ZOO SCHAKEN ZIJ!

ZÓÓ SCHAKEN ZIJ!

DOOR
Dr. M. EUWE
EERSTE DRUK
UITGEGEVEN DOOR HET WEEKBLAD
„DE SCHAAKWERELD" BIJ
W. L. SALM ö Co.
AMSTERDAM MCMXXXV1II

•
Droits de traduction, réservés pour tous pays.
Copyright 1938 by W. L. Salm & Co.
VOORWOORD.

De vereerende uitnoodiging van den uitgever om een ver­

gelijkende beschouwing te schrijven over de beste spelers ter
wereld kwam op een voor mij bijzonder passend oogenblik. Met
den grooten A.V.R.O.-wedstrijd in het vooruitzicht, was het mij
een aangename en tevens nuttige taak, mijn a.s. concurrenten de
revue te laten passeeren. Ik heb mij daarbij niet bepaald tot het
geven van levensbeschrijvingen en het bewerken van een aantal
uitgezochte partijen, maar heb bovendien getracht den stijl van
de grootsten op schaakgebied zoodanig te analyseeren, dat punten
van overeenkomst en verschil naar voren zouden komen.
M. EUWE.

Dit boek over de sterkste schaakspelers zou onvolledig zijn

geweest, wanneer een beschouwing over stijl enz. van den auteur
ontbroken had. Wij vonden Hans Kmoch bereid het boek
compleet te maken.
Aangezien eerst kort geleden een boek van Kmoch het licht
heeft gezien, waarin de schaakspeler Dr. Euwe uitvoerig is
besproken, is het hoofdstuk Dr. Euwe van bescheiden omvang
gehouden.
DE UITGEVER.
 INHOUD.

„Waar houden ze van?" pag. 1

Aljechin, Dr. Alexander Alexandrowitsj 9
Aljechin op zijn best 12
Capablanca y Graupera, José Raoul 38
Capablanca aan den slag 42
Flohr, Salo 61
Hoe Flohr speelt 65
Botwinnik, Michaïl Moisiëjewitsj 84
Botwinnik aan het woord 87
Reschewsky, Samuel 102
Hoe Reschewsky werkt 104
Fine, Reuben 118
Enkele modelpartijen van Fine 121
Keres, Paul 135
Keres in zijn element 138
Euwe, Dr. Machgielis 151
 „Waar houden ze van?"
Alvorens de meesters, welke
men volgens den stand van zaken
in 1938 als de voornaamste
candidaten voor het wereld­
kampioenschap beschouwt, ieder
afzonderlijk onder de loupe te
nemen, laat ik hier eerst
een globaal overzicht van de
speeltrant dezer meesters volgen.
Het is de bedoeling, de aandacht
te vestigen op de meest ken­
merkende eigenschap van elk der
deelnemers en tevens een beeld
te geven van de min of meer uit-
eenloopende richtsnoeren, langs
welke deze „matvinders" het
uiteindelijk doel van den strijd
trachten te bereiken.
Onze vraag „Waar houden ze
van?" heeft betrekking op het
soort van stellingen, dat elk der
betreffende spelers het best ligt.
Ziehier de antwoorden:
Aljechin: gunstige stellingen.
„Nu ja", zult U zeggen, „dat is
toch per slot van rekening het
ideaal van iederen schaker? Wat
is daar nu voor karakteristieks
aan? Men zou even goed kunnen
beweren, dat iemand een zwak
had voor rijkdom".
Toch kunnen wij onze karakte­
ristiek handhaven. Wij zullen
laten zien, hoe Aljechin altijd
reeds aan het begin van een partij
een gunstige stelling tracht en
weet op te bouwen, om pas
daarna zijn overige bekwaam­
heden tot hun recht te laten
komen. Niet voor niets staat
Aljechin bekend als de groote
openingskunstenaar. Een voordeel
in de opening behaald is voor
hem van vitaal belang en hij
deinst voor geen moeite, ja zelfs
voor geen avontuur terug, om
toch maar zoo snel mogelijk te
komen tot een stelling, waarin
hij zich op zijn gemak voelt. Hoe
dikwijls komt het bij andere
meesters niet voor, dat zij gun­
stige opstellingen verzuimen,
alleen door een verkeerde taxatie
van de verhouding tusschen de
voor- en nadeelen hunner stelling.
Deze verhouding luidt natuurlijk
niet steeds 1 : 0, meestal is zij veel
minder sprekend, b.v. 5 : 4, 11 : 10
en soms is het verschil nog
geringer. En juist in het taxeeren
en het beoordeelen van zulke
onoverzichtelijke situaties is Alje­
chin onovertrefbaar. Hij legt het
in de eerste plaats op gunstige
stellingen aan, ook al zou ge­
noemde verhouding slechts 100 :
99 in zijn voordeel zijn.
Om van dergelijke minieme voor-
deelen te kunnen profiteeren moet
men een buitengewoon talent be­
zitten voor het inleiden en door­
zetten van aanvallen. En dat is
inderdaad het geval met Aljechin,
wiens grootheid derhalve in twee
factoren zetelt: hij is geniaal in het
scheppen en virtuoos in het ge-
1
 bruiken van aanvalsmogelijkheden.
Aljechin is de grootste aanvals-
speler van alle tijden. In het alge­
meen wordt deze reputatie aan
Morphy toegekend, maar deze
had het met zijn aanvallen veel
gemakkelijker, omdat men toenter­
tijd, d.w.z. bijna 80 jaar geleden,
vrij naieve opvattingen huldigde
ten aanzien van de strategie der
openingen. Morphy was de eerste
groote strateeg en had geen tegen­
standers, die hem in dit opzicht
konden benaderen. Aljechin heeft
deze wel, en wanneer het hem nu
toch telkens weer gelukt zijn
aanvalskracht te doen zegevieren,
is het wel gerechtvaardigd, hem
als den kampioen der aanvals-
kunst te beschouwen.
Om de grootheid van Aljechin
goed te begrijpen, moet men
— overeenkomstig het hooge
spelpeil van heden .— de kunst
van aanvallen ruimer interpretee­
ren dan tot nu toe gebruikelijk
was. Waaraan herkende en her­
kent men nog steeds den aanvals-
speler en op grond van welke
feiten moet men hem rang­
schikken? Natuurlijk op grond
van de wijze, waarop hij zijn
partijen beslist, dus op grond van
zijn technische bekwaamheden.
Men bewondert zijn mooie combi­
naties, in het bijzonder, wanneer
deze door het een of andere offer
ingeleid worden, en men waardeert
hem des te hooger, naarmate men
meer en zwaardere offers in zijn
partijen aantreft. Maar deze maat­
2
staf is eigenlijk ouderwetsch,
want zij doelt alleen op wat men
het „zichtbare" uitvloeisel der
aanvalskunst zou kunnen noemen,
terwijl de geweldige prestatie,
welke aan het zichtbare effect
vooraf moest gaan, buiten be­
schouwing blijft. Juist dit laatste
onderdeel der aanvalskunst is
echter het belangrijkst en speelt
heden ten dage de beslissende rol.
En het geeft ook den doorslag bij
de beoordeeling van Aljechin's
persoonlijkheid. De gewone scha­
kende sterveling zal Aljechin
misschien benijden om zijn virtu­
ositeit in het vinden van ver­
bluffende en bekoorlijke combina­
ties; maar de hoog ontwikkelde
speler, die zich in staat voelt, zelf
dergelijke combinaties uit te
voeren, denkt er anders over. Laat
mij hier meester Spielmann het
woord geven, zeker iemand, die
inzake combineeren ten volle be­
voegd is om mee te spreken: „De
combinaties van Aljechin kan ik
allemaal goed begrijpen, maar
onbegrijpelijk is het mij, waar
Aljechin steeds die aanvalsstel-
lingen vandaan haalt en hoe het
mogelijk is, dat hij gewoonlijk
reeds in de opening levendige
stellingen krijgt. Ge.ef mij maar
Aljechin's stellingen en ik zal
slechts zelden falen. Maar ik krijg
meestal remisestellingen, zelfs
wanneer ik koningsgambieten
speel!".
Goed gezien meester Spielmann:
het genie van Aljechin doet zich
het duidelijkst bij den opzet der
partij gelden, nog lang voordat er
van combinaties en mataanvallen
iets te bespeuren valt.
Capablanca: duidelijke stellingen.
Het essentieele van Capa-
blanca's grootheid is zijn zeldzaam
talent om alles te vermijden wat
den strijd ingewikkeld en onover­
zichtelijk kan maken. De Cubaan
is realist, hij heeft het romantieke
en het experimenteele uit zijn
speelwijze gebannen. In zijn
streven om stellingen te bereiken,
die aan zijn stijl of beter gezegd
aan zijn temperament beantwoor­
den, is hij bijna helderziend:
nauwelijks vertoont zich een
wolkje aan den horizon of
Capablanca gooit het over een
anderen boeg ten einde in vol­
komen veilig vaarwater te blijven.
Hij zoekt de zon op, hij wil het
gemakkelijk hebben en hij is niet
zuinig met remisevoorstellen. Voor
den toeschouwer biedt deze
tactiek weinig aantrekkelijks, en
het percentage remisepartijen is
bij Capablanca bijzonder hoog.
Bovendien komen de snelste
remisepartijen vaak in den z.g.
„grootmeesterstijl" tot stand,
d.w.z. de vrede wordt geteekend
zonder dat er iets van strijd te
bespeuren is geweest.
Waar haalt Capablanca nu zijn
positieve resultaten vandaan?
Waarin zetelt dus zijn kracht? Ten
eerste in de bekwaamheid niet
alleen de kleinste gevaren, maar
ook de kleinste voordeelen reeds
ver van te voren te zien aankomen,
ten tweede in zijn bijna feillooze
technische volmaaktheid, welke
hem in staat stelt een verkregen
voordeel met onverbiddelijke
nauwgezetheid vast te houden en
in winst om te zetten. Wanneer
hij echter met gelijkwaardige
tegenstanders te doen heeft, krijgt
hij daartoe niet zoo heel vaak de
gelegenheid, want hij stelt in het
algemeen niet al te lastige
problemen.
Alles bijeengenomen kan men
Capablanca als den grootsten
meester der afwikkeling beschou­
wen. De kunst een bepaalde
spanning op het juiste oogenblik
op de meest doelmatige wijze op
te lossen en aldus de gewenschte
duidelijke stelling te bereiken, zie­
daar het domein van Capablanca.
Flohr: rustige stellingen.
De speeltrant van Flohr her­
innert aan die van Capablanca.
Alleen aanvaardt de Tsjech in het
algemeen meer spanningen dan de
Cubaan. Dit laatste blijkt o.m. uit
de keuze der openingen, in het
bijzonder, wanneer Flohr met
zwart speelt. Wel trachten beide
spelers groote complicaties te
vermijden, maar terwijl Capa­
blanca daartoe zoo eenvoudig
mogelijk speelt en bij voorkeur
vlot afwikkelt, is Flohr veel
gereserveerder. Hij toont meer
geduld en meer zin om hard te
werken. Hij stelt er dan ook niet
3
in de eerste plaats prijs op, dat
zijn geliefkoosde rustige stellingen
volkomen duidelijk zijn. Heeft
Capablanca een zekere neiging om
te vroeg af te wikkelen, van Flohr
kan men juist het tegendeel be­
weren. Deze wikkelt eerder te
laat dan te vroeg af. Het tempo
van Flohr's operaties is in het
algemeen langzaam. Hij is een
specialist op het gebied van
laveeren en verdedigen. Voor­
treffelijk tacticus als hij is, kan hij
zich deze strijdmethode wel per-
mitteeren. Het gebeurt maar zeer
zelden, dat hij zich een gunstige
gelegenheid laat ontgaan of in een
moeilijke stelling de juiste maat­
regelen verzuimt te treffen. De
opening is niet zijn fórt. Hij be­
handelt deze degelijk en rustig,
zonder diepe problemen te stellen,
zooals Aljechin doet, maar ook
zonder a la Capablanca blijk te
geven van een reserve-vrees voor
moeilijkheden. Hij is geen theore­
ticus, zijn kompas is zijn gezond
menschelijk verstand. In psycholo­
gisch opzicht is hij slapper dan
Aljechin en minder trotsch dan
Capablanca. Herhaaldelijk is het
voorgekomen, dat hij in beslist
betere stelling een remisevoorstel
aanvaardde, o.m. tweemaal tegen
Capablanca in Hastings 1934/35
en Margate 1936, iets wat bij de
genoemde wereldkampioenen vol­
strekt buitengesloten zou zijn.
Men krijgt den indruk, dat het,
zijn prestatievermogen buiten be­
schouwing latend, niet eens in zijn
4
bedoeling ligt, zich de meerdere
te toonen, maar dat hij tevreden
is, wanneer hij zijn gelijkwaardig­
heid met andere vooraanstaande
meesters kan bewijzen. Vandaar
ook, dat hij tegen de groot­
meesters nagenoeg alle partijen
remise maakt, terwijl hij van
minder sterke tegenstanders bijna
altijd wint.
Botwinnik: moeilijke stellingen.
Iedere speler moet soms moei­
lijke stellingen aanvaarden, Alje­
chin bijvoorbeeld heel dikwijls,
maar bij Botwinnik krijgt men den
indruk, dat het de moeilijkheid
op zichzelf is, welke hem aantrekt
en tot de volle ontplooiing van
zijn krachten stimuleert. De
meeste spelers voelen zich in
moeilijke stellingen onbehaaglijk,
maar bij Botwinnik kan men juist
het tegenovergestelde waarnemen.
In een situatie, waarin overal
gevaren dreigen en waarin de
kleinste onoplettendheid nood­
lottig kan worden, in een situatie
dus, die ijzeren zenuwen en een
groot concentratievermogen ver-
eischt, juist daarin voelt Botwinnik
zich in zijn element. Niettemin is
zijn stijl allesbehalve defensief;
men moet niet denken, dat hij
moeilijke stellingen aanvaardt om
b.v. een klein materieel voordeel
te handhaven, zooals bij Steinitz
zoo dikwijls het geval was.
Integendeel, Botwinnik is een
speler, die voortdurend aan aan­
vallen denkt en daarbij heeft hij
een zelfstandige methode om zijn
voorbereidingen te treffen. Terwijl
hij zich oogenschijnlijk in de
verdediging bevindt, stuurt bij op
de een of andere doorbraak aan,
welke meermalen op een combi­
natie gebaseerd is en gaat dan
plotseling tot een aanval over,
dien hij meesterlijk weet door te
zetten. Dergelijke verrassende
wendingen, waarbij de situatie
in een ommezien volkomen ver­
andert en de kansen keeren, zijn
voor Botwinnik's partijen karak­
teristiek. De aanval wordt als het
ware „clandestien" voorbereid en
de eruptie volgt dan zonder waar­
schuwing. Ook bij Flohr hebben
wij gezien, dat deze zijn ware
bedoelingen zoo lang mogelijk
camoufleert om dan plotseling het
initiatief te nemen. Bij Botwinnik
is deze overgang echter veel
krasser.
Het spreekt vanzelf, dat een
speler met deze bekwaamheden
dikwijls in de gelegenheid komt,
zijn aanvalsplannen te verwezen­
lijken. Bij Botwinnik gebeurt dit
vaak op grond van een in de
opening verkregen voordeel. De
Russische grootmeester is n.1. een
groot deskundige op het gebied
der openingen, in welk opzicht
hij alleen nog met Aljechin verge­
leken kan worden, ofschoon zijn
repertoire wel kleiner is dan dat
van den wereldkampioen. Op te
merken valt, dat Botwinnik tot de
weinige moderne meesters behoort,
die een partij ook gaarne met
e2—e4 openen, hetgeen men zich
slechts veroorloven mag, als men
goed op de hoogte is van de
theorie.
Reschewsky:
„vervelende" stellingen.
Theorie en practijk vormen
tezamen met het temperament van
den speler den grondslag voor
elk succes in het schaakspel. In
de meeste gevallen bestaat er
tusschen deze factoren onderling
maar weinig verband en zelfs
vooraanstaande meesters vertoo-
nen in het een of andere opzicht
wel zwakke plekken. De een kan
een partij voortreffelijk opbouwen,
terwijl gebrek aan routine hem in
het middenspel doet falen, de
ander ondervindt vaak moeilijk­
heden in de opening, waardoor hij
zal trachten, zoo vroeg mogelijk
van de theorie af te wijken. Het
meest moet de schaker zich echter
wachten voor de luimen van zijn
eigen temperament, dat hem niet
zelden besluiten doet nemen, die
voor het forum der logica niet te
verantwoorden zijn. Dit is een
gevolg van het feit, dat bijna elke
speler een subjectieve voorliefde
heeft voor het een of andere soort
van stellingen, die hij maar al te
graag wil bereiken, evenals bijna
iedere speler bepaalde stellingen
tot eiken prijs wil vermijden.
Onwillekeurig leidt dit streven nu
en dan tot overdrijving, met het
gevolg, dat men juist het tegen-
5
 overgestelde van zijn doel bereikt.
Welnu, Reschewsky heeft noch
voorliefde nóch vrees yoor be­
paalde stellingen, hij is een all­
round schaker met een all-round
temperament. Hij speelt alle
stellingen even graag en even
goed, en dit is het voornaamste
kenmerk, dat hem van de andere
meesters onderscheidt. Zelfs stel­
lingen, die de meeste andere
schakers zouden vervelen, omdat
er totaal niets inzit of althans niets
in schijnt te zitten, behandelt hij
met dezelfde belangstelling, die
een ander slechts zou toonen in
stellingen, welke hem bijzonder
goed liggen. Voor Reschewsky
bestaan er in het geheel geen
vervelende stellingen en ons motto
wil dan ook slechts zeggen, dat
hij bijzonder gevaarlijk is in
situaties, die zijn tegenstander
vervelend vindt.
Reschewsky is in de eerste
plaats practicus. Hij speelt een­
voudig en degelijk. Zijn partijen
geven den indruk, dat het niet
eens zijn bedoeling is, steeds den
besten zet te vinden. Gewoonlijk
volstaat hij met de een of andere
behoorlijke voortzetting, tenzij de
omstandigheden anders vereischen.
Reschewsky is een voortreffelijk
tacticus, kleine aardigheidjes en
combinaties ziet hij bliksemssnel,
vooral als hij zich in de verdedi­
ging bevindt en gedwóngen wordt
gebruik te maken van zijn
tactische bekwaamheden. Het ligt
echter niet in de lijn van zijn
6
speeltrant, van te voren zelf op
scherpe aanvallen en complicaties
aan te sturen. Zijn onuitputtelijk
geduld stelt hem in staat, vele
uren achtereen vol te houden,
zoodat het in zijn partijen vaak
tot een eindspel komt. Er is wel
eens beweerd, dat Reschewsky
speciaal de eindspelen uitmuntend
behandelt, maar dit is eigenlijk
onjuist. Weliswaar oogst hij juist
in het eindspel vele successen,
maar dit is meer te verklaren door
zijn uithoudingsvermogen dan wel
door een bepaalden aanleg voor
de behandeling van dit partij­
gedeelte. En deze volharding, die
bovendien onafhankelijk is van
het karakter der stelling, komt
natuurlijk des te beter tot haar
recht, naarmate de partij langer
duurt. Reschewsky weet dit heel
goed en hij benut dan ook gaarne
de gelegenheid om tot het eindspel
over te gaan, al heeft hij nog
geen noemenswaardig voordeel
behaald.
Evenals de andere Amerikanen,
Capablanca en Fine, heeft Re­
schewsky veel routine in het
spelen van vluggertjes, van welke
routine hij ook in zijn tournooi-
partijen ruimschoots gebruik
maakt. Dikwijls genoeg gebeurt
het, dat hij — gewoonlijk in zeer
ingewikkelde en voor hem slechte
stelling — vijftien of meer zetten
in slechts enkele minuten moet
doen, en ondanks deze omstan­
digheden zijn partij wint, ook al
beschikt zijn tegenstander over
een zee van bedenktijd. Dit is ten
deele psychologisch te verklaren:
zijn tegenstander acht het (zij het
ook onderbewust) buitengesloten,
dat Reschewsky in zijn nijpenden
tijdnood geen fouten zal maken,
met het gevolg, dat zijn eigen
aandacht verslapt.
In het algemeen speelt Re­
schewsky minder diep dan handig,
minder veilig dan oplettend, en
minder effectvol dan sterk.
Zijn plaats in de voorste
gelederen der schaakgrootheden
heeft hij ten volle verdiend.
Fine: scherpe stellingen.
Fine beschikt over een buiten­
gewone virtuositeit in het oplossen
van technische problemen — zoo­
als het consequent vasthouden van
een bepaald voordeel — maar deze
technische volmaaktheid heeft hij
gemeen met andere jongere
spelers, waaronder in de eerste
plaats Flohr en Reschewsky, en
kan dus niet speciaal voor Fine als
karakteristiek gelden. Als h e t
kenmerk van diens stijl moet men
veeleer zijn geneigdheid tot het
aanvaarden van scherpe stellingen
beschouwen, welk streven vaak
reeds in de opening aan den dag
treedt. Hij is echer geen combi­
natiespeler a la Aljechin en zijn
voorliefde voor scherpe stellingen
gaat dan ook niet zoo ver, dat hij
zonder meer risico zou willen
nemen. Neen, riskeeren doet hij
nooit, dit ligt ook niet in de lijn
van zijn positioneelen stijl. Maar
hij speelt bij voorkeur zoo logisch
mogelijk en ziet zich daardoor
vaak gedwongen zetten te doen,
die er gewaagd uitzien en zijn
speeltrant een scherp karakter
verleenen. In tegenstelling met
Capablanca, Flohr en Reschewsky
stelt hij gaarne reeds in de opening
problemen, doch niet om een
directen aanval te krijgen, zooals
Aljechin het doet, en ook niet in
den trant van Botwinnik, ten einde
de voorwaarden te scheppen voor
een verrassenden tegenaanval,
maar uitsluitend met zuiver
positioneele oogmerken. Bekwaam
technicus als hij is, ook wat
betreft het doorzetten van alle
soorten aanvallen, weet hij natuur­
lijk de toevallige kansen handig
waar te nemen. Maar de leidende
gedachte zetelt toch in het
logische positiespel. Evenals Re­
schewsky is Fine buitengewoon
goed geoefend in het spelen van
vluggertjes en vandaar dat hij
vaak in den grootsten tijdnood
ware wonderen van doelmatig spel
kan leveren.
Wat hem nu en dan parten
speelt is zijn levendig temperament,
dat hij moeilijker weet te beteu­
gelen dan de andere groote
meesters. Wanneer er echter een
verantwoordelijk besluit genomen
moet worden, wint de logica het
van zijn temperament.
Keres: wilde stellingen.
Stellingen, die zoo ingewikkeld
zijn, dat het bijna onmogelijk is
7
zich te oriënteeren, ziedaar het
jachtgebied van Keres. Hoe wilder
hoe beter! Deze voorliefde is zeer
opmerkelijk, want in het algemeen
trachten sterke meesters niet al te
ingewikkeld te spelen, ten einde te
vermijden, dat het toeval van
beslissenden invloed wordt. De
sterke speler vertrouwt op zijn
kracht en gaat in het algemeen
slechts dan hasardeeren, wanneer
zijn partij op gewone manier niet
meer te houden is. In zoo'n geval
wijkt hij van de begaanbare wegen
af en grijpt naar een laatste
middel. Keres echter maakