s à`ËZ {H$`m Cgo OJmZo H$mŸ& na H$m¡Z OmJo? dh Vmo _hm{ZX«m _|
gmo J`m WmŸ& AmO H$m d¡km{ZH$ `wJ hmoVm Vmo Am¡a ^r à`ËZ {H$`m OmVmŸ& Hw$N>
g_` nhbo EH$ O_©Z `wdH$ H$s H$ma EŠgrS|>Q> _| _¥Ë`w hmo JB©Ÿ& eara AbJ hmo
J`m Am¡a {ga AbJ hmo J`mŸ& d¡km{ZH$m| Zo gmoMm {H$ {ga AbJ h¡ Am¡a {ga
Or{dV h¡Ÿ& O~ VH$ _pñVîH$ H$s H$mo{eH$mE§ Or{dV ahVr h¢ V~ VH$ AmX_r
_aVm Zht h¡Ÿ& CÝhm|Zo {ga H$mo `§Ìm| _| S>mb {X`m, Am°ŠgrOZ XoZo bJ JE Am¡a
KmofUm H$a Xr{ga Or{dV h¡, {H$gr _mZd H$s Y‹S> {_b Om`oJr Vmo {ga go
Omo‹S>H$a CgH$m {Z_m©U H$a X|JoŸ& `§Ìm| Ho$ ~rM {ga n‹S>m h¡Ÿ& H¥${Ì_ ídmg {X`m
Om ahm h¡Ÿ& Mmam| Va\$ Z{b`m§ bJr hþB© h¢Ÿ& CgH$mo {ObmZo H$m à`ËZ H$~ VH$
MbVm ahoJm, H$hm Zht Om gH$VmŸ& H$hm Om ahm h¡AJa {H$gr H$m eara
{_b Om`o Vmo h_ XmoZm| H$mo Omo‹S>H$a BgH$mo {OÝXm H$a X|JoŸ& `h Z`m àË`mamonU
h¡Ÿ& JwX}, Am§I Am¡a hmQ©> H$m àË`mamonU hmoZo bJ J`mŸ& `h nyao eara H$m
àË`mamonU h¡Ÿ& d¡km{ZH$ Cgr ImoO _| h¡ bo{H$Z `h A~ VH$ g§^d Zht hmo
nm`m h¡Ÿ&
dh O_mZm {dkmZ H$m O_mZm Zht Wm, AmX_ H$m O_mZm WmŸ& AH$mb
_¥Ë`w H$s ~mV hr Zht OmZVo WoŸ& {\$a H¡$go CR>m`o? H$moB© gmYZ Zht WmŸ& H$m\$s
à`ËZ {H$`m, Zht CR>mŸ& Am{Ia {nVm Zo H$hm"MbmoŸ&'
H$Ý`m ~mobr"H¡$go Mb|Jo? _oam ^mB© Vmo `hm§ gmo ahm h¡Ÿ&'
{nVm Zo H$hm"bJVm h¡ Vwåhmam ^mB© ahm ZhtŸ& BgH$m OrdZ g_má hmo
J`m h¡Ÿ& A~ ^mB© H$hm§ h¡? Mbmo, MbZm hmoJmŸ&'
Mbmo gwZ§Xm H$hm `wJb Zo,
~mobr H¡$go OmE§Jo?
^mB© {ZÐm H$s _wÐm _|,
{\$a Z H$ht {_b nmE§Jo?
g_Pm`m V~ _§Ì _¥Ë`w H$m,
A§V…H$aU {dXrU© hþAmŸ&
AYwZm n[a{hV dñÌ I§S> `h,
hm ! AYwZm hr OrU© hþAmŸ&Ÿ&
g_mYmZ H$s ImoO _| 105
Cg g_` _moh H$m ^r {dH$mg Zht hþAm WmŸ& EH$ gmYmaU gå~ÝY
WmŸ& O¡go new njr AnZo ~ÀÀmm| H$mo N>mo‹S>H$a Mbo OmVo h¢, d¡go hr VrZm| dhm§
go Mb {X`o Am¡a CgH$mo dht N>mo‹S> {X`mŸ& A§Ë`o{ï> {H«$`m OmZVo hr Zht WoŸ&
ghO ^md go N>mo‹S> XoVo WoŸ& H$Ý`m AHo$br ah JB©Ÿ& _mVm-{nVm Zo CgH$m
nmofU {H$`mŸ& Hw$N> g_` Vmo _mVm-{nVm gmW aho, EH$ g_` Am`m_mVm-
{nVm ^r Mbo J`oŸ&
Wr AÝË`o{ï> {H«$`m AZOmZr,
CZHo$ MaU ~‹To> AmJoŸ&
Ow‹S>Vo Am¡a Qy>Q>Vo AmE,
g§~§Ym| Ho$ `o YmJoŸ&Ÿ&
_mV-{nVm Ûmam nmofU nm,
~mbm dh A~ `wd{V hþB©Ÿ&
~rVo {XZ {dñ_¥{V ^mB© H$s,
{MÝVZ _| Hw$N> àJ{V hþB©Ÿ&Ÿ&
BVZo _| Cg _hmH$mb Zo,
AnZm n§Om \¡$bm`mŸ&
hþAm A{MpÝVV A§V `wJb H$m,
ApñWa ~mXb H$s N>m`mŸ&Ÿ&
`yW^«ï> O¡go h[aUr hmo,
EH$b hr dh Ky_ ahrŸ&
hþE AJmoMa g^r ghmao,
Am§I eyÝ` H$mo My_ ahrŸ&Ÿ&
{d{MÌ KQ>Zm hþB©AmO VH$ H$moB© ^r AHo$bm Zht ahm, Xmo ahoŸ& EH$ ZB©
KQ>Zm WrH$Ý`m H$m AHo$bm hmoZmŸ& AHo$bm ahZm ~hþV H${R>Z ~mV h¡Ÿ& h_
g_mO _| OrZm OmZVo h¢, Xmo _| ahZm OmZVo h¢, VrZ _| ahZm OmZVo h¢ {H$ÝVw
AHo$bm ahZm ~hþV ~‹S>r gmYZm h¡Ÿ& _w{Z Ho$ {bE EH$b gmYZm H$m {dYmZ
{H$`m J`mŸ& {OZH$ënr _w{Z AHo$bm gmYZm H$aVm h¡Ÿ& dh ghO-gab Zht h¡Ÿ&
{H$gr H$m gh`moJ Z boZm, {H$gr Ho$ gmW ~mV Z H$aZm, {H$gr go Hw$N> ^r _Z
106 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
H$s ~mV Z H$hZm~hþV H${R>Z h¡Ÿ& Bgr{bE Omo {OZH$ën H$s gmYZm H$mo
ñdrH$ma« H$aVm h¡, Cgo nhbo nm§M VwbmAm| go VwbZm n‹S>Vm h¡Ÿ& nm§M H$gm¡{Q>`m§
hmoVr h¢Ÿ& CZ H$gm¡{Q>`m| _| Iam CVa Om`o V~ AHo$bm ahZo H$s gmYZm hmoVr h¡Ÿ&
gab gmYZm Zht h¡ AHo$bm ahZmŸ& H$moB© nhþ§Mm hþAm ì`{º$, {OgH$m kmZ
{dH${gV h¡, {OgH$m X¥{ï>H$moU {dYm`H$ h¡, {OgH$m AmMaU n{dÌ h¡, Omo
AnZo _| brZ ahZm OmZVm h¡, Omo ^rVa _| AmZÝX H$m AZw^d H$aVm h¡, dh
AHo$bm ah gH$Vm h¡Ÿ& Omo ì`{º$ ^rVar AmZÝX H$m AZw^d Zht H$aVm, dh
AHo$bm ah Zht nmEJmŸ& `{X dh AHo$bm ahoJm Vmo nmJb ~Z Om`oJmŸ&
nyÁ` JwéXod {X„r _| WoŸ& goZm Ho$ Hw$N> d¡km{ZH$ Am`oŸ& ~mVMrV Ho$ _Ü`
CÝhm|Zo H$hmh_mao g¡{ZH$ boh _| 16000 \w$Q> H$s D§$MmB© na ahVo h¢Ÿ& n[adma
go Xya amï´> H$s ajm H$s X¥{ï> go I‹So> h¢Ÿ& CZ_| AmË_hË`m H$s ^mdZm ~hþV
OmJVr h¡Ÿ& D$~ OmVo h¢ AHo$bo ~¡Ro>-~¡Ro>, Z H$moB© _Zmoa§OZ, Z H$moB© gh`moJ,
{X_mJ ^r gyZm gm hmo OmVm h¡Ÿ& CÝhm|Zo {ZdoXZ {H$`mAmn AnZo à{ejH$m|
H$mo dhm§ ^oO| Am¡a CÝh| àojmÜ`mZ H$m Aä`mg H$am X|, Vm{H$ AHo$bonZ _| ^r
do AmZÝX H$m AZw^d H$a gH|$Ÿ& Ü`mZ go AmZÝX H$m òmoV \y$Q>Vm h¡ Vmo AmX_r
AHo$bm ah gH$Vm h¡Ÿ& AÝ`Wm ~mV H$aZo H$s _Z _| Am OmVr h¡Ÿ& {~Zm ~mobo
em`X H$_ hr bmoJ ah nmVo h¢Ÿ& Y_m©ZÝXOr dhm§ gmobh hOma \w$Q> H$s D§$MmB©
na JEŸ& à`moJ H$amEŸ& AHo$bonZ H$s g_ñ`m go OyP aho g¡{ZH$m| Zo Hw$N> em§{V
Am¡a ñdñWVm H$m AZw^d {H$`mŸ&
AHo$br H$Ý`m Š`m H$ao? H$hm§ OmE? {H$gHo$ nmg aho? CgH$m ajH$
Am¡a nmbH$ H$m¡Z ~Zo? gwI-Xw…I _| ghm`H$ H$m¡Z ~Zo?
h_ XoI|Xw{Z`m _| H${R>ZmB`m| H$m B{Vhmg H$hm§ go ewê$ hmoVm h¡? O¡go-
O¡go g_mO ì`dñWm H$s pñW{V {ZH$Q> Am ahr Wr, g_ñ`mAm| H$m Koam ewê$
hmo J`mŸ& dh AHo$br H$Ý`m H$hm§ Om`o? dh Hw$N> ^r g_P Zht nm ahr WrŸ&
CYa go Hw$N> `m¡J{bH$ Am`oŸ& CÝhm|Zo XoImH$m¡Z h¡ `h? H$hm§ go Am`r h¡?
AmH$a ~moboVw_ H$m¡Z hmo? H$hm§ go Am`r hmo? AHo$br hmo? AmO VH$ Vmo Eogm
{H$gr H$mo h_Zo XoIm ZhtŸ& H$m¡Z hmo Vw_Ÿ?'
`wJbm| Zo XoIm, Amb§~Z-
eyÝ` `wd{V h¡ _yÎm© ì`WmŸ&
`wJb OJV Ho$ n[adV©Z H$s,
g_mYmZ H$s ImoO _| 107
gKZ V_mo_` {MÌH$WmŸ&Ÿ&
{_bo `wJb Hw$N>, H$s {Okmgm,
H$m¡Z H$hm§ go AmB© hmo?
H¡$go `wJb ì`dñWm _| Vw_,
EH$mH$snZ bmB© hmoŸ?
H$m`moËgJ© {H$`m dmUr Zo,
{ZpîH«$` gm ñda`§Ì hþAmŸ&
H§$R> éÕ, Am§gy H$m {ZP©a,
g_mYmZ H$m V§Ì hþAmŸ&Ÿ&
H$Ý`m Ho$ ^rVa _| BVZr doXZm Wr, BVZm Aghm` H$m ^md Wm {H$
Am§§Im| go Am§gy N>bH$ n‹So>Ÿ&
`m¡J{bH$m| Zo AmídmgZ {X`m"~oQ>r ! ~VmAmo ~mV Š`m h¡?'
H$Ý`m Zo H$hm"Š`m ~VmD§$? _oam gmWr Wm, ^mB© Wm, dh gmo J`mŸ&
~hþV à`ËZ {H$`m na dh CR>m ZhtŸ& _mVm-{nVm Ho$ ñdJ©dmgr hmoZo H$m g_`
108 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
Am J`m, do ñdJ©dmgr hmo J`oŸ& _¢ nrNo> AHo$br ah JB©Ÿ&'
AmídmgZ nm `wJb-JUm| go,
qH${MV²-gr AmídñV hþB©Ÿ&
H$hr H$hmZr OrdZ-~rVr,
gmb§~Z {dídñV hþB©Ÿ&Ÿ&
Bg KQ>Zm go g~H$mo AmíM`© hþAmŸ& g~H$mo bJmA~ `m¡J{bH$ `wJ
H$s ì`dñWmE§ ~Xb ahr h¢Ÿ& `h n[adV©Z H$s gyMZm h¡, n[adV©Z H$m g§Ho$V
h¡Ÿ& Eogm H$^r hþAm ZhtŸ& AmO VH$ Eogr ~mV Zht gwZrŸ& A~ Š`m H$aZm
Mm{hE? Hw$N> g_PXma `m¡J{bH$ {_bo, H$Ý`m H$mo gmW _| {b`mŸ& CÝhm|Zo
H$hmBgH$m g_mYmZ Am¡a H$ht Zht hmoJmŸ& Bgo h_mao Hw$bH$a Ho$ nmg
boH$a MbmoŸ& Hw$bH$a go hr g_mYmZ nyN>Zm hmoJm {H$ A~ h_ Š`m H$a|? `h
AHo$br h[aUr O¡gr Aghm` Ky_ ahr h¡Ÿ& A~ BgH$mo H$m¡Z AnZm`oJm? H$m¡Z
AnZo nmg aIoJm? g~ bmoJ {_bo, {_bH$a H$ënZm H$s, {MÝVZ {H$`m Am¡a
Zm{^ Ho$ nmg nhþ§MZo H$m {ZíM` {H$`mŸ&
ha ì`{º$ g_mYmZ C{MV ñWmZ na ImoOVm h¡Ÿ& dñVwV… g_mYmZ dht
ImoOZm Mm{hE Oh§m g_mYmZ H$m C{MV ñWb h¡Ÿ& ha {H$gr go g_mYmZ nmZm
Mmh| Vmo g_mYmZ Zht hmoJmŸ& `{X ñd`§ CbPm hþAm h¡ Vmo dh Xygam| H$mo Am¡a
CbPm XoJmŸ& g_mYmZ hmo Zht gH$VmŸ&
g_mYmZ Ho$ {bE Cn`wº$ ñWb, Cn`wº$ g_` Am¡a Cn`wº$ ì`{º$ H$s
ImoO Oê$ar h¡Ÿ& VrZm| Cn`wº$ hmoVo h¢ Vmo g_ñ`m H$m g_mYmZ hmoVm h¡Ÿ& ñWb
^r Cn`wŠV Zht, g_` ^r Cn`wº$ Zht Am¡a ì`{º$ ^r Cn`wº$ Zh§t Vmo
g_ñ`m Jham OmVr h¡Ÿ&
g~H$mo bJmBg g_ñ`m H$m g_mYmZ Am¡a H$moB© Zht H$a nm`oJmŸ& Ho$db
Hw$bH$a Zm{^, Omo h_mao ZoVm h¢, H$a nm`o§JoŸ& CÝhm|Zo H$Ý`m H$mo gmW _| {b`m
Am¡a Zm{^ Ho$ nmg nhþ§MoŸ& {dH$Q> g_ñ`m Ho$ g_mYmZ H$s Amem ~bdVr hmo
JB©Ÿ& `m¡J{bH$ `wJ H$s Bg O{Q>b g_ñ`m Ho$ g_mYmZ H$s {Xem _| MaU-
Ý`mg hmo J`mŸ&
~hþnËZr àWm H$m gyÌnmV 109

g_mYmZ H$s ImoO _|


AHo$bm Am¡a XmoŸ& AHo$bo H$mo S>a bJVm h¡Ÿ& ~hþV bmoJ Eogo h¢, Omo AHo$bo
_| S>aVo h¢Ÿ& Xygam nmg _| Am J`m, S>a g_má hmo J`mŸ& Xmo hmoZm g_mYmZ ^r
h¡ Am¡a Xmo hmoZm g_ñ`m ^rŸ& b‹S>mB© {H$ggo hmoVr h¡? H$^r AHo$bo _| hþB© h¡
Š`m? Xmo {_bo, b‹S>mB© V¡`ma h¡Ÿ& EH$ Zo Hw$N> H$hm, Xygao Zo Hw$N> H$hm Am¡a
b‹S>mB© ewê$ hmo OmVr h¡Ÿ&
à{gÕ KQ>Zm h¡EH$ b‹S>H$s Om ahr WrŸ& Xygar b‹S>H$s gm_Zo {_brŸ&
EH$ Zo H$hmAm ~{hZ b‹S|>Ÿ& Xygar ~mobr_¢ Š`m| bSy§>? b‹So> Vwåhmar OyVrŸ&
CgZo H$hm_oar OyVr Š`m| b‹So>, b‹So> Vwåhmar OyVrŸ& H$hVo-H$hVo XmoZm| H$s
Oy{V`m§ {ZH$b JB©Ÿ&
b‹S>mB© _| bJVm Š`m h¡? ~mOma _| OmH$a H$moB© gm_mZ IarXZm Zht
n‹S>VmŸ& EH$ Qo>‹T>r ~mV H$hr Am¡a b‹S>mB© ewê$ hmo OmVr h¡Ÿ&
EH$ hmoZo Ho$ bm^ ^r h¢ Am¡a EH$ hmoZo H$s hm{Z`m§ ^r h¢Ÿ& H$moB© gmYZm
H$ao, Cƒ ^y{_H$m _| nhþ§M OmE, dh AHo$bm ahZm MmhVm h¡Ÿ& AmË_m H$s
^y{_H$m _| nhþ§M J`m, AnZr AmË_m _| nhþ§M J`m, CgHo$ {bE AHo$bm ahZm
na_ AmZÝX h¡Ÿ& AÀN>m boIH$, AÀN>m gm{hË`H$ma, AÀN>m H${d AHo$bm ahZm
Amdí`H$ _mZVm h¡Ÿ& ~hþV AÀN>m {MÝVZ H$aZm h¡ Vmo AHo$bm ahZm ngÝX
H$aVm h¡Ÿ& Zonmo{b`Z Zo H$hm Wm"_¢Zo {díd {dO` H$sŸ& _oam BVZm
~‹S>m gm_«mÁ` h¡Ÿ& AJa _wPo H$moB© nyNo>Vwåhmar gdm}n[a BÀN>m Š`m h¡ Vmo _¢
H$hZm Mmhÿ§Jm_wPo EH$mÝVdmg {_b Om`oŸ& _¢ AHo$bm ahÿ§, `h _oar Vrd«
A{^bmfm h¡Ÿ&'
AHo$bm ahZm ~hþV AÀN>m h¡ {H$ÝVw O~ H$ï> H$m g_` AmVm h¡, H$moB©
Xw…I AmVm h¡, Cg g_` AHo$bm ahZm AÀN>m Zht bJVmŸ& Cg g_` H$moB©
Xygam Am Om`o, Xw…I ~m§Q> bo, AmídmgZ Xo Vmo ~hþV AÀN>m bJVm h¡Ÿ& g§doXZm
110 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
àH$Q> H$ao Vmo ^r Hw$N> Xw…I hëH$m hmoVm h¡Ÿ& _Z H$s ~mV H$ho Vmo ^r Xw…I
hëH$m hmo OmVm h¡Ÿ& _Z hr _Z _| BH$Æ>m H$aVm Mbm Om`o Vmo ^ma ~‹T>Vm h¡Ÿ&
`h gmnoj H$WZ h¡AHo$bm hmoZm AÀN>m ^r h¡ Am¡a AHo$bm hmoZm g_ñ`m ^r
h¡Ÿ& Xmo hmoZm AÀN>m ^r h¡ Am¡a Xmo hmoZm g_ñ`m ^r h¡Ÿ&
A~ Bg gmar pñW{V Ho$ g§X^© _| h_ àñVwV KQ>Zm na {dMma H$a|Ÿ& dh
`m¡J{bH$ ~mbm AHo$br ah JB©Ÿ& gmWr Mbm J`m, _mVm-{nVm ^r Mbo JEŸ&
gmar Xw{Z`m gyZr gr hmo JB©Ÿ&
`m¡J{bH$ Zm{^ Ho$ nmg Am`o, ~mobo"Zm{^ ! AmO EH$ g_ñ`m, EH$
CbPZ boH$a AmE h¢Ÿ& h_mao {bE, `m¡J{bH$ `wJ Ho$ {bE EH$ ^mar g_ñ`m h¡Ÿ&
AmnH$mo Ü`mZ XoZm hmoJmŸ&'
g_ñ`m H$moB© ^r hmo, àmaå^ _o§ Ü`mZ Xo§ Vmo g_mYmZ hmo OmVm h¡Ÿ& `{X
g_ñ`m CbP OmVr h¡ Vmo {\$a Cgo gwbPmZm H${R>Z hmoVm h¡Ÿ&
Zm{^ Zo H$hm"~mobmo, Š`m ~mV h¡Ÿ&'
"g_ñ`m h¡ `h H$Ý`mŸ&'
"Š`m hþAm h¡?'
"BgH$m gmWr _a J`m h¡Ÿ&'
Hw$bH$a Zm{^Xod MaUm| _|,
`wJbm| H$m JU nhþ§M J`mŸ&
{H$`m {ZdoXZ lwV KQ>Zm H$m,
AUw AUw _| gmH$ma X`mŸ&Ÿ&
~mb _¥Ë`w Zo {H$`m CnpñWV,
g§e` `wJb ì`dñWm _|Ÿ&
XoI| XodŸ! AHo$br ~mbm,
h¡ Aghm` AdñWm _|Ÿ&Ÿ&
hmo H$moB© CnMma AZwÎma,
nwZamdV©Z hmo Z H$^rŸ&
`wJb `wJb hr ah nmE§ h_,
A^` em§{V gm_«mÁ` V^rŸ&Ÿ&
~hþnËZr àWm H$m gyÌnmV 111
`h EH$X_ AZgwZr ~mV WrŸ& Zm{^ Zo H$hm"Š`m hþAm?' H$Ý`m Zo gmar
~mV gwZmB©Ÿ& Zm{^ H$mo ^r EH$ AmKmV bJmŸ& O~ H$moB© Eogr XX©ZmH$ KQ>Zm
hmoVr h¡ Vmo gwZZo dmbo H$mo ^r, {Og_| g§dXoZm h¡, H$éUm h¡, _mZdr` MoVZm h¡,
AmKmV gm bJVm h¡Ÿ& Zm{^ ZoVm Wo, Hw$bH$a Wo, CZH$mo AmKmV bJZm
ñdm^m{dH$ WmŸ& Zm{^ Zo ghmZw^y{V Ho$ ñda _| H$hm`h H¡$go hþAm ? ~mV
g_P go nao h¡Ÿ&
Hw$N> ~mV| g_P go nao hmoVr h¢Ÿ& Hw$N> ~mVm| H$s ì`m»`m Zht H$s Om
gH$VrŸ& CZ ~mVm| H$mo Aì`mH¥$V H$hm J`m, {OZH$m ì`mH$aU Zht {H$`m Om
gH$VmŸ& `h KQ>Zm ~w{Õ go nao Wr, g_P Am¡a ì`m»`m go nao WrŸ& Zm{^ Zo
H$hm"bJVm h¡ A~ ~hþV n[adV©Z hmo ahm h¡Ÿ& H$mb ~Xb ahm h¡, `wJ ~Xb
ahm h¡Ÿ& h_| ^r A~ gmdYmZ hmoZm h¡, OmJê$H$ ~ZZm h¡Ÿ&'
Omo ì`{º$ g_` H$s J{V H$mo nhMmZ boVm h¡, XoI boVm h¡, OmZ boVm h¡
Am¡a g_` H$s ZãO na {OgH$m hmW ahVm h¡ dh OmJê$H$ hmoH$a MbVm h¡,
{dH$mg H$aVm h¡Ÿ& Omo g_` H$s J{V H$mo Zht nhMmZVm, `wJ H$s ZãO na
{OgH$m hmW Zht hmoVm, dh {nN>‹S> OmVm h¡, Am¡a Á`mXm Xw…Ir ~ZVm h¡Ÿ&
H$mb H$mo nhMmZZm ~hþV Oê$ar h¡Ÿ& EH$ g§ñH¥$V H${d Zo _yI© H$s
n[a^mfm H$aVo hþE {bIm
H$mì`§ H$amoVw n[aOënVw g§ñH¥$V§ dm,
gdm©… H$bm… g_{YJÀN>Vw dmÀ`_mZm…Ÿ&
bmoH$pñWqV `{X Z do{Îm `WmZwê$n§,
gd©ñ` _yI©{ZH$añ` g MH«$dVuŸ&Ÿ&
Omo ì`{º$ H${dVm H$aVm h¡, g§ñH¥$V _| ~mobVm h¡ AWdm g~ H$bmAm|
H$mo hñVJV H$a boVm h¡ {H$ÝVw bmoH$ ì`dhma H$mo Zht OmZVm, bmoH$pñW{V H$mo
Zht OmZVm, `wJ ~moY Zht H$aVm, dh _yIm}§ H$m gaXma h¡, MH«$dVu h¡Ÿ&
Zm{^ Zo H$hm"h_| `wJ MoVZm H$mo OJmZm hmoJmŸ& `wJ ~Xb ahm h¡,
n[apñW{V`m§ ~Xb ahr h¢Ÿ& AJa h_ Zht ~Xb|Jo Vmo Eogo hr ah Om`|JoŸ&' Zm{^
Ho$ gm_Zo EH$ {MÝVZ H$m {~ÝXw Am J`mŸ&
Zm{^ ~mobo"A~ h_| Bg g_ñ`m na {dMma H$aZm hmoJmŸ& Š`m H$a|?
H¡$go gwbPm`| Bg g_ñ`m H$mo?'
112 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
`wJb ~mobo"ñdm_r ! AHo$br H$Ý`m H$mo Vmo h_ Zht N>mo‹S> gH$VoŸ& Omo
KQ>Zm hmo JB©, dh hmo JB©Ÿ& BgH$m Amn CnMma H$a|?'
Zm{^ Zo EH$ jU {MÝVZ Ho$ níMmV H$hm"Vw_ hr ~VmAmo, Bg g_ñ`m
H$mo H¡$go gwbPmZm Mm{hE?'
`wJb ~mobo"ñdm_r ! h_ Á`mXm Vmo gmoM Zht gH$VoŸ& h_mar Aën
_{V h¡Ÿ& EH$ ~mV Ü`mZ _| Am ahr h¡`{X F$f^ Bg H$Ý`m H$mo ñdrH$ma H$a
bo Vmo Bg g_ñ`m H$m g_mYmZ hmo Om`oJmŸ& BgH$m Am¡a H$moB© Cnm` Zht h¡Ÿ&
Amn g_W© h¢, Eogm H$a gH$Vo h¢§Ÿ& AmnH$mo EH$ ZB© naånam H$m gyÌnmV H$aZm
hmoJmŸ&'
AZwZ` {dZ` h_mam à^wdaŸ!
~mbm AmO eaÊ` ~ZoŸ&
nmag_{U H$m ñne© àmá H$a,
{_Å>r nwÊ` {haÊ` ~ZoŸ&Ÿ&
~Zo F$f^ H$s àdam nËZr,
EH$ Z`m Am`m_ IwboŸ&
Zì` {MÌ H$m ^ì`m§H$Z hmo,
A~ H$m¡gw§^r a§J KwboŸ&Ÿ&
Omo naånam go Mb ahm h¡ Cgo ha H$moB© {Z^mVm h¡Ÿ& _madm‹S> _| EH$ Jm§d
h¡ OmS>UŸ& dhm§ _R> h¡Ÿ& EH$ {XZ Jwé I‹S>m Wm _R> _|Ÿ& EH$ gm§n {ZH$bmŸ& CgZo
bmR>r ~OmB©Ÿ& gm§n Mbm J`mŸ& Mobm| Zo gm§n H$mo Zht XoIm, `h XoIm {H$ Jwé
bmR>r nrQ> aho h¢Ÿ& CÝhm|Zo amoO bmR>r ~OmZm ewê$ H$a {X`mŸ& naånam hmo JB©Ÿ&
naånam Eogo hr Vmo hmoVr h¡Ÿ& H$moB© CÔoí` Ho$ gmW ewê$ H$aVm h¡ Am¡a CgH$m
AZwH$aU hmo OmVm h¡Ÿ&
`wJbm| Zo H$hm"ZB© naånam H$m gyÌnmV H$aZm hmoJm Am¡a dh ^r
{ddoH$nyU© naånam H$mŸ& h_mar àmW©Zm h¡ {H$ Bg H$Ý`m H$m Amn F$f^ Ho$ gmW
{ddmh H$a X|Ÿ&'
AmO VH$ H$moB© {ddmh hþAm Zht WmŸ& {ddmh H$m Zm_ ^r Zht OmZVo WoŸ&
`h EH$ Z`m àg§J ~Z J`mŸ& Zm{^ Zo H$hm"Vwåhmam àñVmd Vmo AÀN>m h¡ na
Omo AmO VH$ Zht hþAm h¡ dh H$m_ H$aZm ~‹S>m H${R>Z h¡Ÿ&'
~hþnËZr àWm H$m gyÌnmV 113
`m¡J{bH$m| Zo H$hm"Omo ~‹So> bmoJ hmoVo h¢, do Z`m H$m_ H$aVo h¢, nwamZr
brH$ na Zht MbVoŸ&'
AídKmof Zo ~wÕ M[aV _| {bImamOm Am¡a F${f`m| H$m M[aÌ {dbjU
hmoVm h¡Ÿ& Omo H$m_ nyd©Om| Zo Zht {H$`m, dh H$m_ CZHo$ nwÌm| Zo {H$`m h¡, CZHo$
{eî`m| Zo {H$`m h¡Ÿ&
amkm§ F$frUm§ M[aVm{Z Vm{Z H¥$Vm{Z nwÌ¡aH¥$Vm{Z nyd©¡…Ÿ&
AJa h_ `h gmoMVo ah| {H$ AmO VH$ Eogm Zht hþAm, A~ H¡$go
hmoJm? BgH$m _Vb~ h¡A~ Z`m H$aZo H$m XadmOm ~ÝX hmo J`m, Z`m Hw$N>
hmo Zht gH$VmŸ& `h g~go ~‹S>r O‹S>Vm h¡Ÿ& H$^r ~§X Zht hmoVm XadmOmŸ&
Z`m H$aZo H$m Ûma h_oem Iwbm ahVm h¡Ÿ& H$aZo dmbm g_W© hmoZm Mm{hE,
~w{Õ_mZ hmoZm Mm{hEŸ& H$aZo dmbo _| gmhg hmoZm Mm{hE, gyP~yP hmoZr
Mm{hE, _Zmo~b hmoZm Mm{hEŸ& g~go ~‹S>r ~mV h¡AmË_ñWVm hmoZr Mm{hEŸ&
AmMm`© {^jw Zo AZoH$ ZE H$m_ {H$`oŸ& g~ Jwé AnZm Mobm ~ZmVo Wo, gmYw
AnZm Mobm ~ZmVo WoŸ& ñdm_rOr Zo {~ëHw$b Z`m H$m_ {H$`m {H$ H$moB© {H$gr
H$mo Mobm Zht ~Zm gHo$JmŸ& EH$ Z`m H$m_ H$a {eî`-emIm H$mo g_má H$a
{X`mŸ& B{Vhmg gmjr h¡^JdmZ _hmdra Ho$ H$mb go ~am~a Mb ahm Wm
{H$ Xrjm br, Wmo‹S>m `mo½` ~Zm, CgZo AnZo nm§M ZE Mobo ~Zm {bEŸ& Omo
Mobm ~Zm, `mo½` ~Zm, CgZo AnZo Mobo ~Zm {bEŸ& Mobm| H$s naånam MbVr
WtŸ& AmMm`© {^jw Zo Z`m H$m_ {H$`m Am¡a `h naånam g_má H$a XrŸ&
CÝhm|Zo {Z`_ ~Zm {X`m"AmMm`© Ho$ {gdm` H$moB© Xygam AnZm Mobm ~Zm
Zht gH$VmŸ&'
O`mMm`© Zo AZoH$ ZE H$m_ {H$EŸ& nyÁ` JwéXod Zo ~hþV Z`o H$m_ {H$EŸ&
AmbmoMZm ^r ~hþV hþB©, {damoY ^r ~hþV hþAmŸ& ^rVa go ^r hþAm Am¡a ~mha
go ^r {H$ÝVw Omo H$m_ {MÝVZ nyd©H$, g_Pnyd©H$, {ddoH$nyd©H$, AmYmanyd©H$
hmoVm h¡, dh `wJ Ho$ {bE daXmZ ~Z OmVm h¡Ÿ& AmMm`© Vwbgr XyaXeu WoŸ& do
~rg-Vrg df© ~mX hmoZo dmbr ~mV nhbo hr ~Vbm XoVo WoŸ& _yb ~mV
h¡n[adV©Z H$aZo dmbm ì`{º$ g_W© hmoZm Mm{hEŸ& Cg_| XyaX{e©Vm hmoZr
Mm{hE, AÝVX©¥{ï> H$m {dH$mg hmoZm Mm{hEŸ& AÝ`Wm _Z _| Am`o d¡gm
n[adV©Z H$a Xo Vmo gmar ì`dñWm J‹S>~‹S>m OmVr h¡Ÿ& n[adV©Z Z H$ao, H$moam
114 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
ê${‹T>dmXr ~Zm aho Vmo AÀN>m Zht hmoVmŸ& Omo `wJ H$mo Zht g_PVm, `wJ H$s
Amdí`H$Vm H$mo Zht g_PVm, Anojm H$mo Zht g_PVm, dh H$moam ê${‹T>dmXr
hmoVm h¡Ÿ& dh gm_§Oñ` ñWm{nV Zht H$a nmVmŸ& H$moam ê${‹T>dmXr hmoZm ^r
AÀN>m Zht, {ddoH$ eyÝ` hmoH$a n[adV©Z H$aZm ^r AÀN>m ZhtŸ& _Ü`_ _mJ©
h¡Ohm§ n[adV©Z hmo, dhm§ CgHo$ gmW {ddoH$ ^r hmo, Anojm, gmnojVm Am¡a
g_PXmar ^r hmoŸ&
Zm{^ ~‹So> g_PXma Wo, CZH$m {MÝVZ {dH${gV hmo ahm WmŸ& Zm{^ Zo
H$hm"Vwåhmam àñVmd AÀN>m h¡, {MÝVZ H$s Anojm h¡Ÿ& AmO `m¡J{bH$ `wJ
g_ñ`m go g§Hw$b h¡Ÿ& {H$VZr g_ñ`mE§ h¢Ÿ& AmO ^moOZ H$s g_ñ`m {dH$Q> ~Z
JB© h¡Ÿ& EH$ g_` Wm H$ënd¥j nyam ImZo H$mo XoVo WoŸ& AmO H$ënd¥j ^r H§$Oyg
~Z J`o h¢Ÿ& _wÆ>r ~§X H$a brŸ& nyam ^moOZ Zht {_b ahm h¡Ÿ& dñÌ H$s g_ñ`m
h¡Ÿ& _H$mZ H$s g_ñ`m h¡Ÿ& BZH$mo boH$a `wJbm| _| H$^r g§Kf© Zht hmoVm WmŸ&
AmO `wJbm| _| g§Kf© hmoZm ewê$ hmo J`m h¡, b‹S>mB`m§ ewê$ hmo JB© h¡§Ÿ& BVZr ‹To>a
gmar g_ñ`mE§ {dÚ_mZ h¢, Š`m EH$ ZB© g_ñ`m Am¡a n¡Xm H$a b|? {H$gr H$s
H$Ý`m H$mo {H$gr Ho$ gmW Omo‹S> X| Vmo EH$ Am¡a CbPZ n¡Xm Zht hmo Om`oJr?
g_ñ`m H$mo H¡$go gwbPmE§Ÿ? Vw_ ^r gmoMmoŸ& BgH$m g_mYmZ XmoŸ& dh g_mYmZ
g~H$mo _mÝ` hmoZm Mm{hEŸ&'
h¡ gwÝXa àñVmd Vwåhmam,
gM_wM _Z H$mo ^mVm h¡Ÿ&
JhZ Anojm h¡ {MÝVZ H$s,
O~ namJ BR>bmVm h¡Ÿ&Ÿ&
{dH$Q> g_ñ`m h¡ ^moOZ H$s,
Am¡a dñÌ ^r CbPZ h¡Ÿ&
H$ënd¥j Ho$ H¥$nU ^md go,
Ame§{H$V g~H$m _Z h¡Ÿ&Ÿ&
~hþV Aën Amdmg ~Mo h¢,
`wJb H$ï> H$s JmWm h¡Ÿ&
g_mYmZ h¡ X¥{ï> AJmoMa,
115
PwH$m hþAm `h _mWm h¡Ÿ&Ÿ&
CN>b ahr h¡ `wJb OJV² _|,
g§Kfm] H$s {MZJmarŸ&
AbgmB© gr, _waPmB© gr,
{ZO emgZ H$s \w$bdmarŸ&Ÿ&
~mobmo O{Q>b g_` _| H¡$go,
Bg CbPZ H$mo àl` X|?
BVmo ì`mK« h¡ BVñVQ>r h¡,
H¡$go ñda H$mo _Yw b` X|Ÿ?
Zm{^ Ho$ Bg H$WZ _| g_ñ`m H$s J§^raVm Am¡a g_mYmZ H$s ì`J«Vm
PbH$ ahr WrŸ& Zm{^ Ho$ H$WZ go gh_V `m¡J{bH$m| Zo H$hm"Amn Omo
g_mYmZ X|Jo, dh g~H$mo _mÝ` hmoJm, {H$gr ZB© g_ñ`m H$m H$maU Zht
~ZoJmŸ&'
"Š`m Vw_Zo Hw$N> gmoMm h¡?'
"h_Zo Omo g_mYmZ H$m àñVmd àñVwV {H$`m h¡, Cgo Amn gh_{V X|,
ñdrH¥${V X|Ÿ& h_mam {dídmg h¡ `h J§^ra g_ñ`m gwbP Om`oJrŸ&'
116 Am{X_ `wJ H$m AmX_r

~hþnËZr àWm H$m gyÌnmV


h_mam ì`{º$Ëd Xmo VÎdm| go ~Zm hþAm h¡EH$ AmË_m Am¡a EH$ earaŸ&
^rVa AmË_m Am¡a ~mha earaŸ& Xmo H$hm§ go ewê$ hmoVm h¡? h_mao eara go Xmo
ewê$ hmo OmVm h¡Ÿ& AmË_m H$moar AmË_m hmoVr Vmo EH$b AmË_m, Ho$db EH$
AmË_m hmoVr, Xygam Zht hmoVmŸ& na AmË_m Zht h¡, Cg na eara H$m H$dM h¡,
dh eara go {bnQ>r hþB© h¡ Bg{bE h_ Omo Hw$N> H$aVo h¢ Cg_| AmË_m Am¡a eara
XmoZm| H$m `moJ ahVm h¡Ÿ& Xmo h¡, BgH$m _Vb~ h¡ g_ñ`mŸ& H$moB© ^r ì`{º$ Bg
Xw{Z`m _| Eogm Zht OÝ_Vm, {OgHo$ gm_Zo H$moB© g_ñ`m Z hmoŸ& {eIa na
OmH$a XoI b|, EdaoñQ> H$s MmoQ>r na OmH$a XoI b|, Mmho ZrMo g_wX« Ho$ Vb na
OmH$a XoI b|, gd©Ì g_ñ`m h¡Ÿ&
_¢Zo ~hþV df© nhbo EH$ bKw H${dVm {bIr Wr
Vmao D$na h¢
do ZrMo AmZm MmhVo h¢
Am¡a no‹S> Omo ZrMo h¢
D$na OmZm MmhVo h¢
g§Vmof D$na ^r Zht h¡
ZrMo ^r Zht h¡Ÿ&
g_ñ`m h¡ Ag§VmofŸ& Ohm§ Ag§Vmof h¡ dhm§ g_ñ`m h¡Ÿ& Ohm§ eara h¡ dhm§
g_ñ`m h¡Ÿ& O~ VH$ eara h¡ V~ VH$ g_ñ`m h¡Ÿ& Bg {Z`_ H$mo _mZH$a Mb|
Vmo Š`m h_ Xw…I ^moJVo ah|? {~ëHw$b ZhtŸ&
g_ñ`m hmoZm EH$ ~mV h¡ Am¡a Xw…Ir hmoZm Xygar ~mV h¡Ÿ& h_ Xw…I Z
^moJ|, g_ñ`m H$mo gwbPmZo H$m à`ËZ H$a|Ÿ& g_ñ`m Am`o Vmo hmW na hmW Ya
H$a Z ~¡R> Om`|, {Zame, CXmg Am¡a nbm`ZdmXr Z ~Z|Ÿ& {H$ÝVw g_ñ`m H$mo
gwbPmZo H$m à`ËZ H$a|, g_mYmZ H$s {Xem _| h_mam nwéfmW© {ZaÝVa MbVm
XmXm-nmoVm Ho$ g§~§Ym| H$m {dH$mg 117
ahoŸ& `h AIÊS> Á`mo{V {ZaÝVa ObVr ahoŸ& à`ËZ hmoJm Vmo g_mYmZ {_boJm,
g_ñ`m gwbPoJrŸ& ^yI EH$ g_ñ`m h¡Ÿ& AmX_r Zo g_mYmZ ImoO {b`mŸ& O~
^yI bJr, amoQ>r ImB© Am¡a ^yI ~wP JB©Ÿ& ß`mg bJr Am¡a nmZr nr {b`m,
g_mYmZ hmo J`mŸ& ha g_ñ`m H$m g_mYmZ AmX_r Zo ImoOm h¡Ÿ& AmO go Zht,
Am{X_`wJ go g_ñ`m Am¡a g_mYmZ H$m H«$_ Mb ahm h¡Ÿ&
Zm{^ Ho$ gm_Zo g_ñ`m AmB©~mbm AHo$br ah JB©Ÿ& `m¡J{bH$
~mobo"ñdm_r ! Ohm§ F$f^ h¡ dhm§ g_mYmZ hmoJmŸ& F$f^ H$m Zm_ g_mYmZ h¡Ÿ&
AmnH$mo H$moB© {MÝVm Zht h¡Ÿ& Amn Vmo h_mar ~mV H$mo ñdrH$ma H$a|Ÿ& F$f^ Ho$
hmWm| _| Bg H$Ý`m H$mo gm¢n X|Ÿ& Cg {nVm H$mo {MÝVm hmo gH$Vr h¡ {OgHo$ F$f^
O¡gm ~oQ>m Zht h¡Ÿ& {OgHo$ nmg F$f^ O¡gm ~oQ>m h¡ CgH$mo {MÝVm H$aZo H$s H$moB©
Amdí`H$Vm Zht h¡Ÿ&'
g_mYmZ H$m Zm_ F$f^ h¡,
ñd`§ g_m{hV g~ hmoJmŸ&
F$f^-Vwë` emñVm OÝ_m h¡,
gKZ {V{_a Š`m| A~ hmoJmŸ?
{MÝVm hmoJr Cgr {nVm H$mo,
F$f^ Zht {OgHo$ Ka _|Ÿ&
_hm`moJ ^m½`moX` aoIm,
{H$VZr à~b ~Zr H$a _|Ÿ&Ÿ&
Zm{^ Zo gmoMmBZH$s àmW©Zm H$mo ñdrH$ma H$a boZm Mm{hEŸ& g_ñ`m
Ho$db BZHo$ gm_Zo Zht h¡Ÿ& _¢ Hw$bH$a hÿ§, ZoVm hÿ§, g~go ~‹S>r g_ñ`m Vmo _oao
gm_Zo h¡ Bg{bE BZH$s ~mV H$mo _¢ ñdrH$ma H$a by§Ÿ& `h gmoMH$a Zm{^ Zo H$h
{X`m"_¢ Vwåhmar ~mV H$mo ñdrH$ma H$aVm hÿ§Ÿ& na EH$ g_ñ`m _oar Am¡a h¡Ÿ& Vw_
OmZVo hmo {H$ h_ `wJbY_m© h¢Ÿ& EH$ Omo‹S>m OÝ_Vm h¡Ÿ& F$f^ AHo$bm Zht OÝ_m
h¡Ÿ& F$f^ Ho$ gmW gw_§Jbm h¡Ÿ& O~ VH$ gw_§Jbm H$s ^mdZm Z OmZ b| V~
VH$ ñdrH¥${V Zht X|JoŸ&'
ñdpñV ñdpñV na EH$ g_ñ`m,
`wJb h_mam OrdZ h¡Ÿ&
ghOÝ_m h¡ gw_§Jbm `h,
118 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
XoI| CgH$m Š`m _Z h¡?
g~Zo H$hm"{~ëHw$b C{MV ~mV h¡Ÿ& gw_§Jbm Bg {df` _| Š`m H$hVr
h¡Ÿ? dh MmhVr h¡ `m Zht, `h Adí` OmZZm Mm{hEŸ&' AmO H$s ^mfm _| H$h|
Vmo H$moB© ^r ñÌr gm¡V H$mo Zht MmhVrŸ& Cg g_` Vmo gm¡V H$s ^mfm OmZr hþB©
Zht WrŸ&
Zm{^ Zo gw_§Jbm H$mo ~wbm`m, H$hm"gw_§Jbm! `h H$Ý`m h¡Ÿ& BgH$mo
Ü`mZ go XoImoŸ& BgH$s pñW{V Š`m h¡Ÿ& BgH$m Omo gmWr Wm, dh _a J`mŸ& `h
AHo$br ah JB© h¡Ÿ& A~ {dH$Q> g_ñ`m h¡ {H$ `h AHo$br H¡$go ahoJr? H$m¡Z
BgHo$ gmW ahoJm? H$m¡Z BgH$s ì`dñWm H$aoJm? AHo$br H$hm§ Om`oJr? AHo$br
Š`m H$aoJr?'
gw_§Jbm Zo H$hm"`h gM_wM g_ñ`m h¡ Am¡a AmnH$mo `h g_ñ`m
gwbPmZr Mm{hEŸ&'
Zm{^ ~mobo"`o gm_Zo `m¡J{bH$ I‹So> h¢Ÿ& `o àmW©Zm boH$a Am`o h¢ {H$ Bg
H$Ý`m H$mo F$f^ AnZm boŸ& F$f^ Ho$ Xmo npËZ`m§ hmo Om`|JrŸ& EH$ Vmo `h hmo
Om`oJr Am¡a EH$ Vw_Ÿ& ~mobmo, Vwåhmar Š`m BÀN>m h¡?'
Zm{^ Zo {H$VZm `w{º$g§JV H$m_ {H$`mŸ& grYm Wmonm Zht, CgH$s ^mdZm
H$mo ^r OmZZm MmhmŸ& Omo H$m_ ^mdZm H$mo OmZH$a {H$`m OmVm h¡, dh g\$b
hmoVm h¡Ÿ& grYm Wmonm hþAm H$m_ ~o_Z go hmoVm h¡, dh H$m_ ghr Zht hmoVmŸ&
H$m_ H$aZo H$s EH$ nÕ{V h¡ {H$ {OZgo H$m_ boZm h¡ CZH$s ^mdZm H$mo OmZ
{b`m Om`oŸ& CZH$s Š`m ^mdZm h¡? ^mdZm Ho$ {~Zm H$m_ H$am`m Om`o Vmo
H$^r-H$^r H$aZm Vmo n‹S>Vm h¡ na bm^ H$_ hmoVm h¡Ÿ&
gw_§Jbm Zo CÎma {X`m"{nVmOr ! ~hþV AÀN>r ~mV h¡Ÿ& AmnZo ~hþV
AÀN>m {MÝVZ {H$`m h¡Ÿ& `h A~bm AHo$br, {OgHo$ gm_Zo O§Jb hr O§Jb h¡,
H$hm§ Om`oJr? BgH$m _§Jb hmoZm Mm{hEŸ& `h F$f^ Ho$ gmW aho, _oao gmW aho,
Vmo _wPo H$moB© H${R>ZmB© Zht h¡Ÿ& _¢ ghf© Bg àñVmd H$mo ñdrH$ma H$aVr hÿ§Ÿ& _¢
MmhVr hÿ§ {H$ `h ~mbm _oao gmW aho Am¡a F$f^ H$s gm{WZ ~Z Om`oŸ&'
{nVm ! na_ g§Vmof _wPo `{X,
Bg ~mbm H$m _§Jb hmoŸ&
CgH$mo nma bJmZm hmoJm,
{OgHo$ gå_wI O§Jb hmoŸ&
XmXm-nmoVm Ho$ g§~§Ym| H$m {dH$mg 119
{OgHo$ nX-Vb Xb-Xb hmoŸ&Ÿ&
g~H$mo ~‹S>m hf© hþAmŸ& EH$ ñÌr Zo BVZr g_PXmar H$s ~mV H$s, Xygao
Ho$ XX© H$mo g_PZo H$m à`ËZ {H$`mŸ& Xw{Z`m _| dh AmX_r ~hþV ~‹S>m hmoVm
h¡ Omo Xygam| Ho$ XX© H$mo g_PVm h¡Ÿ& Omo Ho$db AnZo XX© H$mo g_PVm h¡, Xygao
H$s nr‹S>m H$mo Zht g_PVm, Xygao Ho$ XX© H$m Ü`mZ Zht XoVm, dh AmX_r ~‹S>m
Zht hmoVmŸ&
EH$ ~ma amOm Zo gmoMm_wPo _§Ìr H$s {Z`w{º$ H$aZr h¡Ÿ& na _¢ Eogo Zht
H$ê§$Jm, narjm Ho$ ~mX H$ê§$JmŸ& dfm© H$m _m¡g_ WmŸ& dfm© hmo ahr WrŸ&
àYmZ_§Ìr Zo KmofUm H$adm XrAmO _hmamOm EH$ _§Ìr H$s {Z`w{º$ H$a|JoŸ& Omo
h_mar narjm _| CÎmrU© hmoJm, Cgo _§Ìr ~Zm`m Om`oJmŸ& narjm H$hm§ hmoJr? Z
amÁ`g^m Am¡a Z H$moB© Xygam ñWmZŸ& MwZmd {H$`m IoV H$mŸ& ~hþV bmoJ Am
J`oŸ& Ohm§ _§Ìr ~ZZo H$s ~mV hmoVr h¡ dhm§ _w§h _| nmZr Vmo Am hr OmVm h¡Ÿ&
_§Ìr ~Z Om`o Vmo Am¡a Š`m Mm{hE? H$m\$s bmoJ BH$Æo> hmo J`oŸ& Cå_rXdma ^r
Am J`oŸ& àYmZ_§Ìr Zo IoV _| hb MbmZm ewê$ H$a {X`mŸ& Ohm§ XbXb Wm,
{MH$Zr {_Q²>Q>r Wr, dhm§ hb \§$g J`mŸ& {OVZo Cå_rXdma Am`o, do XoI aho h¢,
H$moB© gwPmd Xo ahm h¡"_§ÌrdaŸ! BYa go AmAmoŸ&' H$moB© Hw$N> H$h ahm h¡Ÿ& EH$
ì`{º$ AmJo Am`m, CgZo hb H$mo {ZH$mbZo _| gh`moJ {H$`m Am¡a hb H$mo
{ZH$mb {b`mŸ&
_hmamOm go àYmZ_§Ìr Zo H$hm"_¢ Bg ì`{º$ H$mo _§Ìr {Z`wº$ H$aZm
MmhVm hÿ§Ÿ&'
g~Zo H$hm"Bggo Vmo ~hþV hmo{e`ma Xygao ~¡Ro> h¢Ÿ& BgH$mo H¡$go MwZm?'
àYmZ_§Ìr ~mobm"_wPo H$moam ~w{Õ_mZ AmX_r Zht Mm{hEŸ& `o
g~ ~w{Õ_mZ Xya go I‹So>-I‹So> gwPmd Xo aho WoŸ& H$moB© ^r _oar nr‹S>m _|
gpå_{bV Zht hþAmŸ& {OgHo$ _Z _| Xygam| Ho$ XX© H$mo g_PZo H$s j_Vm hmoVr
h¡ dhr _§Ìr ~ZZo Ho$ `mo½` hmoVm h¡Ÿ& {OgHo$ _Z _| Xygao H$s nr‹S>m H$s
AZw^y{V hmoVr h¡, Omo Xygao H$s nr‹S>m H$mo g_P gH$Vm h¡, Xygao Ho$ XX© H$mo
AnZm XX© AZw^d H$a gH$Vm h¡, dhr `mo½` hmoVm h¡ Bg{bE _¢ BgH$mo {Z`wº$
H$aVm hÿ§Ÿ&'
Omo ì`{º$ Xygam| H$s nr‹S>m H$mo Zht g_PVm, dh `mo½` Zht hmoVm, Mmho
{H$VZm hr n‹T>m-{bIm hmo, {H$VZm hr ~w{Õ_mZ Am¡a g_PXma hmoŸ& Xw{Z`m H$mo
120 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
Cggo Š`m, Omo Xygao Ho$ {bE H$m_ H$m Zht hmoVmŸ& Xygao Ho$ {bE dhr ì`{º$
H$m_ H$m hmoVm h¡ Omo CZH$s nr‹S>m H$mo g_P gH$Vm h¡ Am¡a CZH$s nr‹S>m _|
gh^mJr ~Z gH$Vm h¡Ÿ&
gw_§Jbm Zo nr‹S>m H$m AZw^d {H$`mŸ& _oar ~{hZ ~‹S>r nr‹S>m _| h¡Ÿ& BgH$s
nr‹S>m _oar nr‹S>m h¡ Bg{bE BgH$s nr‹S>m Xya hmoZr Mm{hEŸ& F$f^ H$mo BgH$mo
ñdrH$ma H$a boZm Mm{hEŸ& gw_§Jbm Zo AnZr ~mV ~‹S>r X¥‹T>Vm Ho$ gmW aIrŸ&
g~H$mo ~‹S>m hf© hþAmŸ& `m¡J{bH$m| H$mo hf© hþAm, Zm{^ H$mo ^r hf© hþAm {H$
{H$VZm AÀN>m CÎma {X`m h¡Ÿ& _oar gmar ^mdZm H$mo BgZo g_P {b`m, gmH$ma
~Zm {X`mŸ&
gw_§Jbm Zo `h Zht gmoMmgm¡V H$mo Am_§{ÌV H$aZm g_ñ`m H$mo
{Z_§ÌU XoZm h¡Ÿ& Cg nwéf Ho$ gm_Zo ^r H$_ g_ñ`m Zht hmoVr, Omo Xmo npËZ`m§
aIVm h¡Ÿ&
gw_§Jbm Zo O~ ghf© Bg àñVmd H$mo ñdrH$ma H$a {b`m V~ Zm{^ Zo
F$f^ go H$hm"F$f^ ! `h g_ñ`m h¡, Bgo gwbPmZm h¡ Am¡a Vwåh| BgH$mo
ñdrH$ma H$aZm h¡Ÿ&'
F$f^ Zo H$hm"O¡gr AmnH$s BÀN>mŸ& Amn Hw$bH$a ^r h¢, {nVm ^r h¢Ÿ&
F$f^ Zo Bg ~mV H$mo ñdrH$ma H$a {b`mŸ&'
`wJb JUm| H$m AmJ«h, Hw$bH$a
na Xm{`Ëd {Z`moOZ H$mŸ&
gå_{V gh_{V àmá F$f^ H$s,
eof H$m`© Am`moOZ H$mŸ&Ÿ&
nËZr Û` H$s Zd aMZm H$m,
gyÌnmV hmo Om`oJmŸ&
~hþnËZr H$m dmX Ag§e`,
AnZo n¡a O_mEJmŸ&Ÿ&
Zm{^ Zo H$hmAmO h_mao g_mO H$s ì`dñWm _| Z`o `wJ H$m gyÌnmV hmo
ahm h¡Ÿ& EH$ Z`m `wJ Am ahm h¡Ÿ& AmO VH$ h_mar `m¡J{bH$ ì`dñWm _| EH$
n{V Ho$ Xmo npËZ`m§ Zht WrŸ& AmO EH$ ZB© ì`dñWm hmo ahr h¡Ÿ& EH$ F$f^ Ho$
XmXm-nmoVm Ho$ g§~§Ym| H$m {dH$mg 121
Xmo npËZ`m§ hmo ahr h¢ gw_§Jbm Am¡a gwZÝXmŸ& `h Z`m `wJ Am ahm h¡ Vmo Bg Z`o
`wJ _| ì`dñWm ^r ZB© hmoZr Mm{hEŸ&
Zd `wJ H$s Bg ZB© {Xem _|,
h_Zo MaU ~‹T>mE h¢
H$aVm hÿ§ _¢ gmXa ñdrH¥$V
Aä`W©Z Omo bmE h¢Ÿ&Ÿ&
Zm{^ Zo H$hmA~ nm{UJ«hU H$s ì`dñWm hmoZr Mm{hEŸ& {ddmh H$m nyd©
ê$n h¡ nm{UJ«hUŸ& Cg g_` Z H$moB© _§S>n ~Zm, Z H$moB© ~«m÷U Am`m, Z A{¾
ObmB©, Z _§ÌmoÀÀmma hþAm, Z M§dar, Z \o$am, Z H$moB© ZoH$Mma, Z H$moB© CnMma,
Hw$N> ^r ZhtŸ& Ho$db nm{UJ«hU, ~g Xmo H$m hmW {_b Om`oŸ& ^maVr` naånam
_| {ddmh H$m _yb Zm_ ahm h¡ nm{UJ«h_²Ÿ& BgH$m AW© h¡EH$-Xygao H$m hmW nH$‹S>
b|, Ho$db nm{U-J«hU H$a b| Vmo OrdZ^a Cg Xm{`Ëd H$m {Zdm©h H$aZmŸ&
Zm{^ Zo H$hm{dH$mg H$s ~obm _| EH$ Z`m AZw~ÝY hmo ahm h¡ Vmo EH$
ZB© {d{Y ^r S>mbZr Mm{hEŸ& ha ì`dñWm Ho$ gmW {d{Y H$m gyÌnmV hmoVm h¡Ÿ&
H$moB© ^r ì`dñWm {d{Y {~Zm gå`H²$ g§Mm{bV Zht hmoVrŸ& {d{Y `h h¡ {H$
Xygar H$Ý`m go {ddmh H$m àg§J AmE Vmo nm{U-J«hU hmo Om`oŸ& `h nm{U-
J«hU H$s àWm Mmby H$a Xr OmEŸ& F$f^ Ho$ gmW H$Ý`m H$m {ddmh nm{U-J«hU
H$s {d{Y go hmoZm {ZpíMV hmo J`mŸ&
`wJbm| H$m à`mg g\$b hmo J`mŸ& gwZ§Xm H$s g_ñ`m H$m g_mYmZ hmo
J`mŸ& Bg g_mYmZ Ho$ gmW EH$ `m¡J{bH$ àWm H$m AdgmZ hmo J`mŸ& A~
`m¡J{bH$ ì`dñWm _| H$mo_m bJZm ewê$ hmo J`mŸ& A^r nyar Vmo g_má Zht hþB©
na AÕ©{dam_ ewê$ hmo J`m, EH$ n[adV©Z hmo J`mŸ&
g\$b hþAm Am`mg `wJb H$m,
YÝ` gwZ§Xm AmO hþB©Ÿ&
X¡ddmX H$m gyÌ Jy‹T> h¡,
AeaU A~ gaVmO hþB©Ÿ&Ÿ&
h_| {ZpíMV _mZZm Mm{hEH$moB© ^r g_mO-ì`dñWm gXm EH$ê$n Zht
ahVrŸ& Omo bmoJ AmJ«hr hmoVo h¢, ê${‹T>dmXr hmoVo h¢ do g_mO H$s ì`dñWm H$mo
EH$ê$n aIZm MmhVo h¢ na H$^r Eogm Zht hmoVmŸ& ì`dñWm _Zwî`-H¥$V h¡Ÿ&
122 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
_Zwî` Zo Omo ~Zm`m h¡, dh H$^r emídV Zht hmoJm, ~XbVm ahoJmŸ& EH$ ~ma
~XbZo _| H${R>ZmB© hmoVr h¡, {X_mJ PZPZmVm h¡Ÿ& _Z _o§ àíZ CR> OmVm h¡
AmO VH$ Eogm hmoVm Wm, A~ `h H¡$go hmoZo bJ J`m? `h Zht gmoMVmAmO
VH$ Vmo Eogm hmoVm Wm na `h H$moB© {Z`_ Zht h¡ {H$ Eogm hr hmoZm Mm{hEŸ&
AmO Z`m {Z`_ ~Z gH$Vm h¡, ZB© ì`dñWm hmo gH$Vr h¡, Z`m gyÌnmV hmo
gH$Vm h¡Ÿ& EH$ g_` Wm H$moB© AÝVOm©Vr` {ddmh Zht hmoVm Wm {H$ÝVw AmO
hmoVo h¢Ÿ&
~hþV df© nhbo JwéXod Ho$ gm_Zo EH$ g_ñ`m AmB©Ÿ& ~å~B© H$m EH$ _w»`
n[admaŸ& Cg n[adma H$s EH$ b‹S>H$s EH$ h[aOZ go emXr H$aZm MmhVr WrŸ&
n[adma dmbo Bg ~mV H$mo H¡$go _mZ|? ~‹S>m {dJ«h I‹S>m hmo J`mŸ& Am{Ia
h[a^mB© `hm§ Am`o, ~mobo"_hmamO ! EH$ ~‹S>r g_ñ`m h¡Ÿ& _oar b‹S>H$s _mZ hr
Zht ahr h¡Ÿ& dh EH$ h[aOZ go emXr H$aZm MmhVr h¡Ÿ&' Ohm§ `wJ ~XbVm h¡,
`wJ H$s YmaUmE§ ^r ~XbVr h¢Ÿ& g~ AmX{_`m| _o§ BVZm bMrbmnZ Zht hmoVm
{H$ Cg ~mV H$mo ghO ñdrH$ma H$a b|Ÿ& Eogm _mZ boVo h¢ O¡go H$moB© g§H$Q> H$m
nhm‹S> {Ja ahm h¡Ÿ& JwéXod Zo H$hm"h[a^mB© ! BVZo Xw…Ir Š`m| hmoVo hmo? b‹S>H$s
n‹T>r-{bIr h¡ Š`m?'
"b‹S>H$s dH$sb h¡Ÿ& b‹S>H$m AmB©. E. Eg. Am{\$ga h¡, ~‹S>m à~wÕ h¡,
g§ñH$mar h¡Ÿ&'
JwéXod Zo H$hm"b‹S>H$s, b‹S>H$m XmoZm| à~wÕ h¢, g§ñH$mar h¢, XmoZm| MmhVo
h¢Ÿ? V~ Vwåho Š`m H${R>ZmB© h¡? ì`W© hr Š`m| P§PQ> _mob boVo hmo?'
CZH$mo g_Pm`m, ~mV g_P _| Am JB©Ÿ& g_ñ`m gwbP JB©Ÿ&
Ohm§ `wJ ~XbVm h¡, `wJ H$s _mÝ`VmE§ ~XbVr h¢, `wJ H$s YmaUmE§
~XbVr h¢, `wJ H$s hdm, MoVZm ~XbVr h¡ dhm§ H$moB© AH$‹S> Om`o Vmo Qy>Q>Vm hr
h¡Ÿ& {Og_| àmU h¡, bMrbmnZ h¡ dh VoO Vy\$mZ H$mo ^r gh boVm h¡Ÿ& dh Qy>Q>Vm
Zht h¡Ÿ& `{X h_mar _{V _| ^r bMrbmnZ hmo, `wJ H$mo g_PZo H$s j_Vm hmo
Vmo g_ñ`m g_ñ`m Zht ahVrŸ& Cg g_` Vmo Z`o `wJ H$m àmaå^ WmŸ& ê${‹T>dmX
Wm hr ZhtŸ& Z`o `wJ Ho$ gyÌnmV, ZB© {d{Y go nm{U-J«hU H$s ~mV gwZ
`m¡J{bH$m| H$s ^r‹S> BH$Æ>r hmo JB©Ÿ& g~H$mo nVm bJ J`m {H$ AmO EH$ Z`m
H$m_ hmo ahm h¡Ÿ& `wJb Am aho WoŸ& F$f^, gw_§Jbm Am¡a gwZÝXmg~Ho$
AmH$f©U H$m Ho$ÝX« ~Z JEŸ&
XmXm-nmoVm Ho$ g§~§Ym| H$m {dH$mg 123

XmXm-nmoVm Ho$ g§~§Ym| H$m {dH$mg


g§ñH¥$V H$m EH$ eãX h¡ AmíM`©Ÿ& _hm^maV _| `j àíZ AmVm h¡,
CgH$m EH$ àíZ h¡Bggo ~‹S>m AmíM`© Š`m h¡? nm§S>d AkmVdmg H$s
Ad{Y {~Vm aho WoŸ& O§Jb _| EH$ {XZ ß`mg bJrŸ& ^r_ ß`mg H$s Vbme
_| EH$ gamoda Ho$ {H$Zmao nhþ§MoŸ& O¡go hr CÝhm|Zo nmZr nrZo H$m à`ËZ {H$`m,
EH$ AmdmO gwZmB© Xrnhbo _oao àíZ H$m CÎma XmoŸ& ^r_ Zo Mmam| Amoa XoIm,
H$moB© {XImB© Zht {X`mŸ& CgZo nwZ… nmZr nrZo H$m à`ËZ {H$`mŸ& do nmZr Zht
nr gHo$, _ypÀN©>V hmo JEŸ& `hr pñW{V AÝ` ^mB`m| H$s hþB©Ÿ& A§V _|
`w{Y{ð>a AmEŸ& `w{Y{ð>a Zo ^r dh AmdmO gwZrŸ& CÝhm|Zo H$hm_¢ AmnHo$ àíZ
H$m CÎma Xy§JmŸ& dh AmdmO `j H$s WrŸ& CgZo AZoH$ àíZ nyNo>, {OZH$m
g_mYmZ `w{Y{ð>a Zo {X`mŸ& `j H$m EH$ àíZ Wmg~go ~‹S>m AmíM`© Š`m?
Bg àíZ Ho$ CÎma _| `w{Y{ð>a Zo H$hm_Zwî` amoO àm{U`m| H$mo _aVo hþE
XoIVm h¡ {H$ÝVw dh ñd`§ Or{dV ahZm MmhVm h¡, Bggo ~‹S>m AmíM`©
Š`m h¡Ÿ?
AhÝ`h{Z ^yVm{Z, JÀN>pÝV `__§{XaoŸ&
eofm… Or{dVw{_ÀN>pÝV {H$_míM`©_V… na_²Ÿ&Ÿ&
AmíM`© {dH$mg H$m ~hþV ~‹S>m _mÜ`_ ~Zm h¡Ÿ& EH$ eãX Eogm hmoVm h¡
Omo {dH$mg H$m _mÜ`_ ~ZVm h¡ Am¡a EH$ eãX Eogm hmoVm h¡ Omo {dH$mg go
õmg H$s Amoa bo OmVm h¡Ÿ& eãX _| ~‹S>r e{º$ h¡ Am¡a Cg e{º$ H$m Cn`moJ
H$aZm OmZ| Vmo ~‹S>m H$m_ hmo gH$Vm h¡Ÿ&
AmíM`© eãX Xe©Z Ho$ {dH$mg H$m ~hþV ~‹S>m _mÜ`_ ahm h¡Ÿ&
AmH$me {H$VZm ~‹S>m h¡ Am¡a `h gy`©, MÝX«_m, J«h, ZjÌ {H$VZo à^mñda
h¢? `h gm¡aOJV² {H$VZm ~‹S>m h¡Ÿ? XoIm, AmíM`© hþAmŸ& no‹S>-nm¡Ym H¡$go
nZnVm h¡? Kmg AnZo Amn H¡$go CJ OmVr h¡? AmX_r H¡$go n¡Xm hmoVm h¡?
124 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
AmíM`© hþAm Am¡a Bg AmíM`© Zo {Okmgm H$mo ~‹T>m`m, Xe©Z H$m {dH$mg
hþAmŸ&
AmíM`©, Hw$Vyhb Am¡a {Okmgm`o {dH$mg Ho$ gmYZ h¢Ÿ& ^JdVr gyÌ _|
ñWmZ-ñWmZ na àg§J AmVm h¡JUYa Jm¡V_ H$mo O~-O~ H$m¡Vyhb hmoVm, do
^JdmZ _hmdra Ho$ nmg OmVo, àíZ nyN>Vo Am¡a g_mYmZ nm boVoŸ&
"`h H¡$go hmo gH$Vm h¡Ÿ?' Bg Hw$Vyhb Zo Xe©Z H$m {dH$mg {H$`m h¡Ÿ&
Xme©{ZH$ B{Vhmg _| _mZm OmVm h¡ {H$ Xe©Z Ho$ {dH$mg _| Hw$Vyhb, {Okmgm
Am¡a AmíM`© H$m ~hþV ~‹S>m ñWmZ ahm h¡Ÿ& H$moB© ^r KQ>Zm hmoVr h¡ Vmo AmíM`©
hmoVm h¡Ÿ& AmíM`© go {dñVm[aV ZoÌ hmoH$a XoIVm h¡, EH$X_ Am§I| Iwbr ah
OmVr h¢Ÿ&
AmíM`© `m¡J{bH$ `wJ _| ^r hmo ahm WmŸ& `m¡J{bH$ `wJ _| {H$gr H$m
nm{UJ«hU hmoZm, AmíM`© H$m {df` WmŸ& Omo KQ>Zm H$^r XoIr Zht, gwZr Zht,
AmO dh hmo ahr WrŸ& g~Ho$ {bE AmíM`© H$m {df` ~Z JB©Ÿ& Š`m hmoJm?
MMm© ewê$ hmo JB©Ÿ&
EH$ Zo H$hm"XoImo ! `h H$m_ hmo Vmo ahm h¡Ÿ& Zm{^ H$a aho h¢ Am¡a Xygao
`m¡J{bH$ ^r {_bo h¢Ÿ& H$h| Vmo Š`m na g_P _| Zhr Am ahm h¡Ÿ&' `h
ñdm^m{dH$ h¡ {H$ H$moB© ^r Z`m H$m_ hmoVm h¡ Vmo g~Ho$ g_P _| Zht AmVmŸ&
hmo gH$Vm h¡ Vrg-Mmbrg à{VeV bmoJm| Ho$ g_P _| Am Om`oŸ& ~rg-Vrg
à{VeV Eogo bmoJ hmo gH$Vo h¡ {OZH$s g_P _| Vmo Zht AmVm na _m¡Z ah OmVo
h¢Ÿ& Xg-~rg à{VeV Eogo bmoJ hmoVo h¡, {OZH$s g_P _| ^r Zht AmVm Am¡a
Omo _m¡Z ^r Zht ahVoŸ& _w§h Imob boVo h¢, MMm© Am¡a AmbmoMZm H$m {dñVma H$a
XoVo h¢Ÿ& gmar pñW{V`m§ ~ZVr h¡ ZB© KQ>Zm _|Ÿ&
EH$ `m¡J{bH$ Zo Xygao go H$hm"XoImo ! `h gwZÝXm H$Ý`m! F$f^ Ho$
gmW BgH$m nm{UJ«hU hmo ahm h¡Ÿ& Š`m BgH$m AW© Vw_ g_PVo hmo? Š`m Bggo
Ka _| b‹S>mB© Zht ~‹To>Jr? AmO VH$ {OgHo$ gmW gånH©$ Zht, n[aM` Zht,
ZB© Am`oJr Vmo Š`m hmoJm? bJVm h¡Ka H$m Am§JZ {ZpíMV hr g_am§JU ~Z
Om`oJmŸ& AmO VH$ Vmo `h H«$_ ahmgmW _| OÝ_Vo, EH$-Xygao go n[a{MV
hmoVoŸ& H$moB© g_ñ`m Zht hmoVrŸ& Z F$f^ gwZ§Xm H$mo OmZVo h¢, Z gwZ§Xm F$f^ H$mo
OmZVr h¡Ÿ& A~ H¡$go nañna _| ~¡Ro>JmŸ? H¡$go ñd^md {_boJmŸ? H¡$go emÝV
ghdmg hmoJmŸ?'
amOV§Ì H$m nhbm CÀN>²dmg 125
AmZ§X Zm{^ Ho$ n[aga _|, n[aH$a _|,
g§ì`má EH$-gm ~mha _|, A§Va _|Ÿ&
~mha-^rVa H$m Û¡Y A^r AZOmZm,
h¡ {ZamH$aU F$OwVm H$m VmZm-~mZmŸ&Ÿ&
_§Jb dobm n[aU` H$s gå_wI AmB©,
n[adma-d¥{Õ H$s `h nhbr naN>m§B©Ÿ&
h¡ `wJb-`wJb H$s {ÛdMZ-{Zð> AdñWm,
A~ ZE ì`mH$aU _| ~hþdMZ ì`dñWmŸ&Ÿ&
AmíM`© Hw$Vyhb CËgwH$Vm OZ-OZ _|,
àíZm| H$s {~Obr H$m¢Y ahr h¡ _Z _|Ÿ&
H¡$go `h n[aM` eyÝ` àU`-àU hmoJm?
J¥h-Am§JU {ZpíMV hr g_am§JU hmoJmŸ&Ÿ&
`h {Z`_ {ZgJ©O, Zì` n[apñW{V AmVr,
V~-V~ Ame§H$m ~mXb ~Z _§S>amVrŸ&
h¡ gXu H$m àm^m{VH$ X¥í` Hw$hmgm,
Or{dV ahVr h¡ gy`©-apí_ H$s AmemŸ&Ÿ&
~‹S>m H${R>Z H$m_ h¡ n[a{MV hmoZmŸ& EH$ ì`{º$ Xygao ì`pŠV go
n[a{MV H¡$go hmo gH$Vm h¡? ì`{º$ H$m AnZm AÝVa H$m OJV² hmoVm h¡, Xygao
H$m AnZm AÝVa H$m OJV² hmoVm h¡Ÿ& ~mha go Vmo n[a{MV hmo OmVo h¢Ÿ& EH$
H$m Moham Xygao Zo XoI {b`m, Xygao H$m Moham CgZo XoI {b`mŸ& ~mhar
n[aM` Vmo hmo J`m na ^rVar n[aM` hmoZm ~‹S>m H${R>Z h¡, Bgr{bE ~hþV
gmar g_ñ`mE§ hmoVr h¢Ÿ& n‹T>m-{bIm h¡ `m n‹T>r-{bIr h¡, gwÝXa h¡ Am{X-
Am{X ~mhar n[aM` nm {b`mŸ& na ^rVa _| AmJ Ob ahr h¡ `h nVm
H¡$go bJo? ñd^md H¡$gm h¡? àH¥${V CJ« h¡ `m emÝV? _Zmod¥{Îm CXma h¡ `m
H¥$nU? Amdoe à~b h¡ `m CnemÝV? `h XoIo-naIo {~Zm Ho$db
~mhar ê$n-a§J Ho$ AmYma na {H$`m J`m {ZU©` g_ñ`m ~Z OmVm h¡Ÿ&
Eogo AZoH$ àg§J gm_Zo AmVo h¢~mhar a§J-ê$n XoIm, gå~ÝY H$a {X`mŸ&
{ddmh hmo J`mŸ& AmH¥${V {OVZr gwÝXa àH¥${V CVZr hr AgwÝXaŸ& O¡go hr
àg§J AmVm, H«$moY H$m Amdoe à~b ~Z OmVmŸ& b‚mm H$mo Ë`mJ XoVrŸ& Ka
126 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
H$mo N>mo‹S>H$a ~mOma _| OmH$a I‹S>r hmo OmVrŸ& àíZ C^aVmŠ`m `h dhr h¡?
~hþV H${R>Z h¡ ^rVa H$m n[aM`Ÿ&
`wJb H$h aho h¢ {H$ H$moB© n[aM` Zht h¡Ÿ& H¡$go hmoJm? BVZr b‹S>mB`m§,
H$bh Am¡a g§Kf© hmoJm {H$ em§{V go ah Zht nm`|JoŸ& AnZr-AnZr {Okmgm h¡,
AnZm-AnZm {MÝVZ h¡Ÿ& H$moB© ^r ZB© pñW{V AmVr h¡ Vmo Bg àH$ma H$s
KQ>ZmE§ K{Q>V hmoVr h¢, pñW{V`m§ ~ZVr h¢Ÿ& `h ñdm^m{dH$ WmŸ& H$m\$s MMm©
Amng _| hþB©Ÿ& Am{Ia g_` Am J`mŸ&
Z _§S>n H$s aMZm hþB©, Z doXr, Z A{¾ H$m gmú`Ÿ& Z _§ÌmoƒmaH$, Z _§Ì
H$m CƒmaUŸ& Ho$db nm{UJ«hUŸ& `h nm{UJ«hU Z`m B{Vhmg aM ahm WmŸ& _Z
go _Z H$m {_bZ hr dmñV{dH$ {ddmh h¡Ÿ& OrdZ H$m àdmh gm_m{OH$ ~ZZo H$s
gyMZm Xo ahm WmŸ& BgH$m EH$ gmú` Wm nm{UJ«hUŸ&
_§S>n H$s aMZm Zht,
Z M doXr H$m Zm_Ÿ&
Zht gmú` h¡ A{¾ H$m,
g~ Hw$N> A^r AZm_Ÿ&Ÿ&
_§ÌmoƒmaH$ h¡ Zht,
aMm J`m Zm _§ÌŸ&
Ho$db nm{UJ«hU hr,
h¡ {ddmh H$m V§ÌŸ&Ÿ&
{bIm J`m g_wXm` H$m,
EH$ Z`m AÜ`m`Ÿ&
`wJ-`wJ H$s B{V na hþAm,
ñWm{nV Zd AmåZm`Ÿ&Ÿ&
_Z go _Z H$m {_bZ hr,
h¡ dmñV{dH$ {ddmhŸ&
gm_m{OH$ A~ ~Z ahm,
OrdZ EH$ àdmhŸ&Ÿ&
amOV§Ì H$m nhbm CÀN>²dmg 127
`wJbm| Ho$ _Z _| {Okmgm Wr, à~b AmH$f©U WmŸ& g~ EH$ Xygao go
~{V`mVo hþE Zm{^ Ho$ Amdmg-ñWb H$s Amoa Am aho WoŸ& Zm{^ ^r AnZo
n[adma Ho$ gmW AmEŸ&
bmo Mbmo Mb| h_ AmO Z`m Hw$N> hmoJm,
BZ Xmo H$Ý`mAm| H$m n{V BH$ Za hmoJmŸ&
h¡ A{_V Hw$Vyhb `wJb-`wJb Ho$ _Z _|,
`h AX²^wV KQ>Zm K{Q>V `wJb OrdZ _|Ÿ&Ÿ&
EH$Ì `wJb-g_dm` à~b {Okmgm,
g§^¥V ^dm§~w{Y {\$a ^r _mZd ß`mgmŸ&
lrZm{^ F$f^ n[aH$a-n[ad¥V hmo AmE,
gwaVé n„d Zo _§Jb JrV gwZmEŸ&Ÿ&
CËgwH$ Z`Zm| _| ÐþV à{Vq~{~V dmUr,
lrZm{^ Zm{^ go CpËWV da H$ë`mUrŸ&
ñdrH¥$V hmo, Bg H$Ý`m H$mo F$f^ daoJm,
Zmar OrdZ H$m Zd gå_mZ H$aoJmŸ&Ÿ&
hm h§V! h§V! `h Amdí`H$ Amdí`H$,
n[adV©Z jU Ho$ h_ h¢, ní`H$ ní`H$Ÿ&
`h ^y{_ ewîH$ ObYa-Ob A{^qgMZ hmo,
Bg {ZO©Z OZ H$m _§Jb_` OrdZ hmoŸ&Ÿ&
`m¡J{bH$m| H$s gmjr _| F$f^ Ho$ gmW gw_§Jbm Am¡a gwZ§Xm H$m nm{U-
J«hU hmo J`mŸ& F$f^ Ho$ Xmo npËZ`m§ hmo JB©Ÿ& AmO VH$ Vmo ~hþ-nËZrdmX Zht
WmŸ& A~ ~hþ-nËZrdmX H$s na§nam H$m gyÌnmV hmo J`mŸ&
g§nÝZ nm{U go J«hU nm{U H$m nmdZ,
O¡go ~agm hmo [a_{P_ [a_{P_ gmdZŸ&
A{^Zd `wJ H$m {dÝ`mg F$f^ Ho$ Ûmam,
~hþ ~hþ Am`m_r h¡ OrdZ H$s YmamŸ&Ÿ&
~hþ-nËZrdmX H$s àWm AmO ^r Mb ahr h¡Ÿ& A~ Hw$N> H$mZyZ ~Zo h¢
{H$ Xmo npËZ`m§ Zht aI gH$VoŸ& Hw$N> gåàXm`m| _| AmO ^r Xmo npËZ`m§ hmoVr
128 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
h¡§Ÿ& {hÝXwñVmZ _| {hÝXw {ddmh A{Y{Z`_ _| `h _mZ {b`m J`m {H$ Xmo
npËZ`m§ Zht hmo gH$VrŸ& àmMrZH$mb _| {H$gr amOm Ho$ gm¡ am{Z`m§ ^r hmoVr
WtŸ& `h _mZXÊS> ~Z J`m{OgHo$ {OVZr Á`mXm npËZ`m§ CVZm hr ~‹S>m
AmX_rŸ& `h ~‹So> AmX_r H$m EH$ {MôZ ~Z J`mŸ& Bgr{bE nm¡am{UH$ `wJ _|
dmgwXod Ho$ hOmam| am{Z`m| H$s H$ënZm H$a br JB©Ÿ& MH«$dVu Ho$ am{Z`m| H$s
g§»`m bmI go ^r A{YH$ _mZ br JB©Ÿ& MH«$dVu Ho$ 192000 am{Z`m§
~VbmB© JB©Ÿ& nyam ZJa ~g Om`o am{Z`m| H$mŸ& `h _mZ {b`mMH«$dVu g~go
~‹S>m g_«mQ> h¡ Bg{bE CgHo$ CVZr am{Z`m§ hmoVr h¡Ÿ& hOmam|-hOmam| am{Z`m|
H$m EH$ _mZXÊS> ~Z J`mŸ& ~hþnËZrdmX àM{bV hmo J`mŸ& ~hþnËZrdmX H$s
^m§{V ~hþn{VdmX ^r `Ì VÌ MbVm ahm h¡Ÿ& X«m¡nXr BgH$m EH$ CXmhaU h¡Ÿ&
X«m¡nXr EH$ Am¡a n{V nm§MŸ& AmO AZoH$ joÌ Eogo h¢ Ohm§ _{hbmE§ H$_ h¢,
nwéf Á`mXm h¢Ÿ& dhm§ ~hþn{VdmX H$s àWm ^r {dH${gV hþB© h¡Ÿ& ~hþnËZrdmX
Vmo ì`mnH$ ê$n _| Mbm h¡Ÿ&
g_`-g_` H$s _mÝ`VmE§ BVZr {d{MÌ hmoVr h¢ {H$ Hw$N> H$hm Zht Om
gH$VmŸ& Bgr{bE BZ ì`dñWmAm| na AmX_r H$mo AQ>H$Zm Zht Mm{hEŸ& {Og
g_` Omo ì`dñWm h¡, Cgr Ho$ AmYma na {ZU©` hmoZm Mm{hEŸ& Xmo hOma df©
nhbo H$s ì`dñWm H$mo AmO bmJy H$aZm Mmh| Vmo `h g§^d Zht h¡Ÿ& nwamZo
O_mZo _| _Zw hþE, _Zwwñ_¥{V ~ZmB©Ÿ& `mkdëH$ hþE, `mkdëŠ` ñ_¥{V ~ZmB©Ÿ&
ñ_¥{V`m§ ~Zt, H$ëngyÌ ~Zo, Y_©gyÌ ~Zo, CÝhm|Zo g_mO H$s ì`dñWm XrŸ& Š`m
AmO dh ì`dñWm bmJy hmo nmEJr? g_mO H$mo Y_© Ho$ gmW _V Omo‹S>moŸ& g_mO
H$s ì`dñWm g_mO Ho$ ñVa na hmoZr Mm{hEŸ& _Zwî` Ho$ Ûmam {Z`_ ~Zm`m J`m
h¡, _`m©Xm ~ZmB© JB© h¡Ÿ& Cg_| `Wmg§^d n[adV©Z hmoVm ahVm h¡, hmoVm ahZm
Mm{hEŸ& g_mO H$s ì`dñWmE§ ~XbVr ahVr h¢Ÿ& H$moB© n[adV©Z H$m jU Am`m,
EH$ ~ma AmíM`© n¡Xm hmo J`mŸ& MMm© hþB© Am¡a Am{Ia nm{U-J«hU hmo J`mŸ&
nm{U-J«hU Ho$ níMmV² pñW{V em§V hmo JB©Ÿ&
H$moB© KQ>Zm K{Q>V hmoZo dmbr hmoVr h¡ V~ AmíM`© hmoVm h¡Ÿ& KQ>Zm K{Q>V
hmo OmVr h¡ Vmo ~mV g_má hmo OmVr h¡Ÿ& Omo bmoJ XoIZo Am`o Wo {H$ Mbmo
AmO Š`m Z`m hmoJm? h_ ^r XoI|Ÿ& CÝhm|Zo XoI {b`m {H$ F$f^ Ho$ Xmo npËZ`m§
~Z JBªŸ& do dmng Mbo J`oŸ&
F$f^ Xmo npËZ`mo§ Ho$ gmW ah aho h¢Ÿ& Zm{^ Or{dV h¢, `h ^r Z`m
amOV§Ì H$m nhbm CÀN>²dmg 129
CnH«$_ hmo ahm WmŸ& {Z`_ gm_mÝ` `h Wm`wJb `wJb H$mo OÝ_ XoVm Am¡a N>h
_hrZo Ho$ ~mX {Xd§JV hmo OmVm {H$ÝVw F$f^ Ho$ OÝ_ Ho$ ~mX ^r Zm{^ Am¡a
_éXodm Or{dV WoŸ& `h EH$ Z`m n[adV©Z WmŸ& N>h _hrZo Ho$ ~mX {Xd§JV Zht
hþE, bå~o g_` VH$ Or{dV ahoŸ& EH$ n[adV©Z hmo J`mŸ& n[adma _| nm§M ì`{º$
hmo J`oŸ& nhbo H$^r Zht hþEŸ& nhbo Mma ahVoŸ& N>h _hrZo Ho$ ~mX _mVm-{nVm
{Xd§JV hmo OmVo Am¡a `wJb eof ah OmVmŸ& `h Z`m n[adV©Z Wmbå~o g_`
VH$ nm§M ì`{º$ gmW ahoŸ& EH$ n[adma ~Z J`mŸ&
EH$ {XZ am{Ì H$m g_`Ÿ& gw_§Jbm gmo ahr WrŸ& AMmZH$ hf© Ho$ gmW
CR>rŸ& CgZo F$f^ H$mo OJm`mŸ& gw_§Jbm Zo H$hm"ñdm_r! AmO Vmo EH$ ZB©
KQ>Zm hþB©, Hw$N> Z`m hþAmŸ& _¢ gmo ahr Wr, gmoVo-gmoVo _oao gm_Zo X¥í` AmVo
J`oŸ& _¢Zo Mm¡Xh ñdßZ XoIoŸ& hmWr, qgh, _mbm, gy`©, M§Ð Am{X Ho$ _Zmoha
X¥í` XoI|Ÿ& F$f^ Ho$ OÝ_ go nyd© `o ñdßZ _éXodm Zo XoIo WoŸ& _éXodm Zo ñdßZ
H$s ~mV Zm{^ H$mo ~VmB©Ÿ& Zm{^ CgH$m AW© Zht OmZVo Wo {H$ÝVw F$f^ AW©
OmZVo WoŸ& F$f^ Ho$ nmg Ad{YkmZ WmŸ& gw_§Jbm Zo Mm¡Xh ñdßZm| Ho$ Zm_
{JZm`oŸ& F$f^ Zo CZH$s ì`m»`m ewê$ H$a XrŸ& F$f^ Zo H$hm"gw_§Jbm! Vwåhmao
nwÌ hmoJm Am¡a dh MH«$dVu hmoJmŸ& Vw_Zo Mm¡Xh ñdßZ XoIo h¢Ÿ& Mm¡Xh ñdßZ
XoIZo dmbr _m§ Cg nwÌ H$m àgd H$aVr h¡ Omo MH«$dVu hmoVm h¡Ÿ&'
ñdßZm| H$m _mZd go g§~§Y nwamVZ,
{ZÐm _| OmJ¥V hmoVm AdMoVZ _ZŸ&
amo_m§{MV nwb{H$V gw_§Jbm V~ AmB©,
O~ F$f^ bo aho OmJ¥{V H$s A§J‹S>mB©Ÿ&Ÿ&
~mobr, _¢Zo XoIr ñdßZm| H$s _mbm,
Bg {Xì` {Zem _| {n`m A_¥V H$m ß`mbmŸ&
C‚db ^{dî` h¡ Xo{d! gwnwÌ Vwåhmam,
g_«mQ> ~ZoJm Hw$bH$a-Hw$b Y«wdVmamŸ&Ÿ&
MH«$dVu Š`m hmoVm h¡, `h gw_§Jbm Zht OmZVr WrŸ& àË`oH$ eãX AnZm
AW© XoVm h¡Ÿ& eãX H$m AW© OmZ| V~ Vmo AmZÝX hmoVm h¡Ÿ& eãX H$m AW© Z
OmZ| Vmo nyar ~mV g_P _| Zht AmVrŸ& gw_§Jbm H$mo Omo AmZÝX hmoZm Mm{hE
Wm dh Zht hþAmŸ& AmZÝX Vmo V~ hmoVm h¡ O~ Cg eãX Ho$ AW© H$mo OmZ|Ÿ&
130 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
AÝ`Wm H$moB© AÀN>m eãX H$h Xmo `m ~wam H$h Xmo, H$moB© \$H©$ Zht n‹S>VmŸ& Hw$N>
bmoJ gm§Ho${VH$ ^mfm _| AÀNo>-~wao eãXm| H$mo J‹T> boVo h¢Ÿ& H$moB© AmVm h¡ Vmo
CgH$m à`moJ H$aVo h¢Ÿ& AmZo dmbm Vmo CgH$mo g_PVm Zht h¡Ÿ& gm§Ho${VH$ ^mfm
H$m AW© Š`m g_P|Jo? O~ VH$ eãX H$m AW© g_P _| Z Am`o V~ VH$ Hw$N>
Zht hmoVmŸ&
gw_§Jbm H$mo Wmo‹S>m hf© hþAmŸ& Á`mXm OmZ Zht gH$sŸ&
F$f^ Zo H$hm"Vwåhmam nwÌ AÀN>m hmoJmŸ& na_ ^m½`embr Am¡a `eñdr
hmoJmŸ&'
`Wmg_` `wJb H$m OÝ_ hþAmŸ& EH$ H$Ý`m Am¡a EH$ nwÌ H$m OÝ_Ÿ&
~«m÷r Am¡a ^aV Ho$ OÝ_ Ho$ gmW-gmW EH$ Z`m eãX eãXH$moe _| ~‹T> J`mŸ&
eãXH$moe AW© Ho$ gmW ~‹T>Vm h¡Ÿ& AmO VH$ eãXH$moe _| XmXm-nmoVm eãX
Zht WmŸ& `m¡J{bH$m| Ho$ eãXH$moe _| ~mn-~oQ>m eãX Vmo Wm na XmXm-nmoVm
O¡gm eãX Zht WmŸ& XmXm hmoVm hr Zht WmŸ& ^aV H$m OÝ_ hþAm Am¡a
eãXH$moe _| Xmo eãX ~‹T> J`oŸ& EH$ C„mg H$m dmVmdaU ~ZmŸ& `wJb
Ho$ Zm_H$aU H$m àíZ Am`mŸ& F$f^ H$mo Ad{YkmZ WmŸ& BVZo {XZ Vmo H$m_
Eogo hr hmoVm Wm na A~ gmam H$m_ kmZ Ho$ gmW ewê$ hmo J`mŸ& nyN>mŠ`m
Zm_ aIm OmEŸ? CZHo$ {ZX}emZwgma nwÌ H$m Zm_ ^aV Am¡a nwÌr H$m Zm_ ~«m÷r
aIm J`mŸ&
nmdZ dobm _| hþAm gwOÝ_ `wJb H$m,
Cëbmg àH¥${V Ho$ H$U H$U _| h¡ PbH$mŸ&
Xmo ZE eãX {\$a eãXH$moe Zo nmE,
XmXm-nmoVm g§~§Y OJV² _| AmEŸ&&
`h ^maVdf© Zm_ H$hm§ go Am`m? ^aV Ho$ Zm_ go ^maVdf© Zm_ {dlwV
hþAmŸ& O¡Z gm{hË` _| C„oI h¡F$f^ H$m nwÌ ^aV Am¡a ^aV Ho$ Zm_ go `h
^maV-df© ~ZmŸ& Bg ~mV H$mo d¡{XH$ bmoJ ^r ñdrH$ma H$aVo h¢Ÿ& AZoH$ nwamUm|
_| C„oI h¡F$f^ AdVma hþAmŸ& CZHo$ gm¡ nwÌ hþEŸ& CZ_o§ Á`oð> Wm ^aV Am¡a
^aV Ho$ Zm_ go `h ^maVdf© ~ZmŸ& ~mX _| Am`m©dV© Zm_ hþAm, {hÝXwñVmZ ^r
hþAmŸ& {H$ÝVw BgH$m _yb Zm_ h¡ ^maV-df©Ÿ&
amOV§Ì H$m nhbm CÀN>²dmg 131
gwZÝXm Zo ^r `wJb H$mo OÝ_ {X`mŸ& CgH$m Zm_ aIm J`m ~mhþ~br Am¡a
gwÝXarŸ&
A{^YmZ nwÌ H$m ^aV gw^mJ {dYmVm,
~«m÷r H$Ý`m H$m Zm_ ZdmoX` XmVmŸ&
AåbmZ gwZ§Xm ~Zr `wJb H$s _mVm,
gwV ~mhþ~br _yV©, gw§Xar ^«mVmŸ&&
G$f^ H$m n[adma ~‹T> ahm WmŸ& Ohm§ EH$ `wJb n¡Xm hmoVm Wm, dhm§
gw_§Jbm Zo CZnMmg `wJbm| H$mo OÝ_ {X`mŸ& AmíM`© Vmo h¡ {H$ EH$ gmW BVZr
N>bm§J H¡$go hþB©Ÿ?
g§V{V-dY©Z H$m g_`-MH«$ A~ Ky_m,
lr gw_§Jbm Zo {MÌ {eIa da My_mŸ&
AhŸ! AY©eVH$ `wJbm| H$s _m§ ~Z nmB©,
Am_moX-bVm G$f^m§JU _| bhamB©Ÿ&&
`h nhbm g_` Wm {H$ n[adma ~‹T>mŸ& n[adma ~‹T>Zo H$s naånam H$m
gyÌnmV F$f^ Zo {H$`mŸ& Cg g_` Vmo H$moB© n[adma {Z`moOZ H$s MMm© Zht WrŸ&
Amdí`H$Vm Vmo WrŸ& Cg g_` ImZo H$s H$_r hmo JB© WrŸ& àH¥${V ^r _mo‹S> bo
ahr WrŸ& àH¥${V H$m O~ n[adV©Z hmoVm h¡ V~ ZB©-ZB© ~mV| hmoVr h¢Ÿ&
132 Am{X_ `wJ H$m AmX_r

amOV§Ì H$m nhbm CÀN‰>mg


n[adV©Z Xmo ñVam| na hmoVm h¡EH$ ~mha Ho$ ñVa na Am¡a EH$ ^rVa Ho$
ñVa naŸ& ~mha hdm ~XbVr h¡, {_Å>r H$s e{º$ ~XbVr h¡Ÿ& CnOmD$ e{º$ `m
{_R>mg H$s e{º$ ~XbVr h¡Ÿ& no‹S>m| H$s e{º$ ~XbVr h¡Ÿ& àH¥${V Ho$ {OVZo
~mhar VÎd h¢, CZ g~_| n[adV©Z AmVm h¡Ÿ& gmW-gmW _Zwî` Ho$ ^rVa ^r
n[adV©Z hmoVm h¡Ÿ& n[adV©Z H$^r EH$ Va\$ Zht hmoVm, XmoZm| Amoa hmoVm h¡Ÿ& Ohm§
^r n[adV©Z _mby_ n‹So>, dhm§ Ü`mZ X|~mh²` pñW{V ~Xb ahr h¡ Vmo ^rVa _|
^r n[adV©Z Am ahm h¡Ÿ&
à{gÕ H$hmZr h¡Ÿ& amOm O§Jb _| ^Q>H$ J`mŸ& ß`mg go ì`mHw$b hmo J`mŸ&
Am{Ia EH$ JÝZo Ho$ IoV _| nhþ§MmŸ& IoV _| ~w{‹T>`m ~¡R>r WrŸ& amOm Zo
H$hm"~w{‹T>`m _m§! ß`mg bJr h¡, ag {nbmAmoJrŸ&'
CgZo H$hm"hm§ ~oQ>m! {nbmD§$JrŸ&' EH$ JÝZm hmW _| {b`m, ag {ZH$mbm,
ß`mbm ^a J`m Am¡a CgH$mo Xo {X`mŸ& nr`m, ~‹S>m _rR>m bJmŸ& amOm Zo
gmoMm"BVZm ~{‹T>`m ag h¡, BVZm _rR>m h¡ Am¡a Bg na H$a Zht h¡, Adí` H$a
bJmZm Mm{hEŸ&' ^rVa _o§ n[adV©Z ewê$ hþAm, H$hm"~w{‹T>`m _m§! EH$ ß`mbm
Am¡a {nbmAmoJrŸ&' nyam JÝZm nrbm {H$ÝVw Bg ~ma ß`mbm AmYm hr ^amŸ&
amOm Zo H$hm"`h Š`m hþAm? nhbr ~ma Vmo ß`mbm ^a J`m Wm, Bg
~ma AmYm hr hþAmŸ&'
~w{‹T>`m ~mobr"bJVm h¡ _oao Xoe Ho$ amOm H$s Zr{V Iam~ hmo JB© h¡Ÿ&'
Amn {ZîH$f© {ZH$mb|BYa JÝZo H$m ag Am¡a CYa amOm H$s Zr{VXmoZm|
H$m gå~ÝY h¡Ÿ& AmX_r ~Xbm, AmX_r Ho$ ^rVa H$m ^md ~Xbm Vmo JÝZo H$m
ag ^r ~Xb J`mŸ& O~ ~mha H$m n[adV©Z hmoVm h¡ V~ _mZ b|^rVa _| ^r
n[adV©Z hmo ahm h¡Ÿ& ^rVa _| n[adV©Z hmo ahm h¡ Vmo g_P b|àH¥${V _| ^r
n[adV©Z hmo ahm h¡Ÿ&
133
`m¡J{bH$ `wJ _| pñW{V`m§ ~Xbr Am¡a H$ënd¥jm| H$s e{º$`m§ KQ> JB©Ÿ&
do H$_ XoZo bJ J`oŸ& O¡Z gm{hË` _| ~hþV gwÝXa dU©Z {H$`m J`m h¡{H$g
àH$ma H$mb Xmof Ho$ H$maU H$ënd¥jm| H$m à^md KQ>Zm ewê$ hmo J`m, CZH$s
e{º$ H$_ hmoZr ewê$ hmo JB©Ÿ& dh VmH$V Zht ahr {H$ Omo _m§Jo, dh XoŸ& Xygar
Amoa CZ `wJb nwéfm| _| H«$moY Am{X ~‹T>Zo ^r ewê$ hmo J`oŸ& H«$moY ~‹T>m, Ah§H$ma
^r ~‹T>m, _m`m-H$nQ> ^r ~‹T>m, bmo^ ^r ~‹T>Zm ewê$ hmo J`mŸ& gmW _| AnamY
^r Wmo‹So>-Wmo‹So> ewê$ hmo J`oŸ& N>rZm-PnQ>r, EH$-Xygao na AmH«$_U Am¡a
A{VH«$_U`o gmar KQ>ZmE§ ewê$ hmo JB©Ÿ&
Amn XmoZm| H$s VwbZm H$a| {H$ ~mha H$m n[adV©Z Am¡a ^rVa H$m
n[adV©ZŸ& àH¥${V _o§ n[adV©Z hmo ahm h¡, d¥jm| H$s e{º$ KQ> ahr h¡, ^y{_ H$s
e{º$ KQ> ahr h¡ Am¡a H$fm` ~‹T> ahm h¡Ÿ& EH$ KQ> ahm h¡ Am¡a EH$ ~‹T> ahm h¡Ÿ&
AmÝV[aH$ ^mdm| _| CÛobZ hmoZo bJmŸ& H«$moY ^r ~‹T> J`mŸ& nhbo `m¡J{bH$m| H$mo
H«$moY Zht AmVm WmŸ& A~ H«$moY ^r AmZo bJ J`mŸ& EH$-Xygao go PJ‹S>m ^r
H$aZo bJ J`oŸ& {OgH$m H$ënd¥j R>rH$ H$m_ H$a ahm Wm, CgH$mo Ah§H$ma ^r
AmZo bJ J`mŸ& _m`m ^r ewê$ hmo JB©Ÿ& H$moB© _oao H$ënd¥j H$mo XoI Z boŸ& H¡$go
{N>nm gHy§$? `h _m`mOmb ^r Wmo‹S>m-Wmo‹S>m {~N>Zm ewê$ hmo J`mŸ& bmo^ ^r ~‹T>
J`mŸ& Cgo H$moB© bo Z bo, H$moB© Xygam CgH$m Cn`moJ Z H$aoŸ& H$moB© AmX_r AmH$a
CgH$s N>m§h _| ~¡R> Z Om`oŸ& BVZm ñdm{_Ëd, BVZr Amg{º$ Am¡a BVZm
bmo^`h pñW{V ~Z JB©Ÿ&
O~ H$mb ~XbVm h¡, ^md ~Xb OmVm h¡Ÿ& ^md ~XbVm h¡ Vmo H$mb
~Xb OmVm h¡Ÿ& XmoZm| H$m `moJ _mZZm Mm{hEŸ& h_ {OgH$mo AmO H${bH$mb
H$hVo h¢, dh H${bH$mb Š`m h¡? dh H${bH$mb h¡ ^mdm| H$m n[adV©ZŸ& O¡go-
O¡go AmX_r H$m ^md ~XbVm h¡, H$mb H${b ~Z OmVm h¡Ÿ& O¡go-O¡go H$mb H$m
Xmof AmVm h¡, ^md ~XbZo ewê$ hmo OmVo h¢Ÿ&
VH©$emñÌ _| Xmo eãX AmVo h¢CnmXmZ Am¡a {Z{_ÎmŸ& EH$ _yb H$maU
hmoVm h¡Ÿ& EH$ {Z{_Îm H$maU hmoVm h¡Ÿ& n[adV©Z Ho$ Mma {Z{_Îm hmoVo h¢Ðì`,
joÌ, H$mb Am¡a ^mdŸ& AmJ_ J«ÝW H$m dmMZ Mb ahm WmŸ& Cg_| EH$ àg§J
Am`m_w{Z H$n‹S>m bm`oŸ& dh H$n‹S>m gmpÜd`m| H$mo grYm Z Xo, nhbo CgH$s
Om§M H$ao, EH$ gámh VH$ narjm H$aoŸ& Omo ñW{da _w{Z h¢, do ñd`§ H$n‹So> H$mo
Amo‹T>H$a XoI| {H$ `h H$n‹S>m AewÕ ^md n¡Xm H$a ahm h¡ `m ewÕ ^md? dñÌ
134 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
H$m ~‹S>m {dkmZ h¡Ÿ& Ho$db BVZm hr Zht h¡ {H$ H$n‹So> H$mo IarXm, AÀN>m bJm
Bg{bE nhZ {b`mŸ& EH$ H$n‹S>m Eogm hmoVm h¡ {H$ nhZZo na gmao ^mdm| H$mo
{~Jm‹S> XoVm h¡, Ah§H$ma n¡Xm H$a XoVm h¡, b‹S>mB©-PJ‹S>m ewê$ H$am XoVm h¡Ÿ& EH$
H$n‹S>m nhZm, Ka _| H$bh ewê$ hmo OmVm h¡Ÿ& EH$ H$n‹S>m nhZm, H$bh hmoVm h¡
dh {_Q> OmVm h¡Ÿ& `h Ðì` H$m à^md h_mao ^mdm| na, _Z na hmoVm h¡Ÿ&
joÌ H$m à^md ^r hmoVm h¡Ÿ& AmOH$b dmñVw {dÚm H$m _hÎd ~‹T> ahm
h¡Ÿ& dmñVwemñÌr ~VmVo h¢Bg H$moZo _| ~¡R>mo Vmo Vwåhmam H$moB© H$m_ g\$b Zht
hmoJmŸ& ñWmZ ~Xb Xmo Vmo Vwåhmao g~ H$m_ g\$b hmo Om`|JoŸ&
Bgr àH$ma H$mb H$m ^r à^md hmoVm h¡Ÿ& H$moB© H$mb H$m Eogm Xmof Am`m
{H$ gmar pñW{V`m§ ~XbZr ewê$ hmo JB©Ÿ& Omo ^md Zht Wo, H$fm` Zht Wo, dh
H$fm` CËnÝZ hmo J`mŸ& `m¡J{bH$m| Zo gmoMmŠ`m H$a|? AmO VH$ H$^r g_ñ`m
XoIr Zht, CbPZ Am`r ZhtŸ& H$^r A^md Zht XoIm, H$^r ^yIo Zht ahoŸ&
{OZH$s H$^r H$ënZm Zht H$s Wr, do pñW{V`m§ gm_Zo Am ahr h¢Ÿ&
n[apñW{V {MÝVZ n¡Xm H$a XoVr h¡Ÿ& {MÝVZ H$m {dH$mg g_ñ`m Ho$ jUm|
_| hmoVm h¡Ÿ& h_ _mZVo h¢ {H$ g_ñ`m H$m hmoZm ~wam h¡Ÿ& `h EH$ X¥{ï>H$moU h¡ na
Xygam X¥{ï>H$moU `h h¡ {H$ g_ñ`m H$m hmoZm ~hþV AÀN>m h¡Ÿ& AJa g_ñ`m Z
hmo Vmo AmX_r Ho$ {MÝVZ H$m {dH$mg ^r Zht hmoVmŸ& g_ñ`m AmVr h¡ Vmo
gmoMZo H$m Adga {_bVm h¡, AmX_r {MÝVZ H$aVm h¡Ÿ& CgH$m amñVm ImoOVm
h¡Ÿ& H$moB© Z H$moB© Cnm` {ZH$mb boVm h¡Ÿ& Amn g_ñ`m H$mo ~wam Z _mZ|Ÿ& dh
{Z{_Îm h¡, Cn`moJr h¡ Am¡a h_mao {bE H$m_ H$s ~Z gH$Vr h¡Ÿ&
àíZ h¡Cn`moJ H¡$go H$a|Ÿ& g_ñ`m AmB© Am¡a KwQ>Zm Qo>H$ {X`m, {Zame
hmoH$a ~¡R> J`o Vmo g_ñ`m ~war hmo JB©Ÿ& g_ñ`m AmB© Am¡a g_mYmZ ImoOZo H$m
à`ËZ {H$`m Vmo dh g_ñ`m ^r h_mao {bE AÀN>r ~Z JB©Ÿ& nyÁ` JwéXod Ho$
OrdZ _o§ ~hþV gmar g_ñ`mE§ AmB©Ÿ& JwéXod ~hþV ~ma H$hVo"O~ _¢ AmMm`©
~Zm V~ _¢Zo gmoMmVoamn§W Y_©g§K h¡, EH$ AZwemgZ h¡, g~ gmYw-gmpÜd`m§
EH$ B§{JV H$mo _mZH$a MbZo dmbo h¢ Am¡a Cg_| Hw$N> H$aZo H$s Oê$aV Zht h¡Ÿ&
~g AmZÝX hr AmZÝX h¡Ÿ& {H$ÝVw O~ g§MmbZ ewê$ {H$`m Vmo nVm Mbm {H$
dh H$moam gnZm WmŸ&' Z OmZo {H$VZr g_ñ`mE§ AmVr h¢Ÿ& _Zwî` Ho$ _pñVîH$
H$mo g§Mm{bV H$aZm g~go ~‹S>r g_ñ`m h¡Ÿ& `h H$moB© `§Ì Vmo h¡ ZhtŸ& _Zwî` Ho$
_pñVîH$ H$mo g§Mm{bV H$aZm Am¡a Cg_| ^r gmYwAm| Ho$ _pñVîH$ H$mo g§Mm{bV
H$aZm ~hþV ~‹S>r g_ñ`m h¡Ÿ& nwamZo O_mZo _| h_mao gmYw H$hVo Wo"BZ _moS>m| H$mo
ZdmoX` H$m jU 135
EH$ gmW aIZm {ga na _Vrao Ho$ ^mao H$mo ~m§YZm h¡Ÿ&' Kmg H$m ^mam Vmo ~§Y
gH$Vm h¡ na _Vram| H$m ^mam H¡$go ~§Yo? ~‹S>m H${R>Z hmoVm h¡Ÿ& g~ àH$ma Ho$
bmoJ hmoVo h¢Ÿ& Hw$N> AÀNo> hmoVo h¢, Hw$N> gm_mÝ`Ÿ& Hw$N> H$m {MÝVZ {dYm`H$
hmoVm h¡, Hw$N> H$m {MÝVZ ZH$mamË_H$Ÿ& Cg pñW{V _| g~H$mo gmW boH$a MbZm
{H$VZr ~‹S>r g_ñ`m h¡Ÿ&
Ohm§ g_ñ`m AmVr h¡ dhm§ gmW _| {dH$mg ^r hmoVm h¡Ÿ& {Og ì`{º$ Ho$
OrdZ _| H$moB© g_ñ`m Zht AmVr, dh H$moam ah OmVm h¡, {dH$mg Zht H$a
nmVmŸ& {dH$mg dhr ì`{º$ H$a nmVm h¡ Omo g_ñ`m H$mo PobZm OmZVm h¡,
g_ñ`m H$m gm_Zm H$aZm OmZVm h¡, g_ñ`m H$m g_mYmZ ImoOZm OmZVm h¡Ÿ&
g_ñ`m H$mo Amn Xw…I Z _mZ|Ÿ& g_ñ`m Xw…I Zht h¡Ÿ& Ohm§ g_ñ`m H$mo
Xw…I _mZ {b`m dhm§ AmX_r {ZH$å_m hmo J`mŸ& Ohm§ _mZm {H$ g_ñ`m H$m
g_mYmZ ImoOZm h¡ dhm§ amñVm {ZH$b Am`mŸ& g_ñ`m Am¡a Xw…I EH$ Zht h¡Ÿ&
`h YmaUm nŠH$s ~Z OmE Vmo H$moB© H${R>ZmB© Zht hmo gH$VrŸ&
Bg Xw{Z`m _| EH$ AmX_r H$mo à^m{dV H$aZo dmbo {H$VZo VÎd h¢? A^r
Hw$N> g_` nhbo _¢ EH$ nÌH$ma go ~mVMrV H$a ahm WmŸ& {H$gr àg§J _| _¢Zo
H$hm"Amn Š`m gmoMVo h¢Ÿ?'
CÝhm|Zo H$hm"H$moB© J«h Xem ^r hmo gH$Vr h¡Ÿ&'
"Š`m Amn ^r _mZVo h¡?'
nÌH$ma ~mobm"nhbo Vmo Zht _mZVm Wm na A~ _mZVm hÿ§Ÿ&'
Omo ì`{º$ JhamB© _| OmVm h¡ dh J«h Xem H$mo ^r AñdrH$ma Zht H$aVmŸ&
h_| IJmob à^m{dV H$aVm h¡, ^yJmob à^m{dV H$aVm h¡, Amgnmg H$m
dmVmdaU à^m{dV H$aVm h¡Ÿ& O~ ì`{º$ gMmB© H$s Amoa OmVm h¡, kmZ
{dH${gV hmoVm h¡, VÏ`m| H$mo OmZVm h¡ Cgo nVm MbVm h¡h_| à^m{dV H$aZo
dmbo {H$VZo VÎd h¡¢, {OZgo à^m{dV hmoVo h¢Ÿ& CZH$m g_mYmZ ImoOZo dmbm
ì`{º$ AnZm _mJ© ~Zm boVm h¡ Am¡a Omo g_mYmZ ImoOZm Zht OmZVm, dh
~rM _| hr AQ>H$ OmVm h¡, ^Q>H$ ^r OmVm h¡, éH$ ^r OmVm h¡, CgHo$ n¡a
{R>R>H$ OmVo h¢Ÿ&
^rVa H$m n[adV©Z Am¡a ~mha H$m n[adV©ZXmoZm| _| ~hþV Jham gå~ÝY
h¡Ÿ& `m¡J{bH$ `wJ _o§ ~mha H$m n[adV©Z ewê$ hþAm Vmo ^rVa H$m n[adV©Z ^r
ewê$ hmo J`mŸ& `wJb {_bo, gmoMmF$f^ _| kmZ ~hþV AÀN>m h¡Ÿ& do ha ~mV
H$m gQ>rH$ CÎma XoVo h¢, gwÝXa g_mYmZ XoVo h¢Ÿ& `h ñdm^m{dH$ Wm, Š`m|{H$
AÝ` g~ bmoJ BpÝX«` MoVZm dmbo Wo, F$f^ Ho$ nmg AVrpÝX«` kmZ WmŸ& do
Ad{YkmZ go CÎma XoVo WoŸ& Omo g_ñ`m AmVr, CgH$m gmjmV CÎma {XImB©
XoVmŸ& do F$f^ Ho$ nmg Am`oŸ& F$f^ Zo nyN>m"~mobmo ^mB©! Š`m| Am`o hmo?'
"ñdm_r! Š`m ~Vm`|Ÿ? ~‹S>r H${R>ZmB© h¡Ÿ& Cg H${R>ZmB© H$mo gwbPmZo Ho$
{bE h_ AmnHo$ nmg Am`o h¢Ÿ& Amn Xo{IE`h Š`m hmo J`m h¡? ñdm_r!
h_mar pñW{V `h hmo JB© h¡ {H$ ^yI Ho$ H$maU {XZ _| ^r Vmao XrIZo ewê$ hmo
J`o h¢Ÿ& ^yI ~wP Zht ahr h¡Ÿ& ~‹S>r g_ñ`m h¡Ÿ& BZ d¥jm| go ^moOZ nyam Zht
{_bVmŸ& BgH$m Am¡a H$moB© {dH$ën h¡ Š`m? Ohm§ g_ñ`m AmVr h¡ dhm§ {dH$ën
ImoOZm hmoVm h¡Ÿ& Amn {dH$ën ~Vm`| {H$ h_ Š`m H$a|? H$ënd¥j Vmo ê$R> J`o
h¢, H¥$nU ~Z J`o h¢Ÿ& A~ BZ d¥jm| go ^yI H$s g_ñ`m H$m hb {ZH$mbZm
h_mao {bE _wpíH$b hmo J`m h¡Ÿ& Amn H$moB© {dH$ën ~Vm`|Ÿ&'
"à^mo! EH$ g_ñ`m `h hmo JB© {H$ `m¡J{bH$m| _| b‹S>mB©-PJ‹S>m ewê$ hmo
J`m, A{VH«$_U ewê$ hmo J`mŸ& {OgH$s bmR>r CgH$s ^¢g`h ~mV ewê$ hmo
JB©Ÿ& A~ H$moB© H$hZo dmbm Zht, gwZZo dmbm ZhtŸ& H$moB© {H$gr H$s ~mV _mZVm
ZhtŸ& Bg {df_ n[apñW{V _| h_ Š`m H$a|? h_| BgH$m g_mYmZ X|Ÿ&'
hmo jwãY n[añW{V CÛo{bV _Z _|,
lr F$f^ nmg AmE {_b `wJb {dOZ _|Ÿ&
~mobo, AmídmgZ EH$ _mÌ Vw_ ñdm_rŸ!
h¡ O{Q>b g_ñ`m XoImo AÝV`m©_rŸ!
gwf_m _| n[adV©Z H$s A{dab Ymam,
Zr{V Ì` H$m A{VdV©Z ~Zm {H$ZmamŸ&
Amdoe H«$moY H$m, H$bh bmo^ H$s N>m`m,
AneãX g^r Zo AmJo MaU ~‹T>m`mŸ&Ÿ&
`o ê$R> aho h¢ H$ënd¥j ^r gmao,
^yIm| H$mo {XZ _| XrI aho h¢ VmaoŸ&
^moOZ H$m AÝ` {dH$ën ImoOZo AmE,
à^wda-MaUm| _o§ g_mYmZ {_b OmEŸ&Ÿ&
ZdmoX` H$m jU
F$f^ Zo `h gmar pñW{V gwZr, Xmo {_ZQ> AÝVÜ`m©Z {H$`mŸ& Ad{YkmZ
H$m, AVrpÝX«`kmZ H$m ^r Cn`moJ H$aZm hmoVm h¡Ÿ& O~ CgH$m Cn`moJ {H$`m
OmVm h¡, ^rVa go kmZ H$s apí_`m§ ~mha {ZH$bVr h¢Ÿ& Xmo {_ZQ> níMmV² F$f^
Zo H$hmBg gmar g_ñ`m H$m g_mYmZ h¡ amÁ` H$s ñWmnZm Am¡a amOm H$s
ñWmnZmŸ&
"amOm Amdí`H$' `h g§H«$_ H$s dobm,
hmoJm Cggo {\$a Am`mo{OV Zd _obmŸ&
`h H$mbI§S> h¡ {d{Y-A{VdV©ZH$mar,
emgH$-AZwemgZ go hmo AmkmH$marŸ&Ÿ&
`h amOV§Ì Ho$ B{Vhmg H$m nhbm {XZ WmŸ& amOV§Ì Š`m| ñWm{nV hþAm?
Bg na AZoH$ npíM_r Xme©{ZH$m| Zo {dMma {H$`mŸ& amOZr{VemñÌ _o§ ^r Bg na
{MÝVZ {H$`m J`mŸ& {ZîH$f© `hr Am`mO~ _Zwî` Zo AÝ`m` H$aZm ewê$ H$a
{X`m, A{VH«$_U H$aZm ewê$ H$a {X`m, O~X©ñVr Xygao H$s dñVw na AnZm
A{YH$ma O_mZm ewê$ H$a {X`m, AnamY ewê$ hmo J`oŸ& Cg g_` g~Zo
gmoMm{~Zm amOV§Ì Ho$ BgH$m à{VH$ma Zht {H$`m Om gHo$JmŸ& Bg AdñWm _|
amOV§Ì H$m àmaå^ hþAmŸ& B{Vhmg H$s ^mfm _| AmX_r O§Jbr WmŸ& F$f^ M[aÌ
H$s ^mfm _| H$ho§ Vmo AmX_r `m¡J{bH$ WmŸ& O§Jb _| ahVm Wm, O§Jbr OrdZ
Wm Am¡a O§Jb go nyam H$m_ hmoVm WmŸ& O~ O§Jb go nyam H$m_ hmoZm ~ÝX hþAm,
V~ pñW{V`m§ O{Q>b ~ZrŸ& Cg pñW{V _| Anojm hþB© amOV§Ì H$sŸ&
Ohm§ AZwemgZ h¡ dhm§ `h MoVZm Zht hmoVr {H$ _wPo `h Zht H$aZm
Mm{hEŸ& H$aZm Vmo MmhVm hÿ§ na bmoJ H$aZo Zht XoVoŸ& AZwemgZ H$m S>a hmoVm
h¡Ÿ& AmË_mZwemgZ H$m S>a Zht hmoVmŸ& AmË_mZwemgZ _| Vmo {ddoH$ hmoVm h¡Ÿ&
AnZm {ddoH$ Am¡a AnZm {Z`§ÌUŸ& AZwemgZ _| nw{bg H$m {Z`§ÌU, g¡{ZH$
H$m {Z`§ÌU, amÁ` H$_©Mmar H$m {Z`§ÌU `m bmoH$ bmO H$m {Z`§ÌUŸ& ~mha H$m
{Z`§ÌU hmoVm h¡ Vmo AmX_r JbV H$m_ go ~MVm h¡Ÿ& AJa g~ bmoJ
AmË_mZwemgr hmoVo Vmo amOV§Ì H$s H$moB© Amdí`H$Vm Zht hmoVr {H$ÝVw O~ XoIm
{H$ `m¡J{bH$ ^r A{VH«$_U H$a aho h¢, N>rZm-PnQ>r H$a aho h¢ V~ amOV§Ì
Amdí`H$Vm hmo JB©Ÿ&
H$hm J`mEH$ amOm H$s Oê$aV h¡, Omo emgZ H$ao, g~H$mo {Z`§ÌU _|
aIo Am¡a X§S> e{º$ H$m àdV©Z H$aoŸ& A~ VH$ eãX H$s e{º$ WrŸ& dh
138 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
{Zîà^mdr hmo JB©Ÿ& G$f^ Zo H$hmA~ hmH$ma, _mH$ma Am¡a {Y¸$ma Zr{V go
H$m_ Zht MboJmŸ& A~ Vmo amÁ`, amOm Am¡a XÊS> Zr{V H$m àdV©Z hmoJmŸ& àOm
XÊS> Ho$ {~Zm H$m`© Zht H$aVrŸ& O~ VH$ ^` n¡Xm Zht H$amoJo, H$m_ R>rH$ Zht
hmoJmŸ& ^` n¡Xm H$aZm Oê$ar h¡Ÿ&
EH$ ~‹S>m {d{MÌ àíZ h¡Ÿ& AÜ`mË_ _| {gIm`m OmVm h¡ {H$ S>amo _V,
S>amAmo _VŸ& `h Aqhgm H$m gyÌ h¡, AÜ`mË_ H$m gyÌ h¡Ÿ& {H$ÝVw amOZr{V _|
gyÌ CbQ>m hmo J`mS>amo Am¡a S>amAmoŸ& `h amÁ`V§Ì H$m gyÌ ~Z J`mŸ& _m¡{IH$
~mV Zht _mZ|Jo, CnXoe Zht _mZ|Jo, H$hr hþB© ~mV Zht _mZ|JoŸ& {H$ÝVw S>§S>o H$m
~b h¡, X§S> H$s e{º$ h¡ Am¡a S>a h¡ {H$ S>§S>m n‹S>oJm, _ma n‹S>oJr, H$mamdmg _|
OmZm hmoJm Am¡a _m¡V VH$ H$s ~mV AmJo Am Om`oJr Vmo AmX_r Wmo‹S>m g§H$moM
H$aVm h¡, IwbH$a AnamY Zht H$aVmŸ& G$f^ Zo H$hmA~ amÁ` e{º$ Ho$
{~Zm H$m_ MbZo dmbm Zht h¡Ÿ&
ñdV§ÌVm g~H$mo {à` hmoVr h¡Ÿ& H$moB© namZwemgZ Zht MmhVmŸ& O~ ^yI
H$s doXZm Agø ~Zr V~ CgHo$ g_mYmZ Ho$ {bE emgH$ H$s Anojm à~b
~ZrŸ& `{X H$ënd¥j H¥$nUVm Zht {XIbmVo, `{X _Zwî` ~m§Q>-~m§Q> H$a ImVm
Vmo amOV§Ì H$m emgZ _mZd Ho$ {ga na AmgZ Zht {~N>m nmVmŸ& ñ_¥{V Am¡a
_{V H$s VaV_Vm, Amdoe H$s à~bVm, AmMma-{dMma H$s {df_VmBZ g~Zo
X§S> e{º$ H$mo {Z_§ÌU {X`mŸ& ñdV§ÌVm H$m CÀN²>dmg boZo dmbo àmUr H$mo
amOV§Ì _| AnZr g_ñ`mAm| Ho$ g_mYmZ H$s Amem n[ab{jV hþB©Ÿ&
`{X H$ënd¥j H$mn©Ê` Zht {XIbmVo,
_mZd-_mZd `{X ~m§Q>-~m§Q> H$a ImVoŸ&
Vmo amOV§Ì ~b go Amamo{nV emgZ,
Z {~N>m nmVm _mZd Ho$ {ga na AmgZŸ&Ÿ&
_mZd-_mZd _| ñ_¥{V-_{V H$s VaV_Vm,
Amdoe Am¡a AmMma-{dMma {df_VmŸ&
Bg ghO {df_Vm Zo hr {X`m {Z_§ÌU,
AñÌm|-eñÌm| H$mo, X§S>-e{º$ H$mo jU-jUŸ&Ÿ&
`m¡J{bH$m| Zo nyN>m"amOm Š`m hmoVm h¡?' do Hw$N> Zht OmZVo Wo, ~g
AnZm hr amÁ` WmŸ& H$moB© amÁ` Zht, H$moB© amOm ZhtŸ&
ZdmoX` H$m jU 139
F$f^ Zo gmar ~mV g_PmB©"emgZ-V§Ì hmoVm h¡, CgHo$ nmg e{º$
hmoVr h¡Ÿ& dh AnamY H$mo amoH$Vm h¡, {Z`§ÌU H$aVm h¡ Am¡a OZVm Ho$ Xw…I-XX©
H$mo gwZVm h¡Ÿ& emgZ-V§Ì H$m g§MmbZ H$aZo dmbm amOm hmoVm h¡Ÿ&'
`m¡J{bH$ ~mobo"ñdm_r! Amn hr h_mao amOm ~Z Om`|Ÿ& AmnH$m hr
amÁ` hmoJmŸ&'
~Z amOm g~H$m g§H$Q> Xya H$amo hoŸ!
g§H$Q>-_moMZŸ! OZ-OZ H$s nra hamo hoŸ!
hmo EH$ _mÌ Vw_ emgZ Ho$ A{YH$mar,
Vd Vwë` Ana OZ H$m¡Z `hm§ AdVmarŸ?
F$f^ {nVm Ho$ à{V {dZrV WoŸ& Ohm§ nwÌ AnZo {nVm Ho$ à{V, {eî`
AnZo Jwé Ho$ à{V {dZrV Zht hmoVm dhm§ Ag\$bVm hr {_bVr h¡Ÿ& Ohm§ {dZ`
hmoVm h¡ dhm§ g\$bVm {_bVr h¡Ÿ&
F$f^ ~mobo"`h _oam H$m_ Zht h¡Ÿ& Vw_ amOm Ho$ {bE Zm{^ Ho$ nmg
OmAmoŸ& Zm{^ Ho$ nmg `mMZm H$amo {H$ h_| EH$ amOm Mm{hEŸ& do {OgH$mo H$h
X|Jo, dh Vwåhmam amOm ~Z Om`oJmŸ&'
F$f^ H$s ~mV gwZ `m¡J{bH$m| Zo Zm{^ Ho$ nmg OmZo H$m {ZíM` H$a
{b`mŸ&
g~ `wJb {_bH$a Zm{^ Ho$ nmg J`oŸ& Zm{^ Zo nyN>m"Š`m| Am`o hmo
AmOŸ?'
`m¡J{bH$ ~mobo"ñdm_rŸ! h_| amOm H$s Oê$aV h¡Ÿ& amOm Mm{hEŸ&'
"amOm H$hm§ go Am`oJmŸ?'
"Amn ~Vm`|Jo, dhm§ go Am Om`oJmŸ&'
"Oê$aV Š`m| h¡Ÿ?'
`m¡J{bH$m| Zo AnZr gmar ì`Wm ~Vm Xr"AmO A{VH«$_U ~hþV hmo ahm
h¡Ÿ& `h A{VH«$_U amOm Ho$ {~Zm H$moB© amoH$ Zht nm`oJm Bg{bE h_| amOm H$s
Oê$aV h¡Ÿ&'
Zm{^ Zo H$hm"~mobmo, Vw_ {H$gH$mo MmhVo hmoŸ&'
"{Ogo Amn H$h X| dhr h_mam amOm hmo Om`oJmŸ&'
140 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
Zm{^ Zo H$hm"G$f^ AmO go Vwåhmam amOm h¡Ÿ&'
hm§ ^dVw ^dVw amOm da G$f^ Vwåhmam,
g§Vmn hamo nm {Z_©b Ob H$s YmamŸ&
Am‡m{XV à_w{XV `wJb CN>bVo AmE,
V~ n¡a Yam na _wpíH$b go {Q>H$ nmEŸ&&
à^wŸ! AmO {j{VO na Zd gy`m}X` hmoJm,
BZ hmWm| go A{^foH$ Z¥n{V H$m hmoJmŸ&
bmE h¢ gwa-g[aVm H$m nmdZ nmZr,
h¡ Vw_go H$moB© ~mV Zht AZOmZrŸ&&
_Ü`ñW Am¡a VwîUrH$ G$f^ H$s _wÐm,
Xg A§Jw{b`m| _| ghO ^md H$s _wÐmŸ&
gwHw$_ma MaU A{^foH$ nm{U-nëbd Zo,
{ZînÞ {H$`m Am^m-bm{bV AmO©d ZoŸ&&
AmHw$bVm Zo AmídmgZ H$m da nm`m,
dh AmídmgZ hr {\$a amOm H$hbm`mŸ&&
g~Zo ghf© ñdrH$ma H$aVo hþE H$hm`hr h_ MmhVo Wo {H$ G$f^ h_mao
amOm ~ZoŸ& g~ bmoJ ~‹S>o nwb{H$V hþEŸ& Iwer _| Py_Vo-Py_Vo Am`o G$f^ Ho$
nmgŸ& h_mam H$m_ hmo J`mŸ& Zm{^ Zo H$h {X`m {H$ G$f^ Vwåhmao amOm h¢Ÿ& AmO
go Amn h_ g~ na emgZ H$amoŸ&
G$f^ Zo H$hm"R>rH$ h¡Ÿ& Zm{^ H$m AmXoe h¡ Vmo _¢ Bg Xm{`Ëd H$mo
{Z^mD§$JmŸ&'
Cg g_` A{^foH$ H$s ~mV g§^dV… Zht WrŸ& nm¡am{UH$ ~mV `h
h¡XodVm AmVo h¢ Am¡a G$f^ H$m amÁ`m{^foH$ H$aVo h¢Ÿ& amÁ`m{^foH$ {H$`m,
G$f^ amOm ~Z J`oŸ&
nyN>m OmE"àW_ amOm H$m¡ZŸ?' Vmo CÎma hmoJm"Bg `wJ _| nhbo amOm
G$f^ WoŸ&' Cggo nhbo amOm H$m Zm_ H$moB© emgH$ Zht WmŸ& nhbo Hw$bH$a àWm
WrŸ& Hw$bH$a àWm g_má hmo JB©, G$f^ nhbo amOm ~ZoŸ&
141

ZdmoX` H$m jU
amÁ`m{^foH$ Ho$ gmW hr G$f^ na EH$ _hmZ² CÎmaXm{`Ëd Am
J`mŸ& G$f^ Zo gmoMmOZVm Zo _wPo {Og Amem Am¡a Anojm go amOm MwZm h¡,
Cgo nyam H$aZm h¡Ÿ& _wP na Omo {dídmg {H$`m h¡, Cgo gmW©H$ à_m{UV
H$aZm h¡Ÿ& _oao {bE `h H$gm¡Q>r H$m g_` h¡Ÿ& Ho$db amOm ~ZZo go Š`mŸ? H$moao
Zm_ go Vmo H$m_ MbVm ZhtŸ& Zm_ Ho$ AZwê$n H$m_ H$ê§$ Vmo H$moB© gmW©H$Vm h¡Ÿ&
Ho$db Zm_ go Š`m hmoJmŸ?
O¡Z gm{hË` _| {Zjon Ho$ {~Zm H$moB© ~mV g_Pr Zht Om gH$VrŸ& Mma
{Zjon AmVo h¢Zm_, ñWmnZm, Ðì` Am¡a ^mdŸ& A~ {H$gr H$m Zm_ aI
{X`m _hmdraŸ& Zm_ Vmo _hmdra h¡, Zm_ go Š`m hþAmŸ& Zm_ go Hw$N> Zht
hþAmŸ& Z Vmo _hmdra hZw_mZ ~Zm, Z ^JdmZ _hmdra ~ZmŸ& ñWmnZm Am¡a
Ðì` {Zjon go ^r H$m_ Zht hmoVmŸ& O~ VH$ ^md {Zjon Zht hmoVm,
H$m_ Zht hmoVmŸ&
^JdmZ G$f^ Ho$ nmg Ad{YkmZ WmŸ& do EH$mÝV _| ~¡R>oŸ& H$moB© ^r
{MÝVZ H$aZm hmoVm h¡ Vmo EH$mÝV _| ~¡R>Zm hmoVm h¡Ÿ& EH$mÝV _| _Z H$s gmar
J{V R>rH$ hmo OmVr h¡Ÿ& EH$m§Vdmg {MÝVZ Ho$ {bE ~hþV Cn`moJr hmoVm h¡Ÿ& Omo
ì`{º$ {ZaÝVa H$mobmhb _| ahVm h¡, CgHo$ {bE ~‹S>r H${R>ZmB© h¡Ÿ& `{X J§^ra
{MÝVZ H$aZm h¡ Vmo EH$mÝV _| OmZm ~hþV Oê$ar h¡Ÿ& Cg g_` Am~mXr ~hþV
H$_ Wr, H$mobmhb Wm ZhtŸ& G$f^ Zo EH$mÝV _| ~¡R>H$a gmoMmA~ Zm{^ Zo
_wPo amOm ~Zm {X`mŸ& `m¡J{bH$m| Zo _wPo amOm Ho$ ê$n _| ñdrH$ma H$a {b`mŸ&
AmO VH$ amÁ` emgZ H$^r hþAm ZhtŸ& Z`m gyÌnmV _wPo H$aZm h¡Ÿ& Š`m
H$aZm Mm{hEŸ? CÝhm|Zo gmoMmamOm Ho$ emgZ H$m nhbm H$m_ h¡ ^yIm| H$mo
^moOZ XoZm, ^moOZ H$s ì`dñWm H$aZmŸ& dh amOm, dh emgZ AÀN>m Zht hmoVm
{OgHo$ amÁ` _| bmoJ ^yIo ahoŸ&
142 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
Omo g~H$s qMVm H$aVm dh emgZ h¡,
JwéVa Xm{`Ëd g_{n©V `h OrdZ h¡Ÿ&
h¡ àW_ Cnojm ^moOZ-nmZ ì`dñWm,
gwYao `wJbm| H$s X¡{hH$-_Zg AdñWmŸ&&
h_mao OrdZ H$s {OVZr AnojmE§ h¢ CZ_| g~go nhbr Anojm Š`m h¡Ÿ?
CnmÜ`m` {dZ`{dO`Or Zo em§V gwYmag _| BgH$m EH$ AÀN>m g§H$bZ {H$`m
h¡Ÿ& Omo A{Zdm`©Vm H$s gyMr h¡ Cg Vm{bH$m _| g~go D$na h¡ amoQ>rŸ& amoQ>r H$mo
boH$a hr Z OmZo {H$VZm {bIm J`m"^yIo ^OZ Z hmoB JmonmbmŸ&' _wÐmamjg
ZmQ>H$ _| {bIm J`m"^yIm AmX_r Mm§X H$mo XoIVm h¡ Vmo ny{U©_m H$m Mm§X
amoQ>r O¡gm àVrV hmoVm h¡Ÿ&' O~ ^yI gVmVr h¡ V~ Š`m hmbV hmoVr h¡, `h
AkmV Zht h¡Ÿ& `m¡J{bH$m| H$mo nyam ^moOZ Zht {_b ahm WmŸ& nhbr g_ñ`m
amoQ>r H$s, {\$a nmZr, H$n‹S>m, _H$mZ H$sŸ& `h dJuH$aU AmO H$m Zht h¡, Mma
gm¡ df© nhbo CnmÜ`m` {dZ`{dO`Or Ûmam {H$`m J`m dJuH$aU h¡Ÿ&
G$f^ Zo gmoMmamoQ>r H$s g_ñ`m h¡, ^yI H$s g_ñ`m h¡Ÿ& BgH$m
g_mYmZ H¡$go hmoŸ? {MÝVZ _| bJ JEŸ& AJa emgH$ OZVm H$s g_ñ`m na
EH$mJ« hmoVm h¡ Vmo g_mYmZ ImoO boVm h¡Ÿ& AmO H$s g_ñ`m `h h¡ {H$ emgH$
ñd`§ M§Mb h¢, EH$mJ« Zht h¢Ÿ& {H$gr ^r g_ñ`m na EH$mJ« hmoZm Zht OmZVo
Bg{bE g_ñ`m H$m g_mYmZ Zht hmoVmŸ& H$moB© ^r ì`{º$ g_ñ`m H$m g_mYmZ
H$aZm Mmho Vmo Cgo EH$mJ« hmoZm n‹S>oJmŸ& g_ñ`m na EH$mJ« hþE {~Zm H$^r
g_mYmZ Zht {_boJmŸ& EH$ g_ñ`m O~ VH$ hb Z hmo Om`o, Cg na EH$mJ«
ah|, g_mYmZ {_b Om`oJmŸ& EH$ {ZpíMV {Z`_ h¡O¡go h_mar EH$mJ«Vm ~‹T>oJr,
h_| g_mYmZ {_b Om`oJmŸ& G$f^ Ad{YkmZr WoŸ& EH$ {df` na EH$mJ« hmo
J`o, g_mYmZ CnbãY hmo J`mŸ&
`h A{VH«$_U H$s KQ>Zm V^r éHo$Jr,
emgZ gÎmm ^yIm| H$mo ^moOZ XoJrŸ&
hmo Ü`mZ-_½Z Jhao-Jhao _| XoIm,
ghgm H$m¢Yr Z^ _| {~Obr H$s boImŸ&&
\$b-nÌ-_yb Amhma {dH$ën ~ZoJm,
CËnÞ ghO eí`H$ ^r CXa ^aoJmŸ&
`h __© AeZ H$m Hw$N> `wJbm| Zo nm`m,
143
g§Xoe G$f^ H$m Xya-Xya nhþ§Mm`mŸ&&
G$f^ Zo Hw$N> `m¡J{bH$m| H$mo ~wbm`m, ~wbmH$a H$hm"A~ VH$ h_ bmoJ
Ho$db d¥j na {Z^©a ahVo WoŸ& Ho$db H$ënd¥j go Omo \$b {_bVm Cgo ImVo aho
h¢Ÿ& A~ _¢ Z`m {dH$ën gwPm ahm hÿ§Ÿ& A~ go h_ nÎmm| H$mo ^r ImZm ewê$ H$a
X|Ÿ& nÎmo ~‹S>o e{º$embr hmoVo h¢Ÿ& O‹S> H$mo ^r ImAmoŸ& h_mao `hm§ O§Jb _|
Mmdb ^r n¡Xm hmoVm h¡Ÿ& AnZo Amn {~Zm ~wAmB© {H$`o O¡go Kmg CJVm h¡ d¡go
Hw$N> AZmO hmoVo h¢Ÿ& Mmdb CJVm h¡, Johÿ§ ^r CJVm h¡, O§Jbr AZmO hmoVm h¡Ÿ&
Ho$db \$bm| go H$m_ Z Mbo Vmo BZ MrOm| H$m à`moJ ewê$ H$a X|Ÿ& BZgo h_mar
^yI H$s g_ñ`m H$m EH$ ~ma g_mYmZ hmo Om`oJmŸ& BgHo$ ~mX h_ {\$a Z`m
g_mYmZ ImoO b|JoŸ&'
`h ~mV g~H$mo OM JB©Ÿ& `m¡J{bH$m| Zo ImH$a à`moJ H$a {b`m {H$
nÎmo ^r Im`o Om gH$Vo h¢Ÿ& nÎmm| _| Vmo {H$VZm ag hmoVm h¡, `h ~hþV bmoJ
Zht OmZVoŸ& AJa AmO H$moB© AÀN>m dZñn{V H$m d¡km{ZH$ nÎmm| H$mo ImZo
H$s ~mV {gIm Xo Vmo {ZH$å_m bJZo dmbm VÎd ^r Cn`moJr bJZo bJ
Om`oJmŸ& Eogo nÎmo ^r h¢, Eogr Am¡f{Y`m§ ^r h¢ {H$ EH$ {XZ Im bmo Vmo gmV
{XZ VH$ agmoB© ~ZmZo H$s Oê$aV ZhtŸ& nyam nmofU {_bVm ahoJmŸ& \y$b _| ^r
~‹S>r VmH$V h¡Ÿ&
G$f^ Zo {dH$ën gwPm {X`m"nÎmo ImAmo, _yb ImAmo, O§Jb _| Omo
AZmO h¡, CgH$mo ImAmoŸ& `h g§Xoe g~ `m¡J{bH$m| VH$ nhþ§Mm`mŸ& Amn `h
Im`|, AmnH$s g_ñ`m H$m g_mYmZ hmo Om`oJmŸ&'
nmZr H$s H$moB© g_ñ`m Zht WrŸ& Z{X`m§ ~hþV WtŸ& H$n‹S>o H$s H$moB© g_ñ`m
Zht WrŸ& EH$ g_ñ`m Wr _H$mZ H$sŸ& Cg g_ñ`m H$mo H¡$go gwbPm`m Om`oŸ?
`h àíZ G$f^ Ho$ _mZg H$mo CÛo{bV H$a ahm WmŸ& G$f^ Ü`mZ H$s _wÐm _|
~¡R>oŸ& Hw$N> jU ~rVo, BVZo _| EH$ {d{MÌ KQ>Zm K{Q>V hþB©Ÿ& G$f^ Ho$ gm_Zo
EH$ {Xì`mË_m AmH$a I‹S>r hmo JB©Ÿ&
Amdmg-g_ñ`m H$mo H¡$go gwbPm`|Ÿ?
A§~a _| H¡$go {dVV {dVmZ {~N>mE§Ÿ?
AÝdofU-AZwg§YmZ {ZaV Wo ñdm_r,
BVZo _| CVam EH$ JJZ-nWJm_rŸ&&
144 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
G$f^ Zo Am§I Imobr, XoImEH$ àH$me_` AmË_m gm_Zo I‹S>r h¡Ÿ& `{X
G$f^ Ho$ ñWmZ na Xygam hmoVm Vmo S>a OmVmŸ& EH$ {Xì`mË_m H$mo PobZm ~‹S>m
H${R>Z hmoVm h¡Ÿ& G$f^ Ho$ {bE `h H$moB© H${R>Z ~mV Zht WrŸ& do Vmo ñd`§ BVZo
e{º$embr Wo {H$ S>aZm H$^r grIm hr Zht WmŸ&
G$f^ Zo nyN>m"Amn H$m¡Z h¡Ÿ?'
{Xì`mË_m ~mobr"Xw{Z`m BVZr hr Zht h¡Ÿ& Xw{Z`m ~hþV ~‹S>r h¡Ÿ& Bg
bmoH$ _| Ag§»` Ûrn h¢, Ag§»` g_wÐ h¢, AmH$me _| Ag§»` Zrhm[aH$mE§ h¢Ÿ&'
AmO Ho$ d¡km{ZH$ ^r, Omo gyú_ `§Ìm| Ho$ Ûmam AmH$me H$m AÜ``Z H$aVo h¢,
H$hVo h¢ {H$ Ag§»` Zrhm[aH$mE§ h¢Ÿ& CZH$s H$moB© g§»`m Zht H$s Om gH$VrŸ&
100 àH$mím df© H$s Xyar Ho$ ~mX Xygar AmH$me J§Jm AmVr h¡Ÿ& h_mar Xw{Z`m
N>moQ>r Zht h¡Ÿ& BVZm {demb OJV² h¡ {H$ h_mar n¥Ïdr H$m Vmo H$ht ñWmZ hr
Zht AmVmŸ& ñdm_rŸ! `o Ûrn, `o g_wÐ, `o Zrhm[aH$mE§ Am¡a `o AmH$meJ§JmE§
Ag§»` h¢Ÿ& Bg OJV² _| H$moB© AHo$bm Zht h¡Ÿ& Amn `h Z _mZ| {H$ _¢
AHo$bm hÿ§Ÿ&
`o Ûrn Am¡a Obam{e Ag§»` AJ_ h¢,
AZ{JZ AmH$mer gwag[aVm g§J_ h¢Ÿ&
Bg AbI OJV _| h_ h¢ Zht AHo$bo,
YaVr-YaVr na bJo hþE h¢ _oboŸ&&
G$f^ Zo nyN>m"{\$a ^r Vw_ H$m¡Z hmoŸ?'
BÝÐ ~mobm"ñdm_rŸ! _¢ gm¡Y_© XodbmoH$ H$m A{Yn{V hÿ§Ÿ& ñdm{_Z²Ÿ! Mma
àH$ma Ho$ XodVm hmoVo h¢ì`ÝVa, ^dZn{V, Á`mo{Vfr Am¡a d¡_m{ZH$Ÿ& d¡_m{ZH$
XodVm g~go D§$Mo h¢, CZ d¡_m{ZH$ Xodm| _| nhbm XodbmoH$ h¡ gm¡Y_© XodbmoH$Ÿ&
Cg gm¡Y_© XodbmoH$ H$m _¢ BÝÐ hÿ§Ÿ& _¢ AmnH$s godm _| Am`m hÿ§Ÿ& _¢Zo Ad{YkmZ
go XoIm {H$ AmnHo$ _Z _| {MÝVm h¡Ÿ& Amn gmoM aho h¢ {H$ `m¡J{bH$m| H$mo
Amdmg H¡$go {_boŸ? ^dZ H¡$go {_boŸ? N>V Ho$ {~Zm H$moB© ah Zht gH$VmŸ& `h
AmnHo$ _Z _| {MÝVm h¡Ÿ& _¢Zo Cg {MÝVm H$mo ^m§n {b`mŸ& _¢Zo gmoMmG$f^
{MÝVm _| ~¡R>o h¢Ÿ& _wPo CZH$s {MÝVm H$mo g_má H$aZm Mm{hEŸ& _¢ VËH$mb
AmnHo$ MaUm| _| CnpñWV hmo J`mŸ& _wPo Amn AmXoe X| {H$ _¢ Š`m H$ê§$Ÿ?'
145
gm¡Y_© bmoH$ H$m A{Yn{V _¢ hÿ§ ñdm_rŸ!,
lr MaUm| _| AmJV godm H$m H$m_rŸ&
_mZd H$s ^y_r go g§~§Y nwamZm,
ahVm h¡ nwZa{n nwZa{n AmZm-OmZmŸ&&
h¡ à^w-bbmQ> na A§{H$V {MÝVZ-aoIm,
{MÝVZ _| qMVm H$mo BR>bmVo XoImŸ&
Amdmg g_ñ`m H$mo jU _| gwbPmD§$,
ZJar H$s aMZm H$a H¥$VmW© ~Z OmD§$Ÿ&&
gh`moJ nañna h¡ àmUr-àmUr _|,
CgH$s à{V^m àñ\w$Q> dmUr-dmUr _|Ÿ&
Ho$db B§{JV H$s _mZdàdaŸ! àVrjm,
_mZd-g§ñH¥${V H$s hmoJr _§Owb XrjmŸ&&
AJa Bg àH$ma H$moB© {Xì`mË_m Am Om`o Am¡a godm _m§Jo Vmo H¡$gm
bJoJmŸ? G$f^ Zo gmoMm`h ~hþV ~‹S>m H$m_ h¡Ÿ& _¢ _H$mZ ~ZmZm {H$gr H$mo
{gImD§$Jm Vmo {H$VZm g_` bJ Om`oJmŸ& `m¡J{bH$ OmZVo Zht WoŸ& G$f^
OmZVo Wo {H$ _H$mZ H¡$go ~Zm`m Om gH$Vm h¡Ÿ& CZHo$ nmg AVrpÝÐ` kmZ WmŸ&
do _H$mZ ~ZmZo H$s H$bm OmZVo Wo, {d{Y OmZVo Wo na Am{Ia ~Zm`o H$m¡ZŸ?
~ZmZo dmbo Vmo `m¡J{bH$ Wo, do Zht OmZVo WoŸ& dfm] VH$ CZH$mo {e{jV H$aZm
n‹S>VmŸ&
G$f^ Zo gmoMm`h R>rH$ {dH$ën h¡Ÿ& _¢ BÝÐ H$mo H$h Xy§ {H$ Vw_ _H$mZ
~Zm XmoŸ& H$m_ OëXr hmo Om`oJmŸ& Omo H$m_ AmX_r Xg df© _| H$a gH$Vm h¡,
EH$ {Xì` e{º$ Ho$ Ûmam dh H$m_ Xg {_ZQ> _| hmo gH$Vm h¡Ÿ& `h Ag§^d Zht
h¡Ÿ& BVZr e{º$ h¡ nXmW© _| Am¡a àmUr _| {H$ H$m_ hmo gH$Vm h¡Ÿ& Omo IoVr gmR>
{XZ _| nH$Vr h¡, Xmo-VrZ _hrZo _| nH$Vr h¡ dh IoVr EH$ {XZ _| nH$ OmVr
h¡Ÿ& Eogm hmoVm WmŸ& AmX_r ^r H$m`© _| J{V bm gH$Vm h¡ Vmo {Xì` e{º$ H$s
Vmo ~mV hr Š`m h¡Ÿ&
G$f^ Zo AmXoe {X`m"BÝП! Vw_ OmAmo, _H$mZm| H$m {Z_m©U H$amo, ZJa
~gmAmo, Ka ~ZmAmoŸ&'
146 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
XodoÝП! {Xì` gm{ÞÜ` _ZwO Zo nm`m,
gmnoj OJV² H$m JrV JJZ Zo Jm`mŸ&
ho _mYdŸ! {Xì` AZw^md gm_Zo AmE,
Bg g§{Y-H$mb H$mo BpÀN>V VQ> {_b OmEŸ&&
BÝÐ Zo Hw$~oa H$mo ~wbm`m, AmXoe {X`m"Hw$~oaŸ! g~go nhbo G$f^ Ho$
{bE {demb ZJar H$m {Z_m©U H$amo, {Og_| G$f^, CZH$m n[adma Am¡a
`m¡J{bH$ ^r ah gH|$Ÿ&'
h_ YÝ`, àmßV {ZX}e àUV _mZg h¢,
Zd H$ënZ H$aZo _| gwa JU H$mo ag h¡Ÿ&
gwan{V Zo YZn{V H$mo VËH$mb ~wbm`m,
ZJar-aMZm H$m _§Ì-__© g_Pm`mŸ&&
gwa e{º$ A_mß` AJå` H$ënZmMmar,
{Z_m©U H$bm-H$m¡eb AZwn_ A{dH$marŸ&
àmgmX-gXZ-J¥hn§{º$ `Wm{d{Y nW h¡,
N>V ZrMo ahZm `wJb-OJV² H$m AW h¡Ÿ&&
Hw$~oa Am¡a XodVm OwQ> J`oŸ& Z H$moB© _OXya H$s Oê$aV Wr, Z H$moB© gm_mZ
H$ht go bmZo H$s Oê$aV WrŸ& XodVm H$s g§H$ëne{º$ BVZr _O~yV hmoVr h¡ {H$
Omo _Z _| gmoMm, dh MrO gm_Zo V¡`ma h¡Ÿ& XoIVo-XoIVo EH$ hr {XZ _|
A`moÜ`m ZJar H$m {Z_m©U H$a {X`mŸ& A`moÜ`m H$m _yb Zm_ h¡ {dZrVmŸ& {Og
A`moÜ`m _| am_ hþE h¢, Cg A`moÜ`m ZJar H$m {Z_m©U G$f^ Ho$ {bE BÝÐ Zo
H$adm {X`mŸ& ~mah `moOZ Mm¡‹S>r Am¡a Zm¡ `moOZ bå~r ZJar H$m {Z_m©U H$a
Hw$~oa BÝÐ Ho$ nmg Am`m, ~mobm"AmnH$m AmXoe _¢Zo {H«$`mpÝdV H$a {X`m h¡Ÿ&
ZJar ~Z JB© h¡Ÿ&' BÝÐ Zo G$f^ go {ZdoXZ {H$`m"à^moŸ! ^dZ V¡`ma h¢, àmgmX
V¡`ma h¢, ZJar V¡`ma h¡Ÿ& A~ Amn H¥$nm H$a| Am¡a A`moÜ`m ZJar _| àdoe
H$a|Ÿ&'
g§nÞ H$m`© H$a öîQ>-nwîQ> hmo Am`m,
à^wda MaUm| _| gmXa ere PwH$m`mŸ&
ñdm{_Z²Ÿ! {Z{_©V àmgmX H¥$VmW© H$amo Vw_,
Bg A{dVW nW na nmdZ MaU Yamo Vw_Ÿ&&
147
G$f^ Zo BÝÐ H$s àmW©Zm ñdrH$ma H$sŸ& BÝÐ Ûmam g§Ho${VV nW na G$f^
Mbo, gmW _| `m¡J{bH$ ^r MboŸ& CZ_| {dMma Am¡a H$ënZm ^r Zht Wr {H$
_H$mZ H¡$gm hmoVm h¡Ÿ? ZJa Ho$ {ZH$Q> AmEŸ& _§Jb àdoe H$m jU Am J`mŸ&
Ohm§ G$f^ h¡, dhm§ ñdV… _§Jb h¡Ÿ& ZJar Ho$ àdoe Ûma na BÝÐ Zo G$f^ H$m
ñdmJV {H$`mŸ& BÝÐ Zo H$hm"`h àdoe H$aZo H$m Ûma h¡Ÿ& Amn Bg Ûma go ZJar
_| àdoe H$a|Ÿ&' Cg g_` àdoe Am¡a {ZJ©_Z eãX hr Zht WoŸ& Ohm§ _mJ© h¡,
dhm§ XadmOo ~Zo hþE h¢Ÿ& XadmOo H$mo ~§X ^r {H$`m Om gH$Vm h¡ Am¡a Imobm ^r
Om gH$Vm h¡Ÿ& Ûma Imob X|, ì`{º$ ^rVa àdoe H$a gHo$JmŸ& Ûma ~§X H$a X|,
~mha go H$moB© ^rVa Zht Am gHo$JmŸ& ZB© H$ënZm Am¡a ZE {dMma H$mo
`m¡J{bH$m| Zo AmíM`© Ho$ gmW XoImŸ&
ZJa-àdoe Ho$ níMmV² AmJo ~‹T>oŸ& {dídmg àmgmX-n§{º$ H$mo XoI
`m¡J{bH$ ñVãY ah JEŸ& EH$ ^ì` àmgmX Ho$ AmJo G$f^ Ho$ MaU éHo$Ÿ& BÝÐ
Zo H$hm"Bg ^ì` àmgmX _| G$f^ ah|JoŸ&' G$f^ Zo AnZo {bE {Z{_©V àmgmX
_| àdoe {H$`mŸ& BÝÐ Zo AÝ` `m¡J{bH$m| H$mo AbJ AbJ Kam| _| ahZo H$m
AZwamoY {H$`mŸ& g~ `m¡J{bH$ {dñ_` Ho$ gmW BÝÐ Ûmam {Z{X©îQ> Kam| _| à{dîQ>
hþEŸ& CÝhm|Zo {ga na H$^r N>V Zht XoIr WrŸ& n¡am| Ho$ ZrMo Am§JZ Zht XoIm
WmŸ& Iwbo AmH$me H$mo N>moQ>o-N>moQo> H$_am| _| H¡$X hmoVo Zht XoIm WmŸ& g~ Hw$N>
AOr~ gm bJ ahm WmŸ& Zd J¥h àdoe Ho$ Cg jU _| CÝ_wº$ JJZ _| d¥jm| Ho$
ZrMo ahZo dmbo EH$ {ZpíMV gr_m _| ~§Y JEŸ&
Védmgr OJ H$m g§àdoe ZJar _|,
_mZmo gmJa H$m g{Þdoe JJar _|Ÿ&
OmZm `wJbm| Zo Omo Amd¥V dh Ka h¡,
N>V Ho$ ZrMo ^y_r, D$na A§~a h¡Ÿ&&
Bg pñW{V _| Amn AZw^d H$a| Vmo AmnH$mo H¡$gm bJoJmŸ? AmO AmX_r
H$m EH$ g§ñH$ma ~Z J`m h¡Ÿ& Cgo _H$mZ ~ZmZo H$s Oê$aV Zht hmoVrŸ& ì`{º$
Ka _| àdoe H$aVm h¡, Cgo Hw$N> Z`mnZ AZw^d Zht hmoVmŸ& Ka _| gmonmZ-n§{º$
~Zr hþB© h¡Ÿ& AmX_r D$na M‹T>Vm h¡, ZrMo CVaVm h¡Ÿ& Cgo gmoMZm Zht n‹S>VmŸ&
dh Ëdam go gmonmZ M‹T> OmVm h¡Ÿ& CgHo$ n¡a ^r g§ñH$m[aV hmo JE h¢ Bg{bE
AmX_r Am§I _§yX H$a gr{‹T>`m§ M‹T> OmVm h¡, CVa OmVm h¡Ÿ& O¡gm h_mam
148 Am{X_ `wJ H$m AmX_r
_mZ{gH$ g§ñH$ma hmoVm h¡, d¡gm ñZm`{dH$ g§ñH$ma ^r hmoVm h¡Ÿ& Omo ñZm`wAm|
H$m g§ñH$ma hmoVm h¡, dh H$m`© AnZo Amn hmo OmVm h¡Ÿ& O~ ì`{º$ ^moOZ H$aZo
~¡R>Vm h¡, Š`m dh gmoMVm h¡Ÿ? gm_Zo ^moOZ H$s Wmbr AmB©, AnZo Amn hmW
Wmbr _| OmVm h¡, \w$bHo$ H$m H$moa Qy>Q>Vm h¡ Am¡a dh _w§h _| Mbm OmVm h¡Ÿ&
^moOZ H$m H$m`© ~hþV ghOVm go g§nÞ hmo OmVm h¡ Bg{bE {H$ EH$ g§ñH$ma
~Zm hþAm h¡Ÿ&
h_mam gmam OrdZ g§ñH$ma Ho$ AmYma na MbVm h¡Ÿ& `m¡J{bH$m| _| _H$mZ
_| ahZo H$m g§ñH$ma Zht Wm Bg{bE àma§^ _| CZH$mo EH$ EH$ ~mV g_PmZr
n‹S>Vr WrŸ& _H$mZ _| àdoe H$aZo Am¡a ahZo H$s {d{Y ^r ~VbmB© JB©Ÿ& do Kam| _|
ahZo bJoŸ& AZ§V AmH$me _| ahZo dmbo gr_m _| ~§Y JEŸ&
G$f^ Zo amOm ~ZVo hr Xmo g_ñ`mAm| H$m g_mYmZ H$a {X`m^yI H$s
g_ñ`m H$m g_mYmZ Am¡a _H$mZ H$s g_ñ`m H$m g_mYmZŸ& Cg g_mYmZ Zo
Am{X_ `wJ H$s JmWm _| Hw$N> ZE n¥îR> Omo‹S> {XEŸ& AH$_© `wJ go H$_© `wJ _|
àdoe H$s AmYma-^y{_ {Z{_©V hmo JB©Ÿ& `wJ n[adV©Z H$m dh jU ZdmoX` H$m
jU ~Z J`mŸ&

Você também pode gostar