Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
' SEGÚN
DE í A O R D E N DE P R E D I C A D O R E S
SEGUNDA EDICIÓN
TOMO III.
MADRID
LIBRERÍA CATÓLICA D E D. G R E G O R I O DEL AMO
1899
TEOLOGÍA MORAL
SEGÚN
DE LA ORDEN DE P R E D I C A D O R E S
SEGUNDA EDICIÓN
TOMO III.
MADRID
LIBRERÍA CATÓLICA D E D. G R E G O R I O DEL AMO
1899
Se reserva la propiedad de esta obra.—Queda
Hecho, el depósito que marca la ley.
TABLA D E L O S LIBROS, T R A T A D O S Y MATERIAS QUE CONTIENE E S T E TOMO
T E R C E R O , CON INCLUSIÓN D E L O S NÚMEROS D E C A D A T R A T A D O , Y EXPRESIÓN
DE L O S NÚMEROS QUE COMPRENDE C A D A LIBRO.
NÚMEROS Números
que'abraza
LIBRO TRATADO TÍTULO DE LAS MATERIAS QUE COKTIENE Del al cada libro.
PÉNDICES.
TRATADO OCTAVO
Del s a c r a m e n t o d e l Matrimonio.
2 6 9 5 . P. ¿Y es necesario que el
lum damnum sit puellss obventurum,
consentimiento en el matrimonio se
ut ajunt Sanch., loe. cit., num 5, et
manifieste precisamente por palabras?
Croix, dict. num. 258, cum Palao et
R. San Ligorio trata esta cuestión
Krimer.»
en el lib. 6, números 887 y 888, y .
2 6 9 4 . P. Si el que contrajo fin- dice que, exceptuados algunos pocos,
gidamente afirmase con juramento es doctrina inconcusa de todos los
que había puesto el consentimiento teólogos, con Santo Tomás, que las
8 L I B R O V I . TRATADO V I I I .
palabras no son absolutamente nece- lo recibe, aun cuando no diga palabra
sarias: «Probatur ex cap. 23, De spon- alguna, el contrato del matrimonio
sal.,, ubi muti et surdi valide quidem queda perfeccionado.
nubunt; ex cap. u n i c , § fin., De des- 2 6 9 6 . P. Si el padre ó la madre
ponsat. impub., in 6; item ex cap. Is (porque en esta materia es igual que
qui fidem, De sponsal. i> sea cualquiera de los dos) están pre-
En cuanto á si el usar de palabras sentes, y lo está también el hijo ó la
en la celebración del matrimonio hija, si celebrándose el matrimonio
obliga bajo precepto, aunque algunos el padre ó la madre diesen su consen-
autores dicen que pecaría mortalmen- timiento, ¿se debería tener por cele-
te el que no manifestase su consenti- brado el matrimonio si el hijo ó la
miento por medio de palabras, pero hija nada dijesen de palabra ó por
esta opinión no es admitida comun- señal, con tal que no contradijesen?
mente, porque en ninguna parte se R. Esta cuestión la trata San L i -
encuentra ese precepto grave. Inocen- gorio en el lib. 6, núm. 838, hablan-
cio I I I , preguntado sobre este punto, do de los esponsales; y lo que dice de
después de afirmar que eran conve- éstos se ha de entender igualmente
nientes quantum ad Ecclesiam, dice del matrimonio, como dice el Santo
bastante claramente que no son abso- (núm. 887): «Id quod dictum est de
lutamente necesarias: «nam surdi et sponsalibus filiorum, qua;, ipsis ta-
muti possunt contrahere matrimo- centibus, a parentibus contrahuntur
nium per consensum sine verbis» (vide num. 838), idem dicitur de
(cap. Tuce fratemitatis, 25, De sponsal.); ipsorum matrimonio tali modo inito.
y la glosa, exponiendo las anteriores Vide Salmant., cap. 6, num. 61, cum
palabras, dice así: «Non contrahitur Divo Thoma, Sanch.,Bon., Con.,etc.»
sine verbis, vel per aliquod aliud per Pues bien; hablando de los esponsa-
quod intelliguntur consentiré.» les, he aquí lo que dijo Bonifacio VIII:
E s verdad, como dice San Ligorio, «Porro ex sponsalibus quas parentes
que cuando no hay ninguna causa, pro filiis puberibus vel impuberibus
pecaría venialmente el que, donde no plerumque contrahunt, ipsi filii, si.
hay costumbre en contrario, no ex- expresse consenserint, vel tacite, ut
presase con palabras su consentimien- si praesentes fuerint nec contradixe-
to; porque «alias ageretur contra con- r i n t , obligantur.» (Ex cap. u n i c ,
suetudinem Ecclesias;» pero añade: § fin., De desponsat. impub., in 6.)
«Sed a tali culpa (veniali) bene excu- 2 6 9 7 . Aquí es necesario hacer
saret verecundia, aut alia rationabilis una importantísima advertencia, con
causa.» Obsérvese en cada país la San Ligorio y la opinión común.
costumbre vigente. E n el reino de Cuando se dice que el matrimonio
Tunquín, aunque está publicado el celebrado por alguno de los padres es
Tridentino y los matrimonios deben válido si estando presente el hijo no
celebrarse con presencia de testigos, reclama, esto se ha de entender en el
pero como en las sangrientas y fre- caso de que el hijo hubiese dado su
cuentes persecuciones que allí sé han consentimiento interno , porque la
levantado contra los misioneros se autoridad de Bonifacio VIII se en-
hace muy difícil que los fieles encuen- tiende tan sólo en cuanto al fuero ex-
tren entonces sacerdote, el matrimonio terno de la Iglesia; pero si el hijo di-
se celebra del modo siguiente: en un siente interiormente, es cierto que no
convite, después que el hombre ma- está obligado al matrimonio ni á los
nifiesta públicamente su consenti- esponsales contraídos por alguno de
miento para el matrimonio entregan- sus padres, ó por los dos; y lo mismo
d o un ramo de un árbol, si la mujer se ha de decir si el hijo ni consintió
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 9
ni disintió, sed se habuit mere negative: sia ea irrita non fecit, et proinde jure
«ad contrahendam enim quamcumque damnandi sint illi, ut eos sancta Sy-
obligationem positivus requiritur con- nodus anathemate damnât, qui ea
sensus,». dice San Ligorio (núm. 838). vera ac rata esse negant, quique falso
De modo que Bonifacio VIII no dis- affirmant matrimonia a filiis-familias
pensó la necesidad del consentimien- sine consensu parentum contracta
to interno para los esponsales y para irrita esse, et parentes ea rata vel
el matrimonio, ni aun podía hacerlo; irrita faceré posse; nihilominus sancta
tan sólo quiso que para el fuero ex- Dei Ecclesia ex justissimis causis illa
terno el consentimiento del hijo que semperdetestata est, atque prohibuit.»
había de contraer matrimonio se ma- Scavini (última edición de 1874,
nifestase suficientemente cuando el tomo 3, núm. 720), después de afir-
padre ó la madre daban su consenti- mar y probar que no se necesita el
miento en presencia del hijo, y éste consentimiento de los padres para la
no contradecía. Este privilegio, dice validez del matrimonio de los hijos,
San Ligorio como cosa cierta y con examina cómo y cuándo se exige el
la sentencia común, es peculiar de los consentimiento de los padres para la
padres; de modo que aun cuando el licitud del matrimonio de los hijos, y
tutor ó los hermanos consintiesen en dice asi: «Secundo, requiritur tamen
los esponsales ó en el matrimonio, no parentum consensum ad matrimonii
estaría obligado el que se casa á dar licitatem, adeo ut filii-familias qui
por válido el matrimonio ni los espon- sine tali consensu contrahunt, peccent
sales, si no d i o expresamente su con- mortaliter, ex communion sententia.
sentimiento. Etenim honor et reverentia parenti-
Cuando los padres contraen espon-
1
bus debita postulat, ne filii absque
sales ó matrimonio por un hijo ausen- ipsorum Consilio tam grave «c perpe-
te, sobre si basta que el hijo no con- tuum negotium ineant; cum in eo illi
tradiga, ó si es necesario que dé su experientia edocti sint, ac generatim
expreso consentimiento, hay opinio- valeant auxilium prœbere opportu-
nes; y aunque San Ligorio tiene por num. Hinc Ecclesia hsec matrimonia
probables las dos sentencias, se inclir semper detestata est ac prohibuit;
na más á la que dice que basta que el merito ergo dioecesanse Synodi (ut
hijo no contradiga, y le parece más Novariensis) prsecipiunt, na hujusmo-
probable; pero dice el Santo Doctor di conjugiis assistât parochus; tanto
que no bastaría que el hijo supiese magis, quia códices civiles graviter
casualmente que el padre había con- quoad effectus suos animadvertunt in
traído en su nombre, y el hijo no con- contravenientes sponsos. Attamen,
tradijese, «sed insuper requiri, ut pa- gravi interveniente causa, licitum est
rens vel per se, vel per epistolam aut filiis matrimonium inire insciis et
nuntium filium certiorem faciat.» (Nú- etiam invitis parentibus. Esset si filius
mero 839.) in remotis versetur, et ei offeratur
2 6 9 8 . P. ¿Es necesario el con- matrimonium honestum et valde uti-
sentimiento de los padres para la vali- le, quod ob graves circumstantias sit
dez del matrimonio? ineundum, ñeque possit expectari pa-
R. E s de fe que no se necesita, rentum consensus. Item si parentes
como lo definió el Tridentino en la essent irrationabiliter inviti; sed caute
ses. 24, cap. 1, De reformatione matri- semper agendum hac de re, ut jurgia
monii: «Tametsi dubitandum non est et offensiones multae vitentur: ideo
clandestina matrimonia, libero con- licentia filiis concedenda non est, si
trahentium consensu facta, rata et fortiter contradicant parentes, incon-
vera esse matrimonia, quamdiu Eccle- sulto Episcopo.»
10 L I B R O V I . T R A T A D O VIII.
2 6 9 9 . P . Cuando el padre, pre- tris per omnia,» el Santo Doctor res-
guntado si consiente en el matrimo- ponde así: «Ad primum ergo dicen-
nio, no responde, ¿se ha de tomar su dum, quod verbum Apostoli non intel-
silencio por consentimiento, ó por ligitur in illis in quibus sicut pater est
disentimiento? liber, ita et filius; et hujusmodi est
R. Scavini, en el lugar citado en el matrimonium, per quod etiam filius
párrafo anterior, dice así: «Si conjec- fit pater.»
tura sit talis, quod taceat quia dissen- San Ligorio (lib. 6, núm. 850) aña-
tit, v. gr., si taceat ne displiceat do- de á las palabras de Santo Tomás que
mino vel amico, tune taciturnitas illa el padre de manera alguna debe obli-
habenda erit pro expresso dissensu. gar al hijo por medio de reprensiones
Secus si conjectura sit, quod ideo t a - á que contraiga matrimonio, cuanda
ceat quia sibi matrimonium non dis- éste quiere ser religioso ó ser célibe,
plicet. In dubio communius tacitur- ni cuando quiere darle una esposa en-
nitas pro consensu aastimatur; nam ferma ó de mal carácter. Tampoco
qui tacet consentiré censetur, máxime podrá, sin justa causa, impedir al hijo
cum possit dissentire.» Si el padre ó hija que contraigan un matrimonio
primero disiente, pero inmediatamen- honesto y conveniente para ellos; ni
te consiente, aunque graves autores obligar al hijo que contrajo ya espon-
dicen que los contrayentes quedan li- sales (de los que no puede apartarse
bres del compromiso (Sánchez, Soto, justamente) á que se case con otraí
Roncaglia, los Salmaticenses, etc.), hoy los esponsales privados no tienen
porque obligatio semel extincta amplius valor alguno.
non reviviscit, mas San Ligorio tiene 2 7 0 1 . * Precisa consignar en este
por muy probable que se entiende lugar la legislación que el Código ci-
cumplida moralmente la condición; vil establece en el título 4, sección
por el contrario, que si primero con- segunda, art. 45, acerca del consenti-
siente y luego disiente firmemente, miento paterno que se requiere para
tiene por más probable que la condi- contraer matrimonio, á fin de que lo&
ción no se cumplió (lib. 6, núm. 893). señores párrocos, en armonía con los
2 7 0 0 . P . ¿Puede el padre impo- deseos de la Santa Sede, se ajusten
ner al hijo precepto de que se case? á sus prescripciones en "todo aquello
R. He aquí la respuesta de Santo que no se oponga á los sagrados cá-
Tomás, in 4 Sent., dist. 29, q. 1 . , nones y disposiciones vigentes de la
a
Apóstol San Pablo (ad Coloss., cap. 3, tor y sus descendientes que tenga ó
v. 20): «Filii, obedite parentibus ves- haya tenido en guarda hasta que.
D E L SACRAM ENTO D E L M ATRIM ONIO. ir
fenecida la tutela, se aprueben las tiempo á que alude el art. 47, es de
cuentas de su cargo, salvo el caso de cir, cuando inútilmente se hubiere
que el padre de la persona sujeta á pedido el consejo (art. 48). Según el
tutela hubiese autorizado el matrimo precepto del Código vigente (art. 49),
nio en testamento ó escritura públi los llamados á prestar su consenti
ca. L a licencia de que habla el nú miento ó consejo no están obligados
mero i . ° del art. 45 debe ser conce á manifestar las razones en que se
dida á los hijos legítimos ó legitima fundan para concederlo ó negarlo, ni
dos por matrimonio siguiente por el contra su disenso se da recurso algu
padre; faltando éste, ó hallándose no. Cuando asistan á la celebración
impedido, corresponde otorgarla por del matrimonio los llamados por la
su orden á la madre, á los abuelos ley á prestar el consentimiento ó con
paterno y materno, y, en defecto de sejo, si fuese favorable, bastará que
todos, al consejo de familia. Si se en el acto manifiesten su conformi
tratare de hijos naturales reconocidos dad y firmen ellos, ú otra persona á
ó legitimados por concesión Real, el su ruego, el acta que el juez munici
consentimiento deberá ser pedido á pal ó su delegado extenderá para la
los que los reconocieron y legitima inscripción del matrimonio en el Re
a
ron, á sus ascendientes y al consejo gistro civil. (Observación 6 . al for
de familia, por el orden establecido mulario С de la Instrucción dictada
en el párrafo anterior. Si se tratare por el M inistro de Gracia y Justicia
de hijos adoptivos, se pedirá el con á 26 de Abril de 1889.)
sentimiento al padre adoptante, y en Son menores de edad, como se ha
su defecto á las personas de la fami dicho en el núm. 972, sin distinción
lia natural á quienes corresponda. de sexo, los que no han cumplido
Los demás hijos ilegítimos obtendrán veintitrés años; y téngase presente
el consentimiento de su madre, cuan que para los efectos del matrimonio
do fuere legalmente conocida; el de no se tiene en cuenta la mayor edad
los abuelos maternos en el mismo que establecen legislaciones especia
caso, y, á falta de unos y otros, el les, por lo cual este precepto del Có
del consejo de familia. A los jefes de digo civil obliga en todo el reino.
las casas de expósitos corresponde Conviene también tener presente que,
prestar el consentimiento para el ma según prescriben los artículos 322
trimonio de los educados en ellas (ar y 323 del mismo Código, puede un
tículo 46). menor, huérfano de padre y madre,
Los hijos mayores de edad están obtener el beneficio de mayor de edad
obligados á pedir consejo al padre, y por concesión del consejo de familia,
1 en su defecto á la madre. Si no lo aprobada por el presidente de la Au
obtuvieren, ó fuese desfavorable, no diencia territorial del distrito, oído el
podrá celebrarse el matrimonio hasta fiscal, con tal que el menor tenga
tres meses después de hecha la peti dieciocho años cumplidos , consien
ción (art. 47). La licencia y el conse ta en la habilitación y le sea conve
jo favorable á la celebración del ma niente al mismo; cuya habilitación
trimonio que el menor y el mayor deberá hacerse constar en el registro
respectivamente hubieran obtenido, de tutelas, y anotarse en el civil. No
deberán acreditarse al solicitar éste debe pedirse el consentimiento ó con
por medio de un documento que sejo paterno para la celebración de
haya autorizado un notario civil ó los matrimonios en el artículo ó pe
eclesiástico, ó el juez municipal del ligro de muerte, cuando el caso sea
distrito del solicitante. Del mismo urgente, según está declarado repeti
modo se acreditará el transcurso del das veces por el Tribunal Supremo
12 LIBRO VI. TRATADO VIII.
(véase Cadena, Tratado teórico-prdctico de España y los llamados á la suce-
de Procedimientos eclesiásticos, tomo i , sión de la Grandeza, aunque estén en
edición 2 . , pág. 8o). E n todo caso,
a
grados distantes, y los títulos de
para que el matrimonio produzca Castilla y sus inmediatos sucesores.
efectos civiles desde la fecha de su (Véase el núm. 2733.) El art. 6 del
celebración, la partida sacramental decreto de 25 de Mayo de 1874 exi-
deberá ser inscrita dentro de los diez mió á dichas clases de esta obliga-
días siguientes. (Código civil, artícu- ción; pero derogado este decreto por
lo 780.) Pueden pedir la inscripción el de 6 de Enero de 1875, en Real
de este matrimonio, con arreglo á la orden de 16 de Marzo del mismo año
Instrucción de 26 de Abril de 1889, de 1875 se declaró subsistente la ley
los cónyuges, sus padres é interesa- y aquella práctica. (Véase Cadena,
dos ó su mandatario, aunque el man- tomo 1, pág. 84, y Alcubilla, tomo 7 ,
dato haya sido verbal. (Véase Abella, pág. 203.)
en el comentario de este artículo.)
Los viudos, sea cual fuere su edad, DISPOSICIONES R E L A T I V A S
no tienen necesidad de consentimien- Á CASAMIENTOS D E MILITARES
to ó consejo paterno para contraer ma-
trimonio , porque, además de ser Los cabos y soldados del Ejército
emancipados, cumplieron con tal r e - no pueden efectuar su casamiento
quisito la primera vez que se casaron. hasta haber transcurrido el plazo de
Real orden de 1863. (Véase Mach, tres años y un día desde que ingresa-
núm. 659, pág. 1040, edición 1 2 . )a
ron en el servicio de filas, según los
El Tribunal Supremo de Justicia artículos 332 del Código de Justi-
declaró, en sentencia de 12 de Mayo cia militar, 12 de la ley de recluta-
de 1884, que no incurría en respon- miento y 8.° del Reglamento para la
sabilidad criminal el párroco que hu- ejecución de éste. Por el art. 4 . se 0
pág. 608), dice así: «Utrum vero va- H<zc videtur probabilior; y hablando
leat matrimonium, etiamsi mandans de la opinión de los que dicen que
in perpetuam amentiam inciderit ante sería nulo, añade: Sed primam non
matrimonium celebratum per procu- cerneo improbabilem; pero como cuando
ratorem, alii negant; quia amens ha- no sólo hay mayor probabilidad,
betur ut mortuus, nec censetur tune como en este caso, sino también
altera pars consentiré; alii affirmant; cuando hay duda, se decide por la
quia doñee revocetur, prior consensus probabilidad del matrimonio, como
perseverat in virtute.» San Ligorio dice San Ligorio (Homo apostolicus,
no trata esta cuestión del poderdante tract. I, De conscienüa, núm. 27), creo
que cayó en demencia perpetua antes que el matrimonio en este caso sería
de celebrarse el matrimonio (á lo válido, como dicen Sánchez, Bonaci-
menos yo no la he encontrado). na, Roncaglia, los Salmaticenses, etc.;
Confieso que no me atrevo á resol- esto es, que en el fuero externo se
ver esta cuestión; me parece muy declararía válido, y por consiguiente
fuerte la razón de los que afirman lo mismo sería en el fuero interno.
que no hubo consentimiento suficien- 2717. P . Si el mandante, cuan-
te en la parte que d i o su asenso al do d i o al mandatario la facultad de
apoderado, suponiendo que la otra contraer en su nombre, la d i o fingi-
parte estaba en su juicio. Es verdad damente en lo exterior, ¿podrá su-
que al que pidió el Bautismo, aunque plirse esta falta si el poderdante da
caiga en demencia, se le puede admi- después interiormente su consenti-
nistrar válidamente este Sacramento, miento?
porque se le administra tan sólo para R. Scavini (edición de i874,tomo 3,
bien suyo; pero el Matrimonio tiene núm. 728, nota 3 . ) es de opinión
a
cargas muy graves, y no es fácil que cuando tan sólo faltó el consenti-
creer que la parte que da su asenso al miento interno en el mandante, basta
procurador quiera unirse hasta la que después lo ponga antes de cele-
muerte en vínculo indisoluble con un brarse el matrimonio por el mandata-
demente perpetuo, por ignorar su de- rio; pero cuando se d i o el mandato
mencia; aunque el sano no imponía fingidamente en lo exterior (esto es,
disenso in actu signato, lo tenía in actu por juguete ó en broma), entonces no
exercito. De todos modos, yo creo que basta que el mandante ponga su con-
si sucediese un caso semejante, el sentimiento en el interior, sino que
Papa concedería la dispensa del ma- es necesario que dé otra vez seria-
trimonio si éste se conservase rato, ó mente el mandato al procurador, y
por lo menos daría lugar á una con- da la razón siguiente: «Nam cum
sulta al Romano Pontífice. nullum fuit ab initio mandatum ex-
2716. P. Si el poderdante no terius, nequit solo inferno consensu
hubiese prestado el consentimiento validan.»
interno al autorizar el mandato, pero 2718. P . Un matrimonio cele-
le hubiese suplido antes de verificarse brado por carta, ¿sería válido?
el matrimonio, ¿bastará para que el R. He aquí lo que dice San Ligo-
matrimonio sea válido? rio (lib. 6, núm. 886): «Matrimonium
R. Aunque hay opiniones sobre per epistolam contrahitur, quando
esta cuestión, la opinión más común unus, ex gr., sponsus scribit ad spon-
y más probable dice que sería válido sam se illi tradere in maritum, et ex
el matrimonio. San Ligorio (lib. 6, tune eam acceptare in uxorem; e t
núm. 886), hablando de la opinión sponsa idem rescribit viro, et uterque
de los que dicen que en este caso postea epístolas legit coram parocho
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO.
et testibus. Sed quando vir scribit celebrados por carta. Es verdad que
fcemina; .se illi in virum tradere, et en este modo de celebrar matrimonios
acceptare illius consensum ex tune pueden intervenir fraudes y reclama-
quo illa praestiterit, tune, licet foemi- ciones, y así convendrá que la carta
na non rescribat, sufficit ut matrimo- se lea al párroco estando presente el
nium contrahatur, si /cernina coram interesado y dos testigos, y que des-
parocho et testibus litteras aperiat et pués el párroco dé testimonio, remi-
consensum prasstet ; ita S á n c h e z , tiéndolo todo á la otra parte que ha
lib. a, disp. 1 2 , núm. 3; Salman- de contraer; y ésta leerá la carta y el
t i c , cap. 13, núm. 108, cum Diana et testimonio á su párroco en presencia
Villal., ac Pai., pag. 9, num. 1 1 , de dos testigos, aceptando el matri-
cum Nav., Molin., Con., Henr. et monio y otorgándole por su parte;
Gutt.» porque como entonces se celebra el
Me parece suficientemente probable contrato y el Sacramento, el matri-
la anterior doctrina del Doctor San monio, no asistiendo el párroco y dos
Ligorio. Vecchiotti, en su excelente testigos, parece que sería clandestino,
tratado De matrim., cap. 2, § 34, De y por lo tanto nulo, si en aquella pa-
consensu matrimoniali, después de re- rroquia se había publicado el Triden-
ferir la opinión de los que dicen que tino.
no se puede celebrar por carta, ha- E l párroco que asiste á un matri-
blando de los que dicen ser válido el monio celebrado por procurador ó por
matrimonio celebrado por carta, dice carta, si se dispensaron las procla-
así: «Validiora tamen, ni fallimur, mas, debe preguntar á los testigos si
ea momenta sunt, qua; contraria? et tienen noticia de algún impedimento
quidem communiori sententiae suffra- que obste á la celebración del matri-
g a n t e ; quia jure antiquo, ut diximus, monio; y como el párroco no debe
quod ante Tridentinum servabatur, proceder á la celebración de un ma-
traditio et acceptatio fieri potuit per trimonio por procurador ó por carta
epistolam, ut in casteris contractibus. sin contar con el Ordinario, debe ate-,
Cum igitur non constet quod Triden- nerse á lo que éste le ordene.
tinum in hoc aliquid innovaverit, Scavini (edición de 1874, tomo 3,
fieri etiam potuit post Tridentinum núm. 728, 4), hablando de estos ma-
quod ipsa traditio et acceptatio utrius- trimonios, dice así: «Attamen paro-
que contrahentis coram eodem paro- chus non debet propria auctoritate
cho et iisdem testibus facta digno- seu inconsulto Episcopo tale matri-
scatur. Quod autem traditio et accep- monium permitiere; cum ex praxi
tatio etiam per epistolam coram eodem Ecclesias vix inter alios quam inter
parocho et testibus fieri possit, duo- principes id vigeat.» Esto es muy
bus exemplis ostendit Sánchez (lib. 2, justo, si bien no necesario, para lo
De Matrimonio, disp. 1 2 , núm. 3).» válido; porque puede haber algunos
Omito los dos ejemplos que pone inconvenientes que sobrevengan en
Vecchiotti, por brevedad; pueden ver- esta clase de matrimonios. E n el día
se además en Sánchez en el lugar ci- no está tan en rigor lo que aquí dice
tado, donde cita á favor de esta opi- Scavini, de que estos matrimonios no
nión á Enriquez, Ledesma, López; y suelen celebrarse sino entre los prín-
además de los que escribieron des- cipes, pues yo he visto celebrarlos en-
pués del Tridentino, á Navarro, Pé- tre personas que ni aun siquiera eran
rez, Matienzo, Vega; y añade que nobles. Esto depende de las c i r c u n s -
estos últimos autores no hubieran de- tancias que concurran.
fendido esta sentencia si aquel Con-
cilio hubiera anulado los matrimonios
26 LIBRO VI. T R A T A D O VIII.
de quien estaba apasionado, y de la
ARTÍCULO IV cual tuvo algunos hijos. Este desgra-
ciado, estando en la hora de la muer-
Del matrimonio condicionado. te, y deseando legitimar á sus hijos y
cubrir hasta donde sea posible el ho-
2 7 1 9 . E s doctrina común que el nor de la mujer con quien está unido,
párroco no debe admitir que los con- suplica al párroco que le case con ella
trayentes pongan condiciones al tiem- condicionalmente, esto es, que si su
po de contraer matrimonio; porque, mujer en aquel momento está muer-
como dicen los Salmaticenses, cual- ta, se casa con aquélla con quien ha
quier clase de condiciones da motivo vivido unido maritalmente hasta en-
para dudas, escrúpulos y reclamacio- tonces; y de esta manera, si realmen-
nes: además, si los dos contrayentes, te prueba después que su mujer había
ó alguno de ellos, retractan el con- muerto, los hijos quedan legitimados
sentimiento, por el cumplimiento de y se ocurre en lo posible al honor de
la condición no se verifica el matri- la madre. De este modo el testamen-
monio, aun cuando tan sólo se re- to, si le hace el enfermo, tendrá cons-
tracte interiormente; y como pudiera tancia legal. Este es uno de los casos
muy bien suceder que el matrimonio en que el párroco podrá ciertamente
condicionado se hubiese celebrado asistir á un matrimonio celebrado así
con testigos y en presencia del párro- bajo condición, sin acudir al Ordina-
co, no pudiendo-tn ese caso compro- rio, si la gravedad de la enfermedad
bar en tiempo hábil su disentimiento y la premura del tiempo no lo permi-
el que retractó en tiempo hábil su tiesen.
consentimiento, quedaría en la mis- 2 7 2 0 . Esto supuesto, se pregun-
ma perplejidad y peligro que el que ta: ¿cómo se define la condición?
se casó con consentimiento fingido y JR. «Oratio qua id omne quod agi-
después no lo puede probar, Añádase tur, in futurum eventum suspendi-
á esto, como muy bien dicen Scavini tur.»
y Gury, con otros autores, que el pá- Hay algunas condiciones que los
rroco no debe permitir ninguna con- teólogos llaman universales y gene-
dición en la celebración del matrimo- rales, que se consideran inclusas en
nio, sin obtener antes la aprobación todos los contratos, aun cuando no se
del Ordinario; y la razón es, como expresen, como dicen los Salmaticen-
dice Schulte, porque, sin licencia del ses (tract. IX, núm. 7); por ejemplo:
Ordinario, el párroco no puede apar- contrallo tecum, si volueih, si vixeri-
tarse, en la celebración de los matri- mus, etc. Hay otras condiciones que
monios, de la forma ordinaria que se son del todo intrínsecas al matrimo-
acostumbra en la Iglesia. Por últi- nio: «ut contraho tecum, si non sis
mo, fuera de un caso de necesidad ra- consanguínea, si non sit inter nos
cional, no es lkito celebrar Sacra- impedimentum dirimens.» Hay otras
mento bajo condición. que son necesarias por una necesidad
No obstante, convienen los autores extrínseca; por ejemplo: «Me caso
en que, habiendo una gravísima cau- contigo si el sol se pone.» Otras son
sa, bien se puede celtbrar el matri- imposibles, como: «Me caso contigo
monio lícitamente sub conditione: uno si tocas el cielo con un dedo.» Hay
de los casos que ponen es el siguien- otras condiciones que son contingen-
te (si bien puede haber otros equiva- tes, y de éstas las unas son honestas,
lentes): Un casado, sin tener cons- como: «Me caso, si quisiere tu padre;»
tancia de la muerte de su esposa, otras son inhonestas y torpes, ó por-
contrajo matrimonio con otra mujer que son contrarias á la sustancia del
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 27
dicat, te duco, si fornicasti.» Son pa- non statuisse jus novum, sed id quod
labras de Scavini, en el número ci- erat ex jure naturas, declarasse. E t
tado. probatur conclusio: quia sine propria
Si la condición es de futuro contin- substantia nihil consistere potest; sed
genti, y los contrayentes saben que se matrimonii substantia consistit in
ha verificado ya, vale el matrimonio; consensu in conjugalem societatem,
por ejemplo: contralto tecum , si pater in quo tacite omnia bona matrimonii
meus consentiat: en este caso, si el pa- includuntur, nimirum indissolubilitas,
dre es muerto ya, cuando conste á los quaa est bonum Sacramenti, fides ob-
contrayentes, el matrimonio se consi- servanda, prolesque suscipienda , sal-
dera perfeccionado; porque, como dice tern in potestate et in aptitudine: ergo
San Ligorio, con la sentencia común, qui contra substantiam matrimonii
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 30
aut illius bona conditionem apponit (núm. 3) , Fagnanus (núm. 2) in
cui alligat suum consensum , plane dictum cap. Si conditiones, de conditio-
convincitur se nolle verum matrimo- nibus appositis.»
nium celebrare. Sed hoc intelligen- En el mismo lugar pone Benedic-
dum est, ut bene inquit Sanchez (nú- to XIV una condición distinta de las
mero 5), si matrimonio proprio adji- tres que puso Gregorio IX , á saber,
ciatur, non si alieno; ut si contrarias de dos personas que al contraer ma-
cum Maria sub conditione, quod ipsa trimonio hiciesen pacto é impusiesen
procuret sterilitatem sororis; quia tunc la condición de que si uno de los dos
salvatur substantia matrimonii; et adulteraba, el matrimonio quedaba
talis conditio, ut turpis, rejicitur, et disuelto en cuanto al vínculo, en cuyo
manet matrimonium validum ac si caso el matrimonio sería nulo. He
non esset adjecta.» aquí sus palabras: «Licet inter primi
2724. Además de las tres condi- generis conditiones eam non recen-
ciones que expresa Gregorio IX , hay suerit Summus Pontifex , qua conju-
otras semejantes que también lo anu- ges de matrimonio solvendo conve-
lan; de modo que aquel Pontífice no niunt si alter eorum adulterii crimen
habló taxativa , sino demonstrative. He patraverit, attamen, cum hsec condi-
aquí lo que dice Benedicto XIV (li- tio re vera contraria sit substantia;
bro 13 De Synodo Dicecesana, cap. 22, matrimonii, cujus, ubi consummatum
núm. 6): «Celebriores enim canonista; fuerit, perpetuum esse debet vincu-
super laudatum textum scribentes do- lum, et, ambobus conjugibus viventi-
cent , omnes quidem conditiones quae bus, insolubile, hoc satis profecto est
in ea decretali a Summo Pontífice re- ut, si hujusmodi conditio seu pactum
censita; sunt, matrimonii substantia; in matrimonii contractu apponatur,
repugnare, sed eas minime solas esse; matrimonium illud nullum et irritum
cum praster illas alia; non desint,|quas, censeri debeat.»
si in matrimonii foedere contrahendo 2725. P. Si cuando dos van á
inserantur , nullitatis Vitium in illud contraer matrimonio, uno de ellos , ó
inducunt. Ita docet Abbas in dictum los dos , impusiesen la condición y
cap. S Í conditiones 2: «Et licet textus pacto de que no se había de consumar
* hie ponat tria exempla istarum con- el matrimonio; por ejemplo, si dijese
»ditionum contra substantiam, tamen la mujer: contraho tecum , dummodo
»multa alia possunt reperiri.» E t su- me non tetigeris , ¿sería válido el ma-
per eumdem textum ita prosequitur trimonio?
Ancharanus (num. 2): «Adverte quod R. Hay dos opiniones: la primera,
»ista tria ponuntur in textu gratia que defienden varios autores, dice que
»exempli ( 1 ) ; nam idem esset, ubi- el matrimonio sería válido, y se fun-
»cum que esset eadem ratio.» Consen- dan principalmente:
tiunt Joannes Andreas , Henricus i.° E n que si dos antes de casarse
Boich (núm. 5), Alexander de Nevo mutuo consensu hacen voto de castidad,
el matrimonio es válido , y , no obs -
tante, ninguno de los dos puede pedir
(1) E l C o m p e n d i o d e S c a v i n i , e d i c i ó n ni pagar el débito.
de B a r c e l o n a d e 1 8 7 7 , ' • l
2. Porque el dominio directo de
e n a n o t a 1 a a
0
n u m . g i i , t o m o 2, d i c e a s i : « C o n d i t i o d e
e d u c a n d a p r o l e i n i d o l o l a t r i a , n u l l u m facit una cosa es separable de la potestad
c o n j u g i u m , c u m id r e p u g n e t b o n o p r o l i s . del uso de la misma.
S e c u s si sit d e e a e d u c a n d a i n haeresi, c u m 0
3. Porque esa condición, si se
n o n e x c J u d a t u r C h r i s t i a n a r e l i g i o , etsi
c o n d i t i o sit i n i q u a a c n u l l i u s r o b o r i s .
impone después de celebrado el ma-
D e n s . » N o sé q u é p r o b a b i l i d a d t e n g a està trimonio, no le irrita. ¿Por qué, pues,
o p i n i o n de Dens. le ha de irritar si se pone antes de
30 L I B R O V I . TRATADO VIII.
celebrar el matrimonio? dice el Padre pugna la sentencia de Santo T o m a s ,
Gallo. de los Salmaticenses , etc. (Suppetìce
Los Salmaticenses tratan con su Evangelii Prcsconibus, voi. 4, cap. 3,
acostumbrada erudición esta contro- päg. 52), en donde, en tre otras cosas,
versia en el trat. IX, cap. 7, núm. 93 dice asi (pondré por nùmeros sus ra-
y siguientes; y después de exponer zones para mayor claridad de las res-
las razones de la sentencia anterior, puestasj:
dicen así: «Verior tarnen est secunda «i.° Primum quod spectat, fue-
sententia, quae dicit, etiam has con- runtqui pactum hujusmodi, matrimo-
ditiones (1), si in pactum deducantur, nii, si ei praegrediatur, validitati obes-
matrimonium ipsum annullare. E t se prorsus autumarunt. Contrariam
ideo Gregorius IX in dict. cap. indis- sententiam vix^ quempiam tueri pos-
tincte pro ómnibus conditionibus op- se subaudire videtur Benedictus XIV,
positis matrimonü substantise dixit dum ait (De Synoio, lib. 13) ejusdem
matrimonium irritare. E t si exempla patronos necesse omnino esse de vi-
adduxit de inhonestis conditionibus, ribus et subsistentia hujusce opinio-
non tarnen ait eas , quia inhonestas, nis studiose disquirere.
irritum reddere matrimonium , sed »2.° At perperam hic et illi: quid-
quia illi contraria;; proindeque omnes quid enim in contrarium affertur, mi-
sive honestas sive inhonestas com- serrimo ilio continetur sophismate , quo
prehendit. Ideoque Div. Thomas in 4, jus cum juris exercitio, ideoque usus
dist. 29, q. unic., art.3,quaestiunc.3. , abdicatio cum juris non existentia
a
non esset nisi dictus consensus esset citio juris suspenso per bimestre ad
in carnalem copulam: ergo , etc.; re- deliberandum concessum, ac inde si
spondet: Ad tertium dicendum , quod religionem conjux saltern alteruter
illa conditio explícita, non solum ingrediatur, per totum tirocinii t e m -
actui , sed etiam potestati contraria- pus revera permanet. Quid vero pro-
tur copula; carnalis ; et ideo est con- hibet quominus conjuges ipsi com-
traria matrimonio.» muni invicem et ultronea consensione
2 7 2 6 . Las razones en que se apo- non solum ad bimestre vel ad bien-
yan los Salmaticenses, las omito por nium, sed ad vitam continentiae pac-
ahora ; porque voy á copiar parte de tum iriire valeant, seu melius conti-
las razones con que el P. Gallo im- nentiam sibi invicem spondeant? Nihil
enim esse videtur cur potestatem in
proprium corpus sibi invicem ita tra-
(1) L a s c o n d i c i o n e s q u e los S a l m a t i - .dere valeant, ut eodem tempore
c e n s e s h a b í a n p u e s t o en la p r e g u n t a , s o n potestatis ipsius usum sibi invicem
las s i g u i e n t e s : « C o n t r a l l o t e c u m , si n u n - cedant.
q u a m n o s c o g n o s c a m u s , si v o t u m c a s t i t a -
tis e m i s e r i m u s , si a n t e vel post c o n s u m * 4. 0
Si enim, ut omnes fatentur,
m a t i o n e m in religione profiteamur.» post initum matrimonium hujusce
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 3i
generis usum conjuges ita cederé pos- de citar los autores que defienden la
sunt, cur et non antea? At enim con- opinión del P. Gallo, dice así: «Sed
tractus effectu omni careret. Pernego: et illud etiam negad non potest com-
cum enim conjugum neuter nuptias plures alios esse tum theologos, tum
alias inire possit, et adulter vocetur canonistas, qui oppositum doceant,
si sui copiam alteri faciat, fornicarius contendentes utramque conditionem
non est si, mutata sententia, conjugio esse contra substantiam matrimonii,
uti velit; idque si nolit, jure tamen tarn earn, scilicet, qua contrahentes
suo máxime utitur dum eo libere pror- mutuas corporum potestati in ante-
sus se abdicat. cessum renuntiant, quam illam qua
5. Quse omnia fere dixerim, epi-
0 hujusmodi potestatis actum et usum
tome continentur paucis illis Docto- sibimet ipsi interdicunt. Videndus est
ris Angelici verbis (Supplem., q. 42, hac de re Schmalzgrueber ad tit. De
art. 4): Dúplex est integritas: una conditionibus appositis, § 5, num. 1 1 9
quse attenditur secundum perfectio- et seq.» Benedicto X I V aún mani-
nem primam, quse. consistit in ipso fiesta más su inclinación á la opinión
esse rei; alia quaa attenditur secundum de Santo Tomás, como se dirá cuan-
perfectionem secundam, quse consistit do se trate del matrimonio de la San-
in operatione. Quia ergo carnalis com- tísima Virgen con San José.
mixtio est quaedam operatio, sive usus A lo segundo que dice el P . Gallo,
matrimonii, per quod facultas ad hoc respondo que este autor se excedió no-
datur, ideo erit carnalis commixtio de iabhtnente cuando dice que Santo T o -
secunda perfectione matrimonii, et más y los que defienden su opinión se
non.de prima.» Hasta aquí el Padre engañaron, por haber incurrido en el
Gallo. misérrimo sofisma de confundir el de-
Como en esta obra no he hecho recho con el ejercicio del derecho.
nunca mención del P . Gallo, debo No sólo Santo Tomás, sino también
decir que su obra Suppelice Evangelii Domingo Soto, Tomás Sánchez, los
Prceconibus, en cuatro volúmenes (la Salmaticenses, etc. , sabían tan bien
que yo tengo está impresa en Roma y aun mejor (perdónese la expresión)
en 1872), es erudita: yo la leo con que el P. Gallo la diferencia entre el
frecuencia y con placer, porque es derecho y el uso del derecho; porque,
muy curiosa; pero en la presente como dicen los Salmaticenses en el
cuestión y en algunas otr.is no le sigo, lugar citado, núm: 96, «licet non sit
porque las resuelve en un sentido al- de essentia matrimonii ut quis intendat
gún tanto ancho, y la aseveración copidam aut prolem, est tamen ut non
con que las afirma no corresponde á obiigetur ad earn non intendendam:
las razones en que las funda. Voy á ergo per talem conditionem in pactum
dar solución á los argumentos que deductam solvitur substantia matri-
alega para defender la opinión contra- monii, sine qua ipsum stare non po-
ria á Santo Tomás (cuyas palabras test. Antecedens probatur; quia ejus
quedan citadas, y se volverán á citar substantia stat in illa facúltate petendi
más adelante), á Soto (in 4 Smt., aut reddendi debitum conjúgale; sed
dist. 29, q. 2, art. 3), á Sánchez per dictam obligationem solvitur talis
(lib. 5, disp. 10, núin. 2), Layman, potestas. Quod sic magis explicatur:
los Salmaticenses, Ledesma, etc. nam obligatio matrimonii consistit in
A lo primero que alega el Pa- mutuo jure petendi debitum, et mutua
dre Gallo digo, que se equivoca en obligatione illud reddendi; sed per
citar á Benedicto XIV (lib. 13 DeSy- conditionem deductam in pactum se
nodo Dicecesana, cap. 22, núm. 12); mutuo non cognoscendi oritur deobli-
porque este gran Pontífice, después gatio reddendi, imo obligatio ad non
32 L I B R O VI. TRATADO VIII.
reddendum, et privado juris petendi, no están obligados á consumar el
imo obligatio ad non petendum: ergo matrimonio, sino que, si uno de los
talis conditio involvit contraria sub- cónyuges profesase en religión, el
stantiee matrimonii.» matrimonio rato queda disuelto quoad
E l ejemplo que ponen los contra- vinculum. He aquí la definición dog-
rios, de que puede uno tener el domi- mática del Tridentino (ses. 24, can. 6):
nio directo de una cosa y no el uso, «Si quis dixerit matrimonium ratum y
lago filipino y las Carolinas , si con- art. 4). De modo que su voto no fué
ditiones in pactum non deducaníur. «Ve- absoluto, «sed sub conditione hones-
rum si expresse hujusmodi conditio tissima, hac, scilicet, nisi Deus aliter
minime apposita fuerit, quamquam ordinaret: nec istam conditionem ap -
contrahentes in eo errore versentur, posuit, ut dubitaret an vellet virgo
matrimonii yinculum propter adulte- permanere, sed an deberet: et hoc est
rium dissolvi posse; nihilominus locus quod Augustinus in littera dicit, quod
est prsasumptioni, ut dum matrimo- proposuit se perseveraturam virgi-
nium contrahere voluerint, illud juxta nem, nisi Deus aliter ordinaret.» (In 4
institutum Christi, atque adeo inso- Sent., dist. 30, q. 2, art. 1, sol. i . )
a
sentimiento, y exponer las razones en loc. cit., in simili casu Sacram Con-
que se funda, da solución á éstas y gregationem declarasse.»
expone la sentencia de los que dicen Scavini dice así: «Videtur autem
que no se necesita nuevo consenti- novum requiri consensum, si sponsi
miento: da solución á los argumentos, impediti contraxerint sub conditione,
y concluye así: «Utraque sententia si cessabit impedimentum; nam consen-
est probabilis, at haec secunda (que sus , tempore impedimenti positus,
no se necesita nuevo consentimiento) probabilius non videtur satis validus.
videiur probabilior. Casterum recte di- Ita refert Zacharias declaratum fuis-
cunt Viva (q. 4, art. 6, num. 4), et se a Sacra Congregatione Concilii
Croix (lib. 6, part. 3, núm. 762), con- (in Adnot. ad Croix).
sultius esse eo casu iterum contrahi
matrimonium.» ARTÍCULO V
Scavini (edición de 1874, tomo 3,
núm. 867, queer. 4) transcribe las ra- Del matrimonio morganàtico.
zones de Billuart, y concluye con las
palabras de San Ligorio: «Haec se- 2 7 3 2 . El matrimonio morganà-
cunda sententia videtur probabilior;» tico es el que se celebra entre perso-
y yo añadiría, con Billuart, que no nas de diferente condición. Benedic-
solamente conviene renovar el con- to XIV, en su inmortal obra De Sy~
sentimiento cuando se cumple la con- nodo^ Dicecesana, lib. 1 3 , cap. 23^
dición, sino también que el párroco núm 12, dice así: «In pluribus Ger-
y los testigos asistan, no solamente maniae locis etiamnum saepe contin-
cuando se celebra el matrimonio con- git qusedam fieri matrimonia, qua&
dicionado, sino también cuando la dicuntur admorganaticam; eaque sunt,
condición se cumplió, por las razones quibus vir nobilis, post susceptos ex-
que este docto^teólogo alega, y tam- prima uxore itidem nobili liberos, ea
bién para evitar subterfugios y pre- defuncta, cum continentiae leges sine
textos engañosos de los contrayentes, uxore observaré non possit, corani
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 37
paroeho et testibus, obtenta prius a hábiles para gozar los títulos, hono-
proclamationibus opportuna dispen- res y bienes dimanados de la Corona;
satione, alterarci ex humiliori ordine y la Cámara no les despache á los
ducit, addita conditione, ut tam mu- Grandes la cédula de succesión, sin
!ier quam filii ex eo matrimonio nas- que hagan constar al tiempo de pe-
cituri nihil sibi juris ex eo acquirere dirla, en caso de estar casados los
possint, praaterquam ad ea quas ad nuevos poseedores, haber celebrado
victum sunt necessaria. Hujus condi- sus matrimonios precedido el consen-
tionis vir et mulier a participanda timiento paterno y el regio sucesiva-
mariti dignitate excluditur, et filii ab mente.
omnibus titulis, muneribus, et pater- »XII, Pero como puede acaecer
norum avitorumque honorum succes- algún raro caso de tan graves cir-
sione extranei censentur. De his m a - cunstancias que no permita que deje
trimoniis Germani scriptores tam ju- de contraerse el matrimonio, aunque
ristas quam theologi passim loquun- sea con persona desigual, cuando esto
tur; eaque legitime contrahi tuentur suceda en los que están obligados á
tum quoad substantiam, ut dicunt, tum pedir mi Real permiso, ha de quedar
.quoad modum; primum quod ad s u b - reservado á mi Real persona y á los
stantiam pertinet, quia ineuntur, ut Reyes mis succesores el poderlo con-
incontinentiaa peccatis aditus inter- ceder; pero también en este caso que-
cludatur; secundum quod spectat ad- dará subsistente é invariable lo dis-
jectas conditiones et pacta, quia haac puesto en esta pragmática, en c u a n -
eo tendunt, ut filii ex prima nobili to á los efectos civiles; y en su vir-
uxore suscepti aliique, qui ad hseredi- tud, la mujer ó el marido que cau-
tatem et bona, defìcientibus iisdem se la notable desigualdad quedará pri-
filiis, jus habent, ab omni prasjudicio vado de los títulos, honores y prero-
reddantur immunes.» gativas que les conceden las leyes de
. 2 7 3 3 . E n España, respecto de estos reinos, ni succederán descen-
íos matrimonios de personas desigua- dientes de matrimonios en tales dig-
les en riquezas y aun en nobleza, la nidades, honores, vínculos ó bienes
habrá, mas yo no recuerdo haber leí- dimanados de la Corona, los que de-
do disposición alguna civil que prive berán recaer en las personas en quie-
á los hijos legítimos de las riquezas nes en su defecto corresponda la suc-
ó. nobleza de sus padres; pero respec- cesión, ni podrán tampoco estos des-
to de los Infantes y Grandes de E s - cendientes de dichos matrimonios
paña, en la ley 9, tít. 2, lib. 10 de la desiguales usar de los apellidos y ar-
Novísima Recopilación están prescri- mas de la casa de cuya succesión que-
tas las disposiciones siguientes: dan privados; pero tomarán precisa-
«XI. Mando asimismo que se con- mente el apellido y las armas del pa-
serve en los Infantes y Grandes la dre ó madre que haya causado la
costumbre y obligación de darme notable desigualdad, concediéndoles
cuenta, y á los Reyes mis succesores, que puedan succeder en los bienes li-
de los contratos matrimoniales que bres y alimentos que deban correspon-
-intenten celebrar ellos ó sus hijos é derles, lo que se prevendrá con clari-
inmediatos succesores, para obtener dad en el permiso y partida de casa-
mi Real aprobación; y si (lo que no miento.» (Véase el núm. 2701.)
es creíble) omitiese alguno el cumpli-
miento de esta necesaria obligación,
casándose sin real permiso, así los
contraventores como su descenden-
cia, por este mero hecho, queden in-
38 L I B R O VI. TRATADO Vili.
tibus et a matre praesertim amotam,
ARTÍCULO VI nec pie nec liberaliter institui, sed in-
certis fortunas casibus objectam re-
Del matrimonio de conciencia. linqui; nisi etiam parentes ipsi, con-
tra naturse leges, ausu nefario illius
2 7 3 4 . Hablando de esta clase de vitas insidientur. Ubi vero tam imma-
matrimonios el inmortal Benedic- ne facinus parentes deterreat, illosque
to XIV en su constitución apostólica ad sobolem alendam instituendam-
de 1 7 de Noviembre de '1741, que se que humanitas ipsa compellat, alia
halla en su Bulario, tomo 1, pág. 89, imminet liberis susceptis ex occulto
y es la constitución 35 dirigida á t o - matrimonio lugenda avitarum facul-
dos los Prelados del orbe católico, ex- tatum et honorum jactura, pro quo-
plica á quiénes y de qué manera se rum possessione assequenda, quamvis-
han de permitir los matrimonios de clament jura sanguinis, illis tam en
conciencia. Por no alargarme dema- careant necesse est propter occulta
siado, no transcribo toda esta consti- parentum matrimonia, et ademp-
tución apostólica; tan sólo extractaré tam legitimitatis et filiaticnis proba-
lo más principal. tionem.
Para manifestar que el espíritu de »§ 4 . Huic etiam malorum origini
0
tes, sino tal vez más urgentes,» y con- tamen aut alteri Sacramenti ministro,
cluye así: «Sed quia vestri pastora- a Vobis deputando, districte prsecipia-
lis officii partes versan debent in se- tur ne matrimonio intersit, nisi prius
dulo investiganda legitima et urgenti paterna charitate conjuges in Domino
causa dispensationis, ne matrimonia monuerit sobolem procreandam rege-
occulte celebrata luctuosos habeant neran quamprimum oportere sacro
exitus, quos intimo cordis moerore re- baptismatis lavacro; ac Christo judici
censuimus.» districtam reddituros esse rationem,
E n el párrafo 7. Benedicto XIV
0 nisi filios ut legítimos agnoverint,
encarga á los Obispos las diligencias eosque pietate bonisque moribus im-
que han de practicar. antes de conce- buerint, et frui patiantur bonis tem-
der la licencia para contraer un ma- poralibus a majoribus in supremis
trimonio de conciencia, y dice así: tabulis relictis, vel próvida legum
«Huno porro in scopum vos hortamur, auctoritate delatis.»
et impense admonemus, ut persona- En el párrafo 10, hablando de lo
rum matrimonium secreto contrahere que debe practicar el párroco ó sacer-
petentium diligens fiat a.Vobis inqui- dote delegado que asistió al matrimo-
sítio: an, scilicet, ejus qualitatis, gra- nio, dice así: «Celebrato autem m a -
dus, et conditionis sint, quas id probé trimonio, indilate a parocho vel alio
exposcant; an sint sui, vel alieni juris; sacerdote coram quo initum est, ex-
an filii-familias, quorum nuptise patri hibeatur Episcopo illius scriptum do-
juste dissentienti sint in visee; ab epis- cumentum, cum nota loci, et tem-
copali etenim, quod geritis, muñere poris , testiumque qui celebrationi
nimium esset alienum facilem prse- interfuerunt. Vestrum erit postea dili-
beri filio inobedientiae occasionem; an genter incumbere, quod ut, ad peren-
res sit de personis ecclesiasticis, licet nem gestas rei memoriam, prsefatum
in minoribus ordinibus constitutis, documentum fideliter transcribatur in
pensiones et beneficia ecclesiastica libro prorsus distincto ab altero in
obtínentibus, ut detestabilis illorum quo matrimonia publice contracta,
retentio in statu uxorato congruis [ d e m o r e adnotantur. Hujusmodi li-
40 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
ber pro matrimoniis secretis apposite (estas son sus palabras) en la balanza
compactus, clausus, et sigillis obsig- de la justicia el no facilitar la revela-
natus, in vestra episcopali cancellarla ción de los matrimonios secretos, per^
caute erit custodiendus; et eo tantum mitidos ó admitidos para quitar los
casu resignari et aperiri, vestra acce- concubinatos, que cualquiera perjui-
dente licentia, eum patiemini, quo cio de interés de tercero.»
alia id genus matrimonia describi Confirma Su Santidad esta doctri-
oporteat, vel id sibi vindicet justitise na con el secreto del Tribunal de la
administrandEe necessitas, vel demum Inquisición, que no puede revelarse
aliquod documentum ab eo exposcant por evitar el perjuicio de tercero; y
verum interesse habentes, quibus pro- dice que en esta parte es menester
bationum aliunde petendarum non dejar el castigo á Dios, como cuando
suppetit copia: sedulo tamen animad- alguno se apodera secretamente de los
vertentes, quod, re absoluta, denuo bienes ajenos, etc.
claudatur, et sigillis, ut antea, obsig- Algunas cosas más dice Benedic-
netur. Fides seu attestationes clam to XIV en su carta al Emmo. Carde-
celebrati matrimonii a parocho, vel nal Malvezzi, arzobispo de Bolonia,
sacerdote qui vices parochi gessit, aclarando las dudas que ocurrieron
exarandas, vobisque exhibendse, trans- sobre su constitución apostólica Satis
cribantur in dicto libro, prout jacent, vobis, de 1 7 de Noviembre de 1 7 4 1 ,
de verbo ad verbum, a persona a Vo- que se pueden ver en el tratado del
bis deputanda, quas apud omnes ihte- Dr. D . Francisco Mazzei, De Matri-
gritatis probatique nominis luculen- monio conscientice, pág. 218.
tum habeat testimonium. Fides vero 2 7 3 6 . E n cuanto á la fórmula en
et attestationes ipsas in secretiori loco que el Prelado diocesano h a d e exten-
sartse tectaeque a Vobis serventur.» der la comisión para que el párroco ú
2 7 3 5 . E n cuanto á lo que aquí otro sacerdote delegado pueda cele-
dice el Papa, que se puede manifestar brar el matrimonio de conciencia,
el matrimonio de conciencia á los que, como también la fórmula del certifi-
no pudiendo probar un derecho que cado del párroco ú otro sacerdote d e -
tienen de justicia si no se les fran- legado que lo celebró, véase la segun-
quea la constancia del matrimonio, da edición del erudito Tratado teórico-
Benedicto XIV, respondiendo á las pracuco .del Matrimonio, compuesto
dudas que se le propusieron sobre la por el Dr. D . León Carbonero y Sol,
inteligencia de la citada Constitución pág. 84.
apostólica, modificó algún tanto lo Además, Benedicto XIV, en su ci-
que aquí había dicho con bastante tada constitución Satis vobis, manda
generalidad; pues dice que solamente que la prole que nazca del matrimo-
se puede revelar el secreto cuando los nio de conciencia sea bautizada en la
padres no denunciasen la prole y la iglesia; pero como no se han de poner
bautizasen en nombre ajeno, ó usasen los nombres de los padres en el libro
de otro artificio, sin dar parte al supe- común de bautismos, ordena que el
rior, como se dice en el párrafo 13 de padre, y, muerto éste, la madre, debe
la bula Satis vobis. dar cuenta al Obispo, ó por sí, ó por
Dice, por último, que, fuera de los carta auténtica, ó por persona de con-
casos en que se trata de los perjuicios fianza, del nacimiento dé la prole, y
que se siguen contra la esencia ó efec- del lugar y tiempo de su bautismo,
tos del matrimonio, no debe revelarse advirtiendo que la prole es verdadera-
el secreto, aun cuando de no hacerlo mente legítima, porque el Papa así lo
se siga perjuicio de tercero en sus in-" declara; y dice también que la clase
tereses temporales, «por pesar más de libros en que se escriban estas par-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 4i
tidas merece el mismo crédito que las otros funcionarios del orden civil en
partidas que se dan por los párrocos, España y de los agentes consulares ó
sacadas de los libros en que están in- diplomáticos en el extranjero. Las
critos los matrimonios públicos. actas del Registro serán la prueba del
El Código civil, en su art. 79, estado civil, la cual sólo podrá ser
aprobando lo que la Iglesia dispone suplida por otras en el caso de que no
acerca del matrimonio de conciencia, hayan existido aquéllas ó hubiesen
se expresa del modo siguiente: «El desaparecido los libros del Registro,
matrimonio secreto de conciencia, ce- ó cuando ante los tribunales se s u s -
lebrado ante la Iglesia, no está sujeto cite contienda. No será necesaria la
á ninguna formalidad en el orden presentación del recién nacido al fun-
civil, ni producirá efectos civiles sino cionario encargado del Registro para
desde que se publique mediante su la inscripción del nacimiento, bastan-
inscripción en el Registro. Este ma- do la declaración de la persona obli-
trimonio producirá, sin embargo, gada á hacerla. Esta declaración com-
efectos civiles desde su celebración, si prenderá todas las circunstancias exi-
ambos contrayentes, de común acuer- gidas por la ley, y será firmada por
do, solicitaren del Obispo que lo haya su autor, ó por dos testigos á. su rue-
autorizado un traslado de la partida go, si no pudiere firmar. E n los m a -
consignada en el Registro secreto del trimonios canónicos será obligación
obispado, y la remitieren directamen- de los contrayentes facilitar al funcio-
te, y con la conveniente reserva, á la nario representante del Estado que
Dirección general del Registro civil, asista á su celebración, todos los da-
solicitando su inscripción. Al efecto, tos necesarios para su inscripción en
la Dirección general llevará un regis- el Registro civil. Exceptúanse los re-
tro especial y secreto, con las precau- lativos á las amonestaciones, los im-
ciones necesarias para que no se pedimentos y su dispensa, los cuales
conozca el contenido de estas inscrip- no se harán constar en la inscripción.
ciones, hasta que los interesados soli- No tendrán efecto alguno legal las
citen darles publicidad, trasladándo- naturalizaciones mientras no aparez-
las al Registro municipal de su domi- can inscritas en el Registro, cualquie-
cilio. » ra que sea la prueba con que se acre-
diten y la fecha en que hubiesen sido
ARTÍCULO VII ' * 1 concedidas. Los jueces municipales y
los de primera instancia, en su caso,
Del Registro del estado civil. podrán corregir las infracciones de lo.
2737'. * El Código civil determi- dispuesto sobre el Registro civil que
na, en su art. 332, que continuará no constituyan delito ó falta, con
rigiendo la ley de 7 de Junio de 1870 multa de 20 á 100 pesetas. (Art. 325
en cuanto no esté modificada por los y siguientes.)
artículos siguientes.—Dice, pues, el 2 7 3 8 . * Ante todo advertimos
Código que los actos concernientes al que las disposiciones del tít. 4, lib. 1
estado civil de las personas, se harán del Código civil, que trata del Matri-
constar en el Registro destinado á este monio, son obligatorias en todas las
efecto. E l Registro del estado civil provincias del reino (art. 12); el cual,
comprenderá las inscripciones ó ano- en su art. 4 2 , reconoce dos formas
taciones de nacimientos, matrimo- de matrimonio: el canónico, que de-
nios, emancipaciones, reconocimien- ben contraer todos los que profesen la
tos y legitimaciones, defunciones, na- Religión católica, y el civil, que se
turalizaciones y vecindad, y estará á celebrará del modo que determina el
cargo de los jueces municipales ú Código.
4 2 L I B R O VI. TRATADO VIII.
Los requisitos, forma y solem- canónico in articulo mortis, podrán dar
nidades para el matrimonio canó- aviso al encargado del Registro civil
nico se rigen ñor las disposiciones de en cualquier instante anterior á la ce-
la Iglesia católica y del Santo Con- lebración y acreditar de cualquier ma-
cilio de Trento, admitidas como leyes nera que cumplieron este deber, y las
del reino (art. 75); reconoce que el penas impuestas á los contrayentes
matrimonio canónico producirá todos que omitieren este requisito, no serán
los efectos civiles respecto de las per- aplicables á casos del matrimonio in
sonas y bienes de los cónyuges y sus articulo mortis, cuando conste que fué
descendientes. Al acto de la celebra- imposible dar oportunamente el aviso.
ción del matrimonio canónico asistirá En todo caso, para que el matrimo-
el juez municipal ú otro funcionario nio produzca efectos civiles desde la
del Estado, con el solo fin de verificar fecha de su celebración, la partida
la inmediata inscripción en el Regis- sacramental deberá ser inscrita den-
tro civil, de acuerdo con la Santa Sede tro de los diez días siguientes (art. 78).
(nótese bien esta circunstancia). Con Los matrimonios canónicos cele-
este objeto, los contrayentes están brados antes de i.° de Mayo de 1889
obligados á poner por escrito en cono- surten todos los efectos civiles, aun-
cimiento del juez municipal respecti- que no se haya transcrito la partida
vo, con veinticuatro horas de antici- sacramental en el Registro civil, en
pación por lo menos, el día, hora y virtud de lo dispuesto en el art. i.° del
sitio en que deberá celebrarse el ma- Real decreto de 9 de Febrero de 1875
trimonio, incurriendo, si no lo hicie- y en el de 17 de Febrero de 1879,
ren, en una multa de 5 á 80 pesetas. que prorrogó indefinidamente el plazo
E l juez municipal dará recibo del para la transcripción señalada en el
aviso de los contrayentes; si se nega- art.2.°del citado Real decreto de 1875
re á darlo, incurrirá en una multa y en el de 17 de Febrero de 1879, y
que no baje de 20 pesetas, ni exceda suspendió la exacción de las multas
de i 00. Ño se procederá á la cele- en que debían incurrir los morosos.
bración del matrimonio canónico sin (Véase Abella, en la nota al art. 77). *
la presentación de dicho recibo al 2 7 3 9 . * Para la inteligencia y
cura párroco. Si el matrimonio se ejecución de los artículos 7 7 , 78, 79-
celebrase sin la concurrencia del juez y 82 del* Código vigente, tendrán pre-
municipal ó su delegado, á pesar de sente los señores párrocos la Instruc-
haberle avisado los contrayentes, se ción del ministro de Gracia y Justi-
hará á costa de aquél la transcrip- cia, dada en 26 de Abril de 1889,
ción de»la partida de matrimonio ca- sobre inscripción de los matrimonios
nónico en el Registro civil, pagando canónicos en el Registro civil y sen-
además una multa que no bajará de tencias de nulidad ó divorcio de los
20 pesetas ni excederá de 100, y en mismos, cuyos principales artículos
este caso el matrimonio producirá se indican á continuación. La ins-
todos sus efectos civiles desde el ins- cripción de los matrimonios canóni-
tante de su celebración. cos se verificará en la oficina del Re-
Si la culpa fuere de los contrayen- gistro civil, en cuya demarcación esté
tes, por no haber dado aviso al juez enclavada la parroquia de que sea
municipal, podrán aquéllos subsanar párroco el sacerdote que por sí ó por
la falta solicitando la inscripción del delegado lo haya autorizado. E l m a -
matrimonio en el Registro civil; pero trimonio en el artículo de la muerte
en este caso no producirá efectos c i - contraído por militares en campaña,
viles sino desde su inscripción. fuera del territorio español, ó los con-
Los que contrajeron matrimonio traídos en alta mar, se inscribirán en
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO.
la oficina del Registro en cuya de- y transcripción de la partida sacra-
marcación tenga domicilio conocido mental, con arreglo al art. 77 del Có-
el marido, ó en su defecto la mujer; digo civil.
mas si ninguno de ellos tuviese do- Las partidas de matrimonios ca-
micilio conocido, se inscribirá el ma- nónicos celebrados sin la concurren-
trimonio en el Registro de la Direc- cia del juez municipal ó su delega-
ción general. Los contrayentes darán do, se transcribirán literalmente en
aviso al juez municipal, con veinti- el Registro civil. Podrán solicitar la
cuatro horas de anticipación por lo transcripción los cónyuges, sus pa-
menos, del día, hora y sitio en que dres y cualquiera otro interesado ,
han de celebrar el matrimonio ca- por sí ó por medio de mandatario,
nónico. Este aviso se extenderá en aunque el mandato sea verbal. E l
papel común, se fijará por los contra- juez municipal acordará que se prac-
yentes, y si éstos ó alguno de ellos tique inmediatamente la transcrip-
no pudiere, por un vecino á su ruego, ción de la partida sacramental, ha-
y se redactará en los términos que ciendo constar si los contrayentes
marca el formulario respectivo. Po- dieron ó no al juzgado el oportuno
drán presentar el escrito de aviso los aviso para exigir la responsabilidad
contrayentes, cualquiera de ellos ó que proceda, y á los efectos de los
sus respectivos mandatarios, aunque párrafos 3 . y 4 . del art. 77 del Có-
0 0
gencia no es demasiado para que sea por más grande que sea, se limitará
dulce y fácil el yugo conyugal, el cual necesariamente á dejar obrar. ¿No es-
será siempre una carga más ó menos cierto también que faltará á los hijos,
pesada, pero á veces muy pesada para bajo el aspecto de la fe y de la piedad,
la humana debilidad. el ejemplo de un padre ó de una m a -
«Cuando al instituir la santa socie- dre que no participará dé sus creen-
dad del matrimonio dijo Dios que el cias? Ésa falta de ejemplo de su pa-
hombre y la mujer unidos por este dre ó de su madre, ¿no será una des-
vínculo sagrado é indisoluble no se- ventaja para su educación religiosa?
rían más que uno, no habló sólo de la Sabido es que es mucho más persua-
unión corporal; habló principalmente sivo que la palabra, el ejemplo sobre
de la unión de los corazones; de una todo; el ejemplo de un padre ó de una
unión fundada en esa perfecta identi- madre obra más eficazmente "sobre
dad de afectos y de voluntad, que los corazones de la juventud, que los
hace que el uno no busque ni desee argumentos más sólidos y las demos-
más que lo que es muy grato al otro, traciones más razonadas.
inspirándole á dirigir constantemente «Penetremos más en los secretos
sus comunes esfuerzos hacia el mismo de la vida de una familia compuesta
fin, es decir, á santificarse mutua- como acabamos de decir: ¿qué obser-
mente, á aumentar el número de los vamos en ella? Suponíamos una es-
verdaderos hijos de Dios sobre la tie- posa católica en el verdadero sentido
rra, para ser otros tantos elegidos de la palabra, católica con una fe á
para el cielo. No; sin esta unidad de toda prueba, católica celosa por la re-
creencias y de convicciones religiosas, ligión de sus padres, é incapaz de
no hay unión íntima entre los esposos, transigir con su conciencia; suponía-
y por consiguiente ni dulzuras para mos también que contaba con el afec-
sus aflicciones, ni consuelo para sus to, con la estimación y con la abne-
pruebas, ni medios para su santifica- gación de un esposo dulce por carác-
ción mutua, ni educación verdadera- ter, complaciente por temperamento,
mente cristiana para sus hijos, que, ó tolerante por principios, y que en-
educados en sentido contrario por las contraría en las buenas disposiciones
interminables disputas confesionales de este esposo todas las facilidades,
de sus padres, no sabrán á qué ate- todas las garantías posibles, tanto
nerse, y se verán finalmente reducidos para el libre ejercicio de su culto
á elegir ellos su religión, si se creen como para la educación ortodoxa de
en la necesidad de tener una. sus hijos: esta esposa, con todo esto,
«Supongamos aún q u e d a s cosas ¿será una mujer feliz? ¿No tendrá nin-
van todo lo mejor posible; que la parte gún voto que formar ni ninguna des-
ortodoxa tenga la rara dicha de encon- gracia que sentir? ¡Ah! Algo habrá
trar en su cónyuge disidente la más que emponzoñará todos los instantes
perfecta complacencia para todo lo de su vida, y que labrará su continua
que se refiera á los deberes religio- desesperación; alguna cosa habrá que
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 55
pesará sobre su corazón como un peso siempre crecientes? Y tú, joven naci-
horrible, y que convertirá en amargu- do de padres católicos, ¿querrás arro-
ra sus más dulces alegrías, sus más jar una semilla de turbaciones y dis-
puros goces; y será ver á su esposo cordias en tu religiosa familia, intro-
querido en una vía que no es la que duciendo en ella á una esposa que
nuestro divino Salvador nos ha ense- acusará á tu respetable madre y á tus
ñado; y será el pensamiento de no po- piadosas hermanas de superstición y
der ganar para Dios un alma por cuya de idolatría, porque ellas se compla-
felicidad está dispuesta á sacrificarlo cen en asociar al adorable nombre de
todo. Bien comprenderéis cuan horri- Jesús el nombre bendito de su glorio-
ble es todo esto para el corazón de sa Madre, el dulce nombre de María
una esposa que conoce todo el precio Inmaculada? ¿Querrás correr el riesgo
de un alma rescatada con la sangre de transmitir á una descendencia he-
de Jecucristo: bien comprenderéis cuál terodoxa un nombre que siempre fué
debe ser su dolor al ver que todas sus tan honrosamente llevado por tus ca-
oraciones son impotentes y todas sus tólicos antepasados, y que quizá está
lágrimas estériles para conseguir una gloriosamente señalado en los fastos
conversión que le sería más grata que de la fidelidad ortodoxa?
la vida. »N0 se nos acuse de rigor excesivo,
«Tales son las consecuencias funes- ó de que hacemos violencia á la con-
tas de los matrimonios mixtos, aun ciencia disidente. Este reproche nos
de aquellos que reúnen las condicio- parece mal fundado cuando considera-
nes menos desfavorables, y á lo que mos que la promesa de la educación
se exponen esos católicos inconside- católica de los hijos en nada lastima
rados que, con menosprecio de la de- la conciencia del cónyuge no católico,
cisión de los sagrados cánones, y sin en atención á que la doctrina de los
tener en cuenta las advertencias de la demás cultos admite que puede uno
Iglesia, no temen lanzarse á una vida salvarse en todas las religiones cris-
tan llena de escollos para su salvación tianas. Por consiguiente, no peca con-
y la de su posteridad ( i ) . Virgen cris- tra su fe ni contra su conciencia el
tiana, que te crees llamada al estado cristiano disidente que confía la edu-
conyugal, ¿te atreverás, en vista de cación dé sus hijos á la Iglesia cató-
tantos peligros, á contraer vínculos |lica. Por el contrario, el cristiano ca-
que ya han sido tan funestos á mu- tólico que los hace educar en otra
chas de las que te han precedido en religión que la suya, se hace culpable
esta vía? ¿Te expondrás á la triste al- de traición hacia su Iglesia, hacia su
ternativa, ó de perder tu alma, ó de fe, hacia su conciencia, hacia sus h i -
vivir en agitaciones y en angustias jos y hacia los hijos de sus hijos. E s ,
pues, evidente que la conciencia del
cónyuge disidente no es violentada
(i) C o n l e t r a s d e o r o d e b i e r a e s t a r i m - por la promesa de la educación cató-
p r e s a e s t a c i r c u l a r d e l d o c t í s i m o o b i s p o lica de los hijos, al paso que, recha-
de S t r a s b u r g o ; p e r o tal v e z el c a l o r de su
c e l o p u d i e r a i n d u c i r á c r e e r q u e jamás es zando esta promesa, hace más verda-
l í c i t o á u n c a t ó l i c o e l m a t r i m o n i o m i x t o ; dera violencia moral á la conciencia
l o c u a l s e r í a u n a t e m e r i d a d , s e r í a h a c e r de su cónyuge.
u n a g r a v e o f e n s a á las S a n t a s c a n o n i z a d a s
q u e se c a s a r o n c o n g e n t i l e s , al C o n c i l i o «Fácil es conocer quién practica
C a l c e d o n e n s e , q u e l o p e r m i t e e n a l g u n o s menos la tolerancia, si el que exige lo
c a s o s , á m u c h o s s a n t o s P a p a s q u e d i s p e n - que la conciencia le obliga á pedir, ó
saron y dispensan, c o n c u r r i e n d o las cir-
cunstancias que señalan los cánones, c o m o
el que rehusa lo que su fe no le pro-
l o p r u e b a l a t a m e n t e B e n e d i c t o X I V ( l i b . 9 , hibe conceder. Así, pues, cuando os
De Synodo, cap. 3 ) . conjuramos á evitar las alianzas cuyos
LIBRO VI. TRATADO VIII.
peligros hemos señalado, no es nues- salvación; que el hombre es concebido
tra intención difundir la inquietud y y crece en pecado, ó que esta doctrina
la turbación en las familias en que ya no es más que una fábula; que existe
existen matrimonios mixtos, ni exci- en la Iglesia el poder de remitir los
tar sentimientos de acritud contra pecados, ó que este poder no es más
nuestros hermanos separados. El que que una vana pretensión de los sacer-
sondea los corazones y escudriña los dotes; que en la Sagrada Eucaristía
rincones, sabe cuan lejos está de nos- recibimos real y sustancialmente el
otros semejante pensamiento, y con cuerpo y sangre de Nuestro Señor Je-
qué< ardor abrazamos á todos; pero, sucristo con su divinidad y humani-
os lo repetimos, no os expongáis al dad, ó que no recibimos más que un
riesgo de perder vuestra fe por unio- pan ordinario; que el bautismo es i n -
nes que frecuentemente causan ese dispensable para la salvación, aun en
triste naufragio, porque conducen más los niños, ó que no es más que una
ó menos á la indiferencia, á esa llaga especie de iniciación en el Cristianis-
de la sociedad moderna que tantos mo, cuya omisión no produce conse-
destrozos ha causado ya en la Iglesia cuencia? Bien sabéis que todos esos
de Jesucristo, y que amenaza extender puntos, así como otros muchos no
más y más entre nosotros- su funesto menos importantes, están controver-
imperio. tidos entre la Iglesia católica romana
«Fruto mortal de la reforma del si- y otras comuniones que se llaman
glo XVI, ¿qué otra cosa es el indife- igualmente cristianas. ¿Puede admi-
rentismo en materia de religión, sino tirse que es indiferente seguir estas ó
la negación formal de toda verdad re- las otras doctrinas tan radicalmente
velada? opuestas?
«Sostener fríamente que todas las «Sed indiferentes-, si os place, eri
religiones son igualmente buenas, por política; sedlo en asuntos de gustos ó
más opuestas que sean entre sí por de fantasías; pero no lo seáis en lo
sus creencias y sus prácticas; preten- que es inseparable de la salvación de
der que se sirve á Dios y que uno vuestras almas. Que vuestra divisa
puede salvarse lo. mismo en la una sea siempre la del gran Apóstol: «Un
que en la otra; establecer como prin- Dios, una fe y un bautismo.»
cipio que Dios es demasiado grande «De lo que acabamos de decir de-
para descender á las minuciosidades béis deducir que no basta al cristiano
del culto que se le da, y que cada uno católico tener fe; está obligado t a m -
es libre para seguir en esto» los im- bién á hacer cuanto pueda para que
pulsos de su corazón ó las inspiracio- disfruten de las mismas ventajas t o -
nes de su conciencia; que para salvar- dos los que tienen la desgracia de es-
se basta ser hombre de bien, y que no tar separados de la Iglesia. Por consi-
importan nada las creencias, este es guiente, el esposo ó la esposa católica
un lenguaje traidor ó un espíritu de- unidos en matrimonio mixto tienen •.
lirante, ó un supremo menosprecio de la estricta obligación de trabajar efi-
la verdad, que en todo caso denota cazmente y sin descanso en la c o n -
una ausencia completa de toda con- versión de su cónyuge heterodoxo.
vicción religiosa. Sólo con esta condición expresa la
«¿Puede ser, en efecto, indiferente Iglesia reconoce y legitima estas unio-
creer que Jesucristo es Dios, ó creer nes, y exige esta promesa de la parte
que no es más que un simple mortal; ortodoxa, y exige de ambos esposos
que las buenas obras sbn necesarias la educación de todos sus hijos en la
para ganar el cielo, ó que no tienen religión católica.
valor alguno en el orden de nuestra «Finalmente, amados hermanos
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 57
nuestros, por las entrañas de Nuestro tantummodo hortentur, ut nuptialem
Señor Jesucristro os conj uramos á benedictionem a proprio parocho re-
que evitéis esos matrimonios mixtos, cipiant.
cuyas consecuencias desastrosas co- »2.
0
Qui vero ita contraxerunt,
nocéis ya... sed tunc temporis cum absque gra-
«Strasburgo i." de Febrero de 1863.» vissima difficultate seu periculo r e -
(Siguen un sello y las firmas. cursus patebat ad unum ex sacerdoti-
2751. Atendida la época que atra- bus praefatis , quive matrimonium
vesamos , es muy conveniente que quomodocumque inierunt cum aliquo
aquellas personas á quienes incumba dirimente impedimento absque legi-
por su oficio entender y determinar tima dispensatione, aut »cum dispen-
sobre esta clase de impedimentos, se satione defectu legitimse potestatis
hallen enteradas sólidamente de las irrita, matrimonium, servata-forma
resoluciones que han recaído acerca sancii Concila Tridentini, denuo con-
de estos casos oscuros y difíciles. Por trariane
lo tanto, además de las instrucciones »3.
0
Si contrahéntes communitef
que quedan citadas, voy á copiar lite- habeantur pro legitimis conjugibus,
ralmente la siguiente instrucción del et ipsimet fortasse ex ignorantia in-
doctísimo y autorizado'cardenal Ca- vincibili^sint in bona fide , et absque
prara, que por su representación y por gravis scandali seu perturbationis pe-
su autoridad como Legado a latere de riculo certiorari nequeant de nullitate
Su Santidad, puso término á las mu- matrimonii, hisce in circumstantiis in
chas dudas y ansiedades en que se bona fide relinquendi s u n t , quemad-
hallaban los Obispos de Francia , de modum per sacros cañones dìsponitur.
resultas de las leyes inicuas de la re- »4. Si contrahéntes in mala vel
0
volución, á fines del siglo pasado. dubia fide versentur , aut s i , in bona
fide existentes, de nullitate matrimo-
«INSTRUCTIO nii certiorari possint absque gravis
scandali seu perturbationis periculo,
CARDINALIS CAPRARA, LEGATI A LA- unde locus detur matrimonii renova-
TERE AD GALLIiE EPISCOPOS P R O MA- tioni, eorum matrimonium in faciem
TRIMONIORUM REVALIDATIONE , 25 Ecclesiae celebrandum est juxta mo-
APRIL. ANNO 1803. dum inferius praescriptum.
» 5. Si praeter clandestinitatis, aliud
0
tem nisi urgeat necessitas boni pu- sino también en cuanto al vínculo.
blici; nam alias, istis admissis, pau- Los protestantes, adhiriéndose á los
ca matrimonia rata et firma stare griegos, añadieron errores, señalando
possent.» otras varias causas por las cuales, di-
Se ve, pues, que el adicionador de cen ellos, se puede disolver, en cuan-
Acta Sancta? Sedis y San Ligorio no to al. vínculo, el matrimonio consu-
convienen entre sí, puesto que San mado de los cristianos.
Ligorio no admite las-cuatro últimas No me detendré en examinar la
causas que ponen los autores citados, opinión de aquellos teólogos católi-
y el Santo Doctor dice que no basta cos que afirman que si bien es cierto
que uno de los cónyuges padezca una é indudable que por el adulterio de
enfermedad contagiosa, etc. Diré mi uno de los cónyuges no se disuelve el
humilde parecer: el Papa nunca p r o :
vínculo del matrimonio consumado,
cede á dispensar un matrimonio rato ni aun del rato, pero que el Tridenti-
sin consultar á las Sagradas Congre- no, en el canon que luego se citará,
gaciones, al menos á la del Concilio, redactó su decisión de modo que n o
y ordinariamente después de investi- hiriese directamente como herejes á-
gaciones diligentes y hasta escrupu- los griegos. Esto dicen algunos teó-
losas que se hacen; se consulta tam- logos, como puede verse en Bulsano
bién á los teólogos más eminentes de (p. 4, sec. 2, trat. I I , cap. 7, art. 2 ,
Roma, á los auditores de la Rota, etc., § 4); pero otros teólogos dicen que la
y hecho todo esto, la Congregación definición del Tridentino es un dog-
de Cardenales propone á Su Santidad ma de fe, porque aunque el Tridenti-
si conviene ó no proceder á la: dis- no varió algún tanto la redacción del
pensa del matrimonio rato del caso canon que había extendido, en que
que se expone. Por lo tanto, no hay afirmaba que anatematizaba á los que
que emplear mucho tiempo en inves- dijesen que por el crimen del adulte-
tigar el género de causas que han de rio se disolvía el matrimonio quoad
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 65
vinculum, pero que realmente no se' solutione propter adulterium quoad
mudaba el sentido, sino las palabras, vinculum damnatam non esse ut he-
ó, como dice el docto cardenal Pala- reticam. Canon enim Tridentinus di-
vicini en su Historia del Concilio de recte editus est adversus lutheranos
Trento (lib. 22, cap. 4, núm. 3), me-' et calvinistas, qui Ecclesiam erroris
rum sonum, non autem significationem incusabant; non autem adversus gras-
variatam esse. óos et orientales, qui adhuc tenent
He aquí la definición del Tridenti- conjugium propter adulterium, etiam
no (ses. 24, can. 7): «Si quis dixerit quoad vinculum, posse dissolvi, prout
Ecclesiam errare dum docuit et do- refert cardinalis Pallavicinus (lib. 22,
cet, juxta evangelicam ét apostolicam cap. 4, núm. 27 et seq.). Non tamen
doctrinam, propter adulterium alte- concedimus Launojo hunc canone.m
rius conjugum matrimonii vinculum esse disciplinarem, ideoque Ecclesise
non posse dissolvi, et utrumque, vel auctoritate mutabilem; cum agatur in
etiam innocentem, qui causam adul- eo de doctrina evangelica et apostolica,
terio non dedit, non posse, altero con- ut canon ipse significai.»
iuge vivente, aliud matrimonium con- 2761. Con mayor razón se ha de
trahere; mcecharique eum qui, dimis- rechazar el error de los que afirman
sa adultera, aliam duxerit, et eam que se disuelve el vínculo del matri-
quae, dimisso adultero, alii nupserit, monio si uno de los cónyuges cae en
anathema sit. » Sobre cuyas palabras herejía, ó se ausenta á una larga dis-
dice Bulsano, en el lugar citado: «Et tancia, ó es gravemente molesta su
sane, si Ecclesia non errat dum do- cohabitación. He aquí el canon dog-
cet, juxta evangelicam et apostolicam mático del Tridentino, que declara
doctrinam, propter adulterium unius heréticos estos errores (ses. 24, can. 5):
conjugis matrimonii vinculum non «Si quis dixerit, propter hasresim, aut
posse dissolvi, vera est doctrina ejus; molestara cohabitationem, aut affe-
et quidem tam certo vera, quam certo ctatam absentiam a çonjuge, dissolvi
non errat, atque doctrinae evangelica? posse matrimonii vinculum, anathe-
et apostolica? conformiter docet. Hinc ma sit.»
nonnulli theologi putant, de fide de- No me detengo en probar esta doc-
finitum et dogma catholicum esse trina, porque es corriente entre todos
quod matrimonium étiam ob adul- los teólogos católicos, y están termi-
terium unius conjugis non dissolva- nantes los textos de la Sagrada Es-
tur. Alii autem id negant, quia Eccle- critura (Marci, cap. 10, v. 1 1 ; Lucas,
sia ex prudenti oeconomia ab hac de- cap. 16, v. 18; I ad Cor., cap. 7, etc.);
finitione abstinuit; et anathema contra y si bien los legisladores.civiles orde-
eum direxit, qui dicit Ecclesiam erra- naron algunas veces lo contrario, á
re dum docet, etc. Quamobrem ille esto responde. San Juan Crisòstomo:
tantum hasreticus esset, qui propug- «Ne niihi. leges ab, exteris conditas
naret de fide certum esse, quod m a - leges, prascipientes dari libellum re-
trimonium ob adulterium unius con- pudii, et divelli. Ñeque enim juxta
jugis quoad vinculum dissolvatur, et illas judicaturus est te Deus in die
inde concluderei Ecclesiam catholi- illa, sed secundum eas quas ipse sta-
cam doctrinam erroheam sequi.» tuii (In homil. de libello repud.). San
Por último, Perrone (cap, 2, De ma- Jerónimo dijo: «Alias sunt leges Ca?-
trimonii proprietatibus, prop. 5), ha- sarum, aliaa Christi; aliud Papinia-
blando de esto mismo, en el núm. 134, nus, aliud Paulus noster prascipit.»
dice así: «Antequam accedamus ad (Epist. 79 ad Occeanum, De morte
disjiciendas difficultates, animadver- Fabiola, num. 3, edit." Vallars); y,
timus sententiarn de matrimonii dis- por último, San Ambrosio dice: «Di-
TOMO III.
5
66 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
mittis ergo uxorem quasi jure, sine dispone, en armonía con el Derecho
crimine; et putas id tibi licere, quia canónico, que el divorcio sólo produ-
lex humana non^prohibet; sed divina ce la suspensión de la vida común y
prohibet... Audi legem Domini, cui no la disolución del matrimonio, el
obsequuntur etiam qui leges ferunt: cual no se disuelve sino por la muer-
Quce Deus conjunxit, homo non sepárete te de uno de los cónyuges (art. 52);.
asimismo se prescribe en el art. 51
ARTICULO IV que no producirá efectos civiles el ma-
trimonio canónico ó civil cuando cual-
De cuántas maneras se puede verificar quiera de los cónyuges estuviese ya
la disolución del matrimonio. casado legítimamente, al tenor del
art. 42. *
2162. La disolución del matri- 2 7 6 3 . P. ¿Cuáles son las causas
monio puede verificarse de tres ma- suficientes para el divorcio quoad tho-
neras: i . , quoad vinculum; 2 . , quoad rum et habitationem?
a
a
2765. Santo Tomás (q. 62, art. X) mayor extensión esto mismo: he aquí
exceptúa siete casos en que por la sus palabras: «Ad quartum dicendum,
fornicación no se puede intentar el quod quandoque vir uxorem suspe-
divorcio. He aquí sus palabras: «Exci-
piuntur tamen septem casus, in quibus (1) D i g o con muy raras excepciones,
non licet viro uxorem dimitiere for- p o r q u e c u a n d o consta q u e u n a p e r s o n a
nicantem, in quibus vel uxor a culpa fué m u e r t a , y y o dudo si f u i el a u t o r d e su
immuhis est, vel utrique aequaliter m u e r t e , d e b o t e n e r m e p o r i r r e g u l a r , s e g ú n
e l d e r e c h o c a n ó n i c o ; y e s t a es s e n t e n c i a
culpabiles sunt. Primus est, si ipse v e r d a d e r a y c o m ú n , d i c e S a n L i g o r i o (li-
vir similiter fornicatus fuerit. Secun- b r o 7 , n ú m . 3 4 7 , dubit. 3 . )
68 LIBRO VI. TRATADO Vili.
ctam de adulterio habens, ei insidia- no se haga por mera venganza. Dice
tur, ut deprehendere possit eam cum así: «Ad primum ergo dicendum, quod
testibus in crimine fornicationis; et vir, si dimittat uxorem fornicantem
sic potest ad accusationem procederé. livore vindictae, peccat: si autem ad
E t prasterea, si de facto ipso non infamiam propriam cavendam, ne vi-
constat, possunt esse violentas suspi- deatur criminis particeps, vel ad v i -
ciones fornicationis, quibus prpbatis, tium uxoris corrigendum, vel ad evi-
videtur fornicatio probata esse, ut si tandam prolis incertitudinem, nún
inveniatur solus cum sola horis et peccat.»
locis suspectis et nudus cum nuda.» 2 7 6 8 . E n el art. 2 de la citada
2 7 6 7 . E n cuanto á la causa que q. 62, pregunta Santo Tomás: «Utrum
pone Scavini (es la 4 . ) , que el adul-
a
vir teneatur uxorem fornicantem di-
terio sea formal, esto es, culpable, mitiere?» Y responde así: «Dimissio
Santo Tomás comprende este caso en uxoris fornicantis introducta est ad
el cuarto y en el quinto suyos, á sa- corrigendum uxoris crimen per talem
ber: cuando la mujer fué sorprendida poenam; pceria autem corrigens non
por engaño por uno que fingió ser su requiritur, ubi emendatio jam praeces-
marido, como sucedió á Jacob, á quien sit, et ideo si mulier de peccato pce-
pusieron á Lía en lugar de Raquel; ó niteat, vir non tenetur eam dimittere;
cuando alguna mujer es violentada. si autem non pceniteat, tenetur ne
Scavini tan sólo pone el caso de vio- peccato ejus consentiré videatur, dum
lencia, y añade lo siguiente: «Non ex- correctionem debitam non apponit.»
cusaret tamen metus incussus , ut 2 7 6 9 . P . Si uno áe los cónyuges
dicit Sánchez; quia adhuc cum eo permaneciese en el adulterio, ¿estará
voluntas adest et consensus, ideoque obligado precisamente el otro cónyu-
etiam gravis culpa;» y en la nota 6 . a
ge á separarse del adúltero?
dice así: Quare (dices) metus excusat ¡' R. El capítulo del derecho canóni-
ittcestuosttm, adeo ut non privetur. jure co Si vir, de adult., dice así: «Si vir,
petendi; non vero excuset adulün.m sciens uxorem suam deliquisse, quae
adeo ut divcrtütm adhuc cbtitteat? Ideo non igerit p cenitentiam, sed perma-
est quia lex contra incestuosum est net in fornicaticne, vixerit cum illa,
ecclesia5tica a qua metus gravis ex- reus erit et ejus peccati particeps.» A
cusat, e contrario permissio divortii esta decisión canónica responde San
causa adulterii est f cena lata a Deo, Ligorio (lib. 6, núm. 62), citando
quam metus non infirmat etsi per se muchos graves ttólogos, con la sen-
gravis sit.» tencia corriún, siguiendo á Santo T o -
Les autores compendian en el si- más, que si el marido puede con re-
guiente dístico las condiciones que prensiones y castigos moderados co-
han de concurrir para que se pueda rregir á su esposa adúltera, no está
hacer el divorcio (sin que por esto se obligado á separarse de ella. He aquí
deba excluir el séptimo caso que pone las palabras del Angélico en la res-
Santo Tomás:) puesta al primer argumento del ar-
tículo citado: «Ad primum ergo di-
Ccwplehm, ctrlvm, vnins. cvlpabile, parte cendum, qued peccatum fornicationis
Invita, xeiboüvt fado non anlerewiissnm.
in uxore potest corrigi non tantum
No será por demás advertir á los tali pcena; sed etiam verbis et verbere;
confesores lo que dice Santo Tomás et ideo si alias ad correctionem sit
en el citado art. 1 (ad 1 . ) . a c e r c a parata, non tenetur vir prasdictam
um
del fin que se debe proponer el cón- poenam ad ejus correctionem adhibe-
yuge que procede al divorcio por el re.» E n el caso de que la adúltera se
adulterio de la otra parte, esto es, que convirtiese por estos medios, el mari-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. ' 6 g
adulterí injuste proderetur. Idque con- 6), y «cum electo electus eris, cum per-
firmant ex cap. Bignificasti, 4, De verso perverteris» (Salm. 17, v. 27),
divort., ubi dicitur: «Si notorium est estas sentencias se han de entender
«mulierem adulterium commisisse, ad ut in pluribus: tal vez se podrá expli -
»eam recipiendam pisefatus vir cogi car de esta manera la doctrina de este
»non debet, nisi constaret ipsum cum artículo de Santo Tomás, y así conci-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 71
liarse de algún modo, aunque no del cum quodam consanguíneo suo com-
todo, con la de San Ligorio. misisse, vinculo fuit propter hoc ex-
Confieso que me gusta mucho más communicationis adstrictus. Verum
la doctrina de Santo Tomás, excep- mulier postulat viro restitüi, asserens
tuado algún caso particular extraordi- se ab ipso injuste dimissam, et eum-
nario; porque Scavini, que lleva la dem sibi materiam adulterandi dedis-«
opinión de San Ligorio, esto es, que se. Respondemus: quod si notorium
aunque el adulterio sea oculto, el ino- est mulierem ipsam adulterium com -
cente puede separarse quoad thorum et misisse, ad eam recipiendam prsefatus
habitationem con su privada autoridad, vir cogi non debet, nisi constaret ip-
añade prudentemente: «At semper sum cum alia adulterium commi-
amoto scandalo, quod non ita facile sisse.»
obtineri potest, si separatio fiat proprio E n las palabras anteriores se ve que
marte etiam quoad habitationem: etsi Alejandro III afirma que no pudo se-
tamen id sit in usu.» (Edición de 1874, pararse por su propia autoridad en
tomo 3, nota 8, al núm. 857); y San cuanto á la habitación, por más que
Ligorio, cuando en el núm. 968 abra- fuese público el motivo en que se fun-
za la opinión contraria á Santo To- daba: además, afirma el Papa que, una
más, de que aunque sea oculto el vez separado el cónyuge inocente de
adulterio, la parte inocente puede se- su esposa, cuyo adulterio es notorio,
pararse quoad habitationem con su pro- no le obliga la Iglesia á unirse con su
pia autoridad, pone la siguiente res- mujer notoriamente adúltera; que sus-
tricción de que «ex separatione non tancialmente es lo mismo que dice
interveniat scandalum, quod non pos- Santo Tomás en el cuerpo del artícu-
sit aliter reparari.» Ahora bien: si por lo 3, ya citado.
un adulterio oculto se permitiese á la 2 7 7 3 . El doctísimo. Silvio, co-
parte inocente separarse propria aucto- mentando este artículo de Santo T o -
ritate quoad habitationem del cónyuge más, dice, con la sentencia de todos
adúltero, se abriría una anchurosa los autores, que la parte inocente
puerta para que el casado ó casada, puede separarse quoad thorum, cuando
impertinentemente celosos, mal con- tiene certeza , ó al menos sospecha
tentos de su matrimonio, tal vez con violenta del adulterio de su cónyuge;
fines siniestros para vivir á sus an- pero si la sospecha es leve, no puede
churas, se separasen de su cónyuge negar el débito ; «licitum tamen est
quoad habitationem, pretextando que la observare,» para-ver si puede sorpren-
otra parte le faltó á la fidelidad. Por derla, como dice Santo Tomás en la
lo tanto, la doctrina de Santo Tomás respuesta ad 4 . . Después de ha-
um
ción á las justicias reales, que las sus- forma prevenidos en la Ley de Enjui-
tancien y determinen breve y suma- ciamiento civil. 3 . Poner los hijos al
a
«Si tanto el marido como la mujer alimentos á la mujer y á los hijos que
proponen la separación, debe sustan- no queden en poder del padre. 5 . Dic-a
ciarse la causa con el defensor de tar las medidas necesarias para que
matrimonios, creado por constitución el marido que hubiese dado causa al
de Benedicto XIV, de 3 de Noviembre divorcio, ó contra quien se dedujere
de 1741. la demanda de nulidad del matri-
»La declaración jurada de marido monio, no perjudique á la mujer en
y mujer no es bastante para probar el la administración de sus bienes. El
motivo de la separación; son indis- derecho canónico faculta á los tri-
pensables otras pruebas, y se admite bunales eclesiásticos para poder co-
el testimonio de los domésticos y de- nocer las incidencias que con motivo
más dependientes. del divorcio pueden ocurrir, v. gr., de-
pósito de la mujer, alimentos, resti-
»Si manifiesta la mujer que no pue-
tución de la dote, etc.; pero el Códi-
de permanecer sin peligro en compa-
8o L I B R O VI. TRATADO VIH.
go civil reserva estas atribuciones á vorcio. 5. L a conservación, por par-
0
cranientum, quibus excusatur matrimo- del uso del matrimonio por aquellas
nium. Prob. Nemo sapiens debet jac- palabras de San Pablo (I ad Tim.,
turam aliquam sustinere, nisi pro ali- cap. 5): «Volo juniores nubere et fìlios
qua recompensatione alicujus asqua- procreare,» lo cual no puede verifi-
lis vel melioris boni. Atqui in matri- carse sin el uso del matrimonio; y en
monio plures incurruntur jacturae , la primera carta á los Corintios ,
plura damna et incommoda, quae his cap. 7, dice así: «Uxori vir debitum
tribus bonis assignatis compensantur: reddat: similiter autem et uxor viro;»
Ergo, etc.— Probatur minor. Tria po- y es claro que el Apóstol no había de
tissimum damna et incommoda incur- publicar un precepto divino m a n -
runtur in matrimonio: primum, libi- dando una cosa que no fuese lícita.
do et ex ea resultans detrimentum Después , en el art. 4 , pregunta el
usus rationis, debilitatio corporis et Angélico si el acto del matrimonio es
sensuum obtusio; et hoc damnum meritorio, y responde así: «Omnis
compensatur bono prolis seu procrea- actus virtutis est meritorius: sed a c -
t o n e liberorum, quibus genus huma- tus praedictus est actus justitias, quia
num propagatur et Deus perpetuo dicitur redditio debiti; ergo merito-
colitur. Secundum damnum est solli- rius est.
citudo molesta placendi comparti, » Respondeo dicendum, quod cum
suscipiendi, concipiendi, parturiendi, nullus actus ex deliberata volúntate
educandi proles et rebus familia; pro- prodens sit indifferens, ut in secundo
videndi; et hoc damnum compensatur libro dictum est, actus matrimonialis
bono fidei, qua alter alteri tenetur semper est peccatum, vel meritorius
reddere debitum , nec potest alteri in eo, qui.gratiam habet. Si enim ad
commisceri. Tertium damnum est actum matrimonialem virtus inducat,
perpetua quasdam subjetio seu servi- vel Justitiar ut debitum reddat, vel re-
tus qua vir uxori et uxor viro obliga- ligionis ut proles ad cultum Dei pro-
tur; et istud damnum compensatur creetur, est meritorius. Si autem mo-
bono Sacramenti, id est, vinculi indis- veat libido sistens intra bona matri-
solubilis, quo conjuges reprassen- monii , ut, scilicet, nullo modo ad
tant conjunctionem Christi cum aliam accedere vellet, est peccatum
Ecclesia, tenenturque se invicem di- veniale: si autem extra bona matri-
ligere sicut Christus dilexit Eccle- monii efferatur, ut, scilicet, cum qua-
siam. Sumitur enim hie Sacramen- cumque muliere idem faceré propone-
tum, ut dictum est, pro vinculo indis- r e t , est peccatum mortale ; natura
solubili matrimonii, quod est res et autem movere non potest, quin vel
Sacramentum. Quamquam etiam mul- ordinetur ratione, et sic erit motus
to magis compensetur hoc damnum virtutis, vel non ordinetur, et sic erit
bono Sacramenti proprie sumpti, pro' motus libidinis.»
signo efficaci gratiae, quatenus san-
ctificat conjuges,eis confer auxilia su- Para aclarar algún tanto más esta
pernaturalia ad se mutuo diligendum• materia, voy á transcribir la siguiente
proposición del docto Billuart (diss.4,
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 83
De bonis ma/rim., art. 2, § 2). Dice quod dicunt de sponsis (non peccare
así: «Dico 2. Actus conjugalis ob
0
qui contrahunt principaliter ob reme
solam voluptatem, aut fornicationem dium concupiscentiae) idem asserunt
in se vitandam, est venialiter malus. de conjugibus, qui copulam habent
Sequitur ex precedenti quoad utram- principaliter ad concupiscentiam se-
que partem; quia licet adsit bonum dandam. Ratio hujus sententiae est,
fidei et bonum Sacramenti, deest bo- quia matrimonium est a Deo institu-
num prolis, seu saltern non intendi- tum non solum ad prolem procrean-
tur. Insuper. dam, sed etiam in remedium concu-
»Prob pars i . Ex hac propo-
a
piscentiee, ut probatur ex Apost., I
sitione damnata ab Innocentio XI: Cor., cap. 7, v. 2, ubi: «Propter for-
«Opus conjugii ob solam voluptatem «nicationem unusquisque suam uxo-
»exercitum, omni penitus caret culpa »rem habeat, et unaquseque suum vi-
»acdefectu veniali.» E s t g . i n t e r dam-
a
»rum habeat.» Huic tamen textui
natas.—Prob. 2. Perversum est or-
0 respondet S. T h o m . , loc. cit., sic di-
dinare ad delectationem operationem, cens: «Si aliquis per actum matri'mo-
ad quam ipsa delectatio est p. natura »nii intendat vitare fornicationem in
ordinata. Atqui natura ordinavit de- «conjuge, non est aliquod peccatum,
lectationem ad operationem, et non «quia haec est quaedam redditio debi-
operationem ad delectationem, ut in li ti...; sed si intendat vitare fornica-
confesso est apud omnes: Ergo, etc. »tionem in se, sic est ibi aliqua infir-
Confirm. Agere propter delectatio- «mitas, et secundum hoc est pecca-
nem sensibilem est proprium bruto- »tum veniale; nec ad hoc est matri-
rum, et non hominis, qui debet in »monium institutum nisi secundum
omnibus agere ut homo, id est, se- «indulgentiam, qua; est de peccatis
cundum rationem; consequenter in- » venialibus.i) Sed venia Sancti Doc-
tendere bonum honestum, seu ratio- toris (cujus sententiis universe obse-
ni conforme, ut amplius probavimus qui in cseteris ego studui) magis pro-
dissert. D¿ actibus human., art. 6.» pria videtur interpretatio Sancti Joan-
(Confer.) nis Chrysostomi, cujus verba mox in-
La.doctrina anterior de Billuart, fra afferam, et quem sunt secuti Est.,
en cuanto á la primera parte, es evi- Salmer. et Cornel., nempe, quod illud
dente su verdad, porque está conde- propter fornicationem non intelliga-
nada la doctrina contraria. En cuan- tur de vitanda fornicatione conjugis,
to á la segunda parte, es doctrina sed propria: idque videtur patere ex
expresa del Angélico Doctor en el contextu ejusdem Apostoli in dicto
Suplemento de la 3 . parte, q. 49, ar-
a cap. 7, ubi dicitur: «Bonutn est homi-
tículo 5, donde, después de enseñar nem mulierem non tangere: propter
la doctrina que luego puso Billuart fornicationem autem unusquisque
en la segunda parte de su proposi- suam uxorem habeat, et unaquseque
ción, concluye a s í : «Et ideo duo- suum virum habeat.» En quomodo
bus solis modis conjuges absque omni Apostolus viris consilium prasbet, ut
peccato conveniunt, scilicet, causa abstineant a tactu mulierum; si vero
procreando prolis, et debiti reddendi: ipsi in periculo sint incontinentiae,
alias autem semper est ibi peccatum, ne incidant in fornicationem, reme-
ad minus veniale.» dium non solum permittit, sed suadet,
dicendo unusquisque suam uxorem hi-
La anterior doctrina de Santo T o -
beat. Et quamvis addat: Hoc autem
más respecto de la segunda parte de
dico secundum indulgentiam, non se-
la proposición de Billuart, es contra-
cundum imperium; id tamen profert
ria á la opinion de San Ligorio (lib. 6,
pro iis, qui non sunt incontinentes,
num. 882), donde dice así: «Et id
8 4 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
quibus tantum permittit nubere, sed probabilidad de la una y la otra opi -
suadet a nuptiis abstinere, dum ait: nión, voy á copiar las palabras litera-
«Dico autem non nuptis et viduis; les del doctísimo Silvio en el comen-
bonum est illis, si sic permaneant, tario de la q. 49 del Suplemento de
sicut et ego.» Ñeque hic indulgentiá la 3. parte de Santo Tomás, donde
a
lis, verius enim (ut ait Pontius cum si exerceatur vel causa generationis,
E s t . , Salmer. et Cornei.), indulgere vel causa reddendi debiti, caret omni
non est veniam dare ad leviter peccan-- peccato: alias semper est peccatum,
dum, sed permittere ut licitum. Cum saltem veniale. Ita beatus Thomas
autem Divus Paulus sermonem revo- sequutus Augustinum, üb. De bono
cat ad eos qui sunt in periculo incon- conjugali, » etc. Después pone otras
tinentia, non solum permittit, sed tres conclusiones, que omito por bre-
etiam ipsos ad nubendum absolute vedad: por último, en la conci. 5.*
hortatur, dicens (vers. 9) quod si non asienta la proposición siguiente: « Ac-
se continent, nubant; melius est enim tus matrimonialis, qui fit ad vitan-
nubere quam uri: To nubant verius dam fornicationem conjugis est sine
hortationem, quam permissionem im- peccato: qui fit ad vitandam propriam,
portât. Id bene confirmatur ab eo est peccatum veniale. Ita B . T h o m . y
(I Cor., cap. 7, v. 5), ubi loquens de »Prius prob., quia in tali casu cen-
conjugibus scribit: «Nolite fraudare sendum est conjugem, cui periculum
invicem; nisi forte ex consensu ad imminet, petere debitum:et ita quam-
tempus, ut vacetis orationi; et iterum vis alter formaliter petat, in rei ta-
revertimini in idipsum, ne tentet vos rnen veritate potius reddit. Unde se-
Satanás propter incontinentiam ves- quitur, quod si alteruter conjugum
tram.» Si licet ergo conjugibus debi- adverteret periculum alterius, tenere-
tum petere, tantum ad vitandam in- tur petere debitum; partim ex justitia
continentiam, licebit etiam ob eum- (ex hac enim obligatur ad redditio-
dem finem matrimonium inire. Hinc nem debiti, etiam quando solum in-
S. Joannes Chrysostomus explicans terpretative petitur); partim ex c h á n -
textum Apostoli, inquit, unam ex cau- tate, quia tenetur non negligere pe-
sis, cur Deus instituent matrimo- riculum salutis, in quo seit suum con-
nium, esse ut vitetur incontinentia: jugem versan.
en ejus verba: «Qua; igitur fuit causa »Posterius negatur quidem a mul-
conjugii? E t cur illud datum est divi- tis; est tarnen Augustini (lib. De bono
nitus? Audi Paulum dicentem: Ad vi- conjugali, cap. 7; lib. 1 Denupt.,
tandas scortationes quisque suam cap. 14; horn. ult. inter 50, et alibi,
uxorem habet, etc. Ut scortationes Iteni Gregorii (lib. 32 Moral., cap. 20;
;
De peccato originali, cap. 38); et pro- fornicationem in se, sic est ibi aliqua
pterea indulgentia (sive quod vox infirmitas, et secundum hoc est pec-
grseca ad verbum significat, ignoscen- catum veníale: nec ad hoc matrimo-
tia) quam concedit Apostolus, non est nium est institutum, nisi secundum
permissio boni minoris, sed mali ali- indulgentiam, quas est de peccatis ve-
cujus ad evitandum majus.» nialibus.»
Como Silvio no pone las palabras Apenas hubiera tocado la presente
de los doctores que cita, voy á trans- cuestión, si no fuera por vindicar la
cribir las palabras del doctísimo Bil- sentencia de Santo Tomás; porque no
luart, que en la disertación 4 De ma- pocos autores de estos últimos tiem-
trimonio, art. 2 (De acta matrimonii, pos citan la opinión del Angélico
§ 2), prueba que es pecado venial Maestro, y á continuación añaden:
«quando actus conjugalis habetur so- «Sed probabilior est sententia contra-
lummodo ad fornicationem in se vi- ria Sancti Ligorii, Sancti Joannis
tandam.» En sua verba: Prob. i.° E x Chrysostomi,» etc. De modo que el
Scriptura.—I Cor., 7, postquam Apos- lector creerá que Santo Tomás defen-
tolus dixit: «Nolite fraudare invicem, dió una opinión singular, destituida
nisi forte ex consensu ad tempus, ut de toda probabilidad extrínseca é i n -
vacetis orationi, et iterum revertimi- trínseca; cuando, por el contrario, si
ni in idipsum, ne tentet vos Sathanas bien son muy respetables los Docto-
propter incontinentiam vestram ; » res de la Iglesia San Juan Crisóstomo
subdit: «Hoc autem dico secundum y San Ligorio, únicos Santos Docto-
indulgentiam, non secundum impe- res que se citan á favor de la senten-
rium.» Atqui indulgentia, seu, ut cia contraria al Angélico, en mi con-
grsece habetur, ignoscentia, denotat cepto, y sin injuria, bien puede afir-
culpam, ut ait August. (Enchirid., ca- marse que, tratándose de la interpre-
pítulo 78.) Quis autem peccatum esse tación de dos pasajes del Apóstol San
neget, inquit, cum dari veniam fa- Pablo en el cap. 7 de la primera Car-
cientibus apostolica auctoritate fa- ta á los Corintios, todavía pesan más
teatur. en la balanza de la autoridad los Pa-
»2. Ex Patribus.—ídem Augusti-
0 dres y Doctores de la Iglesia San
nus (lib. De bono conjugali, cap. 7). Agustín, San Gregorio Magno, San
Reddere debitum conjúgale nullius Fulgencio, Santo Tomás, San Buena-
est criminis; exigere autem ultra ge- ventura, y el ejército de eminentísi-
nerandi necessitatem, culpae venialis. mos teólogos que siguieron al Angé-
Fulgentius (ep. i . De debito conjuga-
a
lico Maestro.
li, cap. 4). Maculam contrahit quis- 2 7 8 9 . Vindicada ya la respeta-
quís non pro sola generatione, sed bilidad de la sentencia de Santo To-
etiam propter fragilitatem carnis suaa más, diré mi humilde parecer: me
miscetur uxori. Greg. (lib. 32 Moral., adhiero, en cuanto á la especulativa,
cap. 17.) Tunc, inquit, solum conju- á la opinión del Angélico Maestro;
ges in admixtione sine culpa sunt, pero en cuanto á la práctica, esta
cum... pro suscipienda prole miscen- cuestión tiene, en mi concepto, poco
tur: intellige petendo. De Div. Thom. ó ningún interés para los confesores,
non potest esse dubium, duobus solis porque éstos no tocan este punto en
modis, inquit (ibid, ad 5 - ) , conju-
um
la administración del sacramento de
ges absque omni peccato conveniunt: la Penitencia, ni conviene inquietar á
scilicet, causa procreandse prolis et los casados que con buena fe siguen
debiti reddendi: alias autem semper la doctrina de San Ligorio y de San
est ibi peccatum, ad minus veniale. Juan Crisóstomo; y si bien conviene
86 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
tener presente él non plus sapere, quam matrimonio jucundius celebrando.»
oportet sapere, tiene todavía mayor ra- 2 7 9 0 . E n cuanto á los efectos
zón en estas materias, en que con- que produce el matrimonio, además
viene ser muy parco. Yo, en cerca de de lo que.se ha dicho en la explica-
cincuenta años de confesor, jamás he ción de su definición, uno de los :
q. 49, art. 5 ad 2. , donde dice así: «Quando vir percipit per aliqua signa,
um
«Ad secundum j dicendum, quod si quod uxor vellet sibi debitum reddi,
aliquis per actum matrimonii intendat sed propter verecundiam tacet, tene-
vitare fornicationem in conjuge, non tur reddere.)) E converso rede dicit
est aliquod peccatum, quia hasc est Sanchez (num. 5) cum Soto et Palac.
quasdam redditio debiti, quae ad bo- ex eodem Div. Thom. (in 4, dist. 32,
num fidei pertinet.» Estas palabras q. u n i c , art. 3 ad 2. ) non teneri
um
del Angélico manifiestan que pertene- mulierem reddere viro, nisi hic ex-
ce al deber de justicia (ad bonum fidei) presse petat; » pero poco después dice
el pedir el débito al'cónyuge que se el Santo: «nisi talis erubescentia po-
encuentra en peligro de incontinencia: tius praasumatur aliquando (quod cas-
¿con cuánta mayor razón cuando lo terum raro accidit) esse ex parte viri,
pide de una manera que el otro cón- quam feeminae; puta, si illa esset ma-
yuge lo entienda? ximae auctoritatis, aut ferae conditio -
2 7 9 7 . P . ¿Cómo peca el cónyuge nis, et vir valdè pusillanimis ac vere-
que niega el débito cuando lo pide la cundus... certum est etiam, quod cum
otra parte? alter conjux sit in periculo incontinen-
R. Si se pide el débito seriamente, tia, tarn vir quam uxor teneatur petere,
algunos autores dicen que sería peca- ad liberandum alterum a periculo: ita
do mortal: otros, entre los cuales se communiter, » dice San Ligorio.
cuentan Pontas y Sánchez, dicen que, 2 7 9 8 . Qucsritur: «An conjux pro-
exceptuado cuando hay peligro de in- hibitus a petendo ratione voti vel affi-
continencia, no sería pecado mortal el n i t a t i s , aut cognationis spiritualis
negar el débito una ú otra vez. Acerca post matrimonium contracts? possit
de esto se ha de atender especialmen- quandoque licite exigere debitum?»
te al modo con que se pide el débito y R. Sanctus Ligorius (num. 930)
á la cualidad del carácter y genialidad dicit: «Id admittunt communiter doc-
de los casados. tores, si adsit periculum incontinen-
E n cuanto á la obligación de pedir tia? in alterutro conjugum: imo dicunt
el débito, per se loquendo, cada uno de Bossius, Sanch. cum Petro Soto, etc.,
los consortes es libre para pedirlo ó tunc teneri petere, quia hasc obliga-
no, fuera de los casos expresados en tio oritur ex institutione matrimonii.
el párrafo anterior, y además, cuando Item admittunt etiam communiter
la prole fuese necesaria para el bien Sanctus Thomas, etc., posse conju-
común de la república, de la religión, gem impeditum petere, si alter inter-
ó de la misma familia. pretative exigat, nempe, quando mu--
San Ligorio, en el lib. 6, n ú m e - Her (ut ait Div. Thom.) verecunda est,
ro 928, para probar que el marido está et vir sentit ejus voluntatem de debiti red-
obligado algunas veces á pedir el dé- ditione. Tunc enim potest conjux im-^
bito, aun cuando su esposa no lo pida peditus se offerre, quia tunc potius
expresamente, dice así: «Per se lo- est reddere quam petere. »
quendo, non tenetur petere; tenetur 2 7 9 9 . «An autem liceat petere
vero per accidens, nimirum si uxor conjugi impedito, si ipse sit in pericu-
tacite exigat; puta, si ostendat aliquod lo incontinentia?? »
94 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
San Ligorio responde así: «Affir- non possint coire, jugibus periculis
mant Viguerius et Quint. apud Boss, essent expositi, si tales actus essent
(num. 262): maxime si ille esset im- eis graviter illiciti. Sicut autem delec-
peditus ratione affinitatis, vel cogna- tado quaesita in copula culpam venia-
tionis spiritualis, et commode non lem non excedit, ita etiam in his tac-
posset haberi dispensatio, essetque tibus et aspectibus. E t hoc etiamsi
periculum in mora, quia lex ecclesias- copula tune ipsis esset vetita ob mor-
tica in tanto discrimine non obligat. bum, vel esset impossibilis ob impo-
Negant vero Sánchez (num. 7) cum tentiam quae supervenisset, ut d i -
Gutt. et Cov., Boss. (num. 262) cum cunt Sanchez (num. 20 et 22), Croix
Coninch., etc., quia periculum incon- (num. 339), et Boss. 199, cum Con.,
tinentise quidem est justa causa dis- Fagn., A versa,'Fill., Villal., etc.; quia
pensando non autem coeundi. Sed cum copula sit licita inter conjuges,
prima sententia, respectu ad irapedi- tactus inter ipsos rion possunt esse
mentum ab Ecclesia impositum, mihi graviter illiciti;» pero no serían líci-
non videtur improbabilis, si revera tos si la persona tuviese voto de cas-
dispensatio brevi obtineri nequeat, et tidad, como dice el Santo, con la opi-
magnum periculum sit in mora; idque nion común.
magis firmatur ex quaest. sequenti.» 2 8 0 2 . «Quid si conjuges ex his
2 8 0 0 . Qtuzritur: «Licet conjugi turpibus tactibus praevideant pollutio-
excommunicato petere debitum, et an nem sequuturam in se, vel altero?»
petere ab excommunicato?» B. Sánchez y otros dicen que no
R. San Ligorio (núm. 931) res- hay culpa alguna, aunque se prevea la
ponde que, en cuanto al cónyuge no polución, con tal que no se intente.
excomulgado, es indudable que puede Soto, Cayetano y otros dicen que son
pedir el débito, porque está concedido mortales, cuando son impúdicos: «si
expresamente en el derecho canónico prsevideatur pollutio ex eis proventu-
(ex cap. Quoniam mulios). En cuanto ra; secus si sint pudici, ut oscula et
al cónyuge excomulgado, aunque al- amplexus, quia actus isti per se inter
gunos autores dijeron que no podía conjuges sunt liciti, cum per se apti
pedir el débito, San Ligorio tiene por sint ad fovendum conjugalem amo-
cierto (verius), y por sentencia común, rem.» L a tercera y última sentencia
que puede pedir el débito: «Ratio, dice así: «Tertia sententia, quam t e -
quia lex ecclesiastica non obligat cum nent Diana (part. 6. , tract. VII, R. 65)
a
tanto periculo, in quó esset quidem cum Prsepos. et Vili, dicit, tactus
excommunicatus, si ipse non possèt tam impúdicos quam púdicos esse
separari ab altero conjugé-(ut revera mortalia, si prsevideatur periculum
non potest), et non posset petere.», pollutionis. Ratio, quia ideo tactus
2801. Quczritur: «Sunt mortales licent inter conjuges , in quantum
tactus et aspectus turpes inter conju- qussruntur intra limites matrimonii,
ges propter solam voluptatem, sine in quantum nihil séquitur repugnans
ordine ad copulam, sine periculo pol- fini et institutioni seminis ; cum
lutionis?» autem praevidetur seminis dispersio,
R. San Ligorio (lib. 6, núm. 933) licet non intendatur, quicumque actus
dice que es común y verdadera la sen- sunt illiciti.»
tencia de los que afirman que tan sólo San Ligorio concluye esta cuestión
es pecado venial. «Ratio, quia status del modo siguiente (núm. 934): «His
conjugalis sicut cohonestat copulam, sententiis positis, puto probabilius
ita etiam hujusmodi tactus et aspe- dicendum, quod actus turpes inter
ctus: alias enim, cum sit tanta inter conjuges cum periculo pollutionis ,
conjuges societas, et ipsi multoties tam in petente quam in reddente sint
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 95
mortalia; nisi habeantur ut conjuges ra sentire videtur etiam Sanch. dum
se excitent ad copulanti proxime se- excusat actum ilium a mortali, si ces-
quuturam; quia cum ipsi ad copulam set omne periculum pollutionis. Exci-
jus habeant, habent etiam jus ad ta- pit etiam Palaus (punct. 4, part. 2,
les tactus, tametsi pollutio per acci- num. 6) si vir hoc faceret, ut se exci-
dens copulam prseveniat. Tactus vero tet ad copulam naturalem; sed ex
púdicos etiam censeo esse mortalia, prsedictis neutrum admittendum puto.
si fiant cum periculo. pollutionis in Eodem autem modo Sanch. (loc. cit.,
se, vel in altero, casu quo habeantur num. 32 in fine) damnât virum de
ob solam voluptatem, vel etiam ob mortali, qui in actu copula? immitte-
levem causam; secus si ob causam ret digitum in vas praeposterum uxo-
gravem, puta, si aliquando adsit ur- ris, quia (ut ait) in hoc actu adest
gens causa ostendendi indicia affe- affectus ad sodomiam. Ego autem
ctus ad fovendum mutuum amorem, censeo posse quidem reperiri talem
vel ut conjux avertat suspicionem ab affectum in actu, sed per se loquendo
altero, quod ipse sit erga aliam per- hune affectum non agnosco in tali
sonam propensus. Probabiliter dicunt actu insitum. Cseterum graviter sem-
Sanchez (diet. disp. 35, num. 34), per increpandos dico conjuges hujus-
Boss. (num. 203) et Escob. (nume- modi fœdum actum exercentes.»
ro 207) in reddente tactus etiam im- 2 8 0 4 . Después pregunta San Li-
púdicos, nisi sint tales, ut videanttfr gorio: «An sint mortalia (peccata)
inchoata pollutio, esse licitos, quam- tactus turpés, quos conjux habet cum
vis adsit periculum pollutionis in ai- seipso, altero absente, et secluso pe-
terutro; quia tunc reddens dat operäm riculo pollutionis?» El Santo respon-
rei, ad quam obligatur propter j u s de asi: «Prima sententia negat, quam
petentis, qui, tametsi peccet , non tenent Pal., etc., et pro hac sententia
tarnen jus amittit, cum culpa se te- Salm. (cap. 15, num. 87) , citant
neat ex parte persona?, juxta dicen - etiam Div. Thomam , q. 6. , Bo- a
da.» (Num. 944.) nach. (De matrim., dub. 26, num. 88).
2 8 0 3 . E n el núm. 935 resuelve Ratio, quia hujusmodi tactus ab ipso
el doctor San Ligorio la siguiente statu conjugali cohonestantur, cum
cuestión: «An autem sit semper mor- de natura sua ordinentur ad copulam;
tale , si vir immittat pudenda in et ideo, secluso periculo pollutionis,
os uxoris? Negant Sanchez (lib. 6, non possunt esse in conjuge graviter
disp. 17, num. 5), Boss. (cap. 7, illiciti, etsi copulam de pra?senti ipse
num. 175 et 193), cum Fill, ac Pe- non posset consummare. Secunda vero
rez, modo absit periculum pollutionis. sententia probabilior, et in praxi om-
Sed verius affirmant Spor. (De ma- nino suadenda, affirmât; et hanc te-
irim.,num. 498). Tamb. (lib. 7,cap. 3, nent Layman (tract. I l l , cap. 6, n u -
par. 5, num. 35), et Diana (par. 6, merus 13 in fine) , Dian. (part. 3,
tract. 7, R. VII), cum Fagund.; tum tract. IV, R. 215), (quamvis hic auc-
quia in hoc actu ob calorem oris adest tor sit valde benignus), Spor. (nume-
proximum periculum pollutionis, tum ro 503), cum Arm. et Vazq. ac Salm,
quia haec per se videtur nova species cum Avers., Sanctio, Salas, Montes,
luxuria? contra naturam (dicta ab ali- Dicast, et Ant. a Spir. Sanct. Ratio,
quibus irruma'tio): semper enim ac tum quia conjux non habet jus per
quaeritur a viro aliud vas, praeter vas se in proprium corpus, sed tantum
naturale ad copulam institutum, vi- per accidens, nempe, tantum, ut pos-
detur nova species luxuria?. Excipit sit se disponere ad copulam; unde
tarnen Spbrer loc. cit. cum Fili, et cum copula tunc non sit possibilis,
March., si id obiter fiat; et hoc reve- tactus cum seipso omnino ei sunt illi-
L I B R O V I . TRATADO V i l i .
citi; tum quia tactus pudendorum, áis vero puto dicendum,. si absit illa
quando fiunt moróse, et cum commo- voluptuosa titillatio, quia tunc non
tione spirituum, per se tendunt ad est delectationi proxime annexum pe-
pollutionem, suntque proxime conne- riculum pollutionis, etiamsi adsit com-
xi cum ejus periculo (num. 936).» motio spirituum; et sic revera sentit
Me adhiero en un todo á la opinión Sanchez, loc. , cit. , num. 4, cum
del doctor San Ligorio; tan sólo ad- Vazq., cum ibi non excusaret delecta-
vertiré que el Santo bendito se equi- tionem cum voluptate venerea, sed
vocó con la mejor buena fe cuando tantum (ut ait) cum commotione et
dijo: et pro hac sententia (por la prime- alteratione partium absque pollutionis
ra, que dice ser lícitos esos tactos periculo. At quia talis commotio pro-
torpes), Salmaticenses, cap. 15, nú- pinqua est illi titillationi voluptuosas;
mero 87, citant etiam Div. Thomam, ideo maxime hortandi sunt conjuges
q. 6. Los Salmaticenses, en el lugar ut abstimmt ab hujusmodi delectatio-
que cita San Ligorio, si bien prueban ne morosa. Item advertendum eam
en un todo la doctrina que después esse omnino illicitam in conjuge qui
siguió el Santo, no citan á Santo To- 'esset obstrictus voto castitatis, ut di-
más como opuesto á esta doctrina, ni cunt communiter Sanchez, disp. 44,
hacen mención alguna del Angélico num. 26 et Boss. cap. 7, num. 201,
Maestro; los autores que citan los cum Vazq., Fill, et alus.»
Salmaticenses como contrarios á su 2 8 0 6 . De esta misma obligación
doctrina y á la de San TJgorio, los de pagar el débito infiere Busembau,
expresan cuando dicen (reprobando con San Ligorio, que los dos cónyu-
su parecer): «Quidquid in contrarium ges están obligados por justicia «ad
dicant Sanch. (lib. 9, disp. 44, nú- cohabitandum in eadem domo, mensa 7
matrimonii, dub. 26, num. 188);» de tero invito ad longum tempus, ut ha-
modo que no es Santo Tomás el que betur ex cap. i , De conjug. lepros.;
defiende esta opinión, sino Joannes nisi adsint justse causae, nempe, ob
Prsepositus, in loe. cit. bonum publicum, vel ad alendam,
2 8 0 5 . Quceritur: «An sit morta- aut tuendam familiam, vel ad vitan»
lis delectatio morosa in conjuge de dum damnum ab inimicis, ut dicunt
copula habita vel habenda, qua?'ta- Sanch., num 12, etc. Dicit autem
na en non possit haberi de prassenti?» Boss., num. 12, cum Tolet. et Sayr.j
R. San Ligorio pone tres senten- quod si vir diu deberet alibi manere,
cias distintas sobre la respuesta que teneretur; si commode potest, uxorem
se ha de dar á esta pregunta, que ibi adducere, ut secum cohabitet.»
omito por brevedad, con sus razones Billuart, hablando de este caso (De
respectivas, y pongo tan solamente ma trim., diss. 4. , art. 4) dice a s h
a
la sentencia de San Ligorio, que dice «Inferes item conjugem non posse
así (al fin del núm. 937): «Ego meum diu abesse, conjuge invita, maxime
judicium proferam. Si delectatio h a - si immineat periculum incontinentiaa,
beatur non solum cum commotione nisi forte id absolute requirant neces-
spirituum, sed etiam cum titillatione sitates familia?, aut nisi contrahendo
seuvoluptate venérea, sentio c u m C o n c , matrimonium seiverit aut prsemonita
pag. 408, num. 10 (contra Spor. ut fuerit compars de absentiis futuris
supra) eam non posse excusan a morta- conjugis, ut si duxit negotiatorem,
li; quia talis delectatio est proxime militem, aulicum; tunc enim cense-
conj uñeta cum periculo pollutionis. Se- tur consensisse. »
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 97
2 8 0 7 . E n el mismo artículo, Bil- veniunt; vide Boss., num. 18. Hinc
luart asienta esta proposición: «Con- dicunt Laym., etc., non esse mortale
jugi serio et rationabiliter petenti ex- post tertiam copulam in eadem nocte
presse vel tacite debitum conjúgale, habitam, negare quartam. Immo ad-
compars reddere tenetur sub mortali. dunt Tamb., etc., nec esse mortale
Ratio est, quia in contractu matri- petenti quinquies in mense negare se-
moniali facta est mutua traditio et mel; sed huic non acquiesco, cum ex
acceptatio corporum ad usum conju- una parte petere quinquies in mense
galem; ex quo oritur obligatio j usti- sit valde moderatum, et ex altera ne-
tias reddendi petenti serio et rationabi- gare semel in mense videtur materia
liter corpus ad hunc usum; et cum ista sat gravis. Item non videtur peccare
obligatio sit in re gravi, est gravis.» uxor, si differat reddere ad breve
S a n Ligorio examina en el núme- tempus, nempe, usque ad noctem; ut
ro 940 la siguiente cuestión: «Utrum Pontius, etc., cum communi; vel si a
negare semel, vel differre debitum nocte differat ad mane, ut Boss., etc.,
serio et instanter petenti, per se lo- excluso tamen semper periculo incon-
quendo sit mortalis, adhuc remoto tinentiae. Non potest autem post co-
periculo pollutionis?» El Santo, des- pulam habitam in die negare in
pués de exponer las razones de los nocte.»
que afirman y de los que niegan, con- 2 8 0 8 . «Qumituv. An sit justa
cluye así: «His tamen non obstanti- causa negandi debitum, si plures na-
bus, prima sententia (la que dice que scantur filii quam conjuges possint
no es mortal negar el débito una sola alere?»
vez) non videtur improbabilis, cum R. Algunos autores (comò dice San
gravitas materias pendeat ab homi- Ligorio, nùm. 941) dicen que està no
num sestimatione, et tot gravissimi es causa para negar el débito (à no
doctores censeanthanc esse materiam ser que, dice Sporer, por multiplicar-
levem; ipsimet autem id dicunt, sup- se mas los hijos, se redujesen ä una
ponendo, quod absit periculum incon- necesidad extrema). «Ratio, tum quia
tinenti», vel magni dissidii; cseterum procreatio prolis spectat ad praeci-
procreatio prolis pro illa vice est val- puum finem matrimonii, cui postpo-
de incerta. Conveniunt autem com- nendum quodvis incommodum; me-
muniter non peccare uxorem negando, lius enim est ut proles vivat inops,
si vir benevole aut remisse petat; ita quam ut omnino non sit ; tum quia
Pontius, etc. Idem, si conjux petens, aut conjux negaret diu, aut aliquando:
adhuc instanter, cedat precibus ne- si diu, exponeret alterum periculo in-
gantis, qui negat cum justa causa; continentiae: si aliquando, frustra ne-
alias etiam venialiter saltem pecca- garet, nam conjuges rahus coeundo
ret: ita Sanch., etc.; nisi preces essent facilius concipiunt. Secunda vero sen-
ita importunas, ut alter quasi coactus tentia affirmat, et hanc tenent San-
videretur cedere: vel nisi adesset in chez , e t c . , et probabilem putant
altero periculum incontinentiae; tunc T a m b . , etc. Ratio, tum quia multi-
enim nec etiam precibus, sine causa plicitas prolium futurarum cederet in
gravi, beeret eum"avertere; ita Sanch. nocumentum filiorum jam genitorum,
cum Navar., Silv., Lop., Div. Thom., tum quia in omnibus debìtis magna
in 4, dist. 32, q. i . , art. 2 ad 4. »
a
um
difficultas excusat a solutione. Con-
Después añade San Ligorio en el veniunt tamen omnes esse obligatio-
mismo núm. 940: «Praeterea non pec- nem reddendi, si adsit in altero peri-
cai negans, quando alter immoderate culum incontinentiaa, quod revera (ut
petit, sine tamen periculo inconti- bene advertit Coninch.) vix non aderit
nentiae, et in hoc etiam omnes con- si in eodem thoro conjux habitet, et
T0M0 III.
7
98 L I B R O VI. T R A T A D O V i l i .
alter debitum petat; et ideo prima 2 8 0 9 . Después, en el num. 943,
sententia magis mihi arridet.» pregunta San Ligoriò si uno de los
. E l Doctor San Ligorio, en el nù- cónyuges està obligado ä pagar el dé-
mero 942, hablando de los esposos bito al que lo pide licitamente, y res-
que con ayunos se hacen impotentes ponde asi: «Certum est, non teneri
para cumplir con el débito conyugal, ad reddendum debitum cum peccato
añade eslas palabras: «Vide dicta, proprio, et etiam veniali, cum nemo
tomo i , lib. 3, num. 1034, v. 3. Ex- possit esse obligatus ad peccandum:
cusantur: ubi diximus id procedere de ita communiter. Sed queeritur i . °
viro, nam uxorem difficile videtur per Utrum liceat reddere illicite petenti
jejunia fieri impotentem ad redden- cum peccato mortali? Si culpa se te-
dum, ut Salm. De 4 prezcept., num. 49, net ex parte actus, puta, si alter pe-
sicut et uxor, si notabiliter iis fiat de- tat in loco sacro, vel publico, vel si
formior: B o n a c , etc.» cum periculo abortus, vel sanitatis
* «Quceres 3. Quid censendum de proprise, aut alterius, omnes con ve-
conjugibus qui, ad vitandam numero- niunt non teneri conjugem, nec posse
siorem prolem eo tantum tempore reddere sine gravi culpa; tunc, cum
coeunt, quo fecundatio difficile acci- actus sit per se malus, alter inj uste
dere potest? » petit eo quod non habet jus petendi;
Prsenot. Constat ex plurimis me- ita Sanchez, etc.»
dicorum testimoniis, prolis conce- «Dubitatur i.° Si culpa se tenet ex
ptum facile obvenire sub tempus, quo parte persona; exigentis, nempe, si
mulier est in menstruis, tribus, nem- ille sit obstrictus voto castitatis, aut
pe, quatuorve diebus antea, et quin- petat ob pravum finem, an alter pos-
decim circiter diebus postea; difficile sit reddere? Prima sententia commu-
autem alio tempore (ageneseos dicto) nis dicit non solum posse, sed etiam
si sanguinis profluvium est, singulis teneri; et hanc sequuntur P. Sotus ac
mensibus, certum ac constans. S a l m a n t , etc. Ratio, quia conjux ille
Jam vero, Resp. Per se, peccati per votum non amisit jus petendi:
non sunt arguendi, utentur enimjure unde quamvis illicite, non tamen in-
s u o , cum opus conjungii, tempore juste debitum exigit. Secunda vero
quo major est probabilitas conceptip- sententia, quam tenet Pontius, etc.,
nis, non praeseribatur, nec prohibea- dicit quod, sive culpa se teneat ex
tur tempore, quo minor vel nulla est parte actus, sive ex parte persona?
probabilitas. petentis, non licet ei reddere (nisi sit
Utrum vero per accidens culpa in potestate petentis ab ilia prava cir-
subintret, ex fine atque ex aliis cir- cumstantia se liberare; puta, si exi-
cumstantiis dijudicandum est. geret ob malum finem). Ratio, quia
At rem sequens responsum, quod, posito impedimento voti, actus con-
variis de isto agendi modo expositis jugalis necessario est illicitus petenti,
dubiis, S. Pcenitentiaria, die 16 J u - cui cooperari alteri non licet. Nec pe-
nii 1880, dandum esse censuit: S. Pce- tens eo casu habet dominium in cor-
nitentiaria, diligenter perpensis, res- pus alterius, tum quia dominium tunc
pondet : « Conj uges praedicto modo est impeditum a voto; tum quia con-
matrimonio utentes inquietandos non jux non habet jus nisi ad usura lici-
esse, posseque confessarium senten- tum matrimonii. Huic autem con-
tiam, de qua agitur, illis conjugibus, gruunt dieta de restit., num. 697,
caute tarnen, quos alia ratione a de- ubi dicunt Lugo, De just., disp. 21,
testabili onanismi crimine abducere num. 62, et Croix, cum Less., Mol.,
frustra tentaverit.» (Marc., tomo 2, Sot., Nav., etc., quod debitor non te-
núm. 2118, queer. 3.)* netur restituere domino rem, qua ille
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO 99
«st abusurus ad p e c c a n d u m , quod lib. 9, disp. 6, num. 5, cum Cov. et
expresse etiam tradidit Div. Thorn., Adrian, ac Boss., cap. 1, num. 24S,
2. 2. , q. 26, art. 5 ad i ' . , ' ubi: cum Con., Reb. et• Villal., quod eo
a 33
um
«Quando res restituenda apparet esse casu tenetur conjux monere petentem
»graviter nociva ei, cui restitutio fa- ligatum voto, ut a petitione desistat,
it cienda est, non ei debet tunc resti- modo possit monere sine timore magni
»tui, quia restitutio ordinatur ad uti- dissidii, vel indignationis, aut incon-
»litatem ejus, cui restituitur.» Dicit tinentia; alterius: quas incommoda di-
tarnen Lugo, loc. cit., quod, cum haec cunt Sanchez et Boss, ut plurimum
obligatio sit tantum charitatis, non adesse. Quando autem conjux praevi-
obligatur debitor ad negandum, si non det, quod alter impeditus voto vel alio
possit negare sine gravi incommodo. impedimento illicite petet, tunc tutius
Hags sententia est quidem probabilis, erit ut- ipse prceveniat, et si ille jam pe-
sed prima videtur prob.ibilior, saltern tierit, ipse tunc etiam petat, dicens, volo
extrinsece; gravi utique nititur ratio- ut tu mihi reddas; sed ad hoc mérito
ne, quia obstrictus voto adhuc reti- ait Sanch., diet. num. 5, uxores raro
net jus ad petendum, et consequenter obligan; quia (nótese bien) magnum
tenetur alter ei reddere; prout si quis onus esset eis ob naturalem mulierum
votum emitteret non exigendi a te pe- verecundiam teneri ad semper peten-
cuniam debitam, si ille postea petit, dum. Praeterea advertendum cum
teneris tu reddere, quia per votum Boss., num. 252 et 273, quod si con-
creditor non amisit jus suum; et eo jux impeditus petat infra primum bi-
c'asu tu reddendo minime cooperaris mestre, non tenetur, nec potest alter ei
formaliter»ejus peccato, cum non sis reddere; cum eo tempore Ule non ha-
causa cur ille debitum exigat, sed beat jus ad petendum.)) (Num. 944.)
tantum concurris ad materiale pecca- 2 S 1 0 . «Qucerüur: Conjux potest
ti, quod tu non potes impedire, cum et tenetur reddere debitum incestuoso
debeas rem suo domino reddere; ideo petenti?»
nec teneris impedire, quia impedien- R. Hay tres opiniones, que omito
do , actum injustitiae committeres. por brevedad, como puede verse en
Nec valet dicere, quod nemo habet ¡San Ligorio (núm. 945): la opinión
jus ad actum illicitum; nam respon- más común y más probable es la de
detur, quod esto conjux ille petens Victoria, San Antonino, Paludano, á
non habeat jus ad petendum cum pec- los que sigue San Ligorio, esto es,
cato, habet tarnen jus ad actum con- que el cónyuge inocente puede, pero
jugalem, qui per se est honestus; unde no está obligado, porque el incestuo-
alter reddendo non peccac, qui dat so perdió el derecho de pedir el débi-
operanti non alterius peccato, sed actui to, pero puede pagarle: «quia licet in-
licito, et ex justitia debito. Hinc d i - cestuosus sit privatus jure suo, con-
cunt Sanch,, lib. 9, disp. 36, num. 11, jux tamen innocens cum habeat jus
cum Pal., Henr., Man, et Led. ac petendi, a fortiori habet jus reddendi;
Salm., cap. 15, num. 10, cum Conin. alioqui grave onus deberet subiré (má-
et Bon., quod licet conjux voverit ex xime uxor), si semper deberet petere:
consensu alterius, si tarnen expresse non immo magnis scrupulis deberet angi,
cessit juri suo petendi, eliam tenetur existimans ne forte moveatur ad red-
alter debitum reddere. Immo etiamsi dendum ex tacita petitione alterius; hoc
ad invicem voverint, non intendentes autem onus satis excusat a coopera-
cedere juri suo, adhuc tenetur alter tione ad materiale peccati, quod com-
petenti reddere, ut dicunt iidem Salm, mittit incestuosus. Tutius autem erit
cum Sanch., Less., Bonac. et Henr. (ut diximus), ut conjux innocens tune
»Bene tarnen advertunt Sanchez, ipse petat.»
IOO LIBRO VI. TRATADO Vili.
2 8 1 1 . P. ¿Está el cónyuge obli- justicia ó contra caridad; y aun cuan--
gado á pagar el débito inmediatamen- do no comulgué con frecuencia, si no
te después de la comida? bastasen las súplicas para disuadir á
R. Aunque algunos autores dijeron la otra parte por no incurrir en su in-
que no estaba obligado, porque era dignación, debe pagar el débito; y en
gravemente perjudicial, pero San L i - ese caso podrá comulgar, «nisi patia-
gorio (lib. 6, núm. 910) dice: «Sed tur ex redditione insolüam distractio-
dico, quod si hoc esset verum, omnes nem, nec conetur eam repeliere.»
fere conjuges phthisici evaderent. Me- 2813. «Quceritur: An liceat copu-
dici autem quos consului et experien- la maritalis in loco sacro?»
tia negant in hoc grave damnum ades- R. San Ligorio, siguiendo á los-
se. Hinc non auderem damnare con- Salmaticenses y á otros, dice que se-
jugem post prandium petentem, cum ría un sacrilegio si los casados, no
isti communiter post prandium vel habiendo una. necesidad moral, usa-
ccenam soleant coire. Neque contra sen del matrimonio en la iglesia; y
excusarem hac ratione conjugem a que ésta quedaría, violada si el hecho
reddendo, nisi experientia constaret, fuese público. En el caso de que hu-
quod tali coitu ipsi vel alteri notabile biese una necesidad moral y no hu-
damnum proveniret; alias certum est,, biese escándalo, no pecarían en usar
ipsos teneri ad reddendum etiam cum de matrimonio. Después añade el San-
aliquali seu levi impedimento.» to: t Opinantur autem illi doctores
2812 «Quterittir: Licet conjugi tune conjuges in morali necessitate
coire die communionis? esse quando sunt in periculo inconti-
R. «Accedere ad Eucharistiam die nentia?, vel quando diu ih ecelesia
copulas habita? ob voluptatem est ve- permanere deberent, nempe, per iO'
niale , nisi excuset alia rationabilis dies, ut aliqui censent; alii per 20,
causa. Si vero copula est habita cau- alii vero per mensem. Et casu quo
sa procreandse prolis, vel etiam in- conjuges judicarent, se per mensem
continentia? vitanda? (1), tunc est so- in ecelesia esse mansuros, etiam a b
lum consilii a communione abstinere, initio copulari possunt. Ita Sánchez
ex cap. Si vir 7, caus. 33, q. 7. E t et Salmant., cum alus.» (Véase á San
sic pariter est consilii abstinere die Ligorio, lib. 3, núm. 485, y lib. 6,.
quo conjux reddidit debitum ; a quo números 304 y 920.)
autem reddendo ordinarie loquendo 2814. tQuaritur: An liceat coire
propter communicnem non potest conjugibus tempore pra?gnationis?»
eximi; tantum poterit, ut ait Sanchez R, San Ligorio (lib. 6, núm. 924)
cum Soto, honestis precibus resiste- trata latamente esta cuestión: omito
re, non autem importunis.» (S. Lig., por brevedad lo que dice en este lu-
lib. 6, num. 274.) gar, y tan sólo pondré su definitiva
San Ligorio, en el núm. 274 del opinión, á saber: que si no hay algu-
mismo libro 6, dice que si el cónyu- na razón particular, ó experiencia en
ge comulga con frecuencia, no con- contrario, no hay culpa alguna en
viene que se excuse de pagar el débi- que los casados usen del matrimonio
to, porque se expondría á pecar contra en el tiempo del embarazo de la espo-
sa; y aun San Ligorio dice que no s e -
ría pecado venial si hubiese peligro
(1) S a n t o T o m á s y S a n L i g o r i o están de incontinencia ú otra causa nones*
d i s c o r d e s s o b r e si es p e c a d o v e n i a l «pete- ta. Algunos dijeron que cuando la
r e d e b i t u m c a u s a vitandas p r o p r i a î i n c o n - esposa se hallaba próxima al parto,
t i n e n t i œ . » S a n L i g o r i o d i c e q u e es l í c i t o ,
S a n t o T o m á s q u e es p e c a d o v e n i a l ; p e r o
era peligrosa la sofocación del feto^
de e s t o se t r a t ó l a t a m e n t e e n o t r o l u g a r . pero el Santo Doctor dice: «Tanto-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. IOI
offendant, illos circa modum quo ma- sitionem, esse scandalosam, erroneam
trimonii juribus utuntur non interro- et alias damnatam ab Innocentio X I ,
gant? propositione 49, qua? sic jacet: molli-
«Sacra Pcenitentiaria, mature per- fies juVe naturali prohibita non est. Ad
pensis propositis quaestionibus, die 8 3. propositionem, prout jacet esse
am
2 8 2 4 . «An conjux teneatur red- solum non teneri, sed nec etiam pos-
dere debitum alteri laboranti aliquo se reddere cum gravi periculo sua?
morbo contagioso, puta, lepra, peste, salutis, quia nemo est dominus vita?
phthisi, morbo gallico et simili? » suae; ita communiter Sotus, Ca-
R~. «Certum est (dice San Ligorio, jet-, etc. E t hoc etiamsi illud grave
num. 950), conjuges teneri ad damnum immineret solo petenti, ut
reddendum cum levi suo damno; huic dicunt Sanchez, etc.; eo enim casu
enim praeponderat lex justitia? obli- reddens tantum excusari posset, si ab
gans quidem sub gravi, cum redditio altero timeretur proximum periculum
debiti gravis sit materia; ita commu- occissionis.
niter Sotus, Navar., etc. Ratio, quia, 2 8 2 5 . »Probabiliter tarnen pote-
cum copula brevi fit, non imminet ex rit conjux reddere alteri infecto, etiam
ea periculum infectionis; et ideo ait cum periculo gravi propria? sanitatis.
Div. Thom.: «Tenetur reddere sed »1.° Si proles sit necessaria ad bo-
»non cohabitare, quia non ita infici- num.commune; Sanch. cum Ledesm.,
»tur ex coitu, sicut ex frequenti co- nemine contradicente, ut asserit.
»habitatione» (1). Communiter t a - »2. Si conjux infectus petens es-
0
lo 2), ubi: «Vir tenetur uxori debi- dissidia, vel ad -fovendum amorem
tum reddere, salva tarnen prius per- conjugalem, et etiam ad vitandum
sona? incolumitate. E t ita communi- periculum incontinentia? propria?; et
ter omnes: ratio, quia (ut aib Divus tunc potest etiam petere, quia vitatio
Thomas) «ordo naturalis est, ut prius incontinentia?, aut conservatio pacis
familia? ac amoris conjugalis prasva-
let obligationi vitandi infectionis pe-
( 1 ) Supplem.,q. 6 4 , art. 1 ad 4.um S a n - riculum; Haec tarnen omnia intelli-
to T o m á s h a b l a del marido l e p r o s o , y genda. (ut diximus num. 909) si mor-
d i c e q u e , si b i e n la e s p o s a n o está o b l i g a d a
á c o h a b i t a r c o n él, sí l o está á p a g a r l e el
bus sit diuturnus et quasi habitualis,
d é b i t o : l o m i s m o d i c e el d e r e c h o c a n ó n i c o , ut lepra, morbus gallicus , phthi-
c a p . 2, De conjvg. lep. sis, etc., non vero si sit de illis, qui
A e s t o n o se o p o n e q u e , si h u b i e s e u n a de brevi et facile solent mortem affer-
lepra tan maligna que amenazase un daño
g r a v í s i m o , la e s p o s a n o e s t u v i e s e o b l i g a d a
re, ut est infectio pestis, aut lepra?
á pagar el débito. leonina?.
io8 LIBRO VI. TRATADO V i l i .
»4. Addo, si conjux sanus possit quod bene poterit uxor reddere, quia
0
praeservativis facile vitare contagium, illa mors foetus per accidens evenit;
sive ejus periculum. et praaterea melius est puero esse
»Sicut autem non potest conjux cum culpa originali, quam omnino
sanus reddere infirmo cum periculo non esse; attamen Bossius, Bonac.
propria? salutis, sic etiam infectus nec cum Rodriguez, Vict., Ledesm. et
potest reddere sano cum periculo sa- Regin. tenent earn non posse redde-
lutis illius, etiamsi ille petat jam con- re, quia mater ex morte prolis (ut ait
scius sui periculi: prout non licet red- etiam Bossius) exponitur magno pe-
dere gladium volenti se necare, cum riculo vitaa. Excipit tamen Bon. cum
nemo sit dominus suaa vitas; ita Só- aliis, nisi adsit periculum incontinen-
tus, etc., communiter. Probabiliter, tia}, et huic consentit Sanch. (lib. 7,
tarnen excipiunt Sotus, etc., si reddat disp. 102, num. 8) addens quod, si
ad vitandum periculum incontinentiae perpetuo propter hanc causarci debe-
in se vel in altero, vel ad vitanda rent conjugesab usu matrimonii a b -
dissidia, aut ne diu privetur usu con- stinere, essent ipsi in máximo incon-
j u g a , quod vix esse potest sine pe- tinentia? periculo.»
riculo incontinentia?. Hoc etiam in- 2 8 2 8 . San Ligorio pregunta en
telligendum, si ejus morbus sit diu- el num. 954: «An aliquando liceat
türnus, et non proxime ad mortem impedire prolis generationem?» y res-
tendens; itemque si alter sanus pe- ponde, entre otras cosas, que Busem-
tens jam ejus morbi sit conscius, bau, aunque dice «peccat probabiliter
juxta dicta num. 909, dubit. i,°» fosmina, quae in usu matrimonii ani-
2 8 2 6 . «An autem conjux possit mum alio distrahit ne natura excite-
et teneatur reddere, quando timetur tur, venialiter tamen;» pero San L i -
damnum prolis nascitura??» gorio añade: «Sed verius est id esse
R. Aunque algunos autores dicen mortale, juxta dicta num. 918, v. Sed
que no es lícito, San Ligorio, si- redeundo.11 Después continúa el S a n -
guiendo á Santo Tomás (in 4 Sent., to: «Dicunt Sanchez, Salmant., etc.,
dist. 32, q. u n i c , art. 1 ad 4. ), á quod uxor peccabit mortaliter, si sta-
um
San Buenaventura, Paludano, Soto y tini post copulam mingit aut surgit,
otros, afirma que, según la opinión vel aliud aliquid facit, animo ut se-
común y verdadera, puede y debe pa- men receptum expellat, quia frustrai
garse el débito; porque, como dice el finem ad quem semen est a natura
Angélico en el lugar citado, «uxor institutum; ita prsefati auctores con-
tenetur viro leproso reddere debitum; tra T a m b . Deci., 1. 7, cap, 3 , § 5,
et quamvis proles gigneretur infirma, num. 14, qui cum Bellochio id excu-
tamen melius est ei sic esse, quam sat a mortali, eo quod matrix mulie-
penitus non esse. » (Véase á San Li- ris, semine effuso , semper retinet id
gorio, lib. 6, núm. 951.) quod necessarium est ad generatio-
2 8 2 7 . «Tenetur uxor reddere de- nem. Dictum est autem si mulier id
bitum, si experta sit non posse pare- facit statini, et animo expeüendi semen,
re sine probabili periculo mortis?» nam si id faceret ex aliqua necessita-
R. «Commune est non teneri, dice te, puta, ad vitandum periculum mor-
San Ligorio (núm. 953), quia solutio tis aut scandalum aliorum, omnes
debiti non obligat cum tanto detri- dicunt non peccare; sicut etiam con-
mento.» A continuación pregunta el veniunt non opus esse , ut uxor post
Santo si la mujer que tiene experien- copulam diu immota et resupina ma-
cia de que pare los hijos muertos está neat, eo quod brevi tempore matrix
obligada á pagar el débito, y dice así: semen attrahit, et arctissime clau-
Í I H O C casu (Laym., num. 7, dicit) ditur. »
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 109
2829. A continuación de esta
cuestión pregunta el Doctor San Li- CAPÍTULO Vili
gorio: «An puella violenter oppressa
possit expeliere incontinenti semen DE LOS IMPEDIMENTOS DEL
viri immissum, ne concipiat?» y res- MATRIMONIO
ponde así: « Affirmant Sanchez cum
Raynaud , etc., quia (ut ajunt) tunc
puella licite expellit semen tamquam ARTÍCULO PRIMERO
sui honoris aggressorem , cum illud
non adhuc sit in pacifica possessione Quiénes pueden instituir impedimentos
uteri; » pero el Santo Doctor se aparta dirimentes del matrimonio.
de esta opinión , y dice: «Sed rectius
id non admittunt Pont., etc.,» y aña- 2 8 3 1 . Los impedimentos del ma-
de: «Huic ego etiam adhaesi, tomo 1, trimonio se pueden definir en general
lib. 3, núm. 394, v. Dicunt, et hic «obstacula qusadam , quae impediunt
quoque adhaereo, quamvis diversa ra- quominus matrimonium valide aut
tione ductus. Ratio, cur haac senten- licite contrahi possit.»
z a mihi probatur est, quia numquam Cuando el impedimento es de tal
licet ejicere semen effusum atque re- naturaleza que si el matrimonio se
ceptum in utero, ubi statim ac recipi- contrae, es ilícito, pero válido, el im-
tur (quod puto quidem statim recipi), pedimento es impediente. Si el impe-
habet suam pacificato possessionem; dimento es de tal naturaleza que si
unde non potest mulier ab eo expelie- con él se contrae el matrimonio , éste
re, quia injuriam irrogaret naturae, es nulo , se llama dirimente; y los
sive speciei humanas, cujus propaga- contrayentes, si lo hacen á sabiendas,
tío impeditur. Merito tamen et com- cometen pecado mortal.
muniter dicúnt auctores tam primas Antes de proceder á designar cada
quam secundas sententies , quod mu- uno de los impedimentos impedientes
lier vi oppressa bene potest se vertere y dirimentes , hablaré de la potestad
(immo dico tenetur) et coitum in- que tiene la Iglesia para entender en
terrumpere, quamvis semen viri esset las causas matrimoniales, y para ins-
extra vas effundendum ; tunc enim tituir impedimentos dirimentes del
non expellitur semen immissum, sed matrimonio.
impeditur ne immittatur, et ideo tunc Los waldenses , siempre atentos
licite illud repellitur, tamquam vio- á coartar la facultad de la Iglesia, é
lentus honoris aggressor. » igualmente Lutero y Calvino, que
2 8 3 0 . «Dubit. 2. An liceat con- sólo reconocían en el matrimonio
jugibus copulari, si ob senectutem una cosa humana , un mero contrato
vel aliam dispositionem plerumque civil y político , dijeron que no ha-
accidat, quod semen extra vas effun- bía más impedimentos dirimentes del
datur? Affirmant Boss., Sanch., etc., matrimonio que los establecidos por
modo adsit spes probabilis seminandi Dios en el Levítico; y que todas
intra vas , quia semper ac adest talis las causas matrimoniales se habían
spes, jus habent ad copulam, et si se- de dirimir por los jueces seculares, y
men effunditur, hoc per accidens eve- no por los eclesiásticos. Asintieron á
nit;» pero de esto se tratará más lata- estos errores los hipócritas herejes
mente en el impedimento de la im- jansenistas; y entre los más pernicio-
potencia. sos fueron Marco Antonio de Domi-
nis, Launoyo y otros.
Los doctores católicos, principal-
mente los que escribieron antes del
no LIBRO VI. TRATADO V i l i .
Tridentino, no están conformes en posse Ecclesiam in nonnullis eorum
explicar si los príncipes católicos pue- dispensare aut constituere, ut plures
den establecer impedimentos diri- impediant et dirimant, anathema sit.
mentes del matrimonio, atendida so- « C A N O N IV. Si quis dixerit Eccle-
lamente la potestad regia. No me siam non potuisse constituere impedi-
detendré sobre esta cuestión , que en menta matrimonium dirimentia, vel
cierta manera pertenece á la histo- in iis constituendis errasse , a n a t h e -
ria: el que desee verla tratada lata- ma sit.»
mente, puede acudir al eruditísimo Después el Tridentino, en la misma
Berti (lib. 37, De theologicis discipli- sesión, para probar que pertenece á la
nis, cap. 5), á Belarmino (De matvim., Iglesia el juicio y determinación de
cap. 32) , á Billuart (De matrim,, las causas matrimoniales, decretó los
diss. 6, art. 2), y á'Bulsano (part. 4, cánones siguientes:
números 711 y 712). « C A N O N V. Si quis dixerit propter
2 8 3 2 . Consultando á la breve- haeresim, aut molestanti cohabitado -
dad, cual corresponde á un teólogo nem, aut affectatam absentiam a con-
moralista, y prescindiendo de la m a - juge, dissolvi posse matrimonii vincu-
yor ó menor probabilidad que tengan lum, anathema sit.
las cuestiones que, como la presente, « C A N O N VI. Si quis dixerit matri-
aún son controvertibles entre los doc- monium ratum, non consummatum,
tores católicos,diré: que el Tridentino, per solemnem religionis professionem
en la ses. 24, confiesa desde un prin- alteriusconjugum non dirimi, anathe
cipio que va á proponer y definir, en ma sit.
orden al matrimonio, aquella doctrina « C A N O N V I I . Si quis dixerit Eccle-
«quam Sancti Patres nostri, Concilia siam errare, cum docuit et docet juxta
et universales Ecclesia? traditio sem- evangelicam et apostolicam doctri-
per docuerunt: adversus quam (doctri- nara, propter adulterium alterius con-
nam) impii homines hujus sa?culi in- jugum matrimonii vinculum non pos-
sanientes , non solum perperam de se dissolvi ; et utrumque , vel etiam
hoc venerabili Sacramento senserunt, innocentem.qui causam adulterio non
sed de more suo pra?textu Evangelii dedit, non posse , altero conjuge vi-
libertatem carnis introducentes, multa vente, alium matrimonium contrahe-
ab Ecclesia? catholica? sensu et ab re; mcecharique eum , qui, dimissa
Apostolorum temporibus probata con- adultera, aliam duxerit; et earn, qua?,
suetudine aliena, scripto et verbo asse- dimisso adultero, alii nupserit , a n a -
ruerunt, non sine magna christifide- thema sit.
lium jactura.» « C A N O N VIII. Si quis dixerit Eccle-
Después de las palabras anteriores, siam errare , cum ob multas causas
el Tridentino protesta que va á con- separationem inter conjuges , quoad
denar los errores de los novadores ; y thorum, seu quoad habitationem, ad
como Lutero y Calvino negaban á la certum.incertumve tempus fieri posse
Iglesia la potestad de instituir impe- decernit, anathema sit.
dimentos dirimentes del matrimonio, « C A N O N IX. Si quis dixerit elen-
dio las dos siguientes definiciones dog- cos in sacris ordinibus constitutes,
máticas contra los dos dichos here- vel regulares castitatem solemniter
siarcas. professos, posse matrimonium con-
« C A N O N III. Si quis dixerit, eos trahere, contractumque validum esse,
tantum consanguinitatis et afflnita- non obstante lege ecclesiastica, vel
tis gradus, qui Levìtico exprimuntur, voto; et oppositum nihil aliud esse,
posse impedire matrimonium contra- quam damnare matrimonium, posse-
hendum, et dirimere .contractum; nec que omnes contrahere matrimonium,
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. in
qui non sentiunt se castitatis, etiamsi Iglesia el juicio sobre las causas ma-
eam voverint, habere donum, anathe- trimoniales, ya se considere el matri-
ma sit. Cum Deus id recte petentibus monio como Sacramento, ya cómo
non deneget , nec patiatur nos supra contrato, pero si se trata de causas
id quod possumus tentari. extrínsecas y secundarias, bien puede
»CANON X. Si quix dixerit sta- la autoridad civil tener intervención
tum conjugalem anteponendum esse en el matrimonio. He aquí las palabras
statui virginitatis vel ccelibatus ; et del docto Bulsano (pars 4, tract. I I ,
non esse melius ac beatius manere num. 711): «Lubentissime... conce-
in virginitate , aut ccelibatu , quam ditur principes sa?culares posse pro
jungi matrimonio, anathema sit. bono publico societatis, cui invigilare
« C A N O N XI. Si quis dixerit prohi- debent, leges ierre quibus cohjugia
bitionem solemnitatis nuptiarum cer- subditorum civiliter ordinentur, eaque
tis anni temporibus superstitionem disponere qua? civiles atque externos
esse tyrannicam ab ethnicorum su- efectus, utpote dotem, hasreditatem
perstitione profeptam; aut benedictio- ac ejusmodi circumstantias et consec-
nes et alias ceremonias , quibus Ec- taria status conjugalis attinent. Hasc
clesia in illis utitur damnaverit, ana- omnia matrimonii vinculo sunt ex-
thema sit. B
trínseca, et objecta essentialiter profa-
« C A N O N XII. Si quis dixerit cau- na, qua? ex indole et natura sua spec-
sas matrimoniales non spectare ad tant ad legislationem profanara,
judices ecclesiasticos, anathema sit.» Christus ipse luculentum ejus reí
No se puede dudar que los anterio- prasbuit argumentum. Etiamsi enim,
res cánones del Tridentino no son ut probavimus, plures de matrimonio
meramente disciplinares, sino doctri- leges tulerit, et matrimonium uti rem
nales; y con pocas excepciones, fueron sacram sicut potestad suas, ita etiam
desde un principio recibidos como Ecclesia? a se instituía? subjecerit:
dogmáticos por toda la Iglesia católi- nullatenus tamen, cum interpellare-
ca. E s regla general de los sabios ca- tur de divisione ha?reditatis, ullam
tólicos que los cánones de un Conci- sententiam tulit aut legem aliquam
lio general son disciplinares cuando pronuntiavit, sed ab omni actu absti-
imponen precepto de hacer ú omitir nuit dicendo: Quis nieconstituitjtidicem,
alguna cosa, aun cuando se imponga aut divisorem super vos? (Luca?, 12, 14).
excomunión; pero que son doctrinales Quod si ergo principes sssculares de
ó dogmáticos cuando se pone el anate- matrimonii effectibus externis dispo-
ma acerca de lo que se ha de creer ó sitiones faciunt, dummodo ista? non
enseñar. Van Espen, nada sospechoso contradicant legibus divinis, naturali-
de ultramontano, hablando de los im- bus vel ecclesiasticis,quilibetchristia-
pedimentos dirimentes que puso el nus juxta monitum Pauli (Rom., i 3 ,
Tridentino para el matrimonio (apli- vers. 1, etc.), easdem observare te-
qúese esta doctrina al canon XII netur.»
sobre las causas matrimoniales), dice De aquí se infiere que á la Iglesia
.así: «Igitur filum traditionis insecu- le quedan salvos sus derechos en las
ta, Synodus Tridentina recte anathe- causas que pertenecen al matrimonio
ma dixit in eum qui dixerit Ecclesiam intrínsecamente, ya como contrato,
non potuisse constituere impedimenta ya como Sacramento; y le quedan
dirimentia , vel in iis constituendis también salvos sus derechos al gobier-
errasse. » (Jus ecchsiasticum universum; no civil en cuanto á la parte que le
Loyan., 1700, tomo 1, part. 2, tit. 13, corresponde y le conviene, como sa-
-cap. ,1, § 20, pag. 674.) biamente dijo el cardenal Soglia, cu-
2 8 3 3 . Aunque pertenece á la yas palabras extractó el docto Vec-
na L I B R O VI. TRATADO VIII.
chiotti del modo siguiente: «Ex quibus hoc est, unitatem et indissolubilità-
omnibus satis exploratum est, tem, ab ipso Deo in hominis creatione
potestatem impedimenta dirimentia explicite additas, nullo modo attin-
jure proprio constituendi ad imam gant, ipsa S. Sedis praxi id compro-
Ecclesiam pertinere; hsec sententia,ut bante, quae non raro, ut ait R. D. Pero-
videmus, non est amplius ex earum cheau, op. (Theologia ad Misión. Sut-
numero, quae libéras scholarum dispu- chuensis, tomo 2, pag. 346) declaravit
tationi permittuntur, sed contra tam- invalida esse infidelium matrimonia
quam Veritas certa ac explorata omni- quas legibus patrias irritantibus ad-
no tenenda e s t , licet expresse ab versantur, nisi per consuetudine!»
Ecclesia definita non sit.—2. Prin-
0
abrogata? fuerint illas leges. Vide de
cipibus integrum esse suis subditis hac quasstione pro affermativa sen-
contra civiles leges copulatis, licet ea tentia (Carrière, De matrim., tomo l r
col. i . , verb. Scito ¿amen, ubi aequi- ecclesiastica? subsunt. Quod si jaro
a
mente el párroco que, después de in- Sanch. cum Nav., etc. (contra Henr.)
formarse de que no hay impedimento conjuges consummantes ante denun-
a l g u n o , procediese al matrimonio sin tiationes toties peccare graviter quo-
haber precedido ninguna proclama? ties copulantur , quia toties copu-
R. Aunque alguros autores dije- lantur cum eodem periculo fornica-
ron que no stria mortal, San Ligorio tionis ; unde oppositum mihi v i d e -
(lib. 6, núm. 990), siguiendo á muy tur dicendum , si ipsi certi essent
graves autores y á la opinión comu- nullum subesse impedimentum; quia
ni sima, tiene por cierto (ccmmunhsi- violato jam piascepto Tridentini per
me et verius) que pecaría mortalmente consummationem, illud amplius ñor*
no obteniendo antes dispensa del Dio- urget.» (Num. 990.)
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. I2Í
«Si quando urgente causa celebratio tenetur si urgeat necessitas, juxta di-
matrimonii praemittitur denuntiatio- cenda num. 1005. Quod si nequeat
nibus postea faciendis, matrimonium, adiri Episcopus, parochus bene po-
ut monet . Tridentinum (sess. 24, test, et justa urgente causa etiam te-
cap. 1 . , De refo/m.), consummari ante netur sponsos conjungere, postquam
actas denuntiationes non debet (nó- sit certior factus nullum subesse im-
tese bien). Hoc lamen non est amplìus in pedimentum.»
usu.» 2 8 6 1 . P . ¿En qué parroquia se
2 8 5 9 . P . ¿Qué pecado es omitir han de publicar las amonestaciones?
sin dispensa una de las tres pro- R. E s sentencia común que se de-
clamas? ben hacer en la parroquia del uno y
R. Aunque Leandro y algunos del otro contrayente, á no ser que,
otros autores dicen que es mortal dicen algunos autores, las dos parro-
omitir una sola proclama, San Ligo- quias estuviesen muy próximas, aun-
rio tiene por probable que tan sólo es que el Ritual no pone esta excepción.
venial, y lo mismo dicen Sánchez y Cuando uno de los contrayentes, ó
otros muchos autores: «Ratio, quìa los dos, hubiesen estado muy poco
íespectu ad totum praeceptum non vi- tiempo en la parroquia donde se en-
detur gravis materia. Immo Salm., cuentran actualmente, algunos auto-
cap. 8, núm. 78, cum Trull., Reb., et res son de opinión que basta que se
a l u s , putant nec esse mortalem si hagan las proclamas allí mismo; pero
etiam duse denuntiationes omittantur; San Ligorio dice que es mucho más
sed buie probabilius contradicit Pater probable [longe probabilius) que es in-
C o r e , pag. 298, num. 4.» dispensable que se hagan en la parro-
2 8 6 0 . San Ligorio pregunta: «An quia de donde partieron; y así opinan
denuntiationes debeant fieri in eccle- Barbosa, Sanch., etc., citando un de-
sia, et inter Missarum solemnia?» Y creto de la Sagrada Congregación. L a
responde así: «Revera sic prasscribi- razón es, dice el Santo Doctor (lib. 6,
tur in Trident., sess. 24, cap. 1, et núm. 991), «quia denuntiationes ideo
in Missa parochiali, vel conventuali, fiunt ut impedimenta manifestentur,
arbitrio parochi, etiam contradicente ac propterea oportet eas fieri, ubi
capitulo, ut declaravit Sacra Congre- sponsi diutius sunt commorati. E t
g a d o . Vide Zachar., etc. Sed probabi- hinc notandum, quod si alter sponso-
liter dicunt Sanch., etc., posse etiam rum sit exterus, parochus non debet
fieri in ecclesia tempore concionis vel faceré denuntiationes, nisi postquam
processionis. Immo Wigandt, etc., ipse per fidem autenticam probaverit
ajunt posse fieri extra ecclesiam in statum liberum coram ordinario, ut
loco magni concursus, quia sic jam habetur ex Instructione S. Congreg.
obtinetur finis Concilii. Idque proba S. Officii, quse observatur apud Ge-
bile videtur, saltem sine mortali; et net. ad calcem, in tract. De mairim.,
si adsit aliqua causa, sine ulla culpa. tom. 5, et apud Pitton., De matrim.,
»Notat autem Boss., cap..7, nu- num. 1734. E t pluries declaravit Sa-
mero 99, cum Marchino quod tempo- cra Congregatio, denuntiationes n e -
re pestis, si nequeant fieri denuntia- cessario faciendas in loco originis, ufc
tiones in ecclesia, et non possent in refert P. Zacharias apud Croix, lib. 6,
duci sponsi ad matrimonium diffe part. 2, num. 477. Quoad vagos autem
rendum, tune Episcopus potest vel Tridentin., sess 24, cap. 7, praecipit
permittere ut fiant denuntiationes per parochis non assistere eórum matri-
vocem pr3econ¡is, aut per edicta loco I moniis, nisi post diligentem inquisi-
122 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
íionem adhibitam, et nisi prius ab gencia, el Obispo puede dispensar
Ordinario licentiam assistendi obti- para que se hagan en días feriados,
nuerint. Hinc recte ait Roncaglia, si hay concurso de pueblo; pero San
pag- 168, q. 4, in fine, quod graviter Ligorio añade que aun sin licencia
peccaret parochus si tale prssceptum del Obispo se pueden publicar las
non servaret, esto alioquin matrimo- amonestaciones en días feriados, con
nium esset validum, cum Concilium tal que por algún motivo concurra
nullam irritantem clausulam appo- mucha gente al templo.
suerit. i) El Concilio dice que las proclamas
2 8 6 2 . El Tridentino dice que las se hagan en la iglesia, esto es, en la
amonestaciones deben hacerse tribus iglesia parroquial.
contínuis diebus festivis: sobre estas 2 8 6 3 . Hablando de la obligación
palabras del Concilio dicen Sánchez, de denunciar los impedimentos del
Roncaglia y otros que, si bien deben matrimonio, San Ligorio, en el lib. 6,
ser continuos, no deben ser inmedia- núm. 994, dice así: «Certum est,
tos, por ejemplo, los tres días de la i.°, quod si impedimentum possit per
Pascua, porque en tan poco tiempo testes probari, quilibet illud sciens
no se podrían descubrir los impedi- denunciare tenetur, si ve impedimen-
mentos, si los había; pero San Ligo- tum sit dirimens, sive impediens, esto
rio, siguiendo á los Salmaticerises, á sit occultum, et infamatorium, nem-
Trullench, etc., dice, y en mi concep- pe, quod ortum habuerit ex peccato;
to con razón, que el Concilio ordenó ita Pal., Salm., etc., cum communi.
que fuese en tres días de fiesta con- Quivis enim tenetur manifestare pec-
tinuos, y no puso la excepción de que catum occultum alterius quod.est ter -
no fuesen inmediatos. Los Salmati- tio nocivum, quando Praelatus legiti-
censes, Trullench, Aversa y Leandro me id praacipit, prout prsecipit Epis-
dicen que aunque las proclamas se copus imponens (dum fiunt proclama-
hagan habiendo intermedios algunos tiones) omnibus consciis alicujus
pocos días festivos, se obtendría el impedimenti, ut revelent. E t tenen-
fin del Concilio; pero San Ligorio, si- tur revelare etiam ii qui noverint im-
guiendo á Sánchez, Palao, Bonaci- pedimentum sub secreto naturali, et
na, etc., dice que si bien esta inte- adhuc cum juramento non propalan-
rrupción no sería mortal, sería peca- di, ut dicunt Sanch,, ac Salm. cum
do venial, porque no se observaba alus, ex Divo Thoma, 2. 2 . * , q. 7 0 ,
a
bre especial de aquel lugar: basta dimentum est occultum, et jam fuerit
también que se hagan en las fiestas pro eo obtsnta dispensado quoad fo-
suprimidas, como lo, declaró la Sa- rum internum, illud sciens non tene-
grada Congregación del Concilio en 8 tur denuntiare; secus si adesset pu-
de Abril de 1862; y también declaró blica fama de impedimento, et dis-
por otro decreto que, en caso de ur- pensado esset occulta, ut Sánchez,
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 123
Bossius, etc. Certum est, 3. , quod si
0
tando,» como sucede en el caso pre-
noveris impsdimentum ex auditu, sed sente; «cum hic agatur de vitando
non recordaris a quo, vel si accepisti periculo animas, nempe, si forte m a -
a persona non fide digna, non teneris trimonium contraheretur cum impe-
denuntiare; Sanch., Pont., Pal. cum dimento, unde minori probatione jus
Nav., etc. contentum est.»
2 8 6 4 . P . Si sólo una persona sa- Pero San Ligorio, en el núm. 997,
be el impedimento del matrimonio, dice que aunque para impedir el ma-
pero no lo puede probar, ¿estará obli- trimonio basta un testigo, aun cuan-
gada á denunciarlo? do no sea mayor de toda excepción,
R. Aunque Poncio, Diana y al- es necesario: i.° Que éste declare en
gunos otros dicen que no estaría obli- juicio la verdad de lo que afirma.
gada, la opinión cierta y comunísima, 2. Que deponga con juramento (1);
0
dice San Ligorio, siguiendo á muy pero se exceptúa el caso en que pro-
graves autores, afirma que estaría base la fama de la verdad del i m p e -
obligada á denunciar, si lo podía hacer dimento, porque entonces basta la
cómodamente. La razón es, porque si denuncia, sin que jure ni deponga.
los contrayentes estaban en mala fe, 3 . Se requiere que este testigo, que
0
eo, de consang., á no ser que la fama tigo que sepa el impedimento debe
se desvirtúe por el juramento de los denunciarlo, como se ha dicho, ¿con
consanguíneos, como dicen Sanch., cuánta mayor razón el párroco, á
Pal. y otros, fundados en el cap. Cum quien incumbe por su oficio velar por
in tua, de sponsal. Después dice San el bien de sus ovejas? Aquí no sólo se
Ligorio: «Immo addit Sánchez, quod trata de la recepción ilícita de un Sa-
juramentum ipsorum contrahentium cramento que se administra á un pe-
etiam valet adversus famam arbitrio cador oculto que lo pide públicamen-
judiéis.» No obstante, á mí me parece te, sino también de evitar los daños,
que si la fama es pública, el juez se y á veces hasta escándalos, que se si-
mirará mucho para contentarse con la guen de un matrimonio nulo.
sola declaración de los interesados. 2 8 6 9 . P. ¿Cuáles son las causas
Cuando un solo testigo, fundado en por las que el Obispo puede dispensar
la fama, denuncia que hay impedi- las proclamas?
mento, es más probable, dice San L i - R. He aquí las palabras del T r i -
gorio, que para probar que la hay dentino en la sesión 24, cap. 1: «Quod
«oportere ut testis denuntiet cum ju- si aliquando probabilis fuerit suspicio,
ramento, cum ipse Sánchez fateatur matrimonium malitiose impediri pos-
(ut supra dictum est, num. 997, ad II) se, si tot praecesserint denuntiationes?
in judicio non credi testi non jurato, tune vel una tantum denuntiatio fiat,
ubi agitur de prsejudicio tertii.» vel saltem parocho, et duobus vel
2 8 6 7 . La noticia privada que ten- tribus testibus praesentibus, matrimo-
ga el juez de la fama del impedimen- nium celebretur. Deinde ante illius
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 125
tuale aut temporale, et adhuc si ex- certo moraliter constet nullum adesse
pédiât ad notabile bonum spirituale impedimentum ; ita S a n c h . , etc.,
a u t temporale communitatis vel alte- licet non omnes hi auctores omnes
rius privati, Episcopus non solum po- dictas causas exprimant . Praaterea
test, sed etiam tenetur dispensare: ita notant hic Roncaglia et Barb, cum
Sanch., etc. Hujusmodi igitur causea, aliis, quod Episcopus possit in denun-
ob quas Episcopus tenetur dispensa- tiationibus dispensare etiam cum al-
re, sunt: i.° Si adsit probabilis timor, tero sponsorum non sibi subdito; sicut
ne matrimonium malitiose impediatur enim potest eum cum subdito conjun-
juxta sensum Tridentini. 2° Si ma- gere, ita etiam dispensare. E t hanc
trimonium sit necessarium ad vitan- esse consuetudinem (1) testatur Ron-
dum damnum, sive infamiam contra- caglia, qui addit eamdem facultatem
hentium, vel prolis, nempe, si concu-
binarii reputabantur conjuges, vel si
prascesserit defloratio, et timeatur ne
vir mutet voluntatem; item si alter (1) - S e d alii, dice e l C o m p e n d i o de S c a -
v i n i , i m p r e s o e n 1877, r e q u i r u n t u t r i u s q u e
sponsorum esset in articulo mortis, et E p i s c o p i d i s p e n s a t i o n e m (ut p r a x i s h a b e ) ;
f
cial á los casados que hubiesen coha- fuese oculto y lo pidiese públicamen-
bitado; empero esta disposición fué te, el párroco debería asistir al ma-
modificada por el siguiente decreto trimonio, como podría en el mismo
de la Inquisición Romana, fecha 31 caso darle la Eucaristía, según se dijo
de Agosto de 1881. Dice así: al tratar de este Sacramento.
«Benedictionem nuptialem quam 2 8 7 8 . P. Si los contrayentes son
exhibet Missale Romanum in Missa públicos pecadores , ¿puede y debe el
pro sponso et sponsa, semper impertien- párroco asistir al matrimonio?
dam esse in matrimoniis catholico- R. Lugo, Layman y Croix dicen
rum, infra tarnen Missa? celebratio- que después de haber hecho los es-
nem, juxta rubricas et extra tempus fuerzos convenientes para convertir-
feriatum, omnibus illis conjugibus, los, aun cuando perseveren en su mal
qui eam in contrahendo matrimonio, estado, bien puede. asistir al matri-
quacumque ex causa, non obtinue- monio:
rint; etiamsi petant postquam diu jam i.° Porque su cooperación es me-
in matrimonio vixerint, dummodo ramente material.
mulier, si vidua, benedictionem ipsam 2.° Porque el ministro del Matri-
in alus nuptiis non acceperit. Insuper monio no es él, sino los contrayentes;
hortandos esse eosdem conjuges ca- pero San Ligorio impugna esta opi-
tholicos, qui benedictionem sui ma- nión, porque el párroco ni debe ni
trimonii non obtinuerunt, ut eam puede cooperar al mal de sus feli-
primo quoque tempore petant. Signi- greses, á su ruina y á sus pecados,
ficandum vero illis, maxime si neo- como sucedería en el caso de que ellos
phyti sint, vel ante conversionem va- recibiesen indignamente este Sacra-
lide contraxerint, benedictionem ip- mento; y además, los feligreses no
sam ad ritum et solemnitatem, non tienen derecho à exigir de él una cosa
vero ad substantiam et validitatem ilícita.
pertinere conjuga. Contrariis quibus- A estas razones añade San Ligorio
cumque non obstantibus. — F R . V I N - la autoridad de Benedicto XIV, que
CENTIUS LEO SALLUA, archiephcopus en el lib. 7, cap. 19, De Synodo Dice-
Chalcedonensis, S. R. et Universalis cesana, dice así: «Quamvis juxta com-
Inquisitionis Commissarius genera- muniorem magisque* receptam sen-
lis. =Juvenalis Pelami, S. R. et Uni- tentiam non sit (parochus) matrimo-
versalis Inquisii, Notarius..» nii minister, tamen in multis compa-
Aunque antiguamente estaban ce- ratur ministro, nec licite sua praesen-
rradas las velaciones algunos días tia firmare potest contractum, quem
más, el Tridentino los redujo á los scit a contrahentibus sacrilège iniri. »
siguientes: desde el primer domingo No obstante, para consuelo de los pá-
de Adviento hasta la Epifanía, y des- rrocos que se hallen en algún grave
de el Miércoles de Ceniza hasta la compromiso, que pueda tener fatales
dominica in Albis, todo inclusive, en consecuencias , añade San Ligorio,
cuyo tiempo no se puede dar la ben- en el lib. 6, núm. 54: «Parochus au-
dición nupcial. tem etiam excusan potest ad vitan-
2 8 7 7 . P. ¿Qué ha de hacer el dam mortem, vel alia graviora mala
párroco cuando un pecador oculto le communitatis, vel ipsorum contrahen-
pide que asista á su matrimonio? tium , puta , ne ipsi persévèrent in
R. Si lo pide privadamente, le debe peccato. Praeterea satis excusantur a
amonestar que se ponga en gracia an- culpa parochi, ut ait Laym. dict.,
tes de contraer el matrimonio, y que, num. 8 , qui assistunt matrimoniis
mientras no lo haga, no puede asistir haereticorum in locis, ubi est consue-
á su celebración; pero si el pecador tudo , et.mixti sunt hasretici cum ca-
TOMO III. 9
130 L I B R O V I . TRATADO V i l i .
tholicis, juxta mox dicenda in quasst. 2 8 8 2 . E n cuanto á la necesidad
sequenti.» de la dispensa del Papa para un m a -
2 8 7 9 . E l párroco está obligado trimonio mixto ,. he aquí lo que dice
á inquirir sobre los impedimentos del San Ligorio al fin del núm. 56: «Do-
matrimonio; pero voy á transcribir las cet autem Lugo (disp. 8 . , n u m . 31),
a
palabras de San Ligorio, al fin del ci- quod ad tale matrimonium opus est
tado número: «Certum est tamen, dispensatione, saltem in locis ubi est
quod parochi in matrimoniis contra- consuetudo in hujusmodi dubiis re-
hendis tenentur ex officio inquirere currendi ad Papam ; quia Ecclesia
an subsit aliquod impedimentum ; et merito potuit reservare judicium, an
si probabiliter illud subesse judicent, sufficiat causa, vel an prasponderet
tenentur suam assistentiam denegare periculum mali. Probabiliter tamen
et nuptias vetare, doñee saltem per dicitur, num. 17, cum aliis apud Croix
Ordinarium decernatur quid sit agen- (lib. 2 , núm. 97, contra Sanch. et
dum: ita Sánchez, Croix, etc., cum Pont.) non esse opus dispensatione,
alus communiter. ítem ait Lugo cum quando pars hasretica serio promittat
Coninch. (contra alios), quod si Ordi- conversionem, ut vidimus supra j a m
narius habeat scientiam impedimenti excipi in Concilio Chalcedonensi. Im-
oceulti, etiamsi non posset illud pro- mo putat Hurt. apud Croix sufficere
bare , tenetur matrimonium prohi- spem conversionis ortam ex ipsius
bere.» indole, vel àliunde. Quando autem
2 8 8 0 . P. Si uno de los esposos licitum est catholico contrahere cum
fuese públicamente indigno, ¿podría haeretica , tanto magis licebit parodio
el otro lícitamente contraer matrimo- assistere ad tale conjugium;» pero en
nio con él? esta materia se ha de atender á la
R. Si la indignidad proviniese de costumbre del país en donde se cele-
que estaba excomulgado, se ha de bran los matrimonios mixtos, porque
distinguir: si estaba excomulgado vi- los Obispos sabrán si allí es ó no ne-
tando, la otra parte no podría celebrar saria la dispensa del Papa.
matrimonio con él, por estar prohibi- 2 8 8 3 . Al vetitum Ecclesia se redu-
do bajo pecado mortal comunicar con ce también la prohibición particular
los vitandos en cosa sagrada , cual es que hagan el Papa, el Obispo ó el pá-
el sacramento del Matrimonio: si era rroco, acerca de un matrimonio de-
tolerado, «tune probabilius est , dice terminado, ó por haberse divulgado
San Ligorio, licere, ut docent Sán- algún impedimento , ó por otro justo
chez , Lugo , e t c . ; quia Concilium motivo. Así es que el párroco hará
Constantiense indistincte concessit muy bien en detener el matrimonio
fidelibus posse communicare cum ex- hasta que los que han de tomar este
communicatis toleratis.» estado procuren tener la instrucción
2881. .P. ¿Puede lícitamente un suficiente en la doctrina cristiana.
católico casarse con una hereje? * Ninzatti, tomo 2, núm. 1550, en
R. Sobre este punto ya se dijo lo la nota, dice: «Ad queesitum: Utrum
bastante cuando se trató del matri- juramentum massonicum non retra-
monio mixto , números 2747 al 2754 ctatum , consideran et tractari possit
inclusive. Cuando concurren todas las vel debeat ad instar impedimenti ma-
circunstancias que allí se pusieron, la trimonium impedientis. vel etiam di -
parte católica puede casarse lícita- rimentis; et quas cautelas exigi debeant
mente con la parte hereje ; así como ut matrimonium puellse catholicascum
antes de prohibirlo absolutamente la viro franco-muratore jurato licite aut
Iglesia , hubo muchas Santas que es- etiam valide a parocho benedici pos-
tuvieron casadas con gentiles. sit?—S. Off., c. 21 Febr. 1883, resp.:
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO.
<Quod attinet ad matrimonium, in quo turo, y en este sentido vamos ahora á
una contrahentium pars clandestinis hablar de ellos.
aggregationibus notorie adhseret, d o - 2 8 8 5 . P. ¿Es conveniente que los
ñee Apostolica Sedes generale decre- esponsales precedan al matrimonio?
tum hac in re non ediderit, oportet, ut R. E s muy conveniente:
pastores caute et prudenter se gerant; i . ° Siendo de tanta gravedad y
et debent potius in casibus partícula - trascendencia el matrimonio, convie-
ribus ea statuere, qua? raagis in D o - ne que se haga con toda premedita-
mino expediré judicaverint, quam ge- ción y juicio, lo cual se puede conse-
nerali regula aliquid decernere: omni- seguir fácilmente en el tiempo que
no vero excludatur celebratio sacrifica media entre los esponsales y el matri-
Miss33,nisi adjuncta aliter exigant.» * monio.
2.° Porque los matrimonios cele-
§ 4-° brados repentinamente por el ímpetu
D e los e s p o n s a l e s . de una pasión exagerada, suelen t e -
ner un éxito desgraciado, «cum diffi-
2 8 8 4 . Otro de los impedimentos cile sit, ut bono peragantur exitu, quae
impedientes del matrimonio son los malo sunt inchoata principio.» (Can.
esponsales , cuyo nombre se deriva à Pvincipatus, caus. 1 . , q. 1.)
a
Los esponsales pueden ser de pre- ptiarum ínter personas jure hábiles,
sente y de futuro: los esponsales de aliquo signo externo manifestata.»
presente constituyen el matrimonio La promesa y aceptación debe ser
•rato, y por esto eq la Sagrada Escri- mutua ; porque si tan sólo uno pro-
tura al marido se le llama algunas mete , aunque el otro acepte , no hay
veces esposo, y á su mujer se la llama esponsales, si bien el que promete
esposa, como dice el Padre San Jeró- podrá estar obligado por su promesa
nimo sobre el primer capítulo de San aceptada, si prometió absolutamente;
Mateo; y así se han de entender aque- pero si prometió en la hipótesis de
llas palabras del cap. 1, v. 18 de San que la otra parte también prometiese
Mateo: «Cum esset d&sponsata mater (como sucede comunmente) , á nada
ejus Maria Joseph, antequam con ve- estará obligado por su promesa. San
nirent, inventa est in utero habens de Ligorio (lib. 6, núm. 836), después de
Spiritu Sancto;» porque si la Virgen decir que bien puede una parte acep-
no hubiera estado ya casada, el ángel tar la obligación de la otra sin pro-
no hubiera dicho á San José: «No meter, añade: «Advertunt tamen Sal-
temas recibir á María tu mujer.» (Noli mant. , cap. 21 , hoc intelligi , si
iimere accipere Mariamconjtigem tuam.) promittens voluit sponU se obligare
Otras veces los esponsales son de fu- indípendenter ab alterius repfomissio-
13« L I B R O V I . TRATADO VIII.
ne., atque hoc sit certum ; nam in palabras ó por escrito, ó por signos
dubio, ut dicunt, censendum est no- equivalentes, porque en esto se ha de
luisse sine repromissione obligan.» atender á la costumbre de los paísesí
La promesa y aceptación han de ser lugares hay donde si la esposa recibe
entre personas hábiles por el derecho; espontáneamente el anillo que la pone
porque si tienen algún impedimento un joven soltero, se entiende que
dirimente ó impediente perpetuo, ó no acepta los esponsales , y lo misma
tienen la edad y discreción que exige cuando recibe las arras que le da el
eí derecho, los esponsales son nulos. que la pretende por esposa.
2 8 8 7 . Tampoco hay esponsales 2 8 8 8 . P. Si se duda si hubo ver-
cuando no hay verdadera promesa, daderos esponsales en las palabras ó
como si una parte dijese á la otra: «Yo en los signos que tuvieron lugar , ¿se
te prometo no casarme con otra mu- ha de sentenciar en favor ó en contra
jer: te prometo no dejarte por otra: de los esponsales?
estoy prendado de tus buenas cuali- R. La opinión más común afir-
dades , y quisiera casarme contigo.» ma que en este caso se han de tener
Las proposiciones exceptivas ó nega- por nulos los esponsales en el fuero'
tivas no causan esponsales: es verdad externo , pero en el interno se ha de
que el que dijese: «Note dejaré á ti atender á la intención de los que los
por otra,» si bien no estaría obligado contrajeron; la razón es, porque los
á casarse con ella , por no haber es- esponsales pueden dirimirse por mu-
ponsales, pero si no se quería mante- chos motivos, «et jura sunt promptio-
ner célibe, debería casarse con ella, ó ra ad liberandum quam ad obligan-
ella con él, si se lo prometió del mis- dum» (lib. 47, de O. et A.) Además,,
mo modo y la otra parte aceptó. como los matrimonios hechos por
La doctrina anterior es común , y coacción de la autoridad suelen tener
además está confirmada por una de- malos resultados, no se debe obligar
claración de la Sagrada Congregación á que tome este estado al que le re-
del Concilio, in una Ventim. spons., de pugna , principalmente cuando se
i.° de Junio de 1709; pues habiéndose duda si tiene tal obligación. Dije en-
consultado sobre si había verdaderos el fuero externo, porque en el interno
esponsales por una escritura ó papel se ha de atender á la intención del
de obligación del tenor siguiente: que pronunció las palabras, c o r a O '
«Ego infrascriptus dico et promitto queda dicho.
non aliam ducturum, nisiBenedictam Además, la resolución anterior de
infrascriptam , quemadmodum ipsa que en el fuero externo no obligan, en
promittit et jurat,» la Sagrada Con- caso de duda, los esponsales, se ha de
gregación declaró: «Non constare de entender solamente respecto de éstos;
sponsalibus absolutis, et promittentes porque si se trata del matrimonio ce-
nonesse cogendos ad contrahendum.» lebrado en caso de duda, se ha de r e -
Después se dieron otras dos declara- solver á favor del matrimonio. He
ciones de la Sagrada Congregación, aquí cómo lo afirma y prueba el doc-.
in Mediol., en 14 de Abril y en 13 de tísimo Sánchez (De matrim., lib. 1 ,
Julio de 1725. ' disp. 18): «In dubio num sit matri-
La promesa y aceptación mutuas monium, nec ne, in matrimonii favo-
del matrimonio deben manifestarse rem sententiam ferendam, quia ma-
por ambas partes por algún signo sen- trimonii favor multus est, ut constat
sible, porque los hombres no pueden ex cap. Ex litteris, De probat., ubi de-
obligarse mutuamente por meros actos ciditur, existentibus probationibus-
internos. El consentimiento para los paribus, judicem absolvere debere r
San Ligorio (lib. 3, núm. 643 y lib. 6, torquens copulam a virgine per fictam
núm. 833) afirma que está obligado á promissionem, «tenetur eam ducere
casarse, por más que la promesa h u - »uxorem, si aliam non duxerit; sed
biese sido fingida. He aquí las pala- »si aliam duxerit, sufficit si ei de nu-
bras de San Ligorio: «Ratio 1 . est, a »ptiis provideat; et ad hoc etiam non
quia aliter si deflorator virginem de- »tenetur ut quidam dicunt, si spon-
ceptam non ducat, numquam ei red- »sus (nota) sit melioris conditio-
det aequale nec damnum adaequate re- »nis (1), aut aliquod signum evidens
ficiet (1). Ratio 2. , quia in contrac-
a »fraudis fuerit, quia praesumi proba-
tibus innominatis, do ut des, fació ut »biliter potest, quod sponsa non fue-
facías, quando alter ex sua parte im- »rit deeepta, sed decipi se finxerit.»
plevit, tenetur alter implere ex justi- Et in his casibus vir non tenetur ad
cia , quamvis flete contraxerit. Ut matrimonium, etiamsi juramento pro-
enim humanum commercium recte missionem firmaverit, ut dicunt Lugo,
servetur ob bonum commune; ipsum Sanchez cum S. Antonin., Silvestr.,
jus naturas exigit, ut omnis fraus a Cajet., Sot., et aliis plurimis. Ratio,
contractibus absit; et proptérea obli- quia juramentum non obligat, nisi
gat decipientes, ut in pcenam SUSB juxtaintentionempromittentis. Quan-
fraudis teneantur ita reddere omnino ta autém debeat esse hsec disparitas.
indemnes próximos deceptos, ac si ad liberandum virum a matrimonio?
nulla fraus intercessisset.» Less, requirit ut vir sit longe nobìlior,
8 8 9 7 . P. Y cuando el estuprador nempe, si sit filius comitis, et mulier
que fingidamente prometió el matri- sit filia fabri; sed Sanchez cum San-
monio excede notablemente en noble- cto Anton, et Navar. ait multo mino-
za ó en riquezas á la mujer, ¿estará rem disparitatem sufficere, nempe, si
obligado aquél á casarse con ella? nobilis ducere debeat filiam agricolae,
R. San Ligorio, en el núm. 643 vel si ipse sit notabiliter opulentior,
del lib. 3, ya citado, dice que aunque ut ibid. subdit Sanchez cum Navar.,
algunos afirman que aun en este caso
estaría obligado á casarse con ella,
(1) S a n t o T o m á s n o d i c e s o l a m e n t e
porque la mujer pudo creer muy bien quod sit melioris condilionis, s i n o multo
melioris conditionis. Debo advertir que en
este lugar S a n L i g o r i o no trasladó literal-
(1) E n la e d i c i ó n de M a l i n a s y de P a r í s m e n t e la r e s p u e s t a ad 4 . q u e cita d e
U M
s e p o n e adeequandum; y a u n q u e l a s d o s S a n t o T o m á s , si b i e n c o n l a a d v e r t e n c i a
e s t á n b i e n , á roí m e h a p a r e c i d o m e j o r la q u e se p o n e n o se v a r í a s u s t a n c i a l m e n t e e l
d e Madrid, que dice adeequate. sentido.
LIBRO VI. TRATADO VIII.
L o p . , etc., et admittit idem Less.
loe. cit. Sic enim loquitur Navar. ARTICULO III
Manual., cap. 16, num. 18. Obligatur
ad explenda promissa... nisi essent De los pactos esponsalicios.
valde inasquales genere, potentia, vel
divitiis, puta, si ille esset nobilis, et § i. 8
convento discessit, quod dictum est. »Las arras pueden consistir en di-
Id locum habet etiam, licet pactum nero, ó en bienes muebles 6 raíces;
juramento firmatum esset: cum enim dicha ley 84, tít. 18, Part. 3 . a
Quod prcfertur a primae sententiae «Pueden darse arras por una sola
patronis facile solvitur, quia lex divi- de las partes, ó mutuamente por am-
na ac humana tum solum obtinet, bas; dicha ley 84, tít. 18, Part. 3. , y a
fuit appositum, vel eo apposito vir »Si una sola de las partes dio arras,
justa ac legitima causa superveniente y después se aparta sin causa justa
recedat.» de la promesa de casamiento, las
pierde á favor de la otra; y si se apar-
§ 2.° tare la que las recibió, debe restituir-
D e las a r r a s e s p o n s a l i c i a s . las dobladas; Gregorio López, dicha
glosa 6 . á la ley 84, tít. 18, Parti-
a
2 9 0 0 . Escriche, en su Dicciona- da 3 . a
gunos, porque se cumpla el matrimo- que se arrepiente, perder las que dio,
nio que prometieron de facer.» y devolver las que recibió; ley 84, tí-
«Entre los romanos era costumbre tulo 18, Part. 3 . , con la glosa 4 . de
a a
rit, antequam conjuges benedicat, eos contractus solubilis per quas causas
commonefaciat, ejusmodi benedictio- nascitur, per eas dissolvi potest;» y se
nem ad ritum unice, non ad Validitä- pueden disolver los esponsales del
ten! pertinere conjugii, ac propterea mismo modo, aun cuando hubiesen
non committet ille, ut rursus consen- sido confirmados con juramento: «quia
sus per nova verba exprimatur. Tan- juramentum sequitur naturam con-
dem ne decreti Tridentini, memoria, tractus cui adjicitur.» Se exceptúan,
jusque obsolescat, cupit Sacra Con- como queda dicho, los impúberes que
gregatio , ut quoties se dederit occa- contraen esponsales, los cuales, por
sio, missionarii illud popularibus sibi mutuo consentimiento, no pueden des-
commissis explicent, ac juxta régu- hacer los esponsales sino en el térmi-
las modo expositas déclarent. Expedit no de tres días, después de haber lle-
enim, ut ipsae maxime adolescentulse gado á la pubertad, si tenían conoci-
virgines id perceptum habeant, ne in miento de este privilegio; y ni aun
fraudem induci, et occultis , vimque entonces podrían deshacerlos, si antes
nullam habituris nuptiarum promis- de cumplir la joven doce años y el
sis se ad ullam pelli turpitudinem pa- varón catorce habían consumado có-
tiantur. » pula carnal: así lo determinó Alejan-
«Quam Sacrae Congregationis sen- dro III (Decretal., lib. 4, tít, 2, cap. 8).
tentìamSanctissimus Dominus noster (Véase en el núm. 2906 el decreto de
Pius Papa VII, die 14 Januarii 1821, León XIII, que deroga esta Decretal,
benigne approbavit, et omnino serva- en cuanto á que la cópula tenida af-
ri jussit. Verum enimvero, cum vica- fectu maritali después de los esponsa-
ri apostolici exposuerint gravissimas les, se convierte en verdadero matri-
TOMO III. 10
146 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
monio, en los lugares en donde no dum; si vero ab utraque, ad finien-
rige el Tridentino.) dum. Secunda: si terminus apponi-
2 9 0 9 . 2 . Se disuelven lo*s es- tur, antequam sponsalia contrarían-
0
tida 4. ).a
juez para que fije plazo, San Ligorio
3.
0
Si se hubiese fijado tiempo en dice a s í : «Secunda vero sententia
los esponsales para contraer matrimo- communior et probabilior affirmat
nio, y no se hubiesen cumplido en ese (que queda disuelta la obligación de
plazo, se ha de distinguir: si los dos los esponsales por la parte que no
fueron culpables en la negligencia, los tuvo culpa en la dilación), et hanc te-
esponsales se disuelven por ambas nent Layman, Pal., etc. Ratio, quia
partes, porque manifiestan que renun- terminus ad hoc apponitur, ne pars
cian á su derecho. Es verdad que en parata diu maneat sine nuptiis, alias
este caso de fijarse plazo en los espon- frustra tempus prefigeretur . Hasc
sales para la celebración del matrimo- autem sententia clare probatur ex
nio puede suceder de dos maneras: praedicto textu in cap. Sicut;)) y des-
1 . Cuando se pone ad sollicitandam, pués el Santo Doctor sigue explicando
a
finiendam obligationem, esto es, á que, cometiese algún crimen atroz después
no verificándose el matrimonio en de celebrados éstos; por ejemplo, si
aquel tiempo, no obliguen los espon- uno de los dos se hiciese ladrón, here-
sales. Para conocer en cuál de estos je, homicida, ó cometiese otro crimen
dos sentidos hablaron los que contra- infame; porque en este caso y otros
jeron esponsales, se ha de atender al semejantes han variado las circuns-
sentido genuino de las palabras con tancias de un modo notable, y se in-
que se expresaron al contraerlos. terpreta que no se hubieran hecho los
2 9 1 0 . P. Si fuesen dudosas ó esponsales si se hubieran previsto.
ambiguas las palabras con que se ex- 2 9 1 3 . 5. San Ligorio (lib. 6,
0
presaron, ¿qué reglas se han de obser- núm. 860) dice que es opinión cierta
var para interpretarlas? entre todos que el hombre puede disol-
i¡¡. He aquí la resolución de San ver los esponsales, si de nuevo llega á
Ligorio (lib. 6, núm. 867): «Respon- su noticia que la esposa había forni-
detur cum communi sententia duas cado antes de contraerlos; y además,
regulas in tali dubio assignari: Prima: que la puede dejar lícitamente cuando
si terminus ab una tantum parte prse- sabe que fué violada violentamente.
, figitur, altera negative se habente, Después añade el Santo (siguiendo á
tune censetur appositus ad sollicitan- Busembau, Sánchez, los Salmaticen-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 147
ses, etc.): «Immo si sponsa permittat responde del modo siguiente: «Secun-
se tangi impudice ab alio per oscula, da sententia quam tenent Viva cum
et amplexus, potest sponsus resilire a Palud., etc., dicit neutrum posse resi-
sponsalibus, sed non vice versa; quia, lire, sed dari compensationem, ita ut
etsi sponsus id faciat, non est dede- neuter queat a sponsalibus recedere.
cus sponsae, nec mutatio alicujus mo- Ratio, quia sicut post matrimonium
menti. Limitant tamen nisi talia os- contractum si uterque conjux adulte-
cula, et tactus sint ita fréquentes, ut retur, neuter potest petere divortium,
indicent valde propensum sponsi ani- ex cap. 6, De adulter., ita si post
mum in alteram, ut merito timeri sponsalia uterque sponsus fornicetur,.
possit, ne sponsae non sit fidem serva- neuter potest resilire. Tertia vero sen-
turus.» tentia probabilior et communis quam
Me agrada lo que dice Bouvier tenent Pontius, Sanch., etc., docet
(tomo 4, cap. 3, De sponsalibus, art. 3, sponsum bene posse resilire, non vero
quœr. 3), en donde después de decir, sponsam. Ratio, quia in hoc non da-
con San Ligorio, que si los dos forni- retur aequa compensatio, cum longe
can después de los esponsales, el va- turpior sit fornicatio sponsae quam
rón queda libre, pero no la mujer, por sponsi. Dispar autem est ratio divor-
la razón que alega San Ligorio, aña- ili propter adulterium, quia obligatio
de: «Verum sponsus resilire non pos- matrimonii quoad thorum difficilius
set, quia sponsam expertus esset faci- solvitur quam sponsalium obligatio,
lem in permitiendo sibi impudica: in qua; solvi potest ex quacumque rerum
hoc namque esset peccatum, non au- notabili mutatione (sicut esset haec)
iem inftdelitas, sed potius nimia flde- superveniente.»
litas.s 2 9 1 5 . P. Si solamente uno de
Después San Ligorio pregunta si, los dos esposos hubiese fornicado des-
en el caso de que uno fornicase des- pués de los esponsales, ¿quedarían'
pués de contraídos los esponsales, po- éstos disueltos?
dría revocarlos la parte inocente, y R. San Ligorio dice que quedarían
.responde así : « Certum est, posse disueltos si hubiese fornicado la espo-
sponsum mulierem relinquere, si ipsa sa; pero si fuese el esposo el que hu-
voluntarie fornicata sit. Sed dubita- biese fornicado después de los espon-
tur i.° An vir possit a sponsalibus sales, el Santo Doctor, en el Homo
resilire, si sponsa violenter fuerit for- apostólicas, tract. XVIII, núm. 18,
nicationem passa? Negant Armilla, dice así: «Distinguere oportet virum a
Tabienna, etc.: quia (ut ajunt) cum muliere. Quoad sponsam certum est,
ipsa culpa vacaverit, non est suo jure virum liberum fieri, si illa ab alio
privanda. Sed communiter et ve- carnaliter fuerit cognita, licet invita,
n u s (esto es, ciertamente) affirmant juxta communem et veriorem senten-
Sanch., Nav., etc., ex cap. Raptor 33, tiam... Contra quoad sponsum, sive
caus. 27, q. 2 . , ubi expresse permit - ipse fornicatus esset ante sive post
a
Verum sententia affirmativa, quae as- Como algún autor grave intentó n e -
serit sponsam in foro conscientiae. non gar la autoridad de Santo Tomás so-
peccare si resiliret, magis justitiae bre esta cuestión, voy á trasladar li-
consentanea videtur; tum quia nota- teralmente sus palabras. En el citado
bilis mutatio in viro detecta est, et artículo pregunta el Angélico si pue-
nullum est discrimen inter notabilem den disolverse los esponsales por a l -
mutationem et circumstantiam, quae gún motivo, y se opone á sí mismo
sponsalibus supervenit, et eam quae el siguiente argumento: «ítem vide-
prius extiterit, sed fuerit ignorata; tur, quod nec propter altevius fornica-
tum quia honesta virgo non aeque tionem, quia per sponsalia unus non
intendit nubere viro impúdico ac pú- accipit adhuc potestatem in corpus
dico . Vide Van der Valden, Princ. alterius, et sic videtur quod in nullo
Theol. Mcr., lib. 2, num. 247.» contra invicem peccent, si interim
2. 0
Aunque no tiene á su favor fornicantur, et sic sponsalia dirimí
igual número de doctores la senten- non debent per hoc;» á cuyas pala-
cia anterior, como la que defiende bras el Angélico Maestro responde
que cuando la fornicación sea del va- a s í : «Ad sextum dicendum, quod
rón se sigan los esponsales, no obs- quamvis nondum dederint sibi mutuo
tante, yo la creo probable, porque di- potestatem corporis sponsalia contra-
fícilmente se convencerá á una don- hentes, tamen ex hoc efficiuntur sibi
cella pundonorosa y sensible que está invicem suspecti de non servanda fide
obligada á guardar los esponsales que in futurum; et ideo potest sibi prae-
* . D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 149
cavere unus contra alium* sponsalia I-la sexta causa por que se disuelven
dirimendo. » los esponsales es «por fornicación
E l eruditísimo Vecchiotti, en su subsiguiente de cualquiera de los dos
excelente Tratado de matrimonio, ca- con otra persona.» (Ley 8 . , tít. 1, a
dirimere, sicut est datum statui reli- recibiese la prima tonsura y los órde-
gioso, imo ipsum jus prohibet ordi- nes menores. He aquí las palabras de
nari in prajudicium alterius: habetur Escriche, en el lugar poco antes cita-
ex cap. unie, de oblig. ad ratioc. non do, hablando de las causas por que se
or din. disuelven los esponsales: «4¿° Por re-
»Secunda vero sentenzia non minus cibir órdenes mayores el esposo, en
probabilis negat, eamque tenent Pont., razón del voto solemne de castidad
Nav., C o n c , etc. Ratio, quia in pro- que va inherente á ellos, cap. unic. de
missione sponsalium inhibita semper voto in 6; pero por los órdenes menores
est conditio nisi melior status eliga- queda Ubre la esposa, y el esposo per-
tur; asquum enim non est, ut ad sér- manece obligado mientras no reciba
viendum creatura^ impediatur status orden sagrado, según opinión común
Creatori se dicandi. Nec obstat textus de los canonistas.»
oppositus, nam ibi non tam conside- 2919. g.° Hay una gran cues-
r a t o praejudicium tertii, quam infa- tión sobre si el voto perpetuo simple
mia Ecclesiae, ut ibidem exprimitur; de castidad posterior á los esponsales
przeterquamquod in nostro casu nulli los disuelve. San Ligorio la trata en
infertur prasjudicium, cum sponsus el lib. 6, núm. 873, dubit. 1, y expo-
utatur jure suo. Idque videtur con- ne los autores que defienden que no
firmari ex eadem Extravag. supra ci- se disuelven los esponsales, cuando
tata, ubi tantum prohibetur suscipere el voto perpetuo de castidad se hace
ordines sacros post matrimonium después de ellos,á saber: Nav.,Laym.,
cóntractum, non autem post spon- Pal., C a b a s u c , Roncag., Holzman ,
salia.» Spor., Viva, Sanch., S. Antonin.,
2918. 8.° En el nüm. 872 pre- Arm.» Silv., Card., T o l . , Conc.,
gunta el Santo Doctor si la recepción Hurt., Fil., Reb., B e c , fundados en
de los órdenes menores es causa bas- que: «Ratio, quia Deus non acceptat
tante para disolver los esponsales, y promissionem rei alteri promissse, et
responde del modo siguiente: ab eo acceptatae, nec ullo jure habe-
«Prima sententia affirmât, quam te- tur, quod sponsalia per hsec vota di-
nent Roncag., Spor., etc., tum quia rimantur.»
talis est mutatio sponsi dum minori- Después pone la segunda senten-
bus initiatur, ut merito judicetur no- cia, que afirma que los esponsales se
luisse sponsa se obligare ad nuptias disuelven por el voto simple perpetuo
cum eo contrahendas; tum quia cen- de castidad, que se hace después
setur sponsus cedere juri suo, cum de ellos, « et hanc tenent P o n t . 7
suscipiat statum qui ordinatur ad or- Suar., etc. Sánchez, qui vocat proba-
dines majores incomposibilescum ma- bilissimam, et communiter probabi-
trimonio. Secunda tarnen sententia com- lem vocant, et tutam Salm., Pal., etc.,
munior et verior negat, et hanc tenent eamque absolute docet D. Thom.,
Sanch., cum Palud., etc. Ratio, quia Supplem., q. 53, art. 1 ad i .u m
Ratio
revera status ordinum minorum per S. Doctoris est, quia ubi du¿e concuT'
se non est incomposibilis cum matri- runt obligationes, potior est praefe-
monio, cum quis bene possit fieri cle- renda. Ratio alia, quam communius
ricus conjugatus, ut patet ex cap. 1 tradunt est, quia promissio sponsa-
et 2, De cleric. conjug.» lium censetur semper facta sub condi-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO.
Hone nisi raelior status eligatur. Idque etiamsi sine animo eludendi sponsus
valere dicunt, etiamsi sponsalia fue- voverit castitatem, si postea obtineat
rint jurata; quia (ut pluries supra dispensationem voti, non poterit aliam
dictum est) juramentum sequitur na- ducere, quia prior obligatio non ora-
turam contractus, E t adest etiam de nino extinguitur, sed tantum suspen-
hoc decisio S. C. Concilii apud Pitton. dí tur, doñee castitas servatur; sed non
De. matrim., num. 2513, edita 5 . , a
omnino improbabiliter Bon. et Sanch.
Martii anno 1 7 0 1 , ubi dictum fuit id negant, quia per votum priora
votum castitatis, aut suscipiendi sa- sponsalia omnino solvuntur ; unde
cros ordines, per electionem melioris cum obligatio illa omnino sit extincta,
status irritare sponsalia etiam j u r a - per dispensationem voti non revivís-
mento firmata.» cit; et huic consentii etiam Concina,
El doctísimo Silvio, en el Suplemen- quamvis addat teneri de honéstate"
to de la 3 . parte.de Santo Tomás,
a sponsum ducere desponsatam , ut
q. 53, al fin del art. 3, concluye así: scandala et murmura vitentur. »
«Quapropter, cum majus sit vincu- 10. El décimo caso en que los
lum voti quam promissionis homini esponsales se pueden dirimir por la
factae, etiamsi juramento confirmare- parte inocente, es cuando por culpa
tur, cumque in sponsalibus intelliga- de la otra sobrevino un impedimento
tur, nisi contingat notabilis mutatio dirimente para el matrimonio; de modo
vitas in melius; post Beatum Tho- que, según San Ligorio, convienen
mam, q. 53, art. 1 ad i . u m
Ric. Do- todos en que la parte inculpable no
minie, dicendum existimamus, quod está obligada á admitir dispensa del
votum simplex sponsalibus superve- impedimento, y basta la sola fama
niens ea dirimat, ut proinde simul ac del crimen de la otra parte para que
alter id intellexerit, possit cum alio la parte inocente pueda disolver los
inire sponsalia. Si vovens trahatur in esponsales, ex cap. Cum in tua 27,
judicium, debet absolvi; ñeque potest De spons., et cap. Super eo 2, De con-
ad religionem cogi, quasi hac sola via sanguin., ubi: Si non est manifestum,
possit evadere matrimonium. Quod si fama tamen loci hoc.habet, etc.; por-
condemnaretur, non esset in conscien- que, como dice el Santo (lib. 6, nú-
tia obligatus parere.» mero 857), no basta el solo rumor,
No me detengo más en citar auto- estoes, «quando adest opinio impedi-
res y razones sobre esta controversia, menti apud minorem partem vicinias,»
porque estoy convencido de q u e , sino que se necesita la fama, la cual
mientras el Papá no decida in terminis es «opinio impedimenti apud 'majo-
la dificultad, cada uno abundará en rem partem vicinias. » Pondré un
su sentido. San Ligorio, y lo mismo ejemplo: Juan, después de haber con-
los Salmaticenses (tract. IX De ma- traído esponsales con Antonia, fué
trim., cap. 2, punct. 2, num. 35) infamado de haber tenido cópula con
concluyen diciendo que utraque sen- María, hermana de aquélla, originán-
tentia est probabilis; pero añade San dose de este crimen el impedimento
Ligorio que cualquiera de las dos dirimente de afinidad.
opiniones que se acepte, «recte inquit 2 9 2 0 . Se pregunta: siendo sen-
Concina, num. 10, quod si sponsus tencia cierta que Antonia, en el caso
votum ederet, ut sponsam eluderet, anterior, queda libre de la obligación
scilicet, petendo dispensationem post de los esponsales, por ser ella incul-
votum ut alteri nuberet, tune gravi- pable, ¿lo queda también Juan, que
ter peccaret, et priora sponsalia de- por su crimen causó el impedimento?
beret implere. ítem probabüius dicunt E. Aunque algunos autores han
Salmant. cum Reb. et Aversa, quod dicho que, siendo ya imposible el
L I B R O VI. TRATADO VIII.
matrimonio por ese impedimento, lo alteruter incidat in lepram, paraly-
mismo quedaba libre el culpable que sim, morbum gallicum, e t à ; si gra-
el inocente, San Ligorio dice que en viter mutiletur, ut amissione oculi,
ese caso se suspende la obligación de nasi, vel aliter graviter deformetur,
los esponsales por parte del criminal prassertim sponsa; vel sponsus redda-
hasta que se obtenga la dispensa del tur ineptus ad opificium exercendum,
impedimento. En orden á los gastos vel acquirendum officium ad susten-
que está obligado á hacer para obte- tationem familias necessarium; Dia-
ner la dispensa el que con su pecado na, Sanchez, etc. Ita communiter
causó el impedimento, hay opiniones. omnes cum Div. Thqm., Supplem.,
San Ligorio dice: «Alii demum proba- q. 43, art. 3. E t hoc etiamsi non
bilius, ut Sánchez, Viva, Wigandt, adsit certitudo de tali defectu, sed
Bonacina cum Gutiérrez, et Sporer sola (vehemens tamen sive prudens)
(cum communi, ut asserit) dicunt suspicio, ut Pont., et Pai. Non tamen
«teneri quidem, etiam secluso damno tenetur sponsas aperire tales defectus,
» illato, si dispensatio facile possit qui reddat nuptias minus quidem ap-
«impetran; secus, si ad eam require- petibiles, non tamen perniciosas, pras-
«rentur magnas expensas et longa sertim si aliquam infamiam habeant
«mora;» quia obligatio orta ex spon- adjunctam (v. gr., si sponsa vi vel
salibus urget sponsum ad apponenda sponte fuisset corrupta), dummodo
media tantum ordinaria et facilia, tamen contrarium positive verbo fa-
non autem difficilia et extraordina- ctove non simulet; potestque interro-
ria. Excipit tamen Sporer cum T a m - gata licite dissimulare, et contrahere
burini, nisi esseí reparandum damnunt matrimonium. Si vero defectus sint
deflorationis vel famce, ut supra; quia perniciosi, v. gr., morbus contagio-
tune teneretur etiam magnam expen- sus, gravis infamia, sive personalis,
sam erogare; sed non tantam, ut co- sive generis, aut familias, non licet,
geretur a suo statu decidere.» Hasta etiamsi post sponsalia contracta in
aquí San Ligorio, lib. 6, al fin del eos inciderit, contrahere cum eorum
núm. 858. ignaro, nisi similes defectus ipse pa-
2 9 2 1 . 1 1 . Otro de los motivos tiatur ; Con., Pont. , Dian., p. 5,
por que se pueden dirimirlos esponsa- tom. 4, resol. 28, ubi ex Con., et
les, es cuando por una de las partes Salm., contra Pont., Nav., e t c , in-
sobrevino á ellos una notable mudan- fert, sponsam post sponsalia corru-
za. Voy á copiar las palabras de Bu- ptam posse sponsum defectus istius
sembau, con las notas de San Ligo- occulti ignarum cogere ad standum
rio (lib. 6, núm. 863): «Si nolabilh sponsalibus, et contrahendum matri-
mutatio accidat, vel detegatur, quas si monium.—III. Si magna alterius de-
a principio cognita fuisset, a sponsa- bita detegantur, vel grave sit pericu-
libus deterruisset ( ita communiter lum fortunarum, famse, morbi, pau-
Sanch., Pont., etc.; et hoc procedere pertatis, e t c ; vel sponsa dotem pro-
ait Viva, etiamsi infervenerit copula, missam afferre nequeat, vel denique
tune enim sufficit damnum compen- si sponsus incipiat vagari cum ì n -
sare); qualis esset, v. gr.: I, inimici- commodo sponsas; Bon. (item Spor.,
tia, vel odium grave Ínter sponsos; num. 282, Sanch., lib. 1, disp. 59,
quo refertur morum asperitas, vel num. 2 et 4, e t c , sive dos, ut ajunt,
sasvitia post sponsalia primum cogni- sit promissa, sive non. E t idem di-
ta; item justus timor, ne ex matri- cunt Spor. , et Pont., si timeatur
monio scandala, et gravia odia n a s - pater filium exhasredaturus). Quod si
cantur inter parentes, vel consanguí- autem defectu sponsas detecto, dubi-
neos. Laym., B o n a c , etc.—II. Si tet sponsus, an si eum ab inilio co-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. !53
gnovisset, contracturus fuisset, tune «Ita cum Busemb. sentiunt com-
si defectus Ule censeatur gravis ac munissime Pal., Sanch., Cone. , etc.
notabilis, prasumetur pro sponso, cui Sed contradicunt Hurt.,Trull., Leand.
liberum erit resilire; Sánchez, Bon., et Ochagav. apud eumdem Escob.,
Tann., tom. i, lib. i , dist. 65, secus num. 304 (qui probabile putat), eo
si defectus sit levis.: Bard., lib. 9, quod in tali casu jam accedit notabilis
cap. 1 1 , part. 7.» rerum mutatio. Juxta autem primam
San Ligorio á continuación, des- sententiam dicit Croix, num. 160,
pués de explicar más ampliamente quod si quis contraxit spohsalia cum
las palabras de Busembau, dice que una, et postea offeratur ei conjugium
si la desposada hubiese quedado em- cum altera ditiore , non poterit pri -
barazada déla cópula tenida con otro, mam relinquere, quia tunc nulla in ea
debería, ó manifestar su fragilidad, ó facta est mutatio. Sed si qualitas se-
abstenerse del matrimonio; y también cundsa sponsae esset excedenter me-
creo que debería hacer lo mismo si lior, ego non auderem sponsum om-
hubiese fundada probabilidad de que, nino damnare, si cum ilia contrahere
celebrado el matrimonio, se habían vellet ; licet enim in hoc casu non
de publicar los defectos suyos, infer- mutetur status sponsse, sive sponsa-
nándose el matrimonio con las dis- lium, tamen (ut communiter dicunt
cordias é irritación del marido, como doctores) sponsalia non obligant nisi
dicen S á n c h e z , los Salmaticenses, rebus in eodem statu manentibus:
Roncaglia , Croix , Palao , Navar- unde sicut non teneretur sponsus ilia
ro, etc.; y aunque San Ligorio opina exequi cum magno suo damno , ita
que la caridad no obliga á tanto á la nec teneri, alicui videri posset, cum
mujer, el Santo no lo afirma, y con- amissione magni lucri ; talis enim
fieso que á mí no me parece suficien- amissio gravi damno aequiparatur, ex
temente probable. * leg. u n i c , cap. De sentent. quiz pro
2 9 2 2 . 12. Creo conveniente aña- eo , etc., juxta dicta, tom. 1 , lib. 3,
dir que, además de las causas que num. 301. E t sic invenio in vita
ponen Santo Tomás y San Ligorio, S. Joannis a Capistrano, cap. 9, sen-
se han de entender otras que sean sisse plures theologos in hujusmodi
semejantes; y así Bouvier (De ma- casu, quamvis ipse S. Joannes contra-
trim., cap. 3 , De dissol. sponsalium, ria? fuerit sententiae, a qua revera
art. 3, queer. 3) entre las causas su- abscedere nec unquam ego consulere
ficientes para disolver los esponsales auderem. »
por una y otra parte, pone las siguien- 2 9 2 3 . 1 3 . P . Cuando uno de los
tes: i . Gravis olentia oris; porque
a
esposos se marcha sin dar parte al
realmente algunas personas tienen el otro, ipuede està parte disolver los
aliento tan pestífero, que es intolera- esponsales?
ble. 2 . Si alguno de los dos hubiese
a
R. El Compendio Salmaticense
obtenido alguna pingüe herencia, ó le (De matrim., tract. XXXIV, cap. 1,
hubiese caído la lotería; en cuyo caso punct. 5, num. 39) responde asi à la
dice San Ligorio: «Si sponso nova siguiente pregunta: «Cur per nimiam
superveniai htzrediias, ita ut illi sponsa dilationem, aut longinquam absen-
jam sit inaequalis, non habet ideo jus tiam dissolvantur sponsalia?—R. Dis-
resiliendi: quia non est deceptus in solvi, quia sic se gerens censetur re-
conditione sponsae, in qua nulla facta nuntiare juri sponsalium. Nec altera
est mutatio. ídem est de sponsa , si pars teneturdiu expectare. Nam licet
jpsi hsereditas nova superveniat. Sán- leges civiles dicant debere expectare
chez, Conciha, Regin., Dian., part. 3, sponsam per biennium aut triennium
tom. 4, resol. 286. sponsum recedentem a provincia;
154 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
quoad hoc correcta? sunt jure canóni- tendisse , dicendum est quod sol-
co. Unde nrsi dilatio nimia, aut ab- vantur. »
sentia flat ex consensu alterius partis, San Ligorio trata esta cuestión en
vel recessus sit in propinquum cum el lib. 6, núm. 866; y después de r e -
spe reditus, potest alia pars cui vo- ferir las diversas opiniones de los au-
luerit nubere de consilio viri pruden- tores, termina del modo siguiente:
tis, aut ex judicis decisione si sponsa- «Unde concludendum cum S. Anto-
lia fuere publica. Nota, quod quoties nin., Sanch. et Salmant., etc., quod
adsit causa dissolvendi sponsalia, esto semper ac sponsus discessit in propin-
sint jurata, nulla requiritur relaxatio quum locum, expectandum doñee re-
juramenti, quia hoc sequitur naturam deat; vel requiri debet sponsus , ut
principalis.)) * Hoy no son válidos en intra certum tempus accédât ad con-
España los esponsales celebrados sin trahendum matrimonium: quod si ille
escritura pública. (Véase el núme- requisitus reditum justa ex causa dif-
ro 2903.) * férât , vel erit expectandum ad pru-
Por último, como esta materia es dentis arbitrium, ut dicunt Roncag.,
tan importante, y ocurre con frecuen- Spor., Cone, etc., vel (quod securius
cia , voy á copiar lo que dice el muy est) causa est remittenda arbitrio ju-
docto Vecchiotti (cap. 1, De sponsali- dicis , qui, inspectis circumstantiis,
bus, § 24): «In causa autem particu- vel admonebit sponsum ut redeat
lari quaenam mutatio superveniens, infra certum tempus, vel terminum
aut circumstantia? detectae sponsalia determinabit (praesertim si ille longe
dissolvant, legitimus judex pronun- abierit)post quem sponsa libera rema-
tiabit. neat, ut dicunt Pontius, Roncaglia,
»Notandum tamen, ait Van Espen, Pal., Salm., etc. At idem docet Bene-
Jur. eccles. univers. (part. 2, tit. 1 2 , d i c t s XIV, Nojif. 46, num. 5, cum
cap. 2), non sufficere ad solutionem Anaci., etc., ac déclarât Sacra Con-
sponsalium, quod superveniat aut de- gregatio die 2 Octob. 1723 , quae
tegatur talis circumstantia , quaa si pariter sic agendum respondit. Hasc
prescita fuisset, sponsalia non inita autem procedunt, si in sponsalibus
fuissent, quia certum est multa posse nullum fuerit tempus praefixum ad
sufficere, ut contractus nondum in- nuptias ineundas , nam si fuerit ter-
itus iniri non deberet,nec iniri conve- minus assignatus , vide dicenda nu-
niret, quae nullatenus tamen suffi- mero sequenti.»
ciunt, ut contractum dissolvant, eo 14. Se pregunta: cuando los hijos
quod contractu nondum inito, plena contraen sponsales sin consentimien-
sit libertas non contrahendi; quae li- to de los padres, por esta sola razón,
bertas non subest, postquam contra- ¿son nulos?
ctus fuit perfectus. Itaque ut judice- R. San Ligorio , después de expo-
tur, an ob supervenientem aut detec- ner las razones de los que dicen que
tam aliquam circumstantiam spon- son nulos , concluye así: que la opi-
salia censeantur esse soluta, ipsique nión común afirma «quod sponsalia
sponsi, aut alteruter eorúm ab obliga- filiorum ex hoc solo capite quod sint
tione soluti, expendendum, an tales inita sine consensu parentum, ne-
personas secundum prudens judicium queunt irritari, quia eorum consensus
talibus verbis, et in talibus circum- non de necessitate, sed tantum de ho-
stantiis consensum antea datum cen- néstate a jure canonico requiritur,
seantur exter.disse ad casum , quo Excipiunt tamen, nisi magnum scan-
talia superveniunt. Si censeantur ad dalum ex tali matrimonio timeatur,
ejus modi casum extendisse, sponsalia eo quod virtus justitiae non potest
non solvuntur; si non censeantur ex- obligare ad actum qui sine peccato
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 155
impleri nequit; ita Laym., Nav., etc. sigue cópula carnal tenida affectu ma-
E t hoc addit Sanch. cum Lop., vale- ritali , no pasan á ser matrimonio,
re etiamsi nulla sit disparitas inter presenta la cuestión actual, y dice
contrahentes. Advertunt tamen ipse así , transcribiendo la doctrina de
Sanch. et Holzm. caute consideran- Rossanén, arzobispo de Muscettola:
dum esse hoc scandalum, saspe enim * (Véase lo que se ha dicho en el nú-
(ut dicunt) minas et discordiarum pe- mero 2906 acerca de la cópula que
ricula jactantur quae postea, teste sobreviene á los esponsales, en los
experientia , ubi nuptias contractas lugares donde no rige el Tridentino.)*
sunt, facile cessant et animi conci- «Qui sapientia praeditus est, vel do-
liantur. Sed redeundo ad quassitum, cendi munus profitetur , huic malo
ego censeo dicendum cum Roncag. facile medebitur (Lambertini habla
qui citant Layman et Gutaier.,quod si aquí del punible abuso que cometían
pater injuste dissentiat a tali matri- muchos hombres que, después de ha-
monio, filius non potest a sponsalibus ber dado esponsales á una mujer, sin
recedere, et tam ipse quam pater pec- justo motivo se comprometían con
carent, si vellent ea dissolvere. Secus otra), cum libere ac tuto responderé
vero si pater juste contradicat, nem- possit eos infamia notari, qui primis
pe, si matrimonium vergerei in dede- sponsalibus adhuc integris, ad secun-
cus familias; tune enim sponsalia illa da tamen deveniant; eosdem lethali
non obligant, cum nemo possit obli- culpa inquinari; tandem si mulíer quas
g a n ad exequendam rem injustam. prima fidem accepit, promissionem
E t idem dicunt Laym. et Sánchez servare velit, reliquas promissiones
cum aliis communiter, si ex tali ma- quae deinde datas fuerunt, nullius mo-
trimonio magna scandala sint oritura menti ac ponderis existimari probabit,
inter propinquos. Posse etiam (addit licet in prima sponsione nullum jus-
Roncag.) filium solvere sponsalia, si jurandum nullaque copula admissa
pater juste minetur exhasredationem: fuerit, et hasc in caeteris sponsionibus
et ego subdo etiam injuste, quia omnia habeantur , si prassertim prima spon-
sponsalia intelligantur contrahi (ut salia non ignorentur, cum deinde jus-
diximus num. 863) sub hac conditio- jurandum et copula intercessit. Ita
ne, si non accedat talis mutatio, unde sapienter expendit Rossanén, archi-
grave sit contrahere matrimonium. episcopus Muscettola, in ea disserta-
Excipe nisi hasc exhasredatio jam fue- tione quam super hac re confecit,
rit prasvisa, quia tune contrahens me- quasve operibus insignis PraesulisZau-
rito censetur juri suo cessisse.» lii inserta fuit.»
2924. 1 5 . P. Cuando, hechos Después de referir Lambertini la
unos esponsales válidos, el hombre anterior doctrina, desciende á enume-
sin justo motivo procede á contraer rar las dos opiniones contrarias: la de
esponsales con otra mujer y tiene con los que afirman que los primeros es-
ésta cópula carnal, ¿deberá cumplir ponsales son válidos , y la de los que
los segundos esponsales, ó los pri- dicen que son válidos los segundos,
meros? habiendo sido acompañados de cópula
R. Esta cuestión lá trata Benedic- subsiguiente. He aquí sus palabras:
to XIV en la Institución 46 , que «Cum hasc ita sint, prima sponsalia
compuso siendo arzobispo de Bolo- secundis anteponenda tutissime pras-
nia; y después de referir la doctrina dicant. Alii tamen contrariam senten-
corriente, declarada varias veces por tiam tuentur, et exemplum proferunt
la Sagrada Congregación, de que en de merce aliqua duobus vendita: nam
los lugares donde está publicado el si in potestatem alicujus venerit, licet
Tridentino los esponsales á los que se posterior ad ipsam emendam accesse-
156 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
rit, tamen reliquis omnibus prashabe- teneri cum ea, quata defloravit, vel
tur. Eodem pacto secunda sponsalia cognovit modo dicto contrahere, sed
putant primis anteferenda. Auctores cum priori cum qua absque tali dam-
utriusque sententi» fuse enumerat no sponsalia celebravit. Ita Sotus,
Cleri catus. Becan., Sanch., Hurt., Villal., Hen-
lAttamen qui rebus administrandis riq., Avers., Herinx. E t ratio illorum
prassunt, gravioribus difficultatibus est, quia non tenetur cum secunda
implicantur. Sedulam curam debent contrahere ratione promissionis spon-
impendere, ne malum ejusmodi con- salitias, quae nulla fuit, nec ratione
tingat: si vero contigerit, debitis ra- damni illati, quod aliunde resarciri
tionibus res probanda est, ut judicium potest: ergo nullo modo. Quamvis
ex legum auctoritate statuatur.» aliqui ex his auctoribus addant, quod
Como esta cuestión es tan difícil y si magnum scandalum sequatur ex
á la vez tan importante, voy á copiar eo quod non contraheret cum secun-
una parte de lo que dicen los Salma- da, vel magna jactura famae in se-
ticenses (tract. IX, De matrim., ca- cunda, in alia vero non ita, sed p r e -
pítulo 2, punct. 3, números 42 y si- cise negatio obligationis contractas,
guientes.) Hablando del caso presen- in tali casu primam deberet renun-
te, dicen así: «Certum est quod si tiare et contrahere cum secunda.»
talis mulier sciebat praecedentia spon- «Probabilior tamen et verior sen-
salia, haec non dirimuntur per nova, tentia est (continúan los Salmaticen-
etiam copula secuta; quia ipsa voluit ses en el núm. 44) quae asserit per
decipi, non fuit decepta et injuste nova sponsalia, copula secuta, prae-
hujusmodi promissionem admisit. cedentia dissolvi, et teneri virum con-
Sed casus est, quando ea ignorabat trahere cum ea quam sub promissio-
sponsalia contracta cum alia. E t ne matrimonii cognovit. ItaConinch.,
etiam loquimur in casu quo cum pri- Basii., Leandr., Rebell., P a i . , N.
ma talem copulam non habuisse, nam F r a n c i s c , quem sequitur Stephan.,
si hasc secuta fuit, non est dubium quamvis teneretur resarciré damna
debere contrahere cum priori. E t sponsas priori, si quae illi sequuta
etiam loquimur post Concilium Tri- sunt per sponsalia celebrata.»
dentinum: nam ante illud, vel in lo- Omito las razones en que los Sal-
cis quibùs non est receptum, cum maticenses fundan su opinión por no
per copulam secutam ad sponsalia alargarme demasiado, y porque San
animo conjugali fieret matrimonium Ligorio da solución á ellas. Voy,
de prsesenti, ut constat ex cap. Is qui pues, á transcribir la doctrina de San .
fidem, de sponsal., et matrimonium Ligorio, á la que me adhiero. En el
prassens dissolvat promissionem de lib. 6, núm. 848, dice lo siguiente:
futuro, certum est debere contrahere «Secunda sententia communior et
cum secunda. Quare dubium est in probabilior dicit sponsum teneri con-
casu quo post sponsalia praecedentia trahere cum prima, etiamsi adfuerit
aliquis sub promissione matrimonii copula cum secunda; ita Sanchez,
fceminam vel virginem, vel viduam Sot., Nav., etc. Ratio, quia promis-
honestas famae, ignaram praeceden- sio facta secundas spofisae semper est
tis obligationis ad copulam induce- nulla, utpote de re illicita, cum fue-
ret post Tridentini constitutionem.» rit priori sponsae promissa: nec inju-
* (Véase lo que se dice en la nota an- ria aliata alteri jus huic adimit. E t
terior.) * hoc etiamsi secunda promissio fuerit
A continuación añaden los Salma- juramento firmata, uj: dicunt Holzm.,
ticenses, en el núm. 43: «In quo est Sanch., Escob., Laym. et alii; quia
duplex sententia: prima asserit non juramentum non potest esse vincu-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 157
lum iniquitatis. Nec obstat prima ra- rior promissio, cum sit illicita eo
tio sententia; oppositas; nam textus quod in prsejudicium alterius, et ad-
ille (ut recte dicunt Navar., Sanch. versus legem primae desponsationis
cum Soto et Led.) intelligendus est facta, nullam vim ex juramento mu-
loqui de copula affectu maritali habi- tuatur, quia juramentum esse nequit
ta, non autem de habita affectu for- vinculum iniquitatis.' Nec demum
nicano, ut esset in nostro casu. Ñe- posteriora sponsalia valent, etiamsi
que valet secunda ratio; nam hic re- secunda fcemina priorum sponsalium
vera non agitur de contractu lucrati- ignara decepta sit, et violata sub spe
vo, sed potius oneroso, cum sit ultro conjugii, quoniam injuria illata pos-
citroque obligatorius. Dicunt tamen teriori fceminae non aufert jus suum
Sporer, Sanch., Elbel, etc., quod ex priori: hanc tamen charitate et esquí-
sequitate tenetur prima sponsa cede- tate quadamjuri suo renuntiare de-
re juri suo, si altera ex defloratione beré opinantur passim canonistas,
grave damnum pateretur, quia chan- quando ipsa leviter lasderetur, contra
tas obligat ad leve nocumentum pa- autem deflorata grave damnum ma-
tiendum, ne proximus gravissimum gnamque honoris jacturam patere-
subeat; unde ajunt Henr. apud Sán- tur. »
chez et Croix cum aliis, quod judex No obstante, téngase presente lo
eo casu bene potest cogeré sponsum que dice San Ligorio, citando á va-
ad ducendam secundam. Sed non im- rios autores, que no es improbable
probabiliter Holzm. cum Anaci., Gut. que la mujer primera á quien se die-
et Pichler sentiunt ad hoc illam non ron los esponsales, no está obligada,
teneri, quia secunda debet suo cri- ni por caridad, á ceder de su derecho
mini imputare, quod tale damnum á favor de la segunda.
patiatur.» Diré mi humilde parecer: tengo
Por último, el docto Vecchiotti por mucho más probable la opinión
(De sponsalibus, cap. 1, § 20) viene á de San Ligorio; porque, aparte de las
compendiar las palabras anteriores de razones que alega, me ocurre una
San Ligorio, y con su acostumbrado muy poderosa, en mi concepto, á sa-
laconismo y claridad las epiloga del ber: si se diese derecho á los segun-
modo siguiente, hablando de las cau- dos esponsales , cuando intervenía
sas por que se disuelven los esponsa- cópula carnal, se abriría una anchu-
les: «Quinta est, si quis, primis spon- rosa puerta para los fraudes de aque-
salibus validis et adhuc integris, non llos que, para evadir el compromiso
quidem matrimonium, sed secunda de los primeros esponsales, celebra-
sponsalia iniverit; nam ex communi sen segundos esponsales con otra,
doctorum sententia posteriora spon- conviniendo los dos en que intervi-
salia irrita et hulla sunt, nec ullum niese cópula para deltruir los prime-
ex eis publica; honestatis impedimen- ros esponsales.
tum oritur (1). Ñeque etiam secunda 2 9 2 5 . 16. Otra de las causas
sponsalia, si juramento firmata sint, para disolver los esponsales es cuan-
officiunt prioribus; siquidem poste- do interviene dispensa pontificia; por-
que el Papa, aunque no tiene domi-
nio directo de los derechos tempora-
(1) C o m o c u a n d o e s c r i b í el t r a t a d o del
M a t r i m o n i o n o h a b í a s a l i d o e l d e c r e t o de les profanos de los fieles, pero como
la S a g r a d a C o n g r e g a c i ó n , q u e a n u l a y n o tiene la suprema inspección de aque-
d a e f e c t o a l g u n o á los e s p o n s a l e s n o e s c r i - llo que pertenece á la salvación de
t u r a d o s , t é n g a s e e s t o p r e s e n t e e n este c a s o las almas, y por otra parte lo corpo-
y e n t o d o s l o s d e m á s s e m e j a n t e s , por n o
r e p e t i r t a n t a s v e c e s esta n u e v a d e t e r m i - ral y temporal está subordinado á lo
nación.' espiritual y eterno, de aquí es que
L I B R O VI. TRATADO V I I I .
con justa causa puede disolver la chez, Palao, Henríquez y San Li-
obligación de los esponsales. Supon- gorio.
gamos que un matrimonio había de 4. 0
Cuando la causa de disolver
tener un éxito infeliz en el caso de los esponsales es oculta, pero no obs-
cumplirse los esponsales, ó se habían tante se puede probar ante el juez, si
de seguir graves males ó disturbios á la parte culpable no cede voluntaria-
la sociedad ó á las familias; el Papa mente, la parte inocente debe a m o -
bien podría entonces declarar que nestarla de que va á probar su delito
quedaban disueltos aquellos espon- ante la autoridad civil, si no cede es-
sales. pontáneamente; y si no lo hace, está
2 9 2 6 . P. Para disolver los es- en su derecho declarando y proban-
ponsales, ¿debe intervenir siempre la do la causa por que disuelve los es-
autoridad del juez? ponsales.
R. San Ligorio (lib. 6, núm. 878, 2 9 2 7 . P . ¿Qué clase de pruebas
dubit. 1), afirma como cosa cierta: se necesitan para probar el impedi-
i.° Que no se requiere la autori- mento que se presenta para disolver
dad del juez para disolver los espon- los esponsales?
sales, cuando éstos son públicos y la R. Voy á copiar las palabras del
causa es también pública y cierta: Doctor San Ligorio, que son tan au-
tampoco se requiere la autoridad del torizadas, y me parecen muy convin-
juez cuando los esponsales fueron centes. E n el lib. 6, núm. S78, du-
ocultos, y la causa justa que tiene la bit. 2, hace esta pregunta: «Quasnam
parte inocente es oculta. Así opinan probatio requiratur ad solvenda spon-
también Sánchez, Poncio, Navarro y salia? Distinguendum: si agitur de
otros autores, que pueden verse en probando impedimento, sive diri-
San Ligorio, en el lugar citado. Ya mente, sive impediente, tam in foro
se ha dicho que cuando los esponsa- interno, quam externo, sufficit unus
les no son escriturados, son nulos in testis juratus, ex cap. Super eod., de
titroque foro. test, et attest., etiamsi testis ille sit cri-
0
2. El Santo Doctor afirma tam- minosus et non citatus, sed a parte
bién como cosa cierta que si la causa productus; et etiamsi clam deponat,
para disolver los esponsales es dudo- et sine manifestatione sui nominis:
sa jure vel fació, esto es, cuando se ita Sanch., Holzm., Salmant., etc.
duda si por el derecho aquella causa Et hoc etiamsi sponsalia fuerintju-
que se alega es suficiente, ó, caso dé rata, ut verius tenent Sanch., Sal-
que lo sea, se duda si es verdadero el mant., etc. (contra Palud. et Lop.),
hecho, entonces es indispensable que quia testis oculatus et juratus magis
el juez decida sobre la validez ó in- probat quam fama, quae certe sufficit
validez délos esponsales. Del mismo ad solvenda sponsalia etiam jurata.
modo sienten Poncio, Holzman, Pa- »Si vero agitur de probanda alia
lao, Navarro, etc., cuando los espon- causa quas non sit impedimentum,
sales son públicos y la causa oculta; sed tantum quas det alteri jus resi-
porque entonces se exige la autoridad liendi, ut deformitas, fornicatio spon-
del juez, sed non sub culpa gravi, nisi sse, etc., quoad forum externum r e -
hule grave scandalum timeatur. quiruntur saltem dúo testes fide d i g -
3.0
Cuando la causa de la disolu- ni deponentes sub juramento, ut alii
ción de los esponsales es verdadera, dicunt et communius, prout Sánchez,
pero oculta, de manera que no se Palaus, etc. Quia (ut ajunt) in cap. Ve-
puede probar ante el juez, no es ne- niens, et cap. In onmi, de testib. dici-
cesario, ni sub levi, que intervenga la tur dúos testes requiri, ubi agitur
autoridad de éste, como dicen Sán- • de prejudicio tertii. Verum sufficere
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 159
unum testem fide dignum, dicunt Pa- Además, en el tomo 7 de Acta San-
lud. et Aversa apud Sal. (qui cum ctce Sedis, pág. 738, se dice:
Trullench. horum sententiam proba- Sponsalibus per verba de fu-
bilem putant), quia durum est com- turo contrahendis nullam formam
pellere virum ad ducendam sponsam, praescripsit Concilium Tridentinum,
quam ab aliquo fide digno audit, et ideoque eo modo contrahuntur quo
prudenter jam suspicari potest fuisse ante Concilium Tridentinum con-
fornicatam. E t revera hasc sententia trahebantur.
(quoad forum externum) satis proba- »2.° Quare satis est in foro exter-
bilis mihi videtur, loquendo de forni- no ad probandam sponsalium exis-
catione sponsa?, cum agatur de vincu- tentiam, ut de mutuo contrahentium
lo perpetuo matrimonii, et ideo ob ta- consensu sive per verba, sive per si-
lem suspicionem viri prudenter judex gna, sive per alia qua?vis aequipollen-
timere potest infelicem exitum ex hoc tia expresso constiterit, cap. 21, et 23,
conjugio proventurum. E t huic sen- de sponsal., ibid.
tential reipsa expresse consentiunt »3.° Non sufficit tamen quoddam
ipsi Laym. et Pal. dum ajunt, quod, propositum et velleitas contrahendi
stante probabili timore infelicis exi- ad statuenda sponsalia, sed certa?
tus, licite potest vir a sponsalibus probationes exiguntur, ex quibus ap-
J
recedere. Quoad forum autem in- pareat utriusque partis formalis con-
ternum , conveniunt doctores cum sensus, pag. 636.
Sanch., Croix, Salmant., etc., suffi- »4." In dubio verborum, aut s i -
cere ad solvenda sponsalia unum tes- gni promissionis sponsalium in foro
tem fide dignum, minime de men- externo standum est in favore liber -
dacio suspectum , et testantem de tatis. Sacra Congregatio Concilii, 5
certa scientia ; vel etiam opinionem Aprilis 1851 et 31 Martii 1760.
probabilem de causa sufficienti ad »5.° Excipe, si una cum signis
solutionem, ut idem Sanch., Croix dubiis copula intercesserit, et aliunde
et Viva, etc. Hinc subdunt Viva et I de mulieris honéstate ambigi non
Sanchez cum López , quod si vir possit, ibid.
doctus affirmet causam esse suffi- »6.° Annuii subharratio, vel mu-
cientem, licite poterit pars innocens nerum missio non tenet locum spon-
resilire. » salitiaa promissionis, dummodo haec
2 9 2 8 . Aunque tal vez se hayan ex patriae consuetudine veram pro-
dicho las cosas siguientes, no me pa- missionem et repromissionem non
rece inútil advertir: determinent, ibid.
i.° Lo que dicen Acta Sanctce Se- »7.° Qui puellam defloravit , in
dis (volumen 9, pag. 654): «Ut rite foro externo damnatur vel ad earn
sponsalia dissolvi queant, in consen- ducendam, vel si earn ducere rénuat,
su pro eorum dissolutione adesse de- damnatur ad solvendam dotem ab
bent requisita eadem qua? fuerunt in Episcopo taxandam, nec non ad dam-
consensu, qui ligavit,» pág. 130. na illata reparanda, ibid.»
0
2. «Nam modus observatus in 2 9 2 9 . San Ligorio, en el lib. 6,
concedendo observan quoque debet num. 865, pone las dos siguientes
in tollendo, et contractus iisdem re- importantes reglas generales para co-
gulis continetur, quibus distractus, nocer cuándo, por causas desconoci-
ibid. Itaque cum ad sponsalia rite das que sobrevienen á los esponsales,
contrahenda adesse debeat consensus ó que los precedieron y eran ignora-
verus, serius, deliberatus ac mutuus; das, se puede quitar la obligación de
sic ad ea resolvenda eadem adjuncta los esponsales. Dice así: «Ad viden-
adesse debent, ibid. » dum autem quaenam causae sufficiant
160 L I B R O .VI. TRATADO V i l i .
ad solvendam obligationem sponsa- el Concilio de|Trento, á saber, la ne-
lium, attende has duas regulas. Pri- cesidad de la presencia del párroco y
ma: pro causis supervenientibus ad de dos testigos, y el rapto. El docto
sponsalia, sufficit illa causa, quse, si Vecchiotti se conformó con esta nu-
esset prsevissa, sponsalia non fuis- meración, y lo mismo el eruditísimo
sent contracta: tune enim ab eis libe- Berti. He aquí los catorce impedi-
ra manet pars, quae de novo has cau- mentos dirimentes del matrimonio,
sas non dedit; ita communiter Sanch., advirtiendo que los dos últimos, como
Pal., et Salm., etc. Ratio, quia spon- se ha dicho, fueron impuestos por el
si sub hac conditione censentur obli- Tridentino. Conviene que los jóvenes
gan, nisi accedat notabilis mutatio, estudiantes aprendan y fijen en la
qua prsevisa, minime contraxissent. memoria estos versos, porque su re-
Secunda regula: pro causis ignotis an- tención ayuda mucho para la resolu-
terioribus ad sponsalia, illa sufficit, ción de las dificultades que hay en
quae, si superveniret, jam esset suffi- cada uno de ellos. He aquí los versos:
ciens ad illa rescindenda; ita Pontius,
Error, conditio, votum, cognalio, crimen,
Sanch., Pal., Salmant., etc., quia in
Cullus disparilas, vis, ordo, ligamen honestas,
tali casu etiam adest, notabilis muta- Si sis afßnis, si forte coire nequibis,
tio, quse, si ab initio fuisset cognita, Si parochí et duplwis desit priesentia testis,
jam sponsalia impedisset. Quaprop- Baplave sit midier, nec partí reddita tutee;
Hwc facienda velanl connubia, facía relractant.
ter si ignorantia non dedisset causam
contractui, sed fuisset concomitans, 2 9 3 1 . A continuación de la nu-
nempe, si sponsusadhuc cognita prius meración de estos impedimentos aña-
causa etiam contraxisset, minime po- de el docto Vecchiotti: «Haec singula
terli a sponsalibus deinde resilire; impedimenta non éadem auctoritate
quia tune non advenit illa notabilis constituía sunt: aliqua enim a jure
mutatio: ita Pontius, Sánchez, Sal- natura?, alia a jure positivo, et eo qui-
mant., etc.» dem vel divino vel humano acceptam
originem referunt, quod suis locis in-
ARTÍCULO VI dicabimus. At vero impedimenta di-
rimentia vel antecedentia sunt, quae
De los impedimentos dirimentes del existunt ante matrimonii celebratio-
matrimonio. nem, vel supervenientia, quae eo con-
tracto oriuntur. Vis dirimendi regu-
2 9 3 0 . Habiendo tratado de los lariter non inest nisi impedimento,
impedimentos impedientes del matri- quod nuptias antecedat, vel comite-
monio, voy á tratar ahora de los di- tur; si quod impedimentum jam ma-
rimentes. No convienen los autores trimonio rite contracto superveniat,
en su numeración; pero como su di- noJ;abiles quosdam, licet diversos ef-
ferencia es accidental, voy á seguir la fectus habet. Triplex adest casus, in
numeración según se encuentra en quo matrimonium valide contractum
Grosin; porque, además de compren- dissolvitur: professio religiosa per
der implicitamente todos los impedi- vota solemnia nuncupata ante con-
mentos que ponen otros autores, tie- summationem , dissolutio matrimo-
ne la ventaja de que este autor es nii non consummati facta a S. Pon-
muy popular en España, y así es más tifice, et casus Apostoli. Attamen in
cómoda para los jóvenes esta nume- alus casibus valde notabiles effectus
ración; y es además conforme á la habet, ita ut hanc receptam impedi-
que ya en el siglo XIII hizo Santo mentorum divisionem immeritocarpit
Tomás, exceptuados los dos últimos cum nonnullis Schulte Handbach de<
impedimentos dirimentes que añadió katholischen Eherechts, Giessen, 1855
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 161
p. i . , § 6. De singulis juxta proposi-
a
dat, an ab alio qui ipsum decipiat; in
turn ordinem versiculorum dicendum his enim varus casibus semper explo-
est.» ratum est, eum qui circa personam
P. ¿Obró con discreción y sabidu- errat, sive erret ex propria oscitantia,
ría la Iglesia cuando fijó estos cator- aut culpa, sive alterius fraude, revera
ce impedimentos dirimentes? non consentire in earn personam, quas
R. Santo Tomás, en la q. 50, ar- sibi proponitur et prassens est. Corri-
tículo 1 del Suplemento de la 3 . parte,
a
gendus itaque in hac re est Perma-
explica minuciosamente la convenien- neder, op. Handbuch des gemeingiltigen
cia de cada uno de estos impedimen- hath. Kirchenrechts Landshut, 1856,
tos; pero no me detendré á enumerar § 386. Atque haec omnia non solum
sus razones, porque se expondrán in errore antecedenti, dum, scilicet,
cuando se trate de cada uno de ellos. nuptias contrahens nullo modo eas
initurus esset, si rem perspectam ha-
§ i.° ! buisset, verum etiam ex sententia
Error.
probabiliori in errore concomitanti
locum habent, dum, videlicet, aliquis
2 9 3 2 . El error puede ser de cua- matrimonium contrahit cum persona,
tro maneras. He aquí las palabras in quae alia est ab ea quam ex errore
can. Quod autem, caus. 3 2 , q. 1 : putabat; adhuc tamen animo affectus
«Error persona? est, quando hic puta- est, ut cum eadem contraheret, imo
tur esse Virgilius, et ipse est P l a t o . etiam libentius, quam cum ea cui se
Error fortunas, cuando hic putatur conjungi per errorem arbitratur. Nam
esse dives, qui pauper est, vel e con- ut matrimonium validum sit, neces-
verso. Error conditionis, quando p u - sarius est consensus actualis et posi-
tatur esse liber, qui servus est. Error tivus in personam quas offertur; nec
tandem qualitatis , quando putatur satis est quod matrimonium libenter
bonus, qui mal us est.». contraxisset ; semper enim constat
Sobre lo cual dice Vecchiotti: « J a m eo tempore quo contraxit, consen -
vero error personas, quae matrimonii sum defuisse: siquidem non volun-
prascipuum ac substantiale objectum tas quas esset, sed voluntas quae
est, matrimonium nullum jure natu- actu est, seu consensus de prassend
rae reddit; siquidem ad nuptias effi- nuptias facit. Siquidem voluntas tunc
ciendas mutuus contrahentium con- fertur dumtaxat in personam absen-
sensus eo jure postulatur. Etenim qui tem. Hujusmodi impedimentum affi-
errant, non consentiunt in earn de- cit etiam infideles, quandoquidem
terminatam personam cum qua con- etiam inter ipsos matrimonia, quas
trahunt, sed in aliam prorsus diver- cum juris natura? impedimento con-
sam, quam mente concipiunt, veluti trahuntur, neutiquam consistere pos-
si Mssvius cum Caja contrahere pu- sunt, cum juri naturae non minus ac
tans, per errorenj aliam ducat, pro- fideles ipsi subjecti sint. Nulla quippe
fecto in hanc posteriorem consensus auctoritas est, qua? validum efficere
omnino defuit. Ubi igitur consensus possit id quod jure naturali invalidum
non adest, ne adesse quidem matri- est.» (De itnpedim. mutrim., cap. 3 ,
monium potest, etsi erróre perseve- §46.)
rante corporum conjunctio sequuta Hs copiado este párrafo del docto
fuerit; non enim concubitus, sed con- Vecchiotti, porque pone en clara luz
sensus nuptias facit. Nihil autem in- lo más principal que puede decirse
terest, an hujusmodi error invincibi- sobre el error de la persona. El fun-
Hs sit, an vincibilis, an crassus et fa- damento del raciocinio está tomado
tuus, an ab ipso contrahente proce- del Angélico Doctor, á quien siguie-
TOMO III.
11
i6a L I B R O V I . TRATADO V i l i .
ron todos los teólogos, á saber: qui- del Maestro de las Sentencias, que
tada la causa, se quita el efecto; pues- quedan citadas, y si no aprobadas, no.
to el error de la persona, se quita la impugnadas, en. mi concepto, por
la causa del matrimonio, que es el Santo Tomás; pues me parece sufi-
consentimiento; porque el consenti- cientemente probable lo que dice el
miento, que es acto de la voluntad, eruditísimo y profundo teólogo C a p -
presupone necesariamente el acto del poni A.-Porrecta, explicando las pa-
entendimiento, nihil volitum quin prez- labras del Angélico. Dice así : «Ante
cognitum; por lo tanto, es evidente enim uterque excusatus est, quia per
que cuando intervino error en el en- errorem contigit concubitus. Nana
tendimiento acerca de la persona con uterque credebat, conjungi suo con-
quien se contrae, no pudo haber con- sorti in matrimoniali actu. E t de Ja-
sentimiento en el matrimonio ; y así cob quidem non dubium est, quoniam
concluye Santo Tomás: «Et sic error quasi in tenebris, et dolose introducta
de jure naturali habet quod evacuet fuit ad eum Lia pro Rachel a Laban.
matrimonium.» De Lia vero credibile est, quod La-
2 9 3 3 . Santo Tomás, allí mismo ban ei dixerat, quod Jacob in ea con-
(in Sitpplem., 3. p . , q. 5 1 , art. 1
a3 senserat tamquam in uxorem;» y Lía
ad 4.™), se opone el siguiente argu- pudo creerlo, porque entonces era lí-
mento: «Inter Liam et Jacob fuit ve- cito tener dos mujeres.
runi matrimonium: sed ibi fuit error; 2934:. Además del error de la
ergo error non excludit matrimo- persona, hay otro que también anula
nium:» á cuyo argumento responde el matrimonio, y es cuando la cuali-
así: «Ad quartum dicendum, quod dad de la persona viene á refundirse
sicut Magister, 30 dist., 4 Seni., dicit, en la sustancia de la misma persona.
matrimonium quod fuit ínter Liam et Santo Tomás, á quien siguieron co-
Jacob, non fuit perfectum ex ipso munmente los teólogos, lo explica del
concubitu qui ex errore contigit, sed modo siguiente: medítense bien sus
ex consensu qui postmodum accessit, palabras, porque de otro modo se i n -
tamen uterque a peccato excusatur, currirá en notables equivocaciones,
ut patet in eadem distinctione.n Sobre como ha sucedido á algunos autores,
cuyas palabras dice Silvio, comentan- por otra parte eruditos. He aquí las
do este artículo: «Dicit tamen B.Tho- palabras del Angélico (q. 5 1 , Sup-
mas, quod etiam Lia excusatur a pec- plem., 3 . * p., art. 2 ad 5 . ) : «Ad
u m
so, de aquí es que, si la persona libre niter dicitur, receptum est in reci-
se casa sabiendo que la persona con piente per modum recipientis, et non
quien contrae es esclava, el matrimo- per modum dantis. Ergo rationabile
nio, según sentencia común, es váli- est, quod semen receptum in muliere
do, porque scienti et volenti non fit in- ad conditionem ipsius trahatur. Ubi
juria. Las razones que alega Santo autem est contraria consuetudo, quod
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 169
proles sequatur conditionem patris, q. 53, art. 2) por las siguientes pala-
tenenda est: cap. Licet, de conjug. bras: «Et ideo dicendum est cum alus,
servar. E t similiter, ubi est consuetu- quod votum solemne ex sui natura
do quod semper sequatur deteriorem habet quod dirimat matrimonium con-
partem, licet talis consuetudo non sit tractum, in quantum per ipsum homo
multum rationabilis, inquit S. Doctor. sui corporis amisit potestatem;» y al
Quantum autem ad ea quas pertinent principio del cuerpo del artículo había
ad dignitatem, ut sunt honores, hsere- ya dicho: «quod omnes dicunt, quod
ditates, nobilitates, etc., proles sequi- sicut votum solemne impedit contra-
tur conditionem patris: quia habet a hendum, ita dirimit jam contractum;»
patre quod est dignius, scilicet, com - y aquí habla del voto solemne mona-
plementum formas.» cal y del matrimonio rato. Pero hay
2 9 3 8 . P. ¿Es válido y lícito el mucha diferencia si los dichos dos
matrimonio contraído entre los escla- votos subsiguen al matrimonio, por-
vos sin la licencia de su señor? que si, estando uno casado con ma-
R. Billuart en el lugar citado (pe- trimonio rato, entra en religión y pro-
tes 1), citando la opinión de Santo To- fesa , la profesión es válida, y el
más (q. 52, art. 2 del Suplemento), matrimonio rato queda disuelto quoad
dice que es lícito y válido, y da la ra- vinculum. Si, estando uno casado con
zón siguiente: «quia, sicut servus non matrimonio consumado, entra en reli-
subditur dómino, quin libere possit gión y profesa contra la voluntad de
comedere et dormiré, et alia hujusmo- su consorte, la profesión es nula; por-
di faceré, quae ad necessitatem corpo- que así como el voto solemne mona-
ris pertinent; ita non subditur ei quan- cal es impedimento dirimente para el
tum ad hoc, quod non possit libere matrimonio, también el matrimonio
contrahere matrimonium, quod est consumado es impedimento dirimente
necéssarium ad conservationem spe- para la profesión hecha sin la volun-
ciei.» tad de la consorte, y el que esto hi-
ciere, estaría obligado á volver á su
§ 3-° mujer; y podrá pagar y pedir el débi-
to, por cuanto fué nula la profesión, y
Votum. así no quedó ligado con voto alguno
ni simple ni solemne.
2 9 3 9 . El tercer impedimento di- 2 9 4 0 . «Si un casado con matri-
rimente es el voto. Pondré primero las monio rato se ordena in sacris absque
palabras de Grosin, con las adverten- licentia uxoris, quedará ordenado, si
cias que crea convenientes: aquí se nada faltó de lo necesario necessitate
entiende solamente el voto solemne Sacramenti. Quedará casado, porque el
de castidad que está anejo á la pro- orden sacro no disuelve el matrimo-
fesión solemne de religión aprobada y nio rato, por ser unión menos fuerte
á los órdenes sagrados: el uno se suele que la profesión religiosa. Este, si
llamar voto solemne monacal, y el otro vuelve á su mujer, no podrá pedir el
voto solemne clerical; y para explicar débito, pero podrá pagarle pasado el
juntamente uno y otro, advierto que bimestre, y saldrá de la obligación del
si estos dos votos solemnes anteceden matrimonio profesando en religión
al matrimonio, éste será nulo, pero antes de consumar el matrimonio; y
con esta diferencia: que el voto solem- si se queda en el siglo, podrá pedir el
ne clerical lo dirime jure tantum eccle- débito si saca habilitación de Su San-
siastico, pero el voto solemne monacal tidad.
lo dirime jure natura, como lo prueba »Si un casado con matrimonio con-
Santo Tomás (in Supplem., 3 . * p . , sumado se ordenase in sacris, quedaría
170 L I B R O VI. TRATADO VIH.
ordenado y casado; y, castigado, esta- apostatar de la religión que profesa-
ría obligado á volver á su mujer, y ron y abjurasen de la Religión católica
pagarle el débito conyugal, suponien- para abrazar el protestantismo ó cual-
do que se ordenó absque licentia uxoris; quiera otra secta anticatólica, porque
mas no podrá pedir el débito, á »0 ser tanto los unos como los otros conti-
que le habilitase Su Santidad. Estos, nuarán siempre ligados con los víncu-
si mutuo consensu entrasen en religión los y obligaciones inherentes á la orde-
y profesasen, se disolvería el matri- nación sagrada y á la profesión religio-
monio quoad thorum et habitationem, sa, como acertadamente lo entienden
non vero quoad vinculum.»(Tratado IX, los autores del Código civil al san-
cap. 4, § 3.) cionar el referido art. 83; por lo cual
2 9 4 1 . Aquí se ha de notar: son acreedores á los plácemes más
i.° Que Grosin sigue la sentencia sinceros por el respeto que mani-
de Santo Tomás, que afirma que el fiestan con esa determinación á los
voto solemne religioso es impedimen- sagrados cánones, cerrando la puerta
to dirimente por derecho natural; pero á los que con fines malvados quieren
de este punto ya se ha tratado sufi- desligarse de los compromisos que
tíientemente en otro lugar. ante Dios y la sociedad, libre y espon-
2.0
Que no solamente el voto de táneamente contrajeron. Véase el nú-
profesión solemne es impedimento di- mero 3082, en donde se explica cómo
rimente del matrimonio, sino tam- debe portarse el párroco en el artículo
bién el voto simple de castidad en los de la muerte con los que se hallan
dos casos siguientes: amancebados y con impedimento diri-
1.0
« Votum simplex castitatis, mente público para contraer matri-
quod emitiere debet uxor quae consen- monio. *
tiat virum sacro ordine initiari; viro e
vivis erepto, mulier nequit ratione §4.°
.illius voti alio matrimonio valide co- D e l c u a r t o i m p e d i m e n t o d i r i m e n t e del m a -
pulan, ut docet ex jure communior et t r i m o n i o , la cognación, y p r i m e r o de la
valde probabilis sententia.» (Compen- de c o n s a n g u i n i d a d .
dio de Scavini, tomo 2, núm. 961.)
2.0
«Votum simplex castitatis in Cognatio.
Societate Jesu emissum post biennium
novitiatus. Hoc item dirimit matri- 2 9 4 2 . P . ¿Cómo se define la cog-
monium ex bulla Gregorii XIII, As- nación ?
cendente, nisi generalis illius Ordinis B. «Inhabilitas ad contrahendum
dispenset.» (Véase el núm. 3737.) matrimonium Ínter personas vel car-
* El Código civil, al tratar de la naliter, vel spiritualiter, vel legaliter
capacidad de los contrayentes del ma- propinquas.»
trimonio civil en su art. 83, inciso 4. ,
0
La cognación natural se define:
declara que los ordenados in sacris y «Vinculum personarum ex eodem pró-
los profesos en una Orden religiosa, ximo stipite descendentium per carna-
canónicamente aprobada, ligados con lem generationem.» Esta cognación
voto solemne de castidad, no pueden natural se llama también parentesco
contraer matrimonio civil, á no ser que de consanguinidad, quasi sanguinis
unos y otros hayan obtenido la corres- unitas.
pondiente dispensa canónica. De lo Se dice ex eodem próximo stipite
cual se infiere que los contenidos en descendentium, porque si se mira-
este inciso no pueden pasar á contraer se al tronco remoto en todas las lí-
ni siquiera el matrimonio llamado ci- neas, en la colateral nunca pudiera
vil, aunque tuvieran la desgracia de haber matrimonio, puesto que el tron-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 171
mos que dos hermanos gentiles se modo inveniri facile possint gradus
casaron, ó un abuelo y una nieta: si consanguinitatis?—Besp. 1 . Si cogni-
a
TRONCO,
HERMANOS. HERMANOS.
1.° .
H I J O S D E H E R M A N O S 2.° HIJOS D E H E R M A N O S
EN C U A R T O G R A D O .
4.° E N C U A R T O G R A D O .
ORADOR. ORATRIZ.
2955. ÁRBOL DE C O N S A N G U I N I D A D
TRONCO.
J U A N L Ó P E Z
CON
M A R Í A P É R E Z .
CON
a
CON
JOSEFA MARTÍN. P E T R A R U I Z .
J O S E L O P E Z MARÍA LÓPEZ
CON CON
CON CON
ANA DIÉGUEZ. R A F A E L A F O R T .
LESMES LÓPEZ. M A R Í A L L U C .
ORADOR. ORATRIZ.
TRONCO.
LUIS LÓPEZ
Y
ANTONIA RUIZ.
FRANCISCA SUT.
ORATRIZ.
MODUS
computandi gradus consanguinttalis
juxla stylum Curias Romanas
Filius Filius
vel In 1.° aquali linea collataalis.
vel
Filia Filia
TN ?,° S\ 1°
Nepo-s Nepgs
h 2° aqua];
ve] vel
Nepìis Uepìis
Abr.epos Abrtepos
vel- vel
AinepBs Abnep-fis
2959.
SCHEMA C O G N A T I O N I S SPIRITUALIS
respecto á su pupilo, hasta que le ha- tes á la mayor edad, ó á la fecha era
yan sido aprobadas definitivamente que haya desaparecido la incapacidad,
sus cuentas; 4. , al cónyuge sin con- (Véanse los arts. 173 y siguientes.)
0
sentimiento de su consorte. Los cón- Según la ley 10, tít. 1 6 , Part. 4.%
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 183
la adopción transmite al adoptante la Angelis, lib. 4, tít. 12, núm. 3.) (Véa-
patria potestad que el padre natural se Marc, tomo 2, núm. 2028.) Una
tenía sobre el hijo adoptado, y el Có- vez perfeccionada la adopción, según
digo civil declara subsistente esta ley las solemnidades de la ley, pertenece
al determinar en su art. 167 que la á la Iglesia la dispensa del impedi-
patria potestad se acaba por la adop- mento eclesiástico que resulte.*
ción del hijo. Por lo cual, el Código 2 9 6 3 . Hay una gran cuestión
vigente no reconoce más que la adop- entre los autores sobre si la adopción
ción perfecta, que es la que traslada perfecta, que también se llama arro-
la patria potestad, realizada al tenor gación, es la única que produce im-
de los artículos 178 y 179 con las so- pedimento dirimente para el matri-
lemnidades de la ley; circunstancia monio; esto es, cuando el adoptado
que no se debe olvidar cuando la pa- pasa á la patria potestad del adop-
labra adopción se aplica al prohija- tante, toma su apellido con todos los
miento de los expósitos sin las so- demás efectos que traen los juristas y
lemnidades de la ley; consignadas en canonistas; ó también produce este
los artículos antes citados. (Véase á impedimento dirimente del matrimo-
Abella, en la anotación del art. 178, nio la adopción imperfecta, por la cual
pág. 92.) * el adoptado no pasa á la patria po-
2 9 6 2 . * Al tratar de la capacidad testad del adoptante. Santo Tomás y
de los que han de contraer matrimo- los tomistas antiguos fueron de opi-
nio, la ley civil vigente, en el art. 84, nión que sólo la adopción perfecta
incisos 5. y 6.°, establece que no pue-
0 causaba este impedimento, y, por el
den casarse: el padre ó madre adop- contrario, los escotistas y otros auto-
tante y el adoptado; éste y el cónyuge res opinaron que nacía el impedimen-
viudo de aquéllos, y aquéllos y el cón- to dirimente de cualquiera de las dos.
yuge viudo de éste; los descendientes Benedicto XIV trata esta cuestión en
legítimos del adoptante con el adopta- el lib. 9, De Synodo, cap. 10, núm. 5,
do , mientras subsista la adopción. y resumiendo en pocas palabras la
(Véase en el núm. 2960 la diferencia doctrina de este gran sabio, viene á
que existe entre estas especies de cog- decir así: «Jam vero et cognationem
nación legal que marca el Código y legalem, et quae ex ea ad nuptias pro-
las que allí se refieren, en armonía fluunt obstacula; eo prorsus modo,
con el Derecho canónico.) quo á jure civili statuta fuerant uni-
E l civil está deficiente en la cog- versum recepit, approbavitque Nico-
nación llamada de paternidad, por- laus I, in resp. ad consulta Búlgaro-
que no incluye á los hijos del adop- rum, cujus responsionis fragmenta
tado entre los que no pueden casarse referentur in cap. Itádiligere 30, q. 3,
con el adoptante, aunque se disuelva in cap. u n i c , De cogn. legal. Quam-
la adopción, como lo hace el Derecho obrem si quaestio incidat sive in t r i -
canónico, al cual deben atenerse los bunali ecclesiastico, sive etiam in sy-
católicos; pues aunque la Iglesia ha nodo an in hoc, vel illo casu adsit
declarado que nace el impedimento impedimentum cognationis legalis,
dirimente canónico de la adopción necessario recurrendum erit ad leges ci-
verificada, según las solemnidades viles, aiqúe ad earumdem normam con-
respectivas de cada país, pero para troversia decidenda;» y habiendo ocu -
saber las personas á quienes com- rrido una cuestión práctica que se
prende este impedimento, es preciso propuso á la Sagrada Congregación
atenerse á las disposiciones del De- del Concilio, ésta, en 25 de Septiem-
recho romano, que es el que está apro- bre de 1734, dice Benedicto XIV:
bado por la Iglesia en este caso. (De «Nihil tamen ex decisione quae tune
i84 L I B R O V I . TRATADO V i l i .
prodiit, potest concludenter ad rem lege statutum admisit, quaecumque
evinci... Itaque, cum indecisa adhuc eseterum ejus forma,ac conditio esset,
remaneat controversia, si de ea in quin ullum respectum haberent ad
synodo agendum foret, ex solis juris loca, ubi jus romanum vigeret. Acce-
civilis sanctionibus posset definiri; » pero dit incertum esse, an imperfecta ro-
se ha de notar que la cuestión pro- manorum adoptio impedimentum im-
puesta á la Sagrada Congregación era port are t, e contra nullum est dubium,
oscura, como dice Benedicto XIV: quin imperfecta adoptio ex jure civili
«Adoptio siquidem de qua tune di- impedimentum civile constituât. Au-
sceptabatur, respiciebat puerum duo- ctoritate: nam anno 1826, Vicarius
dennem, expositum hospitali Sancti- generalis Petrocoriensis hoc dubium
Spiritus in Saxia, sub nullius patria Sacr. Pcenitentiarias Tribunali propo-
potestate existentem, et adoptatum suit:
auctoritate commendatarii ejusdem «Cum in regno Galliae adoptionis
hospitalis, cui id juris a Summo Pon- jus modo legaliter sit reeeptum, quae-
tífice concessum est ; atque ideirco ritur an canonicum impedimentum
talis adoptio non immerito vìderi po- adoptionis dirimens locum etiam ha-
tuti vera adrogatio, quam impedi- bere debet?—Responsum fuit: Affir-
mentum ad matrimonium in ter r e - mative, si res sit de adoptione legiti-
censitas personas praestare, nullus me inita.»
dubitai.» »Itaque cum nemoprudens nesciat,
Aunque esta cuestión no ocurre con in Galliis adoptionem tantum imper-
frecuencia, sin embargo, para acla- fectam jure reeeptam esse (eadem in
rarla hasta donde sea posible, voy á Italia solum viget), jam manifesto
citar la opinión de Vecchiotti (cap. 3, liquet ex ea impedimentum canoni-
De impedim. matrim., § 50, Quartum cum oriri, dummodo tamen ea legiti-
denique) : me inita sit seu requisita juris roma-
i . ° Cita á Clericato, que es de ni substantalia, quae Ecclesia sua fe-
opinión que de la adopción imperfec- cit, complectatur. Vide Carrière, De
ta nace impedimento dirimente del matrim., pag. 704, opus theolog. ad
matrimonio. usum Semin. Mechlin., 1861, num. 78
2.° Cita al cardenal Petra, el cual et Joann. Frid., Schulte in Manual.
es de opinión que «si agatur de sus- Jut., mat. cath. § 25, edit. ital. Med.
t
tinendo matrimonio contracto, ado- anno 1755. Cum porro dubitari pos-
ptionem (imperfectam) non sufficere sit, an in quibusdam regionibus re-
ad illud dirimendum, secus vero ad apse in adoptione, una cum requisitis
impediendum nondum contractum.» lege civili statutis simul adsint re-
Después de la anterior doctrina, y quisita Codicum civilium différant ab
de enumerar Vecchiotti las diversas iis, quae jus romanorum requirit, pre-
opiniones que hay sobre la presente fecto concludi potest cum CI. Clercia
cuestión, este docto escritor concluye in adnot. ad Theolog. Mor. P . Gury,
así: «In hoc sententiarum conflictu, tract. De matrim., cap. 6, § 2, num. 3,
si nobis fas est libere exponere quid « practice consultius esse dispensatio-
ipsi sentiamus, non dubitamus asse- nem opportunam petere, antequam
rere, ex imperfecta quoque adoptione matrimonii celebratio perficiatur. »
oriri impedimentum, siquidem opinio Hasta aquí el docto Vecchiotti.
haec tum validissimis roboratur argu- Después pone la siguiente adver-
mentis, tum Sanctae Sedis judicio et tencia: «Cave ne confundas alumna-
auctoritate inniti videtur. Argumenta tum et unionem prolis cum adoptio-
porro desumuntur ex eo quod Eccle- ne. Alumnatus habetur cum quis pue-
sia impedimentum adoptionis a civili rum assumit unice eo fine ut alat,
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 185
sustenter., ac instituât. Unió prolis negant, nam Ecclesia non sancivit
est, ubi conjuges conveniunt prolem nisi adoptionem romani juris;, talis
ex prioribus nuptiis susceptam eodem porro non est quae nunc viget in plu-
prorsus succedendi jure fruituram, ribus regnis quse item nonnisi imper-
fruetur proies suscipienda e nuptiis, fecta adoptio est.
quse actu contrahuntur. Nulla huic »Verum cum Carriere et Bouvier(et
duplici facto impedimenti vis est.» quidem melius, uti ait Giovine) affir-
Por ùltimo, Scavini (edic. de 1874, mant; nam adoptio inita j uxta normam
tomo 3, núm. 785), después de adver- hodiernam, etsi in accidentali ado-
tir que el*impedimento dirimente de ptionis forma discordet, convenit t a -
îa cognación legal no tiene fuerza pu- rnen ex parte cum ipsa adoptione
ramente por la ley civil, sino porque, perfecta romani juris ; nam adhuc
como dice Santo Tomás, á quien si- adoptio fit cum juris solemnitate, et
guieron todos los teólogos, la Iglesia adoptatus ad instar veri fili i habetur,
le dio su sanción canónica (1), dice hujusque juribus gaudet, jungens
así, en la nota 5 . : «Olim distingue-
a
etiam suo adoptantis cognomen.
batur adoptio in perfectam, et diceba- »Quod quidem S. Poenitentiariae
tur adrogatio, et in imperfectam; sed auctoritate firmatur, quae interrogata
hodie non amplius fit mentio hujus an adoptio in Gallia vigens et omni-
duplicis adoptionis speciei. An vero bus nota (quae eadem est ac ilia quae
adoptio inita juxta normara quam obtinet in Italia et fere ubique) diri-
moderni Códices civiles prasscribunt, mat matrimonium, respondit 1 7 Maji
adhuc canonicum impedimentum in- 1826, vicario generali Petrocoriensi
ducat, sunt qui cum Gury et Andre (de Perigueux) affirmative, si res sit
de adoptione legitime inita, id est, inita
(1) H e a q u ì las p a l a b r a s del Angelico
juxta normam ac solemnitates legis
(in Supplem., 3 . * p q. 5 7 , art. 2 ) : <Pro-
M
civilis.»
hibitio legis h u m a n a s n o n sufficeret ad im- * E n España, según el Código
p e d i m e n t u m m a i r i m o n i i , nisi i n t e r v e n i r e t civil vigente, no existe más que la
Ecclesise a u c t o r i t a s , quse idem e t i a m in-
t e r d i c i t . - C a r r i è r e , B o u v i e r , G o u s s e t , Gio- adopción perfecta, como se ha dicho
vine, e t c . en el núm. 2961. *
i86 LIBRO VI. TRATADO Vili.
2964.
SCHEMA C O G N A T I O N I S LEGALIS
a
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 187
tenga noticia de la maquinación de
§ 7-° la muerte; pero que es necesario que
el adulterio sea consumado «ita ut
Del quinto impedimento dirimente del facta sit una caro; hinc si vir veré
matrimonio. non seminet in vase mulieris, nequá-
Crimen.
quam incurritur hoc impedimentum.»
Después pregunta San Ligorio: «An
2 9 6 5 . Como Grosin trata con requiratur ad consummationem adul-
claridad y laconismo esta materia, terii, ut non solum vir, sed etiam
voy á copiar sus palabras, haciendo fcemina seminet?» Y responde así:
algunas adiciones y rectificaciones. «Negant Sánchez et Pal., Trull.,
E n el trat. IX, cap. 4, § 5, dice así: B o n a c , etc., apud Salm. Sed plures
«Crimen.—Hay cuatro delitos que alii affirmant, ut Conc. cum commu-
dirimen el matrimonio: ni, S. Bonav., I n n o c , Host. et Viguer
i . ° Homicidium conjugis simvX cmn apud Sanch. et expresse id tenet Div.
adulterio. Thomas (in 4, dist. 4 1 , q. 1, art. 1,
2 . ° Homicidium conjugis sine adul- sol. 4 ad 2 . ) ubi: «Vir et fcemina
u i r a
sado con María, adultera con Juana que haya adulterio consumado, y que
sin pacto alguno; muere María, y se el matrimonio antecedente hubiese
casa con Antonia: casado con ésta, sido válido. Pero adviértase que para
pacta con la misma Juana que, muer- que este crimen dirima, no se requie-
ta Antonia, se ha de casar con ella, re que realmente viva la de Pamplona
pero este pacto es sin adulterio: mue- al tiempo de contraer con la de Sevi-
re la dicha Antonia, y se casa con lla, sino que basta que viva en el pare-
aquella Juana: ¿será válido este ma- cer y juicio de Pedro, cuando se casa
trimonio? en Sevilla, porque esto sólo hace que
))R. Sí, porque aunque hubo con el matrimonio con la de Sevilla se
dicha Juana pacto y adulterio, no fue- contrajese mala fide.
ron durante eodem matrimonio, sino en 2 9 8 0 . »Pregunta 6 . ¿ P o r qué
a
sita que el pacto y el adulterio fuesen Dice San Ligorio que este impedi-
vívente eodem conjuge, sino también mento dirimente se contrae, ya la có-
que si el pacto precedió al adulterio, pula preceda á la atentación del ma-
no se hubiese revocado antes de con- trimonio, ya se siga á la celebración
sumarse el adulterio: es igual (no ha- del matrimonio atentado. Ita ex cap.
biendo revocación del pacto) que se Significavit 2, cap. Ex litterarum 4,
verificase antes el adulterio, ó la pro- cap. Cum haberet 5, et cap. Si quis 8,
mesa de matrimonio mortuo conjuge. deeo qui duxit inmatrim. (num. 1042);
2 9 7 7 . Además, este impedimen- y Scavini (edición de 1874, tomo 3,
to del adulterio cum pacto nubendi núm. 786, pág. 652, nota 4) dice asi:
comprende á la persona fiel que se «Attentatio matrimonii tune, ex. gr.,
casa con un infiel; porque aunque es habetur quando dúo conscii matrimo-
ley eclesiástica que no comprende á nii hic et nunc existentis, ante vel
los infieles, comprende á la parte ca- post adulterium, consensum emittunt
tólica,"á la cual la parte infiel no pue- de prsBsenti, et volunt haberi uti con-
de comunicar su privilegio (San L i - juges. Esto quod exterius omnia re-
gorio, lib. 6, núm. 1037.) quisita observent, uti si fugerent, ali-
2 9 7 8 . Termina Grosin de este bi domicilium sisterent, ac ibi coram
modo: «El cuarto crimen es: Secun- decepto parocho contraherent. Eo in
dum matrimonium mala fide contrac- casu non solum nullum esset sic at-
tum; v. gr., Pedro , casado en P a m - tentatum matrimonium ob impedi-
plona, va á Sevilla, y allí se amance- mentum ligaminis, sed nullum quo-
ba con María y la dice que está casa- que foret, si postea vellent illud reva-
do, pero que no obstante se casará lidare, conjuge mortua, ob criminis,
con ella, para que así no los castigue videlicet, impedimentum, quod modo
la justicia, aunque estén amanceba- exposuimus.»
dos. Cásase con ella: este matrimo- * ¿Produce el matrimonio civil al-
nio es nulo por ligamen. Muere la mu- gún efecto en el fuero eclesiástico?—
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO.
He aquí la contestación que da M a r c , disparitatis cultus), ñeque naturali, ñe-
tomo 2, núm. 2091: «Matrimonium que divina lege nüllum irritumque
civile, tametsi matrimonii natura ca- censetur. Non quidem naturali, quo-
reat, ejusdem tamen quandam speciem niam conjugium fidelis cum infideli
et extemam formam prse se fert; unde finí matrimonii et filiorum procreatio-
si verus adfuerit consensus matrimo- ni non adversatur: nec unquam legi-
nialis potest validitatem per sanatio- mus nulla fuisse conjugia, quse ante
nem in radice asequi (cf., n. 2086). legem scriptam, vel hac etiam lata,
Jnsuper est aliqua matrimonii atten- credentes cum ethnicis inierunt, ut
tatio: atque ex hoc capite inducit Joseph, Ismael et Moisés cum mulie-
poenas statutas contra matrimonium ribus segiptiis, Esaù cum chananaais,
attentantes, et accedente adulterio Esther cum Rege persarum, Salomon
parit impedimentum criminis (cf., cum alienigenis, Roboam cum Am-
n. 2036).» He aquí cómo se expresa monitide, ut omittam alia id genus
De Angelis: «Quid dicendum si T i - connubia plurima. Lege quoque divi-
tius, vera uxore adhuc vívente, civili- na constai permanere fidelis cum in-
ter contrahit cum alia, et cum ea ma- fideli connubium, scribente Apostolo,
ritaliter vivit, an cum hac deinde pri- I Cor., 7, 12: «Si quis frater uxorem
ma demortua possit coram Ecclesia «habet infidelem, et haec consentit
sociari? E t S. Poenitentiaria consue- «habitare cum ilio, non dimittat illam
vit responderé: «Obstare impedimen- »et si qua mulier habet virum infide-
tum criminis ex adulterio cum atten- »lem, et hic consentit habitare cum
tatione matrimonii.» (Lib. 4, tít. 4 , «illa, non dimittat virum.»
núm. 1 1 ) . «Ex eo tamen non ori- No obstante lo dicho, el matrimo-
tur impedimentum publicse honesta- nio de un católico con un infiel siem-
tis (cf., n . 2034).—Et hasc quidem pre se ha mirado como peligroso, por
valent pro locis, ubi lex Tridentina las razones que se expresaron al tratar
de matrimonii forma viget; in locis del matrimonio mixto; y por esto San
vero ubi dicta lex non viget, matri- Pablo, á pesar de lo que queda dicho,
monium civile vero praestito consen- tomado de su carta primera á los Co-
su, habendum est tamquam matrimo- rintios, cap. 7, vers. 12, aconsejó que
nium clandestinum.» De la dispensa ante factum no convenía que los fieles
del matrimonio in radice trata el Pa- contrajesen matrimonio con los infie-
dre Moran en los números 3178 y si- les: Nolite jugum duoere cum infideli-
guientes. * bus (II ad Cor., cap. 6, vers. 14).
% 8.0 § 9-°
P e í sexto i m p e d i m e n t o d i r i m e n t e Del s é p t i m o i m p e d i m e n t o d i r i m e n t e
del m a t r i m o n i o . del m a t r i m o n i o .
Cultus d i s p a r i t a s . Vis.
R. Voy á copiar todo el párrafo del Coactio metus, quee cadit in constantem
docto Compendio Salmaticense, que virum tollit matrimonium, et non alia.
explica lacónica y sólidamente esta Ratio , quia matrimonium initum ex
materia en los números 234 y 235 del metu levi neque est nullum de jure
trat. XXXIV. Dice así: naturali, neque de jure positivo ; non
«Inqums 3 . Quomodo peccent, et
0 de jure naturali, quia non censetur
quam pcenam incurrant cogentes invitus contraxisse , qui contraxit ex
alios ad matrimonium?—R. Omnes metu levi, quem facile repellere pote-
qui metum gravem injustum ad id rai. Neque de jure positivo , nam ad
incutiunt, peccare graviter contra jus- hoc (ut patet ex cap. Veniens 15 , De
titiam, et etiam contra obedientiam. sponsal., et cap. Consult, de iis, quez
Committunt quippe gravissimam in- vi, etc.), sola matrimonia ex metu
justitiam in contrahentes, et violant gravi inita invalida declarantur ; et
grave prseceptum Concilii Tridentini, merito , nam alias , si adhuc ex levi
sess. 23, cap. 9. Domini autem tem- metu redderentur n u l l a , innumera
porales habentes jurisdictionem in matrimonia dissolverentur.»
foro externo incurrunt excommunica- 2 9 9 6 . P . ¿Es bastante el miedo
tionem majorem lata; sententiae ab reverencial para invalidar el matri-
ipso Tridentino impositam, quia ut monio?
inquit Ang. Praecept., 4 Seni., dist. 29, R. Esta cuestión es de grande im-
q. u n i c , art. 4 matrimonium est qua- portancia , porque no pocas veces los
si quasdam perpetua servitus, a qua padres (y hasta algunas madres con
sumus liberfca natura. imprudencia) importunan á sus hijos
»Non comprehenduntur in dieta para que contraigan determinado ma-
c e n s u r a , qui matrimonium injuste trimonio. Voy á transcribir las pala-
impediunt, quia solum est lata contra bras del Doctor San Ligorio, que en
cogentes, aut alii privati, qui filios el núm. 1056 del lib. 6 resuelve esta
aut alios ad contrahendum cogunt; cuestión con claridad, solidez y laco-
licet enim peccent, censura tamen nismo. Dice así, en el dubitatur 7:
est imposita tantum contra gaudentes «An metus reverentialis sufficiat ad
jurisdictione in foro exteriori. Neque invalidandum matrimonium ? Metus
isti illam incurrunt, dum juste secun- reverentialis est ille quo quis veretur
dum allegata et probata, esto injuste resistere ei cui subjicitur, nempe, pa-
forte in rei veritate compellunt. Si tri, matri, avo , socero, marito, regi,
enim ex eo dissidia, jurgia, rixae, aut domino, praelato, tutori et curatori,
alia incommoda timeantur, satius erit ut communi ter docent doctores cum
desistere a compulsione. Non enim Sanch. Item etiam patruo aut patrue-
semel cessare ab arte ars est. » (Nu- li, vel fratri majori, si cum eis metum
mero 235.) passus habitet , et ab ipsis alimenta
2995. Se pregunta: ¿el miedo recipiat ; Sanchez, Boss, cum Pont.,
leve irrita el matrimonio? Gutier. , Menoch. , etc. Ad dubium
R, Aunque Lugo, Navarro, Tam- autem deveniendo:
L I B R O VI. TRATADO V i l i .
»Prima sententia, quam tenent injuria non censetúr tanta , ut non
Abb., Navar., Immola et alii cano- possit nisi per matrimonium resar-
nista? apud Sanch. dicit purum me- ciri.»
tum reverentialem , si est principalis La segunda opinión dice que la
causa matrimonii, illud irritare. Ra- parte que impuso el miedo grave in-
tio, quia metus sine quo matrimonium justo, por cuyo motivo el matrimonio
non fieret, jam liberum aufert con- fué nulo , puede ser obligada por la
sensum. Secunda vero sententia com- parte atropellada á que contraiga un
munis et recepta , quam tenent L e s - matrimonio válido; y la defienden Na-
s i u s , Sanchez cum Soto , Palud., varro, Bonacina, Poncio, los Salma-
Henr. et Sa , Bon. cum Suarez, Val., ticenses, Cóncina y otros. Voy á po-
Mol. et Reb. ac Boss, cum L a y m . , ner las palabras de San Ligorio , y
Con., Barb., Gut.,Covar., Villal, etc., cada uno abrazará después la opinión
ac decisio Rota? Romana? dicit, non que le parezca más probable. Dice
sufBeere puram reverentiam , sed re- así en el num. 1057:
quiri ut adjungantur aut verbera, aut «Ratio, quia nemo debet ex suo
mina? , aut timor alicujus gravis ma- crimine commodum reportare. Hasc
il, puta , o d i i , diuturna? indignatio- autem sententia una cum prasfata r a -
nis , etc. Ratio , quia purus metus tione máxime probatur ex cap. Pro-
reverentialis per se non est gravis, positum 1 , de eo qui duxit, e t c . , ubi
prout requiritur ad contractum irri- cum quidam conjugatus aliam uxorem
tandum ; idque expressum habetur duxerit insciam prioris matrimonii,
in 1. Iñterpoútas, cap. De tramaci., mortua deinde prima uxore , Pontifex
ubi: «Non quilibet metus ad rescin- decrevit virum tened stare secundo
»denda ea, qua? consensu terminata matrimonio, si mulier voluerit, hanc
»sunt, sufficit, sed talem metum pro- rationem adducens: Nec dignum est,
»bare oportet, qui salutis periculum, ut prcedictus vir lucrum de suo dolo re-
»vel corporis cruciatum contingat.» portet. Nec valet dicere, quod ibi ser-
Praaterquamquod bene ait Pont., li- mo fit de dolo, non metu, nam in
bro 4, cap. 5, num. 4 quod purus me- cap. Contingat, de jurejur. doluset me-
tus reverentialis sine apprehensione tus cequiparantur. Immo ait Lugo, De
alterius gravis mali, non est metus, contract., quod jura majorem censent
sed reverenda, qua? non inducit me- injuriam irrogan per metum, quam
tum alicujus mali, sed tantum quam- 1
per dolum; unde quod in textu dispo-
dam erubescentiam , qua? verius non nitur de dolo, seque et forte potius
ab extrínseco , sed ab intrinseco pro- intelligendum de metu. Hinc fit quod,
venite) licet metum incutiens non remaneat
2 9 9 7 . P. El que sufrió el miedo obligatus vi contractus , remanet ta-
injusto, ¿puede obligar á la otra parte men obligatus ratione injurias. Utra-
á que haga efectivo el matrimonio? que sententia est probabilis, sed haac
R. Algunos graves autores , Soto, secunda videtur probabilior, máxime
Sánchez, etc., dicen que no puede , y si metus non possit probari, quia tune
alegan la razón siguiente: «Quia in cum Ecclesia cogat metum passum
contractu matrimonii nequit alter esse ad cohabitandum , tale gravissimum
obligatus, altero libero remanente; incommodum non est reparabile nisi
tum quia ineutiens metum non tene- per verum matrimonium , et tanto
tur stare matrimonio ñeque ratione magis , si pars metum passa fuerit
contractus, ñeque ratione injuria? illa- fosmina, quaa alias , soluto matrimo-
tas: non ratione centractus, quia ex nio , semper aliqua infamia r e m a n e -
contractu nullo nulla consurgit obli- ret notata. Et huic consentit etiam
gatio; non ratione injuria? , quia hsec Palaus, loe. cit., ubi dicit primam
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 199
nim in veteri lege viduam fratris vita affines in linea recta prasseferunt
funeri in matrimonium ducere licuit; quamdam rationem inter se parentum
quin imo extat lex Deuteronomii, 25, ac liberorum; qua quidem ratione
sic express a: «Quando habitaverint affines ex copula fornicaria destituun-
fratres simul, et unus ex his mortuus tur. Quamobrem ut observat Sanchez
fuerit absque liberis, uxor defuncti (lib. 7, disp. 65, num. 9), sunt nomi-
non nubet alteri, sed accipiet earn na imposita affinibus per copulam
frater ejus. » Quis autem in animum conjugalem: nulla sunt imposita affi-
suum.induxent latam a Deo legem nibus ex copula fornicaria. Quibus sic
juri naturali contrariam? Hinc Ro- enucleatis, si quis tempore infidelita-
mani Pontiflces super hujusmodi im- tis fornicatus fuerit cum Berta, et
pedimento interdum dispensarunt , postmodum duxerit ejus filiam, ma-
atque ut alia omittamus exempla, trimonium erit omnino validum, ne-
Julius II dispensavit cum Henri- que separandi erunt, si postea ad
co VIII, Anglia? rege, ut Catharinam fidem convertantur.
Aragoniam fratris sui Arthuri v i - 3 0 1 5 . »Itaque difficultas prasci-
duam, sibique in primo affinitatis pua est, an affinitas ex copula licita
gradu lineae transversa? conjunctam, seu matrimoniali, inter affines. in linea
duceret in uxorem, quam quidem dis- recta et saltern in primo gradu, velu-
pensationem cum irritam esse con- ti inter socerum et nUrum, socrum et
tenderet Henricus, u t Anna? Bolena? generum, vitricum et privignam, no-
nuberet, Clemens VII, consultis ca- vercam et privignum, jure naturali
tholici orbis universitatibus et post nuptias irritet ? Hujus difficultatis
maturum examen eamdem validam nodus nondum expeditus est. At vi-
omnino et legitimam fuisse pronun- detur magis rationi et auctoritati con-
tiavit. At gravior difficultas est, an sentanea sententia esse, qua? putat
affinitas in linea recta, et saltern inquidem hujusmodi nuptias valde in-
primo gradu ejusdem linea?, jure na- decoras, non tamen naturali lege in-
turali nuptias dirimat? Jam vero si validas. Nam persona? hujusmodi,
affinitas ex illicita copula ortum h a -puta, noverca et privignus, rationem
beat, doctores facile consentiunt, parentum et liberorum re ipsa non
quidquid pauci cum S. Antonino, ar- habent sine fictione quadam, dum in-
chiepiscopo Florentino contradicant, ter eos non occurrit vera ratio princi-
hujusmodi affinitatem lege t a n t u m pii et principiati , ut scholastici lo-
ecclesiastica validitati nuptiarum quuntur, et proinde non ea datur inter
obesse, atque adeo Pontificem posse eos mutua auctoritatis et subjectionis
earn legem relaxare, quemadmodum relatio, isque pudor et reverentia, qua?
Apostolica Sedes haud raro dispensat; debito conjunctionis ordini opponatur,
ita tarnen u t si hujusmodi affinitas quemadmodum inter patrem et filiam,
proveniat ex copula cum matre des- inter filium et matrem reperitur, Hsec
ponsata?, nativitas desponsata? copu- sententia confirmatur auctoritateCon-
lam ipsam antecedat, ad evitandum ciliorum.
periculum propriam ducendi filiam
Siquidem Concilium Agathense,
in uxorem.
anno 506 , can. 61 , ha?c habet: «Si
»Affinitas enim qua? ex fornicatione » quis frater germanam uxoris acce-
oritur, nec tantum praesefert indecen- »perit, si quis novercam duxerù^quos
tiss ac scandali, quantum ex conjugìo «omnes et olim, atque sub hac consti-
inter affines ex legitima copula enas - «tutione incestos esse non dubitamus,
citur, nec est adeo perfecta atque »quod ita prsesenti tempore prohibe-
illa, qua? ex legitimo matrimonio ori- »mus, ut ea qua? sunt hactenus insti-
ginem trahit; nam per matrimonium »tuta non dissolvamus. » Et Concilium
TOMO I I I .
14
aio L I B R O VI. TRATADO VIII.
Epaonense , ann. 517 , can. 61: «In- extitit cum persona in primo vel s e -
«cestos hos esse censemus , si quis cundo gradu conjugi alteri consangui-
«relictam fratris, quae pene prius soror nea; et quum hasc privatio potius poe-
«extiterat, carnali conjunctione viola- na?, quam inhabilitatis naturam in-
Dverint, si quis novercam duxerit, duat, dici potest haud incurri, si adsit
»quod a presenti tempore prohibe- tum ignorantia facti, tum probabili -,
»mus, ita ea quae sunt anterius insti - ter etiam juris, de qua vide S . Al-
«tuta, non solvimus » Concinit Con- phonsum de Liguori, lib. 6, p. 1071,
cilium Aurelianense III, can. 10. Jam 1074.»
vero si hujusmodi conjugia lege natu- Benedicto XIV (lib. 9 , De Synodo
rali dirimerentur , turn fideles , tum Dicecesana, cap. 13, num. 4 ) , si bien
etiam infideles fìdem catholicam am- no decide la cuestión , se inclina á la
plexi, quia legi naturali subsunt, ab opinión que después defendió Vec-
hujusmodi uxoribus separandi omnino chiotti. He aquí las palabras de aquel
fuissent. Nihilo tamen minus ejus gran sabio, que si bien hablaba como
generis matrimonia adeo inhonesta doctor privado, llevaba ya trece ó ca-
sunt et indecora , et nullum extat torce años en el Pontificado:
exemplum dispensationum super si- «In synodo Limana decretum est,
milibus nuptiis ineundis, quamvis ut indi peruani , qui matrimonium
Romani Pontifices pluries rogati fue- cpntraxerunt cum noverca vel nuru,
rint. Vide Riganti, comment, in re- non admittantur ad baptismum , nisi
gul. 49 Cancel.; Benedict. X I V , De prius conjugium praefatum , veluti
Synodo Dicecesana, lib. 9, cap. 1 3 . jure natura? irritum,solvant, uti refert
» Ex quibus sic deductis statui Acost., De procuranda indorum salute,
• potest: tit. 16, cap. 21. Synodus hasc certum
Affinitatem non constituere ponit, affinitatem quae ex matrimo-
impedimentum matrimonii quoad in- nio causatur , jure naturae dirimere
fideles, qui tempore infidelitatis con- matrimonium in primo gradu linea?
traxerunt; adeoque post eorum con- rectas; id autem certum non est, cum
versionem, si nullum aliud adsit i m - probatissimi auctores doceant , nul-
pedimentum , connubium validum lam affinitatem , ne eam quidem qua?
remanere, nec dissolvi, aut irritari. est in primo gradu lineas rectas, di-
»2.° Affinitatis impedimento deti- rimere, matrimonium jure naturas,
neri infidelem, qui post baptisma ma- sed jure tantum ecclesiastico, et con-
trimonium contrahit cum consangui- sequenter super eo impedimento, gra-
neis etiam infidelibus persona? per vissimis urgentibus causis , posse a
copulam sive licitam, sive illicitam Summo Pontífice dispensari; Sylvius,
cognitae tempore infidelitatis ; siqui- Oper., tom. 3, in verb. Dispensario
dem affìnitas, quas , durante infideli- iertio. At, quidquid sit de potestate, a
tate, valori matrimonii haud obsiste- simili dispensatione Romani Pontifi-
bat, per baptismum impedimentum ces, etsi pluries rogati, abstinuerunt.
dirimens fit. Hisce de affinitate ante- Legi potest Rigantitìs (cit. tom. 4, ad
cedente expositis, restat nunc, ut no- regul. 49 Cancellariae nums. 18 et
temus per affinitatem supervenientem seq.), ubi etiam mentionem facit nos-
non dissolvi matrimonium contra- tri consilii reverenter exhibiti, dum in
ctum, quod ubi legitime fuerit con- minoribus essemus , Benedicto XIII
summatum , sola morte perimi inter nostro benefactori, ut a simili dispen-
fideles possit. satione pro qua rogabatur, abstineret,
»Haec affìnitas , quae matrimonio prout abstinuit.»
jam contraete supervenit, reum privat 3 0 1 6 . Por último, no olviden los
jure petendi debitum , quando copula jóvenes aquel axioma jurídico-canó-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 211
nico: Affinitas non parit affinitatem, » 4 . ° El hijo de Juan , habido de
nec honestas honesíatem. De este prin- la primera mujer, puede contraer con
cipio se han de deducir las conse- la hijastra del mismo Juan , es decir,
cuencias que fluyen de é l , para co- con la hija que la segunda mujer de
nocer cuándo nace ó no el impedi- Juan tuvo con otro marido.
mento de afinidad. En beneficio de los »5.° Si un viudo se casa con una
jóvenes voy á transcribir los ejemplos viuda y llevan hijos del primer ma-
que pone el Sr. Diez, que por ser sen- trimonio , dichos hermanastros pue-
cillos y que pueden ocurrir con fre- den también casarse válidamente sin
cuencia , me parece conveniente ex- dispensa.
presar. E n el cap. 6 del sacramento »6.° El hermano del padrastro
del Matrimonio, § 9, dice así: puede casarse con la hijastra de éste,
• Las personas que se conocie- y el hijastro con la madre de su pa-
ron carnalmente no son afines entre drastro.
s í , sino que son como el principio ó »7.° Juan contrae lícitamente con
tronco de la afinidad. la hijastra de su difunta mujer, etc.
»2.° Dos hermanos pueden casarse 3 0 1 7 . »P. Si Pedro tiene cópula
con dos hermanas , padre é hijo con con María y se casa con la cuñada de
madre é hija; y aun puede el padre María, madrastra , ó con la madrina
casarse con una soltera y el hijo de del bautismo solemne, ¿será válido el
aquél con la madre de ésta. matrimonio?
»3.° El que pecó con dos herma- »R. Sí; porque por la cópula sólo se
nas ó con dos primas carnales, ó con hizo afín con los consanguíneos de
madre é hija , no puede casarse con María, pero no con sus afines ni con
ninguna de las dos, siempre que con- sus parientes cognatione spirituali vel
sumase la cópula (por ser afines). legali.» Hasta aquí el Sr. Diez.
318. AFFINITATIS SCHEMA
cap. F rater nitatis, de frigid, et malef. «superflua vix potest esse impedi-
Haec autem impotentia ex quadruplici »mentum perpetuum; si tamen inve-
capite oriri potest, scilicet: I. Ex ma- imiretur , quod per triennium impe-
leficio. I I . Ex frigiditate. III. Ex im- »diret carnalem copulam, judicaretur
proportione. IV. Ex mixtione sexus «perpetuum.» Sed probabiliter cen-
(id est, si aliquis conjugum sit herma- sent Cont. Tourn. et Cabas., quod hu-
froditus) de qua satis est id, quod di- jusmodi conjuges, si sint juvenes non
cit Busemb.: unde tantum de aliis sunt separandi, quia processu tempo-
tribus capitibus hic agimus.» ris fervor ille deficit, et sic possunt
3 0 2 0 . Cuando nace de maleficio fieri habiles. Sicut autem potest esse
3a impotencia para consumar la c ò - impedimentum frigiditas, et male-
pula maritai, da San Ligorio la regia ficiurn, sic etiam potest irritare ma-
siguiente: «Si impotentia proveniat trimonium abominatio viri erga m u -
ex maleficio (quod colligitur quando lierem, si ob ejus deformitatem non
conjuges excitan tur ad copulam c u m possit ullo modo excitari ad copulam,
214
r
L I B R O V I . T R A T A D O VIII.
ad quam bene excitaretur cum alia hanc tenent B o n a c , Salmanticens.,
pulchra : ita Divus Thomas ( dieta Sot., etc. E t probatur ex cap. Frater-
q. 58, art. i.° ad i . ) , ubi: «Abomi- nitaiis, § Per hoc, de frigid., etc., ubi
u m
» natio autem mulierìs non est causa dicitur, tunc matrimonium esse nul-
«naturalis, sed accidentalis extrinse- lum, quando copula non potest ha-
»ca; et ideo de ea est judicium idem beri nisi per incisionem, aut alio modo
»quod de maleficio.» E t ita etiam violentia sibi inferatur non solummodo
Sanchez (lib. 7, disp. 92, num. 1 3 ) , levis, sed forte ta?n gravis (nota), ut ex
cum Alberto Magno, Silv., Ang., ea mortis periculum timeatur. Hsec sen"
Tabien.,Turrecrem., etc., contra So- I tentia speculative loquendo verior
turn. In is vero casibus datur conju- apparet ex textu praefato, cui nescio
gibus triennium, in quo licite possunt quomodo responderi possit; sed prac-
copulam experiri ex cap. Laudabilem, tice loquendo ipsa non differt a pri-
de frigid, et malef. » ma, prout enim recte ajunt iidem
3 0 2 2 . E n tercer lugar, si la im- Sanchez et Roncaglia, quoties per
potencia proviene ex improportione, incisionem gravis morbus timeatur,
«nempe, dice San Ligorio, si feemina subest moraliter etiam periculum
habeat vas adeo arctum (saltem res- mortis. »
pectu sui viri) ut illud nequeat pene- * Ponemos à continuación la si~
trare, tunc si feemina non possit apta guiente resolución del Santo Oficio:
fieri ad copulam nisi cum periculo
Dubium quoad matrimonium ineundum
mortis, omnes conveniunt matrimo-
nium esse nullum ex cap. Fraternità- a muliere, cui ablata fuerunt duo ova-
tis, de frigid., etc. Unde etiamsi cum ria et uterus.
tali periculo mortis, ipsa fuerit incisa Die 30 Julii 1890.
e t facta idonea, matrimonium non Episcopo Regiensi missa fuit se-
valet; quia quod ab initio est invali- quens Epistola continens solutionem
dum, nequit tractu temporis conva- dubii ab eo propositi S. Inquisitioni;
lescere ; ita communiter Sanchez, «Illme. et Revme. Domine. In Con-
Tourneiy cum aliis.» (Núm. 1096 del gregatione feri se IV diei 23 currentis
libro 6.) mensis discussum fuit dubium, ab
En el num. 1097 pregunta San Li- Amplitudine Tua propositum supplici
gorio: «An sit nullum matrimonium, libello diei 31 Octobris elapsi anni,
si feemina per incisionem possit fieri videlicet: Num mulier N. N... cui,
apta ad copulam sine periculo mortis, operatione chirurgica, ablata sunt duo
sed cum periculo gravis morbi? Prima ovaria et uterus, admitti possit ad
sententia affìrmat, et hanc tenent matrimonium contrahendum. E t , re
Pal., Spor., item S. Antonin., Sot. et mature perpensa, Emi. Cardinales,
alii plures apud Sanchez, qui proba- una mecum Inquisitores generates,
bilem cense t. Ratio, quia impotentia decreverunt: Matrimonium non esse
eo casu non est a volúntate, sed ab impediendum. Quod dum Amplitudi-
ipsa natura; ex contractu enim ma- ni Tuas pro istius Curias norma signi-
trimonii videtur mulier non ad plus fico; Eidem fausta quaeque adprecor
se obligasse, quam ad reddendum de- a Domino. Amplitudinis Tuas. Romas,
bitum per media ordinaria; unde, die 30 Julii 1890. — Addictissimus
quando non potest fieri apta nisi per in Domino. — R. C A R D . M O N A C O . »
medium extráordinarium et pericu- (Acta S. Sedis, fasciculo 2. , Septem-
0
mittitur ex eodem textu; sed recte Elbel cum Card, et Viva, quod si quis
advertir. M erbesius, hoc numquam sit dubius de sua impotentia ob ali
permittendum , si sponsi non sint quod positivum indicium, iste licite
senes. * poterit matrimoninm contrahere, si
E l anterior párrafo se entiende spectata peritia medicorum et expe
cuando las señales de la impotencia rientiis, sit saltem probabile esse po
son evidentes, porque en este caso tentem; quia in dubio favet ei pras
sería una superfluidad el dar tiempo sumptio quod sit naturaliter potens.
para averiguar si existe: además, Idque satis probabile videtur: cum
como muy bien dice Sánchez, lib. 7, enim sit probabilissimum licitum esse
De impedimentis matrimonii, dis. 107, ministrare Sacramentum sub condi
num. 3, «secundo quia constante im tione si juxta adsit causa, hie satis
potentia, ac subinde matrimonii nul justam causam habet nubendi sub
litate, contra jus natura; esset copu conditione si sit habilis, ne, scilicet,
lam permitiere.» in tali dubio cogatur perpetuo mane
3 0 2 8 . E n el número siguiente re ccelebs; deberet tamen ante matri
dice Sánchez que cuando las señales monium monere conjugem de tali
de la impotencia no son evidentes, dubio. Ceterum praecisis circumstan
pero tampoco rigurosamente dudosas, tiis et experientiis, quisque prassu
no se exige la experiencia trienal de mitur habilis, etiamsi castissime vi
la cópula, «at exigitur juramentum xerit.»
conjugum asserentium se non posse 3 0 2 9 . E n el num. 1103 continua
coire, et séptimas manus propinquo el Santo: «Si vero dubium impoten
rum jurantium se credere eos verum tias superveniat matrimonio, tunc da
fateri (de quo juramento séptimas tur triennalis experientia ex cap. cit.
manus late dicemus disput. sequent.). Laudabilem, de frigidis, etc. Qua du
Quia cum impedimentum fere eviden rante licite possunt conjuges copu
ter constet, non est opus triennium lam intentare, licet saspe aut semper
expectare, quod in casu dubii solum semen extra vas effundant, ut com
conceditur: cum autem non omnino muniter docent Sanchez, Palaus, Sal
evidenter constet, amplior probatio mant. cum Soto et Candido ас Cont.
petitur quam ubi prorsus evidens est, Tourn. ex Div. T h o m a , Supplem.,
et ideo petitur id juramentum conju q. 58, art. 2, in fine. Hoc quoad fo
gum, ac séptimas manus.» rum internum; quoad vero ad forum
Cuando el impedimento es dudoso externum pertinet, triplici modo cau
acerca de la impotencia, ya la duda sa agi potest:
anteceda, ya se siga al matrimonio, »I. Si unus ob dubium impofcen
he aquí lo que dice San Ligorio (nú tias auctoritateprqpria ab altero reces
mero 1102): «Si vero (de impotentia) sit, et tunc recedens nisi in continenti
est dubium, ut dubium antecedit ma evidentes afferat probationes impo
trimoniara, non potest qui de sua im tentias, statim restituendus est alteri
potentia dubitat nuptias inire, doñee etiam quoad thorum; M azzotta, cum
re diligenter investigata dubium de Palao, ex cap. Ex parte, de restii, ex
ponat, ob gravem injuriam quam alias poliat. Docet tamen Sanchez cum
irrogaret alteri potenti, ut recte dicunt communi, quod si ille recesserit post
Sánchez, M azzota et Pal., etc. Si vero triennium experientias, judex ante
non obstante dubio iste contraxerit, restitutionem debet ipsum audire.
licite poterat reddere et petere, tune »II. Si unus alleget impoten
enim datur eis saltem triennalis ex tiam, alter neget, tunc datur a judi—
perientia, ut infra latius explicabitur. ce triennium ad experiendum. In quo
Dicunt autem Dicast. apud Croix, et notandum : quod hoc triennium
2l8 L I B R O V I . TRATADO V i l i .
debet esse continuum, ex cap. fin. cinorum bona? famae, si propinqui de-
de frigidis, e t c . , saltern moraliter, fuerint.
ut recte dicunt Sanchez, Mazzotta et »Hoc tamen dicit Sanchez proce-
Salmant. cura Coninch., nempe, si dere, si unus tantum sponsorum profe-
conjuges cohabitentper majorem par- rat impedimentum; sed si ambo illud
tem anni; non enim officit, si alter ab- fatentur, ait requiri quatuordecim,
sit per unum vel alterum mensem. nempe, septem ex parte viri, et sep-
Notandum 2", .quod licet Henr. et tem ex parte mulieris: isti autem non
alii apud Sanchez ac Mazzotta dicant quidem debent jurare, tales conjuges
tempus triennii incipere a die decreti, numquam copulatos fuisse, sed tan-
addatque Mazzotta hunc esse stylum tum id credidisse, vel ab eis audisse,
Curiae romanae, verius tamen San ut dicit Panorm. cum Glossa in diet,
c h e z , S a l m a n t . et Holzman cum cap. Laudabilem, et Salmant. Casu
Pichler docent triennium computari vero quo nequeant haberi septem pro-
a tempore copulae intentata?; idque pinqui vel vicini, id relinquitur arbi-
d a r e exprimitur in dicto cap. Lauda- trio judicis, ut Salmant. Insuper, si
bilem, de frigidis, etc., ubi dicitur: «Ut mulier quae tempore matrimonii erat
»a tempore celebrati conjugii, si fri- virgo alleget impotentiam viri, adhi-
«giditas prius probari non possit, co- benda est inspectio medicorum r e s -
«habitent per triennium.» Nota to a pectu viri, et matronarum perita-
tempore celebrati conjugii, id est, copu- rum respectu feeminae, quamvis enim
lae intentata?, u t bene explicat San- Pontius censeat hoc remedium ins-
chez, nam verba cum effectu intelli- pectionis removendum tamquam in-
genda sunt (1). Si ergo a tempore utile et indecens, tamen probabilius
conjugii debet triennium computari, Salmant. et Sanchez cum Alexand.
improbabiliter dicitur computandum de Nevo, etc., illud requirunt utpote
a die decreti; posset enim decretum necessarium, cum alia via non possit
fieri post duos annos a conjugio, et impotentia cognosci; tunc enim ab
sic non concederetur solum trien- ipsa necessitate talis inspectio ho-
nium, sed quinquennium. Ut autem nestatur. E t licet ordinarie ex ea ne-
solvatur matrimoriium, debent ipsi queat certum ferre j u d i c i u m , ali-
jurare in judicio numquam habuisse quando tamen sumi poterit judicium
copulam, esto pluries intentaverint, saltern probabile, ut Ecclesia ad alia
ut praescribitur in dicto cap. Laudabi- procedat remedia; et ideo in cap. Fra-
lem, ubi insuper requiritur depositio ternitatis, de frigidis, Pontifex appro-
jurata septem propinquorum, aut vi- bavit factum Episcopi, qui inspec-
tionem adhiberi curavit. Si autem
per inspectionem nihil conjici possit,
[1) Gouset (tomo 2- n ú m . 790), hablan-
r
nempe, si mulier jam ante matrimo-
d o del t i e m p o en q u e se ha de c o m e n z a r á
c o m p u t a r la experiencia t r i e n a l p a r a p r o - nium fuisset corrupta, tunc potius cre-
b a r si hay ó n o i m p o t e n c i a , dice así! «In dendum viro affirmanti consummas-
foro conscientia? t r i e n n i u m ab initio ma- se, quam mulieri neganti, u t verius
t n m o n i i c o m p u t a n d u m est p r o b a b i l i u s . docent Sanchez cum Alexandra de Ne-
S. A l p h o n s u s de L i g u o r i , lib. 6 , n ú m . 1 1 0 3
S á n c h e z , etc.» E s i a s palabras de Gousset vo, Henr., Pichler, Turrecrem., e t c .
están en p a r t e d i m i n u t a s , y en p a r t e equi- (contra Sotum et alios), ex cap. Con-
vocadas: d i m i n u t a s , p o r q u e si bien, según tinebantur, de despons. impub., ubi di-
el d e r e c h o c a n ó n i c o , el t r i e n i o se c o m i e n - citur: «Si vir dixerit quod uxorem
za á conrar desde el m a t r i m o n i o , es indu-
dable, según los a u t o r e s , q u e esto se ha de »suam cognoverifc, et mulier negave-
e n t e n d e r si desde e n t o n c e s se i n t e n t ó la »rit, viro fides est adhibenda, si id
cópula. A d e m á s , se equivocó Gousset, por- »firmaverit juramento. » Merito au-
q u e S a n Ligorio y S á n c h e z se explican, tem idem Sanchez rejicit tamquam
c o m o q u e d a dicho, a die copula! inténtales.
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. ¿19
turpissimum id quod dicunt aliqui, dam motu proprio edito arino 1587,
nimirum, adhibendam esse peritam quem verbo ad verbum referunt Gu-
matronam, qua; spectet coitum in- tierrez et Petras de Ledesma sta-
ter hujusmodi conjuges. tim allegandi, cujus verba direc-
»111. Si demum utraque pars fa- ta sunt ad Nuntium apostolicum,
teatur irnpedimentum impotentia;, et ita ipse declaravit. Verba hoc de-
tunc post triennalem experientiam, cidentia in eo motu proprio sic se
exacto juramento ab utroque et adhi- habent: «Committimus fraternitati
bita séptima manu propinquorum ex «tuse, et mandamus, u t conjugia per
utraque parte ut supra, solvitur ma- «dictos et alios quoscumque e u n u -
trimonium, et pars libera ab impedi- »chos, et spadones utroque teste ca-
mento licite potest cum alio nuptias «rentes cum quibuslibet mulieribus
inire, ut certum est apud omnes.» » defectum praedictum, si ve ignoran-
3 0 3 0 . P . ¿Cuáles son las seña- »tibus, sive scientibus, contrahi pro-
les ciertas, y cuáles las dudosas de «hibeas: eosque ad matrimonia con-
una impotencia perpetua? «trahenda inhábiles auctoritate nos-
R. He aquí las palabras del doctí- »tra declares, et t a m locorum ordina-
simo Tomás Sánchez (lib. 7, De im- »riis, ne hujusmodi conjunctiones de
pediments matrimonii, disq. 107, nú- »csstero fieri quoquo modo permit-
meros 5 y siguientes), donde dice »tant, interdicas : quam eos etiam
así: «Est ergo signum evidens, u t «qui sic de facto confcraxerunt, sepa-
nectriennium nec juramenta propin- »rari cures, et matrimonia ipsa sic
quorum desiderentur, quando virilia »de facto contracta, nulla, irrita et
omnino amputata sunt. Quod nemo «invalida esse decernas.»
negat. Item si vir careat utroque tes- Sánchez, en la disputación 107,
tículo, ut docent Div. T h o m . , 4 , lib. 7, núm. 6, dice así: «Prseterea
dist. 34 in fin., in exposit., lit. Ant. est signum' omnino evidens ita ut
cap. Lutdabilem, núm. 14, de frigidis nec triennium, nec juramenta pro-
et maleficiatis, et ibi Alexand. de Nevo, pinquorum desiderentur, si virilia
num. 1 5 , casu 1. Et quamvis hoc arida sint. Quod tune inutilia vi-
olim non carebat difficultate, eo deantur: at perinde est virilibus ca-
quod multi censebant matrimonium rere , et ea omnino inutilia esse.
eunuchorum carentium utroque tes- E t ita docent I n n o c , cap. 1, Lauda-
tículo non esse irritum (ut retuli, bilem, num. u n i c , paulo post me-
disp. cj2, nums. 15 et 16), a t jam dium, v. Justum judicium, de frigidis
post motum proprium Sixti V est et maleficiatis, et ibi Joann. An-
omnino certum.» dreas.»
Los autores que defendían la opi- Aunque graves autores afirman ,
nion de que era válido el m a t r i m o - dice Sánchez, «membri virili siccita-
nio etiamsi vir carerei utroque testículo, tem non esse signum omnino certum
se fundaron en algunas razones que et evidens impotentiae, ac illam n e -
pueden verse en el citado Sánchez, cessario concludens, sed verisimili-
disp. 92, números 1 5 y 16; pero en ter evidens. Sicut enim per id mem -
el núm. 1 7 dice así: «Sed indubitata brum urina expelli potest, ita vide-
sententia est, eunuchos utroque tes- tur etiam posse semen emitti.»
tículo carentes esse matrimonii in- Omitiendo la respuesta al argu-
capaces, ac proinde irritum esse m a - mento de los contrarios, me agrada
trimonium quod inierint.» Expone 7 me convence lo que á continuación
sus razones, pero las omito por dice Sánchez: «Sed in hac doctorum
no ser necesarias, puesto que Six- controversia existimo sic dicendum:
to "V declaró esta cuestión «in quo- si membrum virile sit omnino sic-
220 L I B R O V I . TRATADO V i l i .
cum, est signum omnino evidens, et sententia posterior magis placet: nisi
necessario concludens. Quare nec mulier ita arcta esset ut cuilibet i n s -
triennium nec juramenta dicta exi- picienti d a r e liquere possit, eam non
guntur. E t in hoc eventu est verum esse capacem alicujus instrumenti vi-
quod dicunt priores doctores. Quia rilis, ut optime explicat Specul., tit.
tunc is vir aut seminis veri emit- de frigid, et malef., § u n i c , cap. 3.
tendi incapax esset: aut si verum se- »Prasterea est signum evidens et
men emitteret, evidens esset non omnino necessarium ita ut nec trien -
posse ilium membrum erigere u t pos- nium, nec juramenta propinquorum
set vas foemineum penetrare: atque necessaria, sint, si vir ab alio matri-
ita semen intra illud vas emittere. monio sit ratione frigiditatis per sen-
Membrum enim omnino aridum vi tentiam separatus. Nam id matrimo-
motiva caret. Si autem non si't o m - nium statim dissolvendum esse p r o -
nino aridum, sed taliter ut medici ju- bavi, disput. 99, num. 6, et ita do-
dicent non esse certam et evidentem cent Ant., cap. Laudabilem, n u m . 14,
impotentiam , sed verisimiliter evi- de frigid, et malef., et ibi Joannes,
dentem tunc habet verum quod di- Andreas, etc.
cunt posteriores doctores. Quod si 3 0 3 1 . »Tandem monuerim, dum
non sit ita aridum, quin possit suffi- diximus non desiderari triennium
cienter erigi ad copulam, et de hac quoties de impotentia constat, intel-
potentia constet, non censendus est ligi praster impotentiam ex maleficio
vir ille impotens, ut bene docent Ale- consurgentem, quia cum ea non natu-
xander de Nevo, die. cap. Laiidabi-\ ralis sed accidentalis sit, prassumi
lem, num. 1 7 in 2.° casu, et ibi Pras- fore ut decursu temporis mediis ad-
p o s i t , v. 5.» hibitis removeri possit, et ideo sem-
Continua Sanchez en el lugar cita- per in malefica impedimento deside-
do, num. 7: «Deinde est signum om- r a t a triennium experientiae, ut de-
nino evidens impotentia?, ita ut nec claretur irritum matrimonium. Item
triennium, nec prsedicta juramenta quia cum operatio dasmonis auctoris
petantur, cuando mulier est arcta. Sic malefica sit occulta et libera, non
videtur sentire Glösa cap. Fraterni- tam de malefica perpetuitate constat,
tatis, statim in principio, verb. Matro- ac naturalis impedimenti...
nas, de frigid, et malef., dum ait »Immo in maleficii impedimento,
quando mulier est arcta, non exigi ultra triennium est tempus arbitra-
juramentum propinquorum... Sed nec rium a judice assignandum, indicto
hoc est ita certum. Nam aliis placet simul conjugibus, ut oratione vacent,
arctitudinem mulieris non esse sig- ac operibus posnitentias, Consilio, ut
num omnino certum et evidens veri- vel sic Deus placatus coerceat dasmo-
similiter, et ideo censent non exigi nem ut desistat maleficio nocere,
triennium,bene tamen dieta juramen- quod colligi tur ex cap. final. De fri-
ta, quod arctatio ilia sit per matro- gid, et malef., ubi allegato impedi-
nas inspicienda, quarum oculus saspe mento maleficii post multos coha-
fallitur; cap. Nec aliqua 27, q. i . , bitationis annos, ait Pontifex: «In-
a
ralia, quando maleficium habet cau- tens, non esse propria contrahentium
sam naturalem.—3. Non posse peti volúntate, sed judiéis ecclesiastici
0
ni (núm. 803): «Videtur id rhultum illis valide celebratur: excipe nisi li-
pendere ex circumstantiis, ex quibüs centia sit absolute et expresse ligata
colligenda intentio parochi; si enim illi.conditioni.»
parochus prassens vel ad modicum 3 0 6 4 . P . ¿Qué se ha de decir si
tempus absens, concedat hanc licen- el párroco enviase á un sacerdote li-
tiam, ea non censetur extendí ad ma- cencia para asistir á un matrimonio
trimonia, quse plura opera requirunt. determinado, pero antes que el sacer-
Secus vero si diu abesse debeat, quia dote recibiese el aviso, hubiese muer-
ssepe matrimonium non potest abs- to el párroco?
que incommodo differri ad longum R. Como la materia es importan-
tempus. Ceterum multo tutius est in te, voy á transcribir las palabras lite-
omnibus casibus, ut parochus men- rales de Scavini' (edición de 1865,
tem suam clare aperiat, vel ut dele- t o m o 3 , n ú m . 1022), Dice así: «Si
gatus recurrat ad Episcopum pro di- parochus per nuntium a se electum
rectione: Carriere, Bouvier, Dens.» licentiam mitteret sacerdoti, et inte-
Gallemart, en las anotaciones al rea ipse parochus moriatur, antequam
cap. 1 de la ses. 24 del Tridentino, sacerdos licentiam acceperit; si hic
explicando las palabras de ipsius paro- mortem illam ignorans matrimonió
chi licenlia, dice así: «Generalis licen; assistit, probabilius invalide assistit,
tia alicui sacerdoti a parocho in scri- cum tune licentiam nequeat amplius
ptis data, exercendi, scilicet¿ omnia acceptare: nam quando recipit nun-
quse parochi officia concernunt, suf tium, mittentis voluntas per mórtem
ficit ad matrimonii coram ilio sacer- penitus extincta est.
dote celebrati validitatem.» «Si autem nuntius fuisset ab ipso
3 0 6 3 . P . Cuando un sacerdote delegando sacerdote missus, utrum
asiste á un matrimonio, creyendo que sacerdos valide assistat matrimonio
no tiene delegación del párroco, a u n - etiam post mortem parochi, alii áf-
1
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 243
Armant; nam statim ac licentia a s - bien puede un simple sacerdote, sin
sistendi fuit acceptata a nuntio, cen- delegación alguna del párroco, auto-
setur acceptata a sacerdote, cum rizar el matrimonio de modo que sea
nuntius ejus personam gerat; et se- válido; y se funda en que el precepto
mel acceptata non amplius expirât, del Tridentino, por el cual se anula el
ñeque morte concedentis, cum sit matrimonio sin la presencia del pá-
gratia seu quasi donatio j a m facta. rroco en los lugares donde está pro-
Sed aliis contrarium videtur; nam mulgado , es precepto eclesiástico,
esto quod iste sacerdos valide assis- cuya inobservancia dirime el matri-
t â t ante notitiam concessae sibi li- monio en circunstancias ordinarias;
centia? habitara a nuntio, si adhuc pero que «en circunstancias extraor-
parochus vivit; sed aliter est si paro- dinarias, como, las que acabamos de
chus, quando assistit, jam mortuus ver, la Iglesia, por su benignidad, y
fuerit. Ratio, quia haac delegatio de- para que no perezcan las almas, sua-
bet potius dici gratia facienda, seu viza el rigor de sus disposiciones.»
facultas concessa in favorem a l t e - Poco después, para probar la nece-
rius, quae utique expirât morte con- sidad y licitud de este matrimonio,
cedentis, re adhuc integra; ad modum dice así:
quo facultas alicui sacerdpti.conces- «¡Que no es necesario para la sal-
sa absolvendi aliquam determinatam vación! ¿Se trata quizá de circunstan-
personam, re integra, expirât conce- cias ordinarias? ¿No estamos, por el
dentis morte. Adde: quia haec dele- contrario, en circunstancias extraor-
gatio non est concessio alicujus vera? dinarias, ó sea en el artículo de la
jurisdictionis; nam parochus hic agit muerte? ¿Podrá decirse que el matri-
tantum personam testis qualiñeati: monio es Sacramento de voluntad para
banc porro personam delegatus re- el enfermo que va á comparecer ante
présentât; at repraesentari non potest el tribunal de Dios, y que deja en el
qui j a m defunctus est. Quare delega- mundo hijos que legitimar, una mu-
tionem hanc volunt potius esse com- jer á quien honrar, y escándalos ho-
parandam mandato alicui dato, v. gr., rribles dados á la sociedady á la Igle-
de suscipiendo puero e sacro fon- sia que reparar? ¿Se puede negar que
te nomine alterius ; quod quidem el hombre que ha seducido á una mu-
mandatum expirât morte mandantis. jer tiene el deber de restituirle, de-
V. Bonacina, Suarez, Alasia, et Lugo, volviéndole^ del modo mejor que le sea
Responso, moralia, dub. 35.» posible, el honor qué le ha hecho per-
3 0 6 5 . P. Sin la presencia del pá- der? ¿Podrá sostenerse que el que va
rroco, ni su delegación, ¿podrá cele- á morir no tiene la estrecha obliga-
brarse válidamente un matrimonio ción de legitimar á sus hijos? En fin,
cuando, por ejemplo, sé halla una ¿podrá ni aun suponerse que el casado
mujer moribunda casada, ó no casada sólo civilmente no se halla estrechísi-
civilmente, que tiene prole ilegítima, mamente obligado á retractarse, á
y tanto ella como el hombre con quien dar la satisfacción debida á Dios y al
estuvo amancebada están dispuestos m u n d o , celebrando el matrimonio
á celebrar inmediatamente el matri- católico?»
monio para legitimar la prole y dar : Las anteriores palabras del señor
alguna satisfacción al público? Sánchez son respuesta á un ilustrado
i?. D.Miguel Sánchez, en su revis- sacerdote que le había hecho adver-
ta titulada El Consultor de. los Párro- tencias verdaderamente acertadas, y
cos, número 11, año primero, de 11 de expuesto razones , . en m i concepto
Julio de 1872, se empeña en probar concluyentes, contra lo que el Sr. Sán-
que, en un caso apurado cómo, éste, chez había defendido tres semanas
244 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
antes en el núm. 8.° de su periódico. nis gallicse, debent etiam applicarí
No responde el Sr. Sánchez á las re- matrimoniis catholicorum in I n -
flexiones y razones que le hizo el ilus- dia, apud Sinenses, etc., qui ad mis-
trado sacerdote, antes bien involucró sionarium catholicum recurrere ne-
la cuestión en este núm. n (sea di- queunt.» (Scavini-Del Vecchio, t. 3 ,
cho sin ánimo de ofender): el Sr. Sán- núm. 798, nota 3, ed. 1 4 . ) *a
aliquo oppido haberi pastor, aut alius ut dicunt Sánchez, Pontius, Bonacina
gerens ejus vices, tune validum est et Salmant., cum Pérez, Dicast.,
matrimonium initum cum testibus Aversa, Ledesma et Rodrig. Quoad
sine parocho. E t probabile id putant fideles autem qui sunt in loco ubi
Salmanticenses propter quamdam de- receptum est Tridentinum, matrimo-
clarationem Clementis V I I I ; quia nium esset nullum , etiam in casw
tune vel non adest ibi parochia, vel necessitatis: i-ta esmmuniter Sán-
ibi non durat promulgatio Tridentini, chez, Pont., Pal. et Salmant. cum
quamvis facta fuerit.» Laym., etc., contra Sotum et alios
* «Nuper autem (referenteBallerini) paucos qui censent posse aliquando
Suprema Congregatio Inquisitionis dari casum (etsi rarum), in quo sine
declaravit hanc necessitatem sic con- parocho váleret matrimonium. Sed
trahendi adesse, quando per spatium hos recte dicunt-Saint, non esse audien-
mensis tutus non sit ad parochum dos, quia necéssitas non potest redde-
vel superiorem recursus. Quse resolu- re hábiles eos quos Tridentinum om-
tiones datas pro tempore perturbatio- nino inhábiles declaravit, u t ' h a b e t u r
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 245
(sess. 24, cap. 1). E t hoc currifc etiam- se publicó, «quia per legem irritatí-
si matrimonium esset contracfcum vam, et materiam inhabilitatem pro-
cum ignorantia invincibili; Salmant. hibentur, «non relinquitur locus, ut
cum communi.» «inaliquo casu absque tali solemni-
El Sr. Sánchez habla después de »tate sint valida, et ideo ibi dicitur,
los Salmaticenses, y dice, primero, »quod sint omnino inhábiles, id est, in
que estos autores afirman que el Obis- »omni eventu, sine ulla exceptione,
po puede, en caso de apremiante ne- »sine remedio, ut bene ponderat San-
cesidad, dispensar alguna vez en al- vchez. Et mérito, quia si semel in
gunos impedimentos dirimentes del «aliquo casu aditus pateret ad op-
matrimonio, antes de contraído éste, »positum , passim extenderetur ad
y añade: «Y siguen los Salmaticen- salios (1), et minus inconveniens est,
ses: En el caso expuesto de gran nece- »quod in casu particulari hic vel ille»
sidad y de que no sea posible recurrir detrimentum patiatur ex rigore et
al Sumo Pontífice, si la muerte ame- universalitate hujus legis, quam quod
nazase y fuese necesario el matrimo- ipsa patiatur exceptiones, quarum ra-
nio para legitimar los hijos, impedir tione infringatur, et plura alia incom-
la deshonra de la mujer y evitar otros moda in Ecclesia resultent.»
graves daños y escándalos, el Obispo , El Sr. Sánchez cita también en su
podrá dispensar en los impedimentos favor á Cóncina, por las siguientes
dirimentes, aun antes de que se con- palabras: «Cóncina, teólogo que cita-
traiga el matrimonio.» mos en esta ocasión como á jefe de
; Las anteriores palabras de los Sal- la escuela más rígida, dice que, en
maticenses no vienen al caso para caso de urgente necesidad, puede dis-
nada; porque aquí no se trata de lo pensar el Obispo en algún impedi-
qué puede el Obispo en casos de ur- mento dirimente, aun antes de que se
gente necesidad respecto de la dis- contraiga el matrimonio, con tal que
pensa de algunos impedimentos diri- la necesidad sea grave y urgente, haya
mentes, sino de averiguar, si en el peligro de infamia ó incontinencia en
caso particular que pone el Sr. Sán- la tardanza, y no sea posible el recur-
chez, por intervenir graves daños á so al Sumo Pontífice.» A esto respon-
los hijos ilegítimos y aun deshonra á do que el Sr. Sánchez no está muy
la mujer, podrá el simph confesor auto- versado en la. lectura, de los autores
rizar un matrimonio sin la presencia rigoristas; porque si bien es verdad
ni delegación del párroco. Los Sajma- que Cóncina defendió no pocas opi-
ticenses, después de citar algunos niones severas que yo no llevo, pero
pocos autores antiguos, que afirmaban en más de veinte obras q u e publicó y
que en ese caso extremo bien podía fueron revisadas con grande escru-
hacerlo el simple confesor, concluyen pulosidad , no se ha encontrado una
de esta manera: «Ceteriam, omnino sola proposición censurable. San L í -
ienendum est, quod in nidio casu, quan-- gorio, apartándose de muchos autores
iumvis magna necessitatis, validum erit que el Sr. Sánchez cita como de gran-
inter fideles matrimonium absque so- de autoridad, sigue con mucho respe-
lemnitate a.Tridentino requisita, cele- to al P . Cóncina , como se ha hecho
bratum in locis quibus est receptum.».
Poco después, en el mismo trat. IX,
cap. 8, punto 2, num. 15, añaden que, (1) ¿Por q u é n o sigue el Sr. S á n c h e z
esta d o c t r i n a de los S a l m a t i c e n s e s (y de los
si bien antes del Tridentino alguna m u y graves a u t o r e s que cita en su favor),
vez eran válidos y lícitos esos matri-, p u e s t o q u e en el m i s m o n ú m e r o , h a b l a n d o
monios clandestinos, pero después de de ellos, dice así l i t e r a l m e n t e : «Los S a l m a -
este Concilio, en los lugares en donde ticenses , teólogos de t a n t a a u t o r i d a d y
n o m b r a d l a , .etc.?» . .
346 L I B R O V I . TRATADO VIII.
notar varias veces en el discurso de test ut contractus iste validus sit.»
esta obra. Henno, Patuzzi, y sobre (Tomo 10, lib. 2 , dissert. 2, cap. 4,
todos Fagnano (á quien San Ligorio números 9 y 10.)
llama rigorùtarum facile princeps) y El Sr. Sánchez, para enervar là
otros , son más rígidos que el Padre fuerza de una declaración de la S a -
Cóncina. Sobre todo , en la cuestión grada Congregación que cita oportu-
presente el P . Cóncina escribió con namente su contradictor , presenta á
mucho más aplomo que el Sr. Sán- Scavini ; pero dejando aparte la gran
chez, abrazando la sentencia verdade- cuestión de cómo y cuándo tienen fuer-
ra. He aquí su respuesta á la pregun- za decisiva las declaraciones de las
ta que á sí mismo se hace: Sagradas Congregaciones (que al fin
«Utrum post Tridentinum ita ne- siempre la tienen mayor que la opi-r
cessaria sit praesentia parochi, et tes- nión de un escritor particular), Sca-
tium , ut in nullo casu sine illa vali- vini está tan terminante á favor de
dum sit matrimonium, saltern in con- la opinión que. yo defiendo , como se-
scientia, si fide bona contrahatur?» vera por las siguientes palabras: «Quid
Después de manifestar que este pre- (dices) si ñeque ad parochum, ñeque
cepto del Tridentino no comprende á ad sacerdotem ab eo delegatum re-
los gentiles, ni á los pueblos cristianos currere possint contrahéntes?—R. Si
donde no fué promulgado este Conci- agatur de casu aliquo speciali, quo
lio,añade: «Ubivero Concilium accep- sit absens parochus, et urgeat matri
tatum e s t , nullus reperiri casus valet, monium, «puta moribundi ad legi-
in quo matrimonium clandestinum utimandam prolem , matrimonium
sine parochi et testium praesentia va- «non potest valide celebran; ñeque
lidum sit. » »enim lex respicit accidentia. » Si vero
Después el P. Cóncina presenta agatur non de aliquo speciali, sed de
el mismo caso apurado del Sr. Sán- tota ccmmunitale , quae non amplius-
chez: «Nùm instante mortis periculo, parochum, vel ab eo delegatum habe-
validum esset rriatrimonium illius, qui re p o s s i t , ñeque ullo modo ad eccle-
nuberet concubinas, ut sua? conscien- siasticum superiorem fieri possit re-
tiae , et mulieiis. fama? consulerit, et cursus, v. gr., durante perturbatione
parochus adesse non posset, ñeque aliqua politica et religiosa , tune m a -
testes essent praesentes?» Expone la trimonia contracta tantummodo co-
opinion de los que afirman que en ese rani testibus valida sunt; idque me-
caso se podía contraer válidamente sin rito , secus Tridentina lex vergerei
la presencia del párroco ni de los tes- in ruinam societatis. I t a declaravit
tigos, sin expresar razón alguna, y á Pius VI (anno 1793) ad episcopum
continuación da su parecer en contra Lucionensem, occasione perturbatio-
de ella. He aquí sus palabras: «Plures nis gallica?: «Quoniam complures ex
alii negant , reperire aliquem casum «istis fidelibus non possunt omnino
in quo ubi acceptatum Concilium est, «parochum legitimum habere, horum
matrimonium clandestinum validum «profecto conjugia contracta coram
sit. Quoniam licet necessitas excuset » testibus et sine parochi praesentia,
ab observantia legis prcecipientis; nulla »si nihil aliud o b s t e t , et valida et>
tamen necessitas efficere potest ut »iicita e r u n t , u t saepius declara^
persona inhábiles fiant hábiles ad con- »tum fuit a Sacra Concilii Congré*
trahendum; Concilium autem Triden- «gatione.»
tinum inhábiles reddit personas ad Téngase presente que cuando por
contrahendum absque paro.cho et tes- no haber párroco en un pueblo , ó por
tibus, nullumque contractual decía-, no poder encontrarle, se dispensa lai
rat. Ergo nulla necessitas efficere- po- asistencia del párroco , no se dispensa
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. ¿ 4 7
quia cum uterque conjux non solum «Haec licentia debet esse expressa, non
sit suscipiens, sed etiam minister Sa prczsumpta; nempe, quod data sit, non
cramentó, in singulis eorum certe re vero quod data fuisset in tali hypoihesi;
quiritur ea intentio qualis in minis intimata delegato, ut ipsi nota fiat
tris aliorum Sacramentorum exigitur, acceptetur. »
ut diximus num. тб et 18. In praefa San Ligorio (lib. 6, núm. ro88)
io autem casu procuratoris, recte dice lo mismo, aprobando las pala
dicit Lugo, quod illa intentio verius bras de Busembau, que dice así: «Is
dicenda est virtualis quam habitúa qui substituitur, dèbet habere expres
lis, cum procurator contrahat virtute sam, vel saltem taeitam licentiam ex
mandati, sive consensus a principali ratihabitione de presenti, quia non
preestiti.» sufficit ratihabitio de futuro, qua quis
2.
A
En el mismo párrafo 3 el se putet, alterum postea ratam habitu
ñor Sánchez, para probar que cual rum; Sánchez, Regin., Coninch. apud
quier sacerdote, en ese caso apurado, Bonac.» A cuyas palabras añade San
puede celebrar el matrimonió del mo Ligorio: «Ita etiam Sanch., Pont.,
ribundo sin la asistencia del párroco Salmant. cum Coninch. Et hoc etiam
ni su delegación, dice así: «Respecto si licentia sit metu vel dolo extorta;
á lo segundo, se nos figura que tam Salmant. cum Coninch. et Sánchez.
poco hay motivos de dudar ; porque Sufficit autem licentia oretenus data;
¿quién podrá negar que el confesor, Barbosa cum Navar., Henr., etc., li
en el artículo de la muerte, cuenta cei ipse Bonacina neget tacitam suf
con la autorización presunta y aun ficere.» Como se trata de una materia
expresa del párroco para dar la ben importante, conviene distinguir entre
dición nupcial? ¿Qué párroco hay que licencia tácita de presente y licencia
no haya manifestado una y cien ve tácita ó presunta de futuro; la segun
ces, pública y privadamente, que, da licencia no basta para asistir al
tratándose del artículo de la muerte, matrimonio; la primera es bastante.
concede todas sus facultades á todos En este mismo número el Sr. Sán
los sacerdotes, para que ningún en chez dice: «Los Salmaticenses, teó
fermo pueda morir sin los auxilios logos de tanta autoridad y nombra
espirituales que necesita?» día, examinando esta misma cues
Para mí, no sólo hay motivo de tión, dicen...» etc. Pues bien, veamos
dudar, sino que tengo por moralmen lo que dicen los Salmaticenses (trac'
te cierto que no hay semejante licen tatus IX, De matrim., cap. 8, punct. 4,
cia de los párrocos; y habiéndome num. 56): «Sufficit etiam tacita li
educado con un párroco hasta la edad 'centia de praesenti, quam censetur
de veintitrés años, y habiendo tratado concedere parochus, videns sacerdo
con muchos párrocos, jamás oí á nin tem se disponentem ad assistendum
guno de ellos que era su voluntad que matrimonio, nec prohibentem; non
otro sacerdote asistiese sin su dele vero sufficit tacita licentia de futuro, sen
gación en la hora de la muerte á los ratihabitio, siquidem matrimonium
matrimonios de sus parroquianos. fieri debet, vel presente parocho, vel
Diré más; sería harto imprudente el alio qui ab ipso licentiam habeat, non
párroco que tal hiciese. No es verdad qui habiturus est; Sánchez, Palaus,
que baste la licencia presunta; pues Basii., Coninch. Semper tamen debet
como dice Scavini (edición de 1874, sacerdos notitiam habere de licentia
tomo 3 , núm. 802), hablando de la sibi concessa, ut possit valide matri
licencia necesaria que ha de tener el monio assistere; est enim quoddam
sacerdote que no es párroco para privilegium, et quasi quaedam dona
asistir á un matrimonio, dice así: tio qua; non prodest nisi acceptetur,
250 L I B R O VI. T R A T A D O V I H .
nec acceptari pofcest, nisi sciatur. Ar- menor de doce años, porque no exis-
gumento textus, cap. Si tibi absenti, te voluntad respecto de la robada,
de prcebendis, in 6, et cap. 1, de con- aun cuando prestase su consentimien-
cessione prezbendce, in 6.» to, puesto que su corta edad le impe-
día conocer los efectos de la acción
1
§ T-
que ejecutaba, ó resistir á la fascina-
ción de los amaños del raptor. De
Del d e c i m o c u a r t o y ú l t i m o i m p e d i m e n t o todos modos, el rapto deberá ejecu-
d i r i m e n t e del m a t r i m o n i o . tarse con miras deshonestas, según
R a p t a v e sit mulier, nec.partí reddita se consignó en los considerandos de
tutee. la sentencia de una Audiencia, que
dio ocasión á la sentencia del Tribu-
3 0 6 8 . El rapto puede conside- nal Supremo, de 16 de Noviembre
rarse civilmente y canónicamente. de 1874, que se expone más adelante.
El rapto, considerado civilmente, tie- Se ha de notar que por reclusión
ne muchas diferencias del canónico, temporal; de la que aquí se habla, se
porque admite rapto de fuerza y rapto entiende la pena aflictiva en alguno
de seducción, y los atenienses casti- de los establecimientos dentro ó fuera
gaban aún con mayor rigor el segun- de la Península, estando los c o n d e -
do que el primero, si bien en esto no nados á ella sujetos á trabajó forzoso
eran equitativos, porque el rapto vio- en beneficio del Estado dentro del
lento ó de fuerza, no sólo atenta al recinto del establecimiento. Esta
honor y reposo de las familias, como pena se prescribe á los que tienen
el de seducción, sino también á la quince años de edad. Se divide en
libertad de la persona ofendida y al tres grados: mínimo, medio y máxi-
orden público. Los romanos, en un mo. E l mínimo comprende de doce
principio, lo castigaron con penas años y un día á catorce años y ocho
muy ligeras; porque como habían co- meses; el medio, de catorce años,
metido el rapto de las Sabinas para ocho meses y un día á diecisiete años
aumentar su ciudad, tuvieron ver- y cuatro meses; el máximo, de dieci-
güenza de castigar severamente un siete años, cuatro meses y un día, á
crimen que ellos habían cometido; veinte años. He querido hacer estas
pero después impusieron la pena, pri- pequeñas advertencias sobre el rapto,
mero de deportación, después de considerado civilmente, para que los
muerte y confiscación de bienes. párrocos puedan instruir á sus- feli-
L a legislación española, dejando greses acerca de la enorme gravedad
aparte la antigua, según el Código' de este crimen, cuando la ley civil lo
penal de 1870, castiga el rapto de castiga tan severamente. E l que quie-
una mujer, ejecutado contra su vo- ra informarse más por extenso sobre
luntad y con miras deshonestas, con el rapto considerado desde este, as-
la pena de reclusión temporal; en pecto, vea la edición última de E s -
todo caso se impondrá la misma pena criche, de 1876, Diccionario razona-
si la robada fuere menor de doce do, etc., en la palabra Rapto. (Alcu-
años. (Art. 460.) billa).
E l párrafo primero de este artículo 3 0 6 9 . El rapto, considerado ca-
se refiere, tanto á mujer soltera como nónicamente, se define abductio vio-
á mujer casada ó viuda, honesta ó lenta fcernina, de loco ad locum matri-
deshonesta; el carácter del delito que monii causa. El rapto, • según queda
aquí se pena lo constituye la violen- definido, exige que tenga tres condi-
cia. El párrafo segundo equipara al ciones reunidas para que sea impedí"
rapto con violencia, el ejecutado en mentó dirimente del matrimonio ;
D E L SACRAMENTÓ D E L MATRIMONIO.
1 . , que la mujer arrebatada sea lle- matrimonii, • de quo tantum agit ift
a
vada de un lugar á otro, ó de una sess.. 24, cap. 6.» Lo mismo que San
casa á otra distante algunos pasos,-si Ligorio dicen S.cavini, Gury y Bou-
bien varios autores dicen que basta, vier, apartándose de muchos escrito-
aunque las casas no estén distantes res franceses; y sobré todo Vecchiot-
paso alguno. He aquí las palabras de ti, que en su excelente tratado canóni-
San Ligorio (núm. 1107): «Unde non co De matrimonio, cap. 3, § 64, donde,
sufficit, quod mulier transferatur de en mi concepto, pone en bastante cla-
cubículo in cubiculum ejusdem do- ridad la presente cuestión, dice así:
mus, etiamsi per vim ibi cognoscatur; «Tertio requiritur, ut mulier abdu-
sufficit vero si transferatur in locum catur matrimonii ineundi causa. Unde
separatúm, in quo illa sit sub potes- raptor nec est nec dici potest, qui
tate viri, quamvis ibi cum illo rem puellam in aliquo loco repertam ibi
non habeat; ut Sánchez, Concina et opprimât aut in sua alienaque domo
Salmanticenses.» arete custodiat,ut exire non possit, aut
De modo que el que sea violada la ab uno ad aliud cubiculum abducat li-
mujer ó no lo sea, es impertinente bidinis explendaa causa. Nam S. C. C-
para el rapto impedimento canónico. tum 25 Januarii 1586, tum 14 N 0 -
La segunda condición para que haya vemb. 1648 apertedeclararuntraptum
rapto que sea impedimento dirimente, ex alia, quam matrimonii ineundi
es que la mujer sea arrebatada por causa commissum, non comprehendi
causa de matrimonio, porque el fin Concilii decreto. Vide Rigant., Com-
del Tridentino fué manifiestamente ment, in regid. Cancel., ad res 49, n u -
favorecer á la libertad del matrimo- mero 54, qui jure animadvertit inde
nio: de aquí es que, aun cuando la a citata decisione ann. 1586 eam esse
mujer consienta libremente en el ma- Sèdis Apostólicas praxim, ut in dis-
trimonio después del rapto, el matri- pensatione super aliquo impedimento
monio es nulo si aún permanece bajo usitatas clausulas «dummodo mulier
la potestad del raptor, corrigiendo en rapta non fuerit, » expresius altera
esta parte el derecho canónico anti- poneretur «dummodo mulier pr opter
guo, que daba por válido el matri- hoc (matrimonium) rapta non fuerit.»
monio si la mujer arrebatada, aun La tercera condición para que haya
estando bajo el poder del raptor, impedimento dirimente es que sea
diese después libremente su consenti- fœmina repugnante, esto es, que haya
miento. violencia física ó moral. He aquí las
Algunos autores , especialmente palabras de Concina, que es la senten-
franceses, fueron de opinión que el cia común: «Duplex violentia: phisica
rapto explendcz Ubidinis causa era bas- una, qua per vim e domo sua fœmina
tante para inducir impedimento del trahitur; moralis altera, quaa minis
matrimonio: las razones en favor de excitât metum cadentem in virum
este parecer pueden verse en Sánchez, constantem. Alterutra ad raptum r e -
lib. J, disp. 12, cap. 21; pero la opi- quiritur.» Lo mismo dice San Ligo-
nión que hoy se puede llamar ya co- rio, aun cuando sea repugnando los
mún, afirma que si el rapto no se hizo padres ó los tutores de la mujer; por-
causa matrimonii, no es impedimento que si ella consiente en el rapto, el
dirimente del mismo: «ita probabilius, matrimonio es válido, pues el T r i -
dice San Ligorio, núm. 1107, tenent dentino definió que el consentimiento
Sánchez cum Manuel, Vega, Diana, de los padres no es necesario para la
Concina, etc. Ratio, quia Concilium validez del matrimonio.
Tridentinum hoc impedimento non 3 0 7 0 . P. ¿Constituyen impedi-
aliúd intendit quam favere libertati mento canónico dirimente de rapto
253 L I B R O V I . TRATADO V i l i .
las dádivas, los ruegos, la seducción violentiam mulier patiatur, vidén
sin violencia alguna y el dolo? dum est an sint preces importuna;
B. He aquí las palabras de Vec sufficientes ad metum viri constan
chiotti (cap 3, De impedimentis ma tis; secundum ea qua; diximus cap. 9,
¿rimonii, § 64): «Plerique theologi (tal num. 34, quod accidit, quando nimis
vez esto sea exagerado) quos inter prolixae et repetita; sunt ab eo, quem
Navarrus, card, de Lucca, Rigantius, timore reverentiali reveretur, ita u t
Instructio card. Rauscher, Giessen, fcemina non audeat illi contradicere,
Phillipps, Ginzel, Binder, Poeten, et tune erit raptus, quia violentia?
Papp., Ssilizyi, et canonistas gallicani tales preces aequiparantur: si vero ab
ferme omnes affirmant.» Omito las aliorum precibus, quantumvis i m
demás razones que cita Vecchiotti, portunis alliciatur, non erit: Sánchez,
puesto que él mismo da solución á los disp. 12, num. 10 et 32, Dicast.,
argumentos, y no se conforma con disp. 7., dub. 58, num. 667. Imo si
esta opinión. He aquí sus palabras: dolo aut fraude mulier consentiat in
«Verum haec non adeo momentosa dictam abductionem, non datur r a p
sunt, ut in eam sententiam abduca tus proprie dictus; quia licet auferant
mur. Lex enim Tridentina; Synodi voluntarium, non inferunt vim et
nuptiarum libertärem respicit, quae violentiam proprie dictam, qua; re
incolumis et salva manet, cum rapta quiritur ad raptum; sicut rapina non
voluerit serioque consenserit, ápprime dicitur, quando dolosis fraudibus
advertens se fugam arripere conjugii aliquis rem alienarci rapit; quia ad
ineundi causa. Prseterea nihil vita in illam requiritur, quod ipso vidente et
raptu seductionis est, quam injuria repugnante, res auferatur , propter
et dissensus parentum. Ex hoc autem specialem malitiam quae in tali vio
illud quidem consequitur, quod sedu lentia reperitur. Ita Dicast., Sánchez,
ctores et seducti, nec gravi peccato Gutiérrez, Palaus.»
nec a pcenis immunes sint (se entiende Gousset trata erudita у sòlida
de las civiles), dummodo raptus sit mente la presente cuestión en el
extra términos juris civilis, hoc est, tomo 2 de su Teología Moral, n ú m e
odiosis artibus, et insidiosis inductus, ros 797 y siguientes: y epilogando lo
ut mulier, hisce stantibus, in tantum principal de lo que dice, se puede
dedecus se prodat; matrimonia tamen compendiar en las siguientes pala
sic contracta non erunt irrita, cum ab bras:
ipso Tridentino edictum sit validita i.° Las leyes que establecen pe
tem matrimonii a consensu parentum nas, inhabilidades ó incapacidades,
non pendere.» no deben extenderse más allá del sen
Los Salmaticenses dan á la pre tido genuino de las palabras de la ley:
gunta anterior la siguiente prudente odia restringi, favores convenit ampliari.
respuesta: «Ad raptum aliqua violen Pues bien; el Tridentino, al estable
tia requiritur, vel physica, qua per cer el impedimento dirimente de que
vim foemina a sua domo extrahitur, estamos tratando, usa de las palabras
vel moralis per minas et commina raptor, rapere, rapta, las cuales no son
tiones sufficientes ad excitandum me sinónimas de seductor, seducere, sedu
tum viri constantis. Ex quo patet, cía: las primeras implican violencia;
quod si fcemina consentiente e domo las segundas, no: las primeras supo
parentum vel mariti abducatur, non nen repugnancia actual; las segun
datur raptus, de quo Concilium et nos das, no.
modo loquimur; quia tune non dici 2.0
E l rapto de seducción fué ad
tur raptus fcemina?, sed magis fuga mitido en Francia como impedimen
illius. Si vero precibus importunis to dirimente del matrimonio por, las ;
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 253
leyes civiles de los .Reyes, y por la venido el rapto de seducción; pero el
jurisprudencia de los Parlamentos, á Papa le respondió que el Tridentino
las cuales se ajustaban inviolable- no condenaba por nulo ese matrimo-
mente los tribunales: de aquí provino nio, porque no había intervenido esa
que la mayor parte de los teólogos y violencia que pone á la mujer bajo la
canonistas franceses se acomodaron potestad del raptor. Véase por exten-
á este error, creyendo equivocada- so esta carta en una nota de Gury
mente que la costumbre establecía (edición de 1875, torn. 2, núm. 857),
un derecho en esta materia; pero, y además en la Hisloire du Pape
como muy bien dice Gousset, ni las Pie VII, par le chevalier Artaud,
ordenanzas de los Reyes ni la juris- tome 2, chap. 6.
prudencia de los tribunales seculares 3 0 7 i . La segunda condición que
pueden establecer impedimentos di- se exige para el rapto impedimento
rimentes del matrimonio sino en dirimente del matrimonio, es que se'
cuanto á los efectos civiles. haga con intención de matrimonio.
La costumbre que se alega en favor He aquí las palabras de San Ligorio,
del impedimento dirimente del rapto en el núm. 1107: «Requiritur 2. , ut
0
proporción que felizmente van de- tum Concilii est poenale et correct!-
jando las libertades galicanas. vum juris communis, cap. final. De
Pudiera citar además la carta de raptorib., et sic debet restringi, non
Pío VII á Napoleón I, su fecha 26 de extendi. I t a Coninchius, Sanchez,
Junio de 1805. Solicitaba el Empe- Dicast., etc. Quamvis gravissimi au-
rador que el Papa declarase nulo el ctores considerantes Concilium gene-
matrimonio de su hermano Jerónimo, raliter et indistincte loqui, asserant
y una de las causas que alegaba era ad has poenas incurrendas non requi-
porque en su celebración había inter- ri foeminam rapi animo contrahendi
3 5 4 LIBRO VI. TRATADO V i l i .
cum ea, quod est probabile. Ita Cor- cuanto á causar el impedimento diri-
nejus, Bonac., Rodrig., Veracrux, mente de que se trata.
Gabriel, etc.» He aquí las palabras de Cóneina
Donde se ve que los Salmaticenses sobre este punto: «Dicitur matrimonii
todavía tenían por probable que el causa; quia si desit haec intentio, et
rapto tantum causa libidinis explendes ob alium finem rapiatur, puta explen-
era impedimento dirimente del ma- dse libidinis, non est proprie raptus.»
trimonio. E s t a opinión tuvo antigua- (tomo 10, lib. 2, De matrim., cap. 2,
mente bastante séquito, por haberla § 9 . ) De modo que tengo por sufi-
seguido muchos escritores franceses; cientemente segura la doctrina de
y por esto Sánchez, aunque tiene por San Ligorio, Cóneina, etc.
más probable que no hay impedimen- 3 0 7 2 . P . ¿ Es necesario , para
to dirimente sino por el rapto causa incurrir en las penas del Tridentino,
ineundi matvimonii, dice que la con- que la mujer arrebatada sea honesta?
traria es bastante probable. R. E s doctrina comunísima que el
Las razones, que alega Sánchez Tridentino habló, generalmente, y
son varias por una y otra parte: el comprende á los raptores de cual-
que desee enterarse de ellas, vea el quier mujer, sea doncella, viuda, co-
lib. 7, De impedimentis matrimonii, rrompida ó meretriz, porque el fin
disp. 1 3 , números 3 y 4. Al abrazar único del Tridentino fué defender, la
la opinión de que tan sólo el rapto libertad del matrimonio, y una mu-
causa matrimonii es impedimento di- jer mala puede también ser violenta-
rimente, dice así: «Ducor, quod ex da al matrimonio por medio del
principio illius cap. 5 id colligatur, rapto.
nam statim incipit verba faceré de Es también doctrina comunísima
matrimonio contrahendo inter rap - que no incurre en las penas del Tri-,
torem et raptam : ac proinde indi- dentino una. mujer varonil que ate-
cium est de solo raptu agere , qui morizase á un hombre y le arrebatase
causa matrimonii admittitur.» Ade- causa matrimonii; porque aunque al-
m á s , la rúbrica de aquel capítulo del gunos dijeron que el decreto del.Tri-
Tridentino trata solamente del m a - dentino era general al raptor, y a l a .
trimonio. raptriz, pero, como dicen los Salma-
Por último, especialmente en el ticenses en el lugar citado, el hombre
siglo pasado y en el presente, los más y la mujer en este lugar,, no son a >
graves teólogos, principalmente es- rrelativos: «quia intentum, Concilii
pañoles, definen el rapto impedimen- est favere fragilitati fceminarum;
to dirimente del matrimonio abductio quaa sunt magis expósitas violentiis
violenta Jazmines invites de loco ad locum virorum, et quia illarum raptus fre-
causa matrimonii; pero aquí se han de quentius accidit, et ideo Concilianti
advertir dos cosas: numquam de fceminis raptricibus
i. a
Que aun cuando la mujer no mentionem facit, cum ter aut quater
sea arrebatada sino causa explendes de raptore loquatur; non est exten-
libidinis, pudiera suceder que el ma' dendum hoc decretum ad illas, cum
:
trimonio fuese nulo por el impedi- sit pcenale et correctivum juris com-
mento vis, si le contrajese bajo la munis; et sic est stricte interpretan-
presión de un miedo grave injusto al dum, ubi non currit eadem ratio de-
que la quería atropellar. cidendo, ut in praesenti accidit. I t a
2. Que aun cuando se da el nom Sánchez, Veracrux, Gutiérrez, Bona-
a
bre de rapto al que se hace causa li- cina, Dicast. N. Gabriel et N. Anton.»
bidinis explendce, . esto se entiende ci Si bien cuando la mujer fuese la rap-
vilmente, mas no canónicamente, en triz no habría el impedimento:diri-
D E L SACRAMENTO D E L . MATRIMONIO 255
mente del Tridentino impuesto con- cidentia); nec vir ita facile vinci po-
tra el rapto, habría el impedimento testi) Sánchez, en el lugar citado
dirimente vis si el hombre contrajese (núm. 14), dice, aunque otros lo nie-
matrimonio bajo la presión grave de gan, que aun cuando el rapto se veri-
un miedo injusto que le impusiese la fique con una mujer casada, ó con
raptriz. una parienta, con la cual hay impe-
San Ligorio (núm. 1107) dice así: dimento dirimente de contraer ma-
«Ut-raptus sit mulieris, ipsa repugnan- trimonio, se incurre en las penas del
te. Unde non incurrit impedimen- Tridentino; esto es, que además de
tum; si mulier rapiat virum, ut com- la excomunión mayor lata, aun cuan-
muniter Sánchez et Salmant. cum do muera el marido de la casada
Bonacina, Gutier., Veracrux, Dicas- arrebatada, ó se saque la dispensa del
tillo, Gabr. , etc. Quia Concilium impedimento dirimente de la parien-
tantum de viro raptore mentionem ta, si la mujer permanece todavía
facit.i) Lo mismo dicen el Compen- bajo la potestad del raptor, el matri-
dio de Scavini (tomo 2, núm.. 993), monio sería nulo por la ley del T r i -
Gury (edición de 1875, tomo 2, nú- dentino, si non reddebatur parti tutes.
mero 859), y sobre todo Sánchez, He aquí las palabras de Sánchez:
lib. 7, disp. 1 3 , núm. 16, donde dice«Sed nihüominus in hoc eventu (si
así (casi lo propio dicen los autores la mujer era casada ó parienta) est
anteriores): «Deducitur non esse lo- locus illis pcenis, si causa ineundi
cum his pcenis et praedicto Tridenti- matrimonii de facto, licet non de
ni decreto, si ice mina virum rapiat jure, feemina illa rapiatur. Quia T r i -
nplentem, ut secum ineat matrimo- dentinum non petit iniri inter eos
nium. Quod id decretum de solo viro matrimonium, nec id spectat, sed
raptore verba faciat. Quod denotant si ve ineatur si ve non, suis pcenis illos
ea yerba illius decreti: quamdiu ipsa afficit. Quod constat ex illis verbis
inpptestale raptoris manserit. E t sta- quas post proxime relata adjungit:
tini, quod si raptor. E t postea pcenas «Et nihüominus raptor ipse et omnes
decernens, ait: Et nihüominus ipse ra- »illi consilium, auxilium et favorem
ptor. E t proinde id decretum corre- «prasbentes sint ipso.jure exeommu-
ctoriurn et pcenale ad feemina tn viri -«nicati.» Quasi dicat, non minus in-
raptricem extendendum non est (ut currat pcenas raptor raptam ducens,
late ,probavi disput. praeced,, nume- quam si non ducat. Ac proinde deli-
ro 2 5 ) E t in propriis terminis docet ctum hic punitum ipsa violenta ab-
Veracrux, append. ad. Speculimi, ubi duzione ad ineundum matrimonium
de raptu, fol. 84, § Respondetur quod. consummatur. Nec spectat Tridenti-
XJaàe ut matrimonium inter raptri- num sint hábiles nec ne ad illud con-
cem et raptu m valeat non est opus trahendum. Siquidem illud contrarli
seryari formam prsedicti decreti, ni- aut non contrahi, non conferì ad pce-
mirum, ut vir raptus sit a potestate nas. Nec supponit semper fore illos
;
cribo la carta del Sr. Sánchez; por- in materia de qua agimus ejusmodi
que, como he dicho de la anterior, principium applicari possit. 3." Utrum
copiando la respuesta del P . Tarqui- doctores denegantes vim legis respon-
ni, al leer las soluciones que da, se sis Sacrarum Congregationum revera
ven claramente los argumentos que sint plures.
268 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
»Quod attinet ad primum, negari Sacrarum Congregationum responsa,
non potest, probabilitatem extrinsecam ut conflictus dirimeretur: dirimeretur,
alicui sententi» advenire ex numero inquam, ita ut responso recepto con-
doctorum qui earn defendunt. Sed hoc troversia ipsa finita censeri posset,
non indefinite tenendum esse probe aliterque opinantium auctoritas rejici
nosti. Itaque in dissertatione prolego- deberet. Ejusmodi recursus et quidem
mena P. Francisci Zacharias, Teolo- hoc sensu litteris ipsis expresso, quo-
gia? S. Alphonsi prasfixa, quam qui- tidie, ut ita dicam, et undecumque
dem per errorem in postrema epistola adveniunt; quo fit, ut ipsa Sacrarum
S. Alphonso attribui, sed quse, A l - Congregationum decreta responsa di-
phonso ipso petente adeoque maxime cantur; perrarum quippe est, ut spon-
probante, prsefìxa est (§ 2, cap. 5), te ac motu proprio aliquid ab iis de-
habemus canonem secundum ita con- cernatur.
ceptum: «Theologorum etiam multo - »At ad praxim quod pertinent, hoc
«rum testimonium, si alii contra pu- certissimum est, Ecclesia? Praslàtos,
»gnant viri docti, non plus valet ad si quod norunt Sacrarum Congrega-
»faciendam fidem , quam vel ratio tionum responsum, nefas existimare
»ipsorum, vel gravior etiam auctori- ab eo recedere, sique recédant, repre-
t a s comprobarit.i) Fac igitur ratio- hensione dignos haberi, ac revera
nem ab iis adductam esse falsam, fac reprehendi. Quod igitur Praslatis ipsis
rationem aliquam evidentem et aucto- non licet, id a privatis probabiliter
ritatem quamdam, quae posthaberi fieri, quomodo dici poterit?
nequeat, eisdem obesse, jamquevides, »At ratio evidens qua doctores illi
eorum sententiam ab omni probabili- oppugnantur, qui denegant responsis
tate necessario dejici. Itaque, si his- Sacrarum Congregationum vim legis,
toriam Theologisa moralis retexamus, ea ipsa est, quam indicavi in postre-
haud paucas reperiemus sententias, ma epistola. Nimirum auctoritas Sa-
quse plures quidem aliquando habuere crarum Congregationum ipsa est Sum-
sectatores, ac postea tamquam falsae mi Pontificis auctoritas . Summus
rejectee sunt. enim Pontifex neque solet, neque, si
»Hoc autem prssstituto, videndum vellet, posset Ecclesia? regimen per se
jam est utrum in quasstione de qua ipsum exercere. Itaque Sacras Con-
agimus, numerus ille doctorum qui g r e g a t i o n s instituit, quibus tam-
objicitur, aliquid possit ad probabili- quam organis utatur; ex quo sequitur
tatem valere. Agitur de propositione perinde esse Sacrarum Congregatio-.
generica, qua? regulariter Sacrarum num decretis vim legis denegare, ac si
Congregationum responsis vim legis Summi Pontificis denegetur: quod qui
detrahit. Nimirum securis ad radi- audeat, eum porro probabiliter loqui,
cem ponitur, totaque auctoritas Sa- nemo certe diceret. Qua de re intelli-
crarum Congregationum labefactatur! gere satis numquam valui, quod ali-
Jam vero omitto rationes, quibus illi qui doctores in responsis Sacrarum
utuntur, de quibus postea sermo erit, Congregationum exigunt, nimirum, ut
atque unum hoc qusero, utrum ratio constet de approbatione Romani Pon-
evidens et auctoritas prasvalens, cui tificis, quasi vero hsec approbatio me-
obsisti nequeat, iisdem obsit. Auctori- ridiana? instar lucis perspicua non sit,
tas quidem prassto est; praxis, nimi- sive ex ipsa institutione Sacrarum
rum, ac sensus totius Ecclesia. Ad sen- Congregationum, sive ex publico et
sum quod attinet, id sese prodit ex quotidiano earum agendi modo, qui,
frequenti perpetuaque consuetudine, pressente ac veluti inspectante S. Pon-
qua ex omni Ecclesia? parte in opinio- tifice, ab iisdem tenetur, sive ex no-
nura conflictu implorata semper sunt tissima curiae praxi, qua secretarli
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO.
Congregationum, Romano ipsi P o n - periuntur. 5. Quod non constat, ut
0
disciplina inter gmviores numeratur, est. Quas sane alus compluribus exem-
quemadmodum monet Rigantius in plis, per alias nullitates , et inhabili-
preclaro suo commentario ad regulas tates discurrens, quas s a n a r i , vel tolli
Cancellarias , regula 48 in principio, a confessario certe non possunt, tute
huic ipse occurrens objection}, quam ipse facile confirmare poteris.
tu proponis. Jam vero (id proprium »Velim tibi satisfecisse. Si tamen
est legum irritantium, praesertim gra- id non prs93tifci, mese tribue imperi-
viorum, ut epikejam excludant, que- tias. Nihilominus hoc certum habeto,
madmodum fuse docet Suarez, De opinionem quas dat Episcopis facul-
leg ib. , lib. 5 , cap. 2 3 , praesertim, tatem dispensandi in extrema neces-
num. 3 et 4. Quod si durum privatis sitate ab impedimentis dirimentibus,
est, tarnen , cum bono atque ordini pu- quas publica s i n t , heic omnino re-
blico necessarium censeatur , merito est proban.
ferendum, quandoquidem bono privato »Rogo te, ut grata habeas ea, quse
publicum prsevalere, aequum est. I t a - tibi renovó , obsequii, eximiasque
que etiamm foro civili id servari vides, existimationis sensa.
in quo , ex. gr., testamentum debitis «Romas die 12 Octobris 1 8 7 2 . —
solemnitatibus destitutum irritumin- C.imillwi Tarquini, e Societate Jesu.»
exorabiliter habetur, licet necessitate 3 0 8 1 . El Doctor San Ligorio re-
imperante, solemnitates neglectse fue- tractó muchas de las proposiciones
rint. Quod sane haeredi ac legatariis que había defendido en su obra lata,
durissimum videri debet. y otras en parte las corrigió. El elenco
»At, instas, diversa heic ratio est. de estas proposiciones retractadas le
Agitur enim non de lucro , aut detri- puso el Santo Doctor después del tra-
mento temporali , sed de favore ani- tado de las censuras , ó sea depués
marum. Quid enim, inquis, parochus del lib. 7.
respondeat moribundo conquerenti: E n la primera serie de proposicio-
«Omnia in Deum commissa peccata nes retractadas pone el Santo noven-
»dimittere potes: quae contra Eccle- ta y nueve , en la segunda serie vein-
»siae praesepta patrata sunt, non po- tiséis. Pues b i e n : en la segunda
»tes?» Respondebit, nimirum, se di- proposición retractada en la segunda
mittere omnia peccata sive contra serie compendia San Ligorio lo que
divinas sive contra ecclesiasticas leges había dicho anteriormente acerca del
perpetrata, dimittere , dummodo sin- valor de las declaraciones de la Sa-
cere posniteat, concubinatus delictum grada Congregación de Cardenales en
quousque protractum, dimittere om- las primeras ediciones de su obra, que
nes actus fornicarios, sive incestuo- copió , comentó y amplificó en sus
sos, dimittere spretum in iis perpe- cartas D. Miguel Sánchez para apoyar
trandis sive divinas, sive ecclesiasticas su opinión; pero no tuvo presente ó
legis; atque ejusmodi ratione eum no había visto la retractación de San
(concubina animo saltem relieta, si Ligorio.
excludi e domo in eo articulo ne- El Santo (lib. 1 , num. 1 0 6 , g ^ r . 2)
queat) paradisum, licet matrimonialis había dicho: «An declarationes Sacrse
vinculi exsortem, introire libere pos- CongregationisCardinalium vim legis
se: sèd habilitare illuni ad matrimo- habeant? Plures auctores negant, nisi
nium (ceteroqui horae momento morte editas sint non solum consulto Pontí-
abrumpendum) cum necessaria facuitati fice, sed etiam mandante, ut ipsas so-
sit destitutus, non posse; nec si faciat, lemniter per totam Ecclesiam pro-
ejusmodi actum quidquamesse valiturum; mulgentur;» pero San Ligorio en su
siquidem ad peccata dimittenda, non retractación, á continuación de las
ad leges solvendas sibi facultas data anteriores palabras, añade: «Adden-
27-2 LIBRO VI. T R A T A D O V i l i .
dum tamen est, quod hujusmodi de- vicarios generales y vicarios capitu-
clarationes , q u e jam in Ecclesia lares. No obstante lo expuesto en los
universaliter divulgaras , et facto sit números anteriores por el P . Moran,
promúlgate fuerint usu plurium an- pueden hoy los Sres. Obispos dispen-
norum , vel relatione auctorum com- sar de impedimentos públicos diri-
muniter ipsas referentium , hce satis mentes que proceden del derecho
omnes fideles obstringunt.» eclesiástico, al tenor de las letras de;
Se ve , pues , que el Santo afirma la Congregación del Santo Oficio, ex-
que obligan á todos esas declaraciones pedidas en 20 de Febrero de 1888,
en cualquiera de estos dos casos, por- las cuales terminan del modo siguien-
que usa de la conjunción vel, que es te: «Sanctitas Sua benigne annuit pro
disyuntiva: como cuando unadeclara- grafia, qua locorum Ordinarii dispen-
ción se ha observado por muchos años, sare valeant, sive per se, sive per
cual sucede en la observancia de no ecclesiasticam personam, sibi benevi-
dispensarlos Obispos de los impedi- s a m , asgrotos in gravissimo mortis
mentos dirimentes públicos, ó cuando periculo constituios, quando non sup-
se refiere comunmente por los auto- petit tempus recurrendi ad S. Sedem,.
res, como sucede también en la pre- super impedimentis, quantumvis pu -
sente. blicis matrimonium jure ecclesiastico
3 0 8 2 . Por último , Scavini (edi- dirimentibus, excepto sacro presby-
ción de 1874 , tomo 3, núm. 818), teratus ordine , et affinitate lineas
después de decir que el Obispo puede recta? ex copula licita proveniente.
dispensar en un caso urgentísimo, Mens autem est ejusdem Sanctitatis
cuando el impedimento dirimente por S u e , ut si quando, quod absit, neces-
el cual fué nulo el matrimonio es ocul- sitas ferat, ut dispensandum sit cum
to, y además concurren las otras con- iis, qui sacro subdiaconatus aut dia-
diciones que quedan explicadas, añade conatus ordine sunt insigniti , vel
en la nota 3 . de aquel número las
a solemnem professionem religiosam
siguientes palabras: «Quam faculta- emiserint, atque post dispensationem
tem Episcopus non modo in particu - et matrimonium rite celebratum con-
lari , sed etiam generaliter pro ómni- valuerint, in extraordinariis hujusmo-
bus casibus occurrentibus delegare di casibus, ordinarii de impertita dis-
potest; cum enim hasc potestas non pensatione supremam Sancti Offici!
persone , sed officio sit annexa , ipsa Congregationem certiorem faciant, et
reputatur ordinaria. Eam tamen dis- interim omni ope curent, ut scanda-
pensandi facultatem non habent vica- lum, si quod adsit, eo meliori modo
rii generales Episcopi sine ejusdem quo fieri possit removeatur, tum in-
speciali commissione; quia esto quod ducendo eosdem, ut in loca se confe-
hasc vim induat facultatis ordinarias; rant, ubi eorum conditio ecclesiastica-
cum tamen id sit tantum ex prassump- aut religiosa ignoratur, tum, si id ob-
ta Pontificis volúntate, non autem ex tineri nequeat , injungendo saltem
privilegio in jure expresso, ideo in ge- iisdem spiritualia exercitia aliasque
nerali commissione vicariatus ea non salutares poenitentias atque eam vitser
intelligitur commissa. Aliter dicen- rationem, qua? prasteritis excessibus
dum de vicario capitulan, qui succe- redimendis apta videatur, quasque
dit in omnem ordinariam episcopalem fidelibus exemplo sit ad recte et Chris-
jurisdictionem.» (Liguori, Op. Mor., tiane vivendum.»
lib. 6, num.1125.) El señor Obispo de Vich elevó á la
* Véase lo que se dice en el nú- misma Sagrada Congregación la s i -
mero 3131, á saber: que bajo el nom- guiente consulta en demanda de
bre de Ordinario se entienden los aclaración de la palabra csgrotos: «Bea-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 273
tissime Pater: Episcopus Vicensis, ad qua? in eodem decreto praescribuntur.
pedes Sanctitatis Vestrae provolutus Sequenti vero diei SSmus. D. N. Leo
sequens reverenter exponit dubium: Div. Prov. P P . XIII in audieritia
Ex litteris istius S. R. et U. Inquisì- r. p. d. Adsessori S. O. impertitam
tionis, diei 20 Februarii 1888, Sanc- relatam sibi Emorum. Patrum reso-
titas tua benigne annuit pro gratia, lutionem benigne adprobare digna-
qua locorum Ordinarii dispensare tus est.—J. M A N C I N I , <S. R. et U. I.
valeant aegrotos in gravissimo mortis Secret.»
periculo constitutos super impedi- Declaró asimismo el Santo Oficio,
mentis, quantumvis publicis, matri- en 9 de Enero de 1889 que no pueden
monium jure ecclesiastico dirimen- los Ordinarios á quienes se ha conce-
tibus, excepto sacro presbyteratus dido la referida facultad de 20 de F e -
ordine et affinitatis lineae rectae ex co- brero de 1888, subdelegarla universal-
pula licita proveniente. Jam vero mente á todos los confesores de un
super verborum «aegrotos in gravis- modo general, sino que tan solamente
simo mortis periculo» constitutos, pueden subdelegarla habitualmente á
non leve exortum est inter quosdam los Párrocos y en los casos en que no
dissidium. Sunt enim qui asserant tienen tiempo para acudir á los mis-
locum dispensationi tantum esse mos Ordinarios y hay peligro en la
quum impedimentum afficiat directe demora , aprobando y confirmando
aegrotum, non vero quum segrotus ambas declaraciones Su Santidad; y
sit solutus, et impedimentum tantum que bajo la palabra, párrocos én quie-
directe afficiat bene valentem. Dum nes pueden subdelegar , se compren-
alii e contra facultatem dispensandi den todos aquellos qué ejercen ac-
Ordinariis concedi putant, quamvis tualmente la cura de almas, exclu-
aegrotans non habeat in se impedi- yendo los vicepárrocos y capellanes
mentum, sed hoc directe tantum exis- (23 de Abril de 1890.) Por párrocos,
tât in bene valente. Unde quum civi- según otra declaración , se entienden
liter sint conjuncti, aut alias in con- también los misioneros que desem-
cubinatu vivant, ex gratia, puella peñan las funciones parroquiales:
soluta et diaconus illaque asgrotante, «Affirmative pro iis missionariis qui
hic Valens sit, possetne Ordinarius »parochialibusfunguntur muneribus.»
cum his dispensare? Vel si monialis Y finalmente, para que los Sres. Obis-
aegrotans in concubinatu viveret cum pos y los demás por ellos subdelega-
diacono bene valente, essetne locus dos puedan hacer uso de la facultad
dispensationi, quum diaconus non* que les conceden las letras de 20 de
sit in gravissimo mortis periculo con- Febrero de 1888, es necesario que los
stitutus?» A cuya consulta dio la s i - interesados,, es decir, los gravemente
guiente contestación en i.° de Julio enfermos en el artículo de la muerte,
de 1891: «In Congregatione Generali vivan ó estén amancebados, ó unidos
S. Rom. et U. Inquis. proposita su- mediante el matrimonio civil, como
präscripta instantia , praehabitoque consta de una declaración del Santo
Rmorum. DD. Consum. voto, Emmi, Oficio al señor arzobispo de Santia-
ac Rmi. Dni. Cardinales in rebus go de Galicia en 22 de Septiembre
fidei et morum Générales Inquis. res- de 1890. (Véase La Ciudad de Dios,
pondendum mandarunt : Ordinarios tomo 27, pág. 217).
locorum, vi decreti diei 20 Februa-
La Sede Apostólica concede á los
rii 1888 , in utroque casu pariter
Sres. Obispos, como se desprende de
S. Congregationem S. Officii de im-
las anteriores declaraciones, la facul-
pertita dispensatione certiorem red-
tad para dispensar in articido mortis
dere ac ea interim curare debere,
de los impedimentos dirimentes, que
TOMO III.
18
274 L I B R O VI. TRATADO VIII.
provienen del derecho eclesiástico, «tinuit, eo ipso concessisse videtur
excepto el impedimento del orden sa «facultatem alus relaxandi.» Ibique
grado de presbítero, y de la afinidad sicaddit glossa: «Et hoc est a r g u
en línea recta ex copula licita; mas »mentum, Episcopos posse dispensa
después se preguntó á la misma Con »re ubi specialiter dispensatio non est
gregación del Santo Oficio si los im oinhibita, et concessum videtur, quod
pedimentos de disparidad de cultos y »non est prohibitum...» E t hoc appro
el de religión mixta pueden ser dis bant etiam Spor., Elbel et Roncaglia,
pensados MÍ articulo mortis, sin exigir tum quia, cum in casibus quifrequen
antes las condiciones que prescribe ter occurrunt possit inferior dispensare
ordinariamente la Iglesia, á saber: in lege superioris (ut diximus cum
i . Que ambos contrayentes prome communi, lib. 1, num. 190), bene po
a
art. i , ubi dicit, quod cum aliquid est utendo epiksja, posse declarare parti
contra commune bonum, malum est impedimento conscia?, talem legem
sequi legem positam; idem Cajet., Sot., humanam non obligare in eo casu
Salmant., etc., qui dicunt, quod lex specialissimo. Nan tune lex fit noci
bono communi non conveniens, non va, et ideo cum cesset contrarie, ces
est lex, ñeque obligationem inducit. sat quoque habere rationem verse le
E t ideo ait Pignatellus, tum alium gis. Qua? doctrina (ait auctor Indu
inferiorem legislatore posse declarare zione pei novelli confessori a Benedic
quod lex impedimenti cesset, et non to XIV et S. Alphonso laudatus), cum
obliget, cum in eo casu, si adhuc coha?reat principas qua? traduntur de
Pontifex vellet legem obligare, talis legibus, ètsi audacior, prima facie ap
voluntas respiceret malum, quia esset pareat, non tarnen reproban potest, ut
causa scandali, quod non est prassu improbabilis et male tuta in praxi, si
mendum. Unde dicit Roncag. (cujus vere periculum subsit gravissimum
opinionem ait auctor Instruct, pro no infamia? vel scandalorum, quod con
vis confess, ex Jordano et Pignatell. ut fessarius pro sua prudentia in Domi
supra, non esse rejiciendam tamquam no multum expenderé debet. Uti es
improbabilem et non tutam in praxi)
quod si aliquando nec etiam ad Epis
(i) Se dice si impedimentum sit occul-
copum aditus pateret, et nullo modo tum, p o r q u e si el i m p e d i m e n t o fuese pú
aliter vitari posset gravissimum peri blico, lejos de evitarse los males q u e se t e
cumm infamia?, aut scandali, posset m í a n , p r o c e d i e n d o á celebrar el m a t r i m o
parochus vel alius confessarius decla nio, se causaría u n g r a v í s i m o escándalo en
el pueblo, el cual sabía el i m p e d i m e n t o d i
rare, quod lex impedimenti eo casu r i m e n t e , q u e no estaba d i s p e n s a d o .
376 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
set, si impedimentum exurgeret ex babilem, ut communiter docent San-
copula illicita, ut est affinitas orta ex chez,Tournely, Innoc... et communi,
eo quia sponsa secreto fornicata fuit Immo (ut dicunt Sánchez, Viva, etc.)
cum fratre sui sponsi; et differendo in casu extrema? vel urgentis neces-
conjugium gravis suspicio daretur de sitatis licitum est uti opinione etiam
crimine, et inde diffamatio, rixas, tenuiter probabili; quia id quod esset
scandala. Notant tarnen merito cum indecens erga Sacramentum, non est
Pignatelli, quantocius saltem.pro ma- indecens quando necessitas et bonum
jori securitate et etiam pro reveren- anima? urget. Bene tamen advertit
d a erga Ecclesia? leges, recurrendum Sánchez, quod tale scandalum, cum
esse ad S. Posnitentiariam, ut obti- impedimentum est ex parte viri, or-
neatur dispensatio, vel potius decla- dinarie non potest timeri.»
rado, qua talis agendi ratio probetur. * Como en el artículo siguiente se
Diximus i . ° Si impedimentum sit oc- trata de la impetración de la dispensa,,
ctdtum; si enim publicum sit, nihil, creemos conveniente insertar aquí la.
nihil potest parochus. Non dispensa- carta-circular de la Nunciatura apos-
re, quia nulla pollet jurisdictione in tólica de Madrid á los señores Obis-
foro externo; ñeque declarare impe- pos de España, que trata de cómo se
dimentum non habere locum, quia han de redactar las preces, y déla tasa-
cum agatur de re nota, nullum adest que en la Nunciatura se ha de llevar
scandalum si conjugium non contra- por las dispensas.
hatur, imo potius scandalum adesset
contrahendo. Cetera autem incom- «CARTA-CIRCULAR DB LA NUNCIATURA,
no es improbable, como dicen San Li- para evitar dudas, he creído conve-
gorio y Scavini, bien se puede usar niente indicar á V. E. la tasa que en
de ella en circunstancias tan apura- esta Nunciatura se acostumbra á lle-
das. El Santo Doctor (lib. 6, núme- var por las referidas dispensas de
ro 1116) da la razón de la licitud de grados inferiores, que es la siguiente:
este modo de obrar, y responde á las por la de tercero con cuarto, sin cau-
dificultades contrarias; «quia eo casu sa, 225 pesetas y 10 para los gastos
ratione necessitatis edam cum pe- de secretaría; con causa, 90 pesetas
riculo frustrationis Sacramenti liei - y 10 de secretaría. Por la de cuarto
tum est sequi opinionem tantum pro- duplicado, sin causa, 200 pesetas
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO 277
(Véase Acta ex Us decerpta quce apud la siguiente resolución del Santo Ofi-
S. Sedem geruntur, tomo 1, pâg. 382, cio, de 22 de Noviembre de 1865, en
At Episcopi, missionarii aliique delegati la que, preguntando un Obispo si po-
a S. Sederà dispensandum, nihil pro dría ir á otra diócesis á celebrar ma-
taxa vel componenda recipere possunt ex trimonio de un subdito suyo para ca-
Benedicto XIV, bulla Cum venerabilis, sarle con una parienta, subdita de
19 Jan. 1757.) (Véase el num. 3119.) otro Obispo, en virtud de que él tenía
»4. Si sponsi sint diversa; dicece- indulto especial para dispensar el im-
0
sis, an ab utroque Episcopo sit obti- pedimento del subdito, sin hacer men-
nenda dispensatio, si uterque ex in- ción de los impedimentos ni de la
dulto speciali dispensandi facultatem dispensa del Ordinario de la no sub-
habeant, afirmant aliqui; quia Epis- dita, se le respondió: «Affirmative,
copus unus jurisdictionem non habet »nisi obstet tenor apostólicas conces-
in subditum alterius. Sed alii proba - «sionis, impetrata tamen venia pro
bilius negant; quia Papa delegando «celebratione matrimonii ab Episcopo
Episcopum jus suum totum ipsi tri- »loci;» pero el Metropolitano no pue-
buit. Adde: cum Episcopus aufert a de dispensar los impedimentos de los
suo subdito impedimentum, habilem subditos de los sufragáneos, porque
eum reddit ad contrahendum cum al- esto no pertenece á la jurisdicción
tero impedito ; sunt enim relativa, contenciosa.
quorum unum sine altero esse non Continúa Scavini:
potest. Hac de re audiatur Bouvier: «5.
0
Dispensatio, quas impertita
«Ex pluribus S. Pœnitentiarias deci- est a Pcenitentiaria, non extinguitur
»sionibus nuper obtentis, Episcopus superveniente morte Pontificis, etsi
»non ordinaria, sed facultate a S. Se- res adhuc sit integra, id est, si dele-
»de absque ulla conditione sibi con- gatus nondum inccepit aliquem actum
»cessa, cum suis dicecesanis super exercere suas delegationis; nam aucto-
»aliquo impedimento canonico dis- ritas Majoris Pcenitentiarii, ut notat
»pensans, facta mentione delegatio- Marcus Leo, non expirat per obitum
»nis apostolica;, valide dispensât, Papas. Imo verius ñeque expirat dele-
»etiam in casu in quo una pars est gado tributa a Dataria; executori enim
»alterius dicecesis, quia ea facultas hic nonconceditur simpliciter facultas
»procedit a Papa, et sublato ex una dispensandi, uti fieri solet in aliís de-
»parte, altera pars fit libera .» Ita legationibus, sed ei mandatur et pras-
etiam Carrière.» cipitur ut dispenset: et gratia jam
San Ligorio (lib. 6, nûm. 1 1 4 z )censetur facta relate ad Pontificem;
dice que algunos autores niegan que et ideo dispensandus adquisivit jus ad
baste la dispensa de uno solo de los rem: Sánchez, Dejustis, Giovine.»
Obispos, «sed negant probabiliter ipse 3 0 8 6 . Lo que dice Scavini en el
Tournely cum episcopo Tutelensi . núm. 4, de que cuando alguno dis-
Ratio quia, cum Episcopus aufert a pensa de un impedimento dirimente
suo subdito impedimentum, habilem del matrimonio por indulto especial
eum reddit ad contrahendum cum al- del Papa, debe expresar en la ejecu-
tero impedito; sicut si quis haberet ción de la dispensa lo que dice el mis-
facultatem dispensandi in aliquo gra- mo Scavini, á saber: facta mentione
du, dispensando cum suo subdito, di- delegationis apostolices, esto es tan ne-
s p e n s a i t etiam cum extraneo, unde cesario, que en Gury, anotado por
hie extraneus bene poterit tunc con- Cretoni (edición de Roma de 1875,
trahere coram parodio alterius, cum tomo 2, núm. 880) se lee la siguiente
quo dispensavit Episcopus.» Se con- pregunta: «Quczritur: Quomodo ab
firma la opinion de San Ligorio con Episcopis dispensatio obtinenda sit,
28o L I B R O V I . TRATADO VIII.
quando ex indulto dispensare pos- sonas dispensandas pertinent, si res sii de
sunt?» Y responde: «Eaedem regulas, oceultis impedimentis; sed nomina fin-
qua? in Curia romana habentur ut ne- guntur, v. gr., Titius, Berta. Additur
cessaria?, necessario etiam servanda? ultimo tum nomen ac cognomen ve -
sunt; quia intendit S. Pontifex, ut rum persona? ad quam rescriptum di-
alio modo Episcopi concessione apos- rigendum est, tum nomen loci, in quo
tolica uti non valeant.» Y pone á con- ipsa moratur: et hasc ad errorem vi-
tinuación la siguiente nota : « Sub tandum exarantur idiomate vulgari.
pcena nullitatis, Episcopus virtute in- Quilibet per epistolam recurrere po-
dulti apostolici dispensans exprímete test sive parochus, sive copfessarius:
debet, se dispensare tamquam S. Se- imo vel ipse qui dispensationem d e -
di s delegatum ex indulto delegationis siderai. Sed praestat, ut utatur opera
concesso tali die et anno et tot men- experti, vel melius curia? episcopalis,
sibus aut annis valituro; quia indulta ut vitetur omnis error.
illud vulgo praescribunt, et illud tune » Quando recurritur ad Datariam
praescribi sub pcena nullitatis asserit epistola supplex foris ad Cardinalem
Benedictus XIV in constitutione Ad Prodatarium, intus dirigitur ad ipsum
tuas manus, 2 Augusti 1748. •> * (Véa-Pontificem, et nomina, vel cognomi-
se el núm- 3131.) * na non finguntur, sed scribuntur
* Cuando dispensa el señor Obispo vera; et indicandum etiam si orato-
ó el Delegado, en virtud del privile- res sint diversa? dioecesis, quia so-
gio ó indulto apostólico, debe obser- let rescriptum dirigi ad Ordinarium
var necesariamente las mismas re- sponsa?.
glas que se creen precisas en la Curia »Quamvis quilibet per procurato-
romana (Sagrada Penitenciaría, i.° rem Roma? existentem possit recur-
de Mayo de 1858), y se han de guar- rere; ad omne tarnen erroris pericu-
dar en todo las mismas cláusulas; lum declinandum, tutius est ut res
v. gr., la adnotación del indulto, pero committatur officialibus curia? epis-
no bajo pena de nulidad, á no ser que copalis , ut passim fit. Ideo paro-
así lo exprese claramente el indulto. chus, parentela? arbore confecto, re-
(Santo Oficio, 1 5 de Junio de 1875.) mittat sponsos ad vicarium foraneum,
(Véase Marc, tomo 2, núm. 2047, en cujus sunt partes in statu oratorum
las notas I y 2.) * indagando, in testium depositiones
3 0 8 7 . En cuanto al modo de so- exquirendo, etc.» (S. Alphons., lib. 6,
licitar la dispensa, he aquí lo que dice num. 1 1 3 1 , 1 1 4 4 , etc.)
Sea vini en el Compendio de su Teo- 3 0 8 8 . Me había ocurrido trans-
logía Moral, tomo 2, núm. 1008, que cribir literalmente lo principal que
aunque comunmente se encuentra en contiene la bula Pastor bonus, que Be-
otros autores, aquí se halla compen- nedicto XIV promulgó en 13 de Abril
diado con claridad. Dice así: «Recur- de 1744, en que explica minuciosa-
sus ad Sacram Posnitentiariam exhi- mente las facultades que concede á la
betur E m i . Cardinali Pcenitentiario Sagrada Penitenciaría, y se halla en
Majori. Exprimendo latino idioma- el tomo 1 de su Bulario, pág. 319;
te (1) objectum dispensationis, taceri pero como es muy extensa, por no
debent vera nomina, cognomina, pa- alargarme demasiado, voy á transcri-
tria, dioecesis et similia, quee ad per- bir tan sólo el extracto que hace de
ella el Doctor San Ligorio en el
tomo 2 de su Homo apostólicas, trac-
(1) C o n v i e n e p o n e r l o en latín; p e r o e n tatus XIX, num. 148, á fin de que
la S a g r a d a P e n i t e n c i a r í a r e s p o n d e n a u n -
q u e se p o n g a n las p r e c e s en c a s t e l l a n o ,
los párrocos y confesores tengan una
francés, etc. norma para saber cuándo pueden acu-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 281
1582. E t idem possunt lectores jubi- sui origine et principio fuerit publi-
lati Ordinis Minorum, ex concessione cum et tractu temporis fiat oceultum;
Innocentii XI, 27 Novemb. 1679. Ac tempus enim omnia devorat. Hpc.
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO.
antem genus occultorum etiara plu- trimonium posset alter conjux alias
ries, meo tempore, S. Pcenitentiaria nuptias inire.
admisit, sed non eodem modo in om- 11S ed melius et communissime dicunt
nibus casibus : in dispensationibus alii, ut Spor., etc., id tantum proce-
matrimonialibus per decennium, in dere, quando prudens adest periculum
irregularitatibus per viginti vel tri- quod res sit deferenda ad forum ex-
ginta annorum spatium dumtaxat ternum; et idem Sanchez videtur se
prassumpsit publicitatem originalem rétractasse (lib. 8, disp. 34., num. 55),
obliteratam fuisse.» (Part. 2, de oc- dum ibi explicando ex Navar. prse-
cultis.) fatam clausulam Sacra? Pcenitentia-
3 0 9 0 . No obstante lo dicho por ria?: dummodo impedimentum occultum
el docto jesuíta Marco Pablo León, sit, dicit cum Lop. et Manuel, illud
como se trata de una materia impor- dici occultum quod non est publicum
tante, difícil y que ocurre con fre- majori parti parochia?, vicinia?, vel
cuencia, me parece conveniente aña- collegii. Unde rede concludit N. SS.
dir lo que póne el Doctor San Ligo- P. Bened. XIV, Notifie. 87, num. 45
rio en el lib. 6, núm. i n i . Dice así: in fine cum Tiburtio, Nav. et Thesau-
«Quomodo , et quando impedimen- ro, tum confessano abstinendum esse
tum intelligatur esse occultum,cum in ab exequenda dispensatione, quando
litteris S . Pcenitentiaria? dicitur: dum- ex • circumstantiis prudenter conjicere
ntodo impedimentum occultum sit? Na- potest impedimentum ex occulto
var., loquendo de censuris cum Glos- posse fieri publicum.
sa, in cap. Quis aliquando, § Hcec »Ceterum ait cum iisdem auetori-
ergo de peen, dist., verb. Secreta, dicit bus et Sayro impedimentum per se dici
esse occultum, quando factum mit in occultum, si notum sit in oppido sex
praesentia quinqué personarum, «quia solis personis, in civitate septem vel
»(ut ait Nav.) non est de occulti es- octo, modo ab eis non fuerit divulga -
»sentia, quod sua natura non sit pro- tum. Testatur autem Fagnanus Sa-
b a b i l e , qualia sunt mentalia.» Unde cram Pcenitentiariam servare hanc
concludit, quod ut aliquod crimen di- praxim: quando crimen est notum
catur occultum, sufficit non esse pu- tantum quatuor vel quinque personis,
blicum majori parti oppidi, vicinias, dispensât in eo tamquam occulto; sed
vel collegii, ubi saltem immorentur ego scio S. Pcenitentiariam dispensas-
decern persona? ; et idem sentiunt se in impedimento quodam consan-
Suarez, Azor., Tolet., Mol. Bene ta- guinitatis noto decern circiter perso-
rnen advertit Fagn. han'c doctrinara, nis. Advertit vero idem Fagnan. hoc
scilicet, quod factum sit notum majo- intelligi, quando a Sacra Pcenitentia-
ri parti parochia?, intelligendam esse ria dicitur in clausula simpliciter oc-
cum grano salis; nam si in parochia cultum, secus si dicatur omnino occul-
essent mille persona?, perperam dice- tum, ut solet poni in impedimento
retur occultum factum illud quod criminis; quia tunc merito ait non
sciunt quadringenti, vel quingenti. dici occultum crimen quod potest
In nostro autem casu, dicit Sanchez, per duos testes probari. E converso
quod si impedimentum possit per duos notât pra?fatus Benedictus cum de
testes probari, illud amplius non po- Leone, Bon., Tib., Girib., et pluri-
test, dici occultum, etiamsi non sit bus aliis, quod aliquando posset esse
periculum quod ad forum deferatur, crimen publicum materialiter, nempe,
quia tunc sequerentur eadem incon- si publicum sit viciniae, sed formali-
venientia, qua? olim sequebantur ex ter occultum, nimirum, si ignoretur
matrimonio clandestino; nam, proba- ab illa copula nasci impedimentum
to impedimento, post contractum ma- affinitatis, et tunc etiam potest impe-
284 L I B R O VI. TRATADO VIII.
trari dispensatio a Sacra Pceniten- su potestad, puede conceder válida-
tiaria.» mente dispensas de impedimentos di-
3 0 9 1 . El Doctor San Ligorio cita rimentes matrimoniales sin causa:
en este lugar á Benedicto XIV (Ins- dije válidamente, porque si lo hiciera
tit. 87, §, 42) en favor de la opinión sin motivo, al menos frecuentemente,
de los que afirman que se puede acu- | pudiera causar males á la sociedad,
dir á la Penitenciaría cuando, aunque [y aun escándalos. Cualquier otra
el crimen sea público, el impedimen- autoridad eclesiástica inferior al Papa
to dirimente que nace de él es oculto que dispensara sin causa canónica,
formalmente. En efecto: Benedic- dispensaría nulamente.
to XIV, en dicho número, cita los Como cuando se dispensa por la
autores que afirman esto; pero un Dataría Apostólica, ó por la Sagrada
poco después (§ 48), donde expresa Penitenciaría, se suele poner (y aun
su opinión razonada, afirma expresa- cuando no se ponga se sobrentiende),
mente que nunca pudo comprender si preces veritate nitantur, de aquí es
cómo se pueda llamar oculto el impe- que se debe tener muy presente lo
dimento dirimente que nace de un que dispone Benedicto XIV en su bula
crimen público, por más que general- que comienza Ad apostolices servitutis,
mente se ignore por el pueblo que de de 25 de Febrero de 1742. (Se halla
ese delito nace el impedimento diri- en el Bularlo de Benedicto XIV,
mente; y que se seguiría que de la tomo 1, pág. 127, y es la 45 en el
cópula ilícita con pariente, por más orden de las bulas). Después de que-
que fuese público el incesto, se podría jarse de los agentes y expendedores
muchas veces acudir á la Penitencia- de las solicitudes de dispensas de im-
ría por la dispensa; porque no sólo en pedimentos, que afirman que «expres-
pueblos pequeños, sino aun en algu- sio causarum, earumque verificatio in
nos grandes, se ignora que hay impe- dispensationibus non est aliquid sub-
dimento dirimente para casarse con stantiale, sed formalitas qusedam, et
persona parienta en primero ó se- forensis styli consuetudo,» Benedic-
gundo grado de consanguinidad de la to XIV pone á continuación la si-
persona con quien se cometió el i n - guiente corrección: «Quod non minus
cesto; y añade que pueda jurar que veritati adversatur, quam executionis
en los diez años que asistió á la Sa- ordinem ac modum bene ac prudenter
grada Penitenciaría, jamás se recibió constitutum subvertit; cum expressio
como oculto, cuando el crimen era causarum earumque verificatio ad subs-
formalmente público; y cita al P . Te- taniiam et validitatem dispensationis
sauro, que dice que así opina en la pertineat, illisque deficientibus, gratia
práctica la Sagrada Penitenciaría. nulla ac irrita sit, nullamque execu-
Así opina también Gousset (tomo 2, tionem mereatur.»
núm. 860). 3 0 9 3 . P. Esto supuesto, ¿cuáles
son las causas por las que ordinaria-
ARTICULO III mente se concede la dispensa?
De las causas por que se conceden las R, El Papa Benedicto XIV, en su
dispensas matrimoniales. respuesta á las preguntas que sobre
esta materia le hizo el arzobispo de
3 0 9 2 . El Concilio de Trento, en Turón, en 26 de Septiembre dé 1754,
la sesión 24 De reformatione matr., señaló las siguientes causas:
cap. 5, dice que las dispensas se con- * »i.
a
Copula cum consanguínea,
cedan con causa: idque ex causa conce- vel affine, vel alia persona impedi-
datur; por lo tanto, sólo el Romano mento laborante pra?habita, et prseg-
Pontífice, por la suprema plenitud de nantia, ideoque legitimatio prolis; ut,
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 285
nempe, consulatur bono prolis ipsius; I »6. Ob inimicitias: explicatur hasc
a
annorum et ultra, quashactenus virum hasc ita explicatur: quod cum inter
paris conditionis cui nubere possit virum et muliérem, nec non eorum
non invenit. parentes , consanguíneos vel affines
»4. Angustia loci, sive absoluta, graves inimicitias viguerint, aliunde
a
focos, seu 1.500 incolas catholicos inter virum et mulierem, seu eorum
non excedit, ex declaratione Pii IX parentes, graves lites super rebus
edita die 30 Augusti 1847. Quocirca magni momenti ortae jam sint, et ad
S. Congreg. Conc. declaravit die 16 prcesens vigeant, aliunde tamen quam ex
D e e 1876: Angustiam loci non esse causa matrimonii inter ipsos contra-
desumendam a numero focorum cu- hendi provenientes, et ante illius
jusque parcecise, sed e numero foco- tractatus exortas, et certum sit, quod
rum cuj usque loci vel etiam plurium si vir et mulier prasfati invicem ma-
locorum, si non distent ab invicem ul- trimonialiter copularentur, lites hu-
tra milliare seu 20 minuta).» (Marc, jusmodi omnino componerentur; pro
t. 2, nûm. 2049, caus. i . ) . (Véase el illis igitur componendis ac pro bono
a
mún, y hay tanta variedad de opi- testari deberet, prout ex stylo Curias
niones en fijar quiénes son verdade- docet Corradus (lib. 8, cap. 5, nu-
ramente pobres, quiénes son casi po- mero 24), Justis (nùm. 123). Ratio
bres, y quiénes ni lo uno ni lo otro, est, quia Ordinarius domicilii habita-
me parece conveniente tratar con al- tionis praesumitur melius scire sta-
guna latitud esta materia, para que tuii! praesentem oratorum; cum juxta
los párrocos, principalmente los jó- illud tritum dici soleat; mutatio loci,
venes, puedan ilustrarse algún tanto mutatio fortunes. »
sobre este punto. 3122. La pobreza que debe j u s -
El docto Vecchiotti (en el § 7 1 del tificarse para obtener esta clase de
cap. 3, De impedimentis matrimonii), dispensas, ha de ser por parte de los
dice así: «Pauperes vere ac miserabi- dos oradores. He aquí las palabras de
les, juxta instructionem jussu Píi VI Reiffenstuel, núm. 397 del lugar ci-
editam ann. 1788, quam refert Cam- tado: «Non sufficit, unum ex oratori-
pans, n u m . 2 9 7 , juxta declarado- bus esse pauperem et miserabilem,
nem a rectoribus Apostólicas Data- sed omnino requiritur, ambos esse
rias, ann. 1842 datam, ex justa con- tales; Justis (lib. 1, cap. 7, num. 2),
suetudine, ii reputandi sunt in re Corrad. (lib. 8, cap. 5, num. 2). Pa-
gionibus transalpínis, quorum fortu- tetque ex ipsa clausula, quaa cum
na in re mobili, sive immobili, vel in ambos oratores in plurali pauperes et
emolumentis ex industria, muñere et miserabiles asserat, in plurali verifi-
opificio, valorem circiter 3.000 fran- cari debet; nam pluralis numerus sal-
corum non excedit; ii vero, quorum
fortuna non excedit 10.000 franco-
rum, fere pauperes dici solent (Véase (1) N o p o n g o la f ó r m u l a de la i n f o r m a -
c i ó n q u e p r e s c r i b e U r b a n o V I H á los O b i s -
á Bouvier, dispens. imped., sect. 3, p o s p a r a c o m p r o b a r si son v e r d a d e r a m e n -
§ 3). In Italia vere pauperes ii sunt, te p o b r e s l o s q u e p i d e n esta cla:>e de dis-
qui ex labore et industria tantum pensas: p o r q u e los P r e l a d o s la t i e n e n ;
fructum colligunt, quantum sufficiat 2 . , p o r q u e la t r a e n l o s a u t o r e s . P u e d e v e r -
0
se á R e i f f e n s t u e l ( l o m o 4, e n el a p é n d i c e
ad decentem sustentationem, quin n ú m . 402), y á C a r b o n e r o y S o l ( c a p . 23 de
aliquid notabile supersit. Caetefum l a s d i s p e n s a s in forma pauperum).
300 L I B R O V I . TRATADO VIII.
tem duálitatem requirifc, nec uno ficientes pro sustentatione duorum,
con ten ta tur (1. Ubinumerus, ff. de tes- aut trium mensium, v. g r „ non potest
iibus). Hinc in praxi audiéndus non absolutum paupertatis testimonium
est Gobath ( i n Theolog. experim. , dare, sed debet fructus, seu reditus
tract. IX, num. 659); ubi probare annuos exprimere sequenti aut simili
conatur sufñcere paupertatem alter- modo.
utrius.» «Nos, etc., testamur N. N. qui, e t c . ,
Hay algunas personas que no te- possidere bona ex quibus, detractis
niendo otros bienes que su industria oneribus, annuatim a f l ó r e n o s perci-
y trabajo, tienen hechos ahorros de pere possunt; in reliquis autem ita
alguna consideración. Reiffenstuel pauperes et miserabiles esse, etc.
(núm. 395) dice que si la cantidad «Si vero ex depositione testium
que tienen reunida no llega á cin- difficulter se resolvere potest, et du-
cuenta áureos, se consideran pobres y bius vel anxius heret, optime ac
miserables. Un áureo romano-equiva- securissime facit, si litteras testimo-
le como á treinta y cinco reales espa- niales de examine super eorum pau -
ñoles; por consiguiente, cincuenta pertate facto, una cum tota deposi-
áureos equivalen á mil setecientos tione testium oratoribus clausas pras-
cincuenta reales; y añade Reiffens- bet, relinquens judicio officialium
tuel que cuando la cantidad es de Curiae romana; de paupertate orato-
poca importancia, «non est prsesu- rum decernere, prout prudenter s u a -
mendum de Curia romana, vel ejus det Corrad., lib. 8, cap. 5, num. 23.»
officialibus, quod si oratores prorsus Aquí conviene advertir que, según
nihil quam modicam aliquam quan- Reiffenstuel, Corrado se cuenta entre
titatem pecuniariam habeant, eadem los hombres de mayor autoridad en
misellos privare, et sibi pro taxa attri- estas materias; también tiene, aunque
buere velint.» no tanto, mucho peso el parecer de
Los autores antiguos estaban algún Justis, Marco Pablo León, el P . T e -
tanto rigurosos en orden á admitir la sauro, y otros.
dispensa in forma paitperum; pero en 3124. P. Si los que pretenden
el día, como se ha visto por la decla- la dispensa in forma pauperum no son
ración de 1842, citada por Vecchiot- pobres realmente, ¿es válida la dis-
ti, hay más benignidad; porque son pensa obtenida?
tantas las contribuciones y gabelas, R. Voy á copiar literalmente las
tan caros los alimentos, tan subido palabras del docto Vecchiotti (Tra-
el precio de las casas y tan pocos los ctatus canónicas de matrimonio, cap. 3,
jornales, que, como muy bien dice el § 71): «Quaeritur hie, an valeat d i s -
mismo autor, «qui olim pauca possi- pensado petita in forma pauperum,-
dentes pauperes non reputabantur, si oratores pauperes reapse non sint?
hodie multum habentes tales mérito Sunt qui negant, turn quia existenlia
censeantur.» causarum est de valore dispensatio-
3123. Para quitar las ansiedades nis, efc Pontifex non intendit dispen-
y escrúpulos de los informantes, me sare sub illa forma, nisi eos qui veré
parece conveniente transcribir las si- pauperes sunt, turn quia paupertas
guientes prudentes advertencias de est fundamentum et causa concessio-
Reiffenstuel (números 404 y 405). n s . Alii autem affirmant, eo quod
Dice así: «Si ordinarius reperit, ora- paupertatis status continet praece-
tores non omnino pauperes et misera- ptum, quo non servato, concessio
biles existere, sed vel habere bona, ex adhuc valida remanet, et innituntur
quibus annuatim fructus vel reditus decreto Sacras Congregationis Conci-
percipiunt, vel percipere possent, suf- lii, 9 Sept. 1679, quod refert Mona-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 301.
celli, Formular, legai., tifc. 16, form, a, ter illi qui obtinent dispensationem
n u m . 33, et Sac. Congregai. Concil., in forma pauperum, cum non sinb
in Gram. VV. S S . L L . , 18 Aprilis pauperes; attamen, contracto matri-
1863, ubi ad dubium: «An apostolica monio, videtur quod standum sit pro
dispensario in forma pauperum obten- illius valore, saltem ob auctoritatem
la censenda sit valida in casu?» re- S. Ligorii et Sacras Congregationis,
posuit: Dilata. Causa postea haud nisi probetur hanc deolarationem
proposita reperitur (1). Posteriorem authenticam non esse.»
nane sententiam sequuntur Sanctus E l Sr. Carbonero y Sol, en su Tra-
Alphonsus, Homo apostólicas, tracta- tado teórico-práctico del matrimonio (edi-
tu XVIII, num. 87; Scavini, Theolog. ción de 1877, cap. 23, pág. 769), tra-
Moral., tom. 3, tract. XII, lib. 3, ta latamente esta cuestión, y después
Gap. 5, art. 3, et scriptores epheme- de referir varios casos, que omito por
ridis Analecta, i . part. , Mart. et
a
brevedad y se pueden ver en dicho
Aprii. 1868, pag. 197, addentes pau- autor, dice así, entre otras cosas:
pertatem non esse causam ñeque «En 1679, con motivo de la celebra-
finalem, ñeque impulsivam dispensa- ción de un matrimonio para el cual
tionis, sed constituere tantum r a t i o - se había obtenido la dispensa de con-
nem ob quam dispensatio ipsa con- sanguinidad en segundo grado, ale-
ceditur gratis. Verum in hac senten- gando falsamente la pobreza, pues el
tia, si conjuges se pauperes esse marido poseía diez mil ducados y la
finxerunt, obtenta dispensatione, te- mujer siete mil, la Sagrada Congre-
nentur solvere jura Datarias Apostó- gación resolvió que la dispensa era
lica?, ex responsione S. Posnitentia- válida y los hijos legítimos.
rias, 3 Decemb. 1852.» »E1 señor arzobispo de Granada
Gury, adicionado por Cretoni (edi- tuvo noticia de esta resolución, inser-
ción de 1875, tomo 2, núm. 878) dice ta en el Formulario de Monacelli,
así: oQuceritur 3. An valeat dispensa- tomo 2; y dudando de su autentici-
tio petita in forma pauperum, si ora- dad, consultó á la Sagrada Congre-
tores non sint pauperes? gación, y ésta respondió así: «La de-
uRespond. Affirm. Ratio est, quia «cisión es auténtica, y está textual-
obreptio cadit tantum in causam im- »mente inserta en el folium de 18 de
pulsivam, non autem motivam; pau- »Abril de 1863.»
pertas enim non est ratio ob quam »E1 Thesaurus Resolutionum contie-
conceditur dispensatio, sed ob quam ne muchas resoluciones en el mismo
conceditur gratis. Unde debetsemper sentido, ó que concurren á demos-
adesse alia causa motiva. Ita San- trar que las cláusulas expresadas en
ctus Ligorius, Homo apostolicus, nu- las dispensas no son siempre condi-
merus 87, ubi dicit hoc constare ciones esenciales cuyo cumplimiento
ex decisione Sacras Congregationis, se exija bajo pena de nulidad.»
9 Septembris 1679. Negant tamen Scavini, anotado y compendiado
plures, quia, ajunt, Papa dispensare por J. A. del Vecchio (edición de 1874,
non intendit nisi illos, qui sunt vere tomo 2, núm. 1012) dice así: «Qucs-
pauperes; Lacroix, num. 859; Gous- res 1. An valeat dispensatio, si sponsi
set, num. 866. eam obtinuerint in forma pauperum,
»In praxi vero, licet peccent gravi- ideo nullam vel omnino solvendo ta-
xam, falso exponendo se pauperes
esse, cum non sint?—R. Alasia, Bou-
f i ) D e s p u é s d e l a ñ o d e 18G8, en q u e se vier, Gousset negant dispensationem
p u b l i c ó la o b r a de V e c c h i o t t i , s a l i ó u n d e -
c r e t o de la ;^agrada C o n g r e g a c i ó n e n 1873,
validam esse; nam verificatio causa-
del que luego te hablará. rum est de valore dispensationis; et
L I B R O VI. T R A T A D O V I I I .
Ponfcifex non intendit dispensare sub á transcribir literalmente sus pala-
illa forma, nisi eos qui vere pauperesbras. E n el tomo 2, tít. 16, formul. 2 ,
sunt. Sed alii affirmant cum Gury et núm. 33, dice así: «ítem, qui dis-
Sancto Alphonso (lib. 6, num. 1129; pensationem obtinuit super impedi-
Homo apostólicas, tract. XVIII, nu- mento consanguinitatis in forma
mero 87). Sane paupertas non est paupsrum, falso narrata paupertate,
causa ñeque finalis, ñeque impulsiva dicitur valide dispensatus et proles
dispensationis; sed est tantum ratio legitima, ut respondit Sacra Congre-
ob quam dispensatio ipsa conceditur gatio Concilii, 9 Septembris 1 6 7 9 ,
gratis; unde semper aliunde adesse lib. 3, decis. fol. 406.»
debet justa causa. Ad modum fere He concluido este punto, y me he
quo valet dispensatio, si allegetur extendido algún tanto más de lo que
vera causa, sed ea probetur falsis tes-deseaba, por parecerme que la cues-
tibus, cum veri haberi nequeant; quia tión es de importancia, y ocurre con
dolus non est circa causam impulsi- frecuencia. Creo que se puede seguir
vam vel finalem; sed preces revera, la opinión de San Ligorio, atendida
v e n t a t e nituntur, ut ipse argumen-
la autoridad de los autores que la de-
tatur Alasia. fienden y la declaración de la Sagra-
» Sacra Concilii Congregatio inter-da Congregación que cita Monacelli.
rogata, pluribus hinc inde disputa- E n esta materia de dispensas se ha
tis, 18 Aprilis 1863, respondit: Dila-de atender más bien á los autores
ta. Iterum interrogata respondit , modernos que á los antiguos, porque
28 Julii 1873: Nihil esse innovandum. muchas cosas que antes estaban man-
Attamen semper ageret illicite exe- dadas, se han variado después. Alasia
cutor, si nondum verificata pauperta- y Bouvier son probabilioristas, y, por
te aut assertas paupertatis falsifcatela tanto, se inclinan más bien al ri-
detecta, dispensaret; quia faceret gor que á la benignidad. Gousset,
contra praescriptionem. Et illicite autor muy sensato, trató muy de co-
quoque oratores matrimonium con- rrida esta cuestión, y no hace men-
traherent, si falso se pauperes affir-ción de las razones y autoridades de
maverint; et in conscientia teneren- la opinión contraria.
tur ad compositionis solutionem in * «Attamen (dice Marc en el nú-
Dataria ; ex Sacra Pcenitentiaria, mero 2052, quceres. 4), falsa pauper-
3 Decembris 1832 (vid. Giovine, et tatis allegatio reddit dispsnsatiónem
Scavini, lib. 3, num. 916).» invalidami si concessa est ab
San Ligorio, en su Homo apostoli- j Episcopo vi indulti habentis clausu-
cus, tract. XVIII, núm. 87, dice así: lara: «in eorum tantum favorem, qui
«Si autem sponsi falso exposuissent «vere pauperes sunt;» 2. , si concessa
0
pcenitentia salutari: id est, juxta vi- \ad suum libiium, sino, cómo se ha di-
res pcenitentis, habita ratione condi- cho ya, atendiendo á la gravedad de
tions, aetatis, etc. Talis esset pro la culpa y á las circunstancias del dis-
omnibus per sex menses jejunium pensando.
semel in hebdómada, recitatio Rosa- Como la Sagrada Penitenciaría dis-
rii ter in hebdómada, frequens con- pensa algunas veces en nuestros días,
fessio, saltern semel in mense, ora- sin que haya precedido crimen de in-
tiones, lectio spiritualis, eleemosy- cesto, aun en las dispensas concedi-
na, etc. Si autem pcenitens debitam das in forma pauperum, y sin que haya
pro peccato pcenitentiam jam egerit, precedido delito alguno, en estos casos
poterit ea moderari; modo pcenitentia no tiene lugar la cláusula de que esta-
non sit inj uñeta a S. Pcenitentiaria mos tratando, ni aun la que sigue.
tamquam commutatio. Aliquando A la cláusula injuñeta gravi pceniten-
prsecipitur pcenitentia gravis et longa tia salutari, suele añadirse la siguien-
Del diuturna: recitatio Corona? singulis t e : « Et alus de jure injungendis;
hebdomadis per annum est pceniten- aliudque non obstet.» L a primera
tia gravis et longa, per tres annos parte de esta cláusula quiere decir que
est diuturna; » y en una nota añade: el ejecutor debe obligar al dispensan-
«3. Ex "Bouvier. Cavendum tarnen do á que cumpla algunas otras obli-
0
est, neea injungatur pcenitentia, unde gaciones, si las tiene, como restituir
pcenitentis delictum detegi possit. la fama, si la hubiese quitado, etc. La
Quoties autem quolibet mense vel segunda quiere decir que si el dispen-
singulis mensibus injungenda dicitur sando tuviese algún otro impedimen-
confessio, necesse est, ut ad plures to, que con mala fe ó con ignorancia
menses imponatur; et quamvis ad invencible no expresó en las preces,
clausulas veritatem sufficere videatur, el ejecutor no puede pasar adelante, y
ut duobus tantum mensibus emitten- debe exigir que se acuda de nuevo á
da confessio prsescribatur, recte t a - Roma (ó á quien tenga autoridad), á
rnen monent graves auctores seguitati fin de que dé facultad para dispensar:
consentaneum esse ut plurimum, si si se acude á Roma, se dirigirán las
ea per semestre injungatur.» preces á la Dataría, sí el nuevo impe-
Reiffenstuel (Append, de dispensai, dimento dirimente es público; y á la
super impedimentis, num. 466), con un Penitenciaría, si es oculto.
intolerable rigor, dice que cuando el Otra de las cláusulas es: ut dispen-
rescripto manda que el orador se con - satio in foro, externo nullatenus suffra-
3«4 LIBRO VI. T R A T A D O VIII.
getur. De aquí es que si el impedimen- prassentes litteras suffragentur.» Aun-
to dispensado se hiciese público, el que lo que aquí se manda, de rasgar
Obispo, para evitar el escándalo pú- el rescripto de la Penitenciaría, obliga
blico, debería separar á los cónyuges, bajo pecado mortal, la excomunión
por más que á él privadamente le que se imponía al que contraviniese
constase que estaban realmente casa- fué derogada por la constitución Apos-
dos. Es verdad que ellos bien podrían tólica Sedis de Pío IX. Las letras del
usar ocultamente del matrimonio, rescripto deben inutilizarse, rasgán-
porque delante de Dios eran verdade- dolas ó quemándolas, e t c . ; y esto
ros esposos. Además, Scavini añade: debe hacerse statim ó quamprimum,.
«Imo si fides seu testimonium con- esto es, dentro de tres días de haber
fessarli (conjugibus petentibus) acce- ejecutado la dispensa, «quia statim
dat de dispensatone obtenía, nullus vel quamprimum fit quod intra tri-
amplius inferendae molestia? locus duum fit;» pero,' cuando hay que eje-
esseí.» Esío lo había dicho Benedic- cutar el rescripto en los dos orado-
to XIV en la Institución 87, § 51. He res, que tal vez acuden á dos distin-
aquí sus palabras: «Sin autem Epi- tos confesores, el confesor que lo eje-
scopus, qui hujusmodi crimen cogno- cute primero lo deberá devolver á la
vit, dum parat judicium constituere parte interesada, para que ésta lo en-
moneatur Pcenitentiaria? dispensatio- tregue á la otra que ha de ser dispen-
nem intercessisse, quemadmodum si sada por otro confesor. A este último
has partes cum Episcopo suscipiat es á quien toca inutilizar el rescripto,
confessarius, qui Pcenitentiaria? litte- llenada su comisión.
ras executioni mandavit, et qui id fa- 3 1 5 5 . . Cuando los rescriptos de
cere secreto potest, uti Filliucius tes- la Penitenciaría no traen la cláusula
tatur his verbis: Non puto tamen pro- prwsentibus laceratis, no hay obligación
hiben, quominus fieri possit aliqua de rasgarlos ó quemarlos; y aun aña-
fides a confessano de absolutione, vel de Benedicto XIV en la citada Insti-
dispensatone impensa pro consolato- tución 87, § 57, que para obviar las
ne pcenitentis, vel pro testimonio dificultades que surgían por la d e s -
apud Episcopum obtentas dispensa- trucción del rescripto, «mos inductus
tionis in foro conscientias; si, inquam, fuit, ut quoties ejusmodi dispensatio-
res ita sit, tune Episcopus confessarli nes a Pcenitentiaria postulantur, dúo
testimonio omnino debet acquiescere, seorsim diplomata fierent, quorum,
nec ullam afierre illis molestiam, qui primum solveret impedimentum, ibi-
dispensationem sibi comparaverunt.» que adderetur, laceratis; alterum a b s -
Para que el ejecutor pueda libre- que mandato lacerandi litteras, eoque
mente dar testimonio de haberse cele- tribueretur facultas ineundi matrimo-
brado legítimamente el matrimonio nium coram parocho ac duobus testi-
con la dispensa de la Penitenciaría, bus, ac demum juberetur parochus
convendrá que pida licencia al dispen- matrimonium ea diligentia in librum
sado de usar de lo tratado en la con- referre, quam. nuper memoravimus.
fesión cuando se verificó la dispensa, Id totum fusius explicavimus in dis-
para no violar el sigilo de la confesión. sertatione quam de matrimoniis con-
3 1 5 4 . Otra de las cláusulas del scientias confecimus.» Cuyas palabras
rescripto suele ser la siguiente: prez- extractó Scavini, y las aclaró para la
senttbus laceratis, «quas sub posna ex- práctica, Dice así (edición de 1874,
communicationis latas sententias lace- tomo 3, núm. 824): «Hasc laceratio
rare tenearis, ita ut nullum earum facienda est statim (intellige morali-
exemplar extet. Ñeque eas latori res- ter), id est, saltem infra triduum ab-
tituas; quod ti restitueris, nihil ei executione dispensationis. Si tamen
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 325
mátrimonium nondum sit contrac- aliter. » Erce explica así la anterior
t u m in faciera Ecclesias, etsi uti legi- cláusula. Por esta cláusula se le da
timum publice habeatur, tune litteree facultad al confesor delegado para
non lacerantur; sed coram testibus et legitimar la prole así habida antes de
parocho, omissis denuntiationibus, ac la dispensa, como después de c o n -
secreto celebrato conjugio, dispensa- traído el matrimonio, pero solo in
tio debet a parocho caute adnotari in foro interno et in ipsa actuali confessio-
libro qui non possit conspici; ut fides ne, et non extra. El P. Sánchez advier-
habeatur de matrimonii legitimitate.» te que si el confesor delegado, ó por
No sé si será bastante fundado lo olvido ó por otro motivo, sólo dis-
que dice Reiffenstuel, el cual, des- pensase el impedimento, sin declarar
pués de afirmar la obligación de in- expresamente por legítima la prole
utilizar el rescripto original cuando en tenida y nacida ante dispensationem,
él se dice prezsentibus laceratis, añade no quedaría legitimada, así como
(núm. 483 del apéndice citado): «Po- tampoco quedaría dispensado el i m -
-test etiam eas describere, et copiam pedimento, si in actu exercito no lo
pro sua vel aliorum instructione reti- dispensase expresamente; porqué para
ñere, quia illa verba ita ut nullum estos y semejantes efectos no basta
.earum exemplar extet, prohibent tan- la potestad habitual ni actual in esse
tum copiam authenticam in debita signato sólo, si no se usa de ella in
juris forma factam, servientem ad actu exercito, como es constante. Por
probandum pro foro externo, ut bene lo cual sería simpliciter necesario que
advertit Gobath in Quinar., tract. V, el mismo la legitimase, declarándola
cap. 34, num. 273.» Hablando en expresamente p o r t a l , aunque fuese
rigor jurídico, me parece muy fuerte después, pues ex causa inecepia et non-
la razón del docto Reiffenstuel, pues dum officio suo piene functus fuit, par-
la causa por que la Penitenciaría man- ttnt sibi commissam omittens; y añade
da rasgar el rescripto, es para que no que aún podría hacerlo otro confesor
se pueda usar de él, ni servir de prue- electo por el suplicante para este efec-
ba en el fuero externo, y claro es que to, por ser distinta facultad la de dis-
una copia privada no puede tener uti- pensar de la de legitimar, que se
lidad alguna para ese fin; sabido es, puede ejercer por diversos delegados.
por otra parte, que en éstas materias Dícese tenida y nacida ante dispen-
s e ha de atender al fin: «ubi tamen sationem, porque como esta prole sea
per laniationem non solum intelligi- espuria, no goza de privilegio canó-
tur proprie dicta laniatio seu dilacera- nico de legitimarse per subsequens le-
tio; sed quivis alius actus quo litterae gitimam mátrimonium prezeise, si alias
i t a corrumpuntur, u t non amplius no se legitima por autoridad apostó-
possint esse usui, aut probationi pro lica particular, como lo gozan los hi-
foro externo, quod praecipue intendit jos sólo naturales y nacidos de pa-
S. Pcenitentiaria; argum., cap. Intel- dres no impedidos para contraer tune
ligentia, de virbor. signif.» valide matrimonio, según lo entien-
3 1 5 6 . Otra de las cláusulas del den comúnmente los 'doctores, apud
rescripto autoriza al ejecutor para le- Reiffenstuel (lib. 4, D., tit. 17, nú-
gitimar la prole de aquellos á quienes meros 30 y 37), y consta expresa-
se dispensa el impedimento dirimen- mente del derecho C. Tantum 6 qui
te. He aquí las palabras: «Prolem su- filii sint legitimi, en que se dice:
sceptam, si qua sit, et suscipiendam «Tanta est vis matrimonii, ut qui
exinde legitimam decernendo in foro a n t e a sunt geniti, post contractum
conscientiá? tantum, et in ipso actu mátrimonium legitimi habeantur;»
sacramentalis confessionis, et non cuyo texto lo entienden los doctores
L I B R O VI. T R A T A D O V i l i .
de los hijos naturales, no de los es- Lo dicho anteriormente habla de
purios, como lo explica el sumario la legitimación hecha cuando se re-
del mismo texto, que dice: «Natura- valida un matrimonio n u l o ; pero
les legitimantur per subsequens pa- aun cuando se trate de hijos habidos
rentum conjugium, spurii vero non.» antes de contraerse el matrimonio, el
3 1 5 7 . P . La legitimación que actual derecho civil español ha tenido
se hace de los hijos incestuosos por mucha consideración á lo dispuesto
medio de la dispensa del impedi- por el derecho canónico. La ley 1 1 de
mento dirimente entre parientes, me- Toro derogó todas las cualidades que
diante el rescripto pontificio, ¿sufra- se oponían al derecho canónico, y las
ga para que los hijos nacidos antes que disponía la ley de Partida, que
de la dispensa sean legítimos com- se conformaba con el derecho roma-
pletamente, como lo son los hijos na- no: ni aun hoy exige, para que los hi-
turales legitimados por el subsi- jos sean naturales, que los padres al
guiente matrimonio? tiempo de la concepción sean hábiles
R. Sánchez (lib. 8, disp. 7, núme- y capaces para contraer matrimonio,
ros 7 y 14) dice que el rescripto sino que se contentó con que tuvie-
pontificio de esta clase de dispensas sen esta aptitud y capacidad al tiem-
hace legítima la prole incestuosa tan po de la concepción ó del parto.» Son
sólo quoad effectus spirituales,nonquoad palabras de Escriche en su Dicciona-
temporales: esto es, para que pueda rio razonado (edición de 1875, tomo 3,
recibir órdenes sagrados, beneficios y pág- 873, § 16). (Véase lo que se
cualesquiera dignidades eclesiásticas: dice al fin de este número.)
pero no para suceder in bona paren- E n el párrafo siguiente dice que no,
tum hereditaria, ó ser herederos for- se pueden legitimar por el subs guien-
;
guna en perjuicio de los legítimos los que aquí se trata); pero añade;
habidos post dispensationem et contrac- «ó habidos entre parientes, á no ser
tum matrimonium; pero esta opinión que el matrimonio se verifique con la
de Sánchez es rechazada por Reif- correspondiente dispensa del paren-
fenstuel, Barbosa, Covarrubias y el tesco.»
común de los doctores, pues dicen E n vista de todo lo expuesto, y
que, si la tal prole fué habida y na- debiendo atenernos en esta materia á
cida de matrimonio jam contracto cum lo que dispone la ley civil, mientras
impedimento ante dispensalionem, aun- no vea cosa en contrario, creo que la
que fuese mala fide, por dicha legiti- legitimación de la prole incestuosa
mación quedaría legítima in foro con- que hace el ejecutor de la dispensa
sciente, así quoad effectus spirituales de un impedimento dirimente oculto,
como temporales, y que podía y de- antes de contraerse el matrimonio, en
bía suceder in bona hereditaria. virtud del rescripto de la Penitencia-
La razón de estos doctores es , ría, no sólo se entiende en cuanto á
porque hoc ipso que el Papa dispense los efectos espirituales, como para
el impedimento y revalide el matri- recibir órdenes, beneficios eclesiásti-
monio nulliter contractum, dispensa in cos, etc., sino también para los tem-
radice matrimonii, esto es, hace que porales, como para suceder por dere-
aquel matrimonio nulo se tenga por cho hereditario y para ser heredero
válido, aun pro tempore illo en que in- forzoso de su padre, como los otros
valide se contrajo; y por consiguiente, hermanos legítimos.
hace que aquella prole se repute por * El Código civil, en el art. 1 1 9 ,
habida de matrimonio válido. determina que sólo podrán ser legiti-r
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 327
mados los hijos naturales, y éstos parochi et testium) contrahere va-
son los nacidos fuera del matrimo- íeant;» á cuyas palabras añade el
nio de padres que al tiempo de la Compendio de Scavini (edición de
concepción de aquéllos pudieron ca- 1877 , tomo 2, núm. 1017): «Qua?
sarse sin dispensa ó con ella; y en el clausula agitare non debet confessa-
art. 122 dispone que los legitimados rium, cum vix in praxi aliter res esse
por subsiguiente matrimonio dis- possit: unde rarissime erit necessa-
frutarán dé los mismos derechos que rium experiri, an conjuges possint
los hijos legítimos. (Véase en el nú- separare et honeste vivere uti frater
mero 1034 la observación que se pone et sóror.»
en la nota, y el núm. 3396.)* Para más ampliar la inteligencia
3 1 5 8 . En cuanto á la fórmula de de la cláusula del párrafo anterior,
que ha de usar el ejecutor de la dis- me parece conveniente transcribir las
pensa, puede servir la siguiente, que palabras de Reiffenstuel (tomo 4 ,
trae Benedicto XIV en la Institu- Append, super dispensatone, n ú m e -
ción 87 , § 8r. Dice que después ro 470):
de terminada la confesión sacramen- «Et separado inter latorem et mu-
tal y dada'la absolución de las cen- lierem fieri non possit absque scan-
suras y de los pecados, según la for- dalo; ex cohabitatione vero de incon-
ma ordinaria, si se trata de la ejecu- tinentia probabiliter timendum tibi
ción del rescripto de la Penitencia- visum fuerit, Vult hsec clausula, u t
ría, antes de contraerse el matrimo- si absque scandalo separan possint
nio, el ejecutor dirá así: «Et insuper putativi conjuges, vel saltern si se-
auctoritate apostólica mihi speciali- paran nequeunt, u t frater et sóror
ter delegata dispenso tecum super cohabitare sine periculo incontinen-
impedimento; u t , praefato impedi- tia? valeant, negata dispensatione pu-
mento non obstante, matrimonium tativos conjuges ad id inducat. Ve-
cun dicta muliere publice, servata runi notant circa hanc clausulam
forma Concilii Tridentini,contrahere, communiter doctores prsesertim San-
consummare, et in eo manere licite chez (lib. 8, disp. 34, núm. 60), Jus-
possis et valeas. In nomine Patris, et tis (lib. 1, cap. 8, núm. 178), Leza-
Filii, et Spiritus Sancti. Amen. na, vers. Litteres Apostolices, num. 30
«Insuper eadem auctoritate apos- ordinarie non necesse,ut confessarius
tólica, prolem, si quam suscepisti experientiam capiat, si ex prseteritis,
vel susceperis ex matrimonio, legiti- vel praesentibus, aut alias considera-
m a m fore nuncio et declaro. In nomi- tis considerandis personarum et r e -
ne Patris, et Filii, et Spiritus Sanc- rum circumstantiis prudenter judicat,
ti. Amen.» conjuges nec sine scandalo amplius
3 1 5 9 . Cláusulas de la Sagrada Pe- separari, nec absque incontinentia?
nitenciaría cuando está ya celebrado un periculo ut frater et sóror cohabitare
matrimonio nulamente por algún impe- posse, uti ordinarie fieri nequit hoc
dimento dirimente que había.—No voy ipso, quod prius pro veris conjugibus
á tratar de las cláusulas que están ya habiti varias suspiciones, suique dif-
explicadas, sino de las particulares famationem in populo causarent, si
que contienen los rescriptos de la separati vivere deberent, cohabitan-
Penitenciaría. Una de ellas es la si- tes autem sine periculo incontinentia?
guiente: nunquam, a u t raiisime aliquos vic-
«Si separado fieri nequeat absque turos sperandum sit.
scandalo, et ex cohabitatione de in- «Frustra autem éxpectatur^even-
continentia probabiliter timeatur; Ín- t u s , cujus nullus est effectus; cap.
ter se secreto (id est, sine praesentia Cum. contingat, de of fie. et potest, dele-
3z8 LIBRO VI. TRATADO Vili.
gat. Nec obligat ulla lex ad actus prcestare et tu? id est, sine mendacio;
frustráneos et inútiles, leg. Quoties 12 quia consensus invalide praestitus est
de reb. dub. Hinc neque necesse est, nullus.
ut confessarius multum indaget, sed »2.° Uthaec verba proférât: Scru-
potest ipsis conjugibus simpliciter as pulis angor de valore matrimonii nostri,
serentibus credere, et ad verbum ipso- ideoque renovemus consensum ; id satis
rum dispensare, nisi manifeste vide- est ut altera pars ponat consensum
ret, illos .sine ullo scandalo separari novum independentem a primo.
posse, prout, v. gr., contingere pos- »3.° Ut pars conscia nullitatis
set, si putativi conjuges vagi, et in compartem primum blanditiis deli-
loco dispensationis penitus ignoti niat et bene dispositam sic alloqua-
essent, consequenter absque scandalo tur: ita te amo , ut si non esset inter nos
separari facile possent, nisi forsan matrimonium, te in conjugem acciper'em,
invicem ita essent affecti, ut nulla et nunc ita te accipio; tu ne idim ex tua
ratione separari vellent, et negata parte facis? Si respondeat facio , vel
dispensatione nihilominus in priori aliis modis similibus , matrimonium
malo statu permansuri in máximo valet ; non vero si dicat vellem , face-
cum ipsorum proprio scandalo prasvi- rem; quia consensus non esset de prae-
derentur.» senti.
3 1 6 0 . Otra de las cláusulas que » Verum si prudens confessarius vi-
añade la Penitenciaría es la siguien- deat has conditiones non posse verifi-
te: «Ut dicta muliere (idem de viro) cari , nec spem adesse obtinendi ve-
de nullitate prioris matrimonii cer- rum consensum, uti si in discordiis
tiorata uterque inter sede novo secre- vivant conjuges , id ab initio P œ n i -
te contrahere valeant; sed ita caute, ut tentiariae exprimât , vel postea obti-
latoris delictum numquam detega - neat dispensationem in radice. Qua
tur. » dispensatione Pontifex suprema sua
La explicación de esta cláusula es potestate aufert impedimentum a s -
tan difícil, que apenas se puede pro- cendendo ad radicem seu originem
nunciar un juicio determinado acerca matrimonii. Sed id raro et nonnisi
de ella, por la variedad de opiniones urgentissima causa conceditur (vide
entre los doctores más graves de la plura apud S c a v i n i , tract. IV , nú-
moral. Voy á poner primeramente la mero 564).»
opinión del Compendio de Scavini, Se ve , pues , la facilidad con que
anotado por J. A. Del Vecchio (t. 2, este autor resuelve todas las dificul-
núm. 1017), el cual resuelve magis- tades de estos modos de renovar el
tralmente y sin titubear en esta difi- consentimiento ; pero aún está más
cilísima cuestión. Dice así: benigno D . Miguel Sánchez en su
«Pro consensus autem renovatione, Teologia Moral (trat. X , al fin del
si nullum sit periculum infamias aut punto 7), donde, después de manifes-
separationis, aperte dicat sponsa par- tar que los teólogos y canonistas se-
ti ignaras: nullum est matrimonium no- ñalan varios medios para que la parte
strum propter aliquod impedìmentum ; que conoce la nulidad del matrimonio
vel dixit mihi confessarius , nullum á causa del impedimento dirimente
esse, ideo renovemus consensum. Quia con que se celebró , pueda renovar el
tamen id raro fieri potest sine ullo pe- consentimiento de la parte que ignora
riculo , ideo communiter adsignantur la nulidad del matrimonio , dice así:
alii modi. «Sin embargo, no hay ninguna (fór-
» i. Ut sponsa dicat : Quando mula) sea preceptiva ú obligatoria,
nupsi tecum non satis curavi de vero y la mejor será la que pueda ser más
consensu; nunc verum prestare volo: vis útil y menos peligrosa. Todo se redur
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 329
ce á que el cónyuge que conoce el im- él, suspicor matrimonium nostrum esse
pedimento, logre que se renueve el nullum, etc., no le parece bastante al
contrato , haciendo decir al otro que docto jesuíta Marco Pablo León, y sin
mantiene su primer consentimiento, duda Benedicto XIV se inclina á lo
y que no sólo no lo revoca , sino que mismo: «Ipse prius affert clausulam
lo renovaría en el caso de creerlo ne- Pcenitentiarise: «Dicta muliere de
sario.» Después, en la nota segunda, «nullitate prioris consensus cerciora-
dice así: «Las principales fórmulas de r í a , sed ita caute ut latoris delictum
los teólogos son las siguientes: Dic, «numquam detegatur;» et inde asse-
queso, si nullum fuisset nostrum matri- rit, quod haec clausula est substantia-
monium, nonne iterum me accipere iníen- lis, et magni momenti. Illud etiam
dis? Salmant. (tom. 2, tract. IX , ca- superaddit: «Mulier inscia est certio-
pit. 3, punct. 5, num. 124.).» » randa de nullitate prioris consensus,
Benedicto XIV (Institución 87, «hoc est certa efficienda. Non fit au-
núm. 67 y siguientes) trata latamen- «tem certa per verbum illud suspicor
te esta difícil cuestión; y después de «sed solum titubans ; nam certitudo
referir la opinión de Sánchez , Justis «dubitationem omnem excludit.»
y otros que afirmaban que aquella Tampoco le parece suficiente §1 se-
cláusula del rescripto de la Sagrada gundo modo, esto es , «ut qui impe-
Penitenciaría «certiorata parte de nid- dimentum cognitum h a b e t , testimo-
lilate prioris matrimonii, sed ita caute, nium ab altero conjuge novi amoris
ufc cratoris delictum numquam cog- eliciat, ita ut se paratissimum fatea-
noscatur,» no era una verdadera con- tur eodem se matrimonio adstringere,
dición , impugnando este modo de si adhuc in libértate versaretur. Tune
pensar, dice así: novum mutuo consensum exprimant,
« Nos tamen pro ingenii nostri te- et sic omnia in tuto collocantur.»
nuitate judicamus haud probari posse Después añade: «Porro , si Marcus
illorum opinionem, qui instructionem Paulus Leo improbat rationes primo
solum non vero conditionem indjci ac secundo loco positas, nos certe ra-
per illam Sacra? Pcenitentiarise clau- tionem quartam gravissimis dificulta-
sulam arbitrantur; nam certissimum tibus implicitam intuemur. O mitti-
est inter jurisperitos , quod vera con- mus quaestionem, utrum per copulam
ditio ex ablativo absoluto consequitur: affectu maritali hzbitam, renovari con-
q u a d e re prastermifcti nullo modo po- sensus intelligatur. Inquirendum est,
test, licet gravissima incommodajam an id probari possit, cum litteris, seu
expósita interponantur. Siquidem illud diplomatibus Sacra? Pcenitentiaria?,
Pcenitentiarise mandatum innititurju- quibus adjungitur superiusaliata clau-
ri communi : quod pro matrimonio sula, pirendum indicitur.
rite confirmando expostulat novum a ».Itaque vel copula affectu marita-
conjugibus consensum, et declarari li ante dispensationem vel post dis-
impedimentum ignaro, ne idem con- pensationem suscipitur., Primum a b -
sensus per errorem elicitus putetur, sonum est , cum imp sdimenti cons-
sive (ut res clarius explicetur) ne per- cius ñeque petere , neque persolvere
maneat primus consensus cum errore debitum queat alteri conjugi, licet
conjuncfcus,qui traditus fuit, cum ma- infamise seu vita? periculum immi-
trimonium primo celebraretur.» neat, uti constat ex cap. Inquisitio-
Desciende después Benedicto XIV ne, de sentent. excomm.: «In primo casu
á tratar de cada uno de los modos que «quando alter conjugum pro certo
se han dicho, y dice que en cuanto al «sciat impedimentum conjugii, prop-
modo de revalidar el matrimonio, di- »ter quod sine mortali peccato non va-
ciendo la parte que sabe la nulidad de «leat carnale commercium exercere,»
330 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
turn, Innocentius III ita statuit: «De- abhorreret si impedimenti conscius
»bet pgtius excommunicationis sen- affirmaret, primo matrimonio se ne-
»tentiam humiliter sustinere , quam quáquam consensisse. Nam verus con-
«per carnale commercium peccatum sensus appellari nequit , qui rite
Doperari mortale.» Idem jus (in cap. prasstitus non fuit. Postremo hanc
Litter., de restii, spoliât.), idem Sal- tertiam rationem unánimes theologi
mant. confirmant, qui reliquos theolo- reliquis ómnibus anteponunt: Sán-
gos unanimes commémorant. Sin au- chez, Syrus, Navarrus, Marcus Pau-
tem copula habetur post obtentam dispen- lus Leo, Pont.,» etc.
sationem, quo pacto conjux ignarus Benedicto XIV (núm. 80). después
impedimenti, qui primum matrimo- de haber enumerado todos estos mo-
nium rite confectum arbitratur, cer- dos, creyó tan difícil la resolución
tior factus de eodem impedimento clara de esta cuestión, que concluye
judicabitur, uti jubet Pcenitentiaria diciendo que si no fuese posible el úl-
illis verbis: Dicta muliere de nullitate timo modo de manifestar claramente
prioris consensus certiorata. Hie quar- á la parte ignorante la nulidad del
tus modus improbandus non esset, si matrimonio sin descubrir el crimen,
diplomatibus Pcenitentiariae satisfa- se acuda segunda vez al Penitencia-
cientes illorum opinionem amplecti rio Mayor; porque éste, ó remitirá el
possent, qui pro novo consensu haud rigor de la cláusula certiorata parte de
putant monendum esse inscium con- nullitate matrimonii, ó si las circuns-
jugem de impedimento, quod irritum tancias fuesen tan urgentes que se
matrimonium constituit. Cum tamen hubiesen de seguir gravísimos daños
Pcenitentiaria contrariam sequatur en el caso de no renovarse el matri-
sententiam, ideo ab ipsa discedere monio, la Sagrada Penitenciaría tal
nequit, qui sacri illius tribunalis di- vez obtendría del Papa la dispensa in
plomata ac litteras exequitur.» radice , para que, no siendo el impe-
Por ùltimo, Benedicto XIV (nù- dimento dirimente de derecho natu-
mero 72) pone el ùltimo modo , â sa- ral ó divino, no fuese necesaria la re-
ber: «Tertio, ut impedimenti conscius novación del consentimiento.
libere declaret haud rite matrimo- D. Miguel Sánchez (trat. X uel ma-
nio consensisse cum primocelebratum trimonio, al fin del punto 7) dice que,
fuit; ideoque oportere Consilio con- según SanLigorio (lib. 6, núm. 1 1 1 5 ) ,
fessarli atque interna? tranquillitatis cuando el matrimonio es nulo y se
causa, ut ambo consensum rénovent, obtuvo dispensa, «no es necesario que
seque id libenter facturum ostendât. los dos cónyuges sepan la nulidad: que
Quod si alter conjux earndem volun- basta que el uno obtenga de la otra
tatem patefaciat, id satis erit, ut no- parte, que renovaría su consentimien-
vus consensus juxta prasscriptam nor- to en el caso de creerlo necesario.»
mam elici tus intelligatur.» Las anteriores palabras del Sr. Sán-
Hablando de este modo, dice asì chez necesitan alguna aclaración.
Benedicto XIV: «Cum haec ita sint, i . ° San Ligorio no dice, con esa
modus tertio loco propositus sequitati generalidad que afirma el Sr. Sánchez,
potius consentaneus videtur. Nam no ser necesario que los dos cónyuges se-
conjux ignarus matrimonium irritum pan la nulidad; porque cuando el res-
cognoscit, non tamen crimen notum cripto de la Penitenciaría pone (como
efficitur, ex quo éonsecutum est impe- ordinariamente lo hace) la cláusula
dimentum: neque ullum mendacium certiorata parte de nullitate prioris nta-
admiscetur. Qaippe certissimum est trimonii, afirma el Santo Doctor, con
primo matrimonio haud rite traditum Santo Tomás y otros muchos graves
fuisse consensum; neque a veritate escritores, que es indispensable mani.
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 33*
festár á la parte que lo ignora, la nu- de consegnar de Benedicto XIV; no
lidad del matrimonio, y que sólo en obstante, mitiga su doctrinà con la
caso de urgente necesidad se puede siguiente advertencia:
seguir la opinión contraria. «Sextus modus (revalidandi matri-
2.° Tampoco es exacto que sean, monium, non certiorata parte igno-
indiferentes los modos que los auto- ranti de nullitate matrimonii) est, si
res señalan y el Sr. Sánchez enumera accedat copula maritali affectu habita
en una nota; porque Benedicto XIV, ex parte conjugis conscii impedimen-
en la Institución 87, § 7 1 7 siguien- ti per dispensationem jam sublati,
tes, y San Ligorio, lib. 6, núm. n 17, intendendo sic exprimere novum con-
dejando aparte otros autores, recha- sensum ad matrimonium de novo
zan algunos de los modos que el se- contrahendum; nam ex altera parte
ñor Sánchez pone como suficientes. inscia impedimenti jam exercetur
En el caso de no permitir las cir- copula eo affectu ex primo consensu
cunstancias acudir á la Sagrada Peni- praastito, usque tunc in effectu perse-
tenciaría, «et periculum sit in mora, verante. Hic tamen modus tunc tan-
tune (concluye Benedicto XIV) con- tum sufficeret, quando non esset lo-
fessario et parocho liber ad Nos (1) cus modis supra enunciatis, et insu-
aditus semper patebit, ut nobis pate- per immineret periculum gravis dam-
faciant impendentia pericula, silentio ni; ita Sànchez (por brevedad no se
prsetereuntes contrahentium nomina. ponen las citas de este autor y las de
Nos proculdubio divinam opem prius los que le siguen), Tiburt., Navar.,
exposcentes, illud consilium dabimus, Contin. Tournely, Bon., Viva, Sal-
quod magis rei convenire videbitur. mant. cum Soto, Cajet., Coninch.,
Equidem Genettus consulendum mo- Gutier. et Rodrig., item Sayr., de
net Episcopum, cum ejusmodi diffi- Leone et Giribald. apud Behedic-
cultates objiciuntur. Continget etiam tum XIV, qui non reprobat (1). Ne-
fortasse ut rebus ómnibus diligenter que tunc obstat clausula certioratio-
examinatis, praeter quatuor rationes nis, quae apponitur a Sacra Pceniten-
supeiius expósitas, alia deprehenda- tiaria, quia (ut ait Tiburt., Navar.
tur ob quam ignaro conjugi irritum apud Bened.) in hoc casu necessita-
matrimonium declaretur, nec tamen tis censetur S. Sedes relaxare prsefa-
pateab crimen quod impedimentum tam conditionem, providendo meliori
induxit, et nulla prorsus incommoda modo quo potest bono animarum,
consequantur.» cum talis conditio tunc sit moraliter
Hasta aquí Benedicto XIV, siendo impossibilis executioni. In hoc igitur
arzobispo de Bolonia: donde se ve casu licite potest hic modus in pra-
que á pesar de su extraordinario ta- xim deduci, cum valde probabile sit
lento, erudición inmensa y santa li- (ut ostendimus, num. TI 14) sufficere
bertad en decidir las dificultades más consensum partis conscia; impedi-
grandes, dejó irresoluta esta dificilí-
sima cuestión. (1) B e n e d i c t o X I V , en el l u g a r c i t a d o
San Ligorio puede decirse que se por San L i g o r i o (Instit. 8 7 , n ú m . 7 4 ) re-
adhirió en un todo, en los casos ordi- fiere la o p i n i ó n de o t r o s a u t o r e s ; p e r o
cuando un poco después (núm. 8 7 ) emite
narios, á la doctrina que acabamos su p a r e c e r , da á e n t e n d e r , c o n b a s t a n t e
c l a r i d a d , q u e n o le p a r e c e s u f i c i e n t e l a
c ó p u l a m a r i t a l para c u m p l i r la c l á u s u l a d e
(1) B e n e d i c t o X I V e r a a r z o b i s p o de la P e n i t e n c i a r í a : cerliorata parle de nulü-
B o l o n i a c u a n d o e s c r i b i ó ésta I n s t i t u c i ó n tale prioris matrimomi; y que exigiéndolo
ó N o t i f i c a c i ó n ; y c o m o se dirigía á s u s d i o - la P e n i t e n c i a r í a , n o d e b e a p a r t a r s e de s u
c e s a n o s , á é s t o s l e s e r a fácil a c u d i r á su s e m e n c i a «qui s a c r i i l l i u s t r i b u n a l i s d i p l ó -
Arzobispo. m a l a ac litteras exequitur.»
332 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
menti expressum per copulam conju- divorlii et destitutionis susceptae pro-
galem, cum consensu alterius virtua- lis prudens urgeat timor.»
liter perdurante.» Hasta aquí San Li- 3 1 6 1 . E n vista de todas estas
gorio, lib. 6, núm. 1 1 1 7 . opiniones, si me sucediese algún caso
Para concluir del todo esta impor- de esta naturaleza, lo presentaría con
tante cuestión, pongo en el último claridad al Obispo ó Diocesano para
lugar la opinión del docto Vecchiotti que resolviese lo que le pareciese más
(cap. 3 De impedimentis matrimonii, conveniente; y si fuese tan apremian-
§ 69), donde después de convenir eon te y las circunstancias tan extraordi-
Benedicto XIV y San Ligorio en que narias que ni aun diese lugar para la
no son del todo seguros los modos consulta, obraría conforme á la doc-
que se han expuesto para asegurar la trina de San Ligorio; porque el Santo
validez del matrimonio, no cercioran- Doctor sabía muy bien todo lo que
do á la parte ignorante de su nulidad, había dicho Benedicto XIV, en su
dice así: Institución 87, y no obstante, mitiga
«Primus dumtaxat (que es cuando su doctrina para un caso extremo,
se dice claramente á la parte ignoran- como la mitiga también Vecchiotti,
te que fué nulo el matrimonio) si ad y aún más Scavini y Del Vecchio,
executionem absque periculo manda- autores que escribieron en nuestros
ri queat, tutus est, et ad matrimo- días; pero de esta cuestión ya se ha
nium certe revalidandum omnino dicho más que lo bastante.
idoneus, quia licet certiorem non 3 1 6 2 . He trasladado las palabras
reddat partem impedimenti dirimentis de queusaBenedictoXIVen elnúm.81
ignaram de causa nullitatis matri- de su Institución 87, de que ha de
monii, certiorem tamen reddit de ipsa usar el ejecutor de un rescripto de la
nullitate, quod sane sufficit, ut supra Penitenciaría, cuando se trata de
fuit demonstratum. Reliqui vero contraer matrimonio; porque si se
modi tres non videntur' satis tuti, si- trata de un matrimonio contraído ya,
quidem nec continent certiorationem dice así:
formalem nullitatis matrimonii, nec «Si de jam inito matrimonio res
certiorationem aequipollentem: accipi est, post consuetam absolutionem a
enim facile possunt ea verba a parte censuris et peccatis, haac ita pronun-
impedimenti i g n a r a , vel tamquam tiet: «Et insuper auctoritate Aposto-
prolata ex praegrandi affectu alterius »lica mihi specialiter delégala dis-
conjugis, quin nullitatem contradi «penso tecum super impedimento,
matrimonii vel a longe suspicetur, »ut eo non obstante matrimonium
vel accipi facile possunt tamquam «consummare, et in eo remanere li-
promanantia ex levi , et oscitanti »cite possis. In nomine Patris, et
scrupulo, praesertim si cum muliere «Filii, et Spiritus Sancti. Amen. E t
res sit. Dum affirmamus hujusmodi «pariter eadem auctoritate apostólica,
modos non esse satis tutos, nolumus »prolem, si quam suscepisti, et sus-
quemquam arbitrari eos a nobis pror- »ceperis, legitimam fore decerno* et
sus rejici. Cum enim agatur de gra- «declaro. In nomine Patris, et Filii,
vissimi momenti re, ultro fatemur »et Spiritus Sancti. Amen.»
in casu necessitatis unum ex iis adhi- Es tan importante la expresión de
beri licite posse, et novum etiam ex- que el ejecutor obra en virtud de
cogitan, ac sequi. Reapse quoniam indulto apostólico, que Gury, en su
aliquando in his versamur circum- edición de 1875, tomo 2, en una nota
stantiis, ut nullus omnino ex praemis- después del núm. 880, dice así:
sis modis queat adhiberi, et aliunde «Nota. Sub pcena nullitatis Epis-
scandali gravis, homicidii, infamia?, copus virtute indulti apostolici dis-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 333
pensans exprimere debet, se dispensare »expresse iis fuerint injuncta?, non
tamquam S. Sedis delegatimi ex indulto «tenentur, et nulla quaestio movenda
delegationis concesso tali die et anno, »de validitate matrimoniorum Bos-
et tot mensibus aut annis valituro; »niens. vicariatus ob non servata»
quia indulta illud vulgo prsescnbunt, «dieta? constitutionis conditiones;»
et illud tunc prcescribi sub poena nullità- ii enim vicarii gaudent facultatibus
tis asserit Benedictus XIV in constitu- form. II, ubi clausula irritans deest.
tione Ad tuas manus, 2 Augusti, 1748.» E t quia eadem deest etiam in form. I,
Véase el párrafo siguiente, que qua inter alios fruuntur vicarii apos-
modera esta doctrina. tolici in imperio Sinarum et regnis
E s verdad que el docto Cretoni, en adjacentibus, diebus 16 Januarii 1804
la'pág. 682, á las anteriores palabras et 16 Augusti 1841 duobus ex pra?fa-
de Gury dice así (nota al núm. 880): tis vicariis apostolicis hac de re dubi-
«Juxta auctorem (Gury) Episcopus tantibus, Sacra Congregatio particu-
virtute apostolici indulti dispensans laris de Propaganda Fide idem pra?-
debet sub nullitatis poena exprimere, buit responsum. Concludamus proin-
se tamquam S. Sedis delegatum dis- de, in hoc etiam standum esse terminis
pensare ex indulto concesso tali die ipsis, quibus dispsnsandi facultas ex-
et anno, et tot mensibus aut annis primitur.
valituro; sed hoc aliquando est verum, «Ceterum quando clausula irritans
aliquando falsum. Si enim in facúl- indulto affixa est, ad valorem dispen-
tate seu indulto dispenaandi prascipi- sationum non una aut altera, sed
tur, ut in dispensationibus matrimo- omnes conditiones sub ea contenta?
nialibus elargiendis mentio fiat apos- servari debent, nec ulla contraria con-
tolica; delegationis, et quidem sub suetudo suffragatur. Hue facit se-
clausula irritante, cujusmodi est ha?c quens decretum a laudata Sacra Con-
alias nulla sint tunc omissio nullas gregatione latum die r8 Februarii
reddit dispensationes; secus vero sunt 1783 occasione dubii propositi ab
valida?. E t hoc evincit argumentum Episcopo prasdito facultatibus, qua?
ab auctore desumptum ex const. Be- sub pras.fata clausula concessa? fue-
nedica XIV, Ad tuas manus (2 Au- rant: «Sacra Congregatio censuit in
gusti 1748) ad Primatèm, Archiepis- dispensationibus, de quibus agitur,
copos et Episcopos regni Polonia?. omnino declarandum esse, non modo
(Véase el núm. 3086.) illas concedi tamquam a Sedis Apos-
»Enimvero Pontifcx declarat, hu- tolica? delegato, sed etiam exprimen-
jusmodi clausulam totum suum ro- dum esse tempus, ad quod facultates
bur habere, sed agit de form. III fá- ipia? Episcopo concessa? fuerint, ad
cultatum per Sacram Congregationem normam indulti, aliter nullitatis vitio
de Propaganda Fide Episcopis Polonis laborare; proindeque decrevit s u p -
concedi solita, qua? eadem amussim plicandum Sanctissimo pro sanatone
clausula ab ipso relata afficitur. Sed omnium et singularum dispensation
quando res est de facultatibus , in num, qua?'sine hujusmodi clausula et
quibus nulla apparet conditio irritans, terrporis expressione ab episcopo N.
dispensationes earum vi concessa? hactenus concessa; fuerint.» E t in
sunt Valida?, etiamsi apostolica? de- audientia 9 Martii «Sacra; Congrega-
legationis mentio in iis impertiendis t i o n s sententiam... Sanctitas Sua be-
praetermittatur. Sic Congregatio ge- nigne approbavit, irritasque dispensa-
neralis . de Propaganda Fide, 2 De- tiones, ut supra, auctoritate aposto-
cembris 1816 edixit, quod «ad condi- lica sanavit, quibuscumque contrariis
»tiones const. Ad tuas manus ser- non obstantibus.»
»vandas... vicarii Bosnienses, nisi 3 1 6 3 . E n vista de lo dicho an-
334 L I B R O VI. TRATADO V i l i .
teriormente, parece se debe tener por
cierto que de las dispensas que se CAPITULO X
ejecutan in forma pauperum por los
delegados de la Penitenciaría ó por
privilegio pontificio, debe, decirse lo ARTÍCULO PRIMERO
mismo cuando exigiesen ó , sin exi-
girlo, recibiesen algún precio por la De la revalidación del matrimonio.
concesión ó ejecución de la dispensa.
Cuando el rescripto ó concesión tie- 3 1 6 4 . Muchas cosas más pudie-
nen la siguiente cláusula: «Volumus ran decirse acerca de la materia a n -
autem, quod si spreta monitione nos- terior; pero por no extenderme d e -
tra hujusmodi, aliquid muneris, aut masiado, las omito, remitiéndome á
praemii, occasione prsemiorum exige- los autores que la tratan con exten-
re, aut oblatum recipere temere prae- sión. E l Sr. Carbonero y Sol, en su
sumpseris, excommunicationis latas erudito Tratado del matrimonio, trae.
sententiae pcenam incurras,» si el res- muchas cosas curiosas y útiles; y si
cripto nada más añadiese, como su- bien yo no convengo en todo con sus
cede en las dispensas modo ordinario, opiniones, y la impresión de 1877 tie-
el delegado ó ejecutor que exigiese ó ne innumerables erratas de imprenta,
recibiese algún precio (etiam sponte no obstante, aconsejaría á los párro-
oblatum) antes de dispensar, pecaría cos se hiciesen con ese libro. Supon-
mortalmente (ya queda dicho que la go que en otra edición se corregirán
excomunión fué quitada por la cons- las erratas.
titución Apostolica Sedis de Pío IX), E n cuanto á la revalidación del
pero la dispensa sería válida; mas se- matrimonio, se ha de tener presente
ría nula si el rescripto ó delegación la calidad del impedimento por el cual
añadiese: «Et nihilominus absolutio, fué nulo el matrimonio.
et dispensatio a te faciendse prcedictce El impedimento puede ser de tal
nullius sint roboris et momenti; » cuya naturaleza, que no sea dispensable:
cláusula se acostumbra á poner cuan- como la impotencia antecedente per-
do la dispensa se ejecuta in forma petua, la poligamia, etc. E n este caso,
pauperum; pero si por cualquier moti- el medio común y ordinario es decla-
vo no se pusiese la cláusula dicha, no rar la nulidad del matrimonio y la
se ha de tener por nula laj dispensa, separación; porque, como muy bien
porque en materia de penas no se ha dice Vecchiotti, «cohabitatio enim,
de extender el sentido de las palabras tamquam frater et sóror tantum per-
quia in pcenis benigna est interpretatio mittitur ac inducitur, quum eam m o -
facienda.ii raliter certo servatum iri noscatur;»
P. ¿A quién debe recurrir para la pero aun en este caso de ser el impe-
restitución el que recibió algún i n t e - dimento indispensable, si éste fuese
rés por ejecutar la dispensa? oculto y los dos estuviesen en buena
R. He aquí la respuesta de la Sa- fe, cuando hubiese fundamento grave
grada Congregación: «Ad dominum para creer que nada se adelantaría
secretarium cum Sanctissimo pro ab- con avisarles la nulidad del matrimo-
splutione ad cautelam, et condona- nio, sino ponerlos en mala fe, sería
tionem.» (Thesaurus, tomo 55, pá- más prudente no inquietarlos y dejar-
gina 225.) los en su ignorancia invencible.
3 1 6 5 . Si el impedimento diri-
mente fuese dispensable, se ha de
distinguir: si el impedimento es p ú -
blico, el párroco ha de ordenar la se-
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 335
paracion de los dos, no sólo quoad tho- quod propter impedimentum aliquod
fum, sino también quoad habiíationem, nullum sit, praeter expositionem im-
para evitar el escándalo público, y pedimenti in sua specie, gradu, linea
además pedir al juez eclesiástico que et origine, declarandum adhuc est:
declare la nulidad; pero en orden á la i.° An matrimoniurn ipsum bona
conducta que ha de observar el párro- unius vel utriusque fide. 2." An spe
co ó confesor, fuera de este caso de dispensationis facilius obtinendae .
público escándalo, esto es, qué con- 3 . An publice, praemissis vel omissis
0
voto solemne de castidad, no se sigue Qury para que pueda tener lugar la dis-
por esto que haya retractado expresa y pensa in radice, es (son sus palabras,
formalmente el consentimiento que núm. 902): «Ut adsit urgens et g r a -
dio, cuando lo hizo , sino que desea vissima causa. Sic Benedictus X I V .
anularlo: del mismo modo la mujer In triplici autem casu praecipue hsec
que no quiere renovar el consenti- haberi potest; nempe:
miento cuando le dicen que su matri- »i.° Quando una pars ad renova-
monio fué nulo , tan sólo no se quie- tionem consensus adduci nequit, et
re obligar, si no lo está; pero si estu- exhibet tamen de prassenti consensum
viese realmente casada , no se sigue remanendi in matrimonio. Sic cardi-
que retractaría expresamente el pri- nalis Caprara.
mer consentimiento. » 2 . ° Quando uni tantum parti no-
a.° Me llama sobremanera la aten- tum est impedimentum , quod sine
ción lo que dice Bolgeni, á saber, que gravibus incommodis alteri manifes -
el obispo Falchi llamó á la mujer de tari non posset.
que tratamos para cerciorarla de la nu- »3.° Quando urgens adest ratio
lidad del matrimonio; mas ella (son non monendi conjuges de nullitate
palabras de Bolgeni en su manuscri- eorum matrimonii.
to) «renuit consensum renovare. Insti- «Nota. Haec tertia conditio non
tit Episcopus meliori qua potuit ra- requiritur ad validitatem dispensatio-
tione, ut eam induceret ad consensum nis, si dispensatio concedatur a Sum-
renovandum; ast perperam. Eam exter- mo Pontifice; secus si concedatur ab
ruit comminatione pcenarnm ecclesiasti- Episcopo ex indulto particulari.» (Ca-
carum , sed frustra. Cumque E p i s - rrière, núm. 1444.)
copum confugisset pro remedio ad En el citado apéndice 8 de Acta
Romanum Poritificem Pium VI, fe- Sandez Seáis, no lejos del fin, se r e -
lic. r e c , enarrat Bolgenius, se dedisse ducen á dos condiciones las tres que
consilium Romano Pontifici u t illud puso Gury para que pueda hacerse la
in radice sanaret, ac refert juxta suum dispensa in radice ; si bien este autor
consilium sanatum fuisse.» confiesa que la tercera no es necesa-
Comprendo que el Obispo hizo muy ria para la validez de la dispensa que
bien , si así lo creía conveniente , en concede el Papa. He aquí las dos con-
aconsejar á la mujer que renovase el diciones que se ponen en la citada
consentimiento para que, dispensado obra Acta Sandez Seáis:
ya el impedimento, continúase con «Primum ut matrimonium sit per
su marido ; pero no comprendo cómo mutuum consensum'contractum; solo
el Obispo quiso obligarla con censu- enim consensu jure naturas contrahi-
ras á renovar el consentimiento para tur matrimonium; alterum (saltem
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 351
juxta presententi modum concipiendi et ipsa doctrina catholicorum docto-
hanc dispensationem), ut status ma- rum ab Ecclesia auctoritatem habet:
trimonialis inductus vi prioris consen- unde magis standum est auctoritati
sus persevere/. » Ecclesia?, quam auctoritati vel Au-
Después añade: gustini, vel Hieronymi, vel cujuscum-
«Quare secundum expositam indo- que doctoris;» pero mientras no vea
lem hujus dispensationis , intelliges las autoridades que cita ó las razones
cur Sancta Sedes non dispensât in ra- sólidas en que se funda Saint Exupe-
dice matrimonii cum iis , qui tantum ry , no me apartaré de las razones y
fornicane vivunt, inter quos nec species autoridades que tiene la opinión con-
habetur veri matrimonii. Deest enim traria.
prima ac precipua conditio sine qua E n la instrucción que por medio de
matrimonium consistere non potest. » la Sagrada Penitenciaría, y con fecha
Atendida esta segunda condición 15 de Febrero de 1866, envió Pío IX
que se exige para la dispensa in radi- á los Ordinarios de los lugares en que
ce, se pregunta: ha sido publicado el matrimonio ci-
3 1 8 3 . ¿Se pueden sanar in radi- vil , entre otras cosas se dice que
ce el matrimonio contraído tan sólo Pío I X , en el Consistorio de 27 de
civilmente, y el matrimonio clandes- Septiembre de 1865 , pronunció las
tino celebrarlo en un lugar donde fué siguientes palabras: «Entre los cató-
publicado el Tridentino , y está vì- licos no puede existir matrimonio, sin
gente el impedimento si parochi et du- que sea á un mismo tiempo Sacra-
plicis, etc.? mento, y que, por consiguiente, toda
B. Vecchiotti, en el tantas veces otra unión de nombre y mujer fuera
citado cap. 3, al fin de él pone la si- del Sacramento , aunque tenga lugar
guiente nota: « Ex dictis patet funda- en virtud de. una ley civil, A H O R A N O
mentum sanationis in radice situm E S O T R A C O S A Q U E U N T O R P E Y P E R J U -
esse in cónsensu matrimoniali tem- D I C I A L C O N C U B I N A T O . i)
pore celebrati connubii prestito. Si Además, en la carta dirigida por
itaque uterque, vel alteruter nullum Pío IX en lengua italiana al rey de
praestitit consensum, sanatio dari ne- Cerdeña en 19 de Septiembre de 1852,
quit, quia sanari nequit radix, quae se lee lo siguiente (traducido literal-
non extitit. An in impedimentc clan- mente al latín): «Fidei enim dogma
destinitatis , et in matrimonio civili e s t , matrimonium a Domino nostro
sanatio in radice obtineri quandoque Jesu Christo ad Sacramenti dignita-
possit, quaesitum fuit, et ex praxi tem erectum esse; atque ex Ecclesia?
Sancta? Sedis affirmative est respon- doctrina Sacramenti ratio non quali-
dendum, servatis servandis. Confer. tatem aliquam accidentalem referb
de Saint Exupery, op. Observations sur contractui supperadditam, sed ad ip-
la fulmination des dispenses de mariage, sius matrimonii essentiam pertinet
París, 1854, pág. 144.» ita, ut unip conjugalis inter christia-
No tengo la obra de Saint Exupe- nos non sit legitima nisi in matrimo-
ry, que aquí cita Vecchiotti: si real- nio quod sit Sacramentum, extra quod
mente la práctica de la Silla Apostó- non habetur nisi concubinatus.»
lica es como dice este autor francés, Según las precedentes autoridades,
gustosa y humildemente me adhiero se comprueba que el matrimonio m e -
á ella; porque, aunque el mínimo, soy ramente civil es un mero y público
fiel discípulo de Santo Tomás, que concubinato; y en vista de ellas, tam-
dice así: «Maximam habet auctorita- bién aparece claramente que el matri-
tem Ecclesia? consuetudo, qua? s e m - monio meramente civil no es otra
per est in omnibus aemulanda: quia cosa que una unión puramente forni-
352 LIBRO VI. TRATADO Vili.
caria, ó, como dice Pío IX, un torpe, »Resp. 1. Negative, juxta commu"
perjudicial y público concubinato: por niorem sententiam, si conjuges con-
consiguiente, le falta la primera con- trahendo dare cognoverint matrimonii
dición que pone Gury (en su última nuUitatem. Ratio est, quia, cognita
edición de 1875 , adicionada por el matrimonii invalididate, nequit dart
docto Cretoni, tomo 2 , núm. 902), in illud verus ac proprie dictus consen-
para que pueda revalidarse con la dis- sus, sed habetur tantum intentio vi-
pensa ó sanación in radice. Aunque se vendi in concubinatu; et proinde con-
ha puesto ya en otro lugar , conviene sensus sanari nequit, cum a principio
repetirla: «i. (conditio) Ut conjunctio fictus fuerit.
a
recent, et altera hoc est 687, part. 2 . del Bulario de dicho Papa).
a
A VO TO SIMPLICI.
I. — FO RMULA AD D I S P E N S A TO
I NEM
Si agatur de voto castitatis, sic
POSTULANDAM PRO MATRIMO NIO CO N
ejus relaxatio petitur (ubi notamus
TRACTO REVALIDANDO , A PCENITEN
cum Pontas ac Continuatore Tour
TIARIA O BTINENDAM. nely sufficere prò legitima causa, si
quis propter gravem tehtationem sit
« Eminentissime ac Reverendissime in probabili periculo unius lapsus,
Domine. quia vel per unum lapsum castitas
amittitur) a Sacra Pcenitentiaria:
»Titius conscius (vel ignaras) im
pedimenti contraxit in faciem Eccle « Eminentissime ac Reverendissime
sÍ83 matrimonium cum muliere, cujus Domine.
sororem carnaliter cognoverat. Quare «Titius, annos viginti natus, vovit
cum absque scandalo separan non castitatem perpetuarci; cum autem in
possint, et impedimentum sit occul gravi incontinentise periculo versetur,
t u m , humillime supplicatpro absolu supplicat prò commutatione aut dis
tionis et dispensationis remedio. pensatione voti, ut inde valeat ma
»Dignetur,» etc. trimonium inire.
* Se advierte que, como se ha di «Dignetur Eminentia Vestra res
cho en el núm. з о д д , aunque la reti ponsum ad me dirigere.
cencia de la cópula en las preces para
conseguir la dispensa del impedimen Hmmillimum servum,
to de consanguidad no afecta á la va N.N.»
lidez de la dispensa, pero es necesaria
la manifestación de ella para obtener El sobre se pone : Eminentissimo ac
la legitimación de la prole que resul Reverendissimo D. D. Cardinali Pceni
tare, lo cual deberán tener presente tentiario Majori.
los que practican estas diligencias. * Roma.
L I B R O VI. T R A T A D O V i l i .
gradibus detinentur, desiderium eo-
3 1 9 4 . A DATARIA O B T I N E N D ^ rum hac in parte adimplere nequeunt
DISPENSATIONES absque Sedis Apostolica? dispensa-
t o n e . Idcirco supplicant humiliter
I.— DISPENSATICI IMPEDIMENTI CON- Sanctitati Vestre oratores praefati
SANGUINAT-IS. qnatenus cum eisdem, impedimento
talis consanguinitatis gradus hujus-
«Beatissime Pater:
modi non obstante, matrimonium in-
»Exponitur humiliter Sanctitati ter se publice, servata forma Triden-
Vestra? prò parte devotorum oratorum tini contrahere, et in eo postmodum
Petri Boschis, dicecesis Astensis, et permanere libere et licite valeant,
Catherina? Rodes, dicecesis Taurinen- dispensare de gratia speciali. E t in-
sis, ex oppido Avilane, quod cum super mandare dignetur, quod l i t t e r e
dieta oratrix dotem habeat minus conficiendas Ordinario non originis,
competentem juxta status sui condi- sed domicilii oratorum committan-
tionem, cum qua virum sibi non con- tur.»
sanguineum paris conditionis cui nu-
bere possit, invenire nequeat, dictus III.—DISPENSATIO AB INTERDICTO AD
orator cum dieta dote minus compe- NUBENDUM
tente oratricem in uxorem ducere in-
tendit. «Beatissime Pater:
»Sed quia tertio gradu equali a
communi stipite proveniente conjun- » Exponitur humiliter Sanctitati Ve-
cti s u n t , desiderium suum hac in sta? , pro parte devoti oratoris N.
parte adimplere non possunt. Ideo laici, dicecesis N., quod alias ipse
supplicant, quatenus dignetur cum ejusque uxor pra?defuncta a Sede
igsis, u t impedimento hoc non ob- Apostolica dispensatone m super im-
stante,matrimonium inter se publice, pedimento tertii consanguinitatis gra-
servata forma Concilii Tridentini, dus , quo invicem erant conjunct
contrahere, ac in eo postmodum re- cum clausula : Quod alter eorum al-
manere libere ac licite valeant, dis- teri supervivens, perpetuo absque spe
pensare. conjugii remaneat, obtinuerunt. E t
»Datum N., die N., mensis N., quia deinde praefata oratoris uxor, si-
anno N.» cut domino placuit, ab humanis d e -
cessit, ipse orator qui continenter vi-
II.—DISPENSATIO EX CERTIS RATIONA- vere posse diffidit, ad secundas n u -
BILIBUS CAUSIS ptias transire cupit. Supplicat igitur
humiliter Sanctitati Vestra?, quatenus
sibi specialem gratiam faciendo cum
«Beatissime Pater: eodem, ut clausula in prasdictis litte-
» Exponitur humiliter Sanctitati ris apposita non obstante, matrimo-
V e s t r e prò parte N. et N., dicecesis nium cum alia muliere , nullo alias
Novariensis, oratorum, et in civitate sibi jure prohibita, publice, servata
Mediolani a triennio et ultra commo- forma Tridentini, contrahere, et in
rantium, ubi domicilium contrahere eo postmodum licite et libere perma-
intendunt, quod ipsi, qui vere de no- nere valeat, dispensare dignemini.»
bili genere procreati existunt, ex cer- Nota. «Si interdictum P a p e non
tis rationabilibus causis animos eo- habeat adnexum decretum quod irritet,
rum moventibus cupiunt invicem ma- est tantum impedimentum impediens,
trimonialiter copulari. Sed quia se- at adhuc a Pontifi.ee petenda est dis-
cundo et quarto consanguinitatis pensato ut in presenti causa.»
D E L SACRAMENTO D E L MATRIMONIO. 361
trimonium requisita, ei nubere cu-
IV*.—PRO DISPENSATIONS OBTINENDA pit: i . " Quia astate jam est provec-
ta, nempe, triginta annorum nata.
IN FORMA PAUPERUM
2.° Quia suffìcientem non habet do-
tem, ut alium virum sibi convenien-
«Beatissime Pater:
tem sperare valeat. 3 . Quia ex hac
0
EXPLICACIÓN
DE LAS ABREVIATURAS QUE SE ENCUENTRAN EN LAS BULAS Y BREVES
DE DISPENSAS
K N
Persolven. persolvenda. Q
Pet. petititr. Q. que.
Pfessus. professus. Qd., qu. quod.
Pinde. perinde. Qm., quod, quondam.
Pmissor. prcemissorum. Qmlt., quomolt. quomodolibet.
P n . , pns. prcesens. Qtnus., qtus. quatenus.
Pndit. pratendit. Quod vix. quod vixerit.
P n t . possunt. Quod. quovis modo.-
0
Latín. Castellano.
Pater.—Mater Padre.—Madre.
Filius.—Filia Hijo.—Hija.
Avus.—Avia • Abuelo.—Abuela.
Nep.—Neptis Nieto.—Nieta.
Proavus.—Proavia • . . Bisabuelo.—Bisabuela.
Pronepos.—Proneptis. . . . . . . Bisnieto.—Bisnieta.
Abavus.—Abavia Tatarabuelo.—Tatarabuela.
Abnepos.—Abneptis. . . . . . . . Tataranieto.—Tataranieta.
Proabavus.—Proabavia Cuarto abuelo.—Cuarta abuela,
Proabnepos.—Proaneptis. . . . Cuaternieto.—Cuatemieta.
Socer.—Socrus Suegro.—Suegra.
Vitricus.—No verca Padrastro.—Madrastra.
Gener.—Nurus Yerno.—Nuera.
Privignus.—Privigna Hijastro.—Hijastra.
Levir, vel mariti frater vel uxoris
frater Cuñado.
Uxoris, vel viri sóror Cuñada.
Frater.—Sóror . . . . Hermano.—Hermana.
Patruus Tío carnal, hermano de padre.
Amita Tía carnal, hermana de padre. i
Avunculus Tío carnal, hermano de madre.
Martertera Tía carnal, hermana de madre.
Patruus magnus Tío segundo, hermano de abuelo,
Amita magna Tía segunda, hermana de abuelo.
Avunculus magnus Tío segundo, hermano de abuela.
Matertera magna „ Tía segunda, hermana de abuela.
Propatruus Tío tercero, hermano de bisabuelo.
Proamita Tía tercera, hermana de bisabuelo.
Proavunculus Tío tercero, hermano de bisabuela.
Promarfc'ertera. Tía tercera, hermana de bisabuela.
Amitini.—Amitinae Primos carnales, hijos de hermano y
hermana.
Patrueles Primos carnales, hijos de dos her-
manos.
Nepos ex fratre, neptis ex fratre . . . Sobrino, sobrina carnal, hijo é hija de
hermano.
Consobrini, consobrinae Hijos de dos hermanos.
Nepos ex sorore, neptis ex sorore. . . Sobrino, sobrina carnal, hijo ó hija-
de hermano ó hermana,
i Todos estos se llaman con el nombre
Sobrinus, sobrini, primus, secundus,! general de sobrinos. Para distin~
tertius . i guirlos se añade el grado primero,.
' segundo, tercero, etc,
LIBRO SÉPTIMO
TRATADO PRIMERO
De las C e n s u r a s .
Hurtado, etc., cum Salmant., De cen- Quia probabilius est in citatis cano-
suris, cap. i , part. 2, núm. 19, tenent nibus esse veram censuram lata? sen-
excommunicationem esse latas sen- tentise. Non enim ibi dicitur anathe-
tentise; sed Sanch., L a y m . , etc., vo- ma iis qui simpliciter certa qussdam
lunt esse ferenda?. Utraque est pro- faciunt, sed qui ex superstitione hae-
babilis. Si dicitur: anathema sit, Sán- retica manichseoruin faciunt, ut indi-
chez, Dicast., apud Croix, lib. 7, nu- cat rubrica initio distinctionis, et pa-
merus 9, dicunt esse ferenda? (contra tet ex ipsis canonibus, si legantur,
Suar. et Continuât. Tournely), nisi atque ex Concilio Gangrensi, ex quo
fiat contra hasresim.» excerpti sunt.» .
En la explicación de la constitu- La opinión de Billuart está com-
D E LAS CENSURAS. 377
probada por Benedicto XIV (lib. 1 0 tancia la presente cuestión; porque
De Synodo, cap. i, núm. 5), donde cuando hay duda si la censura es lata
prueba, contra Van Espen, que las ó ferenda, es sentencia común que se
censuras latas se conocieron en los ha de tener por ferenda; porque odia
primeros siglos de la Iglesia; y en sunt restringenda: in pcenis benignior est
comprobación de esto dice así: «Jam interpretatio facienda; y como dice el
vero antiquissima Synodus Gangren- Compendio de Scavini, anotado por
s i s , paulo post Niccenam habita, J. A. del Vecchio (tomo 1, núme-
omnes suorum viginticanonum trans- ro 4 9 (.): Ex jure pcence potius molliendee
gressores anathemate perculit his sunt quam exasperando. E s verdad que
verbis: anathema sil...; quibus senten- en cuanto á las censuras latas reser-
tiain latam importan, nemo facile vadas à jure, en el día no puede ofre-
inficiabitur.» Tiene mayor autoridad cerse dificultad, porque la constitu-
el ejemplo del Concilio Gangrense, ción Apostolice? Sidis de Pío IX fijó y
por haber asistido á él el doctísimo y expresó todas las censuras latas, y
célebre.español Osio, obispo de Cór- las pocas que después fulminó tam-
doba, á quien el Padre San Atanasio bién son latas; pero respecto de las
honró, con los títulos de príncip: de censuras fulminadas ab homine, puede
los Concilios, terror de los herejes y pa- ser conveniente la dilucidación de la
dre de los Obispos. cuestión anterior.
Algunos autores quisieron probar He dicho mi parecer; pero como es
que la censura impuesta con las pa- cuestión controvertible, unusquisque in
labras anathema sil es ferenda, porque sensu suo abundet.
el sil puede tomarse por un verbo fu-
turo ó de un modo optativo; pero á ARTÍCULO III
esto responde el Compendio Salmati-
cense (tract. XXXVI, num. 11), d i - De la causa eficiente de la censura.
ciendo: «Intelligi communiter de cen-
sura latas sentent'se; t u m quia tali 3 2 0 2 . E s sentencia común de
forma utuntur sasps Conciba adver los teólogos que es de fe que la Igle-
sus hasreticos, quos certum est vo- sia tiene potestad para imponer cen-
luisseipso facto excommunicare; tum suras: así está definido en el Concilio
quia, licet verbum sit possit accipi Constanciense (ses. 8. , error 3, y
a
pro futuro aut optativo, proprius de- ses. 1 9 , error 1 9 ) ; y como dicen los
bet sumi pro praesenti et imperativo, Salmaticenses, «in bulla Martini V,
quia virtus legis, potius quam optare, et novissime contra Lutherum à Leo-
est imperare et puniré.» ne X, constatque ex usu totius E c -
Esto mismo habían dicho los Sal- clesise ab initio sui. E t probant eru-
maticenses en su Teología Moral (tra- dite Bellarm., Sotus, etc., contra ali-
tado X, num. 19): «Quia etiamsi quos antiquos haeretieos id negantes;
verbum sil possit esse futuri tempo- et contra Lutherum et Calvinum, qui
ris modi optativi, et praesentis iuope- quamvis concédant Ecclesiam posse
rativi; modus tamen loquendi in ma- excommunicare rebelles, non tamen
teria de censuris intelligi debst de privare bonis spiritualibus, et com-
imperativo, quia virtus legis non est municatione internasuffragiorum; sed
optare, sed imperare, prsecipere, et tantum politicis exterioribus, et tem-
puniré; leg. Legis virtus, ff. de legib. poralibus bonis.»
Ita B o n a c , etc.» Lo mismo dicen El dogma católico sobre la facul-
Gousset (tomo 2 , número 921), tad que tiene la Iglesia de imponer
Voit, etc. censuras, lo prueban luminosamente
No se crea que es de poca impor- los teólogos católicos; pero me ha
37« L I B R O VIL T R A T A D O I.
parecido conveniente copiar las pala- »guine suo... Haareticum hominero
bras de los señores jurisconsultos »post unam et secundam correptio-
Galindo y Caravantes en una adición »nem devita... Si quis non obedit
que hacen al Diccionario de Escriche »verbo nostro per epistolam, hunc
(edición de 1874), en la palabra Censu- »notate, et ne commisceamíhi cum
ras. Dicen así: »illo... Quid vultis? In virga veniam
«Toda sociedad ha de tener en sí »ad vos, an in chántate et spiritu
misma facultades para organizarse, «mansuetudinis?»
conservarse y conseguir el fin que se «Y como la Iglesia católica tiene
propone. L a Iglesia es sociedad, la vida perdurable hasta la consumación
Iglesia se propone un fin; ha de tener, de los siglos, es evidente que la fa-
por lo mismo, facultades y medios de cultad de amonestar, corregir, ligar
conseguirlo•. De aquí su potestad l e - y separar á los fieles, concedida á P e -
gislativa. dro, á los Concilios, á los Apóstoles,
»Si tiene potestad legislativa, y no fué personal, sino real, y han de
esto nadie lo ha puesto en duda, ha poseerla los sucesores de aquéllos con
de tener potestad coercitiva, la potes- la misma plenitud que aquéllos; por-
tad de hacer ejecutar sus mandatos; que institución perpetua exige m e -
pues sería ocioso mandar sin medios dios de conservación perpetuos.
de hacerse obedecer. «De aquí que la facultad de impo-
»La potestad coercitiva, cuando ner censuras corresponda á la Iglesia,
menos, ha de consistir en excluir de en virtud de la potestad de las llaves,
los beneficios de la asociación á los concedida por su divino Fundador,
indignos: la Iglesia dispensa los Sa- que quiso que lo que ella atase y des-
cramentos, su tesoro espiritual; su atase en la tierra, quedara atado y
comunión lleva consigo bienes espi- desatado en el cielo.
rituales: ha de poder, por lo tanto, . «El ejercicio del derecho de impo-
privar de su participación á los que ner censuras corresponde á la potes-
pequen contra sus preceptos, á los tad de jurisdicción en el fuero exter-
que infrinjan sus disposiciones. no: al Pontífice, Primado y Pastor de
»En la Sagrada Escritura, infalible la Iglesia universal.»
é indiscutible, consta que esta potes- Hasta aquí los Sres. Galindo y Ca-
tad coercitiva se concedió al Pontí- ravantes, dignos, por cierto, de ala-
fice, á los Concilios, á los Obispos. banza por su pura doctrina y acen-
»Al Pontífice: «Et tibi dabo claves drado catolicismo. ¡Ojalá todos los
»regni ccelorum. E t quodcumque fi- jurisconsultos de nuestra patria abun-
s g a veris super terram, erit ligatum et dasen en las mismas ideas!
»in ccelis. Et quodcumque solveris 3 2 0 3 . P . ¿Quiénes pueden impo-
»super terram , erit solutum et in ner censuras? •
»ccelis.» R. «Omnis ac solus superior eccle-
»A los Concilios: «Si autem Eccle- siasticus, habens in foro externo seu
»siam non audierit, sit tibi sicut eth- contentioso jurisdictionem, sive ordi-
«nicus et publicanus. Amen dico vo- nariam, sive delegatam.»
»bis, quaacumque alligaveritis super P . ¿Quiénes tienen potestad ordi-
«terram, erunt ligata et in ccelo; et naria de imponer censuras?
«qusecumque solveritis super terram, R. El Papa en todo el orbe respec-
«erunt soluta et in ccelo.» to de todos los bautizados; los Conci-
«A los Obispos: «Attendite vobis et lios generales aprobados por el Papa-
«universo gregi, in quo vos Spiritus pueden para toda la Iglesia; los pro-
»Sanctus posuit Episcopos regere vinciales para su provincia; los Dio-
«Ecclesiam Dei, quam acquisivit san- cesanos para su diócesis respectiva^
D E LAS CENSURAS. 379
los Arzobispos <para su arzobispado: Barbarius, ff. de offic. prest.; et ex
pero no pueden para las diócesis su- cap. Infamis 3, q. 7.»
fragáneas sino cuando las visitan, ó L a jurisdicción para imponer cen-
en las causas que van á ellos por ape-> suras se puede adquirir también por
lación; porque en estos dos casos tie- una costumbre legítima, ó por la pres-
nen derecho ordinario en las diócesis cripción; pero aun cuando se adquiera
sufragáneas . Los Obispos electos, la jurisdicción para una censura, no
confirmados, que tomaron ya pose- la da para imponer otra distinta; por- í
Unde imponere non potest praecepta | censura est, cujus violatio irregulari-
spiritualia, seu in virtute Spiritus tatem inducit. E t sic praecipit ibi
Sancti et sanctse obedientias, quia cuidam abbati, ut per censuras obli-
haec praecepta sunt actus jurisdictio- get taies clericos abbatissa? obedire;
nis ecclesiastica?, seu spiritualis; sed in quo supponit suspensionem ab ilia
solum politica, aut domestica, ut ma- factam non fuisse censuram.»
ter familias aut pater filiis, aut civi- El Compendio Salmaticense es-
bus magistratus; quibus obedire sub- fuerza el argumento anterior con las
.dita? tenentur in conscientia, si ex siguientes palabras : « E t de facto
intentione obligandi procedant, juxta
gravitatem et qualitatem rei prae-
( i ) E s t o se h a de e n t e n d e r c u a n d o e l
cepta?: ita Portel, Valentia, Ledes- p r e l a d o i m p u s i e s e c e n s u r a p o r f a l t a r al si-
ma, etc.» l e n c i o alguna que otra v e f e n l o s t i e m p o s
Creo conveniente copiar literalmen- yd uljuegs ea r leas pperronhiicbi iodsoas c; o ps tourm
q u e si se i n t r o -
b r e de v i o l a r l a
te la explicación que hacen los Sal- s a n t a l e y del s i l e n c i o , c u s t o d i a de l a d i s -
maticenses de la diferencia que hay c i p l i n a r e g u l a r , el p r e l a d o p o d r í a m u y b i e n
entre el precepto formal que se impo- alguna vej i m p o n e r p r e c e p t o , y a u n c e n -
n e por jurisdicción eclesiástica, y el snuor ab apsat raas edne slas
t e r r a r ese f u n e s t o a b u s o , si
correcciones; y lo m i s m o
que se impone sin ella, por mera su- p r o p o r c i o n a l m e n t e p u e d e i m p o n e r p r e -
perioridad, porque su conocimiento c e p t o g r a v e la p r e l a d a , p e r o n o c e n s u r a .
D E LAS CENSURAS. 383
B'urgis adest regale monasterium Or- coada basta que haya precedido la
dinis Cisterciensis, cujus abbatissa citación.) «Similiter, continúan los
fert censuras , et quselibet imponit Salmaticenses , non potest censuras
praacepta: ergo fcemina non est inca- ferré vicarius Episcopi captivi, et ab
pax jurisdictionis spiritualis.» Y res- hostibus detenti; quia tune usus epis-
ponde del modo siguiente: «In relato copalis jurisdictionis ad capitulum
capite sermo est de suspensione qua? devolvitur, donec libertati restitua-
sit censura, sed lato modo sumpta. Si tur: cap. Si Episcopus, de supplendo ne-
a u t e m velit dici fuisse veram censu- gligent. prcelat., in 6.
ram, intelligendum est fuisse latam, 3 2 0 8 . P . ¿Pueden imponer váli-
non ab ipsa abbatissa, sed ad ejus damente censuras los excomulgados
assessore clerico, ut accidit in memo- y cismáticos?
rato et memorabili monasterio vulgo R. He aquí la respuesta de los
de Huelgas, ubi abbatissa medio as- Salmaticenses. Si tan sólo son exco-
sessore fert censuras, ab eis absolvit, mulgados, cismáticos ó herejes ocul-
confert dimissorias ab ordines, et fi- tamente , las censuras que imponen
cen tias excipiendi confessiones in ter- son válidas; «quia Ecclesia, ad evitan-
ritoriis sibi subjectis. Prascepta vero da plura incommoda (qua? sequeren-
a priorissis et abbatissis imposita so- tur) et perturbationes in república, si
lum sunt politica, ut matris-familias, rescinderentur omnia acta, qua? judex
cui obedire tenentur moniales in qui fuit per multum tempus hasreticus
conscientia juxta qualitatem et gra- occulte , aut exeommunicatus , per-
vitatemi materias;» y concluye: «Est egit, noluit usum potestatis illius li-
itaque earum abbatissa superiorissa, gare , donec de delieto aut impedì-
velut generalis privativa plurium mo- mentoconstiterit; quamvis ipsepeccet
nasteriorum; sed nec capitulum g e - mortaliter tales censuras ferendo: quia
nerale congregai (antiguamente le ce- licet valide, non tamen licite hoc p o -
lebraban) , nec gaudet jurisdictione test: Sotus, Suarez, etc.
spirituali. » »Cornejus cum Sayr. asserii non
3 2 0 7 . Una de las condiciones que sufficere, quod aliquis, sit publice ex-
se requieren para que uno pueda im- eommunicatus , ut censuras ab ipso
poner censuras, es que tenga expedi- lata? sint invalida? ; sed debet esse
to el uso de la facultad que tiene ; y nominatim denuntiatus, vel publicus
de aquí infieren los Salmaticenses percussor clerici. * (Véase el núme-
(tract, X, núm. 56): «Unde qui a su- ro 3264, en la nota.) * In quo differt
periore prohibetur censuras poneré, ab aliis impedimentis; quia alia, suf-
invalide illas fert. Quare nec inquisi- ficit , si nòta fuerint, ut acta ab ilio
tores Episcopos possunt excommuni- judice sint invalida ; in exeommuni-
care, aut suspendere, cum sit ipsis catione autem, ultra publicitatem, re-
inquisitoribus generaliter inhibitum quiritur praedicta denuntiatio. E t pro-
ne contra Episcopos procédant, ca- bant ex Extravag. Martini V , qua?
pit. Inquisii ores, de hœreticis, in 6; nec incipit Ad evitanda scandalo, ubi asse-
Episcopi inquisitores, cum sint offi- r i t , exeommunicatum toleratum , in
ciales Summi Pontificis, qui censuris his qua? ad officium publicum spe-
ligari non possunt: Diana ex Mega- ctant, vitandum non esse, etiam ab
lio... Etiam est invalida censura lata his qui tale sciant: et consequenter
contra eum qui antea legitime appel- valida sunt, qua? ab ipso tamquam a
laverat; quia per aptecedentem appel- ministro publico procedunt; alias in
lationem suspenditur usus j urisdictio- his vitandus jam esset. Quod etiam
nis: cap. Si à judice, de appell., in 6. tenent Avila, Diana, Bonacina,» etc.
(Para que la causa se tenga por in- (Tract. X, num. 58.)
384 L I B R O VIL T R A T A D O I.
San Ligorio (lib. 7 , nám. 12), ha- linquendo illud suae propriae naturse»
blando de los excomulgados tolerados, No obstante , añade San Ligorio,
dice así: «Imo Cornejus , Sayr., B o - en el citado núm 12 , que la absolu-
n a c , Dian., Avila, etc., apud Sal- ción de la censura que se arrancase al
mant., tenent etiam publice excom- juez por un miedo justo, sería válida,
municatum valide ferré censuras , si «certum tamen est quod absolutio
non sib nominatim denunciatus vel per metum extorta invalida est, ex
publicus clerici percussor , ex Extra- cap. Verbum, de poenit.; modo metus
vag. Martini V Ad evitando,, ubi san- sit injnste incussus: secus si juste, ut
citur excommunicatum, in eis quse ait Roncaglia.»
pertinent ad publicum officium , non Sería válida la absolución de la
esse vitandum, nec etiam ab illis qui censura cuando el miedo grave que
idsciunt.» impusiese el censurado para ser a b -
3 2 0 9 . P. ¿Es preciso para la va- suelto, fuese justo; por ejemplo: si
lidez de la censura que el que la i m - Juan , excomulgado por no querer
puso obre libremente? pagar una deuda, la pagase religiosa-
R. Todos convienen en que sería mente , satisficiese los daños que se
nula la censura si el que la impone no habían seguido al acreedor, pidiese
tuviese libertad física: ex cap. Cum humildemente la absolución , y , no
volúntate, desent. excommun. E n cuan- obstante, el superior no quisiese a b -
to á si se necesita libertad moral, solverle.
esto es, exención de miedo grave im- 3 2 1 0 . P. ¿Puede alguno impo-
puesto al juez , hay dos opiniones; nerse censuras á sí mismo?
pero la que afirma que sería válida la JS. No puede. L a razón es, porque
censura, la tienen por cierta San Li- imponer censuras es acto de juris-
gorio (verius tamen affirmant), lib. 7 , dicción contenciosa, la cual ninguno
núm. 12, requiritur 6 , Suárez, Bona- puede ejercer en sí mismos; y no se
cina, Palao, etc. Los Salmaticenses objete que el Papa y el Obispo pueden
(tract. X , núm. 6 0 ) , no sólo tie- concederse á sí mismo indulgencias,
nen por cierta esta opinión, sino que y pueden dispensarse en votos y jura-
la defienden con su acostumbrada mentos, porque estas cosas pertene-
erudición. Si se dijese que la absolu- cen á la jurisdicción voluntaria. El
ción dada por el juez, obligado por un Papa y el Obispo pueden delegar la
miedo grave, es nula, y que por con- facultad para que otro les absuelva en
siguiente también debe serlo la im- el fuero de la conciencia ; pero esto
posición que da de la misma, compe- no prueba que puedan delegar á otro
lido por un grave miedo , á esto res- para que les imponga censuras , por-
ponden sólidamente los Salmaticenses que en el primer caso el delegado
en el lugar citado: por brevedad no hace las veces de Dios en la confe-
expongo sus razones: tan sólo a p u n - sión , lo cual no sucede en el fuero
taré dos de ellas: contencioso. De aquí se infiere que el
«1.
a
Nullum datur jus positivum Papa no puede ser ligado con censura
irritans censuras á judice metu coacto alguna: no por sí mismo, como queda
latas; et in jure irritatur absolutio dicho; no por otro , porque no reco-
illarum extorta per metum gravem. noce superior en la tierra; pero si el
»2.
s
Quia cum sit magis obvium Papa se hiciese hereje, bien podría
quod judices ecclesiastici cogantur á ser depuesto por un Concilio general.
principibus censuras auferre quam in- San Ligorio (lit). 7, núm. 15), dice
ferre, potuit circa illud providere jus así: «Summus Pontifex nequit cen-
canonicum, irritando talem absolu- sura ligari ab alio, quia superiorem
tionem, nihil curando de isto, sed re- non habet. Excipe si Papa sit hsere-
D E LAS CENSURAS. 385
ticus, quia Concilium generale tunc Obispo propalase frecuentemente que
potest eum cogeré per censuras , ex el Prelado de aquella diócesis no era
can. Si Papa, dist. 40.» legítimo , sin tener otro fundamento
E n confirmación de lo que se ha que su perversidad y malicia: si el
dicho en el párrafo anterior, voy á Obispo viese que con estas calumnias
copiar lo que dice Santo Tomás (in turbaba las conciencias de sus dioce-
4 Sent. , dist. 2 , q. 1 , art. 4, quses- sanos , podría válida y lícitamente
tiunc. 4 ad 3 . ) : «Ad tertium di-
u m
conminarle con una excomunión , y
cendum, quod excommunicatio pro- llevarla á cabo si no se enmendase.
fertur per modum sententia?, quam 3 2 1 1 . P. El Obispo, cuando está
nullus in seipsum ferré potest;eo quod fuera de su diócesis , ¿puede imponer
in judicio idem non potest esse judex censuras á sus subditos?
et reus. Indulgenza autem non per R. Comunmente hablando, no pue-
modum sententias datur, sed per mo- de (ex cap. Bpiscopi, caus. 9, q. 2; et
dum dispensations cujusdam, quam ex Clement. Quamvis, de foro compet.)
homo potest faceré ad seipsum.» En La razón es , dice San Ligorio (nú-
el mismo libro , q. 2, art. 4 ad 3 . ,u m
mero 21), «quia nemo potest in alieno
dice así: «Ad tertium dicendum, quod territorio jurisdictionem conten tío-
absolutio et ligatio in foro confessio- sam exercere.» Pero San Ligorio á
nis est quoad Deum tantum , apud continuación exceptúa algunos casos:
quem alius alio superior redditur in- «i.° Si contumacia sit tam ma-
ferior per peccatum; sed excommuni- nifesta, ut non indigeat cognitione
catio est in judicio exteriori , in quo causas, ex cap. Manifesta, caus. 2,
aliquis non amittit superioritatem ex q. 1;» porque siendo tan manifiesta y
hoc ipso quod peccat. Unde non est pública su contumacia, el Obispo que
similis ratio de utroque foro. » está fuera de su diócesis puede proce-
A las anteriores palabras añaden der á excomulgar á su subdito sin es-
los Salmaticenses (tract. X, cap. 1, trépito judicial.
núm. 44): «Ex dictis inferimus, ne- »2.° Si causa sit jam cognita in
minem posse in propria causa ferre proprio territorio; » porque hay la
c e n s u r a m , cap. Inter querelas 23, misma razón que en la excepción an-
q. 4 . : tum quia nemo potest esse
a
terior.
judex in propria c a u s a , cum nemo «3. Si censura feratur non per
0
possit esse sibi subditus; et sic non modum sententias, sed per modum
potest esse actor et judex , quia qua prsecepti aut statuti ad futura crimi-
parte est actor, debet esse subditus; na cavenda.»
qua parte est judex, debet esse supe- L a razón es, porque el subdito que
rior: tum etiam , quia est contra jus traspasa dicho precepto ó estatuto im-
naturae eumdem esse actorem et judi- puesto per modum sententia, ipso fac-
cem; quia magnam injuriam alteri ió incurre en la censura. El motivo
parti irrogaret: leg. u n i c , cap. Ne es , como dicen los Salmaticenses
qifis in una causa. Atque ita tenent (tract. X, num. 81), «quia prasceptum
Suarez , etc... Vel quando censura ipsum, quamdiu durat, semper admo-
fertur ih propriam defensionem ad net subditum ne sit mandati trans-
vitandam injuriam, quam subditus gressor ; unde in his casibus nulla
vult irrogari superiori ; quia cum vim monitio ab ipso prascepto distincta
vi repellere liceat, licebit uti propriis requiritur.»
armis ad id faciendum: cap. Dilecto, «4. Si Episcopus sit injuste ex-
0
delegato ja<n fuerit inccepla, etiam per 4. Ut reo petenti exemplum scriptu-
0
más probable que no se requiere m o - ab ipso judice, vel ab alio ejus nomi-
nición, porque ésta ya la hizo la ley, ne; et si censura imponitur in com-
del mismo modo que cuando la cen- modum partis, ad illius instantiam
sura es lata, y además hay contuma- citatio fieri debet; ita Suarez, Bona-
cia por parte del transgresor; el cual, cina et Salmant., cum aliis. Debet
avisado por la ley de la censura que etiam monitio fieri in scriptis, nisi
se le podía imponer, no obstante tras- judex procedat ex officio, prout tene-
pasó el mandato. E s verdad que en tur aliquando ob bonum commune,
ese caso, antes de fulminar la censu- ex cap. Venerabilibus , § Porro, de
ra, debe ser citado, porque tal vez sent, excomm., in 6; quia tunc sufficit
tenga algún motivo razonable que le si monitio fiat oretenus, ita tamen u t
excuse de la censura, como muy bien probari possit in foro; ita Salmant.
advierten S.uárez, Bonacina, San L i - cum Gib. et Cornej., ex cap. Sacro,
gorio y otros: «nisi forte, excipit Bo- de sent.,i> etc.
nacina, crimen sit adeo notorium, ut E n el num. 57 dice el Santo Doc-
evidenter constet nullam reo compe- tor: «Quod si censura ferenda sit con-
teré defensionem. » ( San Ligorio , tra plures generaliter, sufficit ut fiat
lib. 7, n ú m . 55.) monitio in ecclesia coram populo; si
E l Santo Doctor, en el núm. 56, vero ponatur interdictum contra com-
dice así: «Notandum autem: i.° Quod munitatem, sufficit ut moneantur ii
monitio canónica proprie est trina; ob quorum culpam fertur; ita Suarez,
sed etiam canónica est, si fiat una Bonacina et Salmant., etc. Si autem
pro tribus (adhuc sine causa); dum- fulminetur censura contra particula-
modo pro ista una sequivalens tempus rem personam, tunc ipsa specialiter
designetur, nempe, sex dies (nam pro monenda est. Excipe tamen tres c a -
unaquaque monitione requiritur spa- sus sequentes, in quibus sufficit fieri
tium saltem duorum dierum, ut di- monitionem in ejus domo, vel, si
cunt Suarez, Salmant., e t c . , et col- domum non habeat, in ecclesia, vel
ligitur ex cap. Constitutionem, de sent, loco publico. Casus i . est, quando
u s
tuât, alias excommunicatur ipso fa- est semel personaliter citatus; tunc
sto;» quia tune virtualiter terminus enim aliae citationes fieri possunt
3 go L I B R O VIL T R A T A D O I.
domi, aut in ecclesia, aut tribunali; ba aut signa determinata, oportet
Salmant. cum Bonacina, ex decis. tamen ut sufficienter determinetur
Rota? Romanas. Casus 3- est, quan-
us
persona et censura; Salmant. ex Divo
do probari potest citatio domi facta Thoma in 4, dist. 27, q. 1, art. 2-.
jam ad notitiam rei pervenisse; tunc E t idem dicitur de censuras absolu-
enim reliquas citationes etiam domi tione; Salmant.,» etc.
fieri possunt; Suarez, Bonacina cum A continuación, en el num. 60, dice
Salmant., et colligitur ex Clement. 3, San Ligorio: «Notandum quod ad
de elect. » censuras licite ferendas, observando
Después añade San Ligorio, en el sunt solemnitates assignatas ab In-
núm. 58: «Notandum 5. , quod licet
0
nocentio IV, in cap. Cum medicinalis i f
subsistât crimen, etsi juridice probe- niter; quia in dubio possidet potestas
tur, ideòque titulum seu causam pras- judicis.
sumptam habeat judex. In quo casu »Dubitatur 2 . An si reus habet
0
etsi sententia à parte rei sit injusta, opinionem probabilem pro se, tenea-
ideoque probabilius censura non liget tur parere judici aliquid prsecipienti
in foro conscientias, in foro tarnen sub censura, puta, solutionem pecu-
externo servari débet propter scan- niae? Affirmandum etiam cum com-
dalum.» muni, sive dubium sit juris, sive fac-
Sobre cuyas palabras dice San Li- ti; quia alias numquam lites finiren-
gorio (niim. 67): «In dubio an censu- tu.r: i t a Salmant. cum Soto, etc. Bene
ra sit incursa vel ne, in foro conscien- tarnen advertunt Sälmant. cum Avi-
394 L I B R O V I I . TRATADO I .
la, quod in dubio facti id procedit retur: ita Suarez, Pai., et Salm., etc;
durante dubio; nam si postea censu- Dixi inspectis omnibus, nam materia ih
ratus fieret certus de sua innocentia, se levis potest reddi gravis ex adj uñe-
tunc non tenetur nec solvere, nec se ta circumstantia scandali, aut pericu-
gerere ut censuratu m; tunc enim sen- li, aut finis intenti, ac similium, efe
tentia non potest obligare, cum nita- tune juste imponitur praeceptum ac
tur praesumptione certe falsa. Sed si censura, ita u t transgredientes gravi-
talis censuram in publico violaret, ter peccent, et censuram incurrant;
v. gr., sacris ministrando, licet irre- uti incurritur exeommunicatio ob l e -
gularitatem non incurreret, peccaret verà clerici percussionem, quae, licet
tarnen ob scandalum, et tunc in foro in se sit levis materia, erit gravis res-
externo gerere se deberet ut irregulä- pectu reverentiae debitas statui cleri-
rem: ita Suarez, Pal., Salmant., etc. cali. Sic pariter praslatus potest impo-
Hoc tarnen intelligendum, nisi publi- nere censuram gravem iis qui non in-
ce constet censuras esse nullas, ita ut t e r v e n a n t publicœ processioni pro
omnino absit scandalum: Salm, cum aliqua re gravi ordinatas. Item clericis
Navar., etc., ex Clement. Pastora- qui contra praeceptum comam n u -
lis, de re judicata. Prasterea advertit triunt, et sic de aliis. Secas vero, si-
Contin. Tourn. cum Div. Thoma ex res sit de se levis, et in ordine ad
cap. Pastor alis, de of fie. et potest, judie, finem intentum leviter conducat: ita
deleg., quod executor sententiae, quas Salmant., etc.»
sit justa secundum allegata et proba- E n confirmación de la doctrina an-
t a , tenetur earn executioni mandare, terior, he aquí las palabras del T r i -
etiamsi ex privata scientia noverit dentino (ses. 25, De reformat., cap. 3),
esse injustam; secus vero si sententia las cuales deben considerar atenta-
etiam secundum probata esset o m n i - mente los que pueden imponer cen-
no injusta, ex cap. Super eo de crimin. suras: «Quamvis excommunicationis
fals. » gladius nervus sit ecclesiastica; disci-
3 2 2 3 . Supuesto que la censura plinas, et ad continendos in officio
impuesta sin j u s t a causa es nula co- populos valde salutaris, «sobrie t a -
ram Deo, aun cuando secundum allega- »men, magnaque circumspectione
ta et probata apareciese justa en el «exercendus est: cum experientia do-
fuero externo, se pregunta: ¿será in- »ceat, si temere aut levibus ex rebus
válida la censura grave si se impusie- «incutiatur, magis contemni quam
se por una culpa tan sólo venial? nformidari; et perniciem potius pare-
R. E s opinión comunísima que se- »re quam salutem.» Quapropter ex-
ría nula, como dicen Suárez, Sánchez, communicationes illas quss, monitio-
los Salmaticenses, San Ligorio (nú- nibus prasmissis, ad finem revelatio-
mero 31), Bonacina, etc. «Et colligi- nis, ut ajunt, a u t pro deperditis seu
tur ex cap. Nullus, caus. 1 1 , q. 1 3 . . . subtractis rebus ferri soient, à nemi-
Ratio , quia de jure tam naturali ne prorsus, prasterquam ab Episcopo,
quam divino poena debet esse culpas decernantur; et tune non alias quam
proportionata. Ex quo infertur ex re non vulgari, causaque diligenter
quod non potest quis gravem censu- ac magna maturitate per Episcopum
ram incurrere, nisi gravem culpam examinata, quse ejus animum m o -
prius committat: et ideo qui excusa- veat; nec ad eas concedendas cujusvis
tur à gravi culpa, etiam excusatur à saecularis, etiam magistratus, aucto-
censura gravi. Infertur 2. , quod si ritate adducatur.»
0
Tale enim interdictum peen a non est E n el núm. 1 2 5 añaden los Sal-
innocentium, nisi in quantum sunt maticenses: «Nec contra hoc facit
aliquid pertinens ad delinquentes, vel quod exeommunicatio minor privat
cum illis connexionem habent. Cujus receptione Sacramentorum, qua? pri-
signum est, quod si mutent domici- vatio videtur gravissimum malum.
lium, ita ut non sint de illa civitate, Nam cum talis exeommunicatio , s i -
regno, aut collegio, quae sunt inter- cut alia? censura? dicta?, possint facil-
dicta, non sunt ipsi interdicti. Quod limo. negotio auferri à quocumque
secus accidit in eo qui est specialiter sacerdote qui potest à venialibus ab-
interdictus; hic enim, quocumque va- solvere, leve detrimentum judicatur.
d a t , interdictus est, donec absolva- Ita se habet quescumque exeommunica-
tur: cap. Si habes 24, q. 3.» tio minor lata a jure vel ab homine
3 2 2 6 . En el núm. 124 preguntan generaliter, qua? est facile auferibilis,
los Salmaticenses: «An semper de- et à quocumque sacerdote potest absolví.
beat esse culpa mortalis ob quam At vero si aliqua ex his censuris, spe-
incurritur censura, an vero valide cialiter ab nomine lata, reservaretur,
ferri possit ob culpas veniales?» Y u t non posset nisi ab ipso , aut diffi-
responden: «Notandum pro intelli- culter absolví, cum reddatur difrìcilis
gentia eorum qua? sunt dicenda, non ablatu, jam censetur grave damnum,
solum exeommunicationem in majo- prqindeque non posse nisi ob pecca-
rem et minorem dividi (quod est fre- tum mortale ferri, docet optime Dia-
quentissimum), sed etiam suspensio- n a , ex H u r t . , etc.
nem et interdictum ; quam vis , u t 3 2 2 7 . Para disolver los argumen-
communiter feruntur, semper sint tos que se pudieran oponer contra esta
censura? majores, nimirum suspensio doctrina , se ha de tener presente que
ab officio vel beneficio ad multum la materia puede ser leve considerada
tempns, et interdictum pro aliqua ci- absolutamente en sí misma , y puede
vitate vel communitate, et ad omnem ser leve, no sólo considerada en sí
usum quo ex se habet privare , sunt misma , sino consideradas también
censura? majores , de quibus idem todas sus circunstancias. Cuando se
quod praesens judicium ferendum est, dice que por materia leve no se puede
ac de excommunicatione majori. At imponer censura grave , se habla de
suspensio ad breve tempus, vel etiam la materia leve considerada en la s e -
interdictum particularis persona? et gunda acepción ; porque puede suce-
ad breve tempus , et privando aliquo
usu d u m t a x a t , minor censura dici
potest; et idem judicium est de illis, dí) L a c o n s t i t u c i ó n Apostólica Sedis d e
ac de excommunicatione minori quoad P í o I X quitó'esta e x c o m u n i ó n menor, de
m o d o q u e de fácto n i n g ú n d e l i t o h a y e n e l
praesens. Qua? minores censura? ferri d í a p o r el c u a l se i n c u r r a e n e x c o m u n i ó n
possunt ob culpas veniales; quia sicut menor.
D E LAS CENSURAS. 391
d e r , y algunas veces sucede , que de los Salmaticenses (núm. 144.):
aquella materia «quse levis vel indif- «Peccatum ob quod incurritur censu-
ferens est ex parte sua , potest esse ra, non solum debet esse exterius,
gravis ratione scandali, aut periculi sed ex genere suo consummatum et com-
ad graviorem culpam, vel ex fine in- pletum secundum proprietatem ver-
tento à superiore , ad quem maxime borum quibus lex imponitur ; nisi
conducit, vel ex alus circumstantiis; aliud exprimatur , de actu ex genere
quibus omnibus inspectis , quamvis, suo completo debet exponi; ut si stu-
prsesiso superioris praecepto, non sit prum vetet sub excommunicatione,
peccatum lethale in illa delinquere, qui tactus, oscula, etc., cum consan-
hoc tamen superaddito, fit gravis ma- guinea habuerit, non incurret illam,
teria; quia ad bonum régimen condu- sed qui actum carnalem consumma-
cit mulfcum eam prohibere, vel ratio- tum: nec qui conatur percutere cleri-
ne scandali quod generare potest, vel cum graviter, si non percutiat, vel
ratione nocumenti, periculi, etc. quia se defendit, vel ex alia causa:
«Dicimus ergo, quod, quando m a - Coninch., Hurt., Sanch., Suar., A vil.,
teria est ex se levis aut indifferens, Dian., Pal., Gibal. , B o n a c , N. An-
multum tamen ad finem legislatoris ton. , etc. Sed diximus nisi aliud per
conducens ratione alicujus circum- legem exprimatur , quia si per illam
stantiae ex enumeratis , prudenter et exprimatur se velie punire affectum
juste imponitur prseceptum sub cen- et conatum , non requiritur actus ex
sura, cujus fractio erit peccatum mor- genere suo completus ad incurrendam
tale, ac proinde tune censura incurre- censuram quae in lege continetur.
tur: quod accidit in casibus enume- E t ideo in cap. 1, De homicid., in 6,
ratis in objectione et similibus. At exeommunicantur mandantes occidere
si res levis sit in se, et in ordine ad per assassinos; et tune , etiam morte
finem intentum leviter conducens, non sécuta, apposito tamen mandato,
vel disparate se habens, non potest exeommunicatio incurritur. Similiter
cadere sub praecepto graviter obligan- in Clement., De poenis, cap. 1, ex-
te, nec ligabit censura in eo contenta. eommunicantur religiosi Mendicantes
Ita auctores citati, qui dicunt relin- qui in concionibus verbis conantur
quendum esse arbitrio prudentum avertere populos à solutione decima-
cognoscere quando leviter aut gravi- rum , quam incurrunt, etiamsi effe-
ter ad finem legislatoris intentum ctus non sequatur.»
talis materia conducat, qui, inspectis E s t a s dos excomuniones están qui-
circumstantiis, persona, qualitate rei, tadas por la constitución Apostolicen
et locis, id judicare debent.» Hasta Sedis de Pío IX.
aquí los Salmaticenses (núm. 131).
3 2 2 8 . P. El que tiene potestad ARTÍCULO VI
de imponer censuras , ¿puede impo-
nerlas sobre actos meramente in- Del sujeto de la censura.
ternos?
R. Véanse los números 172 y 173 3 2 3 0 . P. ¿Quién puede ser sujeto
de esta obra, donde se trató latamen- de la censura?
te esta cuestión, y á cuyo lugar me R. Solamente el hombre viador,
remito. bautizado, que tenga uso de razón y
3 2 2 9 . P. Cuando se impone cen- sea subdito del que impone la censura.
sura contra el que cometió un delito, Es necesario que sea hombre (ó
¿es necesario que el acto pecaminoso mujer), porque los brutos no pueden
sea consumado? cometer culpa. Cuando la langosta,
R. Voy á transcribir las palabras los ratones y otros animales dañinos-
398 LIBRO VII. TRATADO I.
son anatematizados, las palabras con mene) «Ecclesia in neminem judicium
que lo practica la Iglesia no son cen- exercet, qui non prius in ipsam per
sura, sino oraciones que se dirigen á Baptismi januam fuerit ingressus;» y
Dios para que los destruya y exter- esto es conforme á lo que dice San
mine; y de esta manera debemos nos- Pablo (I ad Cor., cap. 5): «Quid
otros anatematizar nuestros pecados. mihi de iis, qui foris sunt, judicare?»
E l entredicho local no se dirige en De aquí se infiere que ni los judíos,
rigor contra el lugar, sino que es una ni los mahometanos, ni otros infieles
pena que se dirige contra el hombre pueden ser ligados con censura, ni
delincuente: cap. Si civitas, de seni, aun los catecúmenos, aunque estén
excomm., in 6. en gracia; porque, mientras no reci-
Los ángeles" no son capaces de ban el Bautismo, no son subditos de
censura, porque no están sujetos á la la Iglesia. Por el contrario, como
jurisdicción de la Iglesia; «et quando dice Reiffenstuel (lib. 5, Decret., tí-
dsemones exorcismis anathematizan- tulo 39, núm. 16): «Aliud est de hse-
tur , tale anathema sumitur pro ma- reticis; hi enim, quia per Baptismum
ledictione et detestatione, volendo januam Ecclesiaa ingressi potestati
virtute ordinis et exorcismorum E c - ejusdem subjecti m a n e n t , censuris
clesia? eos a corporibus vel alus locis omnino subjacent, si legem vel prae-
ejicere.» ceptum superioris sui ecelesiastici,
El sujeto capaz de ser ligado con v. gr., Papa?, sub censura positum
censura debe ser viador , porque^ los transgrediuntur, arg. can. De Ju-
muertos no son aptos para que se les deeis, 5, dis.t. 45, cap. Majores 3, De
imponga censura, ni están sujetos á la Baptismo, Pal., Laym.»
jurisdicción de la Iglesia: no están Se requiere además que tenga uso
sujetos en cuanto al alma, y si alguna de razón aquel que ha de ser censu-
vez son anatematizados , no es con rado; porque el que no es capaz de
censura propiamente tal, dirigida for- culpa, no lo es tampoco de pena.
malmente contra los muertos, sino Aunque Sayro y Cándido son de opi-
«indirecte et improprie, nimirum, im- nión que los infantes pueden incurrir
pediendo sibi subditos ne cum mor- en la censura de entredicho y de sus-
tuis communicent, nec pro illis suf- pensión, porque estas censuras alcan-
fragia applicent ; et tune jurisdi- zan á los inocentes cuando se ponen
ctio directe exercetur circa subditos, generalmente, pero los Salmaticenses,
quamvis indirecte et quoad effectum siguiendo á Suárez, etc., dicen que
extendatur ad mortuos. I t a Ecclesia no sólo no alcanza ni puede alcanzar
potest excommunicare mortuos , im- á los infantes la excomunión, pero
pediendo ne fidèles eos in loco sacro que ni tampoco el entredicho local:
sepeliant, ad terrorem et exemplum «Sed verius dicendum est (infantes)
vivorum; ne pro illis suffragia , aut non comprehendi sub interdicto locali
sacrificia offerant; » y en este sentido (idem de suspensione), quia sunt i n -
se ha de entender lo que se dice «in capaces pcenae et jurisdictionis exer-
cap. Sane 24, q. 2, heréticos post citae circa eos, ideoque excludendos
mortem esse anathematizandos; et in non esse á divinis officiis.»
cap. Ñeque 88 , ubi refertur, D i - E n cuanto á los dementes, si lo
vum Cyprianum propter speciale cri- fueron siempre, se les considera como
men quemdam mortuum anathemati- á los infantes: si tuvieron ó tienen
zasse.» lúcidos intervalos, de éstos y de otros
Debe ser bautizado el sujeto de la que se hallen en igual caso dice San
censura, porque, como dice el Triden- Ligorio (lib. 7, núm. 13): «lili'vero
tino (ses. 14, cap. 2 , De Pcenit. sacra- qui ad tempus tantum ratione carent,
D E LAS C E N S U R A S . 399
ut amerites ad tempus, ebrii, dormien- mentio fiat.» (San Ligorio, núm. 15.)
tes, hi ligantur censuris, si tempore 3 2 3 1 . P. ¿Pueden los Obispos
quo erant rationis compotes causam imponer censuras á los Reyes?
dederunt: Salmant. cum Suar.,» etc. R. He aquí la respuesta de San
E n cuanto á los impúberes, el Ligorio en el núm. 16 del citado li-
Doctor San Ligorio, en el núm. 1 4 , bro 7: «Reges et Regina?, quamvis
compendia la doctrina común en las subditi sint Episcopis in spirituali-
palabras siguientes: «An vero impú- bus, jure tamen novo non possunt
beres doli capaces ligari possint cen- ligari censuris nisi á Papa, et hoc ex
suris? —Resp. Si censura feratur per privilegio quod eis communiter ab
modum prsecepti, omnes doctores auctoribus attribuitur, ut dicunt Sal-
affirmant; si tamen per modum sen- mant. cum Sanct. Antón.», etc.
tentiae, negant Sayr., Villal., etc., Aunque no se encuentra en el d e -
quia impúberes difficulter tueri se recho canónico un privilegio expreso
possunt in judicio. Sed adhuc affir- que los exima, pero cuando todos los
mant probabiliter Pal., Suar., Sal- autores convienen en que sólo el Papa
mant., etc., quia si non per se, saltem puede imponer censuras á los Reyes,
per alium se defendere valent. Adver- es señal de que tienen algún privile-
tendum tamen, quod censura? gene- gio, porque de otra manera hubieran
rali ter lata? à jure vel ab homine non seguido practicando el derecho anti-
incurruntur ab impuberibus, nisi hoc guo, por el cual tenían esa potestad,
expressum sit in lege; ut expressum como vemos que San Ambrosio e x -
est de ingressu puerorum in monia- comulgó al emperador TeOdosio. Este
lium monasteria in Concilio Triden- privilegio de no poder ser censurados
tino, sess. 25, cap. 5, De regul., ubi sino por el Papa se concedió á los Re-
dicitur: Cujuscumque tzlalis sit. ídem- yes, ya por la excelencia y dignidad
que est expressum de impuberibus de su persona, ya para evitar las tur-
clericorum percussoribus, ex capitulo baciones y disgustos que pudieran
Pueris fin. , De seni, excomm. : ita originarse.
communiter Leand., Sot. cum Sal- He visto algún autor que dice que
mant., etc. Hinc infert Ccelestinus, hay algún reino donde ni los hijos de
impúberes nec vi monitorii teneri ad los Reyes ni algunos grandes señores
revelandum.í * (Véase el núm. 3447.)* pueden ser censurados por el Obispo
E n cuanto á los Obispos y Carde- del territorio. Scavini (edición de 1874,
nales, es indudable que no pueden in- tomo 1, núm. 822), después de afir-
currir en las censuras que ellos impo- mar que sólo el Papa puede censurar
nen á sus subditos; «quia nemo fit á los Reyes, añade: «Sed aliter dicen-
sui ipsius subditus vi coactiva, sed dum de Regiis consiliariis, de popu-
t a n t u m directiva; subjiciuntur autem lorum reprsssentatoribus, Parlamen-
censuris papalibus, quia Papa est om- tis, etc. His nullum privilegium; ñe-
nium, etiam Episcoporum. superior. que episcopalis potestas coercenda,
Attamen ex privilegio juris non li- nisi certa extent argumenta.»
gantur ñeque interdicto, ñeque sus- 3 2 3 2 . P. Los religiosos exentos
pensione, nisi in lege mentio specialis de la jurisdicción del Obispo, ¿están
harum pcenarum fiat. Hoc tamen sujetos á las censuras del Obispo del
ajunt Salmant., Suar., cum communi, lugar, no sólo en cuanto á sus perso-
n u m t a x a t intelligi de suspensione et nas, sino también en cuanto á sus
interdicto, de quibus fit mentio in iglesias y monasterios?
dict. cap. Quiapericulosum; non autem
R. He aquí las palabras de San
úe excommunicatione, cui subjacent
Ligorio, núm. 26: «Regulares autem
Episcopi, etiamsi in lege de iis nulla
suntsimpliciter exempti á jurisdictio-
4 oo L I B R O VIL TRATADO I.
ne episcopali, ex cap. Ne aliquis, de pri- pend. Privileg., v. Exemptio, num. g,
vil., in 6. Vide Salmt., núm. 37. E t in 23 et 24, et religiosi Societatis Jesu,
religiosos exemptos sive privilegiatos, ex bulla Pauli III, Licet debitum, 18-
ut Mendicantes et JesuitasnequitEpis- Oct. 1549.»
copus ferre censuras, etiamsi procédât 3 2 3 3 . E l sujeto de la censura
tamquam Delegatus apostolicus, ut debe ser subdito del que la impone:
Croix, lib. 7, num. 30, cum Pellizyet la razón es, porque, como se dice
aliis.» He aquí las palabras de Croix, cap. Innotuit, de elect., par in parem
en el lugar que cita San Ligorio: non habet imperium; y por la misma
«Episcopi, quamvis procédant ut De- razón ninguno puede censurarse á sí
legati Papae, item Nuntii Apostolici, mismo, porque además sería juez y
Legati à latere, non possunt contra reo en una misma causa, como se ha
religiosos exemptos ferre censuras, dicho ya.
nisi id in specie concessum sit illis; La última condición para que se
Pelliz., Krin., ex bullis apud Rodrig., pueda imponer censura, es que ésta se
tomo 2, qq. regul., q. 59, art. 5. Notât fulmine contra persona determinada.
tamen Pelliz., si censura feratur con- He aquí cómo explica esta condición
tra personas à jure communi per el Compendio Salmaticense (tracta-
constitutionem Papa?, aut statuto. Nun- tus XXXVI, num. 53): «Quinta con-
tiorum Apostolicorum, sub nomine ditio est, quod sit persona determina-
persona; ecclesiastica; comprehendi ta. Unde communitas licet possit sus-
religiosos, etiam laicos, et moniales. pendí aut interdici, non tamen
Addit Sánchez, etiam Cov. et Henr., excommunicari per modum senten-
si Episcopus processeritper censuram, tise; quia non est credibile singulos
etiam bona fide, contra exemptum, communitatis deliquisse, quin aliqui
id esse invalidum ipso jure in utroque sint innocentes. Potest autem excom-
foro, quia hic est clausula irritans. municatio ferri in communitatem per
Posset tamen Ordinarius denuntiare modum praecepti, aut statuti; tune
aliquem esse ipso jure et facto ex- vero potius fertur contra particulares
communicatum ob delictum notorium, transgressores prsecepti, quam contra
quia denuntiatio nihil addit, et in no- communitatem. Si omnes alicujus
toriis non requiritur cognitio judicia- communitatis reperirentur delinquen-
lis: Pignat., De Luca. Videri potest tes, posset illa communitas excommu-
De Luca et Krim, et maxime Pignat., nicari à Papa licite et valide; ab aliis
tomo 7, cons. 44., a n. 14, ubi de hac superioribus valide, sed illicite ex
potestate Episcopi contra religiosos cap. Romana, de seni, excomm., in 6.»
multa habet.» Lo mismo dice San Ligorio (nú-
Gury, adicionado por Cretoni (to- mero 18), y añade: «Immo nec ferri
mo 2, en una nota núm. 948) trata potest excommunicatio in aliquem in-
bien esta materia. He aquí sus pala- certum ex communitate, qui, scilicet,
bras: «Qua de re (de la exención de tale crimen patraverit; quo casu cen-
los regulares respecto de las censuras sura est etiam nulla, ut notant R o n -
de los Obispos) juxta Sanctum Docto- caglia, Salmanb., etc. Hoc tamen
rem, num. 241, distinguendum inter currit, si excommunicatio feratur per
regulares exemptos in genere, quos modum sententi»; nam si feratur per
Episcopi censuris plectere valent, et modum statuti, aut prsecepti, in quo
eos qui ex privilegio speciali à nemine aliquid praecipiatur sub exeommuni-
praeter Papam censuris plecti possunt. catione, tune nulli dubium quin om-
Ejusmodi autem immunitatis privile- nes transgressores eam incurrent:
gio, testante ibidem Sancto Doctore, Salmant.,» etc.
gaudent religiosi Mendicantes ex CON- E n cuanto á si la censura sería vá-
D E LAS CENSURAS. -401
lida «si censura (dice San Ligorio,nú- que está, por ejemplo, excomulgado,
mero 19) feratur in aliquos t a n t u m si hay justo motivo, bien se le puede
!
parte, q. 22, art. 5. Después de citar est aliquis privatus aliquo, non po-
aquellas palabras de San Agustín (su- test iterum ilio privari: ergo unus
per Matth., 13): «Princeps et multi- exeommunicatus non debet iterum
tudo non est excommunicanda,» y exeommunicari,» á esto responde el
probar que sería injusto confundir á Angélico:
los justos con los pecadores, añade: «Ad secundum dicendum , quod
«Ideo Ecclesia, quas Dei judicium privado, quamvis non recipiat raa-
imitari debet, satis provide statuit ut gis et minus secundum se, recipit
communitas non excommunicetur; ne tamen magis et minus secundum cau-
coliectis zizaniis, simul eradicetur et sam suam;'et secundum hoc excom-
triticum.» Y oponiéndose á sí mismo municatio potest iterari: et magis est
el argumento de que una comunidad elongatus a suffragiis Ecclesia; qui
puede ser entredicha ó suspensa, y pluries est exeommunicatus, quam
que, por lo tanto, también podrá ser qui semel tantum.»
excomulgada, responde el Angélico El Compendio Salmaticense expli-
Maestro: ca esto mismo con un ejemplo: «Mul-
«Ad secundum dicendum , quod tiplicata censura, multiplicatur vin-
suspensio non tanta pcena est, quanta culum morale, quo magis elongatur a
excommunicatio, quia suspensi non dieta participatione; et ablatò uno
fraudan tur Ecclesia; suffragiis, sicut perabsolutionem, potest m anere aliud:
exeommunicati. Unde etiam aliquis sicut si essent duo obstacula lucís, ut
sine peccato proprio ' suspenditur, si- hasc intraret in cubiculum, rion sùffi-
cut et totum regnum porìitur sub in- ceret tollere unum ut fugarentur te-
terdicto pro peccato Regis: et ideo nebra;, quae sunt privatio lucis nisi
non est simile de exeommunicatióne auferatur aliud quod etiam illius in-
et suspensione. » gressui obstabat. E t idem est de ri-
3 2 3 4 . P. El que incurrió en una gato duplici compede, cui, Uno solu-
~ censura, ¿puede- incurrir después en to, opus est aliud solvere, ut possit
otra ú otras? ambulare.»
R. Si las censuras son de diversa
especie, es claro quejmede; porque al
TOMO I I I . 26
402 L I B R O VIL TRATADO I.
se movió de,modo.alguno por el man-
ARTÍCULO VII dato ó consejo, entonces no-se incu-
rre en la censura; pero que se incurre
¿Comprende la censura tan sólo á los cuando el mandato ó consejo influyó
que ejecutan la acción ú omisión pro- en> el ánimo ó voluntad del ique eje-
hibida, ó también á los que la man- cutó la acción. E s t a resolución es su-
dan, aconsejan ó aprueban? ficiente y adecuada cuando se trata
de la restitución, porque el m a n d a n -
3 2 3 5 . P. L a censura que se im- te y consiliario no están obligados á
pone contra los que ejecutan una restituir cuando su mandato ó conse-
acción prohibida por la Iglesia, ú jo para violar la justicia conmutativa
omiten otra mandada por ella, ¿Com- no influyó realmente en el ánimo ó
prende también á los que mandan ó voluntad del que ejecutó la acción;
aconsejan la transgresión ó la omi- pero cuando se trata de censuras, su-
sión? cede alguna vez que incurren en la
R. Cuando la censura no los ex- censura los que mandan ó aconsejan,
presa , no los comprende; porqu^ aun cuando su mandato ó consejo no
cuando los quiere comprender, los produzca efecto alguno en la persona
expresa. E s verdad que, en cuanto á mandada ó aconsejada.
la culpa, son igualmente reos en la Por ejemplo: el Obispo pone excor
presencia de Dios, y aun algunas ve- munión lata al párroco que aconseja
ces pueden ser más criminales los á los fieles de otra parroquia que
mandantes y consiliarios que los eje- abandonen su parroquia y se trasla-
cutores; pero en materia de penas no den á la suya; si en la censura no se
se puede ampliar el seutido genuino expresan más palabras, el párroco que
de las palabras: cuando el legislador diese este consejo incurriría en la
no se dirigió sino contra el ejecutor, censura impuesta por el Obispo, aun
algún motivo tuvo para no compren- cuando ninguno de aquellos á quienes
der á los mandantes y consiliarios. Ni dio el consejo se trasladase á su pa-
obsta tampoco la regla 72 del dere- rroquia.
cho: «Qui facit per alium, est idem Estadoctrina está confirmada por
ac si faciat Der seipsum,» porque esto San Ligorio (lib. 7, núm. 38). He
se ha de entender in favorabilibus, non aquí sus palabras: «Et juxta hanc
in odiosis; y muy principalmente se sententiam dicunt Salmant. cum aliis
ha de restringir cuando se trata de quod si censura est imposita contra
penas, «quae stricte et proprie sunt mandantes aut consilium dantes p r e -
interpretandse-: «odia enim sunt re- cise ob mandatum aut consilium,
stringenda; et in pcenis mitior est in- tune incurritur etiam effectu non se-
terpretatio facienda.» quuto; secus si sit imposita, sed ac-
3 2 3 6 . P. La censura que se ful- cessorie, nempe, propter opus quod
minó expresando también á los man- ex mandato aut consilio causaretur.
dantes y consiliarios, ¿comprende á Qua de re sentiunt Salmant. non in-
éstos, cuando el mandato ó consejo currere excommunicationem man-
ni movió el ánimo, ni aumentó la dantem percussionem clerici, si per-
voluntad de la persona que ejecutó la cüssio non accidat; quia tune j a m
acción? non influit in opus principaliter sub
R. Algunos autores resuelven ge- censura prohibitum. Sic pariter a s -
neralmente que si la acción no se eje- serunt Salmant., Navar., etc., excu-
cutó, ó si, aunque se ejecutase, el s a n a censura qui simplex mandatum
consejo ó mandato no tuvo ningún aut consilium dederit ei qui jam erat
influjo, porque el que la ejecutó no determinatus ad.opus exequendum.»
D E LAS CENSURAS. 403
vadas, puede absolver cualquier sim- et leg. Actus legitimi ff., eod. tit.;
ple confesor aprobado por el Ordi- sed absolutio est actus legitimus:
nario del lugar (in cap. Nuper). De ergo, etc. Secundo, quia non potest ab-
las censuras impuestas por senten- solutio in foro poenitentiali a pecca-
cia particular, ó aunque sean por el tis dari sub conditione: ergo nec in
derecho, ó impuestas generalmen- foro exteriori aut interiori a censu-
te por un Prelado, si expresan que ris;» pero á estos argumentos respon-
son reservadas, no puede absolver de den sólidamente los Salmaticenses
ellas sino el que las impuso, ó su su- del modo siguiente: «Sed verius di-
cesor, ó superior, ó delegado, ó aquel cendum est, sub conditione de futu-
á quien se autorice en la misma im- ro posse valide absolutionem conferri;
posición de la censura, exceptuados quia eadem est potestas in Ecclesia
los casos que están expresos en el ligandi, atque sol vendí; sed censura
4o6 LIBRO V I I . TRATADO I.
potest ferri sub conditione, ut dixi-
1
casu quo prudentia dictet, attentis-
mus cap. prseced.rergo absolutio, etc: circumstantiis, fore talem modum
Regula autem ilia, quod actus legiti- absolutionis utilem: et tune absolu-
mus conditionem non admittit, non tio non manebit suspensa, siquidem
est universalis ad omnes actus, ut nonretrotrahitur, sed tune vim habet,,
constat in censura? impositione, in quando conditio apponitur: ita Cor-
voto, in matrimonio, et aliis con- nejus, Diana, etc.»
tractibus qui sub conditione possunt 3 2 4 2 . P. Si se absuelve de la
celebran; sed de illis actibus quorum censura bajo las siguientes palabras;
naturae répugnât respicere conditio- «absolvo t e , si intra mensem solvas,*
nem a futuro tempore dependentem, ó se impusiese la excomunión, di-
et enumerantur leg. Actus legitimi ff., ciendo: excommunico te quousque solvas r
quam conditio. Sed verior mihi vide- man, etc.) istas cautiones solum exi-
tur sententia Suarii et aliorum, ut guntur pro fóro externo. Sed juxta
supra, quia ilia est vera conditio, qua verba Pontificia supra relata, tunc
non impleta, facultas non conceditur. omnino saltern exigendum est jura * 1
puso pone esa condición general sa- sum fuit crimen, ob quod censura
tisfacía parte; pero después, en el nú- lata fuit, nimirum furtum, percus-
mero 1 2 1 , aunque no defiende la con- siö, etc. Nam licet absolutio data
traria, no se atreve á llamarla impro- parte non satisfacía fuisset valida,
bable. Dice así: graviter tamen peccat absolvens, et
«Quaeritur utrum sit invalida abso- tenetur illi damna restiluere, quia ex:
lutio censura; data a delegato non sa- officio tenebatur ei consulere : ita
tisfacía parte, si illi facultas conces- communiter Avila, Coninch., etc.,
sa est absolvendi cum clausula satis- cum Salmaní. Sufficit tamen, cum
facía parte? Probabiliter negant Sanch., crediíor est in loco distanti, si reus
Pal., etc., nisi exprimatur in conces- pecuniam in loco tufo depositel, ut
sione nullam fore absolutionem, hac possit absol vi, ut bene notant Sal-
conditione non impleta: alias, cum mant. cum Avila.
illa conditio sit de jure, intelligitur »Tribus tamen casibus potest reus
apposita ad monendum delegatum, absolvi, non satisfacía parte:
non ad limitandam facultatem. Sed » i . ° Quando pars injuriam r e -
probabilius affirmant Suar.,Spor., etc., miltif; sufficit enim satisfacíio dam-
cum communiori sententia, ut fate- nificad, quin satisfiaí Ecclesia;, uí
tur ipse Palaus. Ratio, quia praedicta íenenl Salmaní. Hinc, si percussus a
clausula probabilius importai veram clerico remittat injuriam expresse vel
conditionem, ut in simili dictum est tacite, percussore m familiariter íra-
(lib. 6, n u m . 1 1 1 5 , circa finem). T a n cíando, hic bene posseí absolvi, uí
to magis, quod cum Pontífices vo Avila, Navar., Sylv. apud Salmaní.
lunt tantum monere de aliqua obli- »2.° Quando pars lassa rejicit jus-
gatione, monitionem exprimunt per tam satisfactionem oblatam: quia
verbum hortamur, monemus, et simile; tunc jam per se satisfacit: Salman-
cum vero adhibent ablativum abso- ticenses, etc.
lutum, aliquid aliud exprimere inten- »3.
0
Quando reus impotens esí
dunt. Hoc tamen non obstante, non ad satisfaciendum; quia tunc, judex
puto improbabilem (ut dixi) primam eum absolvere bene polest, immo t e -
sententiam, saltem ob auctoritatem netur, ei valet compelli, ul ait Co-
doctorum qui hic illud satisfacía par- ninch. apud Saimant., ex cap. Qua
te non interpretantur pro conditione. fronte, de appellai.; quia cessante con-
Omnes autem conveniunt graviier peccare íumacia, debet reus absolvi. Reus ta-
confessarium qui censuratum absol men qui non esí solvendo nec in loio
veret parte non satisfacía.» nec in parle, debel caulionem prae-
En el núm. 127 reúne las condì slare, si potest: alias, saltem juramen-
ciones que se exigen para que se ab- t u m solvendi cum poterit, ex cap.
suelva legítima y lícitameníe al cen- Oduardus, de solut., et cap. Ex par-
surado; y aunque de algunas de ellas ya te 23, de ver bor. signifie. Hoc autem
se ha tratado, me parece conveniente currit, si reus certe est debitor; nam
copiar, lo que dice San Ligorio, por si habet opinionem probabilem pro
la claridad con que traía esta mate- se, vel si sit dubius, cum melior sit
ria y por la grande autoridad que tie conditio possidentis, non potest obli-
ne el Santo Doctor. Dice así: gan nisi ad summum ad prasstandum
«Sed pro complemento hujus püncti juramentum solvendi, si de obliga-
hic sedulo recensendas sunt solemni tione constiterit. Quod si debitor sta-
tates requisita? à jure ut absolutio tini solvere non posset nisi cum ma-
debite impendatur. gno damno aut incommodo, potest
»Rtquiriíur 1.°, ut reus prius satisfa- etiam , prasstita cautione, absolvi;
ciat parti, in cujus damnum commis nisi pars idem incommodum ex dila-
412 L I B R O V I I . T R A T A D O I.
jtipne pateretur, ut Navarras cum censurato adhuc contumaci, puta* 'ob
Salinanticensibus, etc. bonum publicum, vel u t reus faeilius
»Requiritur 2 . , u t reus ante abso-
0
resipiscat. Notandum 3. , quod, si
0
por sí ó por tercera persona; y si es- satisfaciat parti laasa?, in cujus dam-
tuviere ausente el clérigo, bastará es- num commissum est crimen cum cen-
cribir una carta , y no es' necesario sura (nisi pars remittát): quod sí'ñon
:
4*4 L I B R O V I I , T R A T A D O I.
possit, juret se quamprimum poíerit sa- judicada, el penitente no pudiese de
iisfactionem daturum.it Aquí se.ye que presente dar la satisfacción debida,
Scavini, en el lugar citado, al que ha pero prometiese conjuramento since-
de ser absuelto de la censura y tiene ramente satisfacer cuanto antes pu-
que dar satisfacción á la parte daña- diese, en cuyo caso el confesor desde
da, en el caso de que no tenga posi- luego le podría absolver; pero si se
bilidad de hacerlo, no exige que el exigiese prenda ó fianza (si el peni-
que le ha de absolver le pida prenda tente podía darlas), tendría que sus-
ó fianza, sino tan sólo el juramento pender la absolución hasta que lo ve-
de que se quamprimum poterií satisfac- rificase, originándose de aquí dilacio-,
tionem daturum. nes y molestias para el confesor y
Por último, los autores citan como para el penitente.
fundamento de la obligación que tie- Por último, la-palabra caución es tér-
ne el que no puede satisfacer de dar mino jurídico. El Sr. Escriche la ex-
alguna caución, el cap. 3 del Dere- plica de esta manera: «Caución: la se-
cho canónico que comienza Oduardus guridad que da una persona á otra de
(Decret. Greg., lib. 3, tít. 23), donde que cumplirá lo pactado, prometido
se trata de un clérigo llamado Oduar- ó mandado. Esta seguridad se da
do, á quien los acreedores querían presentando fiadores, obligando bier
que se excomulgase porque no pagaba nes ó prestando juramento: ley 10,
una deuda que él reconocía; pero tít. 33, Part. 7. » E n esta definición
a
censura?—Resp. Si res est vetita jure ignorantia esset talis, ut formalem do-
tantum ecclesiastico, certe excusat, lum includeret: Escob., Sanch., etc.»
quia prascepta humana non obligant Contra esta doctrina de San Ligo-
cum incommodo gravi: Salmant. (De rio, Frassinetti, en el trat. XIX de su
censuris, cap. 1, pág. 1 5 , num. 203.) Teología Moral, nota 183, dice así:
Hinc notat Croix, lib. 7, num. 102, «San Alfonso (en su obra moral, li-
quod si praecipiatur detectio criminis bro 7, núm. 46) dice que el temor
sub censura, nemo tenetur prodere grave no excusa de incurrir en la cen-
seipsum, vel complicem, vel alium, sura, cuando se trate de un delito
si crimen probari nequeat,.vel si pro- cuya comisión se exigiera en despre-
ditio ipsi grave damnum afferret. cio de las leyes de la Iglesia, ó de un
Immo gravis metus excusat ab incur- delito gravísimo; y da esta razón:
renda censura, etiamsi res alias jure «Quia in dictis casibus metus non ex-
divino sit prohibita; et ideo qui ob »cusat a culpa, etiam contra prasce-
gravem metum patraret homicidium »ptum ecelesiasticum.» Acerca del
vetitum sub censura, peccaret qui— primer caso, convienen en él general-
dem, sed non incurreret censuram, mente los teólogos. Sin embargo, so-
quia non psccaret contra jus Eccle- metiendo mi parecer á cualquiera jui-
siae, contra cujus potestatem specia- cio mejor ó más autorizado, creo que
lis injusta contumacia ad censuram se debe observar y distinguir en esto.
requiritur: ita Palaus, Suarez, S a l - Si el temor no es tal que quite real-
mant., etc. Nec obstat textus in cap. mente la contumacia ó el desprecio,
Sacris, de his que vita, etc., ubi dici- al menos interpretativo, de la censu-
tur metus qui non excusat a mortali, ra, verdaderamente se incurre; pero
nec etiam excusare a censura; nam si, por el contrario, el temor es tal
respondent doctores, citatum textum que quite absolutamente la contuma-
loqui vel de metu'levi, vel quando cia, entonces no se incurre ni aun en
agitur in contemptum: vide Salmant. los casos citados.
Incurrit autem censuram, aut aliam «Como hemos advertido, es princi-
pcenam, qui metu gravi ^cogitur ali- pio ciertísimo que para incurrir éh la
4 20 L I B R O VIL TRATADO I.
censura se requiere contumacia, y la ecclesiasticse confessiones sunt inva-
misma definición de la censura lo ex- lida?, et fìt gravis injuria Sacramento^
presa: «Est (censura) pcena spiritua- in secundo eadem ratione gravis i n -
»lis et medicinalis, e t c . . » Si se die- juria irrogatur religioni.» Hasta aquí
sen excepciones en este punto, habría Billuart, contra Frassinetti.
que cambiar la definición, ó al menos 3 2 5 4 . L a impotencia física y la
modificarla, poniendoplerumque, com- impotencia moral excusan de incurrir
muniter, etc.; por lo que ningún teólo- en la censura. De la impotencia física
go ó canonista ha dicho nunca que nada hay que advertir, porque, como
sin contumacia pueda incurrirse en se dice en la regla 6. (in 6, Decretal.),
a
otros que pueden verse en los Salma- orar como ministros públicos en nom-
ticenses (De censuris, cap. 3, § 5, nú- bre de la Iglesia por los excomulga-
mero 55) afirman que se puede; pero dos tolerados?
el Santo Doctor, con razón, no admi- »R. Que s í , porque el Concilio
te esta opinión, y dice: «Negant vero Constanciense absolutamente nos da
longe probabilius Croix, Suar., Dian., facultad para comunicar con los tole-
Sot., cum Salmant., etc. E t videtur rados, sea in politicis, sea in sacris.»
patere ex cap. A nobis 28, de sent, Después pregunta Grosin: «Los ex-
excom., ubi dicitur, quod excommuni- comulgados tolerados, ¿participarán
catus, quamvis absolutus apud Deum de estas oraciones?
fuisse credatur, nondum tamen h a - nR. Que si se aplican por ellos con
bendus est apud Ecclesiam absolutus. aplicación especial, participarán es-
Ratio, quia juste Ecclesia vult ut non tando en gracia; pero si se aplican en
remittatur vinculum a se positum, general solamente por todos los fie-
nisi illud per absolutionem ab ipsa- les, no quedan comprendidos los e x -
met auferatur. » comulgados tolerados.»
E n el núm. 164 resuelve San Li- Scavini (edición de 1874, tomo 1 ,
gorio la segunda cuestión: «An autem núm. 840) dice que aunque es proba-
pro excom municato tantum tolerato ble la opinión de Belarmino y Suárez,
possint offerri sacrificia, etc., etiam los cuales niegan que se puedan ofre-
nomine Ecclesise? Adest duplex sen- cer el sacrificio de la Misa'y otros s u -
tentia probabilis. Prima negat cum fragios comunes en nombre de la
Bell., Suar., item Soto, Avila, Bo- Iglesia por los excomulgados tolera-
n a c , etc., apud Salmant. Quia con- dos, «verum alii cum Salmanticensi-
cessiocommunicandi fuit facta a Con- bus, Navar., Coninch., C o n c , non
cilio in commodum solum fidelium, minus probabiliter id licitum esse
non autem excommunicatorum. Sed contendunt, etsi agatur de excommu-
non minus probabilis est secunda sen- nicatis manifestis et publicis; quia le-
tentia, quam tenent Navar., Pal. ac ges favorabiles cum omni amplitudi-
Con., Reg., H u r t , Diana, etc.,-cum ne intelligendae s u n t : dum igitur
Salmant. Ratio, quia leges favorabiles fidelibus concessum fuit communica-
cum omni amplitudine intelligendae re cum toleratis, id concessum etiam
sunt; dum igitur fidelibus concessum fuit quoad divina officia; nam com-
fuit communicare cum toleratis', con- municare hoc etiam importat ex jure :
cessum etiam fuit orationes publicas canónico: ubi autem lex non dis-
pro eis' offerre; nam communicare id tinguit, ñeque nos distinguere de-
etiam importât, ut habetur ex cap. 28 bemus.
et cap. 68, De sent, excom. Tanto mar »Nec obstat quod Goncilium non
D E LAS CENSURAS. 433
intendat per hoc sublevare excommu- communicati sigillatim expendam.»
nicatos ; quia id intelligendum de E n vista de lo dicho en el párrafo
sublevatione directa, quando, videli- anterior, que es doctrina común, se
cet, ipsi excommunicati illam petunt infiere que el excomulgado pecaría
sese ultro intromittentes; sed indi- mortalmente si asistiese á la Misa ó
recte, hoc ipso quo fidelibus tribuitur á cualquier oficio en materia grave; y
facultas cum iis communicandi, ali- si un excomulgado no tolerado co-
qua sublevatio necessario conceditur. menzase á celebrar temerariamente
Quod autem additur fore scandalo- la Misa sin ser invitado, debería de-
sum si publice pro tolerato excommu- jarla cuando volviese en sí y recono-
nicato sacrificium offeratur vel aliud ciese su temeridad, á no ser que hu-
simile, non Semper verum est: imo biese escándalo, ó estuviese próximo
saspe potest magna turbatio timeri si á la consagración.
id omittatur, uti esset ex Coninchio Los fieles que comunicasen con el
si alicubi in prece publica jugiter ore- vitando in divinis, fuera de los casos
tur pro legitimo principe, vel Episco- en que está permitido, pecarían mor-
po; sed statim id omitteretur, post- talmente; pero he aquí lo que dice
quam illi aliquod fecissent prohibitum Busembau, siguiendo á graves auto-
sub excommunicatione majori lata? res. Después de afirmar que peca
sententias.» mortalmente el que sin justa causa
E n vista de lo que dicen San Ligo- oye la misma Misa á que asiste el
rio y Scavini, siguiendo á graves au- vitando, añade San Ligorio (lib. 7,
tores, se ve que es igualmente proba- núm. 173):
ble que no hay precepto que prohiba «Aliud tamen esset si transiens
ofrecer sacrificios por el excomulgado per ecclesiam aliud t r a c t a r e t , vel
público tolerado, como que le hay: breviter privatim, aut omnino sepa-
por lo tanto, según el sistema moral ratim oraret, aut si alus unum sa-
de San Ligorio, el precepto es dudoso, crum audientibus, ipse aliud audiret;
y así no obliga: quia lex dubia non quia sic moraliter non censeretur
est lex. communicare cum alus, nec conjun-
3 2 7 6 . 4'. Otro de los efectos de
0 gi ad unam orationem fundendam:
la excomunión mayor es privar del B o n a c , Suar., etc. Ac licet peccatum
uso de las cosas sagradas, ó sea de hoc ex genere suo sit mortale, ex
los oficios divinos. Por cosas sagra- parvitate tamen materia? subinde
das en este lugar se entienden, según tantum est veniale, ut si exigua pars
dice el docto, aunque algún tanto Missas, v. gr., usque ad evangelium
severo, Collet (De censuris, part. 2, tantum cum ilio audiatur : Avila,
cap. 1, sect. 4): Diana, etc.; vel si Horas privatim cum
Missa aliaque divina officia, eo recitentur; Dian. ex Suar. et aliis
publicas processiones, etc. novem;» y añade San Ligorio: «Ut
» 2 . ° Solemnis benedictio proce- tenent etiam Salmant. (cap. 3, n u -
dens áb Ordine sacro. merus 63) cum Con., Bonac. et plu-
»3. Consecratio chrismatis, be-
0 ribus. Graviter tamen peccaret, qui
nedictio aquas, palmarum, candela- cum "vitando in choro, vel publice et
rum, cinerum, et alias símiles casre- solemniter recitaret, ut Salmant.
monias quae solemniter fiunt ex ins- (num. 62, ip fin.) cum Sancto T h o -
titutione Christi vel Ecclesias, aut ma. Famulus autem, quijussu domi-
quas propria? s u n t ordinis clericalis, ni excommunicati offìcium cum ilio
ut cantus epístolas, etc. recitat, ne leviter quidem peccat;
»4. Sepultura ecclesiastica; qui-
0 quia tune non communicat, sed t a n -
bus an et quatenus priventur ex- tum obsequium famulatus sui prae-
TOMO I I I . 28
434 L I B R O V I L T R A T A D O I.
stat: ita probabiliter Croix • (lib. 7, 3 2 7 8 . P. El excomulgado tole-
num. 2 1 1 ) cum Suar. et D i e , ex rado ó vitando, que por razón de be-
cap. Quoniani 1 1 , q. 3.» neficio ó de órdenes mayores está
3 2 7 7 . Aunque en el dia rara vez obligado á rezar el Oficio divino, ¿po-
habrà necesidad de saber està doctri- drá ó deberá rezarle?
na, comò todos los autores ponen el R. El Doctor San Ligorio (lib. 7,
caso siguiente, copiare las palabras de núm. 178) dice así: «Quod si etiam
S. Ligorio (lib. 7, num. 176). Dice asi: obligatus est ad Horas, non excusatur
«Si exeommunicatus sit vitandus, ab illis: ita communiter Lay man,
et monitus non velit ab ecclesia exi- Cov., etc.; etiamsi teneatur ad Offi-
re, tenentur clerici eum (etiamsi es- cium ex solo titulo beneficii. E t si
set sacerdos) expellere, si possunt; fructus illius beneficii non recipit,
aut si non possunt, ab officiis cessa- hoc provenit ex culpa sua; Croix cum
re, et alia agere quae leguntur apud Pal., etc., et Salmant., qui notant
Busemb.; alias graviter peccant et cum Cov. et Avila, quod si omnino
exeommunicationem minorem incur- privetur beneficio, tune non tenetur
runt (1) ex cap. Is qui, de sent, ex- amplius ratione beneficii recitare;
comm., et Clem. 2, eod. tit. Sicque etsi non debeat dicere: Dominusvo-
pariter dicunt Bonac. et Salmant. biscum, sed Domine exaudí, etc. (Si
graviter peccare assistentes eidem tamen diceret Dominus vobiscum, ve-
Missae quam audit exeommunicatus, nialiter tantum peccaret, ut Salmant.
nisi excuset aliqua necessitas, aut cum B o n a c , etc. Immo Avila et
parvitas materiae. E t hoc videtur Hurt. apud Pal., etc., dicunt nullo
probabilius, quia in Missa necessario modo peccare quando solus recitat,
omnes audientes conveniunt in una quia ly Dominus vobiscum erit tantum
oblatione; quam vis Suarez apud Sal- privata oratio pro aliis, sicut quando
mant. non improbabili ter dicat hanc dicit in invitatorio Venite, adoremus.)
communicationem adstantium cul- Si astem Horas cum alio privatim
pam venialem non excedere; et hoc legat, venialiter tantum videtur pec-
probabile putant Pai. et iidem Sal- care. (Quamvis enim in cap. Rxcom-
mant., etc., quia talis communic.atio municaios 2, q. 3, interdicitur exeom-
videtur nimis remota et accidentalis, municato communicare cum aliis,
nisi iili sint etiam causa ut exeom- etiam in oratione privata; a t secluso
municatus intersit. Hac tamen ratio- scandalo et contemptu, non videtur
ne non obstante, nullus auctor hu- materia gravis uti socio ad recitan-
jusmodi assistentes excusat saltern a dum Officium privatim, sicut ad di-
culpa veniali, et ab exeommunicatio- cendum Rosarium : ita probabiliter
ne minori. Communiter autem d o - Tournely, B o n a c , etc. Si autem sit
cent Busemb. et Pal. cum Sua- toleratus, nullo modo peccat si reci-
rez, etc., quod, si adstantes audiant tet cum alio ab eo requisitus, j u x t a
aliam Missam ab ilia quam audit ex- dieta num. 138, v. Utrum.ii
eommunicatus, tunc nec ipsi nec ce- 3 2 7 9 . P. El excomulgado que
lebrans tenentur recedere, quia tunc dice Dominus vobiscum, ¿incurre en
nulla adest communicatio in eodem irregularidad?
divino, et illa assistentia in ecdem R. Aunque en el momento no ten-
loco materialiter se habet.» go á la vista la Teología, Moral del
Sr. Diez, estoy cierto de que afirma
que el excomulgado que dice Dominus
(1) Y a se h a d i c h o q u e e n el d í a n o h a y
vobiscum en el Oficio divino incurre
n i n g u n a e x c o m u n i ó n m e n o r , s e g ú n l o dis-
p u e s t o p o r P í o I X , en su c o n s t i t u c i ó n en irregularidad, (véase él fin del nú-
Apostolices Seáis, d e 12 d e O c t u b r e d e 1869. mero). E n efecto, muchos canonistas
D E LAS CENSURAS. 435
lo enseñan; pero Voit, adicionado por ri possint etiam a cantoribus: Sal-
el Sr. Troncoso ( 2 . edición, tomo 3,
a
mant., etc. Nec qui canit solemniter
núm. i2 6), después de afirmar que el
!
Officium, nisi sit hebdomadarias capi-
diácono ó sacerdote excomulgado, tuli, solemniter dicendo oratiomm cum
aunque rece privadamente las Horas Dominus vobiscum; quia tale ministe-
menores, no debe decir Dominus vo- rium ex consuetudine a sacerdotibus
biscum (porque esto sería una comu- aut. diaconis exercetur.»
nicación sagrada en una persona pú- * E l Sr. Diez, en la segunda e d i -
blica con el pueblo fiel, la cual está ción, cap. 2, deexcom., dice lo mismo
prohibida al excomulgado), añade: que San Ligorio, contestando á la
«Sin embargo, dice Layman (loco pregunta: ¿cómo peca si dice Dominus
citato, núm. 6) que esto no obliga vobiscum el excomulgado?; y responde
sub mortcdi, y sí sólo venialmente, que si lo dice privative, venialmente,
porque no versa acerca de materia porque es cosa leve; si lo dice como
grave. Añade Tournely que cuando hebdomadario en el co(p, mortal-
los canonistas enseñan que incurre en mente, é incurre en irregularidad. L o
irregularidad el excomulgado que dice mismo dice en la edición 5. , hecha
a
nunca se quita sin absolución, pero la titum per suspensionem: vide Sal-*
suspensión sí, v. gr., en el caso en mant. Excusatur tamen si exer-
que se pone por delito pasado por cet ordinem ñon sacrum; vel sacrum,
cierto tiempo, el cual pasado, queda sed non solemniter: Salmant., etc.
libre, y en este caso no es propiamen- Vide dicta (lib. 6, num. 38, objic. 2)'
te censura; 3 . , en que la excomunión Excusatur 2. , saltem a gravi culpa,
0 0
ligencia del anterior decreto del Tri- quacumque causa, etiam ob occuitunt
dentino; voy á copiar las palabras de crimen, et quomodolibet, etiam extraju-
Bouix (tomo 2, De Judiáis ecclesiasti- dicialiter, turn ascensum ad sacros
cis; part. 2, subsección 3, cap. 1, don- ordines interdicendi, turn à suscep-
de, después de transcribir el anterior torum exercitio, et à gradibus e t
decreto del Tridentino, dice así: dignitatibus ecclesiasticis suspen-
. «Duplex ibi tributa Episcopis po- dendi.
testas: primo, scilicet, ascensum ad «Et hsac est quam vocant Episco-
sacros ordines interdicendi, ita u t sic porum ex informata conscientia proce-
ab Episcopo suo prohibitus, ex nulla dendi potestatem.
D E LAS CENSURAS.
»Ipsa etiam vox ex informata con la suspensión impuesta, de acudir á
sdentici j a m auctoritate non c a r e t , superior alguno, ni aun al M etropoli
utpote qua; in Sacra; Congregationis tano en tiempo de visita, ni al T r i
Concilii responsis, in bulla Auctorem bunal de la Rota, ni al Nuncio de
fidei, apud Benedictum XIV, alios Su Santidad , está autorizado para
que passim doctores adhibita repe acudir al Papa en queja del agravio;
ritur. y como entonces Su Santidad comi
» Quid proprie intelligendum sit per siona á un Obispo ó al M etropolitano
•eas voces EX INFO RMATA CO N S C I E N para que exija del Prelado las razo
T I A ? — E a vox non reperitur adhibita nes en que se fundó, si éste impuso
in ipso textu legis, id est, in supra la suspensión sin motivos que se pu
citato capite С и т honestius Tridenti diesen probar, se hallaría en grave
n i Concilii; sed ab auctoribus fre compromiso.
quenter usurpata, in generalem tan Esta advertencia de Bouix es muy
dem usum atque in consuetam formu discreta; porque si el censurado nie
lam transivit. E a m autem induxisse ga el delito y el Obispo no tiene tes
videntur canonista; concinnitatis gra tigos ni puede probar jurídicamente
tia; ut, nempe, brevius exprimerent el delito* el comisionado por el Papa
eum sententiandi modum in quo revocará la suspensión que el Obispo
Episcopus, nullo prasmisso ordinario haya impuesto, y aun podrá ordenar
processu, nulla jurídica informatione, al clérigo á quien el Obispo había
sententiam pronuntiat ex causis sibi negado los órdenes ó el ejercicio de
notis. Unde illas voces ex informata con ellos.
scientia prascipue sonant ferri senten Después mueve Bouix la cuestión
tiam non in vim ullius jurídica; in sobre si el Obispo puede proceder, ex
formationis juridicive processus, sed infórmala conscientia, á suspender á
dumtaxat ex causis ab ipsa Episcopi los clérigos que cometieron algún de
conscientia perpensis et cognitis. lito público; y después de dilucidar
Num autem eas voces supponant insu este punto con mucha latitud y e r u
per delictum, in quod animadverti dición, tiene por más probable que el
t u r , esse occultum, ita ut proprie Obispo bien puede proceder ex infor
non dicatur procedi ex informata con mata conscientia contra los crímenes
scientia nisi contra occulta crimina, públicos de los clérigos. El muy eru
non autem contra publica, est quaestio dito Bouix afirma qué tuvo una seria
quam, pro rei gravitate, seorsim infra discusión científica con los canonistas
expendendam duximus.» romanos, y que éstos son de opi
Bouix, en el lugar citado, trata nión que el Obispo no puede suspen
con mucha latitud esta importante der á los clérigos ex infórmala cons
cuestión, y trae advertencias muy cientia, sino cuando se trata de deli
sabias para los Obispos sobre el modo tos ocultos. Bouix expone las razones
con que han de proceder cuando i m que alegaron y la solución á cada uno
ponen suspensiones ex informata con de sus argumentos. Después expone
scientia. las dos razones principales en que
i.° Advierte, si bien esto se supo funda su opinión, que, si bien no ase
ne, que el Obispo, aunque proceda gura que es cierta, la defiende cómo
extrajudicialmente, debe tener tales suficientemente probable.
pruebas, «qua; ipsi Episcopo delic a
i. Porque siendo claro el fin del
tum certum faciant, prout ex ipso Tridentino, esto es,. que no queden
juris naturalis dictamine patet.» impunes los delitos de los eclesiásti
2° Aunque al clérigo suspenso cos, y sucediendo algunas veces que,
1
no le resta el recurso, para evadir aun cuando el delito sea público, el
L I B R O VII. T R A T A D O I.
452
Obispo no podría sin muy graves in- po puede proceder ex informata cons-
convenientes proceder á las vías le- cientia, imponiendo suspensiones á.
gales ordinarias, parece que el T r i - los clérigos por delitos públicos, es
dentino quiso prudentemente autori- más poderosa, y yo no alcanzo que
zar á los Obispos para que en ciertos tenga solución convincente. He aquí
casos puedan suspender á los clérigos sus palabras:
ex infórmala conscientia, aun cuando «Certum est, a Sacra Congrega-
sea por delito público; pero voy á co- tione Concilii pluries et expressis ter-
piar las palabras literales del docto minis (ut supra ostendimus) decisum
Bouix en el cap. 3 del lugar citado: voces illas extrajudicialiter, ex qua-
«Revera multoties valde utile esse cumque causa, etiam ob occultum crimen r
tionem, vel ob gubernii minas, vel en las ediciones de 1865 y 1874, pues
ob temporum calamitatem. Id quo- en el tomo 1, núm. 1008 dice: «Igi-
que tuetur episcopus Lucionensis tur si sermo sit de crimine publico,
(tract. Des sentences episcopales dites de publica? juris solemnitates ac debitas
conscience informe). Etsi huic ad verse- monitiones et citationes, ut probetur
tur vigens apad romanos canonistas delinquentis contumacia ad censuras
•contraria opinio, qui volunt Episco- valide infligendas, prasmittendae sunt
pum non debere ob publicum deli- ex Tridentino... (sess. 2 1 , c. 6.)»
ctum extrajudicialiter procedere; atta- El Sr. Cadena sostiene en su Tra-
men sic censuratus judicium sui su- tado teórico-práctico de Procedimientos
perioris revereri debet, dicente Divo eclesiásticos, edición 2 . , tomo 2, pá-
a
Gregorio (homil. 6 in Evang.): SenUn- gina 333, que los señores Obispos no
tia pastoris, sive justa, sive injusta sit, pueden proceder ex informata conscien-
timenda est; idque magis, quia alio- tia por el delito público, y sí solar
454 L I B R O VII. TRATADO I.
mente por el oculto; entendiéndose vestibus sacris (licet si superpelliceo
que el delito es oculto cuando judi- tantum indutus epistolam cantei
cialmente no puede probarse, ó no es adhuc possit). Item beneficia confer-
conveniente el proceder contra él en re, exeommunicare, divinis Officiis
forma de juicio, como dice Benedic- praesse u t clericus, sive in choro, sive
to XIV, De Sinod. Dicecesan., lib. 1 2 , extra, v. gr., processionibus, funeri-
cap. 8, núm. 5. (Véase el referido bus, etc. ítem quascumque functio-
lugar, donde trata este asunto con nes agere nomine Ecclesiae. •
precisión y claridad.) »Si tamen divinis Officiis intersit,
Ponemos á continuación los efec- an eo in casu possit distributiones-
tos que produce la suspensión à divi- accipere, affirmat Avila, quia illa
nis, según los enumera Scavini-Del dantur praasentibus; sed negat Bona-
Vecchio, tomo 1, núm. 1007, edi- cina, quia esto, quod iste sit praesens r
in hac volúntate certo ac notorie us- se (traci. XXXIX, cap. 2, núm. 140):
que ad mortem perseverarunt, attento « Velest latum (interdictum) ad tem-
decreto, feria IV, 19 Maii 1886, agen- pus, vel doñee satisfacías, et hoc elapso
dum cum iis juxta normas Ritualis tempore, a u t . satisfactione praestita,
Romani, tit. Quibus non licet dare ec- tollitur. Vel interdictum est deambu-
D E LAS CENSURAS. 4 3
6
potest aliqua consuetudo, quaa cor- Alguno extrañará que me haya ex-
ruptela potius dicenda est et irratio- tendido tanto transcribiendo toda la
nabilis, utpote in Ecclèsia; gravamen relación del Compendio Salmaticen-
cadens.» se; pero lo he hecho de intento para
P. ¿Sería bastante causa para i m - hacer resaltar más la piedad y fe de
poner la cesación à divinis el haber nuestros padres, y la impiedad é indi-
sido robado el copón con la Hostia ó ferencia de nuestros tiempos. E n los
con las partículas consagradas? siglos pasados nuestros mayores h a -
R. El Compendio Salmaticense cían extremos de dolor, acompañados
(tract. XXXVI, núm. 143) afirma que de sollozos y lágrimas, cuando algu-
tan sacrilego crimen sería causa bas- nos sacrilegos malvados robaban los
tante para que se impusiese la cesa- copones y arrojaban por el suelo las
ción à divinis: «quia si Laban tantum partículas sagradas. Tan horrendo
doluit ob suos déos inanes furatos...; crimen apenas sucedía una vez en un
si Roma, sublato e Capitolio simula- siglo; pero ahora apenas pasa día ó
cro amoris (la estatua de Venus), tur- semana sin que leamos en los perió-
bata ex rncestitia, solertissime qusere- dicos estos horrendos atentados; se
bat, nec aliud cogitabat nisi illud leen casi con indiferencia, por la fre-
omni via perquirere, cunctis vocife- cuencia y facilidad con que se come-
rantibus: Matrem quceso, romane, re- ten'tamaños sacrilegios. Los prelados
quiras, quanto amplius requirendus de las iglesias, por más celosos que
est verus Deus, omniumque Dominus sean, no creen conveniente acudir á
omni diligentia donec inveniatur? Ita los entredichos ni á lacesación á divi-
anno 1645 contigit Metymnse Campi, nis, porque los criminales se reirían' y
in Hispania, cum quidam scelestus, burlarían de sus anatemas, y no r e -
suadente diabolo, abstulit e sacrario sultaría otra cosa sino la diminución
cujusdam ecclesia; vas in quo serva- del culto divino y muchos perjuicios
batur sacrosancta Eucharistia; cujus para los inocentes. Lo he dicho más
deploranda absentia perturbata civi- de una vez: una de las causas princi-
tas, vocibus, lacrymis et clamoribus pales por que Dios castiga á España,
ccelum penetrabat, atque ab Ordina- es la impunidad con que los sacrile-
rio agnita, posuit interdictum et om- gos ladrones roban y saquean los tem-
nium Officiorum cessationem, donec plos con una frecuencia nunca vista.
Deus veri amoris inventus fuit. Idem
fere accidit in alia urbe, ubi sacra S 6-°
Eucharistia projecta in campum à
D e la d e p o s i c i ó n s i m p l e y de la d e g r a d a -
sacrilego horrendoque fure, inventa
ción, tanto verbal c o m o real.
fuit. O res mirabilis! Venerata a plu-
rimis formicis, quse, velut agnoscen-3 3 2 0 . Después de haber tratado
tes Creatorem suum , fecerunt illide la suspensión, se sigue tratar de la
aristis et paleis quemdam thronum,deposición simple: ésta se define así:
ubi ei venerabundas excubias alterna-
«Pcena privans clericum officio et
tim se faceré depromebant. Sic inter
beneficio in perpetuum jure ordinario
alios refert N. Chron., tomo 6. irremisibiliter.» La deposición sim-
«Nota autem, quod unus ex illis ple se diferencia de; la suspensión
468 L I B R O V I H TRATADO I.
simple en que ésta, cuando se pro- beneficio et officio per detractionemí
nuncia absolutamente, aunque puede insigniarum clericalium cum solem-
ser perpetua, no es irremisible por nitate á jure proscripta, et traditur
derecho ordinario; pero cuando la sus- curiae saaculari ab ead'em juxta leges-
pensión ab officio et beneficio se pro- puniendus;> ó más brevemente: «De-
nuncia, como dice Scavini, «pure, jectio de gradu, officio, et beneficio.»-
simpliciter, absolute (ut si dicatur: Aunque la degradación verbal y la
qui ¿alia egerit, suspensionem incurrai), real tienen entre sí tanta semejanza,,
intelligitur totaliter et indeterminate se distinguen, no obstante, en que si
suspensus (nisi aliter explicet usus), bien el clérigo degradado verbalmente-
ita ut ipsi sit intefdictus omnis usus está privado, no sólo de los frutos del*
ordinis/ac jurisdictionis, et fructuum beneficio, sino también del título de
beneficii perceptio . Hinc parochus él, la degradación verbal es acto d e
suspensus pure et simpliciter, nec jurisdicción, y puede ejecutarla eK
Missam celebrare, nec prasdicare, nec Obispo electo y confirmado, aunque
Officiis piseesse, nec parochiam rege- no esté consagrado; pero la degrada-
re, nec Sacramenta ministrare potest, ción actual ó real no sólo es acto d e
quousque non liberetur à suspensio- jurisdicción, sino también de orden,
n e s (Edición de 1874, tomo 1, n ù - y por institución de la Iglesia está
mero 859.) aneja á la consagración episcopal; a s i
P . ¿En qué se distingue la.degra- es que el Obispo es el que debe eje-
dación de la suspensión total y per- cutarla, y no puede delegar su ejecu-
petua y de la deposición? ción en un sacerdote, aunque éste se
R. E n que la deposición y suspen- halle constituido en dignidad. El Tri-
sión total y perpetua, aunque privan dentino (sess. 13, cap. 4, De reformal.}"
de los frutos del beneficio, no privan señala el modo de ejecutar la degra-
del título del beneficio, quia nidio jure dación, y moderó el número de Obis-
cavetur, como dicen los Salmaticen- pos que por derecho antiguo canónica
ses, cap. 5, núm. 55. Es verdad que, se requerían; y si bien determinó que
por lo común, al clérigo depuesto in la degradación real se hiciese por el
'perpetuum ab officio, casi siempre se le mismo Obispo, autorizó á éste para-
priva también del beneficio; pero, que pudiese delegar en su vicario ge-
mientras no recaiga sentencia que le neral la degradación verbal.
prive del título del beneficio, «alimen- Se distinguen también la degrada-
ta debent illi assignari ex fructibus ción verbal y la real en que ésta d e s -
ipsius beneficii, ne cum dedecore sta- poja al degradado de los privilegios-
tus clericalis cogatur mendicare, ut del foro y del canon, y se ejecuta con-
recte docent Suarez, Laym., Palaus, unas ceremonias sumamente impo-
Avil., Sayr.,» dicen los Salmaticenses nentes, que pueden verse in cap. De-
en el lugar citado. gradatio 2, de pcenis, in 6, donde B o -
3 3 2 1 . La degradación se divide nifacio VIII señaló minuciosamente
en verbal y real. La degradación ver- las ceremonias que se habían de ob-
bal se define: «leena ecclesiastica servar en la degradación real; pero la-
qua clericus in perpetuum privatur degradación verbal no despoja al clé-
omni officio ac beneficio clericali, re- rigo de los privilegios del foro y del
tento solo privilegio canonis ac fori.» canon, y por consiguiente no se e n -
La degradación real se define: « Quan- trega al degradado á disposición del
do clericus, primo verbauter degrada- brazo secular, y la sentencia de d e -
Mis, actualiter privatur, exauctoratur, gradación verbal se hace sencilla-
exuitur et spoliatur omni ordine, mu- mente.
ñere et privilegio clericali, et omni La Iglesia priva de todo auxilio
D E LAS C E N S U R A S . 469
temporal en cuanto á la subsistencia, mero 324), dice que el degradado
lo mismo en la degradación verbal realmente está obligado «ad Horas
que en la real. E n lá verbal, que es canónicas, nisi has forte pee na, ad
donde podría haber alguna dificultad, quam damnatur, v. gr., triremes, vel
como muy bien dicen Palao, Cova- aliud impediat.»
arubias y los Salmaticenses, el de- Ferraris, en la palabra Degradatio
gradado «sibi imputet quod mendi- (núm. 9) dice primeramente: «Nec
cari cogatur. Nec cedit in dedecus sic degradatus libératur ab onere re-
Ecclesiaequod mendicet clericus quem citandi Horas canónicas, aut servan-
ipsa Ecclesia in pcenam sui delicti di perpetuam castitatem, ne alioquin
omni honore, omni officio et beneficio ex suis delictis commodum reporfcet.
expoliavit; * pero Bonacina, citado por Sic coramunis doctorum;» pero des-
los Salmaticenses , añade : «quod, pués añade: «Sacra tamen Congrega-
quando quis incurrit crimen ob quod d o Concilii, 13 Augusti 1707, et 18
imponitur in jure degradatio verbalis Augusti 1708, et 15 Decembris 1 7 1 9 ,
seu depositio absolute dicta, non ob noluit decidere quod damnatus ad
id tenetur se expoliare beneficiis quae triremes teneatur recitare Officium
possidet, ante sententiam judiéis de- divinum: immo ñeque Clemens X I ,
clarad vam delicti.» cui ipsa Congregatio Concilii dubium
Advierte Bonacina, citado por los resolvendum reservaverat.» Cuando
Salmaticenses en el núm. 59, que si la Sagrada Congregación no da reso-
bien el degradado realmente pierde lución á lo que se le pregunta, sino
los privilegios del canon y del foro, y que responde: Dilata, esta expresión
queda sujeto á la potestad secular quiere decir, según Scavini (edición
como cualquier lego, «non esse sem- de 1874, tomo 1, n ú m . 340), «.dilata,
per annexum huic degradationi quod seu differtur responderé, ut res m a -
sic degradatus tradatur brachio ssecu- turiori examini subjiciatur, utpote
lari puniendus, quia hic effectus so- diffiñlis solutionis; ideo tune ex Gar-
lum est connexus cum tali degrada- dellini (mentís S. Congregationis
fe ione facta pro atrocibus delictis; dari óptima conscio) usquedum res sit de-
t i m e n potest degradatio, per quam cisa, potest in illa insistere qui illam
privetur ab omni privilegio clericali, jam ténet; non eam tamen mutare,
quin clericus tradatur brachio sassu- cum in dubio non sit inchoanda pos-
lari puniendus.» sessio.» .
3 3 2 2 . En el núm. 60» dicen los De estas palabras se sigue que don-
Salmaticenses : « Illul est certum de había costumbre de que los conde-
apud omnes, quod degradatus, tam nados á galeras no rezasen el Oficio
degradatione reali quam verbali, te- divino, bien podrían seguir con esa
netur recitare Horas canónicas, si sit costumbre, mientras Roma no deci-
in sacris constitutus; quia per suam diese otra cosa.
culpam nullum commodum debet re- Cuando ni la Sagrada Congrega-
portare, nec per pcenam qua punitur ción ni el Papa decidieron esa cues-
ob delictum, debet ab onere, quod tión, ningún particular la puede r e -
habet, relevad;» pero se ha de notar solver: no obstante, como dejan libre
que si el clérigo degradado por sus la discusión de esta materia, yo ten-
enormes crímenes es condenado á ga- go por más probable que el clérigo
leras, estando ya ordenado in sacris, degradado condenado á galeras que
sobre si está obligado á rezar las Ho- tuviese que vivir en compañía dé ga-
ras canónicas, no hay hasta ahora de- leotes, no estaría obligado al Oficio
cisión alguna canónica. Busembau, divino, porque serían continuos los
citado por San Ligorio (lib. 7, nú- ultraj es, insultos y desacatos que r e -
47® L I B R O VII. T R A T A D O I.
cibiría, con menoscabo -del respeto á alus subjungit nullum tale privile-
la religión y al estado eclesiástico. gium extare, quod viderit; néc ullaíii
Me fundo también en las palabras ci • talem extare consuetudinem, quam
tadas de Busembau, á las que San audiverit. Degradatio autem seu de-
Ligorio no pone correctivo alguno. positio solum verbalis potest fieri ab-
* (Véase el apéndice del Oficio divi- ipsis praelatis regularibus, ut admit-
no, núm. 7.) * >• ' tit Aldrete (sub leg. i . , cap. 3, n u -
a
TRATADO SEGUNDO
De las irregularidades.
na, est constitutiva juris, habetque de quitar algunas veces por el trans-
vim legis: Laym.» curso del tiempo, como el que con
A estas palabras de Reiffenstuel buena fe se ordenó antes de la edad
creo hay una solución satisfactoria. legítima, puede ejercer el orden cuan-
i . ° No se cita, ni se citará fácil- do cumpla la edad señalada por los
mente, ninguna de las irregularida- cánones. El que es irregular ex defec-
des que comunmente admiten los ¿u scientice, deja de serlo cuando ad-
autores, que no esté expresa en el quiere la instrucción suficiente.
derecho canónico común de la Igle- L a más célebre de las divisiones:
sia. de la irregularidad es en irregularidad:
2.° Pudo muy bien suceder que de delito y en irregularidad de defec-
muchos Obispos negasen la suscep- to. La irregularidad de delito es la •
ción de los órdenes y el ejercicio de que se contrae por un delito que sea
ellos á los que habían cometido cier- pecado mortal, externo y consumado:
tos crímenes, ó tenían algunos defec- la irregularidad de defecto es la que
tos físicos ó morales, antes que el se contrae por algún defecto del cner-;
derecho canónico les impusiese la po ó del alma, que haga inhábil á la
irregularidad; pero ésta no era irre- persona para recibir los órdenes, si es
gularidad propiamente dicha hasta total, ó algunos de ellos, si es parcial.
que el derecho canónico la declaró La una y la otra exigen que sea por <
tal, así como la adopción fué decla- delitos ó defectos que estén expresos
rada impedimento civil del matrimo- en el derecho; y en ambas se incu-
nio, antes que la Iglesia la aceptase rre ipso jacto ante sententiam judiéis,.
como tal; pero entre los católicos no" aun cuando el defecto ó el crimen sea¡
fué impedimento dirimente del m a - oculto: ex cap. Is qui, de sent. excom.,
trimonio, hasta que la Iglesia así lo tít. 1 1 , lib. 3 in 6. Se incurre en la
declaró. Digo entre los católicos, por- irregularidad que nace de defecto y
que entre los gentiles la suprema permanece mientras dura é s t e : de
autoridad legislativa puede imponer la irregularidad de delito se hablará
impedimentos dirimentes del matri- más adelante.
monio que tengan fuerza y valor res-
pecto de sus subditos, con tal que no ARTICULO II
se opongan al derecho natural y al
divino, como se dijo en el núme- De los efectos de la irregularidad.
ro 2834.
3 3 2 8 . P . ¿En qué se divide la 3 3 2 9 . P . ¿Cuáles son los efectos
irregularidad? de la irregularidad?
R. Se divide en total y parcial. R. Son tres: i . ° , privar de la sus-
Total es la que priva de la recepción cepción de los órdenes; 2. , privar del
0
y del uso de los órdenes, mejor diré, ejercicio de los órdenes recibidos j
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 475
3. ° , privar de la suscepción de bene- En cuanto al segundo efecto, que
ficios. es «impedire exercitiunr ordinum,»
E n cuanto al primer efecto, ya he he aquí lo que dicen los Salmaticen-
dicho que el irregular no puede reci- ses (y es doctrina común):
bir ni aun la prima tonsura; porque «Irregularitas, quae post receptos
aunque ésta, según se probó en el ordines advenit, potest esse totalis:
núm. 2578, no es orden ; pero, como et tunc omni exereitio ordinis privat,
sabiamente dicen los Salmaticenses prohibetque ad alium quemcumque
(tract. X, De censnris, cap. 2, punct.2, ascendere; quia tunc omnem effe-
num. 22), «quia tamen est dispositio ctum prasstat, quem potest praestare.
ad ordines suscipiendos, et quia intra Potest etiam esse partialis: et tunc
ordinem clericalem hominem consti- solum prohibet vel receptionem illius
tuit, a quo intenditur ab Ecclesia ex- ordinis ad quem inhabilem reddit, vel
cludi per irregularitem, etiam est pro- exercitium ordinis recepii quod sub
hibitum irregulari eam suscipere, prohibitione comprehenditur . Sit
peccabitque mortaliter qui irregula- exemplum in diacono, qui celebravit
ritate irretitus eam acceperit, et si- absque ordine sacerdotali, remanet
militer conferens; quia materia gra- irregularis ad suseipiendum sacerdo-
vis e s t , utpote hominem reddens
1
tium, potest tamen in ordine diaco-
capa'cem beneficiorum Ecclesia; etju- natus ministrare: cap. 2, De cleric,
risdictionis ecclesiastica;, participem- non ordin. ministr., cap. De iis, dist. 5.
que privilegiorum quae statui clerica- Similiter , si sacerdos perdat duos
li conferentur: et sic accedente prae- dígitos cum medietate palma;, ex
cepto, quod quidem adest, sicut de cap. 2, De cleric, cegrot., fit irregu-
non recipiendo ordine, peccatum erit laris ad celebrandum , non ad alia
mortale in tali materia contra illud munia sacerdotis vel aliorum ordinum
agere: Suarez, Avila, etc., cum com- exercenda, et sic absolute potest ba-
muni.» ptizare, assistere matrimonio, alia
Aquí se ha de notar que aunque la Sacramenta impertiri. Denique dia-
Iglesia pudiera dar por nula la tonsu- conus, cui erutus est oculus, fit irre"
ra recibida por el irregular; realmente gularis ad suseipiendum sacerdotium:
no quiso anularla. Además, el irre- 1 cap. Autem ult., dist. 35: poterit t a -
guiar que recibe la prima tonsura ó men in suo ordine diaconatus minis-
los órdenes menores ó mayores, no trare: Cornej., dub. 1, in fin.; Avil.,
incurre en nueva irregularidad, por- dub., 6; Pal., num. 3; B ó n a c , num. 2<
que no está expresa en el derecho; E t hoc verum est, sive tales defectus
como lo está contra el excomulgado corporis contraxerint ex sua culpa,
con excomunión mayor que ejerce so- sive non; quia irregularitas hsec non
lemnemente algún acto de orden sa- inducitur tamquam poena, sed propter
grado. Ni hay tampoco pena alguna indecentiam quae in tali receptione
en que se incurra ipso facto impuesta sacerdoti! vel ministratione apparet.
contra el que, estando irregular, re- »Unde sicut non posset sacerdos,
cibe un orden, aunque sea sagrado, ó v. gr., cui duo digiti cum medietate
le ejerce: no obstante, aunque el irre- manus fuerunt a m p u t a t i , absque sua
gular recibe válidamente la prima culpa celebrare, i t a potest alia munia
tonsura y los órdenes, y no hay pena sacerdotis exercere, etiamsi ex sua
alguna impuesta ipso facto por el de- culpa similem defectum recuperet. »
recho, como dicen los Salmaticenses (Tract. X, cap. 7, punct. 2, nume-
en el lugar citado (núm. 21), arbitrio ro 23.)
superioris pro qualitate criminis punien- A las anteriores palabras de los
duserit.tt Salmaticenses añadiré las siguientes
L I B R O VII. TRATADO II.
del Doctor San Ligorio, tomadas de pleverit munia sui beneficii, non est
los mismos Salmaticenses y de la opi- fructibus privandus, ut Suarez, Bo-
nión comunísima de los autores. Dice nac., etc.»
así (núm. 342, 2.°): 3 3 3 1 . P . El que está irregular,
«Graviter peccat, qui in irregulari- ¿puede retener válidamente pensiones
tate exercet actum ordinis, aut sus- eclesiásticas?
eipit, licet ordines ei collati sint va- R. He aquí lo que dice San Ligo-
lidi... E t sic etiam peccat graviter rio (lib. 7, al fin del núm. 342): «An
irregularis suscipiens primam tonsu - autem irregularis sit privandus pen-
ram, sicut Episcopus qui earn illi con- sionibus quas possidet? Regulariter
ferí, ut Suarez, etc. (Nótese bien lo probabilius negant Suarez, B o n a c ,
que sigue.) Insuper hic notandum, Pal. et Salmant.; atque sic declarasse
quod irregularitas nullo modo privat Sacram Congregationem refert Barb,
iis actionibus quae non requirunt exer- (in Trident., sess. 14, cap. 8). Dictum
citium ordinis, et quas etiam laici est regulariter, nam (ut docent aucto-
exercere possunt, recipere Sacramen- res prsefati) bene poterit judex, si cri-
ta, Officia canere, sicut et conferre men fuerit valde grave, eum etiam
beneficia, quia haec spectant ad usum pensionibus privare.»
jurisdictionis, non ordinis; item ma- Los Salmaticenses dijeron lo mis-
trimonio assistere, vel licentiam .as- mo que San Ligorio; 'y, omitiendo lo
sistendi alteri praebere, dispensare in que dice el Santo, copiaré lo que aña-
votis, absolvere a censuris, dare fa- den aquellos doctos escritores (núme-
cultatem audiendi confessiones: ita ro 27, punto 2 del cap. 7 citado): «An
Palaus, Bonac, Laym.,» etc. vero sint privandi pensionibus quas
3 3 3 0 . El tercer efecto de la irre- possident? Non est apud omnes deter-
gularidad es privar de la colación de minatum. Probabilius judicamus non
un beneficio eclesiástico. Aquí se pre- esse privandos • ex vi irregularitatis;
gunta: ¿ el irregular queda ipso facto nisi arbitrio judicis, attenta gravitate
privado de los beneficios que posee? delicti, talis privatio imponatur: turn
R. He aquí lo que dice San Ligo- quia injure non est indicta talis pri -
rio (núm. 342, quer.): « Quoad benefi- vatio irregularitati, et non sunt mul-
cia obtenta ante irregularitatem, cer- tiplicandi effectSs illius nisi secun-
tuni est apud omnes irregulärem illis dum quod est in jure expressum; tum
non privari; nec privandum a judice, etiam, quia pensio nomine bmeficii
si irregularitas ei supervenerit ex de- stricte dicti non venit; at jura solum
fectu infirmitatis, ut habetur in cap. loquuntur de privatione beneficii, et
Ex parte, de cleric, cegrot. Si vero sit sunt odiosa, utpote pcenalia, et sic
ex delicto, privari debet per judiéis sunt stricte interpretanda: ergo, e t c
sententiam; et interim, licet ipse iron Ita docent Suar., B o n a c , etc.»
privetur ipso facto, ut clare infertur 3 3 3 2 . P . ¿Es nula ipio facto la
ex cap. Ex litteris, de excess, prcelat., colación de los beneficios que se dan
tenetur tamen petere dispensationem. á un irregular?
At si earn non petit, vel non possit R. San Ligorio, en el núm. 343,
obtinere, tenetur statim, nisi magna dice así: «Si irregularitas sit parcia-
laboret necessitate, beneficia renuntia- lis, nempe, si irregularis ob aliquem
re, vel saltem in favorem tertii resi- defectum corporate na non possit fieri
gnare; quia , cum non possit licite sacerdos, tune communiter dicunt
suum implere* munus, nequit licite collationem huic factam esse validam
illa retiñere: ita communiter Suarez, et licitam: ita Pal., etc. Idemque
Pal., Bonacina, etc. Si autem hujus- supponunt etiam ut certum Salmant.,
modi beneficiarius j a m per alium im- Holtzman, Suar., si beneficium sit
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 477
simplex, nec habeat sibi injunctum nihilominus esse; proindeque non in-
officium sive exercilium ordinis sacri, digere beneficiarium collatione bene-
sed tantum recitationem Horarum, fieii post acceptam dispensationem
aut aliquid aliud quod etiam laici irregularitatis, sed secure posse ex vi
possint exercere; tune enim ajunt va- prioris retiñere beneficium et suos
lide suscipi tale beneficium ab irregu- faceré frúctus illius. E t secundum
lari. An autem privetur ipso facto be- istam opinionem poterit in statu
nefieiis requirentibus exercitium or- irregularitatis recipere novam juris-
dinis sacri? Adest duplex senten- dictionem, tam ordinariam quam de-
tia,» etc. legatam, etiamsi ordinaria sit officio
San Ligorio pone las razones de los aut beneficio annexa; quia si bene-
1
que afirman que la colación de un be- ficii collatio est valida, erit etiam ju-
neficio hecha en el que está irregular risdictio quae ratione illius jure ordi-
es nula ipso facto: alega varios textos nario competit.»
del Derecho canónico, y especialmen- Collet (De irreg., cap. 3, concl. 2 )
te las palabras del Tridentino (ses. 22, asienta la siguiente proposición: «Be-
cap. 4): «Nec aliis in posterum fiat nefieii collatio irregulari fácta prorsus
provisio, nisi iis qui jam aatatem et invalida est.» Se esfuerza en probar-
ceteras habilitates integre habere la, y expone la nulidad de los actos
agnoscuntur; aliter irrita erit provi- de jurisdicción que le vinieran del
sio.» «Ratio (continúa San Ligorio), beneficio cuya colación fué nula.
quia beneficium datur propter offi- No creo necesario exponer las r a -
cium; unde qui inhabilis est ad offi- zones en que apoya su opinión, ni
cium, cum non possit ordinem exer- enumerar los actos nulos que se se-
cere, est etiam inhabilis ad bene- guirían si era nula- la colación del
ficium.». beneficio: tan sólo advertiré que, aun
La segunda sentencia afirma que en el caso de ser verdadera la opinión
es válida la colación del beneficio he- de Collet y de otros' muchos que pien-
cha en un irregular; que los textos san del mismo modo, si la.irregula-
que se alegan del Derecho prueban ridad era oculta, juntándose el error
que es ilícita, pero no nula, y real- común con el título colorado, la Igle-
mente muchos de los que defienden sia supliría la jurisdicción de los ac-
la primera sentencia faientv.r nullum tos que ejerciese. Además, serían vá-
esse in toto jure; son palabras de lidos y lícitos los actos que ejerciese
1
cuerit. Ratio est, quia, ut multoties Syllan., non proceditur contra ali-
diximus, irregularitas non incurritur quem ad pcenas, nisi constet de c o r -
nisi in jure exprimatur; sed in jure so- pore delicti. Secus vero dicendum, si
lum exprimitur homicidam in dubio, media adhibita ad abortum fuerint
facti censendum esse irregulärem, non adeo efficacia, u t ex eis communiter
alios criminosos: ergo, etc.» sequatur effectus, quia tunc praesum-
. Se dice prater homicidium, porque ptio fit ex communiter contingenti-
éste exige una explicación especial. bus , ut Navar. et Mazzotta apud
3 3 3 5 . P. ¿Se debe portar como Dian., loc. cit., ex leg. ult., cap. De
irregular el que duda si cometió un fid. instrum.
homicidio? »Notandum 2. , quod in praedictis
0
3 3 3 6 . »Dubitatur 4. An haben-
0 conceptúa masculino; y así, que se
dus u t irregularis qui abortum c o m - debe considerar irregular al que es
misit, dubitans an fuerit vel non causa del aborto después de los cua-
fcetus anìmatus? De hoc vide dieta renta días de la concepción, añade:
de 5 . prsecepto (lib. 3, num. 396), «Secunda tamen verior sententia (esto
0
censes (De censuris, tract. X, núm. 59), non oceultum, requiritur ut vel sit
en Passerini (De eleciione canonica, deductum ad forum contentiosum,
cap. 27, núm 7, y muy latamente en vel sit notum fere ómnibus, ut ait
el cap. 26, núm. 16 y siguientes), Viva cum Suarez, aut saltem majori
donde explica también cómo se han partí oppidi, viciniae, parochiae, col-
de entender aquellas palabras del Tri-, legii, seu monasterii, ut dicunt B o -
4 "86 L I B R O VII. TRATADO I L
n a c , Sánchez, Salmant., etc.; ita ut guientes) dice que un delito está de-
occultum adhuc dicatur crimen, si ducido al fuero contencioso cuando
illud sciant quinqué vel sex perso- no solamente está el reo denunciado
na?, ut ait auctor citatus.» (Insiru- ó acusado al juez, sino que además
ction, etc.) Véase también á San L i - éste, por esta acusación ó denuncia,
gorio, lib. 6, núm. i i I I . Puesto que «cilavit reuní ad camparendum. Tune
esta doctrina es común, no insisto enim judex incipit judicium, quando
en aducir más autoridades para pro- vocat -aliquem in jus; et ideo citalio
barla. dicitur fundamentum ordinis judicia-
A continuación explica (en parte) r i i : Specul., tit. de cit., in princ.»
el Doctor San Ligorio cuándo un cri- Entrando en la cuestión principal
men fué deducido al fuero contencio- sobre lo que pueden los prelados re -
so. Dice así: guiares en orden á dispensar á sus
«Tune autem crimen censetur ad subditos de las irregularidades, están
forum deductum, cum ibi est proba- entre sí discordes los autores; pero
tum saltem per unum testem. Secus convienen todos (y no pueden menos
si nullo modo fuerit probatum, etsi de convenir) como en cosa cierta é
reus malis artibus hoc obtinuerit, et indudable, en que los prelados regu-
ibi absolutus fuerit; quia tune adhuc lares pueden dispensar de irregulari-
censetur occultum: ita Sanch., B o - dades á sus subditos, del mismo modo
n a c , Salmant.,» etc. que pueden los Obispos dispensar á
Los dos párrafos anteriores de San sus subditos de irregularidades, se-
Ligorio están tomados casi literal- gún consta expresamente de la cons-
mente de los Salmaticenses (tract. X, titución apostólica de San P í o - V ,
De censuris, cap. II , números 56 que comienza Romani Dontificis, cu-
et 60); pero se advertirá desde luego yas palabras quedan copiadas literal-
que si bien los Salmaticenses y San mente.
Ligorio explican en parte cuándo un Convienen también comúnmente
delito fué deducido al fuero conten- los doctores en que á los prelados re-
cioso, no lo explican completamente: gulares se les han concedido m á s
los autores moralistas no convienen amplias facultades por privilegios de
entre sí; por lo tanto, me alargaré un varios Pontífices: la dificultad está
poco más en la explicación de este entre ellos en fijar cuáles sean éstas.
punto. El muy docto Reiffenstuel (li- Pondré primero las palabras de San
brp 5, Decretal., tít. 1 2 , núm. 332) Ligorio (lib. 7, n ú m . 396), donde
dice así: «Ad forum contentiosum de- dice así: «Praelati autem regulares-
ductum dicitur omne et solum illud possunt dispensare cum suis subditis
hemicidium, vel aliud delictum, su- ab irregularitate proveniente ex h o -
per quo ad judicem jam delato facta micidio oceulto casuali, ut docent
est contestatio litis: Barb., De offic. Salmant., ex privilegio S. Pii V (re-
et polesl. Episcop., Diana, etc. lato in extensum ab iisdem Salmant.)
»Ratio est, quia forum contentio- Imo etiamsi crimen fuerit publicum,
sum dicitur ex eo quod in illo con- ut dicunt Diana, Villal., Sayr., etc.,.
tendatur , seu litigetur; atqui non apud Salmant., et etiamsi fuerit vo-
contenditur in eo doñee inter partes luntarium, defendunt Salmant. cum
litigantes detur contradictio et con- Peyr., etc., ex concessione Martini V,*
tentio, quod fit per litis contestatio- Pauli III et Sixti IV, ubi concessum
nem, arg. cap. Ex parle 10, de vero, fuit praslatis regularibus dispensare
signific. Farinacius,» etc. in prima die lunas quadragesimae in
El muy docto Passerini (De eleclio- irregularitatibus , quavis occasione 'et
ne canónica, cap. 26, núm. 22 y si- causa contracta sint.
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 487.
» Sed hac concessione non obstan- tionem respectu suorum subditorum
te, censeo praelatos regulares non pos- impendere; quia privilegia concessa
se dispensare quando homicidium est generali unius religionis, generalibus
publicum, aut voluntarium; quia in alterius concessa.censentur; quae pro-
generali concessione non computan- vinciali, provincialibus; quae priori,
tur ea quas verisimiliter superior casteris praelatis localibus, ut priori-
non esset concessurus , ut tradunt bus, abbatibùs, rectoribus, praeposi-
communiter Suarez, B o n a c , S a l - tis, guardianis, etc., ut probat Joan-
mant., etc., cum Ugolin., Candido ac nes de la Cruz, lib. 2, De communicat.
aliis passim; et patet ex cap. In ge- privilegiorum, cap. 4 , d u b . u n i c ,
nerali, regul. 82, de regulis juris, in 6. conci. 2. E t ita hanc conclusionem
Prasterquamquod Benedictus XIII (ut tenent Pelliz., tomo 2, tract. I X ,
vidimus num. 101) expresse declara- cap. 3 , q. 1 3 , num. 122, et 24, nu-
vit, quod solus Generalis Ordinis pos- mero 140; Anton, de Hinojosa, in
sit dispensare (in irregularitate prove- Directorio decisionum regidarium, verb.
niente ex homicidio voluntario), dum- Dispensatio, fol. 184 ; N. Anton, a.
modo non fuerit appensatum et intra Spir. Sancto, in Directorio, disp. 1,
claustra extiterit consummatum. Unde, num. 80; Miranda, tomo 2, q. 8,
etiamsi concessio illa, omnibus pras- art. i o , conci. 2; Portel, in DUbiis
latis regularibus facta, esset vera, vi- Regidaribus, verb. Abortus, num. 1 0 ,
detur à Benedicto omnino revocata, et verb. Dispensatio, num. 8; et alios
vel limitata pro solo Generali.» plures refert L e a n d e r , t r a c t . I I ,
Los Salmaticenses (trat. X , capí- disp. 27, q. 32.
tulo 8, num. 17) conceden mayores »Ceterum etiam posse praedictos
facultades á los prelados regulares, pfaelatos ex bulla Sancti Pii V con-
aun á los locales, para absolver de cessa congregationi Cassinensium
irregularidades á sus subditos; y no dispensare cum suis subditis in dieta
exceptúan, como San Ligorio, el ho- irregularitate, etiamsi publicum fue-
micidio público ú oculto voluntario. rit delictum, dummodo ante ingres-
He aquí las palabras de los Salmati- sum religionis fuerit perpetratum, et
censes: in ea sint perpetuo mansuri, testan-
«Praslati autem religionum pos- tur Anton, à Spir. Sancto, n u m . 8 1 ,
sunt cum suis subditis dispensare in et Diana 1 0 , tract. III, resol. 3 8 , ci-
irregularitate ex homicidio volunta- tans Lezan. et Pellizar. Imo ex con-
rio, sive ante ingressum religionis cessione Pauli III et Sixti V posse
sive post illum fuerit tale crimen dictos praelatos dispensare cum suis
commissum, dummodo fuerit occul- subditis in irregularitate ex homici-
tum, ut ex compendio privilegiorum dio voluntario, etiam publico, tamet-
Societatis Jesu, verb. Dispensatio, § 5 si post ingressum et professionem in
et 6, probat Palaus, et ex compendio religione fuerit perpetratum, singu-
privilegiorum Minorum, verb. Dis- lis annis prima luna quadragesimae,
pensatio, § 21, et verb. Absolutio ordi- constat ex dictis cap. praeced., nume-
naria quoad fratres, § 40, et ex con- ro 59. (Vide tomo 4, tract. XVIII,
cessione Martini V facta priori San- cap. 4, punct. i , § 4.)»
cii Benedicti Vallisoletani probat Vil- En el cap. 7, núm. 59, á cuyo lu-
lah, tract. XXI dis. 9, num, 15. E t gar se remiten los Salmaticenses en
quia dieta concessio Martini V facta el párrafo anterior, estos doctos escri-
fuit priori locali, docet optime Cand., tores dicen así:
tomo 2, disp. 24, art. 61, dub. 8, non «Imo praelatos regulares habere pri-
solum-provinciales, aut generales, sed vilegia relaxandi omnes irregularita-
priores locales posse talem dispensa- tes, etiam bigamias et homicidü vo-
488 L I B R O VIL T R A T A D O I L
luntarii, si notorium non sit, ex res para dispensar de irregularidades,
privilegio Martini V, apud Rodríguez, del mismo modo que por el capítulo
tomo i Qucestionum Regularium, q. 24, Liceat se concedió á los Obispos.
art. 14, testatur Pai. E t ex concessio- Después de las palabras anteriores
ne Pauli III in quadam bulla concessa añade, el P. Cóncina en el mismo
praelatis Vallisoletanis, confirmata à lugar:
Sixto IV in bulla concessa Carthusia- «Immo hanc facultatem ad omnes
nis, possunt praelati prima die lunae confessarios regulares extendunt plu-
quadragesimae cum suis subditis dis- res, ita ut isti valeant dispensare cum
pensare in omnibus irregularitatibus, saecularibus in irregularitatibus, que-
etiam publicis et notoriis, etiam quaa madmodum Episcopi; et. allegant re-
ex bigamia et homicidio voluntario gulam novenam Sixti IV, quam con-
proveniunt , ut tenent P o r t e l i , in firmasse ajunt Julium II. Sed viden-
Addii, ad dub. regular., verb. Dispensa- dum an revera data sit haec facultas
re, num. 5; Peyrin., De Religios. in praefata bulla.»
Prestai, tom. 2, q. 2, cap. 5, § 8, nu- E s t a duda se quita leyendo la bula
mero 99; Bauny, tom. 2, tract. II, de Sixto IV, que empieza Sedes Apos-
ibi- 335 5 Martinus à S . Joseph., tolica , y que citamos al fin de este
fol .* 35 , numero 4 ; N . Anton. a número.
Spir. Sanct., in Directorio Confess., Acerca de la dispensa de la irregu-
tract. X I I I , num. 333, et in Direct. laridad que nace de homicidio volun-
Begul., tract. I I , disp. i . , num. 92
a
tario, he aquí lo que dice el P. Cón-
et 93, ubi advertit, quod licet in pri- cina:
vilegiis in quibus non fit mentio de «Praelatos regulares posse cum suis
irregularitate ex homicidio vel biga- subditis dispensare ab hac irregulari-
mia censeantur haec duo exclusa, quia tate, sive ante sive post professionem
in generali concessione non veniunt commissum homicidium sit, dummo-
ea quse verosimiliter quis non esset do sit oceultum, docent Salmant.
concessurus, casterum quia dieta pri- (num. 17), et plures auctores citant
vilegia non solum absolute concedunt allegantes privilegia concessa a Mar-
generalera facultatem dispensandi in tino V, a S. Pio V, a Sixto V. Ve-
omnibus irregularitatibus, sed addunt: runi suspecta haec privilegia mihi
Quavis occasione, et causa contracta sunt. Si vel ipse Summus Pontifex,
sint, ideo in tam universali et ampia ut omnes fatentur, nonnisi perraro
concessione etiam illas irregularitates et ex gravissima causa dispensare
contineri censendum est. idipsum te- debet ab hac irregularitate adeo a d -
net Hinojosa, in Directorio decisionum versa statui ecclesiastico, praesumi
regularium, verb. Dispensatio, fol. 184; vix potest Pontífices Summos con-
Rodríguez, in Compendio Qucestionum cessisse regularibus dictam faculta-
Regularium , resol. 16 , num . 14, tem, quam Tridentinum negavit Epis-
et resol. 5 2 , num. 2 5 ; Pellizar., copis.» (Véase la nota al fin del n ú -
tract. VII, cap. 5, sect. 2, q. 2t, mero.)
num. 71 , quos refert et seqüitur
Omito hacer mención de otros
Leand., tract. I I , disp. 27, q. 33.»
autores que tratan de la potestad de
Cóncina, en su Teología Moral los regulares para dispensar de irre-
(tomo 10, lib. 3, cap. 5, núm. 13), gularidades ; pero no puedo menos
después de decir que los Obispos no de citar las palabras del Compendio
pueden dispensar de la irregularidad Salmaticense (tract. XXXVII, n ú -
contraída por el homicidio voluntario, mero 45), el cual, hablando de la irre-
añade que por concesión de San Pío V gularidad que nace de la bigamia,
se d i o facultad á los prelados regula- dice así:
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 489
«Dubitai P. Concina in praesenti, satum, et intra claustra extiterit con-
ari praelati regulares possint dispen- summatum.»
sare cum suis subditis in hac irregu- La anterior concesión en que se da
laritate: sed ejus dubitatio tollitur al General de la Orden la facultad de
lectione Bullarii sui Ordinis; ibi enim dispensar de la irregularidad del ho-
reperitur bulla Benedicti XIII inci- micidio voluntario, «dummodo homi-
piens Pretiosus, edita anno 1727, ubi cidium non fuerit appensatum, et in-
.conceditur praslatis dominicanis (et tra claustra extiterit consummatum,»
aliis per communicationem) dispensa- es de los privilegios nuevos concedidos
le posse super quavis irregularitate, ex por Benedicto XIII al Orden de Pre-
homicidio voluntario, dumtaxat, excepta. dicadores y á las otras Ordenes que
In hac insuper conceditur Generali comunican con ella en los privile-
•Ordinis facultas dispensando si ho- gios; y por consiguiente, siendo el pri-
micidium fuerit intra claustra con- vilegio nuevo, fué derogado por Cle-
sunimatum sine insidiis aut indus- mente XII en su bula que comienza
tria; manet igitur posse praelatos re- Romanas Pontifex, de 30 de Marzo
gulares cum suis subditis in omni de 1732; y por ser tan importante la
irregularitate modo dicto ex privi- noticia de esta bula, voy á copiar el
legio dispensare , quod etiam alii título, que compendia su contenido
Pontífices antea eis benigne conces- (es la 55 en el orden de las bulas de
sere.» Clemente XII, en el tomo 14 del Bu-
A las palabras anteriores del Com- lario Romano.) Dice así:
pendio Salmaticense conviene añadir «Littera? nonnulla; apostólica?, or-
que este docto escritor, que tantas dinibus Regularibus et Mendicanti-
veces impugna al P . Cóncina (algu- bus a pia; memoria; Benedicto XIII
nas veces con fundamento), en esta concessa;, praevia moderatione, ad
ocasión se equivocó, citando la bula términos juris communis Concilìi
Pretiosus de Benedicto X I I I . E s ver- Tridentini et constitutionum aposto-
dad que el mencionado Papa, en 26 licarum reducuntur» (1).
de Mayo de 1727, dio una extensa * Es cierto que Clemente XII, por
bula en seis hojas y media en folio (es su buia Romanus Pontifex, del 30 de
la 135 del tomo 13 del Bulario Roma- Marzo de 1732, derogó los privilegios
no), cuyo título es del tenor siguien- concedidos por Benedicto XIII á va-
te: «Confirmantur universo Praadica- rias Ordenes religiosas, y también los
torum Ordini privilegia omnia ei con- que concedió á la Orden de Santo Do-
cessa, et apostolica; constitutiones in mingo, por la bula Pretiosus. Pero
ejusdem gratiam emanata? pariter esta derogación debe limitarse á los
approbantur, et extenduntur, ac nonnul- privilegios contenciosos, concedidos
la quoque eidem conceduntur.» de nuevo por Benedicto XIII y que
En el párrafo 21 de esta bula se coartaban el ejercicio de la jurisdic-
leen las siguientes palabras, hablando ción de los Síes. Obispos. Así consta
de la facultad de los prelados regula- de la contestación del Secretario de
res para absolver á sus subditos de la Sagrada Congregación de Indul-
las irregularidades:
«Eosque dispensare posse super
quavis irregularitate, ex homicidio (1) C u a n d o u n a b u l a p o n t i f i c i a , ó c o n s -
voluntario orta dumtaxat excepta; t i t u c i ó n , ó l e y , d i c e q u e r e d u c e adterminos
possit tamen solus magister Ordinis juris a l g u n a d i s p o s i c i ó n l e g a l q u e se h a
ab irregularitate hujusmodi dispensa- d a d o , q u i e r e d e c i r q u e a q u e l l a d i s p o s i c i ó n
l e g a l n o t i e n e f u e r z a , y q u e las c o s a s q u e -
re cum fratribus sibi subditis, dum- d a n e n el m i s m o e s t a d o q u e t e n í a n a n t e s
modo homicidium non fuerit appen- q u e a q u e l l a d i s p o s i c i ó n se p u b l i c a s e .
L I B R O VII, T R A T A D O II.
gencias (30 de Abril de 1734) á los ponendi.» Julio II confirma esta bula,
canónigos regulares de San Salvador. por otra que empieza Dum ad Sa-
(Véase el Biliario de la Orden de Pre- crum Ordinem. (Véase el Biliario ro-
dicadores, tomo 8, pag. 434.) mano, tomo 3, desde el año de 1431
No es ciertamente de esta clase el hasta el 1521.) *
privilegio que Benedicto XIII, por su * San Ligorio después de citar las
ya citada bula Preiiosus, concedió al bulas anteriores, añade: «Hinc bene
General de la Orden de Predicadores possunt (confessarii regulares) dis-
para que sólo él (soli Generali Ord. pensare cum laicis in irregularitate
Prad.) pudiese dispensar á sus religio- -contracta ob mutilationem, vel ob
sos «in irregularitate proveniente ex homicidium casuale occultum, prou
homicidio voluntario, dummodo non possunt Episcopi cum suis, ut vide-
fuerit appensatum et intra claustra mus nums. 381 et 393. (Vid. lib. 7,
extiterit consummatum.» Luego este núm. 355O» *
privilegio subsiste después de la Bula 3 3 4 5 . De las palabras del título
derogatoria de Clemente XII. Lo mis- de la bula Romanus Pontifex y del
mo debe decirse de la facultad conce- cuerpo de la misma bula, si se lee
dida por el mismo Pontífice, en la con atención, aparece claramente que
misma bula, á los prelados domini- Clemente XII no quiso quitar á los
canos, «dispensandi super quavis irre- Dominicos, ni á los demás institu-
gularitate, ex homicidio voluntario, tos de que allí habla, los privilegios
dumtaxat, excepta.» Por tanto, discu- que por otra parte tenían; sino mera
rre bien el Compendio Salmaticense y exclusivamente derogó el expresa-
cuando dice que el General de los Do- do Papa, por su constitución apos-
minicos (los demás por comunicación) tólica Romanus Pontifex , los favo-
puede dispensar del homicidio volun- res y privilegios concedidos nueva-
tario, «si fuerit intra claustra con- mente por Benedicto XIII, pero no los
summatum, sine insidiis aut indus- privilegios que tenían concedidos por
tria;» y que los prelados de Santo Do- Concilios ó por otros Papas. * (Véase
mingo (los demás por comunicación) la nota del número anterior.) *
«dispensare posse super quavis irre- No faltaron algunos Prelados, y
gularitate ex homicidio voluntario, otros que no lo eran, que causaron
dumtaxat, excepta,» fundándose en la muchas molestias á las Ordenes regu-
bula Preiiosus. Los Salmanticenses lares, pretendiendo que Clemente X I I
conceden más amplios privilegios aún había quitado á los frailes Predica-
á los prelados locales, como dice el dores todas las gracias y privilegios
autor anteriormente. que gozaban y gozan por concesión
Los confesores regulares pueden de otros Papas, fundados en que ha-
dispensar á los seculares en las irre- blaba de ellos en su bula Pretiosus.
gularidades, lo mismo que pueden los Benedicto X I I I , y hasta quisieron
señores Obispos á sus subditos, como prohibir á los Dominicos la procesión
consta por la bula de Sixto IV que del Santísimo en la dominica infraoc-
empieza Sedes Apostólica, la cual, en tava Corporis Chrisii, y la del Santo
el párrafo y.°, concede á los reli- Rosario en la dominica primera de
giosos Mínimos (á los demás por co- O c t u b r e . Clemente XII en 10 de
municación) facultad «audiendi con- Abril de 1733 dio la constitución
fessiones. . . et super quacumque apostólica que comienza Cum, sicut
irregularitate eidem Archiepiscopo accepimus (es la 89 en el Bulario Ro-
(es decir, al Diocesano) tam a jure mano ) , donde, entre otras cosas,
quam ab homine reservata dispensan- dice así:
di... et pcenitentiam saJutarem im- « C L E M E N S , P A P A XII: ad futuram
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 491
rei memoriam.—Cum, sicut aceepi- vilegios concedidos de nuevo por Be-
mus, etsi ex ipso tenore constitutio- nedicto XIII en la bula Pretiosus al
nis nostra? tertio kalendas Aprilis Orden de Predicadores, y en ras de-
anno Incarnationis dominicas 1 7 3 a , claraciones posteriores que sobre la
quse incipit Romanus Pontifex, etc., misma hizo en 28 de Septiembre de
promulgata;, perspicue luculenterque 1728: por lo tanto, Clemente XII no
appareat per moderationem à Nobis quitó al Orden de Predicadores la fa-
inibi adhibitam nonnisi ad términos cultad que antes tenían sus prelados,
juris redactam fuisse inter alia cons- inclusos los locales, de dispensar á
titutionem felicis recordationis Bene- sus subditos de irregularidades; pero
dicti Papas XIII prasdecessoris nostri, como la dispensa de la irregularidad
cujus initium est Preliosus, etc., anno de homicidio voluntario no se encuen-
ejusdem Incarnationis dominicas 1737 tra, al menos expresamente, concedida á
séptimo kalendas Junii emanatam, los prelados regulares de la Orden
ejusque declarationes, ac privilegia Dominicana antes de Benedicto XIII,
illa, gratias, favores, indulta, exem- de aquí es que ni San Ligorio, ni
ptiones, facultates, et declarationes, Cóncina, ni Passerini, ni Fontana,
quas ibidem Ordini Fratrum Prasdica- doctos escritores (los tres últimos del
torum de novo concessa fuerunt; nihil- Orden de Predicadores), se atreven á
ominus aliqui constitutionem nos- dar á los prelados regulares de dicha
trani sinistre, ac secus quam par est, Orden Dominicana tan amplia facul-
interpretantes, plerasque lites et con- tad de absolver de irregularidades, de
troversias fratribus praedictis move- cualquier clase que ellas fuesen, como
rint in diversis locis ac tribunalibus, les concedieron los Salmaticenses, el
per quas privilegia et prasrogativas, Compendio Salmaticense y algunos
«quibus iidem fratres, priusquam otros autores. * San Ligorio parece
»ipsa constitutio Benedicti praedeces- que se inclina á la opinión que se
»sofis emanaret, ex alus legitimis deja consignada en la nota al n ú -
«titulis et concessionibus apostolicis mero anterior. (Véase lib. 7, núme-
«potiebantur, aggredì et oppugnare ro 396.) * • .
»admittuntur» : dictusqueOrdo prasci- Después de haber empleado algu-
pue vexetur occasione celebrationis nos días en leer bulas pontificias, el
duarum processionum,» etc. Bulario del Orden de Predicadores, y
Después dice Clemente XII que á muchos autores que tratan de esta
los Dominicos se les había ya conce- materia, si bien no me glorío de ha-
dido antes el que pudiesen hacer las ber podido agotar esta difícil cuestión
dos procesiones arriba mencionadas, (por ser tan diversas las opiniones),
y que, por lo tanto, se les quería in- he abrazado, por último, como más
quietar indebidamente acerca de ellas; probable para mí, la opinión del muy
«et quia mens et intentio nostra non docto dominicano Passerini en su tra-
est, nec unquam fuit, gratiis, indul- tado De electione canónica, cap. 27,
tis, exemptionibus, et privilegiis di- núm. 35, en donde, después de ex-
cto Ordini Fratrum Praadicatorum presar otras facultades de los prela-
ante enarratam Benedicti prcedecessoris dos para absolver á sus subditos de
constitutionem concessis, prassertim re- censuras, que se conceden én la bula
spectu duarum processiorium hujus- de Gregorio XI, pone las siguientes
modi, aliquod vel minimum generare palabras de la bula de Sixto IV en su
prasjudicium,» etc. constitución 7 . (seu Mari magno,
a
lum , paratio armorum contra paren- sint minora adulterio, et reus egerit
tes, etc. Vide Salmant. , etc. ítem pcenitentiam. Si vero infamia sit per
exercitium histrionis cum turpibus sententiam judiéis , potest ab illo
repraesentationibus, ita ut non fiat irregularitas tolli per aliam senten-
sine peccato mortali: non autem m a - tiam , qua reo fama restituatur: Sal-
cellatoris, carnificis , lictoris et simi- mant. et Tourn. Irregularitas ob c r i -
lis generis , cum haec officia bene men parentum vel ob officium infame
exerceri possint sine peccato, ut Pai. tollitur per ingressum in religionem
et Salmantic. cum Cornej. contra ut Salmant. cum Cornej. Testantur
alios.» autem Bordón, et Antonius á Spiritu
Además , cuando la infamia es de Sancto regulares ex privilegiis Pii IV
derecho , añade San Ligorio en el et Pii V posse dispensare cum suis
mismo número: subditis in hac irregularitate, si ve
« Prseterea hic notandum posse contracta ante ingressum in religio-
etiam incurri irregularitatem ob in- nem sive post: item sive infamia fue-
famiam adhuc alienam, prout incur- rit juris, sive facti, nulla excepta.» Y
runt filii eorum qui damnati sunt ob los Salmaticenses ponen al pie de la
delictum lsesae majestatis ; item filii letra lo mismo que San Ligorio , y
nati ex matre meretrice ; item filii aun añaden algo más respecto de otras
baereticorum (licet hoc neget Viva, irregularidades que se pueden ver en
sicut negat etiam de filiis illegitimo- el tract. X, De censuris, cap. 8.
rum cum Suarez et Palao contra * Los hijos de los herejes que mue-
alios) , et etiam nepotes per viam ren persistiendo en la herejía , son
masculinam ab üs descendentes, modo irregulares, aun en Alemania y en
tamen sit notorium parentes fuisse otros lugares en donde viven los he-
haereticos et in hasresi decessisse , ut rejes impunemente; Ubi impune gras-
Sánchez , etc. Ut autem omnes hi santur hcereses, dice la Sagrada Con-
irregularitatem incurrant, opus est ut gregación, 25 de Julio de 1865. *
nati sint post delictum: ita Sanch., 3 3 5 6 . El quinto y último prin-
Less., Pal., Salmant., etc.» cipio de donde nacen las irregulari-
En cuanto al modo de quitarse la dades de delito es reus Uto , esto es,
infamia, he aquí lo que dice San L i - ex injusta mutilatione vel homicidio. El
gorio en el núm. 364: homicidio del cual se trata aquí , se
«Haec infamia atque irregularitas, define: Violenta exanimatio sen occisio
si sit facti, tollifcur vel per Baptis- hominis ab homine jacta; porque cuan-
mum , vel per notoriam facti emen- do un hombre es muerto por una fiera,
dationem, sine dispensatione , ut te- no se llama homicidio, sino que el
nent Suarez, Pal., Salmant., etc. E t derecho lo llama pxuperíes, esto es,
colligitur ex cap. Si duo 1 5 , q. 6; como dice el célebre jurisconsulto Ul-
modo emendatio universim loquendo, piano , pauperies significa pérdida ó
ut ait Viva et Croix cum communi, menoscabo causado por las bestias;
saltem per triennium perseveret. Si pero cuando es persona humana la
vero sit juris, non tollitur nisi per muerta , abraza todas las edades,
dispensationem; quamvis Bonac. te- sexos y condiciones; y por esto es un
neat hanc etiam tolli per Baptismum, verdadero homicidio la muerte pro-
et Salmant. (num. 86) non improba- curada del feto animado.
bile putant. La principal división del homicidio
3 3 5 5 . »Episcopus non potest dis- es en voluntario y casual. El volunta-
pensare , ut infamis infamia facti ad rio se divide en directe voluntario, é
sacros ordines ascendat: potest tamen indirecie voluntario.
ut in susceptis ministret , si crimina «Homicidium directe voluntarium
L I B R O VII. TRATADO IL
est quod vere per se ac directe inten- los confesores para agravar la peni-
ditur; ut si quis animo et intentione tencia en la confesión, su exacto c o -
occidendi hominem gladio transfigit, nocimiento es más conveniente á los
aut sclopeto trajicit illum. Indirecte jueces que han de imponer la pena
sen in causa voluntarium est, dum quis competente á los criminales.
mortem alterius non intendit qui- 3 3 5 8 . P. Si el que comete un
dem , voluntarie tamen ponit talem homicidio por haber inferido volunta-
causam, vel facit aliquid ex quo mor- riamente una herida mortal, se arre -
tem moraliter certe sequuturam prae- piente sinceramente y se pone en gra-
videt; ut si quis graviter percutiat, cia antes de verificarse la muerte del
aut pedibus calcet prsegnantem fce- herido, ¿incurrirá en irregularidad
minam et inde sequatur abortus; vel por herirle mortalmente?
si in locum hominibus valde frequen- R. San Ligorio (lib. 7, n ú m . 368)
tatum exploditur sclopetum , et inde tiene por cierto que incurre en irre-
homo occiditur. gularidad, y da la razón: «Nam in
»Homicidium casuale est quod nec hoc differt causa moralis a physica;
directe, nec indirecte intenditur, sed qui posuit causam tanlum moralem,
praeter omnem intentionem casu et sufficit ut eam moraliter auferat, ne
fortuito accidit. Nam casus est causa effectus ei imputetur ; hinc mandans
agens praeter intentionem, secundum homicidium, revocando mandatum
Aristotelem, z.° Physic; ut si quis ante ejus executionem, bene excusa-
putans sclopetum non esse oneratum, tur ab irregularitate, quia j a m desi-
explodit ipsum, et explodendo praeter nit moraliter infiuere. Qui vero po-
omnem intentionem alium occidit, suit causam physicam mortis, nempe 7
irregularitatem non incurrat ; quia sed tunc ira correptus executus est,
nulla assignatur in jure propter co- incurrere irregularitatem homicidii
natum occisionis, sed tantum propter casualis, non istam homicidii volun-
homicidium, aut rnutilationem: ita tarii. Probatur ex Concil. Trident.,
Suarez, Salmant., Avil. et Sayr., ac sess. 14., cap. 7, De reformai., ubi
alii passim.» casuale homicidium a voluntario dis-
3 3 5 9 . En el núm, 369 pregunta tingua in eo, quod voluntarium est
San Ligorio: «An incurrat irregula- quod per insidias, ex industria com-
ritatem, si quis primus lethaliter ali- mittitur: casuale, quod absque illis.
quem percusserit, sed alii postmodum Et in cap. Sicut dignum, de homicid.,
eum peremerint?» El Santo Doctor, § 2, dicitur homicida voluntarius qui
después de referir la opinion de Fag- ex proposito et dolo, inito Consilio,
nano, Covarrubias, etc., que afirman hominem interficit. Idem habetur
que incurre en irregularidad el pri- Exod. 22, ibi. Si quis per industriam
mero que hirió mortalmente, fundán- occiderit proximum suum et per in-
dose in cap. Significasti 18, de homi- sidias, ab altari meo evelles eum; sed
cidio, donde el Papa, poniendo el caso qui subita correptus ira hominem oc-
presente, dijo: «Primum vulnerantem cidit, non dicitur illum occiderè ex
non esse irregularem, si constet vul- proposito, dolo, per insidias, et in-
nus ab ipso infiictum non fuisse Ie- dustriam: ergo hujus speciei non in-
ttiate; secus ergo, si lethale fuerit;» currit irregularitatem.»
el Santo Doctor viene á concluir, en San Ligorio, acerca de la presente
sustancia, diciendo lo mismo que cuestión, se aparta de los Salmati-
Fagnano, puesto que conviene en que censes; y después de exponer sus ra-
si el primero que hirió causó la muer- zones, dice que la sentencia más pro-
te, ó hay duda de ello, incurre en irre- bable afirma que no es homicidio ca-
gularidad; y no hay duda de que cau- sual, sino voluntario, el que se comete
só la muerte el primero que infirió en una quimera, y que así opinan
u n a herida mortal, ó por lo menos Suárez, Navarro, Tamburini, etc.:
hay motivo fundado para dudar de «Ratio, quia Tridentinum post verba
que bastaba para causar la muerte. supra relata, cum etiam per indus-
Los Salmaticenses, en el núm. 5 triam, etc., statim subdit: «Qui sua
del lugar citado, preguntan: «An sit «volúntate homicidium perpetra ve-
homicidia voluntarius, et hujus spe- writ... nullo tempore promo veri pos-
ciei irregularitem Pontifici reserva- »sit. Si vero homicidium non ex pro-
t a m incurrat, qui subito et inopinate «posito, sed casu, vel vim vi repel-
in rixa repentina hominem occidit? »lendo, fuisse commisum narretur...,
Prima sententia affirmat, quia, quam- »jure quodammodo dispensatio de-
vis subito ira oborta sit, potest quis »beatur.» Qui autem in rixa occidit,
libere, voluntarie, ac spontanee mor- jam sua volúntate et ex proposito
tem alterius velie, si ab alio invasus occidit, licet inopinata ira percitus
non esset, sed solum vi aut alia i n - sit, cum jam perpetret homicidium
juria provocatus: ergo tune volunta- quod intendit. Nec obstant priora
rius homicida dici debet, et hujus ilia verba per industriam et per insi-
speciei irregularitatem incurrere. Ita dias; nam glossa in cap. 1, De homi-
Diana, Pal., etc., si constet occiden- cidio illud per iudustriam explicat, id
ti se expressam habuisse mortis vo- est, non casu; atque idem Concilium
luntatem. declarat intelligi quando aliquis sua
«Secunda et verior sententia asse- volúntate et ex proposito occidit, ad dif-
rit eum qui in subita rixa hominem ferentials occisionis casu factae, de
occidit, quod antea non intenderat, qua loquitur in secunda parte. »
504 L I B R O VIL TRATADO IL
3 3 6 0 . No obstante lo que dice duda si la herida que tú hiciste fué
San Ligorio, y dejando á cada uno el causa del homicidio, te debes portar
opinar como mejor le parezca, toda- como irregular (ex cap. Ad audien-
vía resta una dificultad, y es la que tiam); luego, a pari, cuando dudas si
propone Reiffenstuel (tít. 1 2 , De ho- tu mandato ó consejo fué causa del
micidio voluntario et casuali, núm. 39), homicidio, debes portarte como irre-
á saber: que cuando muchos, pelean- gular. Pero San Ligorio, sin negar la
do en una quimera mutuo consilio, «si probabilidad de esta opinión, se ex-
in rixa súbito exorta, sine prasvio de- presa así:
libérate animo occidendi, pluribus «Secunda sententia, quam tenent
insurgentibus unus occiditur, et ne- ut probabilem Dian., Sporer, etc.,
scitur a quo fuerit occisus, erunt oro- negat; quia (ut ajunt) irregularitas
nes irregulares?» non incurritur, nisi expressa sit in
Reiffenstuel, después de explicar jure; jura autem loquuntur de iis qui
lo que disponen él derecho civil y el certesunt causa homicidii mandando,
canónico pro foro externo, dice que en vel consulendo, vel qui dubie homi-
el fuero de la conciencia, cuando el cidium committunt; non autem de iis,
que asistió á la quimera no tuvo áni- qui tantum dubie ad illud concur-
mo de matar, y sabe con certeza que runt. Unde sicut non incurreret irre-
no hirió, ó si lo hizo fué levemente, gularitatem mandans sive consulens
no se debe tener por irregular; pero homicidium, nisi hoc in textibus su-
esto se ha de entender cuando no co- pra allatis. esset expresum, ita alii
operó con mandato, consejo ó auxilio cañones qui damnant percutientes,
al que ejecutó la muerte. etiam in dubio an ex eorum percus-
3 3 6 1 . P. El que manda ó acon- sione mors sequuta fuerit, non ex-
seja el homicidio, ¿incurre en la irre- tenduntur ad mandantes et consulen-
gularidad de que estamos hablando? tes in dubio concursus. Ad primam
R. E s indudable que incurre en autem rationem responderi posset id
ella: ex cap. Si quis viduam, dist. 50; quod dicitur circa obligationem res-
cap. Significasti 18, de homicid.; et titutionis; vide dicta lib. 3, num. 562,
cap. Sicut 6, § Vero, eod. tit.; pero ex Div. Thoma, et alus. Secundas
San Ligorio añade, y con razón, que vero rationi respondetur, quod in pce-
ni el mandante ni el consulente in- nis, et praesertim in irregularitatibus
currirán en ella «si mandans vel con- (juxta dicta num. 346) non fit ob
sulens non inHuxerit in homicidium, identitatem rationis extensio de casu
nimirum (ut dicunt Sanch., Dicast. ad casum. Unde non videtur haec se-
et Viva), si constet homicidium ex cunda sententia dicenda improba-
alia causa accidisse, vel si ipsemet bilis.»
hoc asserat, sitque fide dignus; nam Diré mi humilde opinión. Me pa-
alias, u t bene advertit Sánchez, non rece muy fundada la probabilidad de
est credendus.» esta opinión de San Ligorio:
3 3 6 2 . P. Cuando se duda si el i.° Porque es principio inconcu-
mandato ó el consejo fué causa efi- so en el derecho canónico que no se
caz del homicidio, ¿debe tenerse por debe admitir irregularidad que no
irregular el mandante ó consiliante? esté expresa en el derecho.
R. La opinión más común afirma 2. Porque así como el derecho
0
que se debe tener por irregular el que declaró irregular al que, habiéndose
duda si su consejo fué causa eficaz del seguido la muerte, dudaba si él, que
homicidio: porque posee el man- había ejecutado la herida, ó había dis-
dato ó consejo, mientras no se prue- parado la carabina, ó cosa semejante,
be lo contrario; 2. , porque cuando se había sido causa de la muerte, así
0
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 505
habría declarado irregular al que, ha- tratando de la restitución, afirman
biendo mandado ó aconsejado aque- que está obligado á restituir el que
llas acciones, dudaba si su mandato con su consejo razonado influyó en
ó consejo había sido causa eficaz de que otro robase, por más que el con-
la muerte; pero esto no la hizo el de- sejero antes de la ejecución del robo
recho. Esta razón me parece muy hubiese revocado con cuanta eficacia
poderosa. pudo su mal consejo. La razón que
3 3 6 3 . P. ¿Incurre en irregulari- dan los que defienden esta opinión
dad el que con su mandato ó consejo para decir que incurre en irregulari-
mueve á ejecutar la muerte más dad el que dio el mal consejo si el
pronto de lo que pensaba uno, que aconsejado lleva adelante el homici-
por otra parte estaba determinado á dio ó el ladrón el robo, es «quia, adhuc
ejecutarla? revócalo consilio, hsec pergunt semper
R. Aunque algunos autores dicen moveré. ,Sicut enim , dicunt, quí
que no incurriría en irregularidad, y ignem in alienam segetem injecit,
dan la razów. «Quia hic non influeret tenetur ad damnum, etiamsi postea
simpliciter in homicidium,» los Sal- dolens conatus fuerit ignem extingue-
maticenses, en el citado cap. 8, nú- re, ita et consulens.»
mero 1 3 , dicen que incurriría en La segunda opinión dice que, con
ella; y se fundan en que con su man- tal que el que dio el consejo le revo-
dato ó consejo «homicida fuit acrior que, esforzando cuanto le es posible
et acutior, ut celerius homicidium exe- las razones en contra del mal consejo
quátur; cap. Sic.ut dignum, § Quivero, dado, del modo que se explicó con
et § Clencos, de homicidio, cap. Signi- bastante latitud en el núm. 1323, en
ficcisti 2, eod. tit. E t ratio est, quia este caso no está obligado á restituir
cooperator voluntarius homicidii; el que dio el mal consejo para hurtar,
causa est directe homicidii: ergo si y no incurre en irregularidad el que
ex intentione occidendi hominem ta- dio el mal consejo para matar. San
lis cooperatio procedat, praesentem Ligorio, en el núm. 373 del lib. 7,
irregularitatem incurret cooperator; tiene por más probable que incurre
Avil. , Bonac. , Cornej., Pal.» Lo en irregularidad el que dio el mal
mismo dice San Ligorio (núm. 372); consejo razonado, por más que le
cita los mismos autores, y da la ra- haya revocado después con cuanta
zón: «Quia revera iste jam directe eficacia pudo, si no obstante se siguió
est causa illius homicidii eo tune pa- la muerte; pero añade: «Hoc tamen
trati.» non obstante, secundam sententiam
3 3 6 4 . P. ¿Incurre en irregulari- non puto improbabilem. Vide dicta
dad el que, después de haber aconse- num. 559 (lib. 3),» donde trata lata-
jado á uno que mate á Juan, le acon- mente esta cuestión, y dice que la
seja después, con cuanta eficacia pue- opinión de los que afirman que, revo-
de, que no lo haga? cado el consejo del modo dicho, no
R. Lugo, Lesio, Habert y la s e n - hay obligación de restituir (y que, por
tencia más común distinguen: dicen consiguiente, tampoco se incurre en
que si el consejo fué sencillo, basta la'irregularidad por haber aconsejado
revocarle sencillamente para no in- el homicidio) est satis probabilis, y la
currir en la irregularidad; pero que si defienden, entre otros, San Antonino,
el consejo fué razonado, insinuando Navarro, Silvestre, Filiucio, Azor,
el motivo y el modo de causar la Merbesio, los Salmaticenses, Cónci-
muerte, y el aconsejado lleva adelan- na, etc. No obstante, los autores que
te el crimen, incurre en la irregulari- defienden esta opinión convienen en
dad; y estos autores, como se dijo que si el que dio el mal consejo no
L I B R O VII. TRATADO I I .
puede apartar del mal propósito al mortis, si postea ipse amicus occida-
que antes había dado el mal consejo, tur. Vide num. 387.»
está obligado de justicia á avisar á 3 3 6 5 . P . ¿Incurre en irregulari-
aquel á quien amenaza el mal, para dad el que aprueba y da por bien
que tome las precauciones convenien- hecho el homicidio que otro cometió
tes, á fin de evitarle. Así concluye el en su favor y en su nombre, pero sin
Santo Doctor esta cuestión, al fin que él hubiese tenido parte alguna en
del núm, 559. la muerte?
Voy á copiar literalmente un pá- R. Navarro, Molina, Silvestre y
rrafo de San Ligorio, que compendia otros dicen que incurre en irregulari-
una gran parte de los casos en que dad, y dan la razón: «Quia ratihaben-
se incurre en irregularidad por parte tes aequiparantur mandantibus; ideo
de los que cooperan voluntariamente in cap. Cum quis, de sent. excommun.,
al homicidio: «Vel ut illud celerius, in 6, ratihabentes percussionem cle-
audacius, aut securius fiat, ut com- rici suo nomine factam, jam incur-
muniter docent Pal., B o n a c , Tambu- runtexcommunicationem;» pero Suá-
rin., Salmant., etc.» Se ha de advertir rez, Bonacina y los Salmaticenses,
que aquí se habla de la irregularidad con la opinión común, tienen por
en que se incurre por homicidio vo- cierto que no incurre en la irregula-
luntario. ridad: «Ratio, quia nullibi habetur
Continúa San Ligorio (núm. 374): in jure ratihabentibusimpositam esse
«Hinc fiunt irregulares: i.° Omnes irregularitatem. Ratihabitio autem
qui ad homicidium se excitant, quam- aequiparatur mandato quoad culpam,
vis unus solus occidat.—2. Omnes
0 non. autem quoad pcenam; nisi in
qui praeliantur in bello injusto, si jure sit expressum, prout expressum
aliquis in eo occidatur, etiamsi hoc est de ratihabentibus clerici percus-
non intendant; tune enim saltem i n - sionem respectu ad excommunicatio-
currunt irregularitatem homicidii ca- nem, non autem irregularitatem in-
sualis.—3. Omnes qui ministrant
0 currendam. » San Ligorio, en el
arma aut pecunias ad homicidium núm. 375, tiene por cierta esta últi-
aut bellum iujustum patrandum.— ma opinión.
4. Omnes qui injuste aecusant, aut
0
Los Salmaticenses, en el cap. 8 del
testifieantur, aut judicant, ut homo lugar citado, núm. 39, preguntan;
occidatur.—5. Omnes qui associan-
0
«An qui per omissionem voluntariam
tur occissorem, animum augendo; et peccaminosam non impedit quod
ita communiter Viva, Tambur., Sal- aliquis occidatur, aut mutiletur, fiat
m a n t . , etc. Quapropter dicit T a m - irregularis, secuta mutilatione, a u t
bur. cum Sayr., Praepos. et Ugol. homicidio? » A esto responden los
quod si in rixa te ostendas arnico ri- Salmaticenses, y . l o mismo San Li-
xanti, jam eris irregularis si ille occi- gorio (núm. 376), que es opinión co-
dat; quia tua praesentia jam animum munísima que el que está obligado
auges. Additque cum Praepos. non puramente de caridad, y, no teniendo
posse approbare opinionem Avil. , causa justa que le excuse, nó impide
Henriq., et aliorum dicentium excu- un homicidio, pecará graví'simamen-
san ab irregularitate patrem asso- te, pero no incurrirá en irregularidad;
ciantem filium rixantem ne filius pe- y la razón fundamental es «quia licet
riclitetur, si filius alterum occidat. iste interiüs peccatum homicidii com-
Subdit Viva, q. 9, art. 2, n u m . 8 mittat, exterius tamen realiter homi-
cum Avila, fieri etiam irregularem cida non est; siquidem homicidium
qui suadet amico ut inimicuin occi- est actus contra justitiam immediate
dat, vel se exponat probabili periculo .oppositus, et ille contra justitiam
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 5° 7
non agit, et sic ad restitutionem non pudiendo buenamente, incurren en
tenetur. Sic habetur in cap. Si qua- irregularidad. He aquí sus palabras:
tuor ¡tomines 24, q. 1, et coramuniter «Ratio est, quia talis moraliter
tenent doctores; Suar.,» etc. censetur occidere, peccatque contra
3 3 6 6 . Sobre si incurren en. irre-justitiam, et tenetur ad restitutio-
gularidad los que, estando obligados nem. Nec refert quod irregularitas
de justicia, no impiden el homicidio, quae in jure non habetur expressa,
pudiendo hacerlo buenamente, hay qualis videtur prassens, non con-
dos opiniones. L a primera dice que trahatur: nam contra est, quod etsi
incurren en irregularidad, «si tenen- non explicite et specifice, tamen im-
tur impediré ex justitia ratione pacti, plicite et in genere exprimatur in
vel ofricii; nempe, si sit medicus sti— jure, dum ibidem universaliter sta-
pendió conductus, advocatus qui t e - tuitur illos omnes, qui moraliter oc-
neatur reum tueri, custos viarum, cidunt, irregulares esse per jura s u -
pater, tutor, dominus, aut maritus pra citata, et cap. 2, De cleric. pug^
qui tenetur uxori alimenta praestare;» nant. in duello.»
añádanse todos los demás que están Por último, Billuart, que escribió
obligados de justicia á impedir los á mediados del siglo pasado, aunque
daños ó robos, como los guardias ci- en sistema es probabiliorista exalta-
viles, serenos, etc. Esta opinión, do, en la resolución de las cuestiones
dice San Ligorio á continuación, es es muy prudente y moderado, y en
más común y probable. «Ratio, quia algunas materias más benigno que
omittens defenderé, cum possit, quem San Ligorio. En la cuestión presen-
ex justitia defenderé tenetur, cense- te, después de afirmar que probable-
tur verus homicida, cum ipse, si non mente incurren en irregularidad los
physice, moraliter tamen influit in que estando obligados de justicia á
homicidium.» No obstante, San Li- impedir el homicidio, y, pudiendo
gorio dice á continuación que la sen- buenamente evitarle, no lo hacen,
tencia de los que afirman que no in- añade y concluye así esta cuestión
curre en irregularidad el que, aunque (tract. De jure et justit., dis. 1 0 ,
estando obligado de justicia á la de- art. 10, § 2, petes 1):
fensa, la omite, «est non minus pro- «Verum non desunt, qui hos etiam
babilis, prout mihi videtur;» y da la eximunt ab irregularitate; quia, in-
razón: «Cum enim irregularitas de- quiunt, numquam exprimitur in jure
beat esse in jure expressa, recte dicit irregularitas contra negative concur-
Roncaglia ex sacris canonibus non rentes: ergo, cum sit odiosa, intelli-
satis constare hujusmodi non impe- genda est dumtaxat de concurrenti-
dientes, moralem tantum causam bus proprie, hoc est influxu positivo,
praebentes, incurrere irregularitatem; et non extendenda ad concurrentes
sed solos occidentes, mandantes, con- improprie et imputative tantum, qua-
sulentes, omnesque positive in h o - les sunt concurrentes negative. Haec
micidium influentes . Iidem autem sententia, supposita veritate antece-
Tourn. et Escob. excusantab irregu- dentis, nobis multum arridet. E t puto
laritate-qui omittunt impediré, non in praxi vix aut ne vix quemquam re-
jam studiose, ut homo cccidatur, sed putari irregularem eo quod non im—
tantum ex timore, vel negligentia.» pediverit homicidium, licet debuerit
Reiffenstuel, que escribió hacia el ex justitia.»
año 1 7 1 5 , dice (lib. 5 , Decretal., La cuestión presente es de bastan-
tít. 12, números 42 y 43), que los te importancia. Yo no tengo autori-
que estando obligados de justicia á dad para dirimir una cuestión que los
impedir el homicidio no lo impiden, | hombres más grandes han dejado en
L I B R O V I I . TRATADO I I .
este estado: diré, no obstante, que ex cap. Significasti de homicid., et in
los que tengan por igualmente pro- Clement. Si furiosus, eod. tit. Sed du-
bable que incurren en irregularidad bitatur i . ° : quid veniat nomine mem-
los que estando obligados de justicia bri? Prima sententia, quam tenent
y, pudiendo, no impiden el homicidio, Suarez, Sot. apud Salmant., etc., di-
éstos, en mi concepto, deben llevar cit intelligi non solum oculum, ma-
la opinión de Reiffenstuel. num, etc., sed etiam nasum, digitos,
La razón es, porque es excepción et auriculam; quia per horum abscis-
del derecho, respecto del homicidio, sionem jam aufertur (ut ajunt) cor-
que cuando éste ciertamente se s i - poris integritas. Sed communissime et
guió, el que duda si fué causa de él, probabilità B o n a c , Pal., C o n e , etc.,
incurre en irregularidad; pero los que dicunt nomine membri intelligi tan-
tengan por notablemente más proba- tum partes illas corporis quae pro-
ble que los que estando obligados de prium officium habent ab aliis divi-
justicia á evitar el homicidio, y p u - sum, ut oculus ad videndum, m a -
diendo no lo impiden, por esta sola nus ad agendum, pes ad ambulan-
razón no incurren en irregularidad, dum, etc. Hinc probabilius dicunt
si por otra parte no influyen de modo P a l . , et Tourn., et Salmant. cum
alguno positivo en la muerte,' éstos Avil., etc., non incurrere irregularita-
pueden lícitamente conformarse con tem qui amputaret auriculam; quia,
esta opinión. Cada uno examine las ea ablata, non tollitur omne officium
razones de la una y de la otra opi- audiendi: nec qui dentes evelleret,
nión, y abrace la que su conciencia quia non sunt membra, sed instru-
le dicte. Yo no inquietaría al que con menta maxillarum ad cibos manden-
buena fe abrazase cualquiera de ellas. dos, ut B o n a c , Pal., et Salmant., etc.
3 3 6 7 . P. ¿Quiénes pueden dis- E t tanto minus qui capillos aut bar-
pensar de la irregularidad que nace bara abscinderet. Item nec qui aufert
del homicidio voluntario? alteri digitum, quisque sit, ut B o n a c ,
R. Véase á los Salmaticenses, en el Palaus, Salmant., etc., et alii com-
tract. X , De censuris, cap. 8, núm. 1 7 , munissime. Nec obstat textus in 6.°
y á San Ligorio (libro 7, números 355 cap. Qui partem, dist. 55, ubi declara-
y 39o); si bien San Ligorio, en cuan- tus fuit irregularis qui sibi ipsi digi-
to al homidio público y al voluntario, tum vel partem digiti abscindit; nam
no conviene en un todo con los S a l - respondetur cum Tourn. et Habert.
maticenses, como puede verse en el illi non fuisse irregularitatem impo-
n ú m . 396, al fin. (Véase la nota al sitam ob solam mutilationem, sed ob
núm. 3344.) pravam voluntatem, qu<z sibi causa
fuit (ut ibi dicitur) ferrum injiciendi.
3 3 6 8 . También incurre en irre-
gularidad el que quitó injustamente 3 3 6 9 . »Dubitatur 2 . An sit ir-
0
aut ex charitate, vel saltem est lici- proposición siguiente: «Licitum est
ta; et ideo non potest incurri propter »tam haeredi quam legatario contra
illam irregularitas, qua; non nisi ob «injuste impedientem ne vel haeredi-
delictum contrahitur.» »tas adeatur, vel legata sol'vantur, se
La anterior doctrina de San Ligo- » tali ter (id est, defensione occisiva) de-
rio y de los Salmaticenses exige al- «fendere: sicut et jus habenti in cá-
guna explicación. »thedram vel praebendam contra ea-
i.° Cuando se dice que se puede »rum possessionem injuste impe-
matar al injusto agresor de los bie- «dientem.»
nes de fortuna, se ha de entender, 5. Tampoco es lícito matar al
0
como muy bien dicen los Salmati- acusador malvado, al testigo ó juez,
censes, cuando son de alguna consi- aun cuando se tema con fundamento
deración; y aún mejor lo explica Reif- que pueden causar un grave daño
fenstuel, diciendo (lib. 5, Decretalium, temporal, ó una sentencia inicua. He
tít. 1 2 , De homicidio, núm. 138): aquí la proposición condenada abso-
«Num etiam licitum sit ob defensio- lutamente por Alejandro VII: «Licet
nem honorum fortunas occidere in- «interficere falsum accusatorem, fal-
justum invasorem?—Resp. Affirma- »sos testes, ac etiam judicem a quo
tive, si bona sunt magni momenti, et » iniqua certe imminet sententia, si
aliter defendi vel recuperari non pos- «alia via non potest innocens dam-
sunt: Covar., etc.;» y en el núm. 139 »num evitare.»
añade: «Dicitur autem notan ter, si 6.° Alejandro VII condenó tam-
bona sunt magni momenti, et aliter de- bién la siguiente proposición (es la
fendí aut recuperari non valent; quia, 17): «Est licitum religioso vel clerico
quod ob res levis momenti occidere ncalumniatorem gravia crimina de se
non liceat aggressorem, hodie certum »vel de sua religione spargere mini-
videtur ex decreto Innocentii XI se- «tantem occidere, quando alius mo-
quentem doctrinam damnantis: «Re- «dus se defendendi non suppetit, aut
» gulariter occidere possum furem pro «suppetere non videtur: uti si calum-
»conservatione unius aurei.» «niator sit paratus vel ipsi religioso
2. No se puede quitar la vida al
0 «vel ejus religioni publice vel coram
que va á robar, aunque las cosas sean «gravissimis viris prasdicta impinge-
de mucha importancia, cuando pue- »re, nisi occidatur.»
den defenderse sin matar, ó después Supuestas las anteriores restriccio-
de robadas se pueden recuperar acu- nes, suscribo en un todo á la opinión
diendo al juez, ó compensarse de otra de San Ligorio, de los Salmaticenses,
manera. Reiffenstuel y otros muchos graves
3.° Tampoco se puede matar por doctores, que afirman es lícito matar
la defensa de aquellas cosas, como al agresor de la vida, de los bienes de
dice Reiffenstuel (núm. 1 4 1 ) , «ad fortuna y de la castidad, cuando no
quae jus inchoatum habemus, et quae hay otro medio de defenderlos.
5i6 L I B R O V I I . T R A T A D O IL
En cuanto á la defensa del honor, 1 cet, quando potest fugere: Maldon.,
hay mayor dificultad en excusar de la Diana, etc.»
irregularidad al que pudiendo huir, No solamente es lícito matar a l
aun cuando sea noble, es ofendido en agresor de la propia vida, de la cas-
su honor. Si se trata de palabras, tidad y de las riquezas, sino también,
con palabras debe defenderse: si se sin incurrir en irregularidad, se pue-
trata de alguna injuria de hecho que den defender los bienes del prójimo
ya está consumada y no se teme re- inocente, la vida y la castidad, cuan-
petición, tampoco se puede quitar la do un injusto agresor se los quiere
vida al que infirió la deshonra, por- quitar y no hay otro modo de defen -
que no sería defensa, sino venganza. derlos sino matando al que hace la-
He aquí la proposición condenada agresión.
por Inocencio XI (es la 30): «Fas est Los Salmaticenses (cap. 8, trata-
«virohonorato uccidere invasorem qui do X, De censuris, núm. 56), después
«nititur calumniam inferre, si aliter de probar latamente que es lícito ma-
»hasc calumnia vitari nequit; ídem tar al injusto invasor de la vida, de
«quoque dicendum, si quis impingat las riquezas, de la castidad y de la
«alapam, vel fuste percutiat, et post libertad, y que, cuando ño hay otro
«impactam alapam vel ictum fustis medio de defenderlas, no incurre en
«fugiat. » irregularidad el que m a t a al agresor,
Descendiendo San Ligorio á expli- concluyen de esta manera: «Ex qua
car la conducta que ha de observar el fit quod in casibus in quibus licitum
que se ve deshonrado con injurias de est aggressorem occidere, nimirum
hecho (lib. 3, núm. 381), después de ad defendendam patriam, principen^
referir aquellas palabras de Busem- amicos, parentes, imo quemlibet proxi-
bau: «Si fuste, vel solo vulnere, vel mum innocentem, non incurritur irre-
amputatione brachii, vel aliter arce- gularitas; quia vel est debita talis de-,
re injustam vim potest, non licet uc- fensio ex justitia, aut ex charitate,.
cidere. Unde si quis sit persona talis vel saltem est licita, et ideo non po-
cui non sit dedecus fugere, debet fu- test incurrí propter illam irregulari-
gere .potius, si potest, et salvare se,» tas, que non nisi ob delictum contra-
el Santo Doctor añade: hitur.»
«Nisi sit periculum percussionis in Reiffenstueí (lib. 5, Decretal., t í -
fugiendo; et ita tenendum cum Lugo tulo i a , números 17a y 173), des-
et Salmant., etc., contra aliquos, qui pués de afirmar que es lícito matar
dicunt improbabiliter etiam plebejo al injusto agresor de los bienes ex-
fugam esse ignominiosam. Unde ele presados en el párrafo anterior (ser-
rici et religiosi tenentur fugere, si vato moderamine inculpatce tutele), y
possint sine periculo vitas; quia ipsis que no incurre en irregularidad el
fugere non est probrosum; sed hono- matador, no sólo defendiendo su vida
rificum, ut Lugo. Sed etiam respectu y los bienes propios, -sino también los
sascularium et nobilium, ut sapienter de un inocente acometido injusta-
advertit Sylvius.» mente, concluye asi: «Et procedunt
Hasta aquí San Ligorio: lo que si- hactenus dicta non tantum de laicis,
gue es de Busembau: «Secus tamen sed etiam clericis iniquum aggresso-
si turpe sit fugere, v. gr., viro nobili, rem vites, vel membrorum, vel re-
vel officiali bellico, nisi rursus hic et rum, sive suarum, sive proximi, ser-
nunc id tali turpe non esset, ob pras- vato moderamine inculpatse tutelas,
stantiam invasoris , vel alias ejus occidentibus; ita ut ab irregularitáte
qualitates, v. gr., quia ebrius est, vel et omni alia poena immunes sint, ut
amens; talem enim occidere non li- cum alus bene advertit Pirhing...:
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 517
patet ex cap. Olim 12, De restit. spo- invasor y le mata, servato moderamine
liat., et ex cap. Dilecto 6, De sentent. inculpatce tutela, dice así (ad . ) :
3
u m
tila ó mata proftriis manibus: esta doc- de San Ligorio (lib. 7, núm. 459).
trina es común, como dice San Ligp- En el número siguiente dice San
rio (lib. 7, núm. 459): Id patet, ex Ligorio: «Qui hortatur ad occidendum
cap. 2, De immunit. Eccles., et Cle- in genere, etiamsi bellum sit offensi-
ment. u n i c , De homicid.; mas cuando vum, modo justum, non estirregula-
la guerra, aunque justa, es ofensiva, ris: ita communiter cum Busemb.,
es doctrina corriente que el que mata B o n a c , Tournely, C o n c , et Salmant,
por sus propias manos queda irregu- ac alii passim, ex dicto cap. Petitio-
lar, «non vero si tantum alii occidant: tua, ubi declaratur irregularis tantum
ex cap. Petitio tua, cap. Dilectus, is qui occidit. Quid si quis in bello
cap. Significasti, et cap. De homicid.» justo hortetur ad occidendum in par-
Benedicto XIV, en la Institución ó ticulari? Busemb., ut supra, et Bonac,
Notificación 101, especialmente en el hunc non' eximunt ab irregularitate.
núm. 1 5 , explica con claridad esta Sed probabiliter contradicunt Sal-
materia. Los Salmaticenses en el mant., cap. 9, num. 19, quia tam in
cap. 9, tract. X, Decensuris, núm, 20, prasfato textu quam in alus sermo fit
dicen (citando á varios autores) que tantum de occidente sive de mutilan-
aunque la guerra sea ofensiva, si es te, non de exhortante.»
justa, el soldado que viendo que uno 3 3 8 0 . El segundo modo de incu-
de los contrarios en medio de la bata- rrir en irregularidad ex defectu perfecta
lla le acomete para quitarle la vida, si lenitatis et mansuetudinis es cuando se
moderamen justa defensionis non excedat, coopera á la muerte que se verifica
puede matarle sin quedar irregular; y per justam sententiam judiéis crimina-
dan la razón, porque el soldado en lem. De esta irregularidad tratan San
guerra justa no sólo puede como sol- Ligorio (en el lib. 7, núm. 461 y si-
dado pelear contra el enemigo en ge- guientes), los Salmaticenses (tract. X ,
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 519
De censuris, cap. 9, núm. 1 y siguien- ad id ordinatam;» á cuyas palabras
tes), Reiffenstuel (lib. 5, Decretal., añade San Ligorio: «Ita ex Clement,
tit. 1 3 , números 75 y siguientes), y unic. Si furiosus, De homicid., et cap.
otros autores. Clericis, cap. Sententiam, ne cleric, vel
Compendiando lo más esencial que monach., item cap. Ex litieris, de excess.
puede decirse sobre esta no fácil Prczlat., etc.» Después continúa Bu-
cuestión , me parece conveniente sembau diciendo: «Dicitur i . ° coope-
transcribir las palabras del Compen- rantuv, ut judex -ferens sententiam,
dio Salmaticense (tract. XXXVII, notarius eam scribens, ministri exe-
num. 46), que dicen así: «Ex cap. quentes, testes, etc.;» á cuyas pala-
justas sententiae fiunt irregulares om- bras añade San Ligorio: «Transcri-
nes baptizati (1), qui ut ministri jus- bens vero sententiam non incurrit, ut
titiñe concurrunt proxime ad homici- communiter Bonac. cum Suar., etc.
dium vel mutilationem j u s t a m ; ut Immo Natalis ab Alexandre et Cabass.
judex, assessor, fiscalis, advocatus, apud Tourn. idem tenent etiam de
tabellio, testis necessarius, satellites, seri ben te.»
custos carceris, accusator aut denun- ContinúaBusembau: «Dicitur ac-
tiator, prsaco, carnifex, et si quis tive, id est, ex parte occidentium, quia
alius concurrat proxime ad senteh- non fit irregularis qui se tantum ha-
tiam ferendam, seu exequendam. bet passive et ex parte ejus qui occi-
Domini vero temporales, etsi eccle- ditur, ut confessarius hortans ad fa-
siastici, ferentes leges sub poena ca- tendum veritatem, vel ad acquiescen-
pitis, vel committentes aliis casus dum sententiae justae, quam non
sanguinis, vel invigilantes ut leges potest differre, nisi appellatione in-
serventur, nisi in particulari praeci- justa: Cornej. et Diana;» á lo que
piant hunc aut ilium suspendi, non añade San Ligorio : « Ita etiam
h u n t irregulares; alias eorum juris- Holzm., Tourn.»
dictio inutilis aut manca foret. Idem Después dice Busembau: «Dici-
est de judice ecclesiastico tradente tur 3. efficaciter, quia adjuvans, v. gr.,
0
sa), ideoque irregulares, si quid face- aliquid aptet, quo citius extinguatur
rent aut docerent in particulari ex reus. 3. Qui, dum reus ad suppli-
0
quo mors alicujus sequeretur, aut cium ducitur, suggerit viam brevio-
etiam acceleraretur; v. gr.: si quis rem. 4. Qui vendit vel commodat
0
laritas haecex defectu lenitatis inflicta natura sua ad id ordinatam, quae per
est tantum concurrentibus ad occisio- se sit causa talis effectus, quia effec -
nem aut mutilationem, ut ministris tus per accidens non imputatur dan-
necessariis, non vero aliis, et praeser- ti operam rei licita?. Hinc non fit
tim juste concurrentibus. Addunt pro- irregularis dicens carnifici: «Nemo te
babiliter Tourn., Busemb., et alii nec »impedit fàcere tuum officium; ego
fieri irregulärem confessarium, si mo- »meum feci.» San Ligorio anade:
neatcarnificem quod suummunus jam «Ita probabiliter etiam dicunt Tourn.
fungatur.» (Núm. 464.) et Salmant. cum Avila, etc.» Conti-
E n el núm. 465 dice Busembau: nua Busembau: «Nec judices eccle-
«Possunt tarnen subinde etiam proxi- siastici degradatum tradentes bra-
ine cooperantes excusari ab irregula- cino sa?culari: nec clerici accusantes
ritate, v. g., si fiat ex indeliberado - aliquem in causa criminali; modo ex-
ne, aut cum semiplena tantum ad- presse protestentur se non intendere
vertentia, v. gr., si dicat confessarius, ut puniatur poena sanguinis, sed t a n -
properemus , aut instiget jumentum tum ut sibi vel suis satisfiat, vel im-
quo reus vehitur. Si cooperatio sit pediantur mala sibi aut aliis i m m i -
valde exigua, ut si jubeat reum adhuc nentia.»
unum gradum ascendere; quia mini- 3 3 8 1 . E n el num. 467 dice asi
mum reputatur pro nihilo: Avila et San Ligorio: «Ex cap. Sententia san-
Enriq. apud B o n a c ; item Suar., etc. guinis, ne cleric, vel monadi., vetitum
(contra Vazquez, Turrecrem., Hurt., est clericis in sacris constitutis, vel.
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 52Í
beneficiariis, et ómnibus regularibus teste que no pide la muerte ni la mu-
se intromittere in causara sanguinis tilación del. acusado, no incurre en
(intelligitur, unde mors aut mutilatio irregularidad: esta es doctrina co-
sequatur) judicando, vel testificando, mún.
exequendo, etc. E t ideo peccant mor- La anterior doctrina de San Ligo-
taliter, si quomodolibet ad illam ad- rio y de los Salmaticenses se prueba
juvant.» por la declaración de Bonifacio VIII,
En el núm. 468, entre otras cosas, in cap. Prmlatis, de homicid., in 6; y
dice así San. Ligorio: «Cuando los el Papa da la siguiente razón de la
testigos se ofrecen voluntaria y libre- indulgencia que ha tenido sobre este
mente á deponer contra el reo, si se punto: «Alioqui si Praelati aut clerici
sigue la muerte ó mutilación, incu- propter metum hujusmodi, quod ju-
rren en irregularidad; pero si lo ha- dex ad pcenam sanguinis posset pro-
cen obligados, no incurren en ella, cederé, de suis malefactoribus taliter
como dicen Suárez, los Salmaticen- conquéri non auderent, daretur ple-
ses y la opinión común. Tampoco in- risque materia trucidandi eosdem,
curren en ella los abogados y procu- et eorum bona libere depraedandi.»
radores del acusador, cuando des- Se ha de notar que el acusador que
empeñan su oficio obligados por la pide ante el juez la satisfacción ó in-
autoridad: es también sentencia co- demnización de lo que se le debe en
mún. causa de algún delito que pueda con-
E n cuanto á los que acusan ó de- ducir á sentencia de mutilación ó de
nuncian, sea formal, sea material- muerte, para evitar la irregularidad,
mente, de un crimen dignum pcena debe hacer la protesta de que él no
sanguinis ( 1 ) en el tribunal de un juez quiere ni pide mutilación ó muerte;
secular, entonces hay que distinguir: pero advierten Suárez, los Salmati-
si piden la venganza criminal del de- censes, San Ligorio y otros muchos,
lito, entonces, por más que hagan la que para evitar la irregularidad basta
protesta de que no piden derrama- que la protesta se exprese exterior-
miento de sangre, incurren en irre- mente, por más que en el interior sea
gularidad, sean clérigos, sean legos fingida la protesta; «imo etiamsi
los que acusan de esta manera. Lo cum intentione intrínseca quod reus
mismo que San Ligorio en el n ú m e - occidatur, adhuc excusabit ab irre-
ro citado, afirman los Salmaticenses, gularitate; quia lex non praecipit
con la sentencia común (cap. 9, nú- quod ex animo ponatur, sed quod ex-
mero 1 3 ) ; pero el acusador, sea cléri- trinsece ponatur; siquidem apud ju-
go, sea lego, que pide que se le in- dicem idem operatur quod sit ex ani-
demnice su interés, ó que se le dé la mo vel ficte apposita, si tamen ex-
condigna satisfacción, ó que se pre- triñsece verbis sufficientibus appona-
cavan por el juez los males futuros tur; et cum actus ille accusationis,"
que le amenazan, aun cuando se trate supposita protestatione, sit ab irre-
de un delito que merezca pena de gularitate immunis, intrínseca inten-
muerte, con tal que el acusador pro- tio nihil conducit ad inducendam
irregularitatem.»
Los Salmaticenses, y lo mismo
(1) C u a n d o l o s a u t o r e s u s a n de las pa-
l a b r a s posna sanguinis, ó in causa sangui- San Ligorio, advierten (para quitar
nis, n o se e n t i e n d e q u e se h a b l a p r e c i s a - todo escrúpulo) que la protesta del
m e n t e d e sangre, s i n o de m u e r t e ó m u t i - acusador y del testigo basta que se
l a c i ó n ; p o r q u e i g u a l m e n t e h a b r í a i r r e g u - haga antes de la sentencia del juez,
l a r i d a d c a u s a n d o la m u e r t e p o r a s f i x i a ó
e s t r a n g u l a c i ó n , a u n q u e n o se d e r r a m a s e aunque se haya omitido por el testi-
sangre. go cuando hizo la deposición, ó por
522 L I B R O VII. TRATADO II.
el acusador cuando hizo la acusación. quod si laicus accusando dictam pro
También advierten San Ligorio y los testationem non apponeret, fit irregu
Salmaticenses que esta protesta para laris ex defectu lenitatis, non autem
evitar la irregularidad en los casos ex delicto, quia ipsi aecusatio in ju
en que la acusación ó declaración se dicio nullo modo est prohibita. Cleri
hacen espontáneamente para recupe ci vero, quibus prohibita est omnis
rar sus intereses ó evitar males que criminalis aecusatio, сад. Postulasti,
amenazan, no sufraga sino en causa de homicid., et solum ipsis conceditur
propia del acusador ó del testigo; pero in dicto cap. Prcelatis, praemissa pro
los Salmaticenses, en el cap. 9, nú testatone , si hanc praatermittant,
mero 1 7 , hacen la siguiente excep fiunt irregulares ex delieto, quia in
ción : «Nisi alii sint ita conjuncti juste ad occisionem rei concurrunt.
sibi, ut damnum illorum damnum Et est notanda haec differentia quo
proprium ieputetur, u t sunt omnes ties in hoc et sequenti puncto illam
domestici, consanguinei, et cognati assignamus in ordine ad dispensation
usque ad quartum gradum. Ita Bo nem; quia, si est irregularitas ex de
n a c , Cornej., etc. Quod etiam de lieto, potest dispensari, ab Episcopo,
damno illato proprise ecclesiae intel quando delictum est occultum, siqui
ligendum est, aut suis subditis; quia dem reducitur ad irregularitatem ho
bona ecclesiae ad clericum pertinent, micidii casualis; si ex defectu lenita
sicut et subditorum damna reparare.» tis, non potest, ut puncto sequenti
San Ligorio, en el núm. 468, copia dicemus.»
casi literalmente las palabras de los 3 3 8 2 . P. ¿Puede el Obispo dis
Salmaticenses. pensar en la irregularidad ex defectu
A continuación, y en el mismo nú lenitatis, bien se haya contraído en
mero , añaden los Salmaticenses: guerra justa, bien por haber tenido
«Imo tune potestatio non esset ne parte en el orden justo judicial?
cessaria; quia est mera defensio inno R. Aunque Diana, Fr. Antonio del
centis. Nec valet quod de judice so Espíritu Santo y algunos otros fue
let objici, qui, cum teneatur ad oc ron de opinión que el Obispo podía
cisionem rei, nihilominus incurrit dispensar de ella, esta opinión es
irregularitatem. Quia de hoc jam ciertamente falsa. He aquí las pala
diximus num. 12.» San Ligorio, en bras de los Salmaticenses (cap. 9 ,
el núm. 468 del lib. 7, transcribe núm. 23): «Sed plane falluntur, quia
casi literalmente las palabras de los Tridentinum expresse asserit se loqui
Salmaticenses, y se adhiere á ellas. de illis quae ex delicto proveniunt:
Los Salmaticenses, en el lugar ci haec autem irregularitas ex defectu
tado, núm. 18, dicen así: «Ultimo lenitatis non ex est delicto, et sic ad
notandum e s t , quod licet in dicto dispensandum in illa non habere
cap. Prcelatis solum fiat mentio de Episcopos facultatem asserunt m e
clericis, quia illis magis quam laicis rito Bonacina, Bañez, etc.»
dedecet aecusatio; nihilominus etiam San Ligorio (lib. 7 , núm. 469)
proficit laicis, ut accusando liberen transcribe casi literalmente las pala
tur ab irregularitate praamissa protes bras de los Salmaticenses, у tiene
tatione: quia etiam in illis non tam por verdadera su opinion (sed ve
sumitur in vindictam quam in emen nus, etc.). En cuanto á los prelados
dationem, nec tam est aecusatio regulares, inclusos los inmediatos,
quam suorum honorum defensio : ita como guardianes , priores , recto
Cornej., Joann. a Sancto T h o m a , res, etc., los Salmaticenses tienen
Pal., etc. Sed est inter laicos et ele por cosa cierta que pueden dispensar
ricos hoc discrimen in hac parte : de esta irregularidad de defecto, «sive
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 523
publica sit, sive secreta, respectu suo- después del adulterio cópula consu-
rum subditorum» (núm. 24 del lugar mada con ella.
citado). San Ligorio, en el mismo La bigamia similitudinaria es si un
núm. 469, sigue en un todo á los S a l ordenado in sacris ó un religioso pro -
:
se divide en propia, interpretativa y si- así: «Art. i.° Aquel que administra á
militudinaria, otro los Sacramentos, «nullum defe-
L a propia es cuando uno se casa ctum in Sacramentis pati debet. De-
dos veces y consuma ambos matri¿- fectus autem in Sacramento est,
monios válidos. quando Sacramenti significatió inte-
La bigamia interpretativa es cuan- gra non invenitur. Sacramentum au-
do uno se casa dos veces, y ambos tem matrimonii significat conjunctio-
matrimonios son nulos, ó el uno es nem Christi ad Ecclesiam, quss est
válido y el otro nulo, y los consuma; unius ad unam. E t ideo requiritur ad
y también cuando se casa con viuda perfectam significationem Sacramen-
que consumó su matrimonio antece- ti, quod vir sit tantum unius uxoris
dente, ó se casa con corrupta por vir, et uxor sit tantum unius viri
otro, consumando él asimismo su ma- uxor. E t ideo bigamia, quas hoc tol-
> trimonio; y también cuando habiendo lit, irregularitatem inducit.»
contraído con virgen, ésta adulteró Después el Angélico Maestro da
por cópula consumada, teniendo él otra razón, aunque no tan convincen-
te, y es, porque los que ascienden á
los órdenes, deben aparecer muy es-
(1) S e d i c e sucesivamente, p o r q u e si
f u e r a s i m u l t á n e a m e n t e , sería p o l i g a m i a ; pirituales: «Tum quia spiritualia mi-
la c u a l , si b i e n f u é p e r m i t i d a á los P a t r i a r - nistrant, scilicet, Sacramenta; tum
c a s p o r d i s p e n s a c i ó n d i v i n a , f u é p r o h i b i d a quia spiritualia docent, et in spiri-
p o r J e s u c r i s t o , d e v o l v i e n d o el m a t r i m o n i o
tualibus occupari debent. Unde cum
á s u p r i m i t i v o e s t a d o , ó sea á la m o n o g a -
m i a . ( M a t t h . , c a p . 19; M a r c i , 10, e t L u - concupiscentia máxime spiritualitati
« e , 11.) repugnet, per quam totus homo caro
L I B R O VII. T R A T A D O I I .
efficitur, non debet aliquod signum «Vir et mulier efficiuntur una caro
concupiscentise permanentis in ere per commixtionem seminum. Unde
apparere: qüod quidem apparet in bi- quanto quisque alter claustra pudoris
gamis, qui una uxore contenti esse frangat, nisi mixtio seminum sequatur,
noluerunt.» non contrahitur affinitas.»
P . Para la bigamia propia ó verda- Aunque Santo Tomás lleva esta
dera, ¿es necesario haber consumado opinión, y le siguen autores muy gra-
los dos matrimonios? ves , San Buenaventura, Inocen-
S. Es indudable que se requiere cio, etc., y San Ligorio la tiene por
que sea consumado por ambas par- probable, no obstante, el Angélico
tes; porque, como dicen los Salmati- Maestro dice expresamente dos cosas
censes, «per copulam carnalem con- que á primera vista parecen contra-
juges fiunt una caro, et matrimonium rias. En la 3 . p., q. 31, art. 5 ad 3 . ,
a u m
dicitur consummatum; et sic perfec- dice así: «Semen fceminse non est ge-
te unionem Verbi cum humanitate nerationi aptum; sed est quiddam im-
Christi, et Christi cum Ecclesia om- perfectum in genere .seminis, quod
nino inseparabilem significat.» L a non potuit perduci ad perfectum se-
cópula debe ser marital, porque la có- minis complementum propter impèr-
pula fornicaria no consuma el matri- fectionem virtutis fceminse; et ideo
monio siguiente; pues, como dice tale semen non est materia qua de ne-
Santo Tomás en el art. 3 de la cues- cessitate requiratur .ad conceptual, si-
tión citada, «defectus in ipso Sacra- cut Philosophus dicit in lib. De Gene-
mento causat irregularitatem; corru- ratione Animalium: et ideo in conce-
ptio autem carnis extra matrimonium ptione corporis Christi non fuit; prse-
contingens, quas prsecessit matrimo- sertim, quia,» etc. El Angélico Doc-
nium, nullum defectum facit in Sa- tor, en el cuerpo del mismo artículo,
cramento ex parte illius in quo est da á entender «quod semen mulieris
corruptio.» se habet active ad generationem.» H e
3 3 8 5 . P. «Si, facta penetratione aquí sus palabras:
vasisfceminei, vir seminaverit, etiam- «Hasc autem materia (ad conce-
si fcemina non, consummatur matri- ptionem prolis), secundum Philóso-
monium?» phum in lib. De Generation Anima-
R. Es indudable, según la opinión lium, est sanguis mulieris, non qui-
más común y más sólida, que la sola cumque, sed perductus ad quamdam
pepetración del vaso por parte del ampliorem digestionem per virtutem
hombre no basta para la irregulari- generativam matris, ut sit materia apta
dad de la bigamia; así como no basta ad conceptum; et ideo ex tali materia
para contraer la afinidad, según se fuit corpus Christi conceptum.it
dijo en su lugar. He aquí la respuesta á la oposición
La gran cuestión es «utrum ma- aparente de las palabras de Santo
trimonium consideretur consumma- Tomás, según se lee en la Suma Teo-
tum, si vir seminet, sed non mulier.» lógica magna (tomo 10, índice 6, nú-
Acerca de esta cuestión hay dos opi- meros 1 1 1 7 y 661): «Respondeo di-
niones, ambas probables. El que de- cendum dupliciter: scilicet , primo,
see enterarse por extenso de esta quod semen fcemina? est imperfectum
cuestión , vea á los Salmaticenses in genere seminis propter imperfe-
(tract. IX, cap. 4, núm. 5) y á San ctionem virtutis fceminse. Unde fce-
Ligorio (lib. 7, núm. 436). Véase lo mina se habet active in praparatione
que se dijo en el núm. 3010. Santo materia, non autem in conception pro-
Tomás, in 4 Sent., dist. 4 1 , q. 1, lis, ut habetur in secundis locis;» y en
art. 1, qusestiunc. 4 ad 2 . , dice así:
u m
el num. 661 se opone las siguientes
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 525
palabras de Santo Tomás en la 3. p., a
ducit mulierem corruptam ab alio: ita
q. 32, art. 4, donde dice «quod in ge- communiter cum Divo Thoma, etc.,
neratione tota virtus activa est ex ex cap. Ourandum, dist. 34, ubi Hila-
parte maris, et passio ex parte foe mi- rius Papa dixit: «Ne ad sacros ordi-
na;, » á lo cual responde el Santo que »nes quisquam, qui uxorem non vir-
concuerda estos textos: «Respondeo »ginem duxit, aspiret.» Secus si quis
¿icendum, quod in generatione foe- duceret mulierem a se prius corru^
mina se habet active solum quoad p t a m , ut communiter Div. T h o m „
prasparationem materias, non autem Salmant., etc.» En efecto: Santo To-
quoad actum generationis in conce- más, en la respuesta ad 2 . del ar-
u m
q. 66, art. 3, donde dice así: «Defe- laritas (habla de la presente) non est
ctus in ipso Sacramento causat irre- poena inflicta, sed defectus quídam
gularitatem. Corruptio autem carnis Sacramenti. E t ideo non oportet quod
extra matrimonium contingens, quae semper sit voluntaria bigamia, ad hoc
praecessit matrimonium, nullum de- quod irregularitatem causet. E t ideo
fectum facit in Sacramento ex parte ille qui uxorem ducit corruptam ,
illius in quo est corruptio, sed facit quam virginem credit, irregularis est
defectum ex parte alterius; quia ac eam cognoscens.»
tus contrahentis matrimonium non P. El que contrae inválidamente
cadit supra seipsum, sed supra aite- con una mujer que había fornicado
rum; et ideo ex termino specificatur, antes, ¿queda irregular si consuma
qui etiam est respectu illius actus con ella el matrimonio?
quasi materia Sacramenti.» De aquí R. San Ligorio (núm. 440) dice
es que, por más que el marido haya que aunque algunos lo nieguen, el
fornicado antes del matrimonio, no Santo sigue la opinión de los que
es irregular, por la razón que dice afirman que incurre en irregularidad;
Santo Tomás. y que así sienten Suárez, los Salma-
'«Secundus modus est, quando quis ticenses y la opinión común. «Et
5 2 6 L I B R O VII. TRATADO I L
probant ex cap. A nobis ult., De bi- doctores eam deducunt ex cap. Nu-
gam., ubi dicitur irregularis quidam per, de bigam., ubi sermo fit de cleri-
diaconus, qui viduam duxit, etiamsi co, qui ante sacrum ordinem matri-
nullum fuerit conjugium cum cor- monium contraxit , deinde jam or-
rupta initum.» dinatus aliud inivit; ibique dicitur
3 3 8 8 . El tercer modo de incu- tamquam bigamus reputandus, non
rrir en la irregularidad por la biga- propter Sacramenti defectum, cum
mia interpretativa es cuando el que secundum matrimonium irritum fue-
se casó con una virgen y consumó el rit, sed ob intentionis affectum ad
matrimonio, cometió adulterio su es- duo matrimonia cum copula secuta:
posa y el marido tuvo después con ita Div. Thomas , Supplem., q. 66,
ella cópula consumada. «Ratio, quia art. 2, Tolet., Salmant.,» etc.
vir cognoscens uxorem ab alio cogni- 3 3 9 0 . A continuación, en el nú-
tam, censetur ac si corruptam duxis- mero siguiente (445), dice el Santo
set.» San Ligorio, en el núm. 441, Doctor que del mismo modo incurri-
dice que esta opinión es común; y se ría en irregularidad, aunque los dos
prueba ex cap. Sicujus 11, et cap. Si matrimonios que contrajese fuesen
luici 12, dist. 34. nulos, como dicen Santo Tomás, en el
En el núm. 442 pregunta San Li- Suplemento dé la 3 . p . , q. 66, art. 2,
a
non est ex delicto, sed ex Sacra- prima uxore, ducit alteram, et habet
menti defectu, qui culpam non re- rem cum ea affectu maritali; si enim
quirit.» fíete (nótese bien) contraxit ut ea frua-
3 3 8 9 . «Quartus modus incurren- tur tantum, licet gravissime peccet, non
di irregularitatem ob bigamiam in- est bigamus.» No obstante, San Ligo-
terpretativam est, quando quis dúo rio (núm. 447) defiende la opinión
contrahit et consummat matrimonia, contraria, y dice así: «Sed probabi-
unum validum, alterum invalidum. lius affirmant Suarez, Tourn. et Sal-
Pro hac irregularitate non habetur mant. cum Cornej. Ratio, quia ad
textus expressus, sed communiter irregularitatem non requiritur affé-
D E L A S I R R E Cì U L A R I D A D E S . 527
ctus ille ad duo matrimonia vere con- aliam post, non est bigamus. Ergo
trahenda, sed sufficit affectus ad duo bigamia post Baptismum solvitur;»
matrimonia exterius ineunda». pero San Jerónimo habló de esta ma-
3 3 9 1 . San Ligorio, en el núme- nera cuando aún no estaba aclarado
ro 448, hablando de la tercera espe- del todo este punto en el derecho c a -
cie de bigamia, dice así: «Demum bi- nónico, si bien San Agustín ya en-
gamia similitudinaria est illa qua? con- tonces (lib. De bono conjugii, cap. 18,
trahitur ex attentatone matrimonii à princ.) dijo: «Aculius intelligunt
(quamvis invalidi) cum corrupta, vel qui nec eum qui catechumenus aut
virgine post votum solemne emissum paganus habuit alteranti, ordinandum
in religione approbata, vel post sus- censuerunt; quia de Sacramento agi-
ceptionem sacri ordinis. Hujusmodi tur, non de peccato;» y Santo Tomás
enim nubentes similes sunt con- dice así (q. 66, art. 4): «Respondeo
trahentibus duplex matrimonium , dicendum, quod Baptismus solvit
quatenus post connubium spirituale culpas, et non solvit conjugia. Unde
cum Christo initum. ab eo receden- cum ex ipso conjugio sequatur irre-
tes attentant matrimonium contrahe- gularitas, per Baptismum tolli non
re; ita communiter doctores Suar., potest, ut Augustinus (loe. cit.).»
Anaclet., Sanch., Salmant., et alii P. ¿Quién puede dispensar de esta
passim; dummodo tale matrimonium irregularidad?
sit consummatum, ut adhuc commu- R. El Sumo Pontífice indudable-
niter doctores docent, utque habetur mente puede quitarla. Se objetará que
ex dicto cap. Monacho, ubi: Si postea el Apóstol San Pablo, como se ha di-
uxori fuer it sociat us; » y en el núme- cho, publicó esta irregularidad en la
ro 449 dice así: «Minime autem sunt Carta primera á Tito, cap. 3, donde,
audiendi Hurt, et Tann, apud Sal- hablando del Obispo, dice: Unius uxo-
mant., etc..., dicentes hanc irregula- ris virum, y poco después: Diaconi sint
ritatem incurri tantum a monachis unius uxoris viri; de cuyas palabras
professis. Nam communissime d o - parece inferirse que esta bigamia es
cent auctores eam incurri etiam a de derecho divino, y que, por lo tan-
clericis constitutis in sacris. to, el Papa no puede dispensar de
»Recte autem rejicit Sanchez, nu- ella. A esta dificultad Santo Tomás,
meri i l et 1 7 , opinionem illorum á quien siguieron comunísimamente
qui dicunt fieri irregulärem qui ma- los teólogos, responde así (in Sup-
trimonium contrahit post simplex plem., 3 . * p . , q. 66, art. 5): «Ad se-
votum castitatis, cum hoc in nullo cundum dicendum, quod hoc est ve-
jure sit expressum. Sic pariter ex ea- runi quantum ad ea quaa sunt de
dem ratione nec est irregularis laicus jure naturali, et quantum ad ea qua?
qui duxit monialem professam, quia sunt de necessitate Sacramentorum
jura loquuntur tantum de contrarien- et fidei. Sed in alus qua? sunt de in-
te post proprium votum: Sanch., Sal- stitutione Apostolorum, cum Eccle-
mant.,» etc. sia habeat nunc eamdem potestatem
3 3 9 2 . P. ¿Cómo se quita esta statuendi et destituendi quam tune
irregularidad nacida de la bigamia? habuit, potest per eum qui primatum
. R. Es sentencia comunísima é in- tenet in Ecclesia dispensari.»
dudable que no se quita por el Bau- Se dirá que el derecho canónico,
tismo. En esta parte se equivocó San hablando de esta irregularidad, dice
Jerónimo (in epist. ad Titum, super que no es lícito dispensar de ella; pero
illud cap. 1: Unius uxoris vir) cuando á esto responden los Salmaticenses,
dijo: «Quod si quis ante Baptismum Cóncina y la opinión comùnque cuan-
plures uxores habuit, vel unam ante et do el derecho canónico dice: «Cum
528 LIBRO VIL TRATADO II.
bigamis non licet dispensareis se ha
bene possunt Episcopi dispensare,
de entender sine gravi causa; y, corno
etiam ad ordines sacros suscipiendos
dice Collet, citado por San Ligorio et ministrandos, ut docent Tolet.,
(núm. 450), consta que Lucio III dis-
Suar., S a n c h . , S a l m a n t . , cum Gar-
pensò sobre ella «ex glossa in cap. cia et aliis pluribus ; idque probatur
Lector 1 7 , dist. 34... Episcopus, si
ex cap. 4 , De cleric. conjug. , e t
bigamia fuerit vera, aut interpretati-
cap. Qui cleric. vel vov. E t hoc currit,
va, minime potest in ea dispensare, ut notant S a l m a n t , etc., etiamsi cri-
neque ad ordines sacros suscipiendos,
men fuerit publicum , cum hsec irre-
neque ad ministrandum in susceptis, gularitas proveniat ex defectu , non
neque ad beneficia ipsis annexa reci-
ex delicto. Recte vero excipit Tourn.
pienda, ut communiter docent Div. cum communi, si talis clericus duxe-
T h o m a s , Supplem-, q. 66, art. 5, et
rit viduam vel corruptam, aut si a n t e
Salmant., cap. g, num. 39, cum aliisordinationem fuerit cum aliqua m u -
passim; et patet ex cap. Super eo deriere conjugatus.»
bigam.ii 3 3 9 3 . E n cuanto á los prelados
Después, en el número siguiente,regulares, dice San Ligorio que tienen
pregunta el Santo Doctor: «An pos- facultad para dispensar á sus subdi-
sit Episcopus dispensare cum biga- tos en toda irregularidad que nazca
mo quoad ordines minores, et benefi-de bigamia. He aquí sus palabras
cia Simplicia suscipienda?» El Santo(lib. 7, núm. 453): «Praalati autem
responde así: «Affirman| Div. Tho- regulares ex privilegio Sixti IV pos-
mas (in 4, dist. 27, q. 3, art. 3), Pa-
sunt dispensare cum suis subditis in
lud., C o n c , Pal., et alii. Ratio, quia
omni bigamia , praeter Privilegium
per susceptionem minorum ordinum Pauli III relatum a Salmant. (cap. 7 ,
initiati non mancipantur irrevocabi-num. 59), in quo conceditur ipsis fa-
liter cultui divino, et ideo Episcopis
cultas dispensandi cum suis subdi-
concedi ajunt hujusmodi dispensatio-tis in omni irregularitate , bigamia
nem;» pero San Ligorio, siguiendo á non excepta: ita Pal., Salm, cum
graves autores, y fundado en autori-Pclliz., etc.»
dades canónicas posteriores á Santo Los Salmaticenses en el citado ca-
T o m á s , dice que. es cierto que el
pítulo 9, núm. 42, dicen lo mismo
Obispo no puede: «i.° Ex declaratio- que después siguió San Ligorio. H e
ne Sacra? Congregationis. 2. Proba-
0
aquí sus palabras: «Praalati religio-
tur ex Tridentino , sess. 23 , cap. 17,
num (ex privilegio Sixti IV relato in
ubi vetatur assumere bigamos ad mi- Compendio Minorum, verb. Absolutio
nisteria ordinum minorum ; et ex extraordinaria quoad fratres, § 4) pos-
cap. unic. De bigatti. , in 6, ubi biga-
sunt dispensare cum suis subditis in
mi expoliantur omni privilegio cleri-omni bigamia, vera, interpretativa e t
cali. 3 . Clarius probatur declaratione
0
similitudinaria. E t praeter istud Pri-
Sixti V apud Fagnan. , lib. 1, in vilegium datur aliud Pauli I I I , con-
cap. Super eo', de bigatti., in fin., qua
cedens illis facultatem ad dispensan-
declaravit Pontifex suspensum quem- dum in omni irregularitate , non ex-
dam Episcopum, eo quod contulit bi- cepta nee bigamia,» etc. Los Salma-
gamo beneficium simplex, et ordina- ticenses añaden también la irregulari-
t u m incidisse dixit -in poenas maledad del homicidio, pero San Ligorio
promoti. Adversarii contra minime habla con alguna incertidumbre sobre
probant unde Episcopi talenì faculta-esto; y como no pertenece á esta irre-
tem habeant.» gularidad ex defectu significationis, de
Continúa San Ligorio en el mismo que hablamos, omito por ahora tratar
número: «In bigamia similitudinaria esta cuestión. (Véase el núm. 3367.)
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S .
3 3 9 4 . La tercera irregularidad es non tenetur se ut illegitimum gerere»
exdefectu natalium. Los Salmaticen- ac proinde ut irregulärem: tum quia
ses (tract. X, cap. 9, núm. 43), dicen Semper in dubiis benigniora sunt am-
así: «Tune defectus natalium datur, plectenda; tum etiam, quia irregula-
quando aliquis ex illegitimo thoro ritas non incurritur , nisi sit in jure
natus est, diciturque illegitimus. E t expressa; sed non est expressum inju-
sive sit naturalis, sive spurius, inces- re quod in dubio illegitimitatis aliquis
tuosus, vel sacrilegus, omnis illegiti- irregularis reputetur.»
mus fit irregularis. Tum i . ° i n ho- De lo dicho en el párrafo anterior,
norem status clericalis , quem illegi- esto es, que debe constar de la ilegiti-
timitas maxime dedecet. Tum 2 . in midad, infieren los Salmaticenses, en
0
ana falsa inteligencia de las palabras hubiese sido casual, y así en otros
del Tridentino, porque, corno muy casos, pues graves autores excusan á
bien dice el Doctor San Ligorio (nú- Jacob y á Lía cuando tuvieron acceso
mero 430), «hasc irregularitas proprie marital, diciendo que Jacob obró con
non est ex delieto, sed ex defectu; et ignorancia invencible, y Lía por man-
verius illud (verbum Tridentini) ex dato de su padre, que la engañó. E l
delieto intelligitur de delieto proprio, P. Scío cree que Lía procedió dolosa-
non alieno.» mente.
Los Salmaticenses, en el núm. 53 3 4 0 2 . P. ¿Quién puede dispen-
del citado cap. 9, prueban con su sar de la irregularidad ex defectu nata-
acostumbrada erudición y claridad la lium?
opinión que después defendió San Li- R. Como algunos autores vieron
gorio, de la que se acaba de hablar en las disposiciones de algunos Pontí-
el párrafo anterior. He aquí sus pala- fices que derogaron los privilegios
bras: concedidos á los regulares por sus
«Tum quia facultas ad dispensan- predecesores, pero no vieron las dis-
dum cum aliquo in' aliquo impedi- posiciones de otros Pontífices que re-
mento ex delicio proveniente suppo- novaron los privilegios que sus ante-
nit quod delictum est proprium illius cesores habían revocado, de aquí pro-
qui dispensatur; tum etiam, quia licet vino que algunos autores negaron á
hsec irregularitas ortum habeat ex los prelados regulares la facultad de
delicto p a t e r n o , immediate vero et dispensar de algunas irregularidades,
proxime oritur ex defectu personali, et que realmente tienen. Para aclarar,
ideo ab omnibus inter irregularitates pues, esta materia, y evitar alguna
ex defectu, non ex delieto enumeratur. mala inteligencia, voy á copiar lite-
Quapropter si per possibile filius ille- ralmente lo que dicen los Salmaticen-
gitimus nasceretur ex parentibus abs- ses (tract. X, cap. 9, num. 57):
que illorum peccato, adhuc maneret «Dicimus prselatos regulares posse
irrégularis; quia in ilio esset defectus dispensare cum illegitimis ad reci-
natalium , et consequenter daretur piendas quascumque prelaturas et
indecentia, ratione cujus illegitimos dignitates, justa interveniente causa,
jura rejiciunt ab ordine et statu eccle- ex constitutione Gregorii XIV, anno
siastico.» 1590, concedente ómnibus generali-
No se crea que es metafisico el caso bus et provincialibus ut cum suis ca-
que suponen los Salmaticenses; por- pitulis possint cum talibus dispensa-
que pudiera suceder que dos ebrios, re, ut praelationes recipiant. Imo per
el uno soltero y la otra casada, tuvie- se ipsos id possunt absque capitulo et
sen cópula consumada: en este caso, definitorio: «et etiam priores locales,
si ella quedase embarazada, el hijo »et eorum vicarii, ipsis mortuis vel
que naciese sería ilegítimo ex defectu «amotis, ex concessione Ciernen-
natalium, no por delito de sus padres, »tis VIII,» facta Patribus de Obser-
sino tan sólo ex defectu legitimilatis. vantia, 20 Decembr. ann. 1597, et
E n este caso, aun cuando la ilegiti- Pauli V, facta eisdem i . ° Decembr.
midad fuese oculta, el Obispo no po- ann. 1599, ubi confirmantur privile-
dría dispensar por el cap. Liceat del gia quas olim a Sixto IV habebant
Tridentino; porque la irregularidad omnes generales, provinciales, prio-
no nacería ex delicto proprio del irre- res et eorum vicarii, ut per se ipsos
gular, ni ex alieno de los padres. hábiles reddere possent illegitimos ad
He dicho que no sería ilegitimólo?' dignitates et praelaturas. Quae privi-
delito de sus padres, porque pudiera legia in odium illegitimorum sublata
muy bien suceder que la embriaguez fuerant a Sixto V duabus constitutio-
536 L I B R O VII. TRATADO II.
nibus ab ipso editis, prima ann. 1587, proprie dicta; nam partus sequitur
secunda ann. 1588. Quas moderavit ventrem quoad statum et conditio-
Gregorius XIV constitutione relata, nem. 2. Servi dicuntur et sunt qui 0
tur juxta Montenegro, Itiner., lib. 3, ctus ante ordines adveniat, absolute
tract. VIII, sect. 4, num. 6, qui ait: inducit irregularitatem, non solum ad
«En estas partes, donde hay tantos, ilium ordinem cujus exercitium im-
y algunos con oficios de capitanes y pedit, sed ad omnes alios; ut com-
otros militares oficios, no causan muniter docent Navar., Pal. , S a l -
ningún horror, mas antes se han vis- mant., etc . Ratio, quia, cum omnes
to algunos que, siendo sacerdotes, ordines sacerdotium respiciant, ex-
causaron gran devoción al pueblo.» clusus a sacerdotio censetur etiam a b
«Utrum hoc, quod dicit Montenegro, omnibus ordinibus repulsus.»
possit nunc Americas applicari, igno- 3 4 1 2 . E n el num. 414 dice San
ramus: higris harum insularum ap- Ligorio: «In hac autem irregularitate
plicari nunc non posse credimus, li- proveniente ex defectu solus Papa po-
cet P. Murillo, in tit. De corp. vit. orci, test dispensare, v. gr., ut caacus or-
vel non (num. 271), dicat: «Et in his dinetur. Feruntque Filiuc., T a m b u -
Indiarum regnis... et Malabares et rini, etc., quemdam Papam dispen-
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . 547
sasse eum casco ut, adhibito adjutore valde probabiliter affirmant Busemb.,
perito , celebraret. Ceterum Sacra Suar., Laym., Salmant., cum'. Avil.
Congregatio, ut refert P . Zacharias, et Pelliz., et probabile putat Diana
censuit bene posse dispensari cuna cum Peyr., Miranda et Avila. Ratio,
caeco, etiam ex utroque oculo, qui quia praslati regulares respectu ad
jam sit sacerdos, ut celebret cuna suos habent jurisdictionem episcopa-
assistentia alterius sacerdotis. Secus lem, ad quam tale judicium magis
vero si laicus, pro quo dicit non esse pertinet quam ad characterem. Recte
consulendum Pontificem pro dispen- vero ait Suar., posse Episcopum or-
s a t o n e ad primam tonsuram, nec dinantem admitiere vel rejicere t a -
etiam ad recipiendum beneficium sim- lem ordinàndum.»
plex. Censet pariter T a m b . posse Pa- 3 4 1 3 . En el núm. 415 trata San
J
laridad ó no, cuando se trata de or- tiei quam quis in seipsum exercet.
denandos seculares, ¿tienen los pre Recte tamen ait Tambur. quod Epis-
lados regulares el mismo privilegio copus, ex cap. Liceat 6, Trid., sess. 24,
respecto de los religiosos subditos su- poterib cum ilio dispensare, si crimen
yos para declarar si el defecto cor- sit occultum, adhuc si defectus mem-
poral que padecen induce irregula- bri sit patens; .nam Concilium uni-
ridad? verse concedit Episcopis > facultatem
San Ligorio responde del modo si dispensandi in omnibus irregularita-
guíente: «Negant Barbosa et Diana tibus ex delieto occulto provenien-
cum Rodríguez, Henr. et Camp. Sed tibus.»
LIBRO VII. TRATADO II.
Después pregunta San Ligorio (nú- scissionem praaviderit, earn non ap*
mero 416): «Quid dicendum de eunu- petit nec exquirit.»
cho?» Y da la siguiente respuesta: 3 4 1 4 . E n el num. 418 dice San
«Qui est eunuchus propter abscissio- Ligorio : «Praeterea dicunt Pal., et
nem viriliumaut testiculorum,factam probabile putant T a m b . et Pelliz.,
à mediéis causa morbi, vel ante usum apud Salmant. (qui huic sentential
rationis, vel propter injuriam alte- videntur adhaarere) , contra Suar .,.
rius, hic non est irregularis, ut com- Mol. et Sayr. apud Dian., quod si
muniter cum Busemb. dicunt Sal- quis amputet sibi testículos vel am-
mant., etc.; idemque patet ex cap. Si puta ri sibi faciat ob vocem conser-
quis à'tnedicis 7, et cap. 8 ac 9, dist. 55. vandam, non fit irregularis; cum id
E converso, qui ex ira aut zelo indis- non faciat ex indignatione, aut zelo
creto servanda; castitatis abscindit indiscreto castitatis, ut requiritur ad
sibi virilia aut testículos, certe fit irre- hanc irregularitatem incurrendam in
gularis, u t habetur in cap. Si quis 4, diet. cap. Qui partem 6, et cap. Si
dist. 55, ubi dici tur: «Si quis abscin- 'quis 9, dist. 55. Tanto magis, quod
»dit semetipsum, id est, si amputa- textus prsefati tantum loquuntur de
»vit sibi virilia, non fiat clericus.» E t amputante sibi virilia, non autem
in cap. Hi qui 5, ead. dist., ibi: «Hi testículos.»
»qui se carnali vitio repugnare ne- E n el num. 419 dice San Ligorio:
»scientes abscindu'nt, ad clerum per- «Item recte ait Tambur, quod si quis
v e n i r e non possunt.» Item in cap. attentet se occidere, aut mutilare,,
Si quis 7, ibid., dicitur: « Nullum de- non est irregularis; illud enim affe-
»bere promoved de his qui hanc rem ctant in dicto can. Hi qui 5, intelligi-
»affectant, audentque semetipsos ab- tur de consensu, effectu sequuto at-
»scindere.» E t idem communiter do- tentationis, ut patet ex contextu. Di-
cent doctores de eo qui propter eadem cit tamen idem T a m b . cum Cornej,
motiva permittit ab alio amputan, ut quod si quis attentaret publice se
dicunt T a m b . , num. 13, et Salmant., occidere, contraheret irregularitatem
num. 69, utque infertur ex cap. Si ob infamiam.»
quis 9, dist. 55.» 3 4 1 5 . La octava y última irre-
Después pregunta San Ligorio (nú- gularidad de defecto nace de la infa-
mero 417): «Quid vero si quis c a u - mia. San Ligorio trata de esta irre-
sam dederittaliabscissioni, sed absque gularidad en el lib. 7, números 363 y
suo consensu; prout cum aliquis, ac- 364; la vuelve á tratar en el núm. 454,
cedendo ad conjugatam, dat causam y el motivo por que la trata en las
u t a marito virilia sibi abscindantur? dos partes es, porque en el primer
Suarez et Bonacina censent hunc esse lugar.trata de ella en cuanto la irre-
irregulärem . Sed valde probabiliter gularidad nace de infamia por enor-
negant Tolet., Támb., C o n e , Gibal., me crimen; si bien, como dice el San-
Hurt, et Pal. cum Garcia, etc. Ra- to Doctor, la infamia que nace de
tio, quia (ut saape dictum est) irre- delito y la que nace de defecto de
gularitas, ut incurratur, debet esse buena fama, coinciden: «irregularitas
expressa in jure; nullibi autem habe- enim ob infamiam ex defectu et ex de-
tur quod ille qui abscissioni causam licto in idem coincidunt» (núm. 454),
dedit, et sine suo consensu abscissus si bien algunos ponen alguna dife-
est, fiat irregularis: verba enim ilia rencia.
bextus in cap. 7, ut supra, rem hanc Como acerca de esta irregularidad
affectant, idem significant (ut cuique están discordes los autores, y la ma-
patet) ac appetere si ve, exquirere; qui teria es bastante importante, voy k
autem adulterium vult, etiamgi ab- copiar literalmente lo que dice. San
D E LAS I R R E G U L A R I D A D E S . '549
Ligorio en los dos lugares citados; tía en los pueblos en los tiempos an-
porque, además de ser eminente m o - tiguos, comparada con la de nuestros
ralista y eminente canonista el San- días. Léanse los títulos 5 . y 6 . ° de la
0
TRATADO TERCERO*
a
defensores (noia i . ) . VII
II Cogentes sive directe sive indirecte
Omnes et singulos scienter legèn judices laicos ad trahendum ad suum
tes sine auctoritate Sedis Apostolicse tribunal personas ecclesiasticas prae
libros eorumdem apostatarum et hae ter canónicas dispositiones:. item edén
L I B R O V I L T R A T A D O TIL
tes leges vel decreta contra libertatem gula praedicta auxilium , consilium,
a u t jura Ecclesias ( 7 . ) .
a favorem praebentes (12).
* Después de la publicación de la
VIII
bula Apostolica Sedis se ha aumentado
Recurrentes ad laicam potestatem el número de las excomuniones specia-
ad impediendas litteras, vel acta quae- li modo reservadas, de las cuales el
libet a Sede Apostólica , vel ab ejus- autor trata en los núms. 3443 y 3444-
dem Legatis , aut Delegatis quibus- Son catorce en la actualidad. *
cumque profecía, eorumque promul- 3 4 1 8 . A quibus omnibus excom-
gationem vel execütionem directe vel municationibus hucusque (13) recen-
indirecte prohibentes,*aut eorum cau- sitis absolutionem Romano Pontifici
sa si ve ipsas partes, si ve alios lasden- pro tempore speciali modo reserva-
tes, vel perterrefacientes (8. ). a
tam esse, et reservan; et pro ea ge-
neralem concessionem absolvendi a
IX casibus , et censuris , sive excommu-
Omnes falsarios litterarum Apos- nicationibus Romano Pontifici reser-
tolicarum , etiam in forma brevis, ac vatis nullo pacto sufficere declara -
supplicationum gratiam vel justitiam mus; revocatis insuper earumdem
concernentium, per Romanum P o n - respectu quibuscumque indultis con-
tificem, vel S. R. E . Vicecancellarios cessis sub quavis forma et quibusvis
seu gerentes vices eorum, aut de man- personis, etiam regularibus cujuscum-
dato ejusdem Romani Pontificis signa- que Ordinis , Congregationis , Socie-
tarum: nec non falso publicantes lit- tatis et Instituti, etiam speciali men-
teras Apostólicas, etiam in forma bre- tione digniá , et in quavis dignitafce
vis, et etiam falso signantes suppli- constitutis ( 1 4 ) . Absolvere autem
cationes hujusmodi sub nomine Ro- preesumentes sine debita facúltate,
mani Pontificis , seu Vicecancellarii, etiam quo vis praetextu , excommuni-
aut gerentis vices prsedictorum (9. ). cationis vinculo Romano Pontifici
a
reservatae innodatos se s c i a n t , d u m -
X modo non agatur de mortis articulo,
Absolventes complicem in peccato in quo tamen firma sit quoad absolu-
t u r p i , etiam in mortis articulo , si tos obligado standi mandatis Eccle-
alius sacerdos, licet non adprobatus sia;, si convaluerint (15).
ad confessiones , sine gravi aliqua
exoritura infamia et scandalo , possit 3419. E x c o m m u n i c a t i o n e s latse s e n -
excipere morientis confessionem (10). tenti» Romano Pontifici resér-
vate» (16).
XI
Usurpantes aut séquestrantes juris- Excommunicationi lata; sententiae
dictionem, bona , redditus ad perso- Romano Pontifici reservatae subjacere
nas ecclesiasticas ratione suarum ec- declaramus (17):
clesiarum aut beneficiorum perti-
I
nentes (11).
Docentes vel defendentes, sive p u -
XII
blice, sive privatim, propositiones ab
Invadentes, destruentes, detinentes Apostolica Sede damnatas sub ex-
per se vel per alios civitates , terras, communicationis pcena latae senten-
loca, aut jura ad Ecclesiam Roma- tias; item docentes vel defendentes
nam pertinentia; vel usurpantes, per- tamquam licitam praxim inquirendi
turbantes, retinentes supremam j u - a pcenitente nomen complicis, prouti
risdictionem in eis ; nec non ad sin- damnata est a Benedicto XIV in
CONSTITUCIÓN A P O S T O L I C A S E D I S . 553
IV II
mún de que indica siempre una cen- «Sobre las diferentes clases de es-
sura lata, queda abolida por la cons- tas censuras en orden á su absolu-
titución Apostólica Sedis, á no ser que ción.—Damos por supuesta la dis-
se halle renovada en ésta. tinción de censuras reservadas y no
«Téngase, empero, presente que al reservadas, y entre las primeras la de
suprimirse ó abrogarse muchas cen- reservadas á los Sumos Pontífices y re-
suras antiguas, no por eso deja de ser servadas á los Obispos.
ilícito y pecaminoso el acto por que esta- «Lo que debemos notar en la cons-
ban impuestas. titución de 1869 es la distinción que
»Debemos advertir también que las se hace en las mismas censuras reser-
censuras abrogadas por la nueva cons- vadas á los Sumos Pontífices, dicién-
titución son de las que se hallaban dose unas reservadas de una manera es-
establecidas por el derecho común, pecial, y otras solamente reservadas.
esto es, por algún Concilio general, ó Esta distinción, que, aunque no sea
por constituciones y decretales de los nueva en su fondo, no se había for-
Sumos Pontífices. «Pero si en algún mulado tan claramente hasta ahora,
«Concilio provincial ó sinodal se ha- debe tenerse muy presente para la
b l a n impuestas algunas para los res- absolución de las mismas; porque res-
«pectivos territorios, además de las pecto á las primeras declara Su San-
»de derecho común, esas censuras tidad que no basta para absolver de
«particulares no quedan abrogadas ellas la concesión general de absolver
«por la constitución actual, como se de casos y censuras ó excomuniones
«colige de todo su contexto.» reservadas al Romano Pontífice, y
«El objeto, pues, de la constitu- revoca además cualesquiera indultos
ción Apostólica Sedis es el de abolir un concedidos bajo cualquiera forma y á
gran número de censuras contenidas cualesquiera personas, aun regulares,
en el cuerpo del derecho, que si fue- y de cualquiera Orden, Congregación,
ron muy convenientes en otros tiem- Sociedad é instituto, aunque sean dig-
pos, no lo serían ahora, por haber nos de especial mención, y cualquiera
variado las circunstancias; ó que, si que sea su dignidad, á no ser en el
no habían caído ya en desuso, era por artículo de la muerte, y esto con la
lo menos controvertible su validez. obligación de estar á los mandatos de
Así, por ejemplo, se ha disputado la Iglesia, si recobran la salud. Y ha-
mucho sobre si permanecía en su vi- blando después de la facultad conce-
gor la bula llamada de la Cena, desde dida por el Santo Concilio de Trento
que dejó de publicarse en tiempo de á los Obispos para poder absolver de
Clemente XIV. Ahora esta cuestión y cualesquiera censuras reservadas á la
otras semejantes desaparecen por la Sede Apostólica, facultad que declara
constitución de Nuestro Santísimo firme y subsistente respecto de las
Padre Pío IX, que claramente expre- reservadas en esta constitución, les
sa, ó indica por lo menos, todas las exceptúa, sin embargo, las reserva-
censuras lata sentenlia que desde su das á la misma Sede Apostólica de
publicación quedan vigentes. De don- una manera especial. He aquí las pala-
LIBRO VII. TRATADO III.
bras terminantes de la bula': «Firmam rizar á algunos confesores para absol-
»tamen esse volumus absolvendi fa- ver en el fuero de la conciencia de
ocultatem a Tridentina Synodo Epis- los casos ocultos reservados no de
»copis concessam sessione 24, de re-- una manera especial á la Santa Sede,
tiformat., in quibuscumque censúris esta delegación no se entiende con-
«Apostólicas Sedi hac Nostra Consti- cedida por aquella cláusula general,
«tutione reservatis, iis tantum excep- si claramente no se expresa.
táis, quas eidem Apostolices Sedi specia- »Por lo demás, ya queda dicho que
i>li modo reservaias declaravimus.» en el artículo de la muerte ó peligra
«Está, pues, fuera de toda duda inminente de ella, que es para el casa
que no pueden los Obispos absolver lo mismo, cualesquiera sacerdotes
hoy de las doce excomuniones prime- pueden absolver á sus penitentes de
ras, que son las reservadas de un cualesquiera casos reservados, a u n -
modo especial, á no recibir otras fa- que lo sean á Su Santidad de u n a
cultades extraordinarias y explícitas manera especial, pero imponiendo á
para ello. Y con este motivo llama- los así absueltos la obligación de com-
remos la atención de todos nuestros parecer, si salen del peligro, ante el
eclesiásticos sobre otra cláusula de la superior ó quien esté facultado, para
misma constitución Apostolices Sedis, absolver de aquellos casos.»
que empieza Ccsterum decemimus, por * Véase lo que se ha dicho en los
la cual dispone Su Santidad que en números 2341 y 3243 acerca de la
cualesquiera nuevas concesiones y absolución de los reservados papales
privilegios que se concedieren á cual- en el artículo ó peligro de la muerte. *
quiera por la Sede Apostólica, nunca 3 4 2 7 . «Además de esto, es doc-
debe entenderse ni puede ser com- trina corriente que, en el caso de im-
prendida la facultad de absolver de posibilidad física ó moral de acudir
otras censuras y casos reservados al el penitente á dicho superior, pueda
Romano Pontífice, que de aquellos ser absuelto por el Obispo sin condi-
que formal, explícita é individual- ción ninguna, si esta imposibilidad
mente fueren mencionados en las es perpetua, y con la obligación de
tales concesiones. Por lo cual, c u a l - comparecer cuando pueda, si la im« r
3 4 2 9 . N O T A i . E h orden á los
a
mente la separación cometiendo falta
apóstatas, véase lo que se dijo cuan- grave, aunque no abracen otra reli-
do se trató de la herejía, núme- g i ó n ^ , gr., el judaismo. *
ros 369 y siguientes; pues en cuanto En esta excomunión están com-
á las penas y á la excomunión pre- prendidos también los que creen á
sente reservada modo speciali al Papa, los herejes ó apóstatas, los que los
es igual que sea hereje formal exter- hospedan como herejes, ó como tales
no, ó que sea apóstata; si bien real- los ayudan ó los defienden. Al expli-
mente se distinguen, porque para la car las palabras de que se vale la cons-
herejía basta negar con pertinacia un titución Apostólica Sedis, á saber:
solo artículo de la fe católica, pero la «Eisque (htzreticis) credentes, eorum-
apostasía exige que el incrédulo se que receptores, fautores, ac generali-
aparte de todos ó de casi todos los ter quoslibet illorum defensores, »
dogmas católicos. que son las mismas de que usó Ino-
* Se cuentan entre los apóstatas cencio III al excomulgar á los here-
los librepensadores, los racionalistas, jes, he aquí lo que dice San Ligorio
naturalistas, panteístas, espiritistas y, (lib. 7, núm. 306), y apliqúese al
en general, todos los que, después de presente lugar: «Deinceps hanc ex-
haber recibido el Bautismo, se apar- communicationem incurrunt etiam
tan de todos ó de casi todos los dog- haereticorum credentes, id e s t , qui
mas católicos, manifestando exterior- eorum erroribus se assentiri externe
TOMO I I I . 36
L I B R O V I I . TRATADO I I I .
manifestarli; v. gr., si quis dicat: cuando interiormente no den crédito
« Credo quod credit Calvinus , vel á los errores de éstos, incurren en
quod Calvinus fuerit sanctus vir.» esta primera excomunión; pero éstos,
Incurrunt etiam fautores, id est, qui como no son herejes formalmente,
haereticis favent aut omissione, omit- pueden ser absueltos (satisfacía parte)
iendo, scilicet, cum possint et tenean- por la bula de la Cruzada, porque no
tur ex officio, haareticum capere, cus- tienen herejía formalmente mixta.
todire , punire ; aut commissione , 3 4 3 0 . P. Para que credentes, re-
illum laudando, vel adjuvando ut fu- ceptatores, fautores, et defensores hcereti-
giat. Receptores, qui hospitio reci- corum et apostatarum incurran en esta
piunt, vel occultant (etsi semel) hae- excomunión, "¿es preciso que los he-
reticum, ut effugiat pcenas suae haa- rejes y apóstatas sean públicos?
resis. Defensores, qui errores illius R. He aquí la respuesta del doctí-
defendunt, etsi interne aliud sentiant, simo Avanzini: «Sufficit ut haereticos
vel qui impediunt ne ille à judice ca- certo modo esse cognoscatur, u t eis
piatur, aut puniatur; ita Suar., De credentes, receptatores, fautores, de-
censur., disp. 21, sect. 2, num. 6; fensores in hanc incidant excommu-
Sancii., lib. 2, cap. 10, num. 2; et nicationem; non enim in hoc articulo
Salmant., De censur., cap. 4,punct. 5, distinguuntur haeretici notorii ab hae-
num. 63, cum alus communiter.» reticis occultis. Quoties itaque certo
Las anteriores palabras de San Li- aliquo modo constet nomines esse
gorio se han de meditar atentamente, haereticos, eorum errorum sequaces
para no incurrir en notables equivo- aliique designati hanc excommunica-
caciones en orden á la absolución de tionem incurrere dicendi sunt.»
Ja presente excomunión reservada al No se olvide esta doctrina del pru-
Pap a modo speciali. Incurren en ella dentísimo Avanzini; porque algunos
credentes, esto es, los que exteriormente autores, fundados en que esta cons-
se adhieren á las doctrinas de los he- titución se há de explicar de un modo
rejes, aun cuando interiormente las muy benigno, dieron á sus palabras
rechacen; ó, como dice- el doctísimo un sentido violento, ensanchando más
Avanzini (edit. 3 . , pag. 8), «si actio
a
de lo justo su interpretación".
externa credendi non sit conjuncta 3 4 3 1 . N O T A 2 . En cuanto á los
a
los t r e s e x c e s o s b a s t a p a r a i n c u r r i r e n la
excomunión, c o m o dice Avanzini, á quien
vexat postquam is jurisdictione sua
siguieron los otros expositores. functus est, V. c.) eo quod aliquem
CONSTITUCIÓN A P O S T Ò L I C A S E D I S . 565
«xcômmunicavit (contra cap. i t , De minetur praetextu injuria; sibi illata;;
sent, excomm., in 6 ) . Eoque minus si prohibeat scribas, apparitores, prae
excommunicationem contrahit qui c o n e s , lictores curiae ecclesiastica?
cogit ipsum jurisdictionem sua uti; addictos ea obire quae sui muneris
v. c , Sejum excommunicare, vel ex sunt. »
communicatum absolvere (contra cap. 3435. P. Las palabras ejusque
u n i e , De U s ques vi, in 6). Sed admo mandata procurantes y la palabra eden
nendi sumns, executionem cujusvis tes, que se ponen en esta sexta censu
sententiae vel decreti ad jurisdictio ra, ¿significan una misma cosa?
nem ejus pertinere a quo sententia R. Son distintas; porque, como
vel decretum latum fuit (L. Si Pres dice Avanzini (editio 3. , pag. 2 2 ) ,
a
sor 75, D . De Judic.), quippe postre «sub verbo edentes intelligitur judex,
mumin jurisdictione est (L. 1, D. Sì vel quisquís alius saecularis fori, qui
.quis jus dicen.); adeoque exeommuni mandata edat quae impediant juris
cationem non effugere eum qui im dictionis ecclesiastica; exercitium: id
pedit exequutionem hujusmodi, ma ostenditur quoque ex expositis verbis
xime si id faciat appellando, vel alias bullae Ccenae qui hac decemunt, quae
quomodocumque recurrendo ad potes verba respondent verbo edentes.»
tatem laicam, uti dicitur per abusimi 3 4 3 6 . P. Supuesto ya que la pa
(ex cit. В. С. § i 6 , Pius IX, Syllab., labra edentes (mandata quae impediunt
% 41). Appellatio, seu recursus per jurisdictionis ecelesiasticae exerci
abusum (ut obiter sciamus) est pro tium) se distingue à procurantibus
vocato ad potestatem laicam adversus mandata, se pregunta: ¿Incurren en la
acta gestave a potestate ecclesiastica excomunión «recurrentes ad curias
eo praetextu quod haec potestate sua saeculares, etiamsi a judice laico nihil
abusa fuerit, jusque ea revocandi. Or obtineretur, vel opus esset ut manda
tum habuit ex celebri Pragmatica tum seu prohibitio contra judices
Sanctione edita post conciliabulum ecelesiasticos obtineretur, et etiam
Basileense, auctore Carolo VII, rege executioni mandaretur?» .
francorum. M onstruum hoc, diris R. «Prima sententia recepta fuerat
jamdiu devotum a Sixto IV et Leo a Sacris Congregationibus, quarum
tie X, ac prope sepultum, excitatum praxis haec est, ut quotes in causis
fuit anno 1802 a Napoleone I tunc judicandis noscant aliquem contra
Galliarum consule, post initum cum auctoritatem Ordinarli recurrisse ad
S. Sede Concordatum, organicis illis laica tribunalia, indicere soleant ejus
articulis quos graeca fide, suo marte modi recurrenti: Considat conscientes
•Concordato subtexuit. sues ob recursum ad laicum tribunal;» '
»Et primo impedientes facto aliquo, pero á continuación añade Avanzini:
p u t a v i , minis, imperio (alter Fil «Ceterum hodie haec quaestio mo veri
l i u c , XVI, 278). Impedire enim is amplius non potest, quum in articulo
•dicitur qui facit ut alius invitas cesset constitutionis non alia verba repe
ab opere (Salmant., 10, 4, 95). Si quis riantur quam recurrentes ad forum
igitur consiliis, prece, fallaciis utitur, seeculare ejusque mandata procurantes. »
i s magis suadere, impetrare, decipe Lo mismo que el Sr. Avanzini dice
re, intelligitur: directe, nempe, si ob también el Sr. Salazar en la explica
:stet ipsimet jurisdictionem exercere ción de esta censura, en su exposición
volenti, et in ea re obstet quam is fa publicada en M adrid en 1875, pág. 90.
cere intendit; е. с , si minetur пе He aquí sus palabras: «Tampoco hay
с е т Episcopo si beneficium contulerit duda alguna en que para incurrir en
Osio: indirecte, si ei obstet in alia re dicha censura basta recurrir al fuero
vel in alia persona ; veluti si ei п е с е т ó curia seglar, aunque ésta no les oiga
L I B R O VIL T R A T A D O I I I .
in acceda á su pretensión como con- aborto, que es la segunda de e s t a
traria al ejercicio de la jurisdicción constitución entre las reservadas al
eclesiástica; porque las palabras recu- Obispo, se dice: Procurantes abortum,
rrentes ad forum sezculare ejusque man- effectu sequuto; en cuyas palabras se
dato, procurantes son muy expresivas y da á entender que en las excomunio-
no pueden dejar la menor duda.» nes en que se impone esta censura
El Sr. Annibali, en la exposición contra procurantes, se incurre en ella*
de esta censura, se aparta de esta opi- aun cuando no se siga el efecto, con-
nión (pág. 28, núm. 48), y dice que tal 'que no se exprese en ella effectu-
incurren en ella «qui procurant man- sequuto. A mí me parece suficiente-
data impediré volentibus. Incurrunt, mente fundada la opinión de Avan-
inquam, postquam impedierint, ideo- zini.
que tune demumeum recursus, man- No se extrañe que me haya deteni-
datum, consilium, etc., effectum ha- do tanto en la exposición de esta e x -
buerint; nec uteumque, si quid judico, comunión; porque son tantos los atro-
sed vi mandati editi ab eo penes quem pellos que los Gobiernos civiles infie-
est fori jurisdictio. Itaque effectu non- ren á la Iglesia católica sobre la pre-
dum sequuto, impedientes, mandata sente materia, y lo que los periódicos
edén tes, recurrentes excommunica- impíos publican contra la indepen-
tionem non contrahunt; adeoque eo dencia de la jurisdicción de la Iglesia,
minus eam contrahunt consilium, que todo cuanto se diga es poco, aten-
auxilium, vel favorem praabtntes.» didas la gravedad y trascendencia de
Debo advertir que aunque yo res- esta materia.
peto mucho la exposición del señpr * «Quaedam Gubernia instituerunt
Annibali, canónigo de Rieti y profe- tribunal ad judicandum circa abusum-
sor del Seminario, por la erudición potestatis ecelesiasticae. Qui ad tale
con que explica la constitución Apos- tribunal contra decreta Episcopi recu-
tólica Sedis, no obstante, no me agra- rrit, hanc gravem censuram incurrit,
dan todas las exposiciones que hace Volunt aliqui auctores Reatinus, Ga-
sobre cada una de las excomuniones briel a Varceno, recurrentes non incur-
de esta constitución, porque algunas rere excommunicationem, nisi effec-
de ellas me parecen demasiado benig- tu secuto; alii tamen (Del Vecchio, I ,
nas; y tal es la presente, pues creo num, 574, Grandclaude, Avanzini..
que incurren en la excomunión de que edit. 2, not. 7), dicunt sufficere recur-
hablamos los que procuran, recurrien- sum injustum ad tribunal civile, ad
do á las curias seculares, impedir el impedienda decreta judiéis ecclesias-
ejercicio de la jurisdicción eclesiásti- tici; et haec sententia probabilior no-
ca, por más que no lo obtengan real- bis videtur.» (Marc, tom. 1, núm. 1320,.
mente. en la nota.)
i . ° Porque «recurrere est alterius No deben ser molestadas las perso-
opem contra aliquem vel aliquid im- nas privadas que, por librarse de ve-
plorare,» como dice el mismo señor jaciones, recurren al Gobierno para
Annibali en la exposición de esta ex- obtener el placet regio ó el exequátur,
comunión, pág. 28, núm. 47. Pues según la contestación de la Sagrada
bien; el que procura una cosa ponien- Penitenciaría, 10 de Diciembre 1860. *
do medios quesean suficientes, por 3 4 3 7 . N O T A 7 . E n cuanto á la
a
litterae vel acta apostólica; sive olios, esta excomunión, poco hay que de-
non quosvis profecto, sed vel eos ad cir, porque está bien clara: tan sólo
quos.pertinent publicatio vel execu- advertiré que en el día se llama falsa-
tio litterarum apostolicarum, utputa rio el que cometió una falsedad, aun-
procuratores, agentes, notarios, executo- que sea tan sólo una vez, como afir-
res, subexecutores (ex B. C. cit. § 13); ma el Sr. Annibali, citando á Pir-
57° LIBRO VII. TRATADO I I I .
hing, 5, 20, 25, á Schmalz., v, 20, el obispo de Orleans: «An probibitio
35. Lo demás acerca de esta excomu- absolvendi complicem in materia tur-
nión puede verse en la explicación pi restringi debeat ad tactus; an vero
que hace el Sr. Annibali. comprehendat omnia peccata gravia
* Por letras apostólicas de las que contra castitatem exterius commissa,
se habla en esta censura nona, se en- etiam illa MJUSB in meris aspectibus
tienden, como en la nota anterior-, ora consisterent . Sanctum Officium, die
las letras que inmediatamente pro- 28 Mali 1873, responden mandavit;
ceden del Sumo Pontífice , ora las Comprehendi nedum tactus, verum
que provienen mediante las Sagradas omnia peccata gravia et exterius com-
Congregaciones. (S. 0 . 1 3 Jan. 1892.) missa contra castitatem, etiam illa,
3<r40.' N O T A 10. En cuanto á la qua? consistunt in meris colloquila et
décima excomunión, se trató lata- aspectibus, qui complicitatem. impor-
mente en el sacramento de la Peni- tant.)) (Véase él núm. 2348.) (Véanse
tencia: tan sólo añadiré el decreto de los números 207 y 2365, en donde se
la Inquisición Universal, de 4 de dice cómo y en qué circunstancias
Abril de 1871, que confirmó lo que puede uno ser absuelto hoy de los
ya anteriormente había sido manda- reservados papales extra articulum
do, esto es, que en las concesiones mortis.
hechas por Su Santidad para absol- Ponemos á continuación el novísi-
ver de todos los casos reservados aun mo decreto emanado del Santo Oficio
speciali modo al Papa, nunca se enten- en 7 de Junio de este año de 1899,
diese que se facultaba para absolver como declaración de otro decreto pu-
al cómplice venéreo, ni para absolver blicado en 9 de Noviembre de 1898,
de la censura en que incurre el sacer- el cual puede verse en la nota apar-
dote que absuelve á su cómplice ve- tado 5 . del núm. 2365. Dice así:
0
monachus cum gravi scandalo cleri- enormis: vide dicta num. 68, circa
cum saecularem percutiat: Viva , De finem ad num. 10. Item omries impe-
censur. , q. 5, art. 3, num. 8; R o n e , ditos adire Romam, juxta dieta cit.
loc. cit., et Bon. ib., qui addit idem num. 88.»
esse, si percutiat clericum in claustro En este nùmero, hablando el Santo
coram regularibus. de los que se hallan impedidos de
»5. Ratione loci, nempe , si per- presentarse personalmente en Roma,
0
vulnera ligandi ac curandi, quin in- hiben possit quominus lilis deferant
currat excommunicationem Summo quse ad vitam sunt necessaria (capi-
Pontifici reservatam?—2. Potestne 0
tul. 35, can. 1 7 , 1; Bened. XIV, loe.
saltem quin duello sit praesens in cit., § 14); nevé 3 . , demum quis
0
de qua agimus, has pcenae, certe sus- speciale Episcopi mandatum; et idem
pensio ipso facto incurrenda inflicta sentii Barb., alleg. 102, num. 38, ci-
regularibus introducentibus et admit- tans B o n a c , loc. supra cit.; sed ibi
tentibus, conversa; sunt in excommu- hoc Bonac. non dicit: unde satis pro-
nicationem ipso facto incurrendam, babiliter docet Sanch.; Dee, d. n u -
CONSTITUCIÓN A P O S T O L I C A S E D I S . 587
mero 30, cum Nav. et Llamas, quod Holzm., tomo 1, pag. 480, num. 592,
in monasteriis subjectis Episcopo vi- et Sanch., loc. cit., num. 35, cum
carius generalisbene potest licentiam Navar., Manuel et Cenedo, venire
concederé sine speciali mandato.» non solum morbum vere pestilentem,
Poco después, en el mismo núme- sed quemcumque morbum contagio-
ro, dice San Ligorio que también el sum qui alios inficere soleat, prout
vicario capitular, sede vacante, puede est morbus S. Lazari, ignis sacri, et
conceder la licencia en los monaste- similium, casu quo monialis infirma
rios sujetos al Obispo, aun respecto non possit curari in monasterio sine
de los monasterios sujetos inmedia- periculo infectionis aliarum. Idque
tamente al Papa. inferunt ex cap. Periculoso, de stai,
E n cuanto á los monasterios de regni., in 6, ubi prohibetur egressus
monjas sujetos á los regulares, San monialis, nisi forte tanto et tali morbo
Ligorio tiene por más probable que evidenter earum aliquam laborare con-
la licencia para entrar en clausura la staret, ut non possit cum alììs sine gravi
debe dar el prelado regular, á no ser periculo seu scandalo commorari.
que esté vigente la costumbre de que «E converso recte ajunt Bonaci-
la dé solamente el Obispo; y á conti- nà, etc., non sufficere ad egredien-
nuación añade el Santo Doctor, en el dum infirmitatem gravem sine pe-
mismo núm. 224, que por derecho riculo infectionis aliarum, tum quia
ordinario la prelada del convento no hic casus non excipitur in constit.
puede dar esa licencia: «Bene vero S. Pii V ; tum quia alias magnum se-
Episcopus potest delegare abbatis- queretur damnum clausura;, cum t a -
sam, vel confessarium, aut alium pru- les morbi in monasteriis sint fréquen-
dentem virum ad hanc licentiam con- tes. Docent autem Sanch., cap. 1 5 ,
cedendam, ut addunt B o n a c , etc.;» num. 60 et 61, et Bon., num. 21,
pero ni los Obispos ni los prelados re- monialem, finita curatione, aut ces-
gulares pueden dar la licencia de en- sante causa egressus, statim teneri
trar en clausura, si no hay legítima reingredi: illud tarnen statim recte
causa; y esto es claro, puesto que los dicunt intelligi moraliter; unde ex-
mismos Obispos y los prelados regula- cusant monialem a mortali, si more-
res incurrirían en la excomunión si tur extra per unum vel duos dies.
entrasen en clausura sin justa causa. Item ait Sanch., cap. 1 6 , num. 69,
N O T A 24. L a segunda parte de illam non incurrere excommunicatio-
esta censura comprende á las religio- nem, si extra commoretur, quia ipsa
sas que salen de clausura fuera de los jam egressa est cum licentia. Quam-
casos autorizados por el derecho, se- vis autem in cap. Periculoso fiat men-
gún determinó San Pío V en su cons- tio de sola causa incendii, etc., ut
titución Decori, de i . ° de Febrero supra, bene tarnen ajunt Sanchez,
de 1569, por la cual se permite que la cap. 1 5 , num. 37 et 44, Bonacina,
monja salga de clausura cuando hay num. 6 et 7, ac De Alexand., cap. 7,
alguna de las causas siguientes, á § 9, q. 2, cum Nav. et Barb., suffi-
saber: Eatione magni incmdii, vel in- cere ad egrediendum causas similes,
firmitatis lepra, aut epidemias. ut bellum imminens, inundatio flu-
Explicando San Ligorio estas pa- minis , aut aedificii ruina. Quando
labras de San Pío V , dice así (lib. 7, vero patet aditus et tempus, nempe,
núm. 229): «Nomine autem epidemia si periculum patitur moram, requiri-
declaravit Sac. Congregatio, ap. De tur omnino ex praafata bulla S. iPii V
Alexand., cap. 7, § 9, q. 2, intelligi ad egrediendum licentia in scriptis ab
tantum veram et realem pestem. Sed Episcopo, et etiam a prœlato regula-
dicunt Bon., q. 1, punct. 9, num. 2, ri, si monasterium sit exemptum,
588 LIBRO VIL TRATADO I I I .
cum ibi dicatur: «Sitque causa hsec quse in furiosam insaniam incidit,
«cognita, probata, atque in scriptis egrediendi a monasterio ad domum
«expressa per superiores, et simul per suam pro morbi cura. Nonnulla; mo-
«Ordinarium.» niales curiosas, u t viderent quid ipsa
* «Ex decreto Sancti Officii, 22 De- ageret in egressu, nec tamen face-
cembris 1880, consuetudo etiam im- rent contra clausuram, quid excogi-
memorabilis concedendi egressum ex tarunt? Edessa uno tantum palmo
alus causis etsi gravibus, ab Episco- exiit ostium clausura;; Fidea ascendit
pis recognitis, debet censeri abroga- super tectum; Amantia super arbó-
ta, nec potest continúan.» L a Sagra- rem in horto monasterii; Potamiena
da Congregación de Obispos y Regu- fecit se dimitiere e fenestra corres-
lares contestó del modo siguiente á la pondente via; publicas, maneñdo ta-
duda propuesta: «Conceditur subinde men fune suspensa; Cunegunda, cum
monialibus, vel ex eo motivo sanita- sit exigua, se posuit in rota, sed eam
tis, vel ex alia causa, ut, habitu re- volvit versus partem exteriorem; tan-
tento, ad breve tempus, extra monas- dem Felicula egreditur e proprio mo-
terium commorentur. Hinc quaeritur, nasterio, verum statim aliud conti-
an possint, in talibus rerum adjunctis, guum ingressa est, contenta quod in
confiten confessariis approbatis ab celeri ac brevi suo transitu sororem
Episcopo pro utroque sexu, licet non furentem viderit. Quidnam est resol-
approbatis pro monialibus?-—Respon- vendum? »
sum est: SSmus., in audientia habita A las anteriores preguntas se da la
die 27 Aug. 1852, mandavit rescribí. siguiente respuesta:
Affirmative, durante mora extra mo- A la primera, que «Gandius (Epis-
nasterium.» * copus) suos limites est transgressus,
P. La monja que sacase fuera de licentiam Lucretias concedendo;» por-
clausura todo el cuerpo, aunque no que habiendo sucedido un caso seme-
fuese sino una línea, ¿incurriría en jante en que un Obispo, por u n mo-
excomunión? tivo igual, había dado por sí mismo
R. Según la opinión más probable, licencia para trasladar una monja de
incurriría, porque tratándose de vio- un convento á otro', la Sagrada Con-
lación de clausura, no se admite par- gregación del Concilio «censuit scri-
vidad de materia. Esta es la opinión bendum Episcopo non potuisse eum
de San Ligorio (lib. 7, núm. 229); y absque Sedis Apostólicaslicentiaillam
añade: transferre ad aliud monasterium ex
«Valde taínen rationabiliter excu- constit. S. Pii V; propterea jubeat e t
sanda est cum Sanch., monialls, quse curet eam reduci ad suum conven-
non egreditur toto corpore extra clau- tum, et caeteris monialibus parere,
suram, ut dicunt Sanch. et Bon., loco adhibitis etiam vinculis, si opus fue-
citato.» rit.»
Para dar alguna luz sobre la pre- E n cuanto á las otras preguntas,
sente cuestión, voy á ponerla reso- he aquí la respuesta y declaración li-
lución de algunos casos sobre esta teral que dio la Sagrada Congrega-
materia, según los ha declarado la ción, en 21 de Agosto de 1669:
Sagrada Congregación del Concilio, «Moniales omnes, de quibus in ca-
como puede verse en Scavini (edición su, violarunt clausuram, et excommu-
de 1865, páginas 612 y 626, tomo 4.) nicationem aliasque poenas incurre-
La consulta se propuso en los térmi- runt. Violavit Edessa, si ambobus pe-
nos siguientes: dibus vel uno tantum palmo se rece-
«Gandius, Episcopus, dedit licen- perit extra januam clausura;, ut com-
tiam Lucretiaa, moniali professaa, mune est. Violavit Fidea ascendens
CONSTITUCIÓN A P O S T O L I C E S È D I S
super tectum conyentus, ex Sac.Epis- ingrediatur septa monas terii, ubi
coporum Congreg. , qua; mandavit clausura ab Episcopo restitutafuerit. »
absolvi cum posnitentiis salutaribus Sacra Congregatiorespondit: «Ad
quasdam moniales quas bona fide as- » i . Negative quoad posnas a sacris
u m
los que cometen esta clase de simo- sas celebrari faciant in locis, ubi Mis-
nía fuesen inferiores á los Obispos, sarum stipendia minoris pretii esse so-
incurren en la presente excomunión. lent. Porro S. R. U. Inq. decíaravít,
* Avanzini da á entender que están die 13 Jan. 1892 hanc censuram in-
en vigor estas penas impuestas á los currí etiam ab iis qui Missas celebra-
Obispos y Cardenales, edición 3 . , pá- ri faciunt in eodem loco ubi eleemo-
a
captantes. Unde, qui excessum in píos Sedi propositae fuerint, eas Sanctis-
•usus impenda, censurae non subjacet, simus D . N. D. Pius, divina provi-
tametsi non sit immunis a culpa, ut dentia Papa IX, Eminentissimis ac
constat ex decreto S. Congr. Concilii, Reverendissimis Dominis Sanctae Ro-
9 Sept. 1874; nec culpa tenetur, qui manas Ecclesiae Cardinalibus Conci-
aliquid tanquam justum sui laboris lio Tridentino interpretando ac vindi-
pretium sibi retinet; nam, ut loqui- cando praepositis, expendendas man-
tur S. Alphonsus, si ille ad hoc mu- davit. Itaque injuncto sibi muneri,
ñus sit destinatus, et suus labor vere ea qua par est diligsntia et consilii
mercedem mereatur, tune hujusmodi maturitate iidem Emmi. Patres sa-
merces ei debstur ex naturali aequi- tisfacere cupientes, infranscripta du-
tate, et ex volúntate ipsorum elee- bia desuper concinnari voluerunt.
59 6 LIBRO VIL TRATADO I I I .
» 1 . An turpe mercimonium sa- «VII. An liceat Episcopis sine
piat, ideoque improbanda, et pcenis speciali S. Sedis venia ex eleemosy-
etiam ecclesiasticis, si opus fuerit, nis Missarum, quas fideles celebrio-
coercenda sit ab Episcopis eorum bi- ribus sanctuariis tradere solent, ali-
bliopolarum vel mercatorum agen- quid detrahere, u t eorum decori et
di ratio, qui, adhibitis publicis invi- ornamento consulatur, quando pras-
tamentis et preemiis, vel alio quo- sertim ea propriis redditibus careant?
cumque modo Missarum eleemosynas » V I I I . An et quid agendum ab
colligunt, et sacerdotibus, quibus eas Episcopis, ne in iisdem sanctuariis
celebrandas committunt, non pecu- plures Missarum eleemosynas conge-
niam, sed libros aliasve merces re- r a n t u r , quam quas ibi intra prae-
pendunt? scriptum seu breve tempus absolvi
» 1 1 . An hasc agendi ratio ideo queant?
cohonestari valeat, vel quia, nulla fa- »IX. An et quid agendum ab
cta imminutione, tot Missae a memo- Episcopis, u t Missae sive quae singulis
ratis collectoribus celebrando com- sacerdotibus, sive quae ecclesiis et lo-
mittantur, quot collectis eleemosy- cis piis a fidelibus celebrandae com-
n i s respondeant, vel quia per earn mittuntur, accurate et fideliter per-
pauperibus sacerdotibus, eleemosynis solvantur?
Missarum carentibus, subvenitur? «Quibus dubiis non semel in pro-
» 1 1 1 . An hujusmodi eleemosyna- priis comitiis sedulo et accurate per-
rum collectiones et erogationes tunc pensis, tandem in congregatione ge-
etiam improbandse et coercendse, ut nerali habita in palatio apostolico
supra, sint ab Episcopis, quando lu- Vaticano, die 25 Julii 1874, iidem
crum, quod ex mercium cum elee- Emmi. Patres in hunc modum r e s -
mosynis permutatione hauritur, non pondendum censuerunt, videlicet:
in proprium colligentium commodum, «Ad I . Affirmative.
sed in piarum institutionum et hono- »Ad II. Negative.
rum operum usum vel incrementum «Ad III. Affirmative.
impenditur?- »Ad IV. Affirmative.
» IV. An turpi mercimonio concur- «Ad V. Affirmative.
rant, ideoque improbandi atque etiam »Ad VI. Negative.
coercendi, ut supra, sint ii, qui ac- «Ad VII. Negative.
ceptas à fidelibus vel locis piis elee- »Ad VIII et IX. Standum consti-
mosynas Missarum tradunt bibliopo- tutionibus Apostolicis et decretis alias
lis, mercatoribus aliisque earum col- datis (vide Bened. XIV, Instit. EccL, 56;
lectoribus, sive recipiant, sive non De Synodo Dicecesana, lib. 5, cap. 8,
recipiant quidquam ab iisdem praemii seq. ; De Sacrificio Misses, lib. 3,
nomine? cap. 2 1 , seq.)
» V. An turpi mercimonio concur- «Factaque die 31 Augusti 1874 de
rant, ideoque improbandi et coercen- his omnibus Sancissimo Domino
di, ut supra, sint ii, qui a dictis bi- Nostro, per me infrascriptum Secre-
bliopolis et mercatoribus recipiunt tarium relatione, Sanctitas Sua reso--
pro Missis celebrandis libros, aliasve lutiones Sacrae Congregationis Apos-
merces harum pretio sive imminuto, tolica sua auctoritate adprobavit et
sive integro? confirmavit, atque ad Episcopos
»VI. An illicite agant.ii, qui pro transmitti jussit, ut ipsi eas intra
Missis celebratis recipiunt stipendii proprias jurisdictionis limites exe-
loco libros vel alias merces, seclusa quendas, perpetuoque et inviolabili-
quavis negotiationis vel turpis lucri ter servandas curent. Contrariis non
specie? obstantibus quibuscumque.
CONSTITUCIÓN A P O S T O L I C A S E D I S . 597
«Datum Romae, ex Secretaría juris communis, nisi in aliqua religio-
S. Congregationis Concilii, die 9 ne prsesertim in locis missionum j u s
Septembris 1 8 7 4 . — P . , C A R D . C A T E - aliquod particulare in hac re vigeat.»
RINI, Prasf.—P., Archiepiscopus Sar- (S. Cong, de O. y R. Vide Analecta
dianus, Secr.» 0. Freed., 5 de Septiembre 1896.) Fi-
* La respuesta 6. anterior de la nalmente, después de disponer la Sa-
a
ve, puso antes estas palabras: «si no que nunc concéssis, quae prsesentis
es con consentimiento del donante.» decreti dispositionibus utcumque ad-
{S. O., 25 Mayo de 1893.) Véase versentur, S. Congregatio curse et offi-
Acta 8. Sedis, tomo 26, píg. 56. Sal- cio singulorum Ordinariorum commit-
vas estas advertencias, el decreto Vi- t i t , ut praesens decretum omnibus
gilanti studio, del Santo Oficio (25 ecclesiasticis suae jurisdiction! sub-
de Mayo 1893), reprodujo las mis- j e c t s , aliisque quorum ex praescriptis
mas prohibiciones del de 25 de Julio interest notum sollicite faciant, ne
de 1874, añadiendo las penas siguien- quis in posterum ignorantiam allega-
tes, á.saber: suspensión a divinis, re- re, aut ab hujus decreti observantia
servada á Su Santidad, si es sacer- se excusare quomodolibet possit: et
dote; y si es clérigo, sujeta á la mis- insuper ut sive in sacra Visitatione
ma suspensión en cuanto á las órde- sive extra sedulo vigilent, ne abusus
nes recibidas, y queda inhábil para hac in re iterum inolescant.»
recibir los órdenes superiores; y si es De lo dicho se infiere que después
seglar, incurre en la excomunión de la publicación del decreto Vigilan •
lates sententiee reservada á los Obispos. ti studio está en vigor la declaración
(Véase el núm. 3420.) dada en 25 de Julio de 1874 á la duda
Además, el referido decreto manda sexta, como se ha dicho al principio.
bajo precepto de obediencia, en armo- Otras dudas análogas á la anterior
nía con las disposiciones de los Ro* fueron expuestas á la Sagrada Con-
manos Pontífices, y más en particular gregación en 24 de Abril de 1875, á
de Urbano VIII é Inocencio XIII, en saber: «V. i.° An illicite agant ii, qui
la constitución Cum seepe contingat, cum non sint bibliopola? nec merca-
que en adelante todos y cada uno de tores, ve! aliter Missarum celebran-
los beneficiados y administradores de darum quaesitores, verum ecclesiasti-
obras pías, y cuantos de cualquier ci viri, quibus sponte a fidelibus Mis-
manera estén obligados á satisfacer sarum celebrandarum eleemosynae
cargas de Misas, ora sean eclesiásti- traduntur, quique ad bonos libros vel
cos, ora laicos, entreguen á los Ordi- diaria religiosa evulganda, eas cele-
narios, de la manera que éstos deter- brandas offerunt sacerdotibus , ut
minen, las Misas que al fin de cada inde hi accipiant stipendii loco libros
año hubiesen quedado sin satisfacer. vel ephemerides ? — 2. An illicite0
Los religiosos párrocos deben dar agant hujusmodi sacerdotes, qui vel
cuenta al fin de año de la administra- eis oblatas a supradictis ecclesiasti-
ción de las Misas sobrantes, al tenor cis Missas acceptant, vel ipsi eas
de lo que prescribe el decreto Vigi- petunt celebrándas, u t inde queant
lanti studio, al prelado superior, que pro Missis jam celebratis earum sti-
es su proprio ordinario «ad normam pendii loco, libros vel diaria acceptare
59.8 L I B R O VII. TRATADO I I I .
vel petere; cum ipsi aliunde sciant, por Viático, sin licencia del párroco;
vel sibi persuadeant, aliter non obten- pero nótese que está impuesta contra
turos easdem Missas pro effectiva religiosos pressumenies, esto es, que lo
eleemosyna celebrandas?—VI. An et hacen temeriamente; así es que si lo
quömodo improbandi sint moderato- hacen con ignorancia crasa, aunque
res vel admiriistratores diariorum re- pecan gravemente, no incurren en
ligiosorum, qui sacerdotibus Missas esta excomunión.
celebrandas committunt, retento ex Por párroco aquí se entiende el que
earum eleemosynis pretio diariis ipsis lo es en propiedad ó hace sus veces
respondente in casu ? E t quatenus legítimamente. La licencia que se
affirmative.— VII. An et quomodo exige del párroco puede ser expresa,
concedenda sit sanatio et absolutio aunque bastaría la presunta cierta-
quoad prseteritum, et facultas quoad mente de presente; esto es, cuando
futurum, iis religiosarum ephemeri- por las circunstancias se presume con
dum moderatoribus vel administra- fundamento que el párroco es gustoso
toribus qui supplicem ea de re huic en que otro sacerdote administre es-
Sacra? Congregationi libellum dede- tos dos Sacramentos sin que se le
runt in casu?—Ad V. Negative in pida licencia expresa.
ómnibus ad utrumque.-—Ad VI. Ne- Por caso de necesidad no se entien-
gative , dummodo nihil detrahatur de la que padece el enfermo, sino la
fundatorum vel oblatorum voluntati dificultad en acudir al párroco, aten-
circa stipendii quantitatem, locum,ac didas todas las circunstancias del
tempus celebrationis Missarum, ex- caso. Clemente V, no sólo había i m -
clusa quacumque studiosa collectio- puesto esta excomunión á los religión
ne Missarum , et docto cui de ju- sos que sin causa administrasen in-
re de secuta Missarum celebratione, debidamente los dos Sacramentos
facto verbo cum Sanctissimo . — dichos, sino también á los que so-
Ad VII. Provisum in praacedenti, et lemnizasen los matrimonios sin li-
attentis peculiaribus circumstantiis cencia especial del párroco; pero res-
pro gratia dilationis celebrationis non pecto de este último Sacramento, la
ultra tarnen sex menses, facto verbo excomunión fué abrogada por la cons-
cum Sanctissimo. * titución Apostolices Sedis.
3 4 5 8 . N O T A 3 1 . Acerca de esta;i Aquí se ha de notar que esta exco-
excomunión, que es la décimatercera munión tan sólo comprende á los re-
de las reservadas al Papa non modo gulares de profesión solemne, y tan
speciali, véanse las bulas de los Papas sólo incurren en ella cuando adminis-
que en el texto se citan: tan sólo tran á los clérigos ó á los legos los
añadiré que esta excomunión com- dos Sacramentos dichos. De aquí in-
prende universalmente á los legos y fiere el Sr. Annibali (pág. 57, nú-
á los clérigos, aun cuando éstos sean mero 109):
Obispos ó Cardenales, ya obren por «Itaque si ve sacerdos secularis, vel
sí mismos, ya por medio de otros, por pise alicujus congregationis ea minis-
cualquier pretexto que cooperen á es- traverit clericis, aut laicis, excommu-
tas acciones, aun cuando sea de evi- nicatio cessat; sive regularis ea mi-
dente utilidad ó necesidad. nistraverit regularibus, vel his qui re-
3 4 5 9 . N O T A 32. La excomunión gularium jure censen tur (ex T r i d e n t ,
décimacuarta se limita á los religio- sess. 24, Deregul., r i ) id est, novitiis,
sos de profesión solemne, que fuera del et famulis qui actu eis inserviunt e t
caso de necesidad administran á los in septis sub eorum bbedientia vivunt.
clérigos ó á los legos el sacramento His addendi sunt pauperes in hospi-
de la Extremaunción, ó la Eucaristía talibus ipsorum degentes (cit. Cíe-
CONSTITUCIÓN APOSTOLICA SEDIS. 599
ment., i ) , et viri tertiarii qui colle- de Roma reliquias que consta son de
gialiter vivunt, vel cum claustralibus Santos; y concluye diciendo que en este
habitant (S. Congr. Episcop., 20 De- caso incurrirían en ella aun cuando la
cemb. 1 6 1 6 ; Ferraris, V. Tertiarii, reliquia fuese pequeña: «Illud non
num. 3), etiam alterius ordinis, et interest quantum quis extrahat, mul-
extra monasterium, cessât excommu- tum ne, an modicum (cit. edict.); et
nicatio. Non item si ea ministraverit planum est.»
clericis a u t laicis forte in suo mo- 3 4 6 1 . N O T A 34. E n cuanto á
nasterio degentibus studiorum, edu- esta excomunión, me parece conve-
cationis, a u t vàletudinis causa; nisi niente advertir que no incurren en
forte sanctissimam Eucharistiam non ella los que comunican con el exco-
per Viaticum, sed ei qui jam Viati- mulgado nominatim por el Papa, si no
cum recepit, iterum ex devotione mi- concurren dos circunstancias que se
nistraverit.» expresan en el texto de esta censura:
De modo que los privilegios de los i.
a
Que la comunicación sea in
regulares, confirmados por Clemente V crimine criminoso, esto es, en aquel
y por el Tridentino, respecto de las delito por el cual el criminal fué ex-
personas que expresa el Sr. Annibali, comulgado nominatim por el Papa.
en nada fueron derogados. E s verdad 2.
a
Que dé auxilio ó favor á aquel
que en cuanto á los huéspedes que con quien comunica.
enferman en los conventos y demás Esto me parece cierto, porque el
personas que no están sujetas á los texto de la excomunión no dice que
regulares, si enfermasen de gravedad basta comunicar in crimine criminoso,
en clausura, pertenece al párroco en sino que añade: «Ei (excommunicato
cuyo territorio está el monasterio, nominatim a,Papa) scilicet, impen-
administrarles los Sacramentos del dendo auxilium vel favorem.»
Viático y de la Extremaunción, á no Además, esta excomunión está to-
ser que éste facultase al prelado regu- mada en parte de lo decretado por
lar para hacerlo. Inocencio III en 1212, que dice así:
3 4 6 0 . N O T A 3 3 . Aunque no me «In secunda quaestione credimus
parece muy necesario hablar de esta distinguendum (cap. 29, tit. 39, lib. 5,
excomunión, diré, no obstante, que Decretal.) an is qui nominatim ex-
• aquellas palabras legitima venia se en- communicato communicat scienter,
tiende la que concede el Emmo. Señor in crimine communicet criminoso, ei
Cardenal Vicario de Roma. No está im- consilium impendendo, auxilium, vel
puesta esta excomunión contra todos favorem; a u t alias in oratione, vel
los que sacan reliquias de las criptas osculo, aut orando secum, aut etiam
ó catacumbas de Roma, porque de comedendo. In primo quidem articu-
algunas de ellas consta que no son de lo, cum talis communicet crimini, e t
Santos, «ut illas (son palabras del se- participet criminoso, ac per hoc r a -
ñor Annibali, pág. 57) quas reperire tione damnati criminis videatur in
est in loculis apertis; quasdam utrum eum delinquere qui damnavit, ab eo
martyrúm sint, minus ambiguum est; vel ejus superiore merito delicti tunc
quasdam Sanctorum martyrúm esse erit absolutio requirenda, cum facien-
constat, ex.gr.,cum phialas vitrese, aut tem et consentientem par poena c o n -
figulinas ad lóculos sepultorum intus stringat. In secundo vero casu a suo
vel extra ipsos reperiuntur (S. R. S., Episcopo, vel a proprio sacerdote po-
2 7 N 0 V . 1863);» y añade el Sr. Anniba- terit absolutionis beneficium obti-
li que tan sólo incurren en esta exco- nere.»
munión los que sin la debida licencia * Los que comunican in crimine crir
extraen de las criptas ó catacumbas minoso con el excomulgado nominar
6oo L I B R O V I I . TRATADO I I I .
tim, por las Sagradas Congregaciones in his autem recipere aliquem est, si
romanas no quedan excomulgados. quid judico, illum admittere ad hasc
Santo Oficio, 23 de Junio de 1897, obeunda. Duse hse excommunicatio-
con la aprobación de Su Santidad, 18 nes his distant: priori omnes sunt ob-
del mismo mes y año. * noxii, sive clerici, sive laici; posteriori
3 4 6 2 . N O T A 35. Acerca de esta clerici tantum: ab illa non excusat
excomunión 1 7 se ha de notar que se ignorantia,si fuerit crassa aut supina;
impone tan sólo á los clérigos que á ab hac excusat vel affectata: demum
sabiendas y espontáneamente comunican illam incurrunt et hi qui compulsi me-
in divinis con las personas excomul- tu, non tamen gravi; hanc hi solum
gadas nominatim por el Papa, y á los qui sponte communicant.»
que las admiten á los Oficios di- Se ha de advertir que el Sr. Anni-
vinos. bali es de opinion que, cuando la cen-
Acerca de esta excomunión y de la sura se impone á los que scienter c o -
anterior se ha de notar: meten algún crimen, excusa de incu-
i . ° Que aquí no se hace mención rrir en ella, no sólo la ignorancia
de la excomunión menor que anti- crasa (en lo que todos convienen),
guamente estaba impuesta contra los sino también la afectada; Aunque esta
que comunicaban con los excomulga- opinión la defienden también Sán-
dos vitandos, bien fuese in politicis, chez, Bonacina, Roncaglia, los Sal-
bien in sacra, si lo hacían scienter y maticenses, Silvestre, Tannerò, Hur-
sin causa legítima, pues dicha exco- tado , Diana , Celestino , Cornejo,
munión menor queda abolida. Duardo, pero la opinión más común
2. Que antiguamente había ex-
0 afirma que el que peca con ignorancia
comunión mayor impuesta contra to- afectada no se excusa de incurrir en
dos los que comunicaban in crimine la censura; y la defienden Suárez,
criminoso con los vitandos, aunque Pal., Cont. Tourn., Auct. addit. ad
fuesen excomulgados por autoridad Spor., Bos., San Antonino, Pont.,
inferior al Romano Pontífice; pero en Per. , Fil. , Salas , Regin., Avila,
el día no incurre en excomunión m a - Henr., Led., Vili, apud Salmant.,
yor el que comunica in crimine crimi- como puede verse en San Ligorio
noso con un excomulgado declarado (lib. 7, núm. 48); y después de expo-
vitando por el Obispo, á no ser que ner las razones de la primera y de la.
éste declarase que comprendía explí- segunda opinión, dice que aunque no
citamente á los cooperantes. se atreve á llamar improbable á la
3. 0
Ni la presente excomunión ni primera opinión, se adhiere más á la
la anterior comprenden á los que co- segunda, saltem ut communiori.
munican in crimine criminoso ó in di- Véase lo que se dijo sobre la igno-
vinis con los públicos y notorios per- rancia afectada en el número 52, don-
cusores de clérigos, porque éstos, por de probé, con Santo Tomás, que no
esta sola razón, no son vitandos en excusa la malicia de la acción ni en
el día, como lo eran antiguamente. todo ni en parte; pero como es doc-
* (Véase el núm. 3264.) * trina opinable, yo no inquietaré al
4. 0
El Sr. Annibali, hablando de que lleve la contraria, aunque tengo
estas dos excomuniones, dice así: por más probable que la ignorancia
«Porro divina officia dicuntur quaa afectada no excusa de incurrir en la
clerici obeunt ut ecclesise ministri (1):
33. « P r o i n d e si c u m e o i n t e r f u e r i n t , m o r t u o
(i) E x cap. 18, De sent. excom.; c a p . 11 p a r e n t a v e r i n t , v e l d e d e r i n t s e p u l t u r a m in
De sponsal..., seu quas a solis clericis fieri loco s a c r o , e x c o m m u n i c a t i o si q u i d j u d i c o ,
solent ; S a l m a n t . , X , V I , 50; S . A l p h o n s . , 7, n o n intelligitur.»
CONSTITUCIÓN A P O S T O L I C E S E D I S . 601
esto en cuanto al crimen: y en cuanto mente las palabras del Sr. Salazar en
á las personas que le procurasen, se- la explicación de la excomunión i m -
guido el aborto, á ninguna exceptuó: puesta contra los que procuran él
Procurantes ahortum, effectu sequuto. aborto. Dice así (pág. 131, núm. 6):
* No obstante el dictamen razonado «Se halla relacionada con la mate-
del autor, y supuesto que graves auto- ria de la censura de que se acaba de
res, bastantes en número, que se pue- hablar en el número anterior, la cues-
den ver en Marc, tomo i, núm. 1349, tión sobre la craneotomía, ó sea de la
opinan de un modo contrario, funda- muerte del feto dentro del útero ma-
dos especialmente en la resolución y terno para librar á la madre de una
razones aducidas por San Ligorio, muerte cierta. E s t a materia se ha tra-
parece se debe concluir con Sea vi - tado con variedad entre-los teólogos
ni-Del Vecchio , núm. 902, tomo 1, moralistas, y por esta razón conviene
edic. 14: «Saltem res dubia e s t ; et dilucidarla brevemente; á cuyo efecto
ideo quousque aliud declaret Sancta debe ante todo fijarse la cuestión des-
Sedes, valde probabiliter ipsa ab ea de su verdadero punto de vista, y por
excusatur.» (San Ligorio, lib. 3 , lo tanto habrá de tenerse presente:
núm. 395; Vindicias alfonsinas, edi- i) a) Q ue se trata déla extracción del
ción i . y 2. , tomo 1, pág. n i . )
a
a
feto encerrado en el útero materno,
Fuera de la referida excomunión, para salvar á la madre de una muerte
los que procuran el aborto incurren, cierta.
según la bula Effrcsnatam, de Sixto V, »&) Que, de no proceder así, es se-
en la privación del privilegio clerical, gura la muerte de la madre y de la
con degradación, y de cualquier dig- criatura que lleva en su seno.
nidad, oficio ó beneficio eclesiástico, y »c) L a cuestión versa, por lo mismo,
también en la inhabilidad para conse- acerca de si la criatura que debe mo-
guirlos en adelante. Para incurrir en rir necesariamente en el útero mater-
la privación se requiere al menos la no por medio de la operación quirúr-
sentencia declaratoria del crimen, gica ó sin ella, tiene derecho á elegir
pues es una expoliación del derecho entre estos dos medios é impedir que
adquirido; pero en la inhabilidad se se ejecute aquel por el cual se evita
incurre inmediatamente, porque no la muerte de la madre.
priva más que del derecho de adqui- «Presentada la cuestión en la for-
rir; y esta privación é inhabilidad, ma indicada, es claro que puede ex-
según sienten muchos autores, contra traerse la criatura del útero materno
otros muchos, no la pueden quitar los para salvar á la madre: i . ° , porque
Obispos, porque es ley papal. La mis- nadie tiene derecho de elección con
ma ley civil castiga con penas graves perjuicio de la vida de otro, y menos
á los que procuran el aborto. Véase el de la madre, como en el caso presen-
Código penal, cap. 6, art. 425 y si- te; 2.°, porque no resulta provecho
guientes, en los cuales son castigados alguno á la criatura del ejercicio de
los autores de este crimen y la mujer, este derecho; 3. , debe tenerse presen-
0
»conditionem suam non facit in qua] dum materialiter est injustus aggressor.
»est (cum tandem mori debeat), ma- At vero infans in qusestione de qua
»trem incolumem reddit.» Porro, ita agimus, non est innocens adäquate,
constituta questione, puto non solum est innocens formaliter tantum; mate-
clarum esse, sed etiam evidens nemi- rialiter vero est aggressor injustus, qui
nem posse sibi vindicare ejusmodi vitam matris invadit. Sane, q u e n a m
electionis jus cum damno v i t e alie- est vera atque efficiens causa mortis
na; , multoque minus cum damno matris? Infans ejus e s t , et unice
vitas matris. Namque, quodnam tan- infans, qui earn non solum occidit,
dem est bonum illud uno potius quam sed atroci quoque cruciatu. Puer qui
alio modo moriendi, quod comparar! jaceat in via, et a fugiente contera-
possit cum vita alterius, et, quod ma- tur, est aggressor materialiter injus-
gis est, cum vita matris? Idem enim tus, sed negative tantum; a t infans de
esset, ac in comparatione ponere i r - quo agimus, est aggressor injustus
rationabile arbitrium (quod, utpote positive; non secus ac furiosus, qui,
irrationabile, nullum creare potest cum suarum actionum dominus non
jus) cum supremo bono ac jure t e m - sit, invadat alterius vitam, justeque
porali hominis, atque adeo propria? ideo interflciatur.»
matris. E n vista de lo expuesto hasta aquí,
»Quod si in examen revocentur ra- aparece, según confesión del mismo
tiones quàs auctores in medium ad- Avanzini, que la craneotomía es ilí-
ducunt, clarius quoque, apparet in cita, según la opinión común de los
falsa positione qusestionem eos collo- teólogos, inclusos los esclarecidos y
casse. Intrinseca enim ratio, quam Santos Doctores de la Iglesia San
ipsi afferunt, h e c est: uccidere inno- Ambrosio, Santo Tomás y San Ligo-
centem est intrinsece malum. At enim, rio. Hablando de esta materia el doc-
nonne ipsi iidem sunt qui docent ad to jesuíta P . Tomás Sánchez, nada
tuendam propriam vitam licere in rígido, dice así (De -, Ma trim., lib. 9,
fuga caput infantis conterere, qui an- disp. 20, núm. 14):
gusto in loco transitum fugienti im- «Sunt medicine quedam directe
pediat? Nonne et ipsi sunt qui dicunt ad foetus occisionem tendentes, ut
tormenta bellica explodere licere ad- venenum, dilacerado, percussio; alias
versus innocentium domum, ex. gr., autem per se et directe ad morbos
contra sanctimonialium monaste- expellendos pristinamque salutem re-
rium, ut urbs capiatur? Aut arrepta a stituendam ordinate ,, u t venarum
CONSTITUCIÓN A P O S T O L I C E S E D I S . 613
ruptio, balnea, etc. Prioris ergo gene- fœtus saltern inanimati ; e duobus
ris medicinas sumere nefas capitale autem malis minus est eligendum;
est, quia cooperantur directe innocen- ergo.
t s neci, quod infcrinsece malum est; »Resp. i . ° Hase argumenta nimis
posterions autem, etc. Solent etiam probare. Probant enim, etiam licitum
adj ungere auctoritatem S. Ambrosii, esse pollutionem procurare directe et
quaerefertur in can. Denique,causa 14, ex intentione, quod communiter reji-
q. 5: «Si alteri subveniri non potest citur; pot Jori enim jure dici potest de
»nisi alter lasdatur, commodius est semine quod sit pars corporis, quod
»neutrum juvare.» sit aggressor vitae, quod minus sit
San Ligorio (lib. 3, num. 394, quce- malum illud expelli, quam hominem
ritur 2) pregunta: «An liceat matri mori; probant ergo nimis, adeoque
sumere pharmacum directe ad expel - nihil.
lendum morbum, si inde timeatur » Resp. 2. ad singula. Ad i . , n ' e g o
0
um
indirecte abortus fœtus animati?— feetum esse proprie partem aut mem-
Resp. Si remedium directe tendat ad bra m matris, quia dicit ordinem ad
occisionem fœtus, ut esset dilacera- distinctum suppositum. At dato quod
do uteri, percussio ventris, etc., hœc sit pars seu membrum ejus, non est
quidem nunquam licet.y propter bonum individui, sed speciei.
En cuanto á las razones que Opo- Ad 2. , non fœtus, sed ipsa infir-
um
nen los Sres. Avanzini y Salazar (sea mitas est aggressor vitœ matris ;
dicho con buena venia), no tienen fœtus autem sequitur cursum natu-
ninguna fuerza sólida. En primer rae. E t dato esse aggressorem, non
lugar, voy á copiar las palabras del ideo liceret intendere ejus ejectionem,
doctísimo Billuart (De jure et just., ut dictum est de aggressore injusto
diss. 10, art. 7, dico primo): vitae. Utrum vero liceat intendere
« Procurare abortum fœtus , sive salutem matris, et habere se per-
animati, sive inanimati, directe et ex missive ad ejectionem fœtus, dicam
intentione est gravissimum pecca- modo. Ad 3 . , mors matris est m a -
u m
t u m , quod nullo bono fine sive famas lum physicum; ejectio fœtus ex in-
sive vitae salvando cohonestan po- tentione est malum morale, ut pro -
test.* batum est; valet autem dumtaxat
Después de exponer Billuart las laudatum axioma, quando mala sunt
razones en que funda la anterior pro- ejusdem rationis.»
posición, se opone á sí mismo los si- E n vista de las anteriores palabras
guientes argumentos, que son en del muy docto Billuart, aparece que
parte los principales con que los se- el Sr. Avanzini se equivocó cuando
ñores Avanzini y Salazar defienden dijo, y lo mismo el Sr. Salazar, que
la licitud de la craneotomía. Dice los autores, que defendieron que era
así: ilícita la craneotomía, no habían co-
«Dices contra conclusionem; casu locado la cuestión en su posición ver-
quo ad conservandam vitam matris dadera. Se equivocaron, porque el
non sit aliud remedium quam procu- fundamento de la opinión comunísi-
rare abortum, videtur quod sit lici- ma de los teólogos estribaba en aque-
tum illum directe et ex intentione llas palabras del Apóstol San Pablo
procurare. i.° Quia fœtus est m e m - (ad Rom., cap. 3, v. 8) que non sunt
brum seu pars matris; licitum est facienda mala, ut eveniant bona (1): t o -
autem amputare partem pro salute
totius. — 2. Quia censetur tune
0
« E t n o n ( s i c u t b l a s p h e m a m u r , • et s i c u t
est malum mors matris, quam ejectio ajunt q u i d a m nos dicere) f a c i a m u s m a l a
6i4 LIBRO VII. TRATADO IÍI.
dos los argumentos que se hagan en Las anteriores palabras de Santo
contra de esta sentencia del Apóstol Tomás se han de entender según la
no tienen fuerza alguna. L a cráneo- opinión común de sus intérpretes,
tomía tiene por objeto primario y di- como dice el doctísimo Billuart (De
recto quitar la vida directamente y de jure et just., diss. 10, art. 5 , § 1):
intento, con harta crueldad, al feto «Verumtamen hoc Doctoris Angelioi
que está en el vientre de su madre. principium, qnod late patet, et de
Lo que alega el Sr. Avanzini, tra- quo j a m ssepe, debet intelligi sub
yendo en su favor á Santo Tomás, duplici conditione. Prima est, quod
cuando dice: «In ejusmodi rebus di- bonus effectus esque immediate ex illa
rectum vel indirectum in intentione actione sequatur ac effectus malus;
consideratur, non autem in materiali quia si effectus malus prius sequere-
actu, juxta praeclarum principium a tur quam bonus, prius fieret iríalum
S. Thoma datum 2. 2.*, q. 64, quam bonum; et sic fieret malum
a
art. 7, ubi Angelicus Doctor intrin- ut eveniret bonum, quod non lic'et.»
secam rationem tradit cur liceat in Así, pues, en la presente cuestión
sui defensionem alterum occidere no se puede aplicar el principio de
(actu quidem directo, quod subintel- Santo Tomás, porque la craneotomía
ligitur); inquit enim: «Respondeo di- directa é inmediatamente se dirige
cendum, quod nihil prohibet unius á la occisión del inocente feto , y la
actus esse duos effectus, quorum al- salvación de la madre no se sigue in-
ter solum sit in intentione, alius mediatamente de la muerte del feto,
vero sit praater intentionem. Morales sino mediatamente y per accidens (1).
autem actus recipiunt speciem secun- El agresor de la madre no es el feto
dum id quod intenditur, non autem inocente, que está en su lugar natu-
ab eo quod est prseter intentionem, ral, donde le colocaron la generación
cum sit per accidens. Quod adamus- del padre y la concepción de la m a -
sim contingit in operatione cranioto- dre, la cual le nutrió y conservó en
mia;; hujus enim effectus duo sunt, sus entrañas; y así, el despojarle de
quorum primus, qui intenditur et mo- la secundina para despedazarle, es
ralitatem actui tribuit, est remotio un cruel infanticidio, que inmediata-
causes mortis mains; alter est préster mente no tiene otro efecto que la
intentionem, ideoque per accidens, qui muerte de un inocente.
extraneus est moralitati actionis, qui- Dice el Sr. Avanzini que la cues-
que consistit in morte injusti aggres- tión ha sido mal planteada por los
soris, id est, infantis;» á esto se res- que impugnan la craneotomía; pero
ponde que, si bien he tenido tantas voy á transcribir sus palabras, porque
veces ocasión de alabar á Avanzini son las mismas q u e , traducidas al
como canonista en la exposición de castellano, alega el Sr. Salazar.
la constitución de Pío IX Apostolices «Ipsi enim in ejusmodi quaestione
Sedis, me aparto enteramente de su semper considerarunt in infante jus
parecer en la opinión que como teó-
logo emite en la presente cuestión,
que propone en la obra Acta Sanctes (1) S e g ú n m i h u m i l d e p a r e c e r , el p r i n -
Sedis acerca de la craneotomía, como c i p a l m o t i v o de la e q u i v o c a c i ó n de A v a n -
luego diré. z i n i , S a l a z a r y a l g u n o s o t r o s f u é el n o
c o n s i d e r a r bien l o q u e a q u í d i c e el m u y
d o c t o B i l l u a r t , e s t o es, « q u o d b o n u s effec-
tus eeque immediate e x illa a c t i o n e 'se-
u t v e n i a n t b o n a ; q u o r u m d a m n a t i o j u s t a q u a t u r a c e f f e c t u s m a l u s ; » l o c u a l rio
est;» s o b r e c u y a s p a l a b r a s d i c e S a n t o T o - s u c e d e e n la c r a n e o t o m í a , p o r q u e el i n f a n -
m à s : « S i c u t b l a s p h e m a m u r , i d e s t , s i c u t t i c i d i o se s i g u e immediate, la s a l v a c i ó n d e
q u i d a m b l a s p h e r o a n d o n o b i s i m p o n u n t . » la m a d r e medíate.
CONSTITUCIÓN A P O S T O L I C A SEDIS ,615
vita:, quod facto perdidit; atque haud esta breve anticipación de la muerte,
animadverterunt unicum j us quod in- que vivir un poco más en esta vida y
fanti superfuit, esse illud eligendi ser privado de la vista de Dios, sin
modu'm moriendi. Hinc verus quaes- embargo, todos los teólogos convie-
tiqnis status non ille est quem aucto- nen en que esto sería un crimen
res supposuerunt, sed e converso hic de infanticidio: luego, á pari, aun
est: «an infans, curn necessario mori cuando el infante hubiese de morir
» debeat, jus habeat eligendi medium sin Bautismo, y la madre hubiese de
oquod cum ipso simul matrem peri- morir ciertamente si no se quitaba
»mat, alio medio omisso quod, dum Ja vida al feto por la craneotomía,
» pejorem conditionem suam non fa- ésta nunca sería lícita, por la razón,
»cit in qua est (cum tandem mori siempre subsistente, de que es occi-
odebeat), matrem incolumem reddit.» sión directa de un inocente, y así
Porro, ita constituía qusestione, puto que ñon sunt facienda mala ut eveniant
non solum clarum esse, sei? etiam evi- bona.
dens neminem posse sibi vindicare Los Sres. Avanzini y Salazar po-
ejusmodi electionis jus cum damno nen también por fundamento de su
vita; alienae, multoque minus cumj opinión la sentencia común de los
damno vitse matris. Namque, quod- teólogos, que autoriza al que en un
nam tandem est b.onum illud uno po- camino, acosado por un asesino ,
tius quam alio modo moriendi, quod huye á caballo, y, encontrando en un
comparan possit cum vita alterius, paso estrecho á un niño inocente, le
et, quod magis est, cum vita matris? atropella y le mata por librar su vida
Idem enim esset, ac in comparatione del que le persigue: ponen también
poneré irrationabile arbitrium (quod, el caso del bombardeo de una ciudad
utpote irrationabile, nullum creare sitiada en una guerra justa. Confie-
potest jus) cum supremo bono ac jure san todos los teólogos que es lícito el
temporali hominis, atque adeo pro- bombardeo , aun cuando se prevea
pri se matris.» con certeza que han de morir mu-
Todo , el anterior raciocinio de chos inocentes; y esta opinión se
Avanzini (Acta Sandez Sedis, tomo 7, funda en el principio de Santo T o -
pág. 286) será ingenioso cuanto se más, admitido por todos los sabios,
quiera, pero carece de solidez teoló- que cuando una acción tiene dos efec-
gica. tos inmediatos , uno bueno y otro
i.° Porque el inocente feto, como malo, se puede poner la acción inten-
que carece de uso de razón, no tiene tando el bueno y permitiendo el malo.
elección propia personal, sino que se E s t e es el argumento más fuerte, se-
ha de atender al derecho que la n a - gún el parecer de los que defienden
turaleza le concede; y la naturaleza como lícita la craneotomía; pero á
le defiende, por el principio de que esto se responde:
no es lícito matar directamente al i.° Que el caso del niño (bauti-
inocente, aun cuando de esto se si? zado) no conviene en el caso presen-
guieran grandes bienes, quia non sunt te, porque el que huyendo á caballo
facienda mala ut eveniant bona. para librarse de un asesino atropella
2-° Porque no es lícito arrojar á al niño que se interpone en el cami-
un pozo á un niño que está m u - no, se ve claro que de modo, alguno
riendo, y pronunciar al mismo tiem- intenta directamente su muerte: el
po la forma del Bautismo, cuando de efecto inmediato de la huida es librarse
no hacerlo hubiese de morir sin ser del asesino; la muerte del niño es per
bautizado; porque si bien al niño le accidenset préster intentionem. Lo mis-
sería mejor conseguir el cielo con mo sucede en el bombardeo de uña
6I6 L I B R O V I L TRATADO I I I .
ciudad en una guerra justa, en cuya los Santos doctores y teólogos cató-
acción el efecto inmediato es rendir licos que la impugnan. Avanzini,
la ciudad rebelde: la muerte que se después de confesar que sii opinión es con-
siga de los inocentes es per accidens traria al común de los teólogos, añade:
et préster intentionem. Además (y esto «Auctores non accurate l o q u u n -
nótese bien), en los dos casos ante- tur, cum dicunt eam sententiam esse
riores se pone una acción que en sí prorsus omnium: ipsemet enim Sán-
misma es justa, á saber, la fuga para chez tres auctores in contrarium al-
librarse de un asesino, y el bombar- l e g a t , quorum dúo saltem graves
deo de una ciudad rebelde; pero en sunt, Marianus Socinus, paterpiissi-
el caso de la craneotomía se pone mus impii Lelii Socini, a Pió II in
una acción intrínsecamente mala, á summa sestimatione habitus, et cele-
saber, la muerte atroz y deliberada berrimus Felinus, ambo in cap. Si
que despedaza el cráneo de un ino- aliquis, de hbmicid.,» etc.
cente, único efecto inmediato que se Confieso que no tengo á la mano
sigue de la craneotomía. los dos autores que cita Avanzini;
2 . ° Acerca de arrojar de la tabla pero para mí son de ningún valor es-
en un naufragio al que conmigo se tos autores, comparados con la opi-
apoderó de ella como único medio de nión comunísima de los doctores y
salvación, cuando aquélla no puede teólogos católicos. Además, aunque
sostener sin sumergirse más que á yo no puedo afirmar con certeza si
uno, cuya opinión dice el Sr. Salazar los dos autores citados hablan real-
que la admiten los que impugnan la mente de la craneotomía, pero de
craneotomía, confieso que este caso, cualquier modo que sea, es para m í
cuando los dos tomaron posesión á un igual, atendiendo á que sería contra-
mismo tiempo de la tabla, no recuerdo ria su opinión al parecer de los doc-
haberlo visto en autor alguno; por- tores católicos; mas, mientras otra
que teniendo los dos igual posesión é cosa no vea, tengo por más probable
igual derecho, no me parece tan cierto que los dos expresados autores no der
que cada uno de ellos tenga derecho fendieron la craneotomía del modo
para arrojar al compañero; y mien- que les atribuye Avanzini; y me fun-
tras no vea razones en contrario, me do en las siguientes palabras del eru-
parece más probable que la cues- ditísimo Ferraris (en su Bibliotheca
tión debería decidirse por suerte. Canónica, palabra Abortas, núm. 2 9 ) :
Concluye el Sr. Salazar diciendo: «Illud non omittendum est, si mu-
«Si la craneotomía es lícita, según se lier, quse foetum in útero habeat,
lia demostrado, claro es que no se in- morbo aliquo laboret cui nonnisi
curre, por los que ejecutan este acto, cum internectione embryonis medici-
en la censura de la bula Apostolices na fieri posset, et medicus abortionis
Sedis.» poculum dederit quo fcetus abactus
Lejos de haber demostrado el señor sit, hoc impune licere, et extra pce-
Salazar que la craneotomía es lícita, nam pronuntiat medicus Marian. S o -
para mí es cierto moralmente que la cin., in cap. Si aliquis, num. 8, de ho-
craneotomía es un cruel infanticidio, micid., ubi sex affert rationes, licet
y creo que para todos los teólogos sa- postea cum Felino, primo vers. quod
bios debe ser notablemente más pro- autem de muliere, dict. tit., rem in.
bable que es ilícita é injusta: hablo medio relinquat;i> en cuyas palabras
de la probabilidad intrínseca. se ve que Socino y Felino, únicos au-,
E n cuanto á la probabilidad extrín- tores de algún valer que se citan con-
seca, puede decirse que es casi nula, tra la opinión comunísima de los teó?.
atendida la sentencia comunísima de logos, ni defienden en rigor la e r a - -
CONSTITUCIÓN A P O S T O L I C E S E D I S . 617
neotomía, ni aun siquiera defienden est haec, ni fallor, ut opinionem de
por último que sea lícito dar una me- liceitate embryotomia?, etiam in illis
dicina á la madre para salvar su vida, circumstantiis, de quibus loquitur
cuando de ella se ha de seguir la quaesitum, peractae, reddat improba-
muerte del feto. De esto último he bilem prorsus, imo damnet atque
tratado en otro lugar. proscribat. (Cf. Bucceroni, Enchir.
* Esta cuestión debe tenerse hoy Moral., Append. Comm. 1.)
por terminada, en virtud de la siguien- Se acentúa más la improbabilidad
te declaración de la Sagrada Congre- de la operación embriotómica con la
gación del Santo Oficio, como.dice respuesta del Santo Oficio al señor
Scavini-Del Vecchio, tomo 2, núme- arzobispo Cameracense: «Eminen-
ro 654: «Cceterum de hac re habemus tissimi PP. mecum Inquisitores Ge-
recens S. Sedis Responsum. Interro- nerales, feria I V , die 14 currentis
gata S. Officii Congregatio: An tuto mensis (Augusti 1889) respondendum
doceri possit in scholis catholicis, li- mandarunt: In scholis catholicis tuto
citam esse operationem chirurgicam, doceri non posse licitam esse opera-
quam craniotomiam appellant, quan- tionem chirurgicam, quam cranioto-
do, scilicet, ea omissa, mater et filius miam appellant, sicut declaratum
perituri sint: ea e contra admissa, sal- fuit, die 28 Maii 1884, et quamcum-
vanda sit mater, infante pereunte?— que chirurgicam operationem directe
S. C. respondit: Tuto doceri non occisivam fcetus vel matris gestantis
posse. Hoc responsum Summus Pon- (Vid. Acta S. Sedis, vol. 17, p. 601.)
tifex piene confirmavit, die n Maii Según P. Villada, la craneotomía no
18S6. Verum hac S. C. decisione se puede sostener como lícita después
redditurne improbabilis opinio de em- de la anterior declaración, á la cual,
bryotomia? liceitate ? Affirmandum como interpretación del derecho natu-
puto. E t sane simile quaesitum fuit ral, debemos ajustamos, tomo 3, pági-
propositum S. Officii Congregationi na 262, De embryologia sacra. Advierte
circa Ontologismum, scilicet: Utrum Lehmkuhl que es difícil hallar buena
sequentes propositiones tuto tradì fe una vez que se tenga conocimiento
possint: sequuntur septem nota; pro- del anunciado decreto, tomo 1, nú-
positiones de Ontologismo. S. Con- mero 841; mas añade el mismo autor
gregatio, die 18 Sept. 1861, rescripsit: que depende de las circunstancias el
Negative, nempe: tuto tradi non posse. amonestar ó no al médico, que pro-
Jamvero hoc responso Theologi et cura con todo cuidado bautizar al
ipsi Philosophi veram hujusmodi doc- feto en el útero materno, mediante
trina; condemnationem et proscriptio- algún instrumento, antes de destro-
nem intellexerunt. Nec solum ita illud zarlo, si está de buena fe por no te-
interpretati sunt privati et publici ner conocimiento de las anteriores
professores, sed etiam ipsee Romana? declaraciones de la Santa Sede. (V. La
Congregationes in hunc sensum, sci- Ciudad de Dios, tomo 29, núm. 1.) «Si
licet, verse condemnationis et pro- quibus vero, dice en el núm. 848, hoc
scriptionis responsum illud intellexe- responsum ignotum manserit, inter
runt, prout documentis adductis pro- eos existere posse, qui bona fide sint
bat Cl. Bucceroni. Si igitur eodem circa contrariam opinionem, eo faci-
modo damnata est a S. Officio em- lius admitto, quia non solum internis
bryotomia, ac damnatus fuit Ontolo- rationibus scriptóres ínter se dimica-
gismus, si paritas s t a t pro utraque bant, sed ipsa S. Poenitentiaria hac
damnatione, apparet quanta sit vis de re interrogata: An unquam liceat
illius jurídica? censura? de cranioto- operatio, qua; vocatur craniotomia vel
mia: «Tuto doceri non posse.» Vis similis operatio, qua? per se directe
6i8 L I B R O V I I . T R A T A D O III.
tendit ad oecisionem infantis in úte- gundo caso, aunque r e s u l t e a l g u n a
ro positi? Die 28 Nov. 1872, mature incomodidad á la prole, no obstante
perpensis expositis, responderat: Con- la madre recibe un gran beneficio;
sulat probatos auctores, sive veteres, además al mismo hijo se le puede ad-
sive recentes, et prudenter agat.» ministrar el Bautismo con más se-
P. ¿Es lícito procurar el aborto por guridad extra uterum. (Véase L e h m -
medio del parto artificial, cuando el kuhl, Villada, Mare, Berardi, Praxis
feto no es viable fuera del útero ma- Confessarii.) «Imo in, u troque easu,
terno?— R . La Sagrada Congrega- dice Scavini-Del Vecchio, tomo 2,
ción del Santo Oficio, en la respuesta núm. 654, edic. 14.*, debebit, ut puto,
dada al arzobispo de Cambray el 25 medicus partum accelerare, si infans
de Julio de 1895, contestó: «Negative, extra uterum vivere certo possit, nem-
juxta alia decreta: diei, scilicet, 28 pe, generatim, si j a m elapsae sunt
Maii 1884 y 19 Augusti 1888.» Para plusquam triginta hebdómada; á ges-
comprender el alcance de esta decla- tatione. Etenim ob bonum sive prolis,
ración téngase presente el criterio que sive matris, sive prolis et matris si-
Scavini-Del Vecchio aplica á las de- mul, quorum vita ut servetur, medi-
claraciones sobre la licitud de la cra- cus procurare debet, dicendum est,
neotomía; y así se verá que hoy no se ipsum saltem in his circumstantiis te-
puede sostener la licitud del parto ar- ñen ad hanc partus accelerationem.»
tificial, cuando el feto no reúne con- Para saber cuándo el feto es ó no
diciones de vida fuera del útero m a - viable extra uterum, véase, P . Villada,
terno ó no es viable. Roma lócnta est, parte 3, Casus conscientice; Lehmkuhl
causa finita est. Los moralistas estaban y Scavini-Del Vecchio, tomo 2, nú-
divididos sobre el particular; hoy no mero 654.
puede haber división; solamente pue- La operación llamada Porro,, que
de tener lugar la advertencia que hace consiste en la extracción del útero de
Lehmkuhl al tratar de la craneoto- la mujer con sus ovarios, es lícita
mía, á saber: que si el médico que cuando, ajuicio délos médicos, omi-
intenta provocar el parto artificial, tiéndola peligra su vida. (Véase Sca-
cuando el feto no es viable extra ute- vini-Del Vecchio¿ que trata con. ex-
rum, está de buena fe, porque no tuvo tensión esta cuestión, tomo 2, pági-
conocimiento de la nueva declaración na 625, números 1, 2, 3; edic. 14. ) a
evulgant, nisi antea examinati pro- 2.?,. imprimí facientes, i. e., auctor
CONSTITUCIÓN A P O S T O L I C A S E D I S . 623
libri , vel editor, vel alius, qui m a n - los diferentes casos que se presentan,
dat seu curat per seipsum ut liber se debe tener muy presente la siguien-
typis mandetur. Censura non se ex- tegraduación que compendia discre-
tendit amplius, ut olim ex regula I n - tamente el Sr. Pedigini, arzobispo de
dicis et Pii IV decreto, ad vendentes, Bari:
retinen tes et evulgantes, etsi aliunde «i.° Usurpantes b o n a , redditus
graviter, ratione cooperationis, pecca- ad personas ecclesiasticas, ratione sua-
re possint. (Marc, núm. 1355O (Véan- rum ecclesiarum auí beneficiorum perti -
se el núm.: 403 y los Decretos ge- nentes , subjiciuntur excommunica-
nerales en el apéndice único del tomo tioni Romano Pontifici speciali modo
primero de esta obra, núms. 41 y 47.) * reservat«. (Es la undécima de la cons-
3 4 7 5 . La segunda excomunión titución Apostolices Sedis).
impuesta por el Tridentino en la s e - »2.° Usurpantes b o n a , redditus
sión 13 , canon r i , comprende á los ad nosocomia, confraternitates, alia-
que presumen enseñar, predicar, ó per- que loca pia pertinentes, subjiciuntur
tinazmente afirmar y defender que excommunicationi Pontifici simplici-
no es necesaria la confesión sacra- ter reservaras. (Concil. Trid., sess. 22,
mental para recibir la sagrada Euca- cap. 11, De reformat.)
ristía al que se siente gravado con »3.
0
E m e n t e s ab usurpatoribus
conciencia de pecado mortal, aunque utriusque generis bona vel redditus,
tenga copia de confesor. subjiciuntur excommunicationi Pon-
* E l Concilio de Trento, en la se- tifici reservat», sed non speciali modo
sión 26, cap. 1, De reform., condena (Avanzini, edic. 3. , pág. 105, en la
a
non redeundi R o n a m , possint ab alio quia satis aperta est, et parum inte-
Episcopo ordinari sine licentia E m i . rest nostra.»
Urbis Vicarii, vel sine examine Ro- 3 4 8 8 . Como la constitución Apos-
ñase subeundo, quin locum habeant tolices Sedis deja subsistentes las cen-
hujus articuli censura;?» Y responde suras impuestas por el Tridentino en
así: «Videntur ejusmodi censura; lo- la parte que no fueron abrogadas ó
cum non habere ob verba articuli: In modificadas por dicha constitución,
urbe commorantes ordinati ab alio; quse explicadas ya las suspensiones im-
verba significant commorationem per- puestas por ésta, creo conveniente ex-
d u r a n t e m , et in ejus perduratione plicar las suspensiones impuestas por
ordinationem ab alio factam.» el Tridentino que están vigentes, para
Aunque esta suspensión no se trata que los estudiantes encuentren reuni-
por algunos autores sino como de das desde un punto de vista las unas
paso, pero atendiendo á que las con- y las otras. Hablando de estas sus-
tinuas revoluciones han obligado á pensiones, he aquí las palabras de los
muchos jóvenes extranjeros á p a s a r á señores Metropolitano y Prelados de
Roma para ordenarse, por no poderlo la provincia eclesiástica de Zaragoza
hacer en su país natal, he creído con- (advertencia 9. , pág. 201):
a
bitant, et saltern per quatuor menses algún acto pontifical en diócesis ajena
mor am traxerint, ibique adhuc com- sin licencia expresa del Ordinario (ses. 6,
morari velint, nequeunt extra urbem cap. 5, De reformat.)» * y si confiriese
ordines suscipere absque licentia Car- órdenes sin licencia, los ordenados
dinalis Urbis Vicarii, vel absque prse- quedarían suspensos ipso jure del ejer-
vio examine coram eodem peracto, cicio de los órdenes. Ninguna dé e s -
prseterquam a proprio seu domicilii, tas dos censuras está reservada al
seu beneficii, seu familiaritatis Epis- Papa. * .
copo; immo neque ab hoc, si in eo «2. Suspensión á voluntad del
a
examine rejecti fu^rint. Hsec non per- Obispo propio al ordenado por Obispo
tinent ad regulares, neque ad laicos ajeno sin dimisorias del propio (ses. I 4 ?
«orden sagrado durante el primer año y beneficio por un año «á los abades
«de la sede vacante con dimisorias de »y otros prelados, colegios y cabildos
«los cabildos ó del Vicario capitular» »que dan dimisorias para órdenes á
(ses. 7 y 23,. cap. 10, De reformat.)» «clérigos seculares de su territorio,
* Los que reciben órdenes meno- «por más que sean exentos ó nullius
res quedan privados del privilegio cle- »dicecesis (ses. 23, cap. 10, De re-
rical; el Capítulo queda entredicho lo format.)»
mismo que el Vicario capitular (véase * Tanto el que ordena como el que
el núm. 3493); y el ordenante, en fin, recibe el orden , incurren en las m i s -
incurre en la suspensión explicada en mas penas de que se ha hablado en
el núm. 3483 , puesto que la ordena- el núm. 3489. *
ción se ha verificado sin las legítimas 3 4 9 1 . «6. Suspensión «al sacer-
a
TRATADO CUARTO
care, aut illi quomodolibet, publice nisi remittente sacerdote credat sibi
vel occulte, quovis quaasito ingenio remitti; imo peccatum maneret, nisi
vel colore, tacite vel expresse favere remissum crederet: non enim sufficit
praesumant.» Sunt autem: remissio peccati et gratia? donatio,
1. Haeretica sententia e s t , sed sed oportet etiam credere esse re-
usitata, Sacramenta Novae Legis jus- missum.
tificantem gratiam illis dare qui non 11. Nullo modo confidas absolvi
ponunt obicem. propter tuam contritionem, sed prop-
2. In puerum post Baptismum ter verbum Christi: Quodcumque sol'
negare remanens peccatum, est Pau- veris, etc. Hie, inquam, confide, si
lum et Christum simul conculcare. sacerdotis obtinueris absolutionemj
3. Fomes peccati, etiamsi nullum et crede fortiter te absolutum, et ab-
adt.it actúale peccatum, moratur ex- solutus vere eris, quidquid sit de con-
euntem a corpore animam ab ingressu tritióne.
cosli. 12. Si per impossibile confessus
4. Imperfecta Charitas morituri non esset contritus, aut sacerdos non
fert secum necessario magnum timo- serio, sed joco absolveret, si tamen
rem, qui ex se solo satis est faceré credat se absolutum, verissime est
posnam purgatorii, et impedit introi- absolutus.
tum regni. 13. In sacramento Pcenitentia? ac-
5. Tres esse partes pcenitentiae, remissione culpas non plus facit Papa
contritionem, cpnfessionem, et satis- aut Episcopus, quam infimus sacer-
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 641
dos: imo, ubi non est sàcerdos, seque hominem communibus spiritualibus
tantum quilibet christianus, etiamsi Ecclesias orationibus.
mulier aut puer esset. 24. Docendi sunt christiani plus
14. Nullus . debet sacerdoti res- diligere excommunicationem, quam
pondere se esse contritum, nec sàcer- timere.
dos requirere. 25. Romanus Pontifex, Petri suc-
15. Magnus est error eorum, qui cessor, non est Christi Vicarius super
ad sacramentum Eucharistise acce- omnes totius mundi ecclesias, ab ipso
dunt, huic innixi, quod sint confessi, Christo in Beato Petro institutus.
quod non sint sibi conscii alicujus 26. Verbum Christi ad Petrum:
peccati mortalis, quod praamiserint Quodcumque solveris super terram, etc.,
orationes suas et praeparatoria: om- extenditur dumtaxat ad ligata ab ipso
nes illi judicium sibi manducant et Petro.
bibunt. Sed si credant et confidant 27. Certum est in manu Ecclesias
se gratiam ibi consecuturos, haec sola aut Papas prorsus non esse statuere
fides facit eos puros et dignos. articulos fidei, imo nec leges morum
16. Consultum videtur quod E c - seu bonorum operum.
clesia in communi concilio statue- 28. Si Papa cum magna parte
ret laicos sub utraque specie commu- Ecclesias sic vel sic sentiret, nec
nicandos: nec Bohemi communican- etiam erraret; adhuc non est pecca-
tes sub utraque specie sunt hseretici, tum aut hasresis contrarium sentire,
sed schismatici. praesertim in re non necessaria ad
17. Thesauri Ecclesia;, unde Papa salutem, donee fuerit per Concilium
dat indulgentias , non sunt merita universale alterum reprobatum, aite-
Christi et Sanctorum. rum approbatum.
18. Indulgentias sunt pias fraudes 29. Via nobis facta est enarrandi
fidelium, et remissiones honorum auctoritatem Conciliorum, et libere
operum: et sunt de numero eorum contradicendi eorum gestis, et judi-
quae licent, et non de numero quas candi eorum decreta, et confidenter
expediunt. confitendi quidquid verum videtur,
19. Indulgentias his, qui veraci- si ve probatum fuerit, si ve reprobatum
ter eas consequuntur, non valent ad a quocumque Concilio.
remissionem pcenae pro peccatis ac- 30. Aliqui articuli Joannis Hus
tualibus débitas apud divinam justi- condemnati in Concilio Constantien-
tiam. si sunt christianissimi, verissimi, et
20. Seducuntur credentes indul- evangelici, quos nec universalis Eccle-
gentias esse salutares et ad fructum sia posset damnare.
spiritus utiles. 31. In omni opere bono Justus
21. Indulgentias necessaria? sunt peccat.
solum publicis criminibus, et proprie 32. Opus bonum optime factum
conceduntur duris solummodo et im- est veniale peccatum.
patiëntibus. 33. Haereticos comburi est contra
22. Sex generibus hominum i n - voluntatem spiritus.
dulgentias nec sunt necessaries nec 34. Praaliari adversus turcas es
utiles: videlicet, mortuis seu mori- repugnare Deo visitanti iniquitates
t u r i s , infirmis, legitime impeditis, nostras per illos.
his qui non commiserunt crimina, 35. Nemo est certus se non sem-
his qui crimina commiserunt sed non per peccare mortaliter, propter occul-
publica, his qui meliora operantur. tissimum superbia; vitium.
23. Excommunicationes sunt tan- 36. Liberum arbitrium post pec-
tum externas pœnaa , nec privant catum est res de solo titulo: et, dum
TOMO I I I . 41
642 L I B R O VIL TRATADO IV.
facit quod in se est, peccat mortaliter. 2. Sicut opus malum ex natura
37. Purgatorium non potest pro- sua est mortis esterna; meritorium,
bari ex Sacra Scriptura quse sit in sic bonum opus ex natura sua est
canone. vitas aeterna; meritorium.
38. Animae in purgatorio non sunt 3. E t bonis angelis et primo no-
securae de earum salute, saltem om- mini, si in statu ilio persévérassent
nes: nec probatum est ullis aut ratio- usque ad ultimum vitse, félicitas esset
nibus aut Scripturis ipsas esse extra merces, et non gratia.
statum merendi aut augendss chari- 4. Vita aeterna homini integro et
tatis. angelo promissa fuit intuitu bono-
39. Animae in purgatorio peccant rum operum, et bona opera ex lege
sine intermissione, quamdiu quaerunt natürse ad illam consequendam per
requiem et horrent pcenas. se sufficiunt.
40. Animae ex purgatorio libera- 5. In promissione facta angelo et
tes suffragiis viventium, minus bean- primo homini continetur naturalis
tur quam si per se satisfecissent. justifias constitutio, qua pro bonis
41. Praelati ecclesiastici et prin- operibus sine alio respectu vita aeter-
cipes saeculares non male facerent, na justi promittitur.
si omnes saccos mendicitatis dele- 6. Naturali lege constitutum fuit
rent. homini ut, si in obedientia perseve-
raret, ad eam vitam pertransiret in
3 5 0 0 . Succedunt propositiones qua mori non posset.
Michaelis Baji, quas damnaverat 7. Primi hominis integri merita
S.Tius V in constit. Ex omnibus, die fuerunt primae creationis munera: sed
1 Octobris 1567, quam constitutio- juxta modum loquendi Scripturae Sa-
nem evulgavit et confìrmavit Grego- cra; non recte vocantur gratia: quo
rius XIII in constit. Provisionis nos- fit, ut tantum merita, non etiam gra-
tra, edita die 29 Januarii 1579, et tia, debeant nuncupari.
iterum Urbanus VIII in constit. In 8. In redemptis per gratiam Chris-
eminenti, edita die 6 Martii 1641. ti nullum inveniri potest bonum me-
Ejusmodi Baji propositiones his ritum quod non sit gratis indigno
verbis fuerunt damnatse: collatum.
«Quas quidem sententias, stricto 9. Dona concessa homini integro
coram nobis examine ponderatas, et angelo, forsitan , non improbanda
quamquam nonnulla; aliquo pacto ratione, possunt dici gratia: sed quia,
sustineri -possent, in vigore et pro- secundum usum Sacra; Scripturae ,
prio verborum sensu ab assertoribus nomine gratiae ea tantum munera in-
intento, hasreticas, erroneas, suspec- telliguntur quae per Jesum Christum
tas, temerarias , scandalosas, et in male merentibus et indignis confe-
pias aures offensionem immittentes r u n t u r , ideo neque merita , neque
respective... damnamus, circumscri- merces, quas illis redditur, gratia dici
bimus, abolemus, deque eisdem et debet.
similibus posthac quoquo pacto lo- 10. Solutio poenae temporalis ,
quendi, scribendi, et disputandi fa- quae peccato dimisso saspe remanet,
cultatem quibuscumque interdicimus; et corporis resurrectio proprie non-
qui secus fecerint... vinculo quoque nisi meritis Christi adscribenda est.
anathematis eo ipso innodamus...» 11. Quod pie et juste i n hac vita
mortali utque in finem vitae conver-
1. Nec angeli nec primi hominis sati vitam consequimur aaternam, id
adhuc integri merita, recte vocantur non proprie gratiae Dei, sed ordina-
gratia. tion* naturali statina initio creationis
E L E N C O D E L A S . P R O P O S I C I O N E S CONDENADAS. 643
constitute justo Dei judicio depu- t u r e debita fuit integratati p r i m e
tandum est: neque in hac retributio- conditionis; et proinde naturalis d i -
ne bonorum ad Christi meritum r e s - cenda est, et non supernaturalis.
picitur, sed tantum ad primam ins- 22. Cum Pelagio sentiunt, qui
titutionem generis humani, in qua textum Apostoli ad Romanos, II :
lege naturali constitutum est ut jus- Gentes, qua legem non habent, naturce-
to Dei judicio obediential mandato- nter ea qua legis sunt faciunt, intelli-
rum vita asterna reddatur. gunt de gentibus fidei gratiam non
12. Pelagii sententia est : opus habentibus.
b o n u m , citra gratiam adoptionis 23. Absurda est eorum sententia,
factum, non est regni ccelestis meri- qui dicunt hominem ab initio dono
torium. quodam supernaturali et gratuito su-
13. Opera bona a filiis adoptio- pra conditionem n a t u r e s u e fuisse
nis facta , non accipùmt rationem exalta tern, ut fide, spe, et charitate
meriti ex eo quod hunt per spiritum Deum supernaturaliter coleret.
adoptionis inhabitantem corda filio- 24. A vanis et otiosis hominibus,
rum D e i , sed tantum ex eo quod secundum insipientiam philosopho-
sunt conformia legi, quodque per ea rum, excogitata est sententia, q u e ad
prestatur obedientia legi. pelagianismum rejicienda est, h o m i -
14. Opera bona justorum n o n nem ab initio sic constitutum, ut per
accipient in die judicii extremi mer- dona n a t u r e superaddita fuerit largi-
cedem ampliorem, quam justo Dei tate conditoris sublimatus et in Dei
judicio mereantur accipere. filium adoptatus.
15. Ratio meriti non consistit in 25. Omnia opera infidelium sunt
eo quod qui bene operantur habeant peccata , et philosophorum virtutes
gratiam et inhabitantem Spiritum sunt vitia.
Sanctum, sed in eo solum quod obe- 26. Integritas prime creationis
dit divine legi. non fuit indebita h u m a n e n a t u r e
16. Non est vera legis obedien- exaltatio, sed naturalis ejus conditio.
tia quae fit sine charitate. 27. Liberum arbitrium, sine gra-
17. Sentiunt cum Pelagio , qui fie Dei adjutorio, nonnisi ad peccan-
dicunt esse necessariura ad rationem dum valet.
meriti ut homo per gratiam adop- 28. Pelagianus est error dicere,
tionis sublimetur ad statum deifi- quod liberum arbitrium valet ad ul-
cum. lum peccatum vitandum.
18. Opera catechumenorum , ut 29. Non soli fures ii sunt et l a -
fides et pcenitentia ante remissio- trones qui Christum viam et ostium
nem peccatorum facta, sunt v i t e veritatis et v i t e negant, sed etiam
aeternee meritoria: quam vitam ipsi quicumque aliunde quam per ipsum
non consequentur, nisi prius prsece- in viam j u s t i t i e (hoc est, ad aliquam
dentium delictorum impedimenta tol- justitiam) conscendi posse docent.
lantur. 30. Aut tentationi ulli, sine gra-
19. Opera justifies et temperan- fie ipsius adjutorio, resistere homi-
t e q u e Christus fecit, ex dignitate nem posse, sic ut in earn non indu-
persone operantis non traxerunt m a - catur aut ab ea non superetur.
jorem valorem. 31. Charitas perfecta et sincera,
20. Nullum est peccatum ex na- quas est ex corde puro, et conscientia
tura sua veniale, sed omne peccatum bona, et fide non ficta, tam in cate-
meretur pcenam e t e r n a m . chumenis quam in pcenitentibus po-
21. Humanae naturae sublimatio test esse sine remissione peccatorum.
et exaltatio in consortium divine na- 32. Charitas ilia, q u e est pieni-
64
4
L I B R O VIL TRATADO TV.
tudo legis, non est semper conjuncta 43. In omnibus pceniténtibus ante
cum remissione peccatorum. Sacramentum absolutionis, et in ca-
33. Catechumenus juste , reçte, techumenis ante Baptismum, est vera
et sancte vivit, et mandata Dei ob- justificatio; separata tamen a remis-
servât, ac legem implet per charita- sione peccatorum.
tem, ante obtentam remissionem pec- 44. Operibus plerisque qua? a
catorum, quae in Baptismi lavacro de- fidelibus hunt solum ut Dei manda-
mum percipitur. tis pareant, cujusmodi sunt obedire
34. Distinctio illa duplicis amoris parentibus, depositum reddere, ab ho-
naturalis, videlicet, quo Deus ama- micidio, a furto, a fornicatione absti-
te ut auctor naturae, et gratuiti quo nere, justiflcantur quidem homines,
Deus amatur ut beatificator, vana est quia sunt legis obedientia et vera le-
et commentitia, et ad illudendum sa- gis justitia; non tamen iis obtinent
cris Litteris et plurimis veterum tes- incrementa virtutum.
timoniis excogitata. 45. Sacrifìcium Missa? non alia
35. Omne quod agit peccator, vel ratione est sacrifìcium, quam genera-
servus peccati, peccatum est. li illa, qua omne opus quod fit, fit ut
36. Amor naturalis, qui ex viribus sancta societate Deo homo inhas-
naturae exoritur, ex sola philosophia reat.
per elationem praesumptionis huma- 46. Ad rationem et definitionem
nae cum injuria crucis Christi defen- peccati non pertinet voluntarium, nec
ditur a nonullis doctoribus. definitionis quaestio est, sed causa? e t
37. Cum Pelagio sentit, qui boni originis, utrum omne peccatum de-
aliquid naturalis, hoc est, quod ex beat esse voluntarium.
natura? solis viribus ortum ducit, a g - 47. Unde peccatum originis vere
noscit. habet rationem peccati sine ulla r e -
38. Omnis amor creatura? ratio- latione ac respectu ad voluntatem a
nalis aut otiosa est cupiditas qua qua originem habuit.
mundus diligitur, qua? a Joanne pro- 48. Peccatum originis est habi-
hibetur, aut laudabilis illa Charitas tuali parvuli voluntate voluntarium,
qua per Spiritum Sanctum in corde et habitualiter dominatur parvulo;
diffusa Deus amatur. eo quod non gerit contrarium volun-
39. Quod voluntarie fit, etiamsi tatis arbitrium.
necessario fiat, libere tarnen fit. 49. E t ex habituali voluntate do-
40. In omnibus suis actibus pec- minante fit, ut parvulus discedens si-
cator servit dominanti cupiditati. ne regenerationis Sacramento, quan-
41. Is libertatis modus, qui est à do usum rationis consecutus erit,
necessitate, sub libertatis nomine actualiter Deum odio habeat, Deum
non reperitur in Scripturis, sed solum blasphemet, et legi Dei repugnet.
nomen libertatis a peccato. 50. Prava desideria, quibus ratio
42. Justitia qua justificatur per non consentit, et qua? homo invitus
fidem impius, consistit foimaliter in patitur, sunt prohibita praecepto Non
obedientia mandatorum, qua? est ope- concufiisces.
rum justitia: non autem in gratia 51. Concupiscentia, sivelex mem-
aliqua anima? infusa , qua adoptatur brorum, et prava ejus desideria, qua?
homo in filium Dei, et secundum in- inviti sentiunt homines, sunt vera
teriorem hominem renovatur, ac di- legis inobedientia.
vina? natura? consors efflcitur, ut sic 52. Omne scelus est ejus condi-
per Spiritum Sanctum renovatus, tionis, ut suum auctorem et omnes
deinceps bene vivere et Dei mandatis posteros eo modo inficere possit, quo
obedire possit. infecit prima transgressio.
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 645
53. Quantum est ex vi transgres- dum quem valeant opefantem perdu-
sionis, tantum meritorum malorum cere ad regnum aeternum (hoc est, ad
a generante contrahunt qui cum m i - modum meritorium), commentitia
noribus nascuntur vitiis, quam qui est et explodenda.
cum majoribus. 62. Illa quoque distinctio qua
54. Definitiva haec sententia, opus dicitur bifariam bonum, vel
Deum homini nihil impossibile prae- quia ex objecto et omnibus circum-
•cepisse, falso tribuitur Augustino, stantiis rectum est et bonum (quod
cum Pelagii sit. moraliter bonum appellare consueve-
55. Deus non potuisset ab initio runt), vel quia est meritorium regni
talem creare hominem, qualis nunc astemi eo quod sit a vivo Christi
nascitur. membro per spiritum charitatis, reji-
56. In peccato duo sunt, actus et cienda est.
reatus: transeunte autem actu, nihil 63. Sed et illa distinctio duplicis
manet nisi reatus sive obligatio ad justitiaa, alterius quaa fit per spiritum
poenam. charitatis inhabitantem, alterius quaa
57. Unde in sacramento Baptis- fit ex inspiratione quidem Spiritus
mi, aut sacerdotis absolutione, pro- Sancti cor ad pcenitentiam excitantis,
prie reatus peccati dumtaxat tollitur, sed nondum cor inhabitàntis et in eo
et ministerium sacerdotum solum li- charitatem diffunderitis qua divinae
berai a reatu. legis justificatio impleatur, similiter
58. Peccator pcenitens non vivi- rejicitur.
ficato ministerio sacerdotis absol- 64. Item et illa distinctio dupli-
ventis, sed a solo Deo, qui, pceniten- cis vivificationis, alterius qua vivifi-
tiam suggerens et inspirans, vivificat catur peccator dura ei poenitentias et
eum et resuscitai: ministerio autem vita; novse propositum et inchoatio
sacerdotis solum reatus tollitur. per Dei gratiam inspiratur, alterius
59. Quando per eleemosynas alia- qua vivificatur qui vere justificatur
que poenitentise opera Deo satisfaci- et palmes vivus in vite Christi effi-
mus pro poenis temporalibus, non citur, pariter commentitia est et
dignum pretium Deo pro peccatis Scripturis minime congruens.
nostris offerimus, sicut quidam er- 65. Nonnisi pelagiano errore ad-
rantes autumant (nam alioqui esse- mitti potest usus aliquis liberi arbi-
mus, saltern aliqua ex parte, redem- ; trii bonus, sive non malus: et gratia;
ptores); sed aliquid facimus, cujus Christi injuriam facit qui ita sentit
intuitu Christi satisfactio nobis ap- et docet.
plicatur et communicatur. 66. Sola violentia répugnât liber-
60. Per passiones Sanctorum in tati hominis naturali.
indulgentiis communicatas non pro- 67. Homo peccat, etiam damna-
prie redimuntur nostra delieta: sed biliter, in eo quod necessario facit.
per communionem charitatis nobis 68. Infidelitas pure negativa in
eorum passiones impertiuntur, ut his in quibus Christus non est prae-
digni simus qui pretio sanguinis dicatus, peccatum est.
Christi a poenis pro peccatis debitis 69. Justificatio impii fit formali-
liberemur. ter per obedientiam legis, non autem
61. Illa doctorum distinctio, di- per occultam communicationem et
vina; legis mandata bifariam imple- inspirationem gratia; quae per earn
ri, altero modo quantum ad prsece- justificatos faciat implere legem.
ptorum operum substantiam tantum, 70. Homo existens in peccato
altero modo quantum ad certum mortali, sive in reatu aaternae damna-
quemdam modum, videlicet, secun- tionis, potest habere veram charita-
646 L I B R O V I I . T R A T A D O IV.
tem: et Charitas etianv perfecta po- suris et poenis in haereticos inflictis;
test consistere cum reatu aeternae atque praeterea explicite adjectam
damnationis. esse excommunicationem latae sen-
71. Per contritionem, etiam cum tentisB in omnes qui aliquam pròpo-
charitate perfecta et cum voto susci- sitionem in sensu damnato defende-
piendi Sacramentum conjunctam, non rent. Haec excommunicatio non alia
remittitur crimen, extra casum neces- de causa videtur adjecta, quam u t
sitatis aut martyrii, sine actuali sus- subjacerent excommunicationis pce-
ceptione Sacramenti. nae illi , qui defendentes aliquam
72. Omnes omnino justorum afli- damnatam propositionem, effugerent
ctiones sunt ultiones peccatorum ip- aut effugere putarent censuras in hae-
sorum: unde et Job, et martyres, quae reticos latas, quia nota hseréseos pro-
passi sunt, propter peccata sua passi positioni a se defensaa non conveni-
sunt. ret, ñeque se hasreticorum fautores
73. Nemo, praeter Christum, est esse affirmarent.
absque peccato originali: hinc Beata Nunc incipiunt-propositiones dam-
Virgo mortua est propter peccatum natae sine hseréseos nota: ne autem
ex Adam contractum, omnesque ejus harum propositionum defensores a
afiictiones in hac vita, sicut et alio- qualibet censura ecclesiastica essent
rum justorum, fuerunt ultiones pec- immunes, adjecta videtur excommu-
cati actualis vel originalis. nicatio. Ejusmodi propositiones p r o -
74. Concupiscentia in renatis re- prius articulum de quo agimus attin-
lapsis in peccatum mortale, in quibus gere videntur.
jam dominatur, peccatum est, sicut
et alii habitus pravi.
75. Motus pravi concupiscentiae
sunt, pro statu hominis vitiati, pro- 3 5 0 1 . Ordine chronologico pri-
hibiti prsecepto Non concupisces: unde ma se prodit propositio damnata per
homo eos sentiens, et non consen- decretum S. U. Inquisitionis, proba-
tiens, transgreditur praeceptum Non tum a Clemente V i l i , die 20 Julii
concupisces; quamvis transgressio in 1602, his verbis concepta:
peccatum non deputetur. «Licere per litteras seu internun-
76. Quamdiu aliquid concupis- cium confessano absenti peccata sa-,
centiae carnalis in diligente est, non cramentaliter confiteri, et ab eodem
facit praeceptum Diliges Dominum absente absolutionem obtinere.»
Deum tuum ex tato corde tuo. Haec propositio damnata est ad
JJ. Satisfactiones laboriosae jus- minus ut falsa, temeraria et scanda-
tificatorum non valent expiare de losa. Sanctio autem adjecta ita se
condigno pcenam temporalem restan- habet:
tem post culpam condonatam. «Praecipitque (Clemens V i l i ) ne
78. Immortalitas primi hominis deinceps ista propositio in publicis
non erat gratiae beneficium, sed na- privatisque lectionibus, concionibus,
turalis conditio. et congressibus doceatur, neve un-
7g. Falsa est doctorum senten- quam tamquam aliquo casu probabi-
tia, primum hominem" potuisse a Deo lis defendatur, imprimatur, aut ad
creari et institui sine justitia na- praxim quovis modo deducatur: quod
turali. si quis illam docuerit, defenderit,
Hactenus vidimus damnatas fuisse imprimi fecerit, aut de ea, etiam dis-
propositiones, quarum aliis nota hae- putative, tractaverit (nisi forsan i m -
reseos conveniret, aliis vero inferior pugnando), vel ad praxim directe, vel
nota; easque esse damnatas sub cen- indirecte deduxerit, prceter excommu-
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 647
nicationem lates sentenlics, qnam ipso 7. Modus evitandi obligationem
facto incurvât, ...aliis etiam pœnis denuntiandas sollicitationis est, si sol-
infligendis subjaceat. » licitatus confiteatur cum sollicitante:
hie potest ipsum absolvere absque
onere denuntiandi.
3 5 0 2 . Alexander V I I , die 24 8. Duplicatum Stipendium potest
Septembris 1665, per S. U. Inquisì- sacerdos pro eadem Missa licite ac-
tionem sequentem propositionum Se- cipere, applicando petenti partem
riem damnavit et unamquamque etiam specialissimam fructus ipsimet
ipsarum ut minimum tamquam scan- celebranti correspondentem , idque
dalosam. Harum aliquae potius ad post decretum Urbani V i l i .
rem disciplinés, quam ad res dogma- 9. Post decretum Urbani potest
ticas pertinent; ideoque ex mutatione sacerdos cui Missas cclebrandas tra-
alicujus disciplinas capitis et ipsarum duntur, per alium satisfacere, collato
aliquae modificationem possent sub- illi minori stipendio , alia parte sti-
ire: sunt autem universi m damnatas, pendii sibi retenta.
«ne si pro recta regula fidèles in praxi 10. Non est contra justitiam, pro
sequerentur, ingens erumperet Chris- pluribus sacrificas Stipendium acci-
tianas vitas corruptela.» Sunt autem: pere , et sacrificium unum offerre.
Neque etiam est contra fidelitatem,
1. Homo nullo unquam vitas suae etiamsi promittanij promissione etiam
tempore tenetur elicere actum fidei, juramento firmata, danti Stipendium
spei, e t charitatis ex vi prseceptorum quod pro nullo alio offeram.
divinorum ad eas virtutes pertinen- 11. Peccata in confessione omissa
tium. seu oblita ob instans periculum vitaa,
2 . Vir equestris ad duellum pro- aut ob aliam causam , non tenemur
vocates potest illud acceptare, ne in sequenti confessione exprimere.
timiditatis notam apud alios incurrat. 12. Mendicantes possunt absol-
3. Sententia asserens bullam vere a casibus Episcopis reservatis,
Cosnas solum prohibere absolutionem non obtenta ad id Episcoporum fa-
hseresis et aliorum criminum quando cúltate.
publica s u n t , et id non derogare 13. Satisfacit prascepto annuas
facultati Tridentini, in qua de occul- confessionis , qui confitetur regulari
tis criminibus sermo est , anno 1629, Episcopo prassentato , sed ab eo in -
18 Julii in consistono Sacrse Congre- juste reprobato.
g a t i o n s Eminentissimorum Cardina- 14. Qui facit confessionem vo-
lium visa et tolerata est. luntarle nullam , satisfacit prascepto
4. Praslati regulares possunt in Ecclesia?.
foro conscientias absolvere quoscum - 15. Posnitèns propria auctoritate
que saeculares ab hasresi occulta et ab substituere sibi alium potest, qui loco
exeommunicatione propter earn in- ipsius posnitentiam adimpleat.
cursa. 16. Qui beneficiurn curatum ha-
5. Quamvis evidenter tibi constet b e n t , possunt sibi eligere in confes-
Petrum esse hasreticum , non teneris sarium simplicem sacerdotem non
denuntiare, si probare non possis. approbatum ab Ordinario.
6. Confessarius qui in sacramen- 17. E s t licitum religioso vel cle-
tali confessione tribuit pcenitenti rico calumniatorem gravia crimina
chartam postea legendam, in qua ad de se vel de sua religione spargere
venerem incitât, non censetur solli- minantem occidere; quando alius mo-
citasse in confessione, ac proinde non dus defendendi non suppetit, uti sup-
est denuntiandus. petere non videtur si calumniator sit
6S4 L I B R O V I L TRATADO IV.
paratus vel ipsi religioso, vel ejus esse a Sede Apostolica tamquam i.rn-
religioni publice et coram gravissimis probabilem.
viris praedicta impingere , nisi occi - 28. Populus non peccat, etiamsi
datur. absque ulla causa non recipiat legem
18. Licet interficere falsum accu- a principe promulgatam.
satorem, falsos testes, ac etiam judi-
cem, a quo iniqua certo imminet sen- Ejusmodi propositzones hac sanctione
t e n z a , si alia via non potest innocens fuerunt damnâtes: «SSmus... statuit et
damnum evitare. decrevit praedictas propositiones et
19. Non peccat maritus occidens unamquamque ipsarum ut,minimum,
propria auctoritate uxorem in adulte- tämquam scandalosas esse damnan-
rio deprehensam. das et prohibendas, sicut eas damnat
20. Restitutio a Pio V imposita ac prohibet; ita ut quicumque illas
beneficiatis non recitantibus, non de- aut conjunctim aut divisim docuerit,
betur in conscientia ante sententiam défendent, "ediderit, aut de eis, etiam
declaratoriam judicis , eo quod sit disputative, publice aut privatim tra-
poena. c t a v e r i t , nisi forsan impugnando,
ipso facto incidat in exeommunica-
21. Habens capellaniam collati -
tionem,» etc.
vam aut quodvis aliud beneficium
ecclesiasticum , si studio litterarum
vacet, satisfacit suae obligationi si 3 5 0 3 . Per aliud decretum ejus-
Officium per alium recitet. dem Sacrae Congregationis Universa-
22. Non est contra justitiam lis Inquisitionis, editum feria V, die
beneficia ecclesiastica non conferre 18 Martii 1666, sub eadem nota et
gratis; quia collator, conferens illa sanctione fuerunt prohibitae proposi-
beneficia ecclesiastica pecunia inter- tiones quae sequuntur ; atque decre-
veniente, non exigit illam pro colla - tum emissum est tamquam prioris
tione benefica, sed veluti pro emolu- decreti continuatio. Sunt autem:
mento temporali quod tibi conferre
non tenebatur. 29. In die jejunii qui saapius m o -
23. Frangens jejunium Ecclesise, dicum quid comedit, non frangìt je-
ad quod tenetur, non peccat mortali- junium.
ter, nisi ex contemptu vel inobedien- 30. Omnes officiales qui in repú-
tia hoc faciat, puta, quia non vult blica corporaliter laborant, sunt ex-
se subjicere praecepto. c u s a t ab obligatione jejunii, nec de-
24. Mollities, sodomia et bestia- bent se certificare an labor sit com-
litas sunt peccata ejusdem speciei in- patibilis cum jejunio.
fima;: ideoque sufficit dicere in con- 31. Excusantur absolute a prae-
fessione se procurasse pollutionem. cepto jejunii omnes illi qui iter agunt
25. Qui habuit copulam cum so- equitando , utcumque iter agant,
luta, satisfacit confessionis praecepto etiamsi iter necessarium non sit, et
dicens: commisi cum soluta grave etiamsi iter unius diei confidant.
peccatum contra castitatem, non ex- 32. Non est evidens quod consue-
plicando copulam. tudo non comedendi ova et lacticinia
26. Quando litigantes habent por in Quadragesima obliget.
se opiniones aeque probabiles, potest 33. Restitutio fructuum ob omis-
judex pecuniam accipere pro ferenda sionem Horarum suppleri potest per
sententia in favorem unius prae alio. quascumque eleemosynas quas antea
27. Si liber sit alicujus junioris beneficiarius de fructibus sui benefi-
et moderni, debet opinio censeri pro- ca fecerit.
babilis, dum non constet rejectam 34. In die Palmarum recitans Of-
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 649
ficium paschale, satisfacit precepto. die 4 Martii 1679. Prosecutus est
35. Unico Officio potest quis sa- Innocentius XI:
tisfacere duplici precepto pro die
-
«Salubre opus in segregandisnoxiis
presenti et crastino. doctrinarum pascuis ab innoxiis a fel.
36. Regulares possunt in foro ree. Alexandra VII inchoatum,» u t
conscientie uti privilegiis suis, q u e legitur in ejusdem S. Inquisitionis
sunt expresse revocata per Concilium decreto , atque «statuit et decrevit
Tridentinum. pro nunc sequentes propositiones et
37. I n d u l g e n t e concesse regu- unamquamque ipsarum, sicut jacent,
jaribus, et revocate a Paulo V, hodie ut minimum tamquam scandalosas,
sunt revalidate. et in praxi perniciosàs esse damnan -
38. Mandatum Tridentini factum das , sicut eas damnat et prohibet. »
sacerdoti (sacrificanti ex necessitate Sunt autem :
cum peccato mortali) confitendi quam- 1. Non est illicitum in Sacramen-
primum , est consilium, non p r e - tis conferendis sequi opinionem pro-
ceptum. babilem de valore Sacramenti, relieta
39. Illa partícula quamprimum in- tutiore , nisi id vetet lex , conventio,
telligitur, cum sacerdos suo tempore aut periculum gravis damni incurren-
confitebitur. di. Hinc sententia probabili tantum
40. E s t probabilis, opinio q u e utendum non est in collatione Bap-
dicit esse tantum veniale osculum tismi, Ordinis sacerdotalis , aut epis-
habitum ob delectationem carna- copli s.
lem et sensibilem q u e ex osculo ori- 2. Probabiliter existimo judicem
tur , secluso periculo consensus ul- posse judicare juxta opinionem etiam
terioris et pollutionis. minus probabilem.
41. Non est obligandus concubi- 3. Generatim, dum probabilitate
narius ad ejiciendam concubinam, si si ve intrinseca si ve extrinseca quan-
b e c nimis utilis esset ad oblectamen- tumvis tenui, modo a probabilitatis
tum concubinarii, vulgo regalo, dum, finibus, non. exeatur , confisi aliquid
deficiente illa , nimis Ee*re ageret agimus, semper prudenter agimus.
vitam, et a l i e epule t e d i o magno 4. Ab infidelitate excusabitur in -
concubinarium afficerent , et alia fa- fidelis non credens, ductus opinione
mula nimis diffìcile inveniretur. minus probabili.
43. Licifcum est mutuanti aliquid 5. An peccet mortaliter qui actum
ultra sortem exigere, si se obliget ad dilectionis Dei semel tantum in vita
non repetendam sortem usque ad cer- eliceret, condemnare non audemus.
tuni tempus. 6. Probabile est ne singulis q u i -
43. Annum legatum pro anima dem rigorose quinquenniis per se
relictum non durât plus quam per obligare preceptum charitatis erga
decern annos. Deum.
44. Quoad forum conscientie, 7. Tunc solum obligat, quando
reo correcto , ej usque contumacia tenemur justificari et non habemus
cessante, cessant censure. aliam viam qua justificari possimus.
45. Libri prohibiti donec expurgen- 8. Comedere et bibere usque ad
litv, possunt retineri usque dum adhi- satietatem ob solàm voluptatem, non
bita diligentia corrigantur. est peccatum, modo non obsit vale-
tudini; quia licite potest appetitus
naturalis actibus fruì.
3504. Succedunt propositiones 9. Opus conjugii ob solam volu-
d a n n i a t e ab Innocentio XI per eam- ptatem exercitum omni penitus caret
dem S. Congregationem Inquisitionis, culpa ac defectu veniali.
L I B R O VII. T R A T A D O IV.
10. Non tenemur proximum dili- 23. Fides late dieta, ex testimo-
gere actu interno formali. nio creaturarum similive motivo, ad
11. Praecepto proximum diligen- justificationem sufficit.
di satisfacere possumus per solos 24. Vocare Deum in testem men-
actus externos. dacii levis non est tanta irreverentia,
12. Vix in ssecularibus invenies, propter quam velit aut possit damna-
etiam in regibus, supertluum statui. re hominem.
E t ita vix aliquis tenetur ad eleemo- 25. Cum causa licitum est jurare
synam, quando tenetur tantum ex sine animo jurandi, sive res sit levis,
superfluo statui. sive gravis.
13. Si cum debita moderatone 26. Si quis, vel solus vel coram
facias, potes absque peccato mortali aliis, sive interrogatus, sive propria
de vita alicujus tristari, et de illius sponte, sive recreationis causa, sive
morte naturali gaudere, illam ineffi- quocumque alio fine juret se non fe-
caci effectu petere et desiderare, non risse aliquid quod revera fecit, intel-
quidem ex displicentia personas, sed ligendo intra se aliquid aliud quod
ob aliquod temporale emolumentum. non fecit, vel aliam viam ab ea in
14. Licitum est absoluto deside- qua fecit, vel quodvis aliud additum
rio cupere mortem patris, non qui- verum, revera non mentitur, nec est
dem ut malum patris, sed ut bonum perjurus.
cupientis, quia nimirum ei obventu- 27. Causa justa utendi his amphi-
ra est pinguis haereditas. bologiis est, quoties id necessarium
15. Licitum est filio gaudere de aut utile est ad salutem corporis,
parricidio parentis a se in ebrietate honorem, res familiäres tuendas, vel
perpetrato, propter ingentes divitias ad quemlibet alium virtutis actum,
inde ex haareditate consecutas. ita ut veritatis occultatio censeatur
16. Fides non censetur cadere tunc expediens et studiosa.
sub prasceptum speciale et secun- 28. Qui mediante commendatio-
dum se. ne vel munere ad magistratum vel
17. Satis est actum fidei semel officium publicum promotus est, po-
in vita elicere. terit cum restrizione mentali prae-
18. Si a potestate publica quis stare juramentum quod de mandato
interrogetur, fidem ingenue confite- regis a similibus solet exigi, non ha-
ri, u t Deo et fidei gloriosum consulo, bito respectu ad intentionem exigen-
tacere, ut peccaminosum per se non t s ; quia non tenetur fateri crimen
damno. occultum.
19. Voluntas non potest efficere 29. Urgens metus gravis est cau-
ut assensus fidei in seipso sit magis sa justa Sacramentorum administra-
firmus, quam mereatur pondus ratio- tionem simulandi.
num ad assensum impellentium. 30. Fas est viro honorato uccide-
20. Hinc potest quis prudenter re invasorem qui nititur calumniam
repudiare assensum quem habebat inferre, si aliter hase ignominia vita-
supernaturalem. ri nequit; idem quoque dicendum, si
21. Assensus fidei supernaturalis quis impingat alapam vel fuste per-
et utilis ad salutem stat cum notitia cutiat, et post impactam alapam vel
solum probabili revelationis , imo ictum fustis fugiat.
cum formidine qua quis formidet ne 31. Regulariter occidere possum
non sit locutus Deus. furem pro conservatione unius aurei.
22. Nonnisi fides unius Dei ne- 32. Non solum licitum est defen-
cessaria videtur necessitate medii, dere defensione occisiva quae actu
non autem esplicita remuneratoris. possidemus, sed etiam ad quae jus
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 65t
inchoatum habemus, et quae nos pos- 43. Quidni non nisi veniale sit,
sessuros speramus. detrahentis àuctoritatem magnam
33. Licitum est tarn haeredi quam sibi noxiam falso crimine elidere?
legatario, contra injuste impedientem 44. Probabile est non peccare
ne vel hasreditas adeatur, vel legata mortaliter qui imponit falsum crimen
solvantur, se taliter defendere; sicut alicui, ut suam justitiam et honorem
et jus habenti in cathedram vel prse- defendat. E t si hoc non sit probabile,
bendam, contra earum possessionem vix ulla erit opinio probabilis in theo-
injuste impedientem. logia.
34. Licet procurare abortum ante 45. Dare temporale pro spirituali
animationem foetus, ne puella depre- non est simonia, quando temporale
hensa gravida, oecidatur aut infa- non datur tamquam pretium, sed
metur. dumtaxat tamquam motivum'confe-
35. Videtur probabile, omnem rendi vel efficiendi spirituale , vel
foetum (quamdiu in utero est) carere etiam quando temporale sit solum
anima rationali; et tunc primum in- gratuita compensatio pro spirituali,
cipere eamdem habere, cum paritur; aut e contra.
ac consequenter dicendum erit in 46. E t id quoque locum habet,
nullo abortu homicidium committi. etiamsi temporale sit principale irìo-
36. Permissum est furari, non tivum dandi spirituale, imo etiamsi
solum in extrema necessitate, sed sit finis ipsius rei spiritualis, sic ut
etiam in gravi. illud pluris aestimetur quam res spi-
37. Famuli et famulse domestica; ritualis.
possunt occulte heris suis surripere 47. Cum dicit Concilium Triden-
ad compensandam operam suam , tinum eos alienis peccatis communi-
quam majorem judicant salario quod cantes mortaliter peccare qui, iiisi
recipiunt. quos digniores et ecclesia; magis uti-
38. Non tenetur quis sub poena les ipsi judicaverint, ad ecclesias
peccati mortalis restituere quod abla- promovent, Concilium vel primo vi-
tum est per pauca furta, quantum- detur per hoc digniores non aliud si-
cumque sit magna summa totalis. gnificare velie nisi dignitatem eligen-
39. Qui alium movet aut inducit dorum, sumpto comparativo pro p o -
ad inferendum grave damnum tertio, sitivo; vel secundo locutione minus
non tenetur ad restitutionem istius propria ponit digniores, ut excludat
damni illati. indignos, non vero dignos; vel tan-
40. Contractus mohatra licitus dem loquitur tertio, quando fit con-
est, etiam respectu ejusdem personse, cursus.
et cum contractu retrovenditionis 48. Tarn clarum videtur fornica-
praevie inito cum intentione lucri. tionem secundum se nullam involve-
41. Cum numerata pecunia pre- re malitiam, et solum esse malam
tiosior sit numeranda, et nullus sit quia interdicta, ut contrarium om-
qui non majoris faciat pecuniampras- nino rationi dissonum videatur.
sentem quam futuram, potest credi- 49. Mollities jure naturae prohibi-
tor aliquid ultra sortem a mutuata- ta non est. Unde, si Deus eam non
rio exigere, e t eo titulo ab usura ex- interdixisset, s aspe esset bona, et ali-
cusari. quando obligatoria sub mortali.
42. Usura non e s t , dum ultra 50. Copula cum conjugata, con-
sortem aliquid exigitur tamquam ex s e n t e n t e marito, non est adulterium;
benevolentia et gratitudine debitum, adeoque sufficit in confessione dicere
sed solum si exigatur tamquam ex se esse fornicatum.
justitia debitum. ^ 51. Famulus, qui submissis hu-
652 L I B R O V I L TRATADO IV.
men's scienter adjuvat herum suum utilis aut honesta non fugiendi oc-
ascendere per fenestras ad stupran- currit.
dam virginem, et multoties eidem 63. Licitum est quaerere directe
subservit deferendo scalam, aperien- occasionem proximam peccandi, pro
do januam, aut quid simile cooperan- bono spirituali vel temporali nostro
do, non peccat mortali ter si id faciat vel proximi.
metu notabilis detrimenti, puta, ne a 64. Absolutionis capax est homo,
domino male tractetur, ne torvis ocu- quantumvis laboret ignorantia mys-
lis aspiciatur, ne domo expellatur. teriorum fidei, et etiamsi per negli-
52. Praaceptumservandi festa non gentiam etiam culpabilem nesciat
obligat sub mortali, seposito scanda- mysterium Sanctissimae T r i n i t a t i s ,
lo, si absit contemptus. et Incarnationis Domini nostri Jesu
53. Satisfacit praecepto Ecclesia? Christi.
de audiendo sacro, qui duas ejus par- 65. Sufficit illa mysteria semel
tes, imo quatuor simul a diversis ce- credidisse.
iebrantibus audit. Sanctio his verbis facta est: «Qui-
54. Qui non potest recitare Ma- cumque autem... illas, vel illarum
tutinum et Laudes, potest autem reli- aliquam, conjunctim vel divisim dé-
quas Horas, ad nihil tenetur; quia fendent, vel ediderit, vel de eis dis-
major pars trahit ad se minorem. putative publice aut privatim tra-
55. Praecepto communionis an- ctaverit vel praedicaverit, nisi for-
nuae satisfit per sacrilegam Domini san impugnando, ipso facto incidat
manducationem. in excommunicationem latae senten-
56. Frequens confessio et com- tias,» etc.
munio, etiam in his qui gentiliter vi-
vunt, est nota prasdestinationis.
57. Probabile est sufficere attri- 3 5 0 5 . Sequuntur propositiones
tionem naturalem, modo honestam. damnatae tamquam haereticae, suspe-
58. Non tenemur confessarlo in- ctae, erronese, scandalosae, blasphemae,
terroganti fateri peccati alicujus con- piarum aurium offensives, temeraria;,
suetudinem. Christiana? disciplina; relaxativse et
59. Licet sacramentaliter absol- eversiva;, et seditiosas respective. Hae
vere dimidiate tantum confessos ra- notes in globo inustas sunt propositio-
tione magni concursus pcenitentium, nibus Michaelis de Molinos, haeretici
qualis, verbi gratia, potest contingere hominis, qui sub prastextu orationis
in die magnas alicujus festivitatis aut quietis, propositiones qua; sequuntur
indulgentiae. inter cetera docebat. Damnatae sunt
60. Pcenitenti habenti consuetu- ab Innocentio XI per constit. Cozles-
dinem peccandi contra legem Dei, tis Pastor, editam die 2 0 Novem-
naturae, aut Ecclesiae, etsi emenda- bris 1687. Sunt autem:
tionis spes nulla appareat, nec est ne- 1. Oportet hominem sibi poten-
ganda nec différencia absolutio; dum- tias annihilare, et hasc est via i n -
modo ore proférât se dolere et propo- terna.
nere emendationem. 2. Velie operari active, est Deum
61. Potest aliquando absolví qui offendere, qui vult esse solus agens:
in próxima occasione peccandi versa- et ideo opus est seipsum in Deo t o -
tur, quam potest et non vult omitte- tum et totaliter derelinquere, et pos-
re, quin imo directe et ex proposito tea permanere velut corpus exanime.
quaerit, aut ei se ingerit. 3. Vota de aliquo fedendo sunt
62. Próxima occasio peccandi non perfectionis impeditiva.
est fugienda, quando causa aliqua 4. Activitas naturalis est gratias
E L E N C O D E LAS P R O P O S I C I O N E S CONDENADAS. 653
inimica, impeditque Dei operationes et cura de omni re nostra, et relin
et veram perfectionem ; quia Deus quere u t faciat in nobis sine nobis
operari vult in nobis sine nobis. suam divinam voluntatem.
5. Nihil operando anima se an 14. Qui divinas voluntati resig
nihilât, et ad suum principium redit natus est, non convenit ut a Deo rem
et ad suam originem, quae est essen aliquam petat; quia petere est imper
tia Dei, in qua transformata remanet fectio, cum sit actus propria? volunta
ас divinizata; et Deus tunc in se ipso tis et electionis, et est velie quod di
remanet, quia tunc non sunt amplius vina voluntas nostra; conformetur, et
dus2 res unitae, sed una tantum: et non quod nostra divina? : et illud
hac ratione Deus vivit et régnât in Evangelii Petite et acóipietis, non est
nobis, et anima seipsam annihilât in dictum a Christo pro animabus inter
esse operative nis, quae nolunt habere voluntatem:
6. Via interna est ilia, in qua non imo hujusmodi animas eo perveniunt,
cognoscitur nec lumen, nec amor, ut non possint a Deo rem aliquam pe
nec resignatio, et non oportet Deum tere.
cognoscere: et hoc modo recte proce 15. Sicut.non debent a Deo.rem
ditur. aliquam petere, ita nec illi ob rem
7. • Non debet anima cogitare nec aliquam gratias agere debent; quia
de praemio, nec de punitione, nec de utrumque est actus propriae volun
paradiso, nec de inferno, nec de mor tatis.
te, nec de seternitate. 16. Non convenit indulgentias
8. Non debet vel scire an gradia quaerere pro poena propriis peccatis
tur cum voluntate Dei, an cum ea debita; quia melius est divina; justi
dem voluntate resignata maneat nec fies satisfacere, quam divinam mise
ne: nec opus est ut velit cognoscere ricordiam quasrere: quoniam illud ex
suum statum nec proprium nihil, sed puro Dei amore procedit, et istud ab
debet ut corpus exanime manere. amore nostri interessato, nec est Deo
9. Non debet anima reminisci nec res grata, nec meritoria, quia est velie
sui, nec Dei, пес cujuscumque rei; et crucem fugere.
in via interna omnis reflexio est no 17. Tradito Deo libero arbitrio
civa, etiam reflexio ad suas humanas et eidem relieta cura et cognitione
actiones et ad proprios defectus. anima; nostras, non est amplius ha
r o . Si propriis defectibus alios benda ratio tentationum: nec eis alia
scandalicet, non est necessarium re resistentia fieri debet nisi negativa,
flectere, dummodo non adsit VO 'OTJ nulla adhibita industria: et si natura
tas scandalizandi : et ad proprios commovetur, oportet sinere ut com
defectus non posse reflectere gratia moveatur, quia est natura.
Dei est. 18. Qui in oratione utitur imagi
п . Ad dubia quae ocenrrunt an nibus, figuris, speciebus, et propriis
recte procedatur nec ne, non opus est conceptibus, non adorat Deum in spi
reflectere. ritu et ventate.
12. Qui suum liberum arbitrium 19. Qui amat Deum eo modo
Deo donavit, de nulla re debet curam quo ratio argumentatur aut intelle
habere, пес de inferno, пес de para ctus comprehendit, non amat verum
diso : пес debet desiderium habere Deum.
ргорпээ perfectionis, пес virtutem, 20. Asserere quod in oratione
пес ргорпээ sanctitatis, cujus spem opus est sibi per discursum auxilium
spurgare debet. f;rre et per cogitationes quando Deus
13. Designato Deo libero arbitrio, animam non alloquitur, ignorantia
eidem Deo relinquenda est cogitatio est. Deus nunquam loquitur, ejus lo
^54 L I B R O VII. T R A T A D O IV.
cutio est operatic-, et semper in ani- idem sunt, et dum resignatio perdu -
ma operatur quando hasc suis discur- rat, perdurat et oratio.
sibus, cogitationibus, et operationi- 26. Tres illas vise, purgativa, il-
bus eum non impedit. uminativa et unitiva, sunt absurdum
21. In oratione opus est manere maximum quod dictum fuerit in mys-
in fide obscura et universali, cum tica, cum non sit nisi unica via i n -
quiete et oblivione cujuscumque co- terna.
gitationis particulates ac distinctse 27. Qui desiderat et amplectitur
attributorum Dei ac Trinitatis; et sic devotionem sensibilem, non deside-
in Dei prassentia manere ad illum rat nec quserit Deum, sed seipsum:
adorandum et amandum eique in- et male agit, cum eam desiderat et
serviendum, sed absque productione earn habere conatur, qui per viam in-
actuum, quia Deus in his sibi non ternam incedit, tam in locis sacris
complacet. quam in diebus solemnibus.
22. Cognitio haec per fidem non 28. Taedium rerum spiritualium
est actus a creatura productus, sed bonum est, siquidem per illud purga-
est cognitio a Deo creatures tradita, tur amor proprius.
quam creatura se habere non cognos- 29. . Dum anima interna fastidit
cit, nec postea cognoscit se illam Im- discursus de Deo, et virtutes, frigida
buisse: et idem dicitur de amore. remànet, nullum in se ipsa sentiens
23. Mystici cum S. Bernardo in fervorem, bonum signum est.
scala claustralium^distinguunt qua- 30. Totum sensibile quod experi-
tuor gradus, lectionem , meditatio- mur in vita spirituali, est abominabi-
nem, orationem, et contemplationem le, spurcum, et immundum.
infusam. Qui semper in primo sistit, 31. Nullus meditativus veras vir-
. nunquam ad secundum pertransit tutes exercet internas, quae non de-
Qui semper in secando persistit, nun- bent a sensibus cognosci. Opus est
quam ad tertium pervenit, qui est amittere virtutes.
nostra contemplalo adquisita, in qua 32. Nec ante nec post communio-
per totam vitam persistendum est, nerfi alia requiritur prasparatio aut
dummodo Deus animam non trahat gratiarum actio pro istis animabus
(absque eo quod ipsa id expectet) ad internis, quam permarientia in solida
contemplationem infusam , et, hac resignatione passiva; quia in ista con-
cessante, anima regredì debet ad ter tinetur amor, qui modo perfectiofe
tium gradum, et in ipso permanere, supplet omnes actus virtutum qui fie-
absque eo quod amplius redeat ad se ri possunt et fiunt in via ordinaria. E t
cundum aut primum. si hac occasione communionis insur-
24. Qualescumque cogitationes in gunt motus humiliationis, petitionis,
oratione occurrant, etiam impuras, aut gratiarum actionis , reprimendi
etiam contra Deum, Sanctos, fidem, sunt quoties non dignoscatur eos esse
. et Sacramenta, si voluntarie non nu ex impulsu speciali Dei: alias sunt
triantur nec voluntarie expellantur impulsus naturse nondum mortase.
sed cum indifferentia et resignatione 33. Male agit anima quse procedit
tollerentur, non impediunt orationem per hanc viam internam, si in diebus
fidei: imo eam perfectiorem efficiunt solemnibus vult aliquo conatu parti-
quia anima tunc magis di vinse volun culari excitare in se devotum aliquem
tati resignata remanet. ( sensum ; quoniam animas interna;
25. Etiamsi superveniat somnus omnes dies sunt asquales, omnes, fes-
et dormiatur, nihilominus fit oratio tivi. E t idem dicitur de locis sacris,
et contemplatio actualis; quia oratio quia hujusmodi animabus omnia loca
et resignatio, resignatio et oratio asqualia sunt.
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 655
34. Verbis et lingua gratias agere 42. Potest dari casus, quod hujus-
Deo, non est pro animabus internis, modi violentiae ad actus carnales con-
quae in silentio manere debent, nul- tingant eodem tempore ex parte dua-
lum Deo impedimentum apponendo rum personarum , scilicet, maris et
quod operetur in illis; et quo magis fceminae, et ex parte utriusque sequa-
Deo se resignant, experiuntur se non tur actus.
posse orationem Dominicam seu Pa- 43. Deus praeteritis sae culis sanc-
ter noster recitare. tos efficiebat tyrannorum ministerio:
35. Non convenit animabus hujus nunc vero eos efñcit sanctos ministe-
vise interna; quod faciànt operationes rio dsemonum, qui, causando in eis
etiam virtuosas ex propria electione et prasdictas violentias, faciunt ut 1111
activitate; alias non essent mortuae. seipsos magis despiciant atque anni-
Nec debent elicere actus amoris erga hilent, et se Deo resignent.
Beatam Virginem, Sanctos, aut hu- 44. Job blasphemavit, et tamen
manitatem Christi; quia, cum ista non peccavit labiis suis; quia fuit ex
objecta sensibilia sint, talis est amor dae monis violentia.
erga illa. 45. Sanctus Paulus hujusmodi
36. Nulla creatura, nec Beata Vir- daemonis violentias in suo corpore
go, nec Sancti, sedere debent in nos- passus est; unde scripsit: Non quod
tro corde; quia solus Deus vult illud volo bonum, hoc ago: sed quod nolo ma-
occupare et possidere. lum, hoc Jacio.
37. In occasione tentationum, 46. Hujusmodi violentiae sunt
etiam furiosarum, non debet anima medium magis proportionatum ad
elicere actus explícitos virtutum oppo- annihiiandam animam, et ad earn
sitarum, sed debet in supradicto amo- veram transformationem et unionem
re et resignatione permanere. perducend'am, nec alia superest via:
38. Crux voluntaria mortificatio- et haec est via facilitfr et tutior.
num pondus grave est et infructuo- 47. Cum hujusmodi violentiae
sum, ideoque dimittenda. occurrunt, sinere oportet ut Satanás
39. Sanctiora opera et pcenitentiae operetur, nullam adhibendo i n d u s -
quas peregerunt Sancti, non sufñciunt triamnullumque proprium conatum,
ad removendam ab anima vel unicam sed permanere debet homo in suo ni-
adhsesionem. hilo: et, etiamsi sequantur pollutio-
40. Beata Virgo nullum unquam nes et actus obsceni propriis m a n i -
opus exterius peregit, et tamen fuit bus, et etiam pejora, non opus est se
Sanctis omnibus sanction Igitur ad ipsurn inquietare, sedforas emittenda
sanctitatem potest perveniri absque sunt scrupula, dubia et timores; quia
opere exteriori. anima fit magis illuminata, magis ro-
41. Deus permittit et vult, ad nos borata, magisque candida, et acquiri-
humiliandos et ad veram transforma- tur sancta libertas. E t prae omnibus
tionem perducendos, quod in aliqui- non opus est confiten, et sanctissime
bus animabus perfectis, etiam non fit. non confitendo; quia hoc pacto
arreptitiis, daemon violentiam inferat superatur daemon, et acquiritur t h e -
earum corporibus, easque actus car- saurus pacis.
nales committere faciat, etiam in vi- 48. Satanás, qui hujusmodi vio-
gilia et sine mentis offuscatione, mo- lentias infert, suadet-deinde gravia
vendo phisice illarum manus et alia esse delicta, u t anima se inquietet,
membra contra earum voluntatem. E t ne in via interna ulterius progredia-
idem dicitur quoad alios actus per se tur: unde ad ejus vires enervan das
peccaminosos: in quo casu non sunt melius est ea non confiten, quia non
peccata,quia his non adest consensus. sunt peccata, nec etiam venialia.
L I B R O VIL TRATADO IV.
49. - Job ex violentia daemonis se anima in contrarium non potest du-
propriis manibus polluebafc eodem bitare.
tempore quo mundas habebat ad Deum 54. Spirituales vitae ordinaria? in
preces ( sic interpretando locum ex hora mortis se delusos invenient et
cap. 16 Job.). confusos, cum omnibus passionibus-
50. David, Jeremias, et multi ex in alio mundo purgahdis.
Sanctis Fropheus hujusmodi violen- 55. Per hanc viam internam per-
tias patiebantur harum impurarum venitur, etsi multa cum sufferentia,
operationum externarum. ad purgandas et extinguendas omnes
51. In Sacra Scriptura multa sunt passiones, ita quod nihil amplius sen-
exempla violentiarum ad actus exter- titur, nihil, nihil: nec ulla sentitur
nos peccaminosos; uti illud de Sam- inquietudo, sicut corpus mortuum,
sone, qui per violentiam se ipsum nec anima se amplius commoveri
occidit cum philistseis , conjugium sinit.
iniit cum alienigena, et cum Dalila 56. Duae leges et duae cupiditates
meretrice fornicatus est; qua? alias (anima? una, et amoris proprii altera)
erant prohibita, et peccata fuissent: tamdiu perdurant, quamdiu perdurat
de Juditha, quae Holoferni mentita amor proprius: unde quando hic pur-
fuit: de Elisa?o, qui pueris maledixit: gatus est et> mortuus, ut fit per viam
de Elia, qui combussit duces cum tur- internam, non adsunt amplius illss
mis regis Achab. An vero fuerit vio- leges et dua? cupiditates, nec ulterius
lentia immediate a Deo peracta, vel lapsus aliquis incurritur, nec aliquid
daemonum ministerio, u t in aliis ani- sentitur amplius, ne quidem veniale
mabus contingit, in dubio relinquitur. peccatum.
52. Cum hujusmodi violentia? 57. Per contemplationem acqui-
etiam impurse absque mentis offusca - sitam pervenitur ad statum non fa-
tione accidunt, tunc anima Deo po- ciendi amplius peccata, nec mortalia
test uniri, et de facto semper magis nec venialia.
unitur. 58. Ad hujusmodi statum perve-
53. Ad cognoscendum in praxi nitur, non reflectendo amplius ad
an aliqua operatio in aliis personis proprias operationes; quia defectus-
fuerit violentia, regula quam de hoc ex refi exione oriuntur.
habeo nedum . sunt protestationes 59. Via interna sejuncta est a
animarum illarum, quae protestantur confessione, a confessariis, a casibus
se dictis violentiis non consensisse, conscientia?, a theologia et philo-
aut jurare non posse quod iis consen- sophia.
serint, et videre quod sint animae quae 60. Animabus provectis qua? r e -
proficiunt in via interna: sed regulam flexionibus mori incipiunt, et eo etiam
sumerem a lumine quodam actuali, perveniunt ut sint mortuae, Deus
cognitione humana ac theologica su- confessionem aliquando efficit im-
periore, quod me certo cognoscere possibilem, et supplet ipse tanta gra-
facit cum interna certitudine quod tia perseverante, quantam in Sacra-
talis operatio est violentia: et certus mento reciperent: et ideo hujusmodi
sum quod hoc lumen a Deo procedit, animabus non est bonum in tali casu
quia ad me pervenit conjunctum cum ad sacramentum Pcenitentia? accede-
certitudine quod a Deo proveniat, et re, quia id est in illis impossibile.
mihi nec umbram dubii relinquit in 61. Anima, cum ad mortem mys-
contrarium: eo modo quo interdum ticam pervenit, non potest amplius
contingit quod Deus, aliquid revelan- aliud velie quam quod Deus vult; quia
do, eodem tempore animam certain non habet amplius voluntatem, et
reddit quod ipse sit qui revelat, et Deus illi earn abstulit.
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 6 5 7
6 2 . Per viam internarli pervenitur quoad internum animae: et ideo opus
ad continuum statum itnmovilem in est animadvertere quod hoc est insul-
pace imperturbabili. tus Satanás.
63. Per viam internam perveni-
tur etiam ad mortem sensuum: quin Ejusmodi propositiones humanas
imo signum quod quis in statu nihi- aberrationis, praster notas hasreticales
litatis maneat, id est, mortis mysti- ?aliasque superius judicatas, et in glo-
cas, est, si sensus exteriores non re- bo seu acervatim eisdem propositio-
prassentent amplius res sensibiles, nibus inflictas, his sanctionis verbis
unde sint ac si non essent, quia non fuerunt damnatas: «Deque eisdem et
perveniunt ad faciendum quod intel- similibus omnibus et singulis post
lectus ad eas applicet. hoc quoquo modo loquendi, scribendi,
disputandi, easque credendi, tenendi,
6 4 . Theologus minorem disposi-
docendi, aut in praxim deducendi fa-
tionell habet quam homo rudis ad
cultatem quibuscumque interdiximus,
statum contemplativi: primo, quia
et contrafacientes... vinculo etiam
non habet fidem adeo puram; secun-
anathematis eo ipso innodavimus, a quo
do, quia non est adeo humilis; tertio,
nisi a Nobis et a Romanis Pontifici-
quia non adeo curat propriam salu-
bus successoribus nostris valeant ab-
tem; quarto, quia caput refertum ha-
solví,» etc.
bet phantasmatibus, speciebus, opi-
nionibus et speculationibus, et non
potest in illum ingredi verum lumen. 3 5 0 6 . Succedunt duaa proposi-
6 5 . Praspositis obediendum est in tiones damnatas ab Alexandra V i l i ,
exteriore, et latitudo voti obedientias die 2 4 Augusti 1 6 9 0 , quarum tamen
religiosorum tantummodo ad exterio- prima non comprehenditur sub ar-
res pertingit. In interiore vero aliter ticulo constitutionis Apostolica Sedis,
se res habet, quo solus Deus et direc- de quo agimus; sed comprehenditur
tor intrant. sub art. i.° de hsereticis agente. Sunt
6 6 . Risu digna est nova quaadam autem:
doctrina in Ecclesia Dei, quod anima 1 . Bonitas objectiva consistit in
quoad internum gubernari debeat ab convenientia objecti cum natura ra-
Episcopo: quod si Episcopus non sit tionali; formalis vero in conformitate
capax, anima ipsum cum suo directo- actus cum régula morum. Ad hoc suf-
re adeat. Novam dico doctrinam; quia ficit ut actus moralis tendat in finerri
nec Sacra Scriptura nec Concilia, nec ultimum interpretative: H I N C HOMO
cañones, nec bullas, nec Sancti, nec NON T E N E T U R AMARE NEQUE IN P R I N -
auctores eam umquam tradiderunt, CIPIO N E Q U E IN D E C U R S U VIT/E SVM
nec tradere possunt; quia Ecclesia M O R T A L I » .
non judicat de occultis, et anima jus 2 . Peccatum philosophicum seu
habet eligendi quemcumque sibi bene morale est actus humanus'disconve-
visum. niens naturas rationali et rectaa ra-
6 7 . Dicere quod internum mani- tioni: theologicum vero et mortale
festandum est exteriori tribunali pras- est transgressio libera divina? legis.
positorunr, et quod peccatum sit id Philosophicum , quantumvis grave,
non faceré, est manifesta deceptio; in ilio qui Deum vel ignorât, vel £e
quia Ecclesia non judicat de occultis Deo actu non cogitat, est grave pec-
et propriis animabus prasjudicant his catum, sed non est offensa Dei, ne-
deceptionibus et simulatkmibus. que peccatum mortale dissolvens
68. In mundo non est facul- amicitiam Dei, neque esterna pcena
tas nec jurisdictio ad prascipiendum dignum.
ut manifestentur epístolas directoris Sanctio autem et declaratio adjecta
TOMO I I I . 42
68
5 L I B R O V I I . TRATADO IV.
ita se habet: «SSmus., omnibus plene Charitas Patris est; si mundi, concu-
et mature consideratis, primam the- piscentia carnis, hoc est, mala est.
sim seu propositionem declaravit 8. Necesse est infidelem in omni
hœreticam, et uti talem damnandam opere peccare.
et prohibendam esse, sicuti damnât 9. Revera peccat qui odio habet
et prohibet sub censuris et pcenis contrapeccatum mere ob ejus turpitudinem
hœreticos et eorum fautores in jure ex- et disconvenientiam" cum natura ra-
!
pressis. Secundam thesim seu propo- tionali, sine ullo ad Deum offensum
sitionem declaravit scandalosam, te- respectu.
merariam, piarum aurium offensivam, 10. Intentio, qua quis detestatur
et erroneam, et uti talem damnan- malum et prosequitur bonum mere
dam et prohibendam esse, sicuti ut ccelestem obtineat gloriam, non est -
damnât et prohibet; ita u t quicumque recta nec Deo placens.
illam docuerit, defenderit, ediderit, 11. Omne quod non est ex fide
aut de ea etiam disputaverit, publiée Christiana supernaturali, quae per d i -
seu privatim tractaverit, nisi forsan lectionem operatur, peccatum est.
impugnando, ipso facto incidat in ex- 12. Quando in rfiagnis peccatori-
communie ationem, à quanon possit,» etc. bus deficit omnis amor, deficit etiam
fides: et etiamsi videantur crédere,
non est fides divina, sed humana.
3507. Idem pontifex Alexan- 13. Quisquis etiam asternae mer-
der V i l i , die 7 Decembris 1690, ope cedis intuitu Deo famulatur, charita-
S. R. U. Inquisitionis propositiones te si caruerit, vitio non caret quoties
qua? sequuntur damnavit, id est: intuitu licet beatitudinis operatur.
1. I n statu natura; lapsse ad pec- 14. Timor gehennae non est su-
catum formale et demeritum sufficit pernaturalis.
illa libertas qua voluntarium ac libe- 15. Attritio, qua? gehennae et pce-
rum fuit in causa sua, peccato origi- narum metu concipitur, sine dilectio-
nali, et libertate Adami peccantis. ne benevolentiae Dei propter se, non
2. Tametsi detur ignorantia in- est bonus motus ac supernaturalis.
vincibilis juris natura?, haec in statu 16. Ordinem praemittendi satis-
naturae lapsse operantem ex ipsa non factionem absolutioni induxit non po-
excusat a peccato formali. litia aut institutio Ecclesia?, sed ipsa
3. Non licet sequi opinionem vel Christi lex et praescriptio natura rei
inter probabiles probabilissimam. id ipsum quodammodo dictante.
4. Dedit semetipsum pro nobis 17. Per illam praxim mox absol-
oblationem Deo, non pro solis electis, vendi, ordo pcenitentise est inversus.
sed pro omnibus et solis fidelibus. 18. Consuetudo moderna quoad
5. Pagani, judaei, haeretici, aliique administrationem sacramenti Pceni-
hujus generis nullum omnino acci- tentiae, etiamsi earn plurimorum ho-
piunt a Jesu Christo influxum: adeo- minum sustentet auctoritas, et multi
que hinc recte inferes, in Ulis esse temporis diuturnitas confirmet, nihi-
voluntatem nudam et inermem sine lominus ab Ecclesia non habetur pro
omni gratia sufficienti. usu, sed abusu.
6. Gratia sufficiens statuì nostro
c 19. Homo debet agere tota vita
non tarn utilis, quam perniciosa est; peenitentiam pro peccato originali.
sic, ut proinde merito possimus pe- 20. Confessiones apud religiosos
tere: A gratia sufficienti libera nos, facta?, plerumque vel sacrilega; sunt,
Domine. vel invalida;.
7. Omnis humana actio delibera- 21. Parochianus potest suspicari
ta est Dei dilectio vel mundi: si Dei, de mendicantibus, qui eleemosynis
E L E N C O D E LAS P R O P O S I C I O N E S CONDENADAS. 659
communibus vivant, de imponenda «Quibus mature consideratis, idem
nimis levi et incongrua pceaitenlia Sanctissimus statuit et decrevit X X X I
seu satisfactione ob quasstum seu lu- propositiones tamquam temerarias,
crum subsidii temporalis. scandalosas, maie sonantes, injurio-
22. Sacrilegi sunt judicandi, qui sas, hasresi próximas, hasresim sa-
jus ad communionem percipiendam pientes, erróneas,, schismaticas, et
prastendunt antequam condignam de hsereticas respective esse damnandas
delictis suis pcenitentiam egerint. et prohibendas , sicut eas damnât et
23. Similiter arcendi sunt a sacra prohibet; ita ut quicumque illas aut
communione, quibus nondura inest conjunctim aut divisim docuerit, d é -
amor Dei purisssimus, et omnis mix- fendent, ediderit, aut de eis, etiam
tionis expers. disputative, publice aut privatim tra-
24. Oblatio in tempio quas tiebat ctaverit, nisi forsan impugnando, ipso
a Beata Virgine Maria in die purifi- facto incidat in excommunicationem, a
cationis sua? per duos pullos colum - qua non possit (praeterquam in articu-
barum, unum in holocaustum, et al- lo mortis) ab alio... nisi a... Romano
terum pro peccatis, sufficienter testa- Pontífice absolvi.
tur quod indiguerit purificatione, et » Insuper districte et in virtute
quod Filius (qui offerebatur) etiam sanctas obedientias et sub intermina-
macula matris maculatus esset, se- tione divini judicii prohibet omnibus
cundum verba legis. Christi fidelibus... ne prasdictas opi-
25. Dei Patris sedentis simula- niones aut aliquam ipsarum ad pra-
crum nefas est christiano in tempio xi m deducant.»
collocare./
26. Laus qua? defertur Marias, ut
Marias, vana est. Atendida la importancia y autori-
27. Valuit aliquando Baptismus dad de la constitución apostólica de
sub hac forma collatus: In nomine Clemente XI que empieza Unigenitus,
su fecha 8 de Septiembre de 1713,
Patris, etc., prastermissis Ulis: Ego te
baptizo. me parece conveniente transcribirla
28. Valet Baptismus collatus a literalmente; pero antes voy á copiar
ministro qui omnem ritum externum las palabras de Benedicto XIV en su
constitución dirigida á los Cardena-
formamque baptizandi observat, intus
vero in corde suo apud se resolvit:les, Arzobispos, etc., de Francia, en
16 de Octubre de 1756 (y es la 61 del
non intendo facere quod facit Ecclesia.
tomo 4 de su Bularlo), el cual, ha-
29. Futilis et toties convulsa est
assertio de Romani Pontiflcis suprablando de la constitución Unigenitus
Concilium cecumenicum auctoritate, de Clemente XI, dice así:
atque in fidei quasstionibus decernen-«Tanta est profecto in Ecclesia Dei
dis infallibilitate. auctoritas apostólicas constitutionis
quae incipit Unigenitus, eademque sibi
30. Ubi quis invenerit doctrinam in
tam sinceram venerationem, obse-
Augustino d a r e fundatam, illam ab
solute potest tenere et docere, nonquium, et obedientiam ubique vin-
dicat, ut nemo fidelium possit, abs-
respiciendo ad ullam Pontiflcis bullam.
