Osnovne odlike:

 Upotreba keramike I gline

 Upotreba glačanih kamenih alatki
 Sedentarna društva
 Domestikacija biljnih I životinjskih vrsta
 Nova tehnologija u obradi kamenja
Hesiod (800 g.p.n.e.) njegova hronologija:
 Zlatno doba (I besmrtnosti)
 Srebrno doba (kada su ljudi bili manje plemeniti)
 Bronzano doba
 Doba epskih heroja
 Doba gvozdja (I strasne tuge)
Kristijan Jirgensen Tomsen svrstava artefakte na kameno, bronzano I
gvozdeno doba

Dzon Labok 1865. Deli kameno doba na starije-paleolit, I mlađe-neolit.

KAMENO DOBA METALNO DOB

Paleolit Bakarno
Mezolit Bronzano
Neolit Gvozdeno

Proizvodnja hrane; domestikacija životinja (ovca,koza,svinja, goveče);

domestikacija biljaka – pšenica (emer I enikorn), ječam, raž;
Pas – prva domestikovana životinja (pre 14000 g.)
Ovca I koza pre 11000 g.
Svinja pre 10500 g.
Goveče pre 10000 g.
Domestikacija je proces u okviru kojeg čovek od divljih biljaka I
životinja pravi domaće vrste.
Doba gline: raznovrsni predmeti od pečene zemlje (antropomorfne I
zoomorfne figurine, žrtvenici,modeli kuća)
Arheologija od blata (čerpić, pleter I lep)
Nekeramički kontejneri: kamene posude, korparstvo, kožne vreće.
Obrada kamena: Tehnologija izrade okresanih alatki. Glačanje kao
finalni process obrade.
Stalna naselja – naselja nastanjena tokom više godina. Nisu mogli da se
sele da bi opstali.
Ekonomske, kulturne I društvene implikacije.
1. Zacetak modernih civilizacija I pocetak proizvodnje hrane.
2. Privatna svojina – domestikacija zivotinja – čovek mora da brine o
zivotinjama. Menadzment I domacinstvo.
3. Nova podela aktivnosti na dnevnom I sezonskom nivou.
Prilagođavanje licnih dnevnih rituala prema domestikaciji biljaka I
zivotinja.
4. Demografski porast I pojava privatnosti I uvecanje populacije.
5. Novi oblici drustvene I ekonomske kompeticije.
Plodni polumesec – područje bliskog istoka na kome se odvijala
primarna neolitizacija. To je sredina u kojoj su živele sve biljne I
životinjske vrste koje su kasnije pripitomljene.
Dz.H.Brestid- prvi upotrebio termin (plodni polumesec) da označi delove
Sirije, Palestine, Izraela kao značajna za arheološka istraživanja.

Neolitska revolucija – Gordon Čajld – početak neolita

predstavio je kao naglu promenu dotadašnjeg načina života. Danas se
smatra da taj termin ne oslikava suštinu procesa neolitizacije I veoma se
retko koristi.
Urbana revolucija – termin kojim je Čajld označio kraj Neolita I početak
bronzanog doba, kada počinje razvije trgovina. Nastaju veliki gradovi, I
složena društvena organizacija.

Gordon Čajld 1892-1957

Najznačajniji praistoričar 20. Veka. Otac kulturno-istorijske
arheologije, levičar po političkom opredeljenju I borac za radnička prava,
rođen u Australiji, studirao u Sidneju I Oksfordu, do penzije radio u
Engleskoj (Edinburg).
Knjige: The dawn of European civilization, Danube in prehistory, Man
makes himself, What happened in history.
Neolitizacija – Neolitska tranzicija
Proces u okviru kojeg su nastale, korišćene I raširene neolitske
tehnologije u načinu života.
Lovci sakupljači zemljoradnici,stočari
Divlje biljke I životinje domaće biljke I životinje.
Neolitizacija u primarnim I sekundarnim oblastima. Kontinuirani razvoj
neolitskih tehnologija I načina života među autohtonim lovcima-
sakupljačima.
Uslovi zbog kojeg je neolitizacija počela na Bliskom istoku:
 Postojanje lokalne epipaleolitske ili mezolitske populacije
 Dostupnost širokog spektra biljnih I životinjskih vrsta podložnih
domestikaciji – odg. Lokalni biotope.
 Kraj ledenog doba I početak holocena, povećanje temperature za 2
stepena.
Kulture Kebaran I Natufijen.
Neolitski paket – predstavlja biljnih I životinjskih vrsta koje su inicijalno
domestikovane na bliskom istoku, a kasnije prenete u evropu. Neolitski
paket čine biljne (pšenica, ječam, grašak, sočivo), životinje (ovca, koza,
goveče, svinja), keramika I drugi artefakti od gline, bakar, opsidijan,
glačano posuđe.
Pojam neolitske kulture – je skup istih ili sličnih karakteristika u
jednom regionu. Obično izdvojeno na načinu ukrašavanja keramičkog
posuđa, koje sa najčešće nalazi u neolitu.
Kulturna grupa – uži pojam od kulture. Nalazišta sa sličnim
karakteristikama koje se nalaze na manjoj oblasti.
Kulturni kompleks – širi pojam. Više kultura koje imaju zajedničke
karakteristike.

PREKERAMIČKI I KERAMIČKI NEOLIT, NASELJA,

EKONOMIJA, DRUŠTVO

Najstarija neolitska naselja u severnom Levantu I istočnoj Anadoliji.

Najznačajnija naselja: Coyonu, Nevali Cori, Jerihon, Ain Ghazal. Gobekli
Tepe – Ritualni centar, svetilište.
Severni levant najstariji lokaliteti – Ašikli Hujuk, Halan Čemi
PKNA – domestikacija biljaka
PKNB – domestikacija životinja
Početak Neolitizacije.
Društvena organizacija – Monumentalna građevina.
Anadolija – neolitska naselja?
Nedostatak interesovanja istraživača
Aluvijalni nanosi – sakriveni lokaliteti nanosima. Podizanje nivoa svetskog
mora I promene u obalskoj topografiji – sa dolaskom holocena. Čatal
Huyuk
-HRONOLOGIJA-
Istočna Anadolija
Halan Čemi (10200-9200 pne)
Coyonu ((10500-9400 pne) 8800-6800 pne)
Gobekli Tepe (9600-8000 pne)

Visoravan Kon-ja
Ašikli Hujuk (8400-7400)
Čatal Hujuk (7400-6200)

Jugozapadna Anadolija
Hajilar (8200-7550, 6300-5700)

Severozapadna Anadolija
Lokaliteti nakon 6500 gpne.
Neolit Anadolije, istrazivanja: U ranim istrazivanjima neolita potcenjen je
znacaj Anadolije.
Lokaliteti: Velika distanca izmedju istrazivanih lokacija.
Teritorijalna podela: Regionalne neolitske grupe I usamljena naselja.

Čayonu Tepesi – istraženo oko 8000 m kvadratnih

Kuće: Specijalne građevine. Građevina lobanje (70 lobanja)
Građevina sa fezzazzo podom (drobljeni krečnjak, crveno bele boje,
zaglačan)
Lokalitet naseljen kroz ceo PKN. Više faza uočeno u stratigrafiji I
arhitekturi. Naselje napušteno na kraju PKNC.
(Rounded hut Gull, Pebble paved cell, large room)
Hramovna arhitektura - bogatije stanovnistvo, drustvena slozenost
zasnovana na kapitelu koji nose hramovi. Siromasnije gradjevine u
drugim delovima.

Gobekli Tepe – ritualni centar (Klaus Šmit)

Brežuljak prečnika oko 300 m.
Iskopavan od 1995.
Otkrivene kružne građevine sa megalitima
Datuje se oko 10000 pne. I kasnije
Nema ostataka naselja, ni domestikacije
(ko je izgradio kamene structure?)
Predpostavlja se da ima oko 20 tih kamenih prstenova za sada je
istraženo samo 4.
Kamene stele u obliku slova T visine 6m.
Kružne građevine kasnije I pravougaone sa kamenim stelama I
predstavama životinja (bik, lav, zmija, škorpija, pauk)

Čatal Hujuk – Prvi grad bez ulica

James Melaart vršio iskopavanja 1961-1965, proteran iz Turske zbog
krijumčarenja.
Ijan Hoder iskopavao 1993
(Stanford univerzitet), dosta istražnih timova iz raznih zemalja.
Čatal (viljuška) Hujuk (tel) Tel u obliku viljuške.
Dva tela: -PKN 7400 pne
-KN 7000-6000 pne
-Halkolit – prvi vekovi 6. Milenijuma pne.
18 građevinskih faza,
Veliki broj aktivnosti su obavljali na krovovima.
Kretali su se preko krovova, bio im je radni prostor preko kojeg se vršila
glavna komunikacija.
-Naselje oko 13.5 hektara (Najvece VIB, sa oko 200 kuća.)
-Melaart – 8000 – 10000 stanovnika, danas se misli da je bilo oko 3000-
8000 stanovnika.
-Otvoreni prostor između kuća , iako nije bilo ulica, korišćeni su za
čuvanje životinja I za zanatske poslove. Čista unutrašnjost kuća.
-Zone u naselju? Istočni tel se deli na 2 polovine. Postojanje ulica I aleja.
Grupe od 3-6 kuća sa centralnim mestom.
-Građevine: pravougaonog oblika, glavna prostorija u koju se ulazi sa
krova? + 1 ili 2 manje uže prostorije.
Čerpić/drvene grede/slama
-Skladišta za hranu- mala bočna prostorija
-Grobovi ispod podova kuća. Ostave opsidijana (vulkansko staklo) isto
ispod podova.
-Unutrašnjost – brižljivo čišćeni podovi, podeljeni na platforme različite
visine, malo aktivnosti je obavljano u kucama, glavna prostorija je
zadimnjena, zidovi, pozori I vrata nisu otkriveni, zidni malter bele boje u
glavnoj, a tamnije boje u drugim prostorijama. Obnavljanje zidova je
cesto.
-Kuća 5 – Centralna prostorija 450 premaza, bočne prostorije 3-4
premaza.
Zidne slike – kroz ceo period neolita Od sloja 12 – 2, raznovrsni
pigmenti. Slikali su na pozadini od belog kreča. Žene u beloj boji (boravak
u kuci), muškarci sa crvenom bojom koze i crnom kosom (boravak
napolju)
Najstarija mapa na svetu?
Čatal hujuk I vulkan u blizini (Hasandark)
Geometrijski motivi, lov, cilim dezen.

Načini sahranjivanja:
Intra murijalno – unutar naselja
Grupno od 5 – 60 osoba, ispod platforme, oba pola, najbrojnija su deca,
Zgrčenci (fetus položaj)
Grobni prilozi- Muški grob: alatke I noževi;
Ženski grob: nakit, ogledalo od opsidijana?
Modifikovana lobanja svinje u građevini 45
Značajna uloga lova – Bukranioni sa rogovima bika
Leopardi
Zidne slike
Nova uloga kuće: focus na socijalno-ekonomske aktivnosti
Kuća na čatalhujuku preuzima ulogu nekadasnjih zajednica u Cayonu,
Nevali Cori, Gobekli Tepe, Asikli.
Društvo nije više tako koherentno.
Ritualna praksa I sećanje: simbolizam kuca identičan simbolici naselja
u PKN
Interpretacija: sećanje I mit kao politička I društvena strategija
Promena: od hrama do kuće, odjavnog do privatnog
Gobekli Tepe, Cayonu, Čatal Huyuk

NEOLIT GRCKE

Frankiti I Teopetra, pećine

Tesalija – najstariji neolitski lokaliteti
Teopetra:
 Diskontinuitet u stratigrafiji
 Sirovina, tehnologija, alatke isti
 Nepečena glina I fragmenti keramike
 Divlji ječam, sočivo I einkorn
 Divlja svinja I …….
 U neolitskom sloju 70% kostiju pripada ovci/kozi
 DNK analize ukazuju na kontinuitet
Kontinuitet MEZOLIT – NEOLIT
Za: Mezolit – neolit sekvence (frankiti, teopetra)
Eksploatacija istih sirovina – opsidijan
Protiv: Pojava neolita u punom obliku.
Nema sličnosti između neolitske I mezolitske tehnologije.
Frankiti I Teopetra nisu tipicni lokaliteti za sam period Grčke
(Atipicni su zato što su pećine)
Delimična sličnost artefakata sa istočnjačkim lokalitetima.

MIGRACIJE
Zapadna Anadolija, Severozapadna obala
PLOVIDBA: Kipar? Krit (početak 7 mil.) Pne. Prisustvo kompletnog
neolitskog paketa
Kopnena Grčka (opsidijan I lov krupne ribe)
ZAPADNA ANADOLIJA
Za: Usmerenost ka istim ili sličnim resursima
Veza preko brojnih egejskih ostrva
Protiv: Nema značajnijih neolitskih lokaliteta u obalskom pojasu zapadne
anadolije
SEVEROZAPADNA ANADOLIJA
Značajni lokaliteti: Fikir Tepe, Kipinar, Cesme
Nema naselja iz prve polovine 7 mil. Pne

Početak nakon 7000 g. pne

Kompletan neolitski paket.
Prekeramički neolit (akeramički neolit, bez keramike)
Skoro 300 ranoneolitskih naselja
Pećinska naselja Frankiti I Teopetra

PEORIDIZACIJA GRČKOG NEOLITA

Akeramički neolit 6800-6500 gpne
Rani neolit 6500-5800 gpne
 Rani keramički (monohromna faza)
 Proto - sesklo
 Pre – sesklo
Srednji neolit 5800-5300 gpne
Sesklo kultura I regionalni stilovi
Kasni neolit 5300-4500 gpne
-Dimini kultura I lokalni stilovi
Finalni neolit – halkolit 4500-3200 gpne
Bakarno doba.
AKERAMIČKI NEOLIT
Lokaliteti: Knosos (sloj X), Argisa, Sesklo, Soutli Magonla, Gediki,
Ahilejon
Svi domestikati su prisutni.
U akeramičkom neolitu artefakti su isti kao I u samom neolitu
Izrada figurina pokazuje poznavanje tehnologije.
Zemunice – akeramički neolit- kultura akeramičkog horizonta predstavlja
ranu fazu.

NASELJA U RANOM NEOLITU

Okruženje: Ravnica (oko 300 samo u ranom neolitu)
Pećine: Frankiti I Teopetra
Tipovi:
 Mala tell naselja
  Velika I otvorena naselja
Funkcija:
 Stalna naselja
 Nema satelitskih naselja
 Nema privremenih naselja
Od čerpića – Makedonija (ne severnije od toga)
VARIJACIJE U ARHITEKTURI:
Različite građevinske tehnike tokom iste faze, naselja (Sesklo, Argisa,
Otzaki, Ahilejon, Nea Makri)
Pravougaone I kvadratne kuće sa jednom prostorijom.

NEA NIKOMEDEIA – lokalitet

Oko 2.5 ha. Oko 1700m kvadratnih istraženo, 3 građevinske faze, 50 –
100 kuća u svakoj građevinskoj fazi,
populacija 500 – 700
-Velika kuća u centru faze (pronađene u sve tri faze)
EKONOMIJA
-Životinje: -samo domaće životinje
-beznačajna uloga lova?
- životinje, isključivo izvoz mesa
-Vrste: -ovca, koza,goveče,svinja, kosti ovce čine 90% životinja
-značajna uloga govečeta
-od divljih životinja uglavnom jelen I zec.
-Biljke: okruženje pogoduje biljnim vrstama
-divlji resursi bez značajne uloge
TRGOVINA I SPECIJALIZACIJA: opsidijan, kremen, jaspis
PRODUKCIJA KERAMIKE
Homogena je u Grčkoj, veoma retko dekorisana, dominacija zdele,
posude pečene ispod 650 stepeni
Funkcija?

SAHRANJIVANJE
Mali broj sahrana. Sahranjivanje u kućama ili jamama u zgrčenom
položaju. Nema pravilnosti u obliku jama I orijentaciji skeleta, nema
priloga u grobovima

SOUFLI MAGOULA
14 kremiranih pokojnika, 2 dve jame ispunjene paljevinama,
Sahranjivanje u izdvojenom delu naselja (nekropola)
Kompleksan pogrebni ritual. Ugl starije osobe su sahranjivane.

NEA NIKOMEDEIA
20-ak sahrana u jamama, uglavnom su deca sahranjivana, nema
nekropola u naselju, postojanje grupnih grobova
PRODROMOS I
Brojne sekundarne sahrane u zajedničkoj grobnici ispod poda kuće.
11 lobanja I fragmenti ljudskih I životinjskih kostiju.
Deo rituala? – fragmenti keramike I kremen
SAHRANJIVANJE-zaključak
Kremacija-nekropola
Inhumacija-pojedinačne sahrane
Sahranjivanje u jamama nepravilnog oblika
Pokojnik u zgrčenom položaju
Nema pravilnosti u orijentaciji
Grobovi bez priloga.

ZAKLJUČAK
Lokalna tranzicija mezolit-neolit je manje verovatna
Neolit stigao u punom obliku?
Nesigurno postojanje akeramičkog horizonta.
Nesigurno postojanje monohromne faze u ranom neolitu.
Naselja veoma brojna I dugotrajna
Moguća zanatska specijalizacija
Biritualno sahranjivanje

SREDNJI NEOLIT GRČKE

5800 – 5300 pne.
Kontinuitet rani – srednji neolit
Sesklo kultura u Tesaliji
Urfirnis na Peloponezu

LOKALITET SESKLO
Naselje sa akropolom (Kastraki)
Kameni zid oko naselja
Kuće malih dimenzija sa kamenim zidovima
Naselje napušteno na kraju perioda
KERAMIKA
Različitost faktura
Posude pečene na oko 800%
Dekoracija je česta I pokriva čitavu posudu
Regionlni stilovi
Samo grube posude korišćene za kuvanje
Model kuće – zatvoreni tip (bitni spoljni zidovi)

KASNI NEOLIT GRČKE

5300 – 4500 PNE

Crna polirana keramika je početak kasnog neolita?

Nekoliko kulturnih regija
Dimini kultura
Saliagos kultura
NASELJA I EKONOMIJA
Naselja: Diskontinuitet – osnivanje velikog broja novih naselja
Veliki broj pećinski staništa
-Ekonomija: Nomadi?
Opada uloga ovce I koze ponegde I govečeta, raste uloga
svinje.
Nema dokaza za upotrebu sekundarnih proizvoda.
Intenzivno skladištenje proizvoda, grožđe I masline?
RAZMENA: Metal? Veoma redak, uglavnom posle, više se javlja u
narednoj fazi
KERAMIKA
Tipovi: pitosi, plitke zdele, konične zdele,pehari sa vertikalnim drskama,
crno polirana, karakteristika Grcke. Slikana.

DIMINI – specijalizacija u obradi spondylus školjke,

Izrada Nakita od ovih školjki.
Nabavljane, zatim distribuirane širom evrope.
Model kuće – zatvoreni tip, peć, figurine poređane po veličini

SAHRANJIVANJE
Raznolik pogrebni ritual
Dve nekropole (Platia Magoula Zarkou, Soufli Magoula)
Pojedinačne sahrane
Prosymna - jame sa pepelom i ljudskim ostacima
Servia – skelet žene u grobu oivičenom velikim kamenim pločama

FINALNI NEOLIT
Nakon 4500 pne

Halkolit (eneolit) tranzicija ka bronzanom dobu. Nedostatak bakarnih

predmeta u samoj fazi. Počinje proizvodnja nakita od srebra I zlata.
(Prvi) Srebrni I zlatni predmeti u kasnijoj fazi.
Nekropole sa inhumacijom.

EGEJSKA OSTRVA
Početak istraživanja sredinom XX veka
3 aksioma rane istraživačke faze
Ostrva su kolonizovale veditske grupe bar 1000 g. kasnije od posete
lovaca – sakupljača.
Kolonizaciju je pratio sveobuhvatan transfer neolitskog paketa.
Naseljavana su najveća ostrva sa najmanjom distancom od kopna.

PRENEOLITSKA EVIDENCIJA
Srednji paleolit na Skyrosu
Mezolit na ostrvu Giuza
Srednji paleolit na Kefaloniji

EVIDENCIJA U NEOLITU
Akeramički sloj na Knososu. Rani neolit na sporadima. Veliki broj
neolitskih lokaliteta u ostatku Egeje.
Zaključak: Egeja naseljena u svim fazama neolita

KOLONIJA EGEJE –
MODEL 1
Naseljavanje egejskih ostrva u vreme kada su bila deo kopna.
Chios, Samos, Kos, Tasos, Skiatos postali su ostrva pre ranog neolita.
Eubeja, Temedos, Salamis I Poros krajem Neolita
MODEL – 2
Rana kolonizacija najvećih ostrva. Najveća ostrva: Krit, Samos, Clios,
Kos, Tasos, Lezbos, Rodos
MODEL – 3
Okruženje nisu doživljavali kao ostrvska. Nisu pravili razliku između toga
šta jeste, šta nije ostrvo, bili su skoncentrisani na obalski deo.

NEOLIT GRČKE – ZAKLJUČAK

Hronologija 6800 – 4500
Poreklo sa istoka- ljudi, - biljke, - životinje
Kulturna slika: opšta u ranom; regionalni stilovi u srednjem;
Lokalni stilovi u kasnom neolitu.
Lokaliteti: Nea Nikomedeia, Sesklo, Dimini,
Ekonomija – zemljoradnja, stočarstvo
Resursi – opsidijan
Arhitektura – pleter, lep, čerpić, kameni zidovi
Sahranjivanje: inhumacija I kremacija
Egejska ostrva nastanjena tokom neolita.

STARČEVAČKA KULTURA 6200-5450/5400

Rani/srednji neolit centralnog balkana
Širenje neolita
- Balkansko anadolski kompleks starijeg neolita
- Cardium impresso kulturni kompleks, centralni – zapadni mediteran.
Karakterističan zbog šara kardium školjki utisnutih na keramici.
- Balkansko podunavski kompleks, karpatsko-podunavski kompleks,
(Srbija, Hrvatska, Mađarska, Rumunija)

Lepenski Vir, Guza Bacului i proto – Starčevo

Mezolitsko-neolitska tranzicija na centralnom balkanu, lokalni razvoj i/ili
neolitske enklave.

Sahranjivanje u opruženom stilu, I sa skupljenim nogama u turskom stilu.

Barbotin – tehnika prekucavanja posude, odnosno žitka glina se nanosi

na posudu I šara se… Omogućava lakše držanje inače debljih, velikih
posuda………..
Lokaliteti: Starčevo (Pancevo), Lepenski Vir (kasniji slojevi pripadaju
neolitu, uocio Srejovic), Divostin (Kragujevac), Zlatara (Ruma),
Zadubravlje (Slavonski brod), Foeni Salas (Rumunija)
Stanovanje: ukopana staništa, nadzemna kuce, nije svaka jama stanište
kako se ranije mislilo.
Nema dovoljno podataka o nadzemnim kućama.
Možda nisu bili skoncentrisani na staništa jer su veći deo dana provodili
napolju. Kuće su bile jako male I ne baš kvalitetne.
-Divostin – Ukopano stanište. Centralni stub za krov – kupaste osnove
(izgleda)
-Zadubravlje – ukopano stanište za izradu keramike (4 peći unutar
staništa)
Bunar ukopan preko 4.5 m (konstrukcija za sistem za vodu)
Na centralnom delu lokaliteta je stambeno područje, levo je deo za izradu
keramike, a desno podrucje za proizvodnju artefakata od kamena I
područje za čuvanje I pripremu hrane.
Galovo-Slavonski Brod
Dve vrste potpuno različitih ukopanih objekata
 Stubovi oko rupe
 Ukopi dubine 70-80cm, ostaci jama-stubova u rupi.
Ekonomija: svi domestikat su u upotrebi. Ekonomija pokazuje neke
sličnosti I velike razlike u odnosu na Evropu. Velika uloga govečeta u
ishrani na celom balkanu. Lokalitet Ludos-Keres kultura (karakteristična
po kozama). Goveče karestika Starčevačke kulture.
Paleobotanički nalazi
 Uzorci do skora nisu prikupljani
 Razne vrste cerealija sa premalo uzoraka
  Nosa – veliki broj skladišnih kapaciteta- 50tak jama za skladištenje,
korišćene tokom drugih perioda.
 Skladištenje? U Zadubravlju – nadzemni objekti= skladišni
objekti(interpretacija)

Foemi Salaš (Rumunija)

-Goveče 52%, Ovca/koza 25%, Svinja 3% (uprkos mogućnostima
okruženja)
-Cerealije su veoma retke.
-Veliki broj školjaka (razbacane ljušture, Interpretacija: zamena za
cerealije)
Strategija opstanka u ranom I srednjem neolitu:
-U strukturi životinjskih kostiju preovlađuje goveče. U đerdapu
preovlađuje lov I sakupljanje. Regionalne zalihe u ekonomskim
strategijama
Druge ekonomske okolnosti:
Razmena egzotičnih predmeta I sirovina (opsidijan I spondylus školjke)
Keramička produkcija (radni proctor I keramičke peći u Zadubravlju)
Ekonomija: - Nedovoljno znanje o ekonomiji starčevačkih zajednica.
Svi domestikati su u upotrebi.Tendencija regionalne strategije opstanka
Začetak interregionalne mreže razmene I moguća specijalizacija.

Sahranjivanje
Topole, Bač
 2 sahrane ispod poda
 Tela sahranjenika u binarnoj opoziciji
 Sahranjeni u zgrčenom položaju na desnom boku
 Muškarac srednjeg doba
 Treći skelet udaljen oko 3 m
Tečić, Rakovac: - Sahrana u zgrčenom položaju na desnom boku.
Prilozi:keramika ukrašena barbotinom, Posude oslikane.
Zlatara, Ruma- Prilog: kvarcit, perle od školjki. 7000 ljuštura puža
helvics
Belo brdo, Vinča: Grobnica sa 9-10 skeleta (grupna grobnica – Z)
Ajmana -gupna grobnica
-Jama kružnog oblika
-17 skeleta u zgrčenom položaju,(15 muškaraca, 2 žene)
Velesnica: -grupna grobnica
-3 groba u starčevačkom naselju
-u grobu 3 – 7 skeleta (2 deteta, 1 muškarac, 4 žene)
Zaključak: - mali broj sahrana u naselju, bez nekropola, nekad I staništa
-sahranjivanje u grobnim jamama nepravilnog/elipsoidnog
oblika.
-broj sahranjenih varira (grupno/pojedinačno)
 -nema pravilnosti u orijentaciji
-sahranjivanje u zgrčenom položaju, uglavnom levi/desni bok,
retko u opruženom stavu (Divostin- opruzen sahranjenik)
-retki prilozi, najčešće u 2 keramičke posude.
-zdrastveni status.

Centralni Balkan, Južna mađarska, jugoistočna Bosna, Hrvatska

Periodizacija – smeštanje u neki vremenski okvir.
“Organizovani barbotin” I barbotin – karakteristika starcevacke kulture

PERIODIZACIJA STARČEVAČKE KULTURE

 Milutin I Draga Garašanin
 Stojan Dimitrijević – danas u upotrebi u Hrvatskoj.
 Dragoslav Srejović –
 Po Stojanu Dimitrijeviću: Monohromna faza – rana faza
Linear A, Linear B, Girlandoid , Spiraloid A, Spiraloid B, Finalno Starčevo –
dekadencija
Monohromna je po Stojanu bila hipotetična, smatrala se nekim uticajem
spoljašnih kutura a ne zapravo te kulture?
KERAMIKA
 Monohromna – svetlocrvena keramika (u jednoj boji)
 Linear A – tačkasto belo slikanje
 Linear B – oslikani ornamenti u vidu klina, horizontalne linije,
 Girlandoid - Modifikovani linear B, uz obod posude se javljaju viseće
“girlaude”?
 Spiraloid A - nastavak girlandoida, javlja se spirala u vidu šape.
 Spiraloid B – isti ornament spirale na većem delu posude

M I D Garašanin D. Srejović
Starčevo I proto starčevo
Starčevo II a-b Starčevo I
Starčevo III Starčevo II
Starčevo III
-Egzaktnost periodizacija:
- Istraženost lokaliteta
- Relevantnost uzoraka
- Datovanje starčevačkih lokaliteta
-Ne može se određivati periodizacija ukoliko nije ceo lokalitet istražen (ili
najveci deo)
Zaključak:
1. Generalno slaganje kod svih periodizacija:
 Faza I – monohromna I barbotinska keramika
Faza II – belo linearno slikanje na crvenoj osnovi
Faza III – tamno slikanje na crvenoj osnovi
2. Periodizacija pravljena na nerelevantnom uzorku
3. Potvrđeni datumi za belo tačkasto slikanje
4. Linearno slikanje - …………………. …………………
Kraj starčevačke kulture je oko 5500 pne.
Finalna faza je oko sredine 6 milenijuma oko jezera Balaton u Mađarskoj.

VINČANSKA KULTURA 5400 – 4600/4500 PNE

Kasni neolit, rani eneolit cetralnog Balkana

Neolit – eneolit – delovi periodizacije iz 19 veka.

Eneolit – rano bakarno doba.
VINČANSKA KULTURA = KASNONEOLITSKA KULTURA = RANO-
ENEOLITSKA KULTURA.
Lokalitet u Vinči, Belo brdo – 14 km od Beograda. Bogata stratigrafija.
Miloje Vasić iskopavao 1908-1934 sa prekidima.
Miloje nije istraživao samo Vinču, već I mnoge druge praistorijske
lokalitete.
Samu Vinču je povezao sa jonskom kolonijom iz gvozdenog doba Grčke.
Vinči su 2 stvari dale na značaju:
- Gordon Čajld je Vinču postavio u središte
jugoistočne evrope, vodio se Vinčanskim nalazima
lokalitetima
- Stratigrafija – podseća na tell tip iako nije
Koreni su zasnovani na potražnji integriteta I kontinuiteta.

Vinčanska kultura – poreklo

Dve dominantne ideje: Migracija sa jugoistoka, Tranzicija Starčevo –
Vinča (kasno Starčevo – Rana Vinča)
Kasni neolit – crna polirana keramika – 6 milenijum pne
Osnovni oblici keramike/ posude, Starčevo–crvenkaste. Vinča–crne, sive
Pečene u oksidacionim pećima, rani neolit – Starčevo
Redukciona atmosfera (bez kiseonika) posuda potamne, postanu crne.
Plitka udubljenja na keramic- kanelure kao osnovni ornament za
Vincansku kulturu. Urezane trake ispunjene tackastim ubodima, vece
posude..
Kako prepoznati Vinčansku kulturu (keramika):
Starčevo Vinča
Loptaste/poluloptaste posude bikonične posude
Crvenkasta boja Crno polirane
Barbotin Kanelovane
Urezane trake sa ubodima
Obeležja perioda:
 Veliki broj naselja (1000 Vinčanskih lokaliteta)
 Naselja locirana u svim zonama
 Upotreba bakra
 Kompleksno-društveno uređenje- 30-40ha
 Razvijen oblik razmene- interregionalna mreza razmene (školjke,
alat,...)
 Na Belom Brdu je iskopan veliki broj predmeta od opsidijana I
školjki čije poreklo nije sa naših prostora.
Najznačajnije inovacije: -Nova tehnologija pečenja keramike
-Rudarstvo I metalurgija bakra
-Upoteba pluga?
Najznačajniji lokaliteti: Belo brdo-(Vinca),Gomolava, Divostin
(Kragujevac), Banjica (Beograd),Selevac (S. Palanka), Opovo, Parca i
Uivar (Rumunija),Kormadin kod Jakova,Fafos I i II, Predionica, Valač,
Rudna glava, Pločnik (Prokuplje), Botoš, Medvednjak

Vinčanskakultura je važna za ovo područje

Cela srpska arheologija je izgražena na istraživanju ove kulture.
Kasni neolit I rani neolit - do 1000 lokaliteta
Varijante Vinčanske kulture, prema M. Garašaninu:
 Klasična – naši lokaliteti
 Južnomoravska
 Istočnobosanska
 Transilvanijska
 Oltenijska – rumunija.

John Chapman podelio teritoriju vincanske kulture na 36 regija –

1981.

Naselja: -telovi -ravničarska

-Višeslojna -brdska
-Jednoslojna -planinska
Plug kao inovacija, pomogao je u visokim______, a možda je stočarstvo
biloglavna privredna grana, jer se………
Moćna stratigrafija

Pomeranje naselja: -vertikalno- tel

-horizontalno
-relokacija naselja
Relokacija podrazumeva stanovništvo gde su se sa lokacije A pomerale na
lokaciju B, Na par stotina godina.

Crkvine – Kod sel Stubline kod Obrenovca. Lokalitet koji se istrazuje.

Snimljen teren magnetsko I utvrdjeno da more imati stotinak kuca
(geomagnetski snimak).
Uivar – Zapadna Rumunija. Lokalitet tel tipa. Simci ukazuju da postoje
rovovi koji okruzuju naselje. To znaci da je stanovnistvo imalo potrebu da
zastiti to naselje.
Predionica – Pristina. Zemunicko kruzno naselje.

Kuce – raznolike, tradicionlna arhitektura, nema cerpic vec pleter I lep,

dugacke kuce

Parta – svetiliste u centru naselja, nestandardizovan objekat, ispred

veliko ognjiste, pronadjene dve figure, jedna je bik

Rusenje vincanskih kuca

1) Velike kolicine materijala na kucnom podu I prazni kucni podovi
2) Vecina kuca konzervirana vatrom
3) Temperatura iznad 1000 stepeni
4) Resenja: obgorevanje pleternog premaza, recikliranje gline,
agresija, namerno paljenje kuca

Kuce – zakljucak
1) Raznovrsna organizacija naselja (kuce zbijene ili razbacane)
2) Kuce od pletera I lepa
3) Varijacija u vecini kuca I broju prostorija

Ekonomija vinčanskih zajednica:

 Zemljoradnja I stočarstvo
 Lov I ribolov
 Rudarstvo I metalurgija
 Razvijena mreža razmene
 Rudna glava – Majdanpek

Zemljoradnja:
- U odnosu na prethodni period ekspanzija naselja u sve visinske
zone
- Upotreba pluga
- Razvijene tehnike skladistenja zitarica

Stocarstvo:
- govece, ovca, koza, svinja
 - Pov divljih vrsta veoma zastupljen (givece, svinja, crveni jelen,
srndac) gomolava 60:40, selevac 50:50, divostin 76:24, opovo 40:50
(levo domace, desno divlje)

Simbolika bika I goveceta (prisutna na razlicitie nacine, keramicke

posude, figurine).

Mreža razmene I van Vinče

 Zemljoradnja
 Ekspanzija u svim pravcima.
 Goveče poznato I po količini mesa I po broju kostiju sa lokaliteta.
 Simbolika govečeta
Opovo: mocvarna sredina, kuce malih dimenzija, skoro bez cerealija,
dosta divljih vrsta, sirovine nelokalnog porekla
Korišćenje životinja:
1) Selevac – svinja (ubijane made jedinke), govece (oko 80% do 4
god starosti, uglavnom zbog mesa)
2) Divostin – visoka zastupljenost odraslih zivotinja, to znaci da su ih
drzali iz nekih drugih razloga (sekundarni produkti)

Ribolov:
- vinca na dunavu (kostane udice, harpuni, tegovi za mreze)
- Selevac (1 udica), divostin (1 riblja kost)
- Gomolava - na obali save, skoro bez kostiju

Rudarstvo:
- rudnik bakra kod Majdanpeka
- Bakarni nalazi na plocniku (4 ostave sa bakarnim predmetima,
uglavnom bakarne sekire, drugi predmeti od bakra, kamena sekira),
gomolavi, vinci, selevcu, divostinu itd
- U upotrebi razne vrste kremena - U kasnoj vinci eksploatacija lokalnih
sirovina

Razmena:
- opsidijan, spondilus skoljke (kasna vinca), glicimeris skoljke (rana
vinca)

Zakljucak:
- Ekonomija sirokog spektra
- Ucesce u interkulturnoj mrezi razmene
- U kasnoj vinci eksploatacija sirovina lokalnog porekla

NEOLIT ISTOCNE OBALE JADRANA

Sirenje Neolita sa istoka ka zapadu.
NEOLITIZACIJA ISTOCNE OBALE
Nacin: -Imigracija i kolonizacija,
- ucesce lokalne populacije.
Proces: -Inicijalna faza na juznom Jadranu.
-Sirenje agrikulturnih zajednica na istocnoj obali Jadrana

Odnos mezolita i neolita. Na jugu kontinuitet Sidari. Obilje keramike.

Keramika kao neolitska inovacija?
-Pojava keramike na Krfu- 6500 gpne.
-Pojava keramike na vrhu Jadrana- 5500 gpne
-Impresso keramika oko 6200 gpne-ne na severu

Na podrucju danasnje Hulije? Se javljaju neki datumi iz Neolita.

Mogucnost kominikacije preko jadrana.
Jadranski arhipelag
-Ostrvo Susac- 4.6 km, Keramika i impresso faze.
-Naselje na otvorenom- Palagruza- rani neolit.
Izvori kamena na susednom ostrvu- Mala Palagruza.
-Brac- Kopacina spilja- pecina sa epipaleolitskom i mezolitskom
evidencijom. Moguce postojanje ranog Neolita.
-Korcula-vela spilja, 2 sahrane, ispod najstarijeg impresso sloja.
-Hvar- rani neolit, samo u Markovoj spilji.

Tremiti- ostrvo na kome se trenutno vrsi prospekcija,jer je jedina sledeca

logicna veza izmedju ostrva Mala i Velika Palagruza, Susac,....

Kolonizacija i utilizacija ostrva

-Ostrva kao privremeno boraviste- Palagruza.
Ostrva nastanjena vise sezona- Susac
Ostrva sa dugotrajnim boravkom- Koncula, Hvar, Brac.

Periodizacija Neolita.
Prostor- Dalmacija, Istra, Hercegovina, crnogorsko primorje i zapadna
Crna Gora, deo Albanije.
Podela Neolita- Rani neoli- Impresso kultura
-Srednji neolit- Danilska kultura
- Kasni neolit- Hvar- Lisicici (Hercegovina, zaledje)

IMPRESSO KULTURA – RANI NEOLIT

Od oko 6200 gpne

Keramika dekorisana otiscima odnosno ivicom skoljke. Naselja u

pecinama i na otvorenom.
Obalski i ostrvski lokaliteti: Smilcici, Danilo.
Lokaliteti u zaledju: Crvena stijena, Odmut, Zelena pecina.

Naselje i stanovanje:
Smilcic
Naselje precnika oko 100m, okruzeno rovom sirine 5.5 m. Sa spoljne
strane 2 koncentricna rova iz kasnijih perioda. Kontinuitet naselja.
Nadzemne kuce, kruznog oblika u kruznom poretku oko praznog prostora.

Pokrovnik (Sibenik)
Iskopavan od 2013. Zanimljive kamene strukture kojih ima dosta. Neka
odbrambena uloga pre nego stambena. Ne javlja se na drugim
lokalitetima ili nije dovoljno istrazeno.

Sahranjivanje
Smilcic
2 cela skeleta i delovi nekoliko lobanja.
Deciji skelet u zgrcenom polozaju u jami.
Zgrceni skelet od oko 18 godina, sahranjen bez glave. Lobanja je u blizini,
prekrivena kamenom plocom.

Periodizacija
Stupanj 1. Uglavnom u pecinama, keramika impresso.
Stupanj 2. Razvoj zemljoradnje i stocarstvo. Broj lokaliteta na
otvorenom povecan. Cik-cak motivi.
Stupanj 3. Nema ukrasavanja ivicom skoljke (impresso)

Ekonomija-lov (Crvena Stijena, Zelena Pecina)- creveni jelen, srndac,

svinja, govece.
-Ribolov
-Stocarstvo- ovca, koza, retko govece.
-Zemljoradnja- tragovi pleve, zitarice (psenica, jecam, zrvnjevi)

DANILSKA KULTURA- SREDNJI NEOLIT

5600-4300 B.C.
(Smenjuje impresso)
-Kultura nazvana po lokalitetu Danilo u Dalmaciji.
Istocna obala Jadrana.
Neolitizacija sa severne obale Jadrana.
-Naselja na otvorenom
Lokaliteti- Smilcic, Danilo, Islam,Grcki, Bribir.
Rovovi oko velikih naselja.
-Arhitektura- Na lokalitetu Danilo nema ostataka nadzemne arhitekture,
najveca kuca je oko 22 metara kvadratna.

Barice Horizont 1- Sonda, zidovi od zute gline. Kvadratnog oblika.

Horizont 2- Podnice od zute i nabijene gline, oivicene kamenom.

Nije bilo jasnih ostataka jama stubova. Ne zna se nacin na koji su zidovi
podizani.
Pecinska stranista oko Trsta, na ostrvima sporadicno, svuda na Istocnoj
obali.
Uglavnom vatrista/ognjista u pecinama.

Sahranjivanje
Skeletno sahranjivanje pokojnika u zgrcenom polozaju i to samo u
naseljima na otvorenom
Smilcic- 2 zgrcenca bez grobne jame. Oko jednog kremeno secivo i
strugac. Oko drugog pokojnika opsidijan, 2 strelice, 1 narukvica od
spondilus skoljki, delovi 8 lobanja.
Danilo- 3 decija skeleta.

Ishrana- Lov/ribolov/sakupljanje/zemljoradnja/stocarstvo.
Razmena- Spondilus, opsidijan (Liparska ostrva), zadeit i nefrit
(Centralna Evropa, severna Italija.)
Ritoni- Kultne posude zanimljivog oblika. Mozda predstavljaju vime
krave/plodnost.
Tokom neolita posude su prisutne na podrucju Grcke. Posude se javljaju
od Danilske kulture pa i kasnije tokom Hvarske kulture.
-Oslikavana keramika i ornamenti.
Srednji neolit, istocna obala Jadrana- dubljenje/urezivanje spirala na
keramici.

HVARSKA KULTURA- KASNI NEOLIT

4800-4400 BC.
Kasni neolit, rani eneolit

Nazvana po lokaciji na kojoj je otkrivena- Hvar.

Istocna obala Jadrana ali se siri u zaledje.
Lokaliteti:-Trst, stanista u pecinama (Vlaska jama, Gotta Della
Tartaruga)
-Dalmacija- lokaliteti uglavnom na otvorenom
Naselja: veliki broj pecina koje su intenzivno nastajale. Debeo kulturni
sloj, velike kolicine artefakata.
Ognjista u pecinama.
Lisicici na otvorenom.
Faza I- 16 zemunica, 2 jame za pecenje keramike, veci broj drugih jama.
Faza II- Nadzemne gradjevine, ponovo centralno ognjiste sa vecim
brojem manjih ognjista.
Faza III- Na prostoru nekadasnjeg centralnog ognjista sagradjene kuce.

Sahranjivanje
Retki nalazi
Nalazene su razbacane ljudske kosti, otkrivene samo pojedinacne sahrane
zgrcenih pokojnika, uglavnom bez priloga.
Ekonomija- tradicija prethodnog perioda.
Materijalna kultura- oslikana keramika, polihromna- najcesce 2 ili 3 boje.
Pecina Gudnja- Kod stona na Peljescu. Dimenzija 25x33 m, istrazivana od
1963-1968 i ponovo u 2004. Istrazeno vise od 150 m kvadratna.
Pecina Velospilja (Korcula)- ulaz sirine oko 10 m, ovalnog oblika, duzine
40 m, istrazeno je oko 250 m kvadratna
Slojevitost: lovci/sakupljaci, stariji neolit, srednji neolit, kasni neolit.

Neolit istocne obale Jadran

Pecinska naselja na otvorenom. Lokaliteti grupisani u 3 zone.
I zona- Istra i deo Kvarmerskih ostrva
II zona- severna Dalmacija
III zona- veci deo srednjejadranskih i neka juznojadranska ostrva.

3 ekonomska kruga sa najzastpuljenijim resursima.

NEOLIT CENTRALNE EVROPE
RANI NEOLIT KARPATSKOG BASENA.
6000 gpne.

Oko 6000 gpne Neolit se zaustavlja na Karpatskom basenu. Neophodna je

promena da bi Neolit otisao u centralnu Evropu. *Promena u tehnologiji i
mentalitetu.
Agroekoloska barijera- zaustavljala napredak Neolita.
Evropa oko 5500 s.e.- Ukrajinske stepe- zapadna Evropa. Specificni
uslovi, pogodni za razvoj Neolita.
KULTURA LBK 5600-4900 B.C.
Ranije od Vincanske kulture.
LBK-Linearband keramik/linienband keramik, termin s kraja XIX
veka.
Centralna Evropa- Zapadna Ukrajina do Pariskog basena.
Karakteristicna materijalna kultura. Dobila je ima po urezanoj grncariji-
spiralni, cik-cak ornamenti.
Karakteristicne alatke- kamene sekire/tesle zbog toga sto je u
centralnoj Evropi tada bilo dosta suma.
Poreklo: 3 talasa ekspanzije- sa jugoistoka ka centralnoj Evropi.
Hipoteze: Kolonizacija ili lokalna tranzicija i akulturacija.
DNK analize: Kolonizacija s juga bez mesanja sa starosedelackom
populacijom lovaca sakupljaca.
Teritorija: Dve faze. I faza- naseljen deo sa najranijim linearband
keramikama. II faza- ekspanzija.
Kultura dugih kuca od 15m do 60m (najveca pronadjena). Razmak
izmedju kuca i do 100m- sire okruzenje oko kuce pogodno za koriscenje,
nema zbijenih kuca u jugoistocnoj Evropi (Madjarska, Alsanjak)
Lokacija naselja i trajanje: Sumsko okruzenje
Plodno zemljiste/blizina vode.
Kontinuitet naselja
Erozija kulturnog sloja u naseljima.

Lokaliteti: Langweiler, Brresc Kujawski, Olszanica, Bylany.

Vrste naselja: Velika sela, pojedinacne forme i zaseoci.

Odnos medju naseljima:-Aldenhoven plato/ luning.

-Lesni pejzaz sa velikim brojem LBK
-Langweiler lokalitet.
-Kuce nisu istovremene distance do 140m
-Langweiler 9 (39.000m kvadratna)
Kuce: -Duge kuce 10-40m, sirina 6-7 m
-Identicna orijentacija svih kuca u naselju (prakticni/kulturni
razlozi)
-Kuce na distanci od 100m
-Izgradnja kuca- razni razlozi.
-5 redova stubova
-Nepravilne jame duz zidova.
-Krov na dve vode
-Prostor u kucama:
Trodelne kuce- severozapadni deo je stala, u centralnom delu se nalazi
zivotni prostor, a u juznom su skladistili.
Dvodelne kuce- centralni deo je bio zivotni a severozaoadni stala.
Jednodelne kuce- su samo imale centralni-zivotni deo.
-Postojale su kulturne norme, morali su graditi kako su te norme
zahtevale a ne kako su oni zeleli.
-Centralni deo sa stubovima je uvek prisutan, a zavisno od lokaliteta
postoji i severozapadni i juzni deo.
-Osnovna ideja- kuce nastanjene sa nekoliko domacinstava, zbog
velicine kuca koje su gradili.

Okruzenje kuca: Veliki broj jama, cesto su u jamama peci/sahrane,

Aldehoven plato, radna podrucja sa jamama na zapadu, severu i istoku-
10m oko kuce. Keramika je juzno, kremen severno a kamene alatke
istocno.

Rovovi i palisade: Oko naselja i izvan naselja, koncentricni krugovi,

rovovi sa V presekom, ogranicen prostor sa/bez kuca.
Funkcija: Odbrambena/korali za stoku/ceremonijalna, ritualna,
simbolicka.
Rasprostranjenost ogradjivanja

Sahranjivanje u naseljima
Pojedinacne i sahrane u grobovima.
Sahrane u jamama izmedju i pored kuca.
Sahrane u rovovima.
Cesce su sahranjivana deca-uglavnom pored kuca
Cesce su sahranjivane zene nego muskaci.

Sahranjivanje u grobovima
Nisu zabelezene u najranijoj fazi
Nekropole izvan naselja
Nije svako naselje imalo svoju nekropolu.

Nekropole podeljene u sekcijama. Jednak broj muskaraca i zena, posebne

nekropole i inhumacije i kremacije, ponekad biritualno.
Grobni ritual- orijentacija istok-zapad, sahranjivanje na boku, glava na
istoku, lice ka jugu. Crveni oker u osnovi, prilozi kamene sekire, strelice i
nakit.

TALHEIM
Lokalitet u dolini reke Nekar.
Vreme: Kraj LBK
34 skeleta u jami svih uzrasta, oba pola. 11 muskaraca, 7 zena, 16 dece.
20 dobilo udarac u glavu tupim predmetom, 2 dobilo udarac ostrim
predmetom. Malo je slicnih primera nasilja i masakra. Neartikulisani
polozaji tela.
Ekonomija- dominacija goveceta- na osnovu skupa nalaza zivotinjskih
kostiju, psenica, ribolov, slabi tragovi jecma.

Nakon LBK u Centralnoj Evropi diferencijacija stilova i nastanak vise

kultura.
Transdanubia- Lendjel
Tisa kultura u Potisju
Kontinuiteti: Duge kuce (Lendjel-trapezoidne duge kuce), sahranjivanje
i ogradjivanje.

Kuca Lendjelske kulture je sagradjena preko kuce LBK kulture. To su

zajednice koje su uspostavile kontinuitet dugih kuca nastavivsi tradiciju
takve arhitekture.
Ogradjivanje- u vreme Lendjelske kulture postojao je standard nekoliko
koncentricnih rovova/palisada pa se pretpostavlja da su mozda i neke
vrste utvrdjenja.
Kuca zivih/kuca mrtvih- Duga kuca vremenom nakon procesa urusavanja
postaje duga humka.
LONG HOUSE-LONG HOUSE IN RUINS-LONG MOUND.

KASNI NEOLIT CENTRALNE EVROPE- 5500- 4500

GPNE
BUTMIRSKA KULTURA

Danasnja Bosna i Hercegovina, centralni deo.

Kasni neolit
Neoli centralne Bosne:
A. Beras 1979- S. Peric 1996
Rani neolit- starcevo-impresso Starcevo impresso
Srednji neolit- Kakanjska kultura Proto-Butmir
Kasni neolit- Butmirska kultura Butmirska kultura

Obre I (Starcevo Impresso)

Poreklo: posebna forma vincanske kulture- kombinacija vincanske i
jendelske kulture. Uticaj sa juga iz Danilske kulture.
Nalazista: Obre II, Butnur, Nebo, Crkvina kod Travnika, Kraljevine,
Arnautovici, Okoliste

Obre II
Na periferiji, selo Obre. Naselje na terasi. 1050m kvadratnih istrazeno
1967-1968. Lokalitet je velicine 180x120m, 8 stambenih horizonata.
Izdgradnja kuca: drvo, glina, kamen, pleter, lep, zidovi oblepljeni sa obe
strane.

Funkcije objekata
Pravougaoni stambeni prostori, dnevni objekti sa aspidalnim delom.
Zemunicki objekti.
Podnice od nabijene gline, dascani podovi.
Krovovi na dve vode od lakog materijala.
Nema dekoracije kuca.

Izvan kuca: peci, ognjista,vatrista, radionicka mesta (keramicke

radionice?), mesta za odlaganje otpadaka, skladisne jame.

Ekonomija: Dominira govece, zemljoradnja, sakupljanje, lov nije bio

znacajna strategija.

Sahranjivanje
Dva decija skeleta, 2 najstarija horizonta Obre II
Zgrcenci na levom boku u plitkoj grobnoj jami. Ponekad pokrivena
kamenom/polomljenom posudom/zapecena lepom.
Sahranjivanje u zgrcenom polozaju na boku u Okolistu.

Plastika (Butmir)
Neobicajne figurine od Vince i njenih___________
Kulturne karakteristike definisane na osnovu nje.
Butmir i Obre II
Spirak oko sredine 6 veka pne. Izveden na razlicite nacine.

Periodizacija
Kakanjska kultura- izmedju impresso i Butmirske kulture, srednji neolit
istocne obale Jadrana, nema ornamentike.
Butmirska kultura.

Radna mesta: kamene alatke, teslo, redje klasicna sekira.

Razmena: Spondylus skoljke (Istocna obala Jadrana), opsidijan (Karpati,
Mediteran), so (paleobalkanska plemena, borila se za so), zitarice.
POTISKA KULTURA
Oko 5000-4400 gpne.

Oblast Potisja, mocvarno podrucje.

Na istoku od transilvanijskih planina.
Szakalhat faza (Rana faza Potiske kulture)
Tisa I-III
Pocetak kulture- Tiszapolgar (kulturne manifestacije slicne?)
4400- najstariji datum za rano bakarno doba.
Lokaliteta ima nekoliko kod nas i nekoliko u Madjarskoj: Gorza,
Matejski brod, Kremenjak kod Coke, Crna Bara, Bordos (Novi Becej)
Naselja na uzdignutom terenu: tell naselja, viseslojna, jednoslojna.
Organizacija naselja: Ogradjena/utvrdjena rovom/ogradom i bedemom.
Kuce se najcesce nalaze u grupama sa praznim prostorom okolo, okruzuje
ih otvoreni prostor.
Stanovanje: -Zemunice,
-Nadzemne- pravougaone, dimenzije variraju,
Male pravougaone kuce 20-50m
Velika kuca sa nekoliko prostorija.

Matejski Brod
Dvodelna kuca duz 10tak metara. U jednoj prostoriji otisak ovcijeg papka,
a u drugoj ljudsko stopalo.
Ekonomija povezana sa stocarstvom.

Gorza
Naselje od 7ha, istrazeno oko 1000m, slojevi: Tisa, proto-tisapolgar
kultura
Kuce: sa 6 prostorija, od pletera, lepa, gorele su u pozaru. Zidovi su bili
dekorisani, ocuvani do 70cm. Skladisni prostor sa spoljne strane. Svaka
prostorija imala je pec ili ognjiste.

Bardjos
Ravno naselje velicine do 40ha. Kruzno uzvisenje u centru velicine 7ha.
Preko 100 gorelih kuca. Radijalno organizovane kuce prema sredistu
naselja. Naselje okruzeno rovom sa 7 kapija.

Sahranjivanje
Nekoliko stotina grobova, zgrcenci na levom ili desnom boku.
Opruzen stav, na ledjima. Drveni sanduci + crveni oker za posipanje lesa
Sahranjivanje unutar naselja, grobovi u grupama na lokacijama koje su
izdvojene od neposredne stambene zone.

Ekonomija-Domace, divlje zivotinje (govece/svinja/srndac/crveni

jelen/divlja svinja), zitarice, sakupljanje.
Razmena- egzoticni predmeti, spondylus skoljke (Egejsko more),
opsidijan, batame perle?

Keramika-dekorisana meandrom, metopska polja ispunjena

meandarskim ornamentom.