Actualiteiten
Versiag — Symposium ‘50 jaar na
Sanders’ Europese N.y.’
160
1. Inleiding
op 30 september 2009 vond op de Erasmus universiteit het
symposium ‘Europees ondememingsrecht: 50 jaar no Sanders’
Europese N.y.’ plaats.’ De reden voor het lnstituut voor Onder
nemingsrecht om dit symposium te organiseren was om aan
dacht te besteden aan de stormachtige ontwikkelingen die
zich in de 50 jaar na de rede van Sanders in het Europees
ondernemingsrecht hebben voorgedaan. Piet Sanders, de
bouwdecaan van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de
Erasmus Universiteit Rotterdam, sprak op 22 oktober 1959 in
Rotterdam zijn intreerede ‘Naar een Europese N.y.?’ uit. Op
het symposium werd door verschillende sprekers, vanuit uit
eenlopende invaishoeken, aandacht gegeven aan de ontwik
keling van 50 jaar Europees ondernemingsrecht. In het bij
zonder werd ingegaan op de rol die Sanders heeft gespeeld in
de onrwikkeling van het Europese ondernemingsrecht.
Dagvoorzitter was prof. mr. I-l.M. Vietter-van Dort. Sprekers
waren achtereenvolgens: prof. mr. Mj. Kroeze, prof. mr. J.B.
Wezeman, prof. mr. J. W. Winter, prof. mr. P.M. Storm en prof.
mr. L Timmerman. Hieronder volgt een versiag van de door
hen gehouden voordrachten.
2. Prof. mr. Mj. Kroeze: Sanders’ Europese N.y. in
perspectief
Door de tijd te beschrijven waarin Sanders zijn voorstel deed,
voorzag Kroeze de middag van een historische inleiding.
Daarnaast stond hij stil bij de gevolgen die het voorstel van
Sanders heeft gehad en de wijze waarop de Europese yen
nootschap uiteindelijk tot stand is gekomen.
op i januari 1958 trad het Verdrag tot oprichting van de
Europese Economische Gemeenschap in werking. De EEG
bestond op dat moment uit zes landen.
2 genschapsrecht te harmoniseren. Het uiteindelijke resultaat
In de juridische literatuur van die dagen valt nauwelijks jets
aan te treffen over de mogelijke gevolgen die deze Europese
ontwikkelingen voor het ondernemingsrecht zouden kunnen
hebben. Volgens Kroeze is het is dan ook de verdienste van
Sanders dat hij de Europese ontwikkelingen in zijn oratie op
waarde wist te schatten. Sanders is in zijnjuridische arbeid op
zoek gegaan naar nieuwe vormen. Het voorstel van Sanders
omvatte het idee om een statuut te ontwerpen die voor alle
vennootschappen zou kunnen volstaan. Een vennootschap
waarbij niet nog voor elk geval afzonderlijk een aantal yen
nootschapsrechtelijke regels gegeven zou moey%orden en
waarbij verwezen zou moeten worden naar ntional recht.
Sanders voorzag de voordelen van een Europese vennoot
Ondernemingsrecht 2009-16
schap wanneer de economische integratie binnen de Euro
pese Gemeenschappen verder zou voortschrijden,
Om overeenstemming in Europees verband over de regeling
voor de Europese vennootschap mogelijk te maken, is San
ders’ oorspronkelijke ontwerp steeds verder uitgekleed. Het
voorontwerp van Sanders en de ontwerpen voor de Europese
vennootschap van 1970 en 1975 beoogden nag een (nage
noeg) uitputtende regeling te geven voor de Europese yen
nootschap. Dit was ook wat Sanders had beoogd. In zijn oratie
had hij hier al op gewezen. Vervolgens werd in 1989 de
gedachte van een alles omvattend statuut definitief verlaten.
Bepalingen over medezeggenschap zijn pas aan het einde van
de jaren negentig in een afzonderlijke richtlijn onderge
bracht. In een niet gepubliceerd voorstel uit begin 1993 zijn
nag meer artikelen geschrapt. Het wekt dan ook geen verba
zing dat de definitieve tekst van de SE-Verordening uit 2001
op vele plaatsen verwijst naar het nationale recht van de lid
staat waar de Europese vennootschap haar statutaire zetel
heeft. Kroeze concludeerde dan ook dat van de oorspronke
Iijke doelstelling van een eenvarmige Europese vennootschap
door de vele verwijzingen naar natianaal recht in de SE-Ver
ordening niets terecht is gekomen, In de Europese Unie
komen nu 27 varianten van de Europese vennaatschap voor.
Dat hiermee, zo sloat Kraeze af, het oorspronkelijke idee van
Sanders een allesamvattende regeling voar de Europese
—
vennootschap za geschonden uit het Brusselse onderhande
—
Iingscircuit is gekomen, is te betreuren.
3. Prof. mr. J.W. Winter De paradox van de
Europese vennootschap
Volgens Winter er is in het Europese andernemingsrecht
sprake van een paradox. Doel van zijn betoog was om deze
paradox inzichtelijk te maken. Hij merkte op dater in Europa
voor dezelfde soart problemen een grate verscheidenheid aan
oplossingen bestaat. De Iidstaten lijken hierbij niet bereid
problemen gezamenlijk op te lossen en bestaande zaken op
te geven. Dit heeft tot gevoig dat er van harmonisatie vaak
geen sprake is. Als voorbeeld wees Winter op de paging die
midden jaren negentig werd ondernomen am het medezeg
is het tegenovergestelde van wat aanvankelijk voor ogen
stand.
Eind jaren negentig ontstond de gedachte dat de SE het eerste
middel zau moeten vormen am grensoverschrijdend tat een
1. De voordrachten van dit symposium zuiJen worden gebundeld in
boekvorm en tezamen met een in verband met dit symposium ge
houden interview met Sanders, op korte termijn worden uitgegeven
door het Instituut voor Ondernemingsrecht.
2. West-Duitsland, Frankrijk. ltalië, Nederland, Belgie en Luxemburg.
3. Verordening (EG) nr. 2157/2001(1) van 8 oktober 2001 betreffende
het Statuut van de Europese vennootschap (SE).
695
Actualiteiten
juridische fusie te kunnen komen. Een richtlijn die dit moge
lijk maakte bestpnd op dat moment nog niet. 4 Nu laat het
statuut dat uitdrukkelijk toe. Dat geldt ook voor de grensover
schrijdende zetelverplaatsing.
5 Wat betreft de aansprakeiijkheid in de SE-Verordening
Vervolgens stond Winter stil bij het recente Europese initia
tief om tot een regeling te komen voor een Europese By, de
zogenaamde SPE. Al in 2001 heeft de High Level Group 6 zich
hier uiterst kritisch over uitgelaten. Evenals bij de SE zullen
ook bij de SPE problemen ontstaan bij de medezeggenschap.
In lijn met Sanders’ initiatief was de gedachte om een rechts
vorm te maken met een exciusieve grondsiag in het Europese
recht. Hierbij zou niet worden verwezen naar nationaal recht.
De kans blijft echter groot dat er net als bij de SE, 27 varianten
van de SPE ontstaan. Ondanks dit nadeel is men in Europa nog
steeds overtuigd van de voordelen, want sinds 2008 ligt er
een voorstel dat het mogelijk moet maken een SPE op te
7
richten.
Vanwege het feit dat in het voorstel slechts wordt geeist dat
een SPE een minimale Europese dimensie heeft, zal het voor
stel ertoe leiden dat met de SPE niet zozeer grensoverschrij
dende activiteiten worden verricht, maar dat zij een concur
rent wordt voor alle bestaande nationale rechtsvormen. Dit
kan grote gevolgen meebrengen voor de Nederlandse voor
stellen rondom het flexibiliseren van het BV-recht. Bij de
inrichting van de ‘Flex-BV’ zal terdege rekening moeten wor
den gehouden met de mate van concurrerendheid van deze
BV met de SPE. mocht deze werkelijk tot stand komen.
Uiteindelijk deed Winter een voorzichtige poging de paradox
te formuleren. Volgens Winter beklagen lidstaten zich over al
die verschillende stelsels van ondernemingsrecht en willen zij
een uniforme rechtsfiguur. Tegelijkertijd zijn lidstaten echter
niet bereid hun ondernemingsrecht aan te passen. Ret gevolg
is dat Europese regelgeving en rechtsvormen ontstaan die
zeer complex zijn, maar wel het referentiepunt vormen. Dit
heeft als neveneffect dat stelsels van nationaal onderne
mingsrecht onder druk komen te staan om zich alsnog aan
te passen aan jets wat men aanvankelijk niet wilde. Hier zit
ten volgens Winter doelstellingen in die niet verenigbaar zijn.
Men beweert op Europees niveau tot uniformiteit en harmo
nisatie te willen komen, is niet bereid daar offers voor te
brengen maar doet dit dan uiteindelijk via de achterdeur toch.
Wat betreft de SPE is het volgens Winter beter als men iou
besluiten ten halve te keren. Het is verre van wenselijk de SPE
tegen iedere prijs te construeren. met alle onduidelijkheden
van dien. en voor Nederland met als gevolg dat de flexi
— —
bilisering van het BV-recht opnieuw zal moeten plaatsvinden.
4. Prof. mr. J.B. Wezeman:
Bestuurdersaansprakelijkheid in Europees
perspectief
Als reactie op de voordracht van Winter, merkte Wezeman op
dater op bet gebied van harmonisatie de laatste decennia wel
degelijk het een ander is bereikt. Hij noemde in dit verband de
Europese ontwikkelingen in het jaarrekeningrecht, dat
inmiddels vergaand is geharmoniseerd. Volgens Wezeman
is er anderzijds geen sprake van één uniform Europees aan
sprakelijkheidsregime voor bestuurders van vennootschap
pen. Riervoor zijn de verschillen tussen de lidstaten op het
696
gebied van bet burgerlijk recht te groot en ligt men wat
betreft de formulering en invulling van toetsings- en handha
vingsnormen te ver uit elkaar.
merkte Wezeman op dat de verwijzingen in de verordening
naar het nationale aansprakelijkheidsrecht uitsluitend de
interne aansprakelijkheid betreffen. De verordening laat de
betrokkenen de keuze tussen een monistisch en een dualis
tisch bestuurssysteem. Door voor de SE van deze mogelijk
heid geen gebruik te maken heeft Nederland een kans gemist
die tot meer duidelijkheid had kunnen leiden. Die onduide
lijkheid wordt opnieuw
— zichtbaar in bet wetsvoorstel
—
Bestuur en Toezicht.
8 Dit wetsvoorstel maakt het voor de
NV en BV mogelijk te kiezen voor een one- of two-tier-board.
Wat dit voor gevolgen heeft voor de aansprakelijkheid van
bestuurders is onduidelijk. Een onderlinge taakverdeling
van uitvoerende en niet-uitvoerende bestuurders kan rele
vant zijn maar zal slechts verdisconteerd kunnen worden
indien door de aangesproken bestuurder daadwerkelijk een
disculpatieverweer gevoerd zal worden. Daarbij is niet goed
in te schatten hoe de rechter zal omgaan met een dergelijke
taakverdeling en gevoerd disculpatieverweer.
Er zijn op het gebied van bestuurdersaansprakelijkheid enige
ontwikkelingen op Europees niveau te constateren. Volgens
Wezeman lijkt een Europese ‘wrongful trading rule’ dichterbij
te komen. In het Action Plan van mei 2003 stelde de Europese
Commissie voor een communautaire aansprakelijkheidsregel
te ontwikkelen voor functionarissen die verantwoordelijk
heid dragen voor de insolventie van vennootschappen. De
regeling is sterk verwant aan de Engelse wrongful trading
9 Hoewel in Nederland een dergelijk regeling niet
rule’.
bestaat, iou de wijze waarop de Hoge Raad art. 6:162 BW
toepast kunnen worden beschouwd als een generieke
wrongful trading rule’.
° In de praktijk levert toepassing
1
van deze doctrine echter complicaties op. Wezeman vroeg
zich af of een Europese ‘wrongful trading rule’ voor meer
rechtszekerheid zou kunnen zorgen. Daarbij wordt door voor
standers naar voren gebracht dat bestuurdersaansprakelijk
4. Vandaag de dag is het mogelijk een grensoverschrijdende fusie aan te
gaan zonder daarvoor eerst een SE op te richten. Zie Richtlijn 2005/56/
EG, PbEU 2005, L 310/1, vastgesteld op 26 oktober 2005 betreffende
grensoverschrijdende fusies kapitaalvennootschappen.
5. Zie het Hof in Cartesio (HvJ EG 16 december 2008, nr. C-210/06, RO
2009. 15). In het Iicht van deze uitspraak is zetelverplaatsing tot op
zekere hoogte verdedigbaar, aldus Winter. Toch levert het een en
ander nog de nodigejuridische complicaties op. Hinnen Europa kim-
ken dan 00k geluiden tot vaststelling van een richtlijn die hier duide
Iijkheid zou moeten scheppen.
6. The High I.evel Group vormde een adviesgroep van deskundigen op
het gebied van ondernemingsrecht en werd in September van 2001
ingesteld door de Europese commissie. De adviesgroep had als taak
om aanbevelingen te doen in het kader van de ontwikkeling van een
modern Europees ondernemingsrecht.
7. Voorstel voor een verordening van de Raad betreffende het statuut
van de Europese besloten vennootschap (SPE), 25 juni 2008, COM
(2008)396.
8. Kamerstukken 11 2008/09, 31 763. Dit wetsvoorstel was reeds aange
kondigd in de nota tot modernisering van het ondernemingsrecht zie:
Kamerstukken II 2007/08, 29 752, nr. 5.
9. Zie section 214 van de Insolvency Act.
10. De zogenaamde Beklamel-doctrine, zie: HR 6 oktober 1989, NJ 1990,
286 (Beklamel).
Ondernemingsreeht 2009-16

heid een van de kernonderwerpen van het ondernemings
recht is en dat daarom alleen al een Europese regeling wen
selijk zou zijn. Wezeman sprak uit zich in dit standpunt te
kunnen vinden. Daarbij merkte hij op dat het niet zou moeten
gaan om de introductie van een aansprakelijkheidsnorm waar
bestuurders van vennootschappen in goede tijden last van
hebben.
Afsluitend concludeerde Wezeman dat er in de vijftig jaar
nadat Sanders zijn entreerede uitsprak, op het terrein van
het Europese ondernemingsrecht veel is bereikt. Van een
communautair aansprakelijkheidsrecht voor bestuurders
van vennootschappen is echter nog geen sprake. Reden te
meer om verder na te denken over de invoering van een
Europese wrongful trading rule’.
5. Prof. mr. P. Sanders over de SE - een filmisch
interview
Na de bijdrage van Wezeman werden de aanwezigen verrast
met de (op)komst van prof. Sanders. Deze was in de gelegen
heid het laatste dee! van het symposium bij te wonen. In zijn
aanwezigheid werd een film vertoond waarin Sanders teza
men met prof. Storm werd geInterviewd over de totstandko
ming van de SE. Het interview was recent door prof. Timmer
man bij Sanders thuis afgenomen.
De film startle met een terugblik van Sanders op de totstand
koming van zijn oratie in 1959. Hij vertelde dat met name
vanuit zijn internationale advocatenpraktijk verzoeken kwa
men waarom het niet mogelijk was om met behuip van een
zelfde vennootschapsvorm in alle landen van de (toenmalige)
EEG werkzaam te zijn. De idee van een supranationale Euro
pese rechtsvorm de Europese naamloze vennootschap
— —
was daarmee geboren. Nadat Sanders in 1959 zijn oratie
had gehouden werd hij door de Europese Commissie verzocht
om zijn gedachten verder uit te werken. Hij werd daarin bijge
staan door een aantal deskundigen op het terrein van het
vennootschapsrecht uit de lidstaten, waaronder prof. Paul
Storm. Onder leiding van Sanders publiceerde deze commis
sie in 1967 een voorontwerp voor een Europese naamloze
vennootschap, zo vertelde Sanders in de film.
Een opvallend detail in de film, dat naadloos aansloot bij de
andere voordrachten die op deze middag gehouden werden,
was dat Sanders in het interview opmerkte dat de uiteindelijk
tot stand gebrachte SE-Verordening, ten opzichte van de oor
spronkelijke gedachte behoorlijk is aangepast. In dit verband
wees hij op het stevige debat dat hij toentertijd voerde met
een uit Duitsland aflcomstige Europees Commissaris over het
punt van vennootschapsrechtelijke medezeggenschap van
werknemers. Sanders drong er bij hem sterk op aan voor
een flexibele regeling te kiezen. De keuze voor een dwingend,
op de Duitse regeling georienteerd, stelsel van vennoot
schapsrechtelijke medezeggenschap, zou namelijk onherroe
pelijk tot grote weerstand van de andere lidstaten leiden en
daarmee tot forse vertraging van het project, aldus Sanders in
de film. Helaas is zijn vooruitziende blik bewaarheid gewor
den.
Ondernemingsrecht 2009-16
Actualiteiten
6. Prof. mr. P.M. Storm: Wat is er tot nu toe in de
praktijk van de SE terechtgekomen?
Na de vertoning van de film met Sanders en Storm, ging
laatstgenoemde in zijn bijdrage in op de verwezenlijking
van het wettelijk raamwerk voor de SE in de verschillende
lidstaten. Vervolgens gaf hij een overzicht van het aantal tot
dusver opgerichte SE’s. Als eerste besprak Storm de proble
men rondom de registratie van de SE’s. De European Trade
Union Institute (ETUI) is vrijwel de enige instantie waar
betrouwbare gegevens over SE’s te vinden zijn. Volgens art.
14 SE-Verordening moeten de nationale registerhouders van
iedere bij hen ingeschreven SE gegevens doorgeven aan het
Bureau voor publicaties van de EU. Dat bureau moet zorgen
voor plaatsing in het Supplement bij het Publicatieblad van de
EU. In de praktijk komt hier weinig van terecht. Volgens Storm
een probleem dat zich zal herhalen bij de mogelijke invoering
van de SPE.
Volgens ETUI bedroeg op 18 september 2009 het totale aantal
SE’s 435. Hierbij werd een indeling gemaakt in vier catego
rieën:
Afkorting Beschrijving Aantal
Normal SE met activiteiten en werknemers 97
Empty SE met activiteiten maar zonder 46
werknemers
Shelf SE zonder activiteiten en zonder 63
werknemers
UFO SE met activiteiten maar zonder 229
gegevens over werknemers (de
zogenaamde Unidentified Flying
Objects)
Totaal 435
Een empty’ SE kan een zeer actieve SE zijn, bijvoorbeeld een
houdster- of financieringsvennootschap. Verder is het goed
mogelijk dat een UFO louter een papieren vennootschap is.
Van de 97 ‘normal’ SE’s zijn er 66 in Duitsiand gevestigd. Hier
onder treft men zowel grote ondernemingen als enkel plank
’ De reden dat veel ‘normal’ SE’s in
vennootschappen aan.
1
Duitsiand (en Oostenrijk) gevestigd zijn is omdat men op deze
wijze probeert te ontkomen aan de daar aanwezige strenge
vorm van medezeggenschap. Nederland staat met 28 SE’s
Europees gezien op derde plaats. 1-liervan zijn er 12 ‘empty’,
14 ‘UFO’. 2 ‘normal’ en geen enkele ‘shelf. De Tsjechische
Republiek voert met 171 van de 435 SE’s de Europese lijst
aan. Een reden hiervoor is dat het oprichten van een vennoot
schap in Tsjechië vaak moeilijk is; het oprichten van een
plankvennootschap biedt daarvoor een uitkomst. Wanneer
men eenmaal een dergelijke ‘plank-SE’ heeft gekocht kan
men die later op ieder gewenst ogenblik activeren. SE’s wor
den dan ook we! te koop aangeboden. Ook kunnen imago
11. Zoals Allianz, BASF, Fresenius en Porsche Automobil Holding dat thans
onderdeel van Volkswagen AG is.
697
 Actualiteiten
voordelen een rol spelen. Dit laatste geldt met name wanneer
men zowel in Tsjechië als Slowakije zaken wil doen.
In de rest van Europa lopen de motieven voor oprichting van
een SE sterk uiteen. Naast een mogelijk voordeel van een
Europees of internationaal imago kan ook het belang om tot
een grensoverschrijdende zetelverplaatsing te komen een rol
spelen. In tegenstelling tot Winter, betoogde Storm dat ook na
het Cartesio-arrest, de SE de enige mogehjkheid vormt voor
een grensoverschrijdende zetelverplaatsing. Verder werd
door Storm nog nadrukkelijk op éen bepaald motief gewezen
dat tegen oprichting van een SE pleit. Namelijk de medezeg
genschap in de vennootschappelijke structuur. Door de dwin
gende en gecompliceerde bepalingen werkt deze vaak zeer
afschrikwekkend.
Verder is opmerkelijk dat de praktijk omtrent de SE sterk
afwijkt van wat door Sanders is voorgesteld. Tot dusverre zijn
er nauwelijks vennootschappen van mm of meer gelijke
omvang tot een SE samengesmolten. In bijna de helft van
het aantal gevallen vindt de oprichting plaats door middel
van omzetting van een nationale vennootschap in een SE.
Twintig procent van de oprichtingen vindt plaats door middel
van (grensoverschrijdende) fusie.
7. Prof. mr. L Timmerman: Piet Sanders en het
modernisme in de kunst en het recht
In de Iaatste voordacht van de middag werd door Timmerman
een interessante parallel getrokken tussen Sanders’ passie
voor kunst en diens bijdrage aan het recht. Timmerman merkt
op dat goede kunstenaars gevoel hebben voor veranderingen
in de maatschappij en maatschappelijke stemmingen. Zij
merken vaak als eerste op dat zich een bepaalde verandering
in tie maatschappij aan het voltrekken is. Timmerman gaf als
voorbeeld het feit dat rond 1900 allerlei kunstenaars op zoek
waren naar nieuwe vormeri. De beweging in de kunst uit die
tijd wordt het modernisme genoemd. De navolgers van deze
stroming Iegden zich niet bij het bestaande neer maar braken
vaak uit vaste kaders. Volgens Timmerman is het deze naar
vernieuwing strevende beweging van het modernisme die
Sanders naar de moderne kunst heeft getrokken.
Timmerman wees op parallellen tussen de ontwikkelingen in
het recht, sinds 1900 en het denken dat ten grondslag lag aan
de stroming van het 2 modernisme.’ Kenmerkend voor het
modernisme is dat het zich met het klassieke werkelijkheids
begrip van een simpele atbeelding en representatie niet
tevreden stelt. Men wil juist werkelijkheden ontdekken die
achter de simpele toonbare werkelijkheid schuilgaan. Ook
juristen zijn op een bepaald moment aan hun kiassieke en
hun intuItief gestuurde waarnemingsvermogen gaan twijfe
len. Hierbij werd de vraag gesteld of juristen wel voldoende
rekening hielden met de verschillende dimensies van de wer
kelijkheid. Sanders heeft dit zich vijftig jaar geleden gereali
seerd. Hij zag in dat de maatschappelijke en economische
werkelijkheid als gevoig van de Europese eenwording en gb
balisering grondig aan het veranderen was. I-llj wierp de
terechte vraag op of daarbij geen nieuwe vorm past: naast
de nationale vennootschapsvormen ook een in beginseb
grensoverschrijdende, uniforme rechtsvorm, de Europese
vennootschap. In diezelfde tijd constateerde hij dat de onder
698
fleming voor het vennootschapsrecht steeds belangrijker aan
het worden was.’
3
Afrondend stelde Timmerman dat Sanders zoweb op het ter
rein van de kunst als op het gebied van het recht altijd
dezelfde fascinatie heeft gekend: het zoeken naar en het
bevorderen van nieuwe vormen. Dat heeft uiteindelijk geleid
tot vele vruchtbare ideeën. waaronder de Europese vennoot
schap.
8. Slot
Deelnemers en organisatie kunnen terugkijken op een zeer
gesbaagd symposium. Sanders is de grondlegger van de tot
standkoming van een Europese rechtsvorm, de SE. In zijn
carrière van meerdan zestig jaar betoont hij zich weinig mm
der dan een visionair. Bewijs hiervoor is dat vijftig jaar na zijn
rede de ontwikkeling van een Europese vennootschap de
gemoederen zowel in Nederland als in Europa nog steeds
bezighoudt. Waar verdergaande Europese harmonisering
van het ondernemingsrecht OHS zal brengen, zal rnede athan
gen van de wijze waarop het instrument van harmonisatie zal
worden gehanteerd. In vrijwel able voordrachten kionk door
dat het juist deze harmonisatie is die lang niet altijd tot bevre
digende uitkomsten beidt. De Iidstaten zulben zich de vraag
moeten stellen of zij bereid zijn uit het oogpunt van een zeker
pragmatisme, bepaabde zaken uit hun nationale onderne
mingsrecht op te offeren. Vooralsnog lijkt van deze bereidheid
geen. of niet altijd, sprake. Uiteindelijk zal men, wanneerjuri
dische antwoorden geformuleerd moeten worden op de vra
gen van deze tijd, net abs in de kunst, op zoek moeten gaan
naar nieuwe vormen. In dit opzicht biedt Sanders’ voorstel uit
1959 meer dan een goede inspiratiebron voor de verdere
gedachtevorming over een Europees ondernemingsrecht.
YH. Wiebes
I
12. Aan deze vraagstelling besteedde P. VerLoren van Themaat aandacht
in zijn afscheidscollege. Zie P. Verloren van Themaat, Tussen werkeiijk
held kunst en wetenschap, Afscheidscollege Rijksuniversiteit Utrecht.
10 september 1981.
13. P. Sanders, Op weg naar ondernemingsrecht’, in: Met eerbiedigende
werking, Opstellen aangeboden aan mr, U. Humans van den Bergh,
Deventer: Kluwer 1971, p. 221-232.
Ondernemingsrecht 2009-16