31. Bulla Urbani VIII Ineminen que salutis aeternas discrimine, a de-
ti est subrepticia. bita erga ipsam subjectione , sese
subducere, aut eidem ullo modo re-
Ejusmodi propositiones sub san- fragari. Hinc porro consequitur, ut
ctione excommunicationis ipso facto in ea, quas exorta est, controversia,
incurrenda; fuerunt damnatss; ita utrum hujusmodi refractariis Sancti-
enim se habet decretum: simum Corporis Christi viaticum ex-
66o L I B R O VIL TRATADO IV.
pefcentibus denegati debeat sine ulla ratur in nobis id quod Deus nobis
hsesitatione respondendum sit, quoties prascipit.
prasdicta? constitutioni publice et no- 9. Gratia Christi est gratia su-
torie refractarii s u n t , denegandum prema, sine qua confiteli Christum
eis esse; ex generali, nimirum, regula, nunquam possumus, et cum qua nun-
qua? vetat publicum atque notorium quam illum abnegamus.
peccatore ad Eucharisticae commu- 10. Gratia est operatio m a n u s
nionis participationem admitti, sive omnipotentis D e i , quam nihil impe-
earn publice, sive privatim requirat.» dire potest aut retardare.
3 5 0 8 . Quesnelli propositiones dam- 11. Gratia non est aliud quam
nates in globo a Clemente XI constitu- voluntas omnipotentis Dei, jubentis
tione U N I G E N Ì T U S , 8 Sept. anno 1713. et facientis quod jubet.
1. Quid aliud remanet anima?, 12. Quando Deus vult salvare
quae Deum atque ipsius gratiam ami- animam, quocumque tempore , quo-
bit, nisi peccatum, et peccati conse- cumque loco effectus indubitabilis
cutiones, superba paupertas et segnis sequitur voluntatem Dei.
indigentia, hoc est generalis impo- 13. Quando Deus vult animam
t e n z a ad laborem, et orationem, et salvam facere, et eam tangit interiori
ad omne opus bonum? gratia? sua? m a n u , nulla voluntas
2. Jesu Christi gratia, principium humana ei resistit.
tfficax boni cujuscumque generis, ne- 14. Quantumcumqne remotus a
cessaria est ad omne opus bonum: salute sit peccator obstinatus, quando
absque ilia non solum nihil fit, sed Jesus se ei videndum exhibet lumine
nec fieri potest. salutari sua? gratia?, oportet, ut se de-
3. In vanuro, Domine, prascipis, dat, accurrat, sese humiliet, et adoret
si tu ipse non das quod prascipis. Salvatorem suum.
4: Ita, Domine: omnia possibilia 15. Quando Deus mandatum suum
sunt ei, cui omnia possibilia facis et suam seternam locutionem comi-
eadem operando in ilio. tatur unctione sui Spiritus et i n t e -
5. Quando Deus non emollit cor riori vi gratia? sua?, operatur illam in
per interiorem unctionem gratia? sua?, corde obedientiam quam petit.
exhortationes et gratia? exteriores non 16. Nulla? sunt illecebras , qua?
inser.viunt nisi ad illud magis obdu-
L non cedant illecebris grafia? ; quia
randum. nihil resistit Omnipotenti.
6. Discrimen inter feedus Judai- 17. Gratia est vox illa Patris,
cum et christianum est, quod ilio qua? homines interius docet, ac eos
Deus exigit fugam peccati, et imple- venire facit ad Jesum Christum; qui-
mentum legis a peccatore, relinquen- cumque ad eum non venit, postquam
do illum in sua impotentia; in isto audivit vocem exteriorem F i l i i , nul-
vero Deus peccatori'dat quod jubet, latenus est ductus a Patre.
illum sua gratia purificando. 18. Semen verbi, quod manus Dei
7. Qua? utilitas pro homine in irrigat, semper affert fructum suum,
veteri feedere, in quo Deus illum reli- 19. Dei gratia nihil aliud est,
quit ejus propria? infirmitati, impo- quam ejus omnipotens voluntas: ha?c
nendo ipsi suam legem? Qua? vero est idea, quam Deus ipse nobis tradit
facilitas non est admitti ad feedus, in in omnibus suis Scripturis.
quo Deus nobis donat quod petit a 20. Vera gratia? idea est, quod
nobis? Deus vult sibi a nobis pbediri, et
8. Nos non pertinemus ad novum obeditur ; imperat, et omnia fiunt;
feedus , nisi in quantum participes loquitur tamquam Dominus, et om-
sumus ipsius nova? gratia?, qua? ope- nia sibi submissa sunt.
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 66i
21. Gratia Jesu Christi est gratia 33. Proh! Quantum oportet b o -
fortis, potens, suprema, invincibilis, nis terrenis et sibimet ipsis renun-
utpote, quse est operatio voluntatis tiasse ad hoc, u t quis fiduciam habeat
Omnipotentis , sequela et imitatio sibi,utita dicam, appropriandi Chris-
operationis Dei incarnantis, et resus- tum Jesum , ejus amorem , mortem,
c i t a n e Filium suum. et mysteria, ut fecit Sanctus Paulus,
22. Concordia omnipotentis ope- dicens: Qui dilexit me, et trßlidit seme-
rationis Dei in corde hominis cum tipsum pro me!
libero ipsius voluntatis consensu, de- 34. Gratia Adami non producebat
monstratur illico nobis in Incarnatio- nisi merita humana.
ne, veluti in fonte atque archetypo 35. Gratia Adami est sequela
omnium aliarum opérationum mise- creationis, et erat debita naturas sana?
ricordia? et gratia?; quae omnes ita et integrae.
gratuitas, atque ita dependentes sunt, 36. Differentia essentialis inter
sicut ipsa originalis operatio. gratiam Adami et status innocentias,
23. Deus ipse nobis ideam tradit ac grätiam christianam est , quod
omnipotentis operationis suae gratia;, primam unusquisque in propria per-
eam significans per illam, qua creatu- sona recepisset ; ista vero non recipi-
ram a nihilo producit, et mortuis tur nisi in persona Jesu Christi resu-
reddit vitam. scitati, cui nos uniti sumus.
24. Justa idea quam Centuno ha- 37. Gratia Adami, sanctificando
bttit de omnipotentia Dei et Jesu illum in semetipso, erat Uli propor-
Christi in sanandis corporibus solo tionata; gratia Christiana, nos sancti-
motu suae voluntatis, est imago ideae ficando Jesu Christo, est omnipotens,
quae haberi debet de omnipotentia et digna Filio Dei.
suae gratias in sanandis animabus a 38. Peccator non est liber , nisi
cupiditate. ad malum, sine gratia Liberatoris.
25. Deus illuminât animam, et 39. Voluntas quam gratia non
eam sanat, asque ac corpus, sola sua prsevenit, nihil habet luminis, nisi ad
volúntate: j u b e t , et ipsa obtempe- aberrandum...; est capax oninis mali,
ratur. et incapax ad omne bonum.
26. Nulla? dantur gratia?, nisi per 4.0. Sine gratia nihil amare pos-
fidem. sumus , nisi ad nostrani condemna-
27. Fides est prima gratia , et tionem.
fons omnium aliarum. 41. Omnis cognitio D e i , etiam
28. Prima gratia quam Deus con- naturalis, etiam in philosophis ethni-
cedit peccatori, est peccatorum re - cis , non potest venire nisi a Deo , et
missio. sine gratia non producit nisi prae-
29. Extra Ecclesiam nulla con- sumpfcionem, vanitatem, et Oppositio-
ceditur gratia. nen! adipsum Deum, loco affectuum
30. Omnes quos Deus vult salva- adorationis, gratitudinis et amoris.
re per Christum, salvantur infalli- 42. Sola gratia Christi reddit h o -
biliter. minem aptum ad sacrificium fidei:
31. Desideria Christi semper ha- sine hoc nihil, nisi impuritas ; nihil,
bent suum effectum; pacem intimo nisi indignitas.
cordium infert, quando eis illam .43. Primus, effectus gratias bap-
optat. tismalis est facere ut moriamur pec-
32. Jesus Christus se morti tradi- cato: adeo ut spiritus, cor, sensus
dit ad liberandum pro semper suo non habeant plus vita? pro peccato,
sanguine primogénitos, id est, electos, quam homo mortuus habeat pro rebus
de manu angeli exterminator is. mundi.
662 L I B R O VII. TRATADO I V .
44. Non sunt nisi duo amores do ei deest spes; et non est spes in
unde volitiones et actiones omnes Deo, ubi non est amor Dei.
nostra; nascuntur: amor Dei , qui 58. Nec Deus est, ubi non est
omnia agit propter Deum, quemque charitas.
Deus remuneratur ; et amor quo nos 59. Oratio impiorum est novum
ipsos ac mundum diligimus, qui, quod peccatum ; et quod Deus illis conce-
ad Deum referendum est, non refert, dit, est novum in eos judicium.
et propter hoc ipsum fit malus. 60. Si solus supplicii timor ani-
45. Amore Dei in corde peccato- mât pœnitentiam, quo hsec est magis
rum non amplius regnante, necesse violenta, eo magis ducit ad despera-
est u t in eo carnalis regnet cupiditas, tionem.
omnesque actiones corrurhpat. 61. Timor nonnisr manum còhi-
46. Cupiditas aut charitas usum bet; cor autem tamdiu peccato adji-
sensuum , bonum vel malum fa- citur, quamdi'u ab amore justitia? non
ciunt. ducitur.
47. Obedientia legis profluere de- 62. Qui a malo non abstinet nisi
bet ex fonte, et hie fons est charitas. timore peen se, illud committit in
Quando Dei amor est illius princi- corde suo; et jam est reus coram
pium interi us, et Dei gloria ejus finis, Deo.
tunc purum est quod apparet exte- 63. Baptizatus adhuc est sub lege
rius; alioquin non est nisi hypocrisia sicut judasus, si legem non adimpleat,
aut falsa justitia. aut adimpleat ex solo timore.
48. Quid aliud esse possumus 64. Sub maledicto legis nunquam
nisi tenebra; , nisi aberratio, et nisi fit bonum; quia peccatur sive facien-
peccatum sine fidei lumine , et sine do malum, sive illud nonnisi ob t i -
Christo, et sine charitate? morem evitando.
49. Ut nullum peccatum est sine 65. Moyses, prophetas, sacerdo-
amore nostri, ita nullum est opus tes, et doctores legis mortui sunt abs-
bonum sine amore Dei. que eo, quod ullum Deo dederint
50. Frustra clamamus ad Deum: filium, cum non effecerint nisi m a n -
Pater mi, si spiritus charitatis non cipia per timorem.
est ille qui clamat. 66. Qui vult Deo appropinquare,
51. Fides justificat, quando ope- nec debet ad ipsum venire cum bru-
ratur; sed ipsa non operatur, nisi per talibus passionibus, neque adduci per
charitatem. instinctum naturalem aut per timo-
52. Omnia alia salutis remedia rem, sicut bestias; sed per fidem et
continentur in fide tahquam in suo per amorem, sicuti filii.
germine et semine, sed hasc fides non 67. Timor servilis non sibi re-
est absque amore et fiducia. présentât Deum nisi u t dominum
53. Sola charitas christiano modo durüm, imperiosum, injustum, i n -
facit (actiones Christianas) per rela- tractabilem,
tiones ad Deum et Jesum Christum. 68. Dei bonitas abbreviava viam
54. Sola charitas est quse Deo salutis, claudendo totum in fide et
loquitur; earn solam Deus audit. precibus.
55. Deus non coronat nisi chari- 69. Fides, usus, augmentum, et
tatem ; qui currit ex alio impulsu et prasmium fidei totum est donum purae
ex alio motivo, in vanum currit. liberalitatis Dei.
56. Deus non remunerat nisi cha- 70. Numquam Deus affligit in-
ritatem; quoniam charitas sola Deum nocentes, et afflictiones semper ser-
honorat. viunt vel ad puniendum peccatum,
57. Totum deest peccatori, quan- vel ad purificandum peccatorem.
E L E N C O D E LAS P R O P O S I C I O N E S CONDENADAS. 663
71. Homo ad sui.oonservationem rarum. Damnosum.est velie christia-
potest se dispensare ab ea lege quam num ab hac lectione retrahere.
Deus condidit propter ejus utilita- 83. E s t illusio sibi persuadere
tem. quod notitia mysteriorum religionis
72. Nota Ecclesia; Christiana? est, non debeat communicari fceminis le-
quod sit catholica, comprehendens et ctione sacrorum librorum. Non ex
omnes angelos cceli, et omnes electos fceminarum simplicitate, sed ex su-
et Justus terrae, et omnium saeculo- perba virorum scientia ortus est
rum. Scripturarum abusus, et natae sunt
73. Quid est Ecclesia, nisi ccetus haereses.
filiorum Dei manentium in eo sinu 84. Abripere e christianorum m i -
adoptatorum in Christo, subsisten- nibus Novum Testamentum; seu eis
tium in ejus persona, redemptorum illud clausum tenere, auferendo eis
ejus sanguine, viventium ejus spiri- modum illud intelligendi , est illis
tu, agentium per ejus gratiam, et ex- Christi os obturare.
pectantium gratiam futuri saeculi? 85. Interdicere christianis lectio-
74. Ecclesia, sive integer Chris- nem Sacrae Scripturae , praesertim
tus, Incarnatum Verbum habet u t Evangelii, est interdicere usum lumi-
caput; omnes vero sanctos u t mem- nis filiis lucis, et facere ut patiantur
bra. speciem quamdam excommunicatio-
75. Ecclesia est unus solus homo nis.
compositus ex pluribus membris, 86. Eripere simplici populo hoc
quorum Christus est caput, vita, sub- solatium jungendi vocem suam voci
sistentia et persona: unus solus Chris- totius Ecclesia;, est usus contrarius
tus compositus ex pluribus Sanctis, praxi apostolica; et intentioni Dei.
quorum est sanctificator. 87. Modus plenus sapientia, lu-
76. Nihil spatiosius Ecclesia Dei, mine, et charitate est dare animabus
quia omnes electi et justi omnium tempus portandi cum humilitate et
saeculorum illam componunt. sentiendi statum peccati, petendi spi-
77. Qui non ducit vitam dignam ritum poenitentiae et contritionis, et
Filio Dei et membro Christi, cessat incipiendi ad minus satisfacere justi-
interius habere Deum pro patre, et tiae Dei, antequam reconcilientur.
Christum pro capite. 88. Ignoramus quid sit peccatum
78. Separatur quis a populo ele- et vera poènitentia, quando volumus
cto, cujus figura fuit populus judai- statim restituì possessioni honorum
cus, et caput est Jesus Christus, tam illorum quibus nos peccatum spolia-
non vivendo secundum Evangelium, vit, et detrectamus separationis illius
quam non credendo Evangelio. ferre confusionem.
79. Utile et necessarium est omni 89. Quartusdecimus gradus con-
tempori, omni loco, et omni persona- versions peccatoris est, quod, cum
rum generi studere, et cognoscere sit jam reconciliatus, habet jus a s -
spiritum, pietatem, et mysteria Sacra? sistendi sacrificio Ecclesia;.
Scripturae. 90. Ecclesia auctoritatem excom-
80. Lectio Sacrae Scripturae est municandi habet, ut eam exerceat
pro omnibus. per primos pastores de consensu sal-
81. Obscuritas sancti verbi Dei tern praesumpto totius corporis.
non est laicis ratio dispensandi se- 91. Excommunicationis injustae
jpsos ab ejus lectione. metus nunquam debet nos impedire
82. Dies dominicus a christianis ab implendo debito nostro. Nunquam
^debet sanctificari lectionibus pietatis, eximus ab Ecclesia, etiam quando
et super omnia Sanctarum Scriptu- hominum nequitia videmur ab ea
6G 4 L I B R O VII. T R A T A D O IV.
ex pulsi, quando Deo, Jesu Christo, rem mortis id, quod Deus in sua Ec-
atque ipsi Ecclesia? per charitatem clesia possuit, ut in ea esset odor vi-
affìxi sumus. tse; v. gr., bonos libros, instructio-
92. Pati potius in pace excom- nes, sancta exempla.
municationem et anathema injus- 100. Tempus deplorabile quo cre-
tum, quam prodere veritatem, est ditur honorari Deus persequendo ve-
imitari Sanctum Paulum : tantum ritatem ej usque discipulos, tempus
abest, ut sit erigere se contra aucto- hoc advenit... Haberi et tractari a re-
ritatem, aut scindere unitatem. ligionis ministris tamquam impium
93. Jesus quandoque sanat vulne- et indignum omni commercio cum
ra, quae prseceps primorum pastorum Deo, tamquam membrum putridum
festinatio infligit sine ipsius m a n d a - capax corrumpendi omnia in societa-
to; Jesus restituit quod ipsi inconsi- te Sanctorum , est hominibus pus
derato zelo rescindunt. morte corporis mors terribilior. Fru-
94. Nihil pejorem de Ecclesia stra quis sibi blanditur de suarum
opinionem ingerit ejusinimicis, quam intentionum puritate et zelo quodam
videre illic dominatum exerceri supra religionis, persequendo fiamma fer-
fidem fldelium, et foveri divisiones roque viros probos, si propria passio-
propter res quae nec fidem laadunt nec ne est excsecatus, atque abreptus
mores. aliena, propterea quod nihil vult exa-
95. Veritates eo devenerunt, ut minare. Frequenter credimus sacrifi-
sint lingua quasi peregrina plerisque care Deo impium, et sacrificamus
christianis, et modus ea prsedicandi diabolo Dei servum.
est veluti idioma incognitum; adeo 101. Nihil spiritui Dei, et doctri-
remotus est a simplicitate Apostolo- nse Jesu Christi magis opponitur
rum, et supra communem captum quam communia facere juramenta in
fidelium. Neque satis advertitur,quod Ecclesia: quia hoc est multiplicare
hie effectus sit unum ex signis ma- occasiones pejerandi, laqueos tendere
xime sensibilibus senectutis Ecclesiae infirmis et idiotis, et efficere u t n o -
et ira? Dei in filios suos. men et Veritas Dei aliquando deser-
96. Deus permittit, ut omnes po- viant Consilio impiorum.
testates sint contrarise prasdicatori-
bus veritatis, ut ejus victoria attribuì
non possit nisi divina? gratia?. 3 5 0 9 . Denique sequuntur propo-
97. Nimis saepe contingit, mem- s i t i o n s sub poena excommunicato -
bra illa, qua? magis sancte ac magis nis damnata? a Benedicto XIV in
stricte unita Ecclesiae sunt, respici constitutioneZDetesiabilem, die 10 N0-
atque tractari tamquam indigna, ut vembris 1752, qua?, de duello agen-
tint in Ecclesia, vel tamquam ab ea tes, sunt ejusmodi:
separata: sed "Justus vivit ex fide, et 1. Vir mili taris, qui nisi offerat
non ex opinione hominum. vel acceptet duellum, tamquam for-
98. Status persécutionis et pcena- midolosus, timidus, abjectus, et «ad
rum quas quis tolerat tamquam haa- officia militaria ineptus haberetur,
reticus, flagitiosus, et impius, ulti- indeque officio, quo se suosque sus-
ma plerumque probatio est, et maxi- tentât, privaretur, vel promotionis
me meritoria, utpote qua? facit ho- alias sibi debita; ac promerita? spe
minem magisconforrriem Jesu Christo. perpetuo carere deberet, culpa et
99. Pervicacia, prasventio, obsti- poena yacaret sive offerat, sive accep-
natio in nolendo aut aliquid examina- tet duellum.
re, aut agnoscere se fuisse deceptum, 2. Excusari possunt, etiam hono-
mutant quotidie quoad multos in odo- ris tuendi vel humana? vilipensionis
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 66 j
vifcandae gratia, duellum acceptantes bris 1665 fuerunt ab eodem Pontífice
vel ad illud provocantes, quando cer- damnata; in globo viginti et octo.—
to sciunt pugnam non esse secutu- ítem in globo die 18 Martii 1666 alia?
ram, utpote ab aliis impediendam. quadraginta quinqué.
3 . Non incurrit ecclesiasticas pce- Ab Innocentio XI, die 2 Martii
nas ab Ecclesia contra duellantes la- 1679, fuerunt damnata? in globo, ad
tas dux vel officialis militia; acce- minus uti scandalosas et in praxi per-
ptans duellum ex gravi metu amis- niciosas, sexaginta quinqué proposi-
sionis famas et officii. tiones.
4. Licitum est in statu hominis ítem ab eodem Pontífice habentur
naturali acceptare et offerre duellum in globo damnata? alias dua?, 25 N0-
ad servandas cum honore fortunas, vembris.
quando alio remedio jactura propul- ítem constit. Ccelestis, 20 Novem-
san nequit. bris 1686, damnantur in globo ab
5 . Asserta licentia pro s t a t u na- ipso Pontífice sexaginta et octo pro-
turali applicari etiam potest statui positiones Michaelis de Molinos.
civitatis male ordinata;, in qua, n i - Ab Alexandro VIII damnantur in
mirum, vel negligentia vel malitia globo, 24 Augusti 1690, duas proposi-
magistratus , justifia aperte dene- tiones; ídem 7 Decembris 1690 alia?
gatur. triginta et una.
Ab Innocentio XII, brevi Cum alias,
Ejusmodì propositiones (1) ab eo- 21 Martii 1696, damnata? fuerunt in
dem Pontífice definita; « falsas, scan- globo 23 propositiones super amore
dalosa?, ac perniciosa?,» damnata? et erga Deum purissimo.
prohibitas fuerunt sub excommunica- A Clemente XI, constit. Unigéni-
tionis sanctione per verba: tos, 8 Sept. 1713, damnata? fuerunt in
«Ita ut quicumque illas aut conjun- globo 101 propositiones, quas versan-
ctim aut divisim docuerit, défende- tur máxime circa gratiam.
n t , ediderit, aut de iis, etiam dispu- 3 5 1 0 . E s de tan grande impor-
tandi gratia, publice aut privatim tancia la bula Auctovem fidei, de
tractaverit, nisi forsan impugnando, Pío VI, contra los errores del conci-
ipso facto incidat in excommunicato- liábulo de Pistoya, en que los janse-
nem,» etc. nistas pusieron los fundamentos de
Atque prohibuit de more omnibus sus errores heréticos, y que después
Christifidelibus cujuscumque condi- ampliaron los incrédulos^ que me pa-
tionis ne prasdictas. opiniones aut rece conveniente copiarla al pie de la
aliquam ipsarum ad praxim deducant. letra, tal cual se encuentra en la con-
UH vero qui in praxim seu in fac- tinuación del Biliario Romano, tomo 9,
t u m deducerent ejusmodi opiniones, pág. 395, dirigida á | o d a "la Iglesia
compreherìderentur sub articulo III católica en 28 de Agosto de 1794.
constitutionis Apostolices Sedis. Dice así:
Ab Alexandra VII, die 10 Januarii
1659 fuerunt singillatim proscripta? D e obscuratione veritatum i n
sex propositiones.—Die 24 Septem- Ecclesia.
(r) H i s p r o p o s i t i o n i b u s de d u e l l o d a m - I
natis a d d e p r o p o s i t i o n e m e a d e m s a n c t i o n e
d a m n a t a m a b A l e x a n d r o V I I , quse est s e - Propositio qua? asserit «postremis
c u n d a i n t e r alias d a m n a t a s : « V i r e q u e s t r i s «hisce sa?culis sparsam esse genera-
»ad d u e l l u m p r o v o c a t u s potest i l l u d a c c e p -
»tare, n e t i m i d i t a ü s n o t a m a p u d a l i o s i n -
»lem obscurafionem super veritates
»currat.» «gravioris momenti spectantes ad re-
666 L I B R O VII. T R A T A D O IV.
»ligionem, et quae sunt basis ,fidei et bis éxtendendo ad res exteriores notet
»moralis doctrinas Jesu Christi,». velut abusum auctoritatis Ecclesias
Heeretica. usum ejus potestatis acceptas a Deo,
qua usi sunt et ipsimet Apostoli in
disciplina exteriore constituendà et
D e potestate c o m m u n ì t a t i E c c l e s i a
attributa, ut per liane pastoribus
sancienda,
communicetur. Heeretica. -,
II V
Propositio quas statuit «potestatem Qua parte insinuât Ecclesiam non
«a Deo datam Ecclesias ut communi- habere auctoritatem subjectionis suis-
»caretur pastoribus, qui sunt ejus decretis exigendas aliter quam per
«ministri pro salute animarum,» media quas pendent a persuasione,
Sic intellecta ut a communitate Quatenus intendat «Ecclesiam non
fidelium in pastores derivetur eccle- »habere collatam sibi a Deo potesta-
siastici ministerii ac regiminis po- «tem non solum dirigendi per consi-
testas, «lia et suasiones, sed etiam jubendi
Heeretica. «per leges, ac devios contumacesque
»exteriore judicio ac salubribus posnis
D e capitis ministerialis denomina- «coercendi atque cogendi,»
tione R o m a n o Pontifici attributa. Inducens in systema alias damnatam
ut heereticum.
HI
J u r a E p i s c o p i s praeter f a s a t t r i b u t a .
Insuper quas statuit Romanum Ron-
tificem esse caput ministeriale, VI
Sic explicata ut Romanus Pontifex
non a Christo in persona Beati Pe- Doctrina synodi quaprofitetur «per-
tri, sed ab Ecclesia potestatem mi- «suasum sibi esse Episcopum acce-
nisterii accipiat, qua, velut Petri suc- «pisse a Christo omnia jura neces-
cessor, verus Christi Vicarius, ac »saria pro bono regimine suas d i œ -
totius Ecclesias caput pollet in uni- »cesis,»
versa Ecclesia, Perinde ac si ad bonum regimen
Heeretica. cujusque dioecesis necessaria?, non
sint superiores ordinationes spectan-
tes sive ad fidem et mores, sive ad
D e p o t e s t a t e Ecclesia? q u o a d c o n s t i -
generalem disciplinam, quarum j u s
t u e n d a m et s a n c i e n d a m e x t e r i o -
est penes Summos Pontífices et Con-
rem disciplinam.
cilia generalia pro universa Ecclesia,-
IV Schismatica, ad minus erronea.
IX XII
Doctrina quae statuii « reformatio- Assertiones synodi complexive ac-
»nem abusuum circa ecclesiasticam ceptse circa decisiones in materia fidei
»disciplinam in synodis dicecesanis ab aliquot saeculis emanatas, quas
»ab Episcopo et parochis asqualiter perhibet vel ut decreta ab una particu-
spendere, ac stabiliri debere; a c s i n e lari ecclesia, vel paucis pastoribus pro-
» libértate decisionis indebitam fore fecía, nulla suficienti auctoritate suf-
»subjectionem suggestionibus et j u s - fulta, nata corrumpendae puritatis fidei
»sionibus Episcoporum,» ac turbis excitandis, intrusa per vim,
668 L I B R O V I I . TRATADO IV.
e quibus inflicta sunt vulnera nimium
D e statu i n n o c e n t i » .
adhuc recen tia,
Falsa, captioses, temerariee, scanda- XVI
loses, in Romanos Pontífices et Eccle-
siam injuriosa, debites apostolicis consti- Doctrina synodi de statu felicis in-
tutionibus obedientes derogantes, schis- nocentia?, qualem eum repraesentat
matices, perniciosee, ad minas erronece. in Adamo ante peccatum, compie-
ctente non modo integritatem, sed et
justitiam interiorem cum impulsu in
Deum per amorem charitatis, atque
D e pace dicta Clementis I X .
prima? vam sanctitatem aliqua ratio-
XIII ne post lapsum restitutam,
Quatenus complëxive accepta in-
Propositio relata inter acta synodi nuit statum ilium sequelam fuisse
quae innuit d e m e n t e m IX pacem Ec- creationis, debitum ex. naturali exi-
clesia? reddidisse per approbatipnem gentia et conditione humana? n a t u -
distinctionis juris et facti in subscri- ra?, non gratuitum Dei beneficium,
ptione formularii ab Alexandre- VII Falsa, alias damnata in Bajo , et
prsescripti, Quesnellio, erronea, favens hesresi pela-
Falsa, temeraria, Clementi IX inju- gianes.
riosa.
De immortalitate spectata, u t
XIV naturali conditione hominis.
XVII
. Quatenus vero ei distinctioni suf-
fragatur, ejusdem fautores laudibus Propositio his verbis enuntiata :
extollendo, et eorum adversarios v i - «Edocti ab Apostólo spectamus mor-
tuperando, »tem non jam ut naturalem conditio -
Temeraria, perniciosa, Summis Pon- »nem hominis, sed revera ut justam
tificabas injuriosa, schisma fovens et hes- »poenam culpa? originalis,»
resim. Quatenus sub nomine Apostolisub-
dole allegato insinuat mortem, qua?
De coag-mentatione corporis in praesenti statu inflicta est velut
Ecclesise. justa peena peccati per justam sub-
tractionem immortalitatis, non fuis-
XV se naturalem conditionis h o m i n i s ,
Doctrina quae proponit Ecclesiam quasi immortalitas non faisset g r a -
«considerandam velut unum corpus tuitum beneficium, sed naturalis con-
»mysticum coagmentatum ex Chris- ditio,
»to capite et fidelibus, qui sunt ejus Captiosa, temeraria, Apostólo inju-
»membra per unionem ineffabilem, riosa, alias damnata.
»qua mirabiliter evadimus cum ipso
nunus solus sacerdos, una sola victi-
»ma, unus solus adorator perfectus
D e conditione hominis i n statu
»Dei Pa tris in spiritu et veritate,»
naturse.
Intellecta hoc sensu, ut ad corpus
Ecclesia? non pertineant nisi fideles, XVIII
qui sunt perfecti adoratores in spiri-
tu et veritate, Doctrina synodi enuntians « post
Heeretica. »lapsum Adami Deum annuntiasse
»promissionem futuri Liberatoris, et
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 669
»voluisse consolari genus humanuni pere desiderium gratia? Mediatoris or-
»per spera salutis quam Jesus Chris- dinatum ad salutem promissam per
»tus allaturus erat, tarnen Deum vo- Christum, quasi non ipsa gratia facial
»luisse, ut genus humanuni transiret ut invocetur à nobis,
»per varios status, antequam veniret Propositio, ut jacet, captiosa, suspe-
»plenitudo temporum, oc primum ut cta fawns hesresi semipelagiance.
•um statu natures homo relictus pro-
»priis luminibus disceret de sua caeca
»ratione diffidere, et ex suis aberra - D e g r a t i a i l l u m i n a n t e , et e x c i t a n t e .
»tionibus moveret se ad desideran-
»dum auxilium superioris luminis,» XXI
Doctrina, ut jacet, captiosa; atque Propositio quae asserit «lumen gra-
intellecta de desiderio adjufcorii su- nfia?, quando sit solum, non praesta-
perioris luminis in ordine ad salutem »re nisi ut cognoscamus infelicitatem
promissam per Christum , ad quod «nostri status* et gravitatem nostri
coneipiendum homo relictus suis pro- «mali: gratiam in tali casu producere
priis luminibus supponatur sese po- «eumdem èffectum, quem lex produce-
tuisse movere, »bat: ideo necesse esse ut Deus creet
Suspecta, favens hesresi semipela-\ »in corde nostro sanctum amorem, et
gianes. »inspiret sanetam delectationem con-
»trariam amori in nobis dominanti:
D e c o n d i t i o n e h o m i n i s s u b legre. »hunc amorem sanctum, hanc san-
»ctam delectationem , esse proprie
XIX »gratiam Jesu Christi, inspirationem
»charitatis, qua cognita sanetp amo-
Item, quae subjungit hominem sub »re faciamus; hanc esse illam radi-
lege, «cum esset impotens ad eam ob- »cem e qua germinant bona opera,
»servandam, praevaricatorem evasis- »han esse gratiam Novi Testamenti
»se, non quidem culpa legis, quae »qua? nos liberat a Servitute peccati,
»sanetissima erat, sed culpa homi- »et constituit filios Dei,»
»nis, qui sub lege sine gratia magis
Quatenus intendat earn solam esse
»magisque praevaricator evasit, su-
proprie gratiam Jesu Christi qua?
»peraddique legem, si non sanavit
creet in corde sanctum amorem, et
»cor hominis, effecisse ut sua mala
qua? facit ut faciamus, sive etiam qua
»cognosceret, et, de sua infìrmitate
homo liberatus a, Servitute peccati
»convictus, desideraret gratiam Me-
constituitur filius D e i , et non sit
»diatoris,»
etiam proprie gratia Christi ea gratia
Qua parte generaliter innuit homi- qua cor hominis tangitur per illumi-
nem praevaricatorem evasisse per in- minationem Spiritus Sancti (Trid.,
observantiam legis, quam impotens sess. 6. , cap. 5), nec vera detur in-
a
XX XXII
Qua parte datur intelligi hominem Propositio qua? innuit fìdem, «a qua
sub lege sine gratia potuisse conci- » incipit series gratiarum, et per quam
L I B R O VII. T R A T A D O T V .
» velut primam vocem vocamur ad sa- »vinam, quae nos perducit ad regnum,
«lutem et Ecclesia m,» esse ipsam- »et dilectionem humanam illicitam,
met excellentem virtutem fldei, qua »quas damnatur, non daretur dilectio
homines fidèles nominantur, et sunt, »humana licita, quae non reprehen-
Perinde ac prior non esset gratia ditur,»
ilia quae ut prœvenit voluntatem, sic Falsa, alias damnata.
prœvenit et fidem,
Suspecta de hczresi, eamque sapiens,
v alias in Quesnellio damnata, erronea. De timore servili.
XXV
Doctrina quae timorem pcenarum
D e duplici amore.
generatim perhibet dumtaxat non posse
XXIII • • dici malum, si saltern per ting it ad cohi-
bendam manum,
f
D e peccate-rum v e n i a l i u m XLII
confessione.
Item, in eo quod superaddit «lu-
XXXIX »ctuosius adhuc esse quod chimerea
Declaratio synodi de peccatorum »isthaec applicatio transferri volita
venialium confessione, quam optare »sit in defunetos,»
se ait non tantopere frequentari, ne Falsa, temeraria, piarum aurium of-
nimium contemptibiles reddantur fensiva, in Romanos Pontífices et in pra-
ejusmodi confessiones, xim et sensum universalis Ecclesia inju-
Temeraria, perniciosa, sanctorum ac riosa , inducens in errorem heeretieali
piorum praxi, a sancto Concilio Triden- nota in Petro de Osma confixum, He-
tino probata, contraria. rum damnatum in art. 22 Lutheri.
XLIII
XL
In eo demum quod impudentissime
Propositio asserens «indulgentiam, invehitur in tabellas indulgentiarum,
» secundum suampraecisam notioDem, altaría privilegiata, etc.
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 675
Temeraria, pia-rum aurium offensiva, pcena spiritualis, ligans in ccelo, ani-
scandalosa, in Summos Pontífices atque mas obligans,
in praxim in ¿oía Ecclesia frequentatam, Falsa, perniciosa, in art. 2 3 Lutheri
contumeliosa. damnata, ad minus erronea.
De reservatione casuum.
XLVII
XLIV
ítem, qua? tradit necessarium esse
Propositio synodi asserens «reser- juxta leges naturales et divinas u t
«vationem casuum nunc temporis sive ad excommunicationem, sive ad
»aliud non esse quam improvidum suspensionem, praecedere debeat exa-
»ligamen pro inferioribus sacerdoti - men personale, atque adeo senten-
«bus, et sonum sensu vacuum pro tias dictas ipso facto non aliam vim
»pcenitentibus assuetis non admodum habere nisi seria? comminationis sine
»curare hanc reservationem,» ullo actuali effectu,
Falsa, temeraria, male sonans, perni- Falsa, temeraria, perniciosa, Eccle-
ciosa, Concilio Tridentino contraria, su- sia potestati injuriosa, errónea.
perioris hierarchical potestatis ladva.
XLVIII
XLV
ítem, qua? pronuntiat «inutilem ac
ítem, de spe quam ostendit fore «vanam esse formulam nonnullis
«ut, reformato rituali et ordine poeni- «abhinc saeculis inductam absolvendi
«tentias nullum amp'lius locum habi- «generaliter ab excommunicationibus
stura? sint hujusmodi reservationes,» «in qua fidelis incidere potuisset,»
Prout, attenta generalitate verbo- Falsa, temeraria, praxi Ecclesia in-
rum , innuit per reformationem ri- juriosa.
tualis et ordinis pcenitentiae fac-
tam ab Episcopo vel synodo aboleri XLIX
posse casus, quos Tridentina Synodus
(sess. 13, can. 7) declarat Pontífices Item, qua? damnat ut nullas et in-
Máximos potuisse pro suprema po- validas suspensiones ex informata con-
testate sibi in universa Ecclesia tra- scientia,
dita peculiari suo judicio reservare, Falsa, perniciosa, in Tridentinum in-
Propositio falsa, temeraria, Concilio juriosa.
Tridentino et Summorum Pontificum
auctoritati derogans, et injuriosa. L
Item, in eo quod insinuat soli Epis-
De censuris. copo fas non esse uti potestate, quam
tarnen ei defert Tridentinum (sess. 14,
XLVI cap. 1 De reformat.), suspensionis ex
Propositio asserens «effectum ex- informata conscientia legitime infli-
«communicationis exteriorem dumta- genda?,
»xat esse, quia tantummodo natura Jurisdictionis prcslatorum Ecclesia
«sua excludit ab exteriore communi- lasiva.
» catione Ecclesia?,»
Quasi excommunicatio non sit
676 LIBRO VII. TRATADO IV.
ordinatio ad titulum patrimonii: salva
D e ordine. obedientia, qua sic ordinati ecclesia-
rum necessitatibus deserviré debent
LI
iis obeundis officiis quibus pro loco
Doctrina synodi quae perhibet in ac tempore ab Episcopo admoti fue-
promovendis ad ordines hanc de more rint, quemadmodum ab apostolicis
et instituto veteris disciplina; ratio- temporibus i n primitiva Ecclesia fieri
nem servari consuevisset «ut siquis consuevit; .. .<.
«clericorum distinguebatur sanctitate 3. Sive quibus jure canonico facta
»vitas, et dignus asstimabatur qui ad est criminum distinctio, quae delin-
«ordines sacros ascenderet, ille soli- quentes reddunt irregulares: quasi
stas erat promoveri ad diaconatum per hanc distinctionem Ecclesia r e -
»vel sacerdotium, etiamsi inferiores cesserit a spiritu Apostoli non exclu-
«ordines non suscepisset: ñeque tum dendo generaliter et indistincte ab
«talis ordinatio dicebatür per saltum, ecclesiastico ministerio pmnes quos-
«ut postea dictum est;» cumque qui baptismalem innocen-
tiam non conservasent; -
Doctrina singulis suis partions falsa,
LII temeraria, ordinis pro ecclesiarum neces-
sitate et commodilaie ìnducii perturbati-
Item, quas innuit non alium titu— va, in disciplinam per cañones, et spe-
lum ordinationum fuisse quam depu- ciatim per Tridentini detreta probatam
tationem ad aliquod speciale minis- injuriosa.
terium, qualis prasscripta est in Con-
cilio Calcedonensi: subjungens (§6), LIV
quamdiu Ecclesia sese his principas
in delectu sacrorum ministrorum con- I t e m , quae velut turpem abusum
formavit , ecclesiasticum ordinem notat unquam praetendere eleemosy-
floruisse; verum beatos illos dies nam pro celebrandis Missis et Sacra-
transiisse, novaque principia subinde la entis administrandis, sicutiet acci-
introducta, quibus corrupta fuit dis- pere quemlibet proventum dictum
ciplina in delectu ministrorum Sanc- stola, et generatim quodcumque Sti-
tuarii. pendium et honorarium quod suffra-
giorum aut cujuslibet parochialis
functionis occasione offeretur,
LIII
Quasi turpis abusus crimine n o -
Item, quod inter haec ipsa corrup- tandi essent ministri Ecclesia;, dum
tionis principia refert, quod recessum secundum receptum et probatum
sit a yetere institute, quo, ut ait Ecclesia; morem et institutum utun-
(§ 3 ) , Ecclesia insistens Apostoli tur jure promulgato ab Apostolo acci-
vestigiis neminem ad sacerdotium piendi temporalia ab his quibus spiri-
admittendum statuerat nisi qui con- tualia ministrantur,
servasset innocentiam baptismalem; Falsa, temeraria, ecclesiastici ac pas-
Quatenus innuit corruptam fuisse toralis juris Icesiva, in Ecclesiam ejusque
disciplinam per decreta et instituta, ministros injuriosa.
1. Si ve quibus órdinationes per
saltum vetitas sunt;
' LV
2. Sive quibus pro ecclesiarum
necessitate et commoditate probata; I t e m , qua vehementer optare se
sunt órdinationes sine titulo specialis profitetur ut aliqua ratio inveniretur
officii, velut speciatim a Tridentino minutuli cleri (quo nomine inferio-
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 677
rüm ordinum clericòs designai ) a LVII
cathedralibus et collegiatis submo-
vendis, providendo aliter, nempe, per Praescriptio synodi quae generaliter
probos et provectioris aetatis laicos, et indiscriminatim velut abusum r e -
congruo assignato stipendio, ministe- jicit quamcumque dispensatioriem, u t
rio inserviendi Missis et aliis officiis plus quam unum residentiale benefi-
vélut acolythi, etc., u t olim, inquit, cium uni eidemque conferatur; item
fieri solebat, quando ejus generis offi- in eo quod subjungit, certum sibi
cia non ad meram speciem pro majo- esse juxta Ecclesiae spiritum plus
ribus ordinibus suscipiendis redacta quam uno beneficio tametsi simplici
erant, neminem frui posse,
Quatenus reprehendit institutum Pro sua generalitate derogans mode-
quo cavetur u t «minorum ordinum rationi Tndentini, sess. 7, cap. 5, et
«functiones per eos tantum prsesten- sess. 24, cap. 17.
»tur exerceanturve qui in illis consti-
»tuti , adscriptive sunt » ( Concil.
provine. IV Mediol.), idque ad men- D e s p o n s a l i b u s et m a t r i m o n i o .
t e m Tridentini (sess. 23, cap. 17),
LVIII
«ut sanctorum ordinum a diaconatu
»ad ostiariatum functiones ab apos- Propositio quae statuit sponsalia
»tolicis temporibus in Ecclesia lauda- proprie dicta actum mère civilem
sbiliter receptas, et in pluribus locis continere, qui ad matrimonium cele-
«aliquandiu intermissae, juxta sacros brandum disponit, eademque civilium
«cañones revocentur, ne ab hasreticis legum praescripto omnino subjacere,
otamquam otiosae traducantur, » Quasi actus disponens ad Sacra-
Suggestio temeraria, piarum aurium mentum non subjaceat sub hac ratio-
offensiva, ecclesiastici ministerii pèriur- ne juri Ecclesiae,
bativa, servanda, quoad fieri potest, in Falsa, juris Ecclesia quoad effectus
celebrandis mysteriis decentia imminuti- etiam sponsalibus vi canonicarum sane-
•va, in minorum ordinum muñera et tionum profluentes lasivd, disciplina ab
functiones, turn in disciplinam per cáno- Ecclesia constituta derogans.
nes, et speciatim per Tridentinum proba-
tam injuriosa, favens hareticorum in
earn conviciis et calumniis. . LIX
Doctrina synodi asserens «ad su-
«premam civilem potestatem d u m t a -
INI »xat originarie spedare contractui
» matrimonii apponere impedimenta
Doctrina quae statuit conveniens oejus generis quae ipsum nullum red-
videri in impedimentis canonicis, »dunt, dicunturque dirimentia, quod
quae proveniunt ex delictis in jure »jus originarium praterea dicitur cum
expressis, ullam unquam nec conce- »jure dispensandi essentialiter conne-
dendam nec admittendam esse dis- »xum, subjungens, supposito assensu
pensationem, »vel conniventià principum, potuisse
ÄLquitatis et moderationis canonica a «Ecclesiam juste constituere impedi-
sacro Concilio Tridentino probata lasi- » menta dirimentia ipsum contractual
va, auctoritati et juribus Ecclesia de- » matrimonii,')
rogans. Quasi Ecclesia non semper potue-
rit, ac possit in christianorum matri-
moniis jure proprio impedimenta conr
678 L I B R O VII. TRATADO IV.
stituere qua? matrimonium non solum intend at reprobare adorationis cultum
impediant, sed et nullum reddant quem fidèles dirigunt ad humanita-
quoad vinculum, quibus christiani tem Christi, perinde ac si talis ado-
obstricti teneantur etiam in terris ratio qua humanitas ipsaque caro vi-
infidelium, in eisdemque dispensare, vifica Christi adoratur non quidem
Canonum 3, 4, 9, 12, sess. 24 Conci- propter se et tamquam nuda caro,
la Tridentini eversiva, haretica. sed prout unita divinitati, foret honor
divinus impertitus creaturas, et non
potius una eademque adoratio qua
LX I Verbum incarnatum cum propria i p -
sius carne adoratur,
Item, rogatio synodi ad potestatem . Falsa, captiosa, pio ac debito cultuì
civilem ut «e numero impedimento- humanìtati Christi a fidelibus prcestito
»rum tollat cognationem spiritualem, ac prœstando deirahens et incuriosa.
»atque illud quod dicitur publicas ho-
»nestatis, quorum origo reperitur in
»collectione Justiniani tum, ut restrin- D e o r a t . , § 10.
»gat impedimentum afflnitatis et co-
»gnationis ex quacumque licita aut LXII
» illicita conjunctione provenientis ad
Doctrina qua? devotion em erga s a -
»quartum gradum juxta civilem com-
cratissimum Cor Jesu rejicit inter de-
»putationem per lineam lateralem
votiones quas notât velut novas, erro-
»et obliquam, ita tarnen ut spes
neas, aut saltem periculosas,
» nulla relinquatur dispensationis ob-
»tinendas,» Intellecta de hac devotione, qualis
est ab Apostolica Sede probata,
Quatenus civili potestati jus attri- Falsa, temeraria, perniciosa, piarum
buii sive abolendi, sive restringendi aurium offensiva, in Apostolicam Se-
impedimenta Ecclesia? auctoritate dem incuriosa.
constituía vel comprobata; item qua
parte supponit Ecclesiam per potesta-
tem civilem spoliari posse jure dis- D e o r a t . , § i o , et a p p e n d . n u m . 33.
pensandi super impedimentis ab ipsa
constitutis vel comprobatis, LXIII
Libertatis ac potestatis Ecclesia sub- I t e m , in eo quod cultores Cordi»
versiva, Tridentino contraria, ex hareti- Jesu hoc etiam. nomine arguit quod
cali supra damnato principio profecía. non advertant sanctissimam carnem
Christi, aut ejus partem aliquam,
aut etiam humanitatem totam cum
D e offlciis, exercitationibus, i n s t i t u -
t i o n i b u s a d r e l i g i o s u m c u l t u m per-
separatione aut prascisione a divini-
tinentibus.
tate adorari non posse cultu latria?,
Quasi fideles cor Jesu adorarent
E t p r i m u m de a d o r a n d a h u m a n i t a t e cum separatione vel praecisione a di-
Christi. vinitate, dum illud adorant ut est
Cor Jesu, Cor, nempe, persona? Verbi,
LXI cui inseparabiliter unitum sit, ad
Propositio quae asserit «adorare di- eum modum quo exangue corpus
»recte humanitatem Christi, magis Christi in triduo mortis sine separa-
»vero aliquam ejus partem, fore sem- tione aut praecisione a divinitate ado-
»per honorem divinum datum crea- rabile fuit in sepulchro,
»turae,» Captiosa, in fideles Ccrdis Christi cul-
Quatenus per hoc verbuin. divecte tores mjuriosa.
E L E N C O D E LAS PROPOSICIONES CONDENADAS. 679
D e o r d i n e praescripto, i n p i i s e x e r c i
» nisi populo faciliores via? pararert-
tationibus obeundis. »tur vocem suam jungendi cum voce
«totius Ecclesia?,»
D e o r a t . , § 14, a p p e n a , n u m . 34. Intellecta de usu vulgaris lingua?
in litúrgicas preces inducenda?,
• LXIV
Falsa, temeraria, ordinis pro myste-
Doctrina qua? velu-t superstitiosam riorum celebratione prœscripti perturba -
universe notat «quamcumque effica- tiva, plurium malorum facile produc-
»ciam qua? ponatur in determinato trix.
«numero precum et piarum saluta-
«tionum,» D e l e c t i o n e Sacrse Soriptura?.
T a m q u a m s i superstitiosa censenda
esset efficacia qua? sumitur non ex E x n o t a in fine d e c r e t . de g r a t i a .
LXXV
LXXII Doctrina quae perhibet beatis tem-
Item, quae velut abusum extirpari poribus nascentis .Ecclesiae juramenta
vult morem, quo velatae asservantur visa esse a documentis divini Praecep-
certae imagines, toris atque ab aurea evangelica sim-
Temeraria, frequentato in Ecclesìa et plicitate adeo aliena, ut «ipsummet
ad fidelium pietaietn fovendam inducto «jurare sine extrema et in ineluctabi-
mori contraria. »li necessitate reputatus fuisset actus
«irreligiosus, nomine christiano in-
«dignus: insuper continuatam P a t r u m
E L E N C O D E L A S P R O P O S I C I O N E S CONDENADAS. 68i
»Seriem demonstrare juramenta com- constituta? et probata? obliterari ü n -
»muni sensu pro vetitis habita fuis- quam potuerit et amitti primitiva
»se;« indeque progreditur ad impro- notio ecclesiastici ministerii pasto-
banda juramenta, qua? curia eccle- ralis ve sollicitudinis,
siastica, jurisprudentia? feudalis, ut Propositio falsa, temeraria, erronea.
ait, normam secuta in investituris et
in sacris ipsis Episcoporum ordinatio-
nibus adoptavit: statuitque adeo im-
LXXVIII
plorandam a sseculari potestate legem
pro abolendis juramentis qua? in cu- Pra?scriptio synodi de ordine re-
riis etiam ecclesiasticis exiguntur pro rum tractandarum in collationibus,
suscipiendis muniis, et officiis, et ge- qua, posteaquam remisit «in quolibet
neratim pro omni actu curiali, «articulo distinguendum id quod per-
Falsa, Ecclesie injuriosa, juris ec- »tinet ad fidem et ad essentiam reli-
clesiastici lesiva discipline per cañones »gionis ab eo quod est proprium dis-
inducte et probate subversiva. «ciplina?, subjungit in hac ipsa (disci-
nplina) distinguendum quod est n e -
«cessarium aut utile ad retinendos in
De collationibus ecclesiasticis. wspiritu fideles ab eo quod est inutile,
»aut onerosi us quam libertas filiorufn
LXXVI
«novi foederis patiatur, magis vero
Insectatio qua synodus scholasti- «ab eo quod est periculosum aut no-
<cam exagitat velut eam «qua? viam «xium, ut potè inducens ad super-
»aperuit inveniendis n o vis et inter se «stitionem et materialismum,»
»discordantibus systematibus quoad Quatenus pro generalitate verbo-
«veritates majoris pretii, ac demum rum comprehendat, et prsescripto
«adduxit ad probabilismum et laxis- examini subjiciat etiam disciplinam
«mum,» ab Ecclesia constitutam et probatam,
Quatenus in scholasticam rejicit quasi Ecclesia, qua? spiritu Dei regi-
privatorum vitia, qui abuti ea potue- t u r , disciplinam constituere posset
runt, aut abusi sunt, non solum inutilem, et onerosiorem
Falsa, temeraria, in sanctissimos vi- quam libertas Christiana patiatur, sed
ros et doctores qui magno catholice re- èt periculósam, noxiam, inducentem
ligionis bono scholasticam excoluere in- in superstitionem et materialismum,
juriosa, favens infestis in earn herético- Falsa, temeraria, scandalosa, perni-
runt conviciis. ciosa, piarum aurium offensiva, Eccle-
sie ac spiritui Dei, quo ipsa regitur, in-
juriosa, ad minus erronea.
LXXVII
I t e m , in eo quod subdit «mütatio- C o n v i c i a adversus aliquas senten-
»nem formas regiminis ecclesiastici, tias i n scholis catholicis usque
» qua factum est ut ministri Ecclesia? adhuc agitatas.
»in oblivionem venirent suorum j u -
LXXIX
»rium, qua? simul sunt eorum obli-
»gationes, eo demum rem adduxisse, Assertio qua; convicis et contume-
»ut obliterari faceret primitivas no- liis insectatur sententias in scholis ca-
»tiones ministerii ecclesiastici et sol- tholicis agitatas, et de quibus Apos-
»licitudinis pastoralis,» tolica Sedes nihil adhuc definiendum,
Quasi per mutationem regiminis aut pronuntiandum censuit,
congruentem disciplina? in Ecclesia Falsa, temeraria, in Scholas catholi-
68a LIBRO VIL TRATADO IV.
neribus consociarmi, injuriosa, pio, ve- sit «parvum corpus degens intra civi-
tusto, probato Ecclesies mori, Summo- »lem societatem, quin fere sit pars
rumque Pontificum sanciionibus contra- «ejusdem , parvamque monarchiam
ria: quasi monachi, quos morum gra- «fjgit in statu, semper esse periculo-
vitas, et vitas ac fidei institutio sancta »sum;» subinde hoc nomine crimina-
commendai, non rite , nec modo, sine tur privata monasteria, communis
religionis offensione, sed et cum multa instituti vinculo sub uno praesertim
utilitate Ecclesia clericorum ofñciis capite consociata, velut spéciales toti-
aggregentur. dem monarchias civili reipublicee pe-
riculosas et noxias,
Falsa, temeraria, regidaribus institu-
LXXXI tis a Sancta Sede ad religionis prof ecium
approbatis injuriosa, favens hcereticorum
Item, in eo quod subjungit Sanctos in eadem instituía insectationibus et ca-
Thomam et Bonaventuram sic in lumniis.
tuendis adversus summos homines
Mendicantium institutis versatos esse, D e s y s t e m a t e , seu o r d i n a t i o n u x n
ut in eorum defensionibus minor complexione ducta ex allatis re-
g u l i s , et octo s e q u e n t i b u s a r t i c u l i s
sestus, accuratio major desideranda
comprehensa pro reformatione r e -
fuisset, gularium.
Scandalosa, in Sanctissimos Doctores
injuriosa, impiis damnalorum auctorum LXXXIV
contumeliis favens.
«Art. 1. De uno dumtaxat ordine
in Ecclesia retinendo, ac de seligenda
LXXXII prse ceteris regula Sancti Benedict!,
cum ob sui praestantiam, tum ob
Regula 2. , «multiplicationem ordi- praeclara illius Ordinis merita, sic ta-
a
A c e r c a de l a r e s o l u c i ó n d e l S a n t o O ñ c i o s o b r e el m o d o de p r o c e d e r con
los casados civilmente que, reconocidos, q u i e r e n contraer matrimonio
c a n ó n i c o . — P r o f e s i ó n de fe q u e debe h a c e r el h e r e j e a l a b j u r a r l a h e r e -
j í a . — A b j u r a c i ó n de l a h e r e j i a .
solución de las penas canónicas im- edit. 12. , pag. 954), genuflexi réci-
a
rum foro exteriori comparet et ibi Para comodidad del Delegado ó en-
6 6
9
APÉNDICES.
cargado de ejecutar la reconciliación cramenta nova legis a Jesu Christo
de la herejía, y de los que desean vol- Domino nostro instituta, atque ad sa-
ver al seno de la Iglesia, ponemos en lutemhumani generis, licet non omnia
este Apéndice la fórmula de la abjura- singulis necessaria; scilicet, Bäptis-
ción de la herejía en latín y en c a s - mum, Confirmationem, Eucharistiàm,
tellano ; la cual debe servir, según la Pcenitentiam, ExtremamUnctionem,
anterior ¡declaración , para la abjura- Ordinem et Matrimonium, illaque
ción de la apostasia de los que en Es- gratiam conferre; et ex his Baptis-
paña desearen contraer matrimonio mum , Confirmationem et Ordinem
canónico, habiendo antes contraído sine sacrilegio reiterari non posse.
el llamado civil después de la publi- Receptos quoque et approbatos E c -
cación del Código en 1 8 8 9 . Esta ab clesiaa Catholicae ritùs in supradictó-
juración deberán firmarla el testigo ó rum omnium Sacramentorum admi-
los testigos que lá deben presenciar, nistratione recipio et admitto. Omnia
según la referida declaración. Cree- et singula quae de peccato originali et
mos, no obstante, que el uso de esta de justificatione in Sacrosancta T r i -
fórmula no es preceptivo; lo esencial, dentina Synodo definita et declara-
y lo que se exige, es la abjuración de ta fuerunt amplector et recipio. Pro-
los errores en que hayan podido in- fiteor pariter in Missa offerri Deo
currir los casados civilmente, hecha verum, proprium et propitiatorium
en forma ante testigos. sacrificium pro vivis et defunctis: at-
que in sancto Eucharistiaa sacramen-
to esse vere, realiter et substantial! -
PROFESIÓN D E F E ter Corpus et Sanguinem, una cum
anima et divinitate Domini nostri
QUE DEBE HACER EL HEREJE AL ABJU' Jesu Christi , fierique conversionem
RAR LA HEREJÍA, SEGÚN PRESCRIBIÓ totius substantias panis in Corpus,
et totius substantias vini in Sangui-
EL SANTO CONCILIO DE TRENTO, CON
nem; quam conversionem Catholica
LA ADICIÓN DE LA SAGRADA CON- Ecclesia transubstantiationem appel-
GREGACIÓN DEL CONCILIO DE 2 0 DE l a i Fateor etiam sub altera tantum
ENERO DE 1877. , specie totum atque integrum Chris-
tum , verumque Sacramentum sumi.
Ego, N . N . : firma fide credo, et Constanter teheo Purgatorium esse,
profiteor omnia et singula qüaa con- animasque ibi detentas fidelium suf-
tinentur in Symbolo fidei, quo sancta fragiis juvari; similiter et Sanctos
Romana Ecclesia utitur, videlicet: una cum Christo regnantes, veneran-
Credo in unum Deum Patrem o m n i - dos atque invocandos esse, eosque
potentem, etc. Apostólicas et Eccle- orationes Deo pro nobis offerre, at-
siasticas traditiones, reliquasque ejus- que eorum reliquias esse venerandas.
dem Ecclesiaa observationes et cons- Firmissime assero imagines Christi
titutiones firmissime admitto et am- ac Deiparaa semper Virginis, necnon
plector. ítem Sacram Scripturam aliorum Sanctorum habendas et reti-
juxta eum sensum, quem tenuit, et nendas esse, atque eis debitum hono-
tenet sancta mater Ecclesia, cujus rem ac venerationem impertendam.
est judicare de vero sensu et inter- Indulgentiarum etiam potestatem a
pretatione Sacrarum Scripturarum, Christo in Ecclesia relictam fuisse,
admitto, nec eam unquam nisi juxta illarumque usum christiano populo
unanimem consensum Patrum acci- maxime salutarem esse affirmo. Sanc-
piam et interpretabor. Profiteor quo- tam , Catholicam et Apostolicam
que septem esse vere et proprie Sa- Romanam Ecclesiam, omnium Eccle-
APÉNDICES.
siarum matrem et magistram agnos- (vel in ea). IJ!. E t filius iniquitatis
cos Romanoque Pontifici Beati Petri non apponat nocere ei.
Apostolorum Principis successori, ac f. Esto ei, Domine, turris forti-
Jesuchristi Vicario veram obedien- tudinis. 4 - A facie inimici.
iiam spondeo ac juro: csetera item -f. Domine , exaudí orationem
omnia a sacris Canonibus et cecume- meam. I§. El clamor meus ad te ve-
nicis Conciliis, ac praecipue a sacro- nial, f. Dominus vobiscum. R). E t
s a n t a Tridentina Synodo, et ab cecu- cum spiritu tuo.
menico Concilio Vaticano tradita de-
finita ac declarata, praesertim de R o - OREMUS
mani Pontificis primatu et infallibili
Deus, cui proprium est misereri
magisterio, indubitanter recipio a t -
semper et parcere: suscipe deprecatio-
que profiteor : simulque contraria
nem nostram, ut hunc famulum tuum
omnia atque haereses quascumque ab
quem excommunicationis sententia
Ecclesia damnatas et rejectas, ego
constringit, miseratio tuee pietatis
•pariter damno et anathematizo. Hanc
clementer absolvat. Per Christum
vero Catholicam fidem, extra quam
Dominum nostrum. I§. Amen.
nemo salvus esse potest, quam in
preesenti sponte profiteor et veraciter Mox sedet, et cooperto capite, di-
teneo, eamdem integram, et invio- cit: «Dominus noster Jesus Christus
latam usque ad extremum vita; spiri- te absolvat: et ego, auctoritate ipsius,
t u m constantissime (Deo adjuvante) et Sanctissimi Domini nostri Papa;
retineri et confiteri, atque a meis sub- (vel Reverendissimi Episcopii N., vel
ditis, vel illis, quorum cura ad me in talis Superioris) mihi commisa, ab-
munere meo spectabit, teneri, doce- solvo te a vinculo excommunicationis
ri et prsedicari, quantum in me erit, in quam (forsan, si sólo fuese sospe-
curaturum, ego idem N. N. spondeo, choso de herejía) incurristi (vel i n -
voveo ac juro. Sic me Deus adjuvet, currisse declaratus es) propter tale
et heec sancta Dei Evangelia. factum (vel talem causam, etc.); et
restituo te communioni et unitati
fidelium, et sanctis Sacramentis E c -
clesia;, in nomine Patris ^ et Filii et
Leída esta profesión de fe, de ro- Spiritus Sancti.»
dillas y tocando con la mano derecha
los Santos Evangelios, el Delegado ADVERTENCIA.
le absolverá de la excomunión, con la
fórmula del Ritual Romano (De abso- El penitente firmará la abjuración;
lut, ab excom. in foro exíeriori) del mo- y, caso que no supiese, hará la señal
do siguiente. de la Cruz.
Estando sentado, rezará el salmo El Delegado impondrá al abjuran-
Miserere con Gloria Patri; luego se te una penitencia saludable, por ejem-
levanta, y descubierta la cabeza, plo, alguna oración vocal, visita de
dice: altares, ó cosa semejante. Firmará
Kyrie, eleison, ty. Christe, elei- la profesión de fe, como sigue: «Prae-
son, f. Kyrie eleison. Pater noster. cepto Reverendissima; Paternitatis
f. E t ne nos inducas in tentatio- vestrae ob secutus, excepi abjuratio-
nem. e|. S;d libera nos a malo. nem N. N. et absolví eum a vinculo
f. Salvum fac servum tuum (vel excommunicationis quam (forte) in-
ancillam tuam), Domine. Deus currerat, et imposita ei salutari pce-
meus sperantem in te. nitentia, in forma Ecclesiaa consue-
f. Nihil proficiat inimicus in eo ta, eum communioni et unitati fide-
6 8
9 APÉNDICES.
lium restituí. Barcinone, d i e » e t e , etc.
vación del género humano, es á saber.
Cuide, por fin, de entregar al señor Bautismo, Confirmación, Eucaristía,
Obispo el original mismo de la abju- Penitencia, Extremaunción, Orden y
ración, y todo cuanto se refiera á ella, Matrimonio: que todos siete confieren
sin quedarse con copia ni siquiera del gracia, y no pueden sin sacrilegio re-
modelo. cibirse segunda vez el Bautismo, la
Confirmación ni el Orden sacerdotal.
ABJURACIÓN D E LA H E R E J Í A Acepto y admito también los ritos re-
cibidos y aprobados por la Iglesia
Yo, N. N., hijo de..., de edad de..., Católica en la administración de di-
ante V. R. D. N. N . , delegado con chos Sacramentos. Abrazo y recibo
delegación Apostólica por el Excelen- igualmente todo cuanto definió y de-
tísimo é limo. Sr. D. N. N . , Obispo claró el sagrado Concilio de Trento,
de N.., teniendo ante mí el libro de acerca del pecado original y de la
los Santos Evangelios, que toco con justificación del alma. Profeso igual-
mi propia mano, y convencido de que mente que en la Misa ofrecemos á
nadie puede salvarse fuera de la fe Dios un propio, verdadero y propicia-
que tiene y enseña la Santa Iglesia, torio sacrificio para vivos y difuntos,
Católica, Apostólica, Romana, contra y que en el Santo Sacramento de la
la cual me arrepiento de haber falta- Eucaristía está real, verdadera y sus-
do gravemente, pues estando mis pa- tancialmente el Cuerpo y Sangre jun-
dres en el gremio de dicha Iglesia, to con el alma y la divinidad de
seguí y abracé doctrinas contrarias á Nuestro Señor Jesucristo, convirtién-
las que Ella cree y enseña. dose toda la sustancia de pan en el
Mas ahora, arrepentido, profeso Cuerpo, y toda la sustancia de vino
creer todo cuanto me propone creer en la Sangre; conversión que la Igle-
la Santa Iglesia Católica, Apostólica, sia Católica llama transubstanciación.
Romana, única y verdadera Iglesia, Confieso también que bajo cualquiera
fundada por Jesucristo en la tierra, á de las dos especies se halla Cristo
la cual me someto de todo corazón; todo entero, recibiéndose un verda-
reprobando y condenando todo cuanto dero Sacramento. Creo constante-
Ella reprueba y condena. Y así digo mente que existe un Purgatorio, y
con. todas las veras de mi alma, que que las almas allí detenidas son ali-
creo firmemente todo cuanto profesa viadas con los sufragios de los fieles;
la Santa Iglesia Romana en el Símbo- como también creo que debemos hon-
lo de la fe, es á saber: Creo en Dios rar y venerar á los Santos que reinan
Padre, Todopoderoso, etc. Creo en las con Jesucristo, y que así como ellos
Apostólicas y Eclesiásticas tradiciones, ruegan por nosotros, así también nos-
en todas las observancias y constitu- otros debemos venerar sus reliquias.
ciones de la misma Iglesia. Creo en la Creo también firmísimamente en el
autoridad, de las Santas Escrituras, culto de las imágenes de Jesucrito,
que no deben entenderse ni interpre- de su Madre siempre Virgen, y de los
tarse en otro sentido que el que ha demás Santos, teniendo que tributar-
tenido y tiene la Santa Madre, la Igle- les el honor y la reverencia que les es
sia Católica. Acepto este sentido, ni debida. Reconozco también que J e -
les daré jamás otra interpretación que sucristo dejó á su Iglesia el poder de
la que dio siempre el unánime con- conceder indulgencias, siendo su uso
sentimiento de los Santos Padres. muy útil al pueblo cristiano. Reco-
Creo y confieso asimismo que son nozco asimismo que la Santa Iglesia
siete los Sacramentos instituidos por Católica, Apostólica, Romana es la
Nuestro Señor Jesucristo para la sal- madre y maestra de todas las igle-
APÉNDICES. 6
99
sias; prometo y juro verdadera obe- ahora creo y profeso con toda la sin-
diencia al Romano Pontífice, sucesor ceridad de mi corazón, espero, con la
de San Pedro, Príncipe de los Após- divina gracia, que la conservaré entera
toles y Vicario de Jesucristo; final- é inviolable hasta el último aliento
mente, creo y profeso todo cuanto de mi vida, procurando aclemás que
contienen los sagrados Cánones y la conserven y profesen todos mis
Concilios ecuménicos, principalmente subditos y dependientes, en cuanto
todo cuanto definieron y declararon esté de mi parte.
los sagrados Concilios Tridentino y Así lo prometo y juro yo N. N. en...
Vaticano sobre el primado é infalible (ponga el l u g a r , día, mes y año).
magisterio del Romano Pontífice. Así Dios me ayude y estos Santos
Y esta verdadera fe católica, fuera de Evangelios, que toco con mi propia
la cual nadie puede salvarse, que mano.
APÉNDICE S E G U N D O
(CORRESPONDIENTE AL N Ú M . 3047)
R e s o l u c i o n e s de l a S a g r a d a I n q u i s i c i ó n R o m a n a a c e r c a de d o m i c i l i o p a r a
contraer matrimonio.
habere domicilium in Dicecesi, quo tias; sive in domo ubi proponit habi-
venerunt ad habitandum in perpe- tare post matrimonium. .
tuum vel saltern ad longum tempus. Res ita se habent frequenter pro
Quum autem agatur de matrimo- famulis et famulabus; attamen bona
nio contrahendo ab illis, hactenus fide celebrant suum matrimonium in
Archiepiscopus existimavit suos esse parochia prioris domicilii, parocho,
subjectos et posse delegare, ad ma- inscio discessus eorum.
trimonium celebrandum, Rectorem Adpraecavendam nullitatem matri-
parochia?, ubi de facto habitant, dum- moniorum qua? fiunt hoc modo, Ar-
xnodo in Dicecesi versati fuerit per chiepiscopus generali statuto edixit
APLNDICES. 701
liberum esse suis dicecesanis matri- ! »Sequenti vero sabbato die 1 3 No-
monium contrahere sive coram paro- vembris ejusdem mensis et anni, in
cho actualis domicilii, sive coram pa- audientia a S. D. N. Leone, Divina
rocho domicilii anterioris per tres Providentia P P . X I I I , R. P. D . Ad-
menses a die discessus eorum; decla- sessori impertita, Smus. D. N. reso-
rando se delegationem necessariam lutionem E E . ac RR. Patrum adpro-
utrique parocho concedere. Sedulo bavit et confìrmavit.—I., C A N . M A N -
autem voluit parochos moni tos hoc CINI, S. R. et U. Inquis., Not.
statutum tantum valere pro iis qui in
Dicecesi N. commorari non desierint; II
non vero pro iis qui e Dicecesi N.
egressi in Diceceses vicinas sese con- Officialis Dicecesis N., ad quietem
tulerant ante matrimonium. conscientiae sua?, ad normam haben-
«Feria IV, dieg Novembris 1898.— dam in casibus similibus, dubium se-
In Congregatione Generali coram quens proponit Suprema? Congrega-
E E . ac R R . D D . Cardinalibus in rioni:
rebus fidei et morum Inquisitoribus
Generalibüs habita, propositis supra- sufficere d o m i c i l i u m in D i o e c e s i , q u i a
scriptis dubiis, iisque maturrime dis- q u u m E p i s c o p u s sit p a r o c h o r u m p a r o -
cussis, prsehabitoque RR. DD. Con- c h u s , si sufficit p r o m a t r . , ut q u i s s u b d i t u s
sultorum voto, E E . ac R R . Patres sit p a r o c h i , a f o r t i o r i sufficere p r s e s u m i -
t u r , si q u i s sit E p i s c o p i s u b d i t u s . S e d h o c
respondendum mandarunt: n o n v a l e t r e l a t e ad m a t r i m o n i u m . T r i d e n -
»Ad I. Reformato dubio: An Or- t i n u m e n i m praescripsit, ut c e l e b r a r e t u r
dinarius parochis licentiam concedere h o c S a c r a m e n t u m coram proprio parocho,
t e m coram proprio Episcopo. E t
possit asistendi matrimoniis eorum, ni doeno da ou m i c i l i u m a c q u i r i d e b e t in d e t e r m i -
qui in Dicecesi versati sunt, sed in n a t a a l i q u a p a r o c h i a . N o n e n i m sufficit, u t
nulla parcecia domicilium, vel quasi q u i s per m a j o r e m a n n i p a r t e m v a g a v e r i t
domicilium acquisierunt? i n t r a fines dioecéseos per p l u r e s p a r o c h i a s ,
»Resp.: Negative: nisi diligenti vr ei st i nEepniss cdoopmuisc i lsit i u m in alio l o c o . E t q u a m -
parochorum parochus
inquisitione facta, constet eos, de (et i d e o d e l e g a r e potest p r o m a t r . e d a m
quibus est quaestio, neque in civita- a l i o s p a r o c h o s ) d o m i c i l i u m a c q u i r i d e b e t
te N . , neque alibi, in nulla parcecia- p e n e s p a r o c h u m . E t t u n c s o l u m E p i s c o -
rum vel quasi domicilium canonicum qp uu sa nadl ioo sd opmr oi cm atrimonio delegare potest,
i l i u m fuerit h o c m o d o a c q u i -
habere; sed esse vagos. situm. De cetero etiam a lege civili requi-
»Ad II. Reformato dubio: An l i - n t u r d o m i c i l i u m in a l i q u o m u n i c i p i o , n o n
centiam generaliter Ordinarius con- a u t e m in a l i q u a p r o v i n c i a .
cedere possit tum parocho actualis M a x i m e attendenda venit etiam poste-
rior decreti pars. Haud infrequenter eve-
domicilii contrahentium, tum paro- nit, ut q u i s d o m i c i l i u m h a b e n s in u n a p a -
cho anterioris, per tres menses a die r o c h i a , v u l t i l l u d t r a n s f e r r e in a l i a m , et de
discessus eorum? f a c t o i n i l l a m sese t r a n s f e r t . S e d q u u m i n
» Resp . : Archiepiscopus utatur pq ruieo rfio rj amma l iptraot ec sl a, mcautpi iotn eins factse sint alias-
eadem contra-
jure suo; praa oculis habita respon- h e r e . P a r o c h u s a u t e m i g n o r a n s m u t a t i o -
sione Sacra? Congregationis Conci- n e m d o m i c i l i i a s s i s t i ! m a t r i m o n i o , q u o d
la in causa Coloniensi, die 18 Mar- n u l l u m est, q u i a c u m a n i m o e l i g e n d i d o m i -
c i l i u m i n a l i q u o l o c o , sufficit u n i u s d i e i
th" 1893 (1). c o m m o r a t i o , ut q u i s s u b d i t u s sit p a r o c h i
novi, coram q u o , non autem priori, con-
traili d e b e t . O p t i m e p o t e s t E p i s c o p u s g e -
(1) I n p r i o r i d u b i i p a r t e s o l v i t u r quaes- n e r a l i t e r d e l e g a r e in h o c c a s u p a r o c h o s
t i o , u t r u m sufficiat p r ò c o n t r a h e n d o m a t r i - p r i o r i s d o m i c i l i i s p o n s o r u m , ad m e n t e m
m o n i o d o m i c i l i u m ve] quasi d o m i c i l i u m r e s o l u t i o n i s S. C. C o n c . in u n a Cotonieri.
in D i c e c e s i , v e l a b s o l u t e h a b e r i d e b e a t in E t ita p r a x i s p r o b a t a a S. C . C o n c . h e r u m
aliqua parochia. Putabant nonnulli D D . consecratur a S. O.
702 APÉNDICES.
Anno proxime elapso, vir acatholi- existimavit sponsos non acquisivisse
cus et puella catholica, uterque oriun- quasi domicilium in ilia civitate, ac
dus ex Roumania, ubi domicilium proinde se non habere facultatem dis-
habent, postquam per duos vel tres pensandi nec licentiam concedendi ad
annos varia itinera susceperint, quin matrimonium contrahendum. Sponsi
domum reversi sint, in civitatem N. vero, cum omnia paraverint ad nup-
venerunt. tias, contractual civilem iniverunt et
Proposuerant ibi commorari per ad aliam regionem profecti sunt.
tres menses, et domum ad habitan- Petit igitur O fñcialis an non seve-
dum per spatium trimestre pretio rius egerit in deneganda dispensatio-
locaverant. ne et licentia matrimonii contrahen-
Elapso autem trimestri, cogita ve- di, et, grato animi sensu acciperet
runt de matrimonio inter se cqntra- responsum, quo in futurum ut norma
hendo. Vir erat liber ad matrimonium pro casibus similibus uti possit.
contrahendum, puella stabat cum «Feria IV, die 9 Novembris 1898.—
matre vidua et erat pariter libera. In Congregatione Generali coram
Quurn vero lex civilis prsescribat, ut E E . ac RR. DD. Cardinalibus in re-
quis per sex menses commoretur in bus fidei et morum Inquisitoribus Ge-
loco ubi vult matrimonium contra- neralibus h a b i t a , proposito supra-
here, habitationem in civitate praedic- scripto casu, prashabitoque Reveren-
ta prorogarunt iterum ad tres men- dissimorum D D . Consultorum voto,
ses, et, mense Novembri, quum jam iidem E E . ac R R . Patres responden-
per sex menses ibi com morati fuerint, dum mandarunt:
Offìcialem adierunt, dispensationem »Orator acquiescat; et addatur: Se
super impedimento mixtae religionis conferentes in civitatem N . ex alio
et licentiam matrimonii celebrandi loco vel parcecia, dummodo ibi com-
petierunt. morati fuerit in aliqua parcecia per
Praedictus Officialis haesit quaeren- sex menses, censendos esse ibidem
do utrum prsefati sponsi acquisiverint habere quasi domicilium in ordine ad
quasi domicilium sufficiens ad matri- matrimonium, quin inquisitio facien-
monium. Equidem per sex menses in da sit de animo ibi permanendi per
dieta civitate commorati fuerant; sed majorem anni partem, facto verbo
quando illam ingressi erant non sibi cum Sanctissimo.
proposuerant habitare per majorem Sequenti vero, Fer. V I , die 11
partem anni. Elapsis tribus m e n - ejusdem mensis et anni, in audientia
s i b u s , cogitaverant de matrimonio a S. D. N. Leone, Div. Prov. P P . XIII,
ineundo et iterum proposuerant ha- R, P . D. Adsessori impertita, Smus.
bitare per tres alios menses t a n t u m , D . N . resolutionem Eminentissimo-
ut compleretur spatium semestre re- rum ac RR. Patrum adprobavit et
quisitum ad matrimonium a lege confirmavit.—I. C A N . M A N C I N I , S. R .
civili. et U. Inquis., Not.
Deficiente intentione habitandi per
majorem anni partem, Officialis, ex (Boletín eclesiástico de Oviedo, 15 de
consulto peritorum Canonistarum, Septiembre de 1899, pág. 274.)
APÉNDICE T E R C E R O
(CORRESPONDIENTE AL NÚM. 3677)
3. A los herejes.
0
comprar del Gobierno bienes de la
4. 0
A los que hubieren leído li- Iglesia, con las cuatro condiciones
bros prohibidos. que señala la Sagrada Penitenciaría,
5. 0
A los que hubieren quebran- á saber: «1. , retinenda eadem bona
a
6.° A los que hubieren recibido eadem bona, ac in eis rem utilem ge-
dones de los regulares de ambos s e - rendi; 3. , satisfaciendi piis oneri-
a
7.0
Para dispensarles la irregula- entrar á practicar ejercicios espiri-
riaad con que se obtuvo un beneficio. tuales,
8.° Para conceder órdenes á los 6.° Para que las jóvenes puedan
párrocos extra témpora. entrar de educandas.
g.° Para que los exclaustrados 7.
0
Para que puedan entrar de
temporalmente puedan obtener bene- criadas ó sirvientas.
ficios. 8.° Para que las señoras puedan
1 0 . Para dispensar la edad que se entrar en el Real Monasterio del E s -
requiere para conseguir un beneficio. corial, no siendo cuando se celebran
en dicho Monasterio grandes solem-
JURISDICCIÓN
nidades.
i.° Para ejercerla en lo conten-
cioso por medio del Supremo Tribu- VARIAS OTRAS GRACIAS
' nal de la Rota, dando comisión al
juez á quien corresponda. i.° Para conceder licencia de ora-
2. Para ejercerla en todas las
0
torio por seis años, prorrogable por
otros tres.
diócesis del reino, y nombrar, si fue-
re necesario, administradores, doñee 2. Para conceder licencia de
0
7.
0
las indulgencias del Via-Crucis.
Para permitir á los jueces
seculares que oigan como testigos en 6.° Para bendecir coronas con las
indulgencias de Santa Brígida.
causa criminal á los eclesiásticos.
8.° Para subdelegar, vel in singu-
7. Para conceder doscientos días
0
L I B R O S E X T O
(CONTINUACIÓN)
T R A T A D O O C T A V O
D e l s a c r a m e n t o d e l M a t r i m o n i o .
§ 4.° § 1.°
De los esponsales. Del pacto de no mudar de domicilio.
2884. Otro impedimento impediente 2899. ¿Puede cualquiera de los que
del matrimonio son los esponsales: origen contraen esponsales imponer el pacto de
de esta palabra. Los esponsales pueden ser I que no han de mudar de domicilio des-
de presente y de futuro . j pues de contraer matrimonio?
ÍNDICE.
2911. Si la dilación del cumplimiento
§2.° en el término de los esponsales prefijado
De las arras esjjonsalicias. ad diemfiniendamhubiese provenido, aun-
que sin culpa moral, de una de las partes,
2800. Pe explica en qué consisten las ¿podrá la, otra disolver los esponsales?
arras esponsalicias : su antigüedad: pue- 2912. Se disuelven también los espon-
den darse por Jas dos partes, ó por una sales cuando, después de haberlos contraí-
sola. do, uno de los esposos comete un crimen
2901. Se explica lo que déte hacerse atroz.
respecto de las arras dadas, si el matri- 2913. Se pueden también disolver los
monio no se verifica por culpa ó sin culpa esponsales por parte del hombre cuando,
de una délas dos partes. después de contraídos, llega á su noticia
2902. Cuando en los esponsales se im- que la esposa había fornicado antes de
pone pena al que no cumpla lo pactado, contraerlos, ó que había sido violada vio-
¿se debe pagar la pena, si uno sin motivo lentamente, ó había admitido ósculos ó
be vuelve atrás de lo que prometió? abrazos impúdicos.
2914. Si los dos desposados fornicasen
ARTICULO IV después de los esponsales, ¿quedarían és-
tos disueltos por ambas partes?
Efectos de los esponsales. 2915. Si hubiese fornicado uno solo de
los dos esposos después de los esponsales,
2908. Cuando los esponsales son nulos, ¿quedarían éstos disueltos?
no producen impedimento alguno canóni- 2916. La sexta causa para disolver los
co: cuando son válidos, obligan sitb gravi, esponsales es cuando alguno de los que
y producen además impedimento diri- los contrajeron entra en religión.
mente de pública honestidad. El Código 2917. -An sit certum sponsalia etiam
civil no admite esponsales de futuro, pero dissolvi per susceptionem ordinum sacro-
la Iglesia los admite. No obstante el ar- rúm?> ' .
tículo 45 del Código civil, siguen en vigor 2918. La recepción de los órdenes me-
las disposiciones de la Iglesia con respecto nores ¿es causa bastante para disolver los
á la validez de los esponsales escriturados. esponsales?
2904. Si los esponsales se contraen en- 2919.' El voto perpetuo simple decasti 7
tre parientes bajo la condición si el Papa dad posterior á los esponsales ¿los disuel-
dispensa, ¿serán válidos, y producirán el ve? También se pueden dirimir los espon-
impedimento de pública honestidad? sales por la parte inocente, cuando por
2905. El que violó á una consanguínea culpa de la otra sobrevino un impedimen-
con palabra de sacar dispensa del impe- to dirimente para el matrimonio.
dimento, ¿está obligado á procurarla? 2920. Supuesto que en el caso anterior
2906. Decreto' de León XIII variando la parte inocente queda libre de la obliga-
la doctrina que sostenía que la cópula que ción de los esponsales, ¿lo queda también
aff'ectu maritali sobreviene á los esponsa- la parte que por su crimen causó el impe-
les donde no se hubiere publicado el Tri- dimento? .
dentino, constituía verdadero matrimonio. 2921. Otro de los motivos por que se
2907. Una respuesta de la Sagrada pueden dirimir los esponsales, es cuando
Congí egación á los Obispos y vicarios por una de las partes sobrevino á ellos
apostólicos de China, etc. una notable mudanza.
2922. Se refieren otras causas que pue-
ARTÍCULO V de haber para dirimir los esponsales.
2923. Cuando uno de los esposos se
De la disolución de los esponsales. marcha sin dar conocimiento al otro, ¿pue-
de esta parte disolver los esponsales? Si
2908. Los esponsales se pueden disol- los hijos contraen esponsales sin consenti-
ver por mutuo libre consentimiento. miento de los padres, ¿son nulos por esta,
2909. También se disuelven los espon- sola razón?
sales cuando una de las partes contrae 2924. Cuando hechos unos esponsales
matrimonio válido con otra persona. Si en válidos, el hombre sin justo motivo proce-
los esponsales se hubiese fijado tiempo de á contraer esponsales con otra mujer, y
para contraer matrimonio, y no se hubie- tiene con ésta copula carnal, ¿deberá cum-
se cumplido en ese plazo, ¿se disuelven los plir los segundos esponsales, ó los prime-
esponsales? ros?
2910. Si fuesen dudosas ó ambiguas 2925. Otra de las causas que disuelven
las palabras con que se expresaron, í-¿qué los esponsales es cuando interviene dis-
reglas se han de oLservar para interpre- pensa pontificia.
tarlas? 2926. Para disolver los esponsales, ¿de-
716 ÍNDICE.
be intervenir siempre la autoridad del 2940. ¿Qué deberá hacer el que estando
juez? casado con matrimonio rato sé ordena in
2927. ¿Qué clase de pruebas se necesi- sacris, y qué deberá hacer el que, habién-
tan para probar el impedimento que se dose casado y consumado el matrimonio,
presenta para disolver los esponsales? se ordena in sacris?
2928. Se compendian las causas por las 2941. ¿Los ordenados in sacris y los
que se pueden disolver los esponsales. profesos en una Orden religiosa, pueden
2929. Dos reglas importantes de San contraer matrimonio civil? ¿Qué dispone
Ligorio para conocer cuándo, por causas acerca de estos el Código civil?
desconocidas que sobrevienen á los espon-
sales, ó que los precedieron y eran igno- § -°
4
ARTICULO V
De la ejecución de la dispensa.
3130. Se trata de la ejecución de la dis-
De la dispensa obtenida IN FORMA PAUPERUM.pensa, y se explica la delegación personal,
la real y la mixta.
3118. Se explican las dos maneras de 3131. ¿Qué dispensas puede ejecutar el
alegar la pobreza. vicario general del Obispo? Se explica lo
3L19. Se define la dispensa in forma que pueden el cabildo y el vicario capitu-
pauperum. ¿Quién concede esta dispensa? lar, como también el provisor y vicario
Se explica cómo y cuándo la haa de con- general nombrado sede vacante. Nuevas
ceder los Obispos, Nuncios, etc. Cláusula letras del Santo Oficio sobre el particular,
de que usa la Dataría cuando concede las declarando á quién pertenece la ejecución
dispensas in forma pauperum. Nueva dis- de las dispensas matrimoniales.
posición acerca de los impedimentos pú- 3132. Se ponen varias respuestas de la
724 ÍNDICE.»
Sagrada Penitenciaria, que confirman la 3146. La primera cláusula que se pone
doctrina anterior. en el interior del rescripto es: Discretioni
3133. Se expresa á quiénes se comete luce committimus, quatenus si tía est, etc.
la ejecución de la dispensa despachada 3147. ¿En qué tiempo se ha de verifi-
por la Dataria, y á quiénes la despachada car Ja verdad de las preces?
por la Penitenciaria. , 3148. Se explica la segunda cláusula:
3134. Si el designado para ejecutar la Audiia prius sacramentan con fessione. ¿Afec-
dispensa no quisiese admitir el encargo ta á la validez de la dispensa si la confe-
ó, habiéndole admitido, fuese demasiado sión es sacrilega?
riguroso en la penitencia que impusiese, 314 9. Se .explica la cláusula: Sublata
¿podría la parte interesada entregar el occasione peccantíi.
rescripto á otro para que le ejecutase? 3150. Otra de las cláusulas del res-
3135. Si al ejecutor le consta que lo cripto es: Dummodo impedimentum sit oa-
expuesto en las preces es verdadero, ¿po- cultum,
drá proceder ¡sin hacer inquisición alguna? 3151. Puede suceder muy bien que el
3136. No es necesario que sea judicial impedimento que es público en un lugar,
la información que ha de hacer el ejecu- sea oculto en otro. Se explica lo que se ha
y tor para cerciorarse de la verdad de las de hacer en este caso.
preces dirigidas á la Dataría, ni que se 3.152. Otra de las cláusulas dice:Injunc-
tome juramento á los testigos. ia ei gravi salutari pctnitentia. •
3137. La absolución ad cautelam, que 3153. Se explica qué quiere decir ad ar-
se hace en la cláusula tercera, tan sólo es bitrium tuum en orden á fijar las peniten-
para el efecto de poder obtener válida- cias , y los casos en que se omite esta
mente la dispensa que se concede. cláusula. .Se explican las cláusulas: Et
3138. Se explica el mandato contenido aliis de jure injungendis; aliudque non ob-
en las siguientes palabras: Mandamus qua- stet; y ut dispensatio in foro externo nullate-
tenus deposita per te omni spe cujuscumquenus xuffragetur.
muneris aut preemii, eiiam sponte oblati, etc. 3154. Otra de las cláusulas del res-
3189. Se ponen las palabras de la cen- cripto suele ser la siguiente: Prcesentibus
sura impuesta al que infringiese el man- laceratis, quas sub pcena excommunicationis
dato ünfrior, la cual, si bien fué quitada latee senteniia lacerare tenearis, etc.
por Pío IX, queda el precepto grave. 3155. Cuando los rescriptos de la Pe-
3140. Se explica la cláusula; Irnposita nitenciaría no tienen la cláusula prcesenti-
prius eis propter incesium arbitrio tno pwni- bus laceratis, no hay obligación de rasgar-
tentia salutari in formaJEcclesia consueta, inlos ó quemarlos.
utroque foro absolvas. 8156. Otra de las cláusulas del rescrip-
3141. Se explica la cláusula: Et quate- to autoriza al ejecutor para legitimar la
nus causa contra ipsos super prtemissis in ju- prole de aquellos á quienes se dispensa el
dicium quoqiio modo deducía fuerit, paritoju impedimento.
dicato et auctoritate apostólica dispenses, etc.3157. La legitimación que se hace de
3142. Si explica la cláusula: Et accepto los hijos incestuosos por medio de la dis-
ab eis juramento, etc. pensa del impedimento dirimente entre
3143. Se explica la diferencia que hay parientes por virtud del rescripto pontifi-
entre cometer el «incesto cum spe obtinen- cio, ¿sufraga para que los hijos nacidos
dse dispensationis,- y cometerle 'Sub spe antes de la dispensa sean legítimos com-
vel ob spem dispensationis obtinendse.» pletamente, como lo son los hijos legiti-
3144. Se explica la última cláusula: TJt mados por el subsiguiente matrimonio?
matrimonium inler se publice de novo, etc. 3158. Fórmula de que ha de usar el
Dos declaraciones de la Sagrada Peni- ejecutor de la dispensa.
tencial ía. > Quando adfuit incestus publi- 3159. Cláusulas particulares que con-
cus, clausula remoto scandalo prsesentem tiene el rescripto de la Penitenciaría. Una
per separationem , debet observari sub de ellas es: Si separatiofierin'equeat absque
nullitatis poena? scandalo, et ex cohabitatione de incontinentia
probabiliter timeatur.
ARTÍCULO Vil 3160. Otra dé las cláusulas que añade
la Penitenciaría es la siguiente: TJt dicta
Ve las cláusulas principales que contiene el rescrip-
mullere (idem de viro) de nullitate prioris
to en que se concede la dispensa expedidamatrimortii
por la cerciorata, uterque ínter se de
Sagrada Penitenciaria, y otras tan sólo paranovoelsecrete contrahcre valeant; sed ita caute,
fuero interno antes de cekbrarse el matrimonio.
ut latoris delictum numquam detegatur.
3145. Se explica la necesidad de que el 3161.' Humilde opinión del autor de
ejecutor de la dispensa tenga licencias de está obra acerca de la cuestión precedente.
confesar del Ordinario del lugar donde se 3162. Fórmula de que ha de usar el
ejecuta la disposición. ejecutor de la dispensa de la Sagrada Pe-
ÍNDICE.
nitenoiaría. ¿Es de necesidad que el eje- ignora para que pueda revalidarse ' el
cutor, al dispensar, exprese que obra en matrimonio?
virtud de indulto apostólico? 3171. Cuando se revalida un matrimo-
3163. Se explica cuándo son nulas las nio que había sido nulo por algún impedi-
dispensas, y cuándo no lo son, si el ejecu- mento dirimente, ó por no haberse puesto
tor recibe alguna cantidad antes de ejecu- verdadero consentimiento, ¿será necesario
tarla. que intervenga la presencia del párroco y
de dos testigos?
CAPITULO X
ARTÍCULO III
ARTÍCULO PRIMERO
De la revalidación del matrimonio que fué nulo por
De la revalidación del matrimonio. no haber asistido el párroco y los dos testigos.
3164. Si el impedimento del matrimo- 3172. Cuando no asiste el párroco ó
nio fuese público antes de pedir la dispen- los dos testigos, si las dos partes convie-
sa de la revalidación, para evitar el es- nen en presentarse, no hay dificultad: en
cándalo, debe el párroco separar á los cuanto á revalidarse, se ha de atender á
cónyuges que contrajeron nulamente. si la nulidad es pública ú oculta.
H165. Tres hipótesis en que puede ha- 3173. Si una de las dos partes, ó las
llarse el párroco cuando no hay escándalo dos, conviniesen en presentarse al párroco
público: se explica la primera. para renovar el matrimonio, pero se re-
3166. Se explica el segundo y tercer sistiesen á que éste se celebrase en la
modo con que puede ser el matrimonio iglesia, ¿qué se debería hacer?
nulo, y cómo ha de proceder el párroco ó 3174. ¿Qué conducta habría de obser-
confesor en cada uno de ellos. var el párroco, si uno solo de los contra-
3167. Se explica cómo se ha de proce- yentes se resistiese á presentarse al pá-
der cuando las dos partes saben la nuli- rroco?
dad; cómo, cuando lo sabe una sola; y
cómo, cuando las dos partes lo ignoran. ARTÍCULO IV
Resolución importante. ¿Qué impedimen-
tos suele dispensar el Papa según el es- De las dispensas llamadas P E H I M I E VALERE.
tilo de la Curia?
3175. Se explica en qué consiste y
cómo, se pide la dispensa llamada perinde
ARTÍCULO II valere.
De la revalidación del matrimonio cuando éste 3176. Preces extraordinarias perinde
fuéque
valere,
nulo por falla de consentimiento de una de para
las dos se dirigen á la Penitenciaría
partes, ó de las dos. revalidar las dispensas obtenidas en
la Dataría con subrepción oculta. Se po-
nen diversas preces, según son diversos
3168. Cuando el matrimonio fué nulo los casos.
porque las dos partes faltaron al consen- 3177. Se ponen las palabras de Réif-
timiento, ó porque las dos consintieron fenstuel, en las cuales compendia lo más
fingidamente, ó compelidas por el impe- principal que sé puede decir sobre la
dimento dirimente vis, ¿cómo se ha de re- dispensa perinde valere.
validar este matrimonio?
3169. Si tan sólo una de las partes
hubiese consentido fingidamente, ó por ARTÍCULO V
miedo grave injusto (vis), si ésta quisiese
revalidar el matrimonio, ¿bastaría que De la dispensa del matrimonio IN RADICE, Ó sea DE
ella sola pu-dese el consentimiento verda- ., SANATIO.NE MÁTR1M0NH IN RADICE.
dero y libre, ó sería necesario que avísa-
se á la otra parte de la nulidad del matri- 3178. Palabras de Benedicto XIV en
monio para que pusiese también de nuevo que explica lo que es y los efectos que
su consentimiento? produce la dispensa in radice.
¿VIO. Cuando el matrimonio fué nulo, 3179. Se define la dispensa in radice, y
no por falta de consentimiento legítimo so explica la definición: se corrige á
de alguna de las dos partes , sino por Durando y al Abuiense, que defendieron
haber intervenido algún impedimento di- que la poligamia iio era contraria al de-
rimente conocido tan sólo por alguna de recho natural.
las dos partes, si ésta obtiene la dispensa 3180. Cuando falta el consentimiento
del impedimento dirimente, ¿será necesa- de los dos, ó de uno de los contrayentes,
rio que sea cerciorada la parte que lo no puede tener lugar la dispensa in radice.
ÍNDICE
¿Cuándo comienza á surtir sus efectos el modo de encabezar las preces para la
esta dispensa? Dataría y para la Penitenciaría?
3181. La legitimación de los hijos he- 3190. Fórmulas de preces para pedir
cha por la dispensa in radice, se entiende á la Penitenciaria la dispensa de un
tan sólo en cuanto á los efectos espiritua- impedimento oculto, tomadas de San Al-
les, ó también en cuanto á los temporales, fonso de Ligorio.
haciéndolos capaces de suceder, como si ¡ 3191. Fórmula de preces á la Dataría,
fuesen legítimos? pidiendo dispensa de un impedimento r
3185. Cuando una de las partes, que 4 . tro dispensatione obtinenda in forma
a
L I B R O S É P T I M O
TRATADO PJRIMERO
De las censuras.
fulmina sin justo motivo? Si el censurado De cómo, cuándo y con qué condiciones se ha de
duda que haya habido causa justa, ¿cómo dar la absolución de la censura.
se ha de portar? T si tiene á su favor opi-
nión probable de que no debe, pero el 3239. ¿De qué modo se. ha de dar la
juez le impone excomunión, mandándole absolución de la censura?
pagar, ¿estará obligado á obedecer? 3240. ¿Quién puede absolver de las
3223. Si se impusiese una censura gra- censuras?
ve por un pecado venial, ¿sería válida? 3211. ¿De cuántas maneras es la abso-
3224. T si, aunque el delito fuese gra- lución de las censuras? ¿Puede darse la
ve, no estuviese prohibido por precepto absolución de las censuras bajo condición
eclesiástico, ¿se incurriría en la censura? de futuro?
3225. ¿ Se puede imponer censura á 3242. Si se impone la censura, por
una persona por pecado meramente ajeno? ejemplo, mientras no se restituya, hecha
3226. ¿Se puede imponer censura por la restitución, ¿se quita inmediatamente
pecados que tan sólo son veniales? la censura?
3227. Cuando la materia es leve, con- 3243. ¿Se puede dar la absolución ad
siderada absolutamente en sí misma, pero cautelam? ¿Y ad reincidentiam?
es grave atendidas las circunstancias, 3214. En el caso precedente, ¿incurriría
¿puede imponerse censura grave? nuevamente en la censura el que sin Culpa
3228. ¿Se puede imponer censuras por suya no diese satisfacción, no restituyese,
transgresiones meramente internas? no se presentase al superior, etc.?
3229. Cuando se impone una censura, 3245. Para absolver de las censuras es
¿es preciso que el acto sea consumado? necesario algún signo externo por parte
del juez, pero no se necesitan palabras:
AETÍCULO VI I así es que el mudo puede absolver de las
censuras por medio de alguna señal ex-
Del sujeto de la censura. terna.
3246. ¿Se puede absolver al censurado
3230. ¿Quién puede ser sujeto de la cuando está ausente?
censura? 3247. ¿Y cuando lo repugna?
3231. ¿ Pueden los Obispos imponer 3248. El q ue está verd aderamente con-
censuras á los Reyes? trito y dio cumplida satisfacción, ¿queda
3232. ¿Los religiosos exentos están su- ipso facto absuelto de la censura?
jetos á las censuras del Obispo del lugar? 3249. ¿Es válida la absolución de la
3233. La censura no se puede imponer censura cuando se da non salisfacta parte?
sino á los subditos, y contra persona de-
terminada. ' ABTÍCULO IX
3234. El que incurrió en una censura
¿puede incurrir después en otra ú otras? De las causas que excusan de incurrir en las
censuras.
ARTÍCULO VII
3250. ¿Qué causas excusan de incurrir
¿La censura comprende tan sólo á los que ejecutan
en las censuras?
la acción ii omisión prohibida, ó también á 3251.
los Cuando la ignorancia es vencí-
que la mandan, aconsejan ó aprueban? , ble, ¿excusa de incurrir en la censura?
3252. ¿La ignorancia crasa y supina
3235. La censura que se impone contra excusan de incurrir en la censura?
el que hace ú'omite una acción, ¿compren- • 3253. ¿El miedo grave excusa siempre
de también al mandante, ó consiliante, ó de incurrir en la censura?
cooperante? 3254. ¿La impotencia física y la impo-
3236. Y si el mandato ó consejo no tencia moral excusan de incurrir en las
movió el ánimo del que ejecutó la acción, censuras?
INDICE 729
8255. ¿Excusa la apelación? Se define 3270. ¿Puede el excomulgado recibir
ésta, y se explican sus dos efectos. válida y lícitamente los Sacramentos?
8256. Cuando el juez da cierto tiempo 3271. Si sé ordena el qué tiene exco-
para cumplir una obligación, conminando munión mayor, ¿incurre en irregularidad?
con censura si no se cumple en el plazo 3272. ¿Puede ser absuelto alguna vez
señalado, no se incurre en la censura bas- de sus pecados el que no fué absuelto de
ta que transcurra dicho plazo. la censura?
8257. La censura puede ser injusta, 3273. Si el excomulgado vitando pide
pero válida; puede ser nula pro foro inter- los Sacramentos, ¿se los podrá dar lícita-
no, pero válida pro foro externo. ¿Cómo se mente el ministro?
ha de portar en estos casos el censurado? 3274. ¿Pueden ofrecerse sacrificios, su-
3258. La censura es nula cuando se fragios y oraciones comunes de la Iglesia
falta á las formalidades esenciales del de- por el excomulgado vitando cuando está
recho. en gracia, y no está en su mano el ser ab-
suelto de la censura?
CAPÍTULO II 3275. ¿Pueden los sacerdotes, como
ministros de la Iglesia, orar por los exco-
D E L A S C E N S U R A S E N P A R T I C U L A R , Y P R I M E R O mulgados tolerados?
D E L A E X C O M U N I Ó N 3276. Se explica otro de los efecfos de
la excomunión mayor.
ARTICULO PRIMERO 3277. ¿Qué deben hacer los clérigos si
estando celebrando los Oficios divinos, ó
Definición y división de la excomunión.celebrando Misa, entrase un excomulgado
vitando y no quisiese salir de la iglesia?
3259. Se define y divide la excomu- 3278. El excomulgado tolerado ó vi-
nión. tando, que por razón de beneficioso de
3260. ¿En qué convienen y en qué se órdenes mayores, ó de estado religioso,
distinguen la excomunión mayor y la debe rezar el Oficio divino, ¿está obligado
menor? ¿Pueden los Sres. Obispos poner á hacerlo?
la excomunión menor por modo de esta- 3279. El excomulgado tolerado ó vi-
tuto? tando que dice Dominus vobUcum en el
3261. Efectos de la excomunión me- Oficio divino, ¿incurre en irregularidad?
nor, 3280. ¿Está obligado el excomulgado
3262. El excomulgado con excomunión á quitar el impedimento de la censura
menor, ¿puede administrar Sacramentos? para poder oir Misa y cumplir con los
¿Puede ser elegido para beneficios? preceptos de la confesión y comunión
3263. ¿Se debe expresar en la confe- pascual?
sión un pecado venial, por el cual se in- 3281. Otro de los efectos de la exco-
currió en excomunión? munión mayor es hacer al excomulgado
8261. ¿En qué se distinguen los exco- inhábil para obtener beneficios y digni-
mulgados tolerados y los vitandos, y cuá- dades eclesiásticas, á excepción del Pa-
les son propiamente los vitandos? El pú- pado.
blico percusor de clérigo ¿es vitando des- 32i2. El que fué excomulgado después_
pués de la bula Apostólica Sedis? de haber obtenido el beneficio, ¿piérdelos
3265. ¿Cómo peca, y en qué penas in- frutos de él, si cumplió los oficios del
curre el que comunica con un excomulga- beneficio por sí mismo ó por otro?
do vitando? 3283. Otro de los efectos do la exco-
3266. Si dos excomulgados tolerados munión mayor es privar de la comunión
comunican entre si, ¿cómo pecan? ¿T si forense y civil, y del uso de la jurisdic-
dos suspensos ó entredichos tratan en- ción, tanto para el fuero externo como
tre f í? para el interno.
8267. Cuando se sabe que uno está ex- 3284. La excomunión mayor priva
comulgado vitando, ¿qué constancia ha de también de la sepultura eclesiástica.
haber de su absolución? 3285. Se explican los casos en df-ue el
excomulgado tolerado no puede tratar
con los fieles: éstos siempre pueden tratar
ARTÍCULO II con los tolerados.
De los efectos de la excomunión mayor, 3288. ¿Hay algunas causas que hagan
lícita la comunicación con el vitando, y
3268. Efectos inmediatos de la exco- del vitando con los fieles, y con mayor
munión mayor. razón la del tolerado con los no excomul-
8269. ¿Hay algún caso en que se incu- gados?
rra en suspensión por recibir los órdenes 3287. Efectos mediatos ó remotos de la
de un Obispo malo? excomunión mayor.
73° ÍNDICE
3288. Efectos admirables que causa, y
castigos ejemplares que Dios ha ejercido """V ARTÍCULO IV
en los excomulgados, especialmente en
los que se burlan de esta censura. Del entredicho.
§ 1.° •
De la definición, división y extensión
ARTÍCULO I I I
del entredicho.
De la suspensión. 3302. Definición y división del entre-
dicho.
3289. ¿Cómo se define la suspensión, 3303. Cuando se pone entredicho á un
cómo se divide, y en qué se distingue de pueblo, ¿á quiénes comprende? ¿Se com-
la excomunión?- prenden en el entredicho ó en la suspen-
3290. ¿Cómo peca el suspenso que sión los Obispos, aunque no se expresen?
ejerce un acto que le está prohibido por 3304. Se explica lo que se entiende
la suspensión? ¿La suspensión acompaña por entredicho general; y si, entredicho el
al suspenso en cualquier parte en que se cementerio, se entiende entredicha la
halle? iglesia; y si, entredicha una ciudad, se
3291. ¿Es verdadera censura cuando entiende entredicha la iglesia catedral; ó
un prelado dice á un subdito: «Te sus- si, entredichas las iglesias de una ciudad,
pendo de decir Misa; - y cuando un supe- se entiende también entredicha la cate-
rior dice pura y sencillamente: Qui talia dral.
egerit, suspensionem incurrat? 3305. ¿A quiénes comprende el entre-
3292. Para incurrir en una suspensión, dicho local, y qué penas se imponen á los
¿es necesario que intervenga pecado mor- que dieron causa para él?
tal?
3293. El clérigo á quien se impuso
suspensión por tiempo determinado, si
ejerce el acto del cual está suspenso, ¿in- De la causa del entredicho.
curre en irregularidad? 3306. Se explica la causa eficiente y
3294. Si estando el Obispo suspenso de I la causa final del entredicho.
los pontificales los ejerciese, ¿incurriría 3307. ¿Se puede poner entredicho por
en irregularidad? Y si celebrase Misa con un pecado venial? ¿Y por un daño tempo-
el vestido pontifical, ¿incurriría? ral que se causó culpablemente?
3295. Se explica lo que se prohibe al
que está suspenso ab ordine tantum; lo que § 3.°
significa estar suspenso ab officio en cuan-
to es potestad de orden ó de jurisdicción; De los efectos del entredicho.
ó del beneficio; teniendo presente que la 3308. Efectos del entredicho. ¿En qué
suspensión no priva de más de lo que se distingue de la excomunión?
expresa. 3309. ¿Qué privilegios se conceden á
8296. Se explica más detalladamente los clérigos y religiosos en tiempo de
qué castigo tiene el suspenso del benefi- entredicho? ¿Qué concedió Bonifacio VIII
cio, y el que lo recibió estando excomul- por el capítulo Alma mater. y en especial
gado, en cuanto á la restitución de los qué privilegios tienen los regulares?
frutos y délas distribuciones. 3810. ¿Qué dispone el derecho en or-
3297. El que está suspenso á beneficio, den á la privación de administrar algunos
¿está también suspenso de otros beneficios Sacramentos en tiempo de entredicho?
que tenga fuera de la diócesis? 3311. ¿Quiénes pueden y quiénes no-
3298. Y si el mismo adquiere un nuevo pueden ser enterrados en lugar entredi-
beneficio, ¿será válida la colación? cho? Si uno fuese enterrado indebidamen-
3299. El que está suspenso solamente te en lugar entredicho, ¿se debería exhu-
á beneficio, ¿puede elegir, presentar y dar mar el cadáver? ¿Qué dispone la Sagrad»
beneficios? Congregación acerca de la cremación de
33C0. ¿Quién puede absolver de la sus- los cadáveres?
pensión?
3301. Se explica el decreto del Triden- 'S 4-°
tino que autoriza á los Obispos para sus- De la cesación del entredicho y de las penas en
pender extrajudicialmente del ejercicio de que incurren los que lo violan.
los órdenes, grados ó dignidades, sin que
á los suspensos les quede otro recurso 3312. ¿Quiénes pueden quitar el entre-
que acudir en queja al Romano Pontífice: dicho?
esto se llama proceder ex infórmala con- 3313. ¿Cómo pecan y en qué penas in-
scientia. curren los que violan el entredicho?
ÍNDICE 73 1
T R A T A D O S E G U N D O
De las irregularidades.
ARTÍCULO III
ARTÍCULO PRIMERO
Cómo se incurre en la irregularidad, y cómo se
Noción, definición y división de la irregularidad. quila.
3826. Noción y definición de la irregu- 8333. ¿Qué causas excusan de incurrir
laridad. en las irregularidades de delito?
3327. ¿Puede admitirse irregularidad 3334. ¿Está obligado á portarse como
que no esté expresa en el derecho? irregular el que duda si contrajo una irre-
3828. División de la irregularidad. gularidad?
3335. ¿Se debe portar como irregular
el que duda si cometió un homicidio?
' ARTÍCULO II 3336. «An habendus sit ut irreguláris
De los efectos de la irregularidad. qui abortum commisit, dubitans an foetus
fuerit vel non animatus?>
3329. Efectos de la irregularidad. 3337. ¿Debe tenerse por irregular ei
3330. ¿El irregular queda ipso fado que ciertamente cometió un aborto, du-
privado de los beneficios que posee? dando si el feto estaba animado?
7 3 2 ÍNDICE
3338. Cuando el crimen es externo y 3355. ¿Quién puede dispensar de esta
consumado, pero tan oculto que sólo lo irregularidad?
sabe el delincuente, ¿incurre en irregula- 3356. Ultimo principio de donde nace
ridad? la irregularidad de delito, á saber, ex in-
3339. Para incurrir en irregularidad justa mutilatione vel homicidio: se explica
de delito, ¿se requiere saber que aquel la división del homicidio.
crimen está prohibido por alguna ley 3357. Subdivisión del homicidio volun-
eclesiástica? tario con sus definiciones, y división del
3340. Para incurrir en una irregulari- homicidio injusto ó doloso. .
dad de delito, ¿se requiere tener conoci- 3358. Si el que comete un homicidio,
miento de la irregularidad? por haber inferido voluntariamente una
3341. ¿De cuántas maneras se quita la herida mortal, se arrepiente sinceramen-
irregularidad? te y se pone en gracia antes de verificarse
3342. ¿Qué facultad tienen los Obispos la muerte del herido, ¿incurrirá en irre-
para absolver de irregularidades? ¿Y el gularidad?
vicario sede vacante? ¿Y el Arzobispo en 3tJ59. Si uno hirió á otro mortalmente,
la visita? y otros le acaban de matar,, ¿incurre el
3343. ¿Y los prelados regulares? Véase primero en irregularidad?
el núm. 3344. 3360. Cuando, peleando muchos en
3344. ¿Cuándo se dice el delito oculto, una quimera, 'mutuo consilio, in rixa sú-
y cuándo no deducido al fuero conten- bito exorta, sine prsevio deliberato animo
cioso? occidendi, pluribus insurgentibus, unus
3345. Se explica el sentido en que Cle- occiditur, et nescitur a quo fuerit occisus,
mente XII derogó la bula Pretiosus, de Be- erunt oinnes irregulares? »
nedicto XIII, y se especificas las Ordenes 3361. ¿Incurre en irregularidad el que
regulares cuyes privilegios abrogó en par- manda ó aconseja el homicidio?
te. (Véase el núm. 3344 ) ¿Derogó Clemen- 3362. Cuando so duda si el mandato ó
te XII1 as indulgencias que Benedicto XIII consejo fué causa eficaz del homicidio,
concedió á varias Ordenes? ¿debe tenerse por irregular el mandante
ó consiliario?
CAPÍTULO II 3363. ¿Incurre en irregularidad el que
con su mandato ó consejo mueve á ejecu-
DE LAS IRREGULARIDADES HN PARTICULAR tar la muerte más pronto de lo que pensa-
ba uno, que por otra parte estaba deter-
minado á ejecutarla?
ARTÍCULO PRIMERO 3364. ¿Incurre en irregularidad el que,
después de haber aconsejado á uno que
De las irregularidades de delilo. mate á Juan, le aconseja después con
cuanta eficacia puede que no lo haga?
3346. Se explica cómo ha de ser el 3365. ¿Incurre en irregularidad el que
acto para que por él se incurra en irregu- aprueba y da por bien hecho el homicidio
laridad de delito. que otro cometió en su favor y en su nom-
3347. Irregularidad impuesta contra bre, pero sin que él hubiese tenido parte
los que se rebautizan ó se dejan rebauti- alguna en la muerte?
zar, y contra los que culpablemente difie- 3366. El que por omisión voluntaria ó
ren el bautismo. pecaminosa no impidió la muerte ó muti-
3348. ¿Incurre en irregularidad el que lación, y éstas se siguieron, ¿queda irre-
por miedo grave rebautiza á otro, sabien- gular?
do que está bautizado? 3367. ¿Quiénes pueden dispensar de
3349. Irregularidad impuesta al que la irregularidad que nace del homicidio
ejerce un orden sagrado que no recibió. voluntario?
3350. Casos en que se incurre en esta 3368. ¿Incurre en irregularidad el que
irregularidad. injustamente quita á otro un miembro?
3351. Irregularidad impuesta al que 3369. 'Ansit irregularis qui abstulit
viola una censura. testículos alterius, vel saltein unnm testi-
3352. El que estando excomulgado, sus- culum?
penso ó entredicho, recibe un orden sagra- 3370. Todo lo que se ha dicho de los
do, ¿incurre en irregularidad? que mandan, aconsejan ó ayudan á la
3353. . Cuarto principio de donde nace muerte de alguno, ¿se entiende igualmente
la irregularidad de delito. respecto de los que cooperan á la mutila-
3354. Se explica en qué consiste la in- ción injusta?
famia, y á qué crímenes está aneja; en qué 3371. ¿Pueden los Obispos y los regu-
consista la infamia de hecho, y en qué la lares dispensar de la irregularidad con-
de derecho. traída por la mutilación injusta?
ÍNDICE 733
3372. Se explica el homicidio casual, 3388. Tercer modo de incurrir en irre-
que 110 fué querido directa ni indirecta- gularidad por la bigamia interpretativa.
mente , y el homicidio casual mixto de 3389. Cuarto modo dé incurrir en irre-
voluntario é involuntario. gularidad por la bigamia interpretativa.
3373. «Erit irregularis qui opus lici- 3390. ¿Se contrae la irregularidad, aún
tum exercet, ex quo timet, vel non timet cuando los dos matrimonios hubiesen
homicidium sequendum,si hoc sequatur?» sido inválidos? ¿Incurre en irregularidad
3374. >Qui dat operam rei illicitse, ex «qui flete contrahit secundum matrimo-
qua mors aut mutilatio alterius sequitur, nium tantum ad copulam extorquendam?»
fiet irregularis?» 3391. Se explica la bigamia similitudi.
3375. £1 que mata al injusto agresor naria, esto es, «ex attentatione matrimo-
de su vida, servato moderamine inadpattenii post emissum votum solemne castita-
tutela, ¿incurre en irregularidad? ¿Y si tis, sed non post votum simplexcastitatis.»
mata del mismo modo al injusto agresor 3392. ¿Cómo se quita la irregularidad
de la vida del inocente para defenderle? nacida de la bigamia, y quién puede dis-
3376. «Si quis, accedendo ad uxorem pensar de ella? ¿Puede dispensar el Obispo?
alterius, maritum aggressorem vitas suss 3393. ¿Pueden los prelados regulares?
occidat, incurrit irregularitatem?» 3394. Se explica la tercera irregulari-
3377. .Occidens alterum ob defensio- dad ex defectu natalium.
nem libertatis, honoris, pudicitise, vel bo- 3395. Si dos se casaron con buena fe
norum temporalium, incurret irregulari- teniendo impedimento dirimente que ig-
tatem?» ¿Y puede matar para defender noraban, al menos uno de elios, ¿serán
bienes ajenos de mucha importancia , ó la legítimos los hijos que nazcan de este
castidad ajena? matrimonio?
33U6. ¿Por cuántos modos se quita la
irregularidad que nace ex defectu nata-
ARTÍCULO II lium? ¿Se considera ilegitimo el hijo con-
cebido en tiempo en que los padres tenían
De las irregularidades de defecto. impedimento dirimente para el matrimo-
nio, pero que no le tenían cuando el hijo
3378. Se enumeran las irregularidades nació?
de defecto. 3397. ¿Qué se ha de decir si un hijo
3379. Se explica la primera, ex defectu natural, antes de ser legitimado por sub-
perfecta lenitatis etmansuetudinis, y se pone siguiente matrimonio, recibiese orden sa-
el primer modo de incurrir en ella. grado, sin haber obtenido antes dispensa
3380. Segundo modo de incurirr en de la irregularidad? Verificado el matri-
esta irregularidad. monio entre sus padres, ¿podría desde
3381. Se explica lo que ha de hacer el luego ejercer los órdenes sagrados recibi-
acusador in causa sanguinis, y lo mismo los dos, sin obtener antes dispensa alguna?
testigos , para no incurrir en irregula- 3398. El segundo modo de legitimar
ridad. es por la profesión religiosa en Orden
3382. ¿Puede el Obispo dispensar en la aprobada por la Iglesia; pero no se qui-
irregularidad que se contrajo en guerra tan todas las irregularidades,
justa , ó por haber tenido parte en la or- 3399. El tercer modo por que se quita
den justa judicial? la irregularidad, es por la absoluta legiti-
3383. Se explica la segunda irregula- mación hecha por el Papa. ¿Esta legitima-
ridad, ex defectusignijicationis, y los modos ción tiene valor respecto de los efectos
de contraerla. civiles?
3384. ¿Cuál fué el motivo de haber es- 3400. El cuarto modo de quitar la irre--
tablecido la Iglesia esta irregularidad? gularidad es la dispensa de la misma.
Para la bigamia propia ó verdadera, ¿es ¿Puede el Obispo dispensar sobre esta
necesario haber consumado los dos ma- irregularidad ex defectu natalium?
trimonios? 3401. ¿Puede el Obispo dispensar >ad
33fc¡5. -Si, facta penetratione vasis fce- ordines sacros recipiendos, vel ad minis-
minei, vir seminaverit, etiamsi fosmina trandum in illis susceptis, ad beneficia
non, consummatur matrimonium?» curata et canonicatus, vel integras por-
3386. Se ponen los cuatro modos de tiones ecelesiarum cathedralium, quando
contraer la bigamia interpretativa. iüegitimitas est oceulta?» ¿Es preciso que
3387. ¿Incurre en irregularidad el que procoda siempre el crimen de los padres,
consuma el matrimonio con una que creía pa>ra que los hijos contraigan esta irregü -
que era virgen, pero realmente habla for- laridad?
nicado con otro? Y el que consuma el ma- 3402. ¿Quién puede dispensar de la
trimonio inválido con una que había for- irregularidad ex defectu natalium? ¿Pueden
nicado antes, ¿queda irregular? los prelados regulares?
734 INDICE
3403. Se explica la cuarta irregulari- la irregularidad ex defectu corporis, cuando
dad, ex defectu libertatis, ésta precede al orden, ó cuando sobrevie -
3401, Se expresan algunos oficios que ne á él.
impiden la recepción de los órdenes, por 3412. ¿Quién puede dispensar de la
las administraciones que tienen á su car- irregularidad de defecto, que se contrajo
go; y otros destinos que no impiden. sin culpa? Además del Sumo Pontífice,
3405. La quinta irregularidad es ex de- ¿pueden también los prelados regulares?
fectu anima;: se explica á quiénes com- Y los Sres. Obispos ¿ pueden declarar
prende. si es ó no suficiente motivo para irregula-
8406. ¿Quiénes pueden dispensar de ridad?
esta irregularidad? 3413. ¿Qué se ha dé decir del que con-
3407. Se explica la irregularidad de trajo irregularidad por defecto del cuerpo
los iliteratos ó ignorantes. por culpa suya propia, como si por ira se
340S. ¿Cuánto tiempo ha de pasar cortó un dedo, ó una parte de él? «Quid
para que los neófitos puedan ordenarse? dicendum de eunucho, qui ob servandam
3409. . La séptima irregularidad es ex castitatem se ipsum castraverit?"
defectu corporis. Se desciende á varios de- - 3414. Si quis amputet sibi testículos,
fectos en particular. vel amputari sibi faciat, ob vocem conser-
3410. «Quid dicendum de iis, qui mor- vandam, fiet irregulares?•
bo gallico láborant?. 3415. La octava y última irregularidad
3411. Regla para saber los efectos de de defecto nace de la infamia.
"T R A T A D O T E R C E R O
E x p l i c a c i ó n de l a c o n s t i t u c i ó n A P O S T O L I C H E SEDIS.
nio civil, en parroquia donde está publica- requeridos por los Prelados eclesiásticos,
do el Tridentino, ¿incurren en esta exco- no prestan auxilio en orden á la conserva-
munión? ción de la clausura. Octava excomunión T
T R A T A D O C U A R T O
C a t á l o g o de l a s p r o p o s i c i o n e s c o n d e n a d a s p o r l o s R o m a n o s P o n t í f i c e s .
16 2. a
5 ut pertrahar ut eum pertrahat
17. 1. a
20 ut pertrahar ut eum pertrahat
77 1. a
19 ipse ipsa
82 2. a
30 prodens procedens
18 1. a
48 caute famen, quos. caute tamen, insinuare, quos.,
18 2. a
4 licitamente ilícitamente
113 1. a
20 infidelis infideles
200 2. a
39 Alias Alia
2B7 1. a
2 ereperetur eriperetur
281 2. a
2 promoveré p romo veri
281 2. a
12 omisso sordines omissos'ordines
461 2. a
43 medii mediis
522 1. a
27 potestatio protestatio
565 1. a
4' jurisdictionem jurisdictione
687 2. a
32 pluriam plurium
703 2 a
13 retinenda retín en di
La présente obra se halla de venta en la Librería Católica de
D . G r e g o r i o d e l A m o , c a l l e d e l a P a z , n ú m . 6, M a d r i d . C o n s t a r á
d ec u a t r ot o m o sc o m oe lp r e s e n t e ,s i e n d os up
r ú s t i c a y 35 e n p a s t a .