2009 SAYI 4 wkkale Universivesi Sosyal Bitimler Enstiist TEMMU3 ESKi ON ASYA TOPLUMLARI ARASINDA YAZI VE DiL. ETKILESiMi ‘Yusuf KILIC Oret Yazi, edinilen tecribelerin kaydedilmesi ve saglklt bir sekilde gelecek nesillere aktarsmasimin en dnemli aracidir. Yaz diger bir fonksiyon ise, bir toplumdan digerine gegisinde beraberinde belirli dil kabplanim ve kelimeleri_gétiirmesidir. Insanoglumun tarihini aydinlatan ilkyazi sistemi olarak kabul edilen ve Mezopotamya’da oturan Sumerliler tarafindan M.0.3200 yillarinda cad saglanan, “Sumer Givi Yazsst” daha sonraki zamanlarda, Mezopotamya ye cevre memleketlerde furan kavimlerce kullanulnustir. Bu yazi tirdind kullanan her toplum, onu devraldigs toplumun dilinden ve Kiitirinden etkilendigi gibi, kendi dil ve kiltirinden de bazt Snemii kathalar yaparak bir diger topluma aktarimim saglamstit, BBylece Eski On Asya diinyasinda M.O. IV-L. Bin yillar arasinda yagams olan gogu toplumlar bu yazi tiiiind birbirilerinden alarak kullandiklan gibi, yazi sayesinde Gnemli Slgtide dil ve Kiltir etklesimi igerisine girmislerdi. Bu sada kullamlan bir diger yazx tir ise, Anadolu hiyeroglif yazisidr. Anadolu’da kullanilan bu yazi gesidi de gegis yaptgt toplumlar arasmnda dil ve Kiitrel etki yapmustir ‘Bu galismada, yazmin toplumlararas: gegisi, bu sayede olusan dil ve kiltirel ‘etki genis bir sekilde verilmistr. Bu tir bir etkilesimin gaédas dtinya toplumlarinmn dillerinde de devam etigi agiktr, Anahtar Kelimeler: Eski On Asya, Toplum, Yaz ve Dil, Btkilesim WRITING AND LANGUAGE INTERACTION AMONG ANCIENT NEAR EAST SOCIETIES Abstract Writing is the most effective way of recording and transferring the experiences reliably into next generations. Another function of writing is that it takes certain linguistic structures and words with it in passage to another society, “Sumer cuneiform writing”, which was invented by Sumerians living in Mesopotamia around 3200 B.C ‘and regarded as the first writing system illuminating the history of mankind, was used by other tribes living in and around Mesopotamia in later periods. Each society that used that writing syctem was affected by the languege and culture of the society frou wii, they adapted it on one hand and transferred it into another society by adding ‘much from their own language and culture on the other. Thus, most of the societies living around the 4 and 1* millennium B.C in Ancient Near East experienced a considerable interaction of language and culture, using this * Yrd. Dog. Dr., Pamukkale Universitesi Fen Edebiyat Fakiiltesi Tarih Bolimi EskiGag Tarihi Anabilim Dal, DENIZLI e-posta: ykilic@pamukkale.edu.tr apt‘writing system by adapting from each other. Another type of writing used in that age is Anatolian hieroglyphic writing. Used in Anatolia, this writing system also had a linguistic and cultural impact on the societies where it was transferred, In this study, inter-communal transition of writing, and linguistic and cultural effect caused by this transition have been heavily focused on. Such an interaction is also obvious in the languages of modern world societies. Key Words: Ancient Near East, Society, Writing and Language, Interaction 1. YAZININ ICADI VE GELisimi “Dil, insanlar arasinda anlasmayt (insanlarin kendi aralarindaki her ttirli duygu ve diisiinceleri ve yargdarm birbirilerine iletmede kullandiklari) saglayan tabii bir vasita, kendisine mahsus kanunlart olan ve ancak bu kanunlar cercevesinde gelisen canh bir varlik, temeli bilinmeyen zamanlarda atilms bir gizli anlasmalar sistemi, seslerden driilmiis ictimai bir kurulustur”(Giilensoy, 1984: 59). Yaz ise, agizdan cikan seslerin, yani sdzciiklerin gézle g6riilebilen ve bazen de el ile dokunuldbilen igaretler halinde bigimlendirilmesidir. Daha genis bir tammla yazi, kulak ve jest yardim: olmaksizin belirli degerdeki sekillerin araciigiyla dilin anlatmm mimkiin Jalan yegine aragtr. Yaz bu fonksiyonuyla Kiltirin korunmasi, edinilen tecriibelerin kaydedilebilmesi ve gelecek nesillere aktarimasinda dnemli rol oynar. Bu yiizden yazmin kesfi, insanhk ve uygarhk tarihinde en dnemli basamaklardan biri olarak kabul edilmektedir. Bu Gnemli bulus, ilk defa Bat: Asya'daki Firat ve Dicle nehirleri arasinda (yani Helenistik Dénem adlandirmastyla Mezopotamya’da) gerceklesmistir, Nitekim yaziy: icat eden uluslar, uygarhgin bu en énemli bulusu sayesinde kendi sosyal, kiiltiel, siyasi, ckonomik ve dini yapilan hakkinda son derece miihim olan yazih eserler meydana getirmislerdir. Béylece kendi kavmi biinycleri konusunda modern insanm bilgilenmesini saglamislardir. Ayrica aynt yazi tir zamanla meskiin cografyanin daha sonraki sakinlerine ve komgu memleketlere gegmek suretiyle bu toplumlarn dillerinden birgok kelime ve Kavramm da yazi__sayesinde bask toplumlara _intikalini gerceklestirmistir, Yazt bu yénilyle toplumlar arasi dil etkilesiminde biyiik Gnem kazanmustir. Béylece yalnizca o dénemdeki_politik olaylann gelisimini g6z dntine sermekle kalmayip, aym zamanda eski halklarm maddi ve manevi uygarligm, onlarin yasam tarzlarint, insel, hukuksal ve bilimsel diisiincelerini ve bu unsurlarin etkilesimini yeniden zihnimizde canlandimustur (Friedric, 2000: 11- 12). Gergekten, meseleyi Eski On Asya toplumlan agisindan degerlendirdigimizde, bu etkilesimin genis oranda oldugu miigahede 1308-2922. ‘TEMMUZ 2009 SAYI4 123sukkale Universitesi Sosyal Bilimler En TEMMUZ. 2009 SAYI 4 edilmektedir. Bu yiizden yazimn icadi ve Eski On Asya toplumlart arasinda yaytlist konusunu detaylanyla agiklamamuz. gerekmektedir. ‘Mevcut bilgilerimize gore, insan Paleolitik devirden itibaren hemeinsleri ile iletisim kurabilmek igin bazi semboller ve igaretler kullanarak, bunlart bazi nesneler tizerine yazmustir. insann Neolitik devirde yerlesik hayata gegerck bitkileri, hayvanlan evcilestirmesi ile birlikte insanlar arasindaki iliskiler de artmistir (Yaldiz, 2000:1-3) Béylece anlasmanin saglanmas1 igin kullanalan sembol ve isaret sayist artmis ve bunlarin kullanilmasi da siklagmuistir Biittin bu gelismeler yavas yavas yazmin olusumuna zemin hazirlamislardir. Neticede Eski On Asya diinyasmda ilk yazi sekli olusmustur. Bu yazi ‘Mezopotamya’da bulunan “Sumer Givi Yazisi"éit. Daha sonralar ise, bu kez Anadolu'da ikinei bir yazi tirdi olan “Hliyeroglif Yazisi"icat edilmistir. Bu her iki yaz1 gesidi igin kaya ve tas, kil ve diger birgok uygun malzeme gereg olarak kullanulmistr. insanligin ilk yazist olan, givi yaztsi, M.0.3200'lerde Giiney Mezopotamya’da oturan Sumerliler tarafindan icat _edilmistir. ‘Tamamen ekonomik ihtiyaglann karsilanmasi endigesiyle icadi saglandigim diisindiigtimiiz ve umumiyetle “Sumer Civi Yazisi” adi verilen bu yazi tirinin diger yaz tiirleri gibi belirli bir amacin anlatiimasi ve gesitli maddelerin tamitilmas: amactyla kullaniimast agamasindan sonra; T— Yazinin gekil haline dBntismesi Ie Fikir yazisi (ideografi), diger bir tarumla resim yazist (oiktografi) I- — Fikir yaztsindan hece yazisina gegig (Alka, 1991: 3) seklinde bir geligme ve sadelesme asamasi gegirmis ‘olmast kuvvetle muhtemeldir, Sunu da hemen ifade etmek gerekir ki, ivi yazist fran’daki kullamlig: digindaheceden harfe dofru pek bir gelisme saglayamamustir. Genellikle her isaret bir veya birden fazla heceyi ya da bir veya birden fazla kavramt karsilamaktadir. Bununla birlikte Sumer Givi Yazismin icadi hikéyesi ile insanoglunun medeniyeti olusturma hikayesi birbiriyle tamamen Srtiigmeltedir. Gergekten her ikisi de, belirli ihtiyaglarn Karsilanma ‘cabast sonucunda olusmuslardir. Bu yiizden givi yazist olarak bilinen ‘tim yazi sistemlerinin en eskisinin, medeniyetin basladiga tilkede, yani Giiney Babil'de ya da Sumer'de dogup gelismesi hig de sasirticr degildir (Hhirgi, 1989: 38). fran yazist ve yazitlan’ hakkinda genis bilgi igin bakiniz. Andrew ROBINSON, The History of WritingAlphabets, Hieroglyphs and Pictograms), New York 1999. 10g ssi: 1308-2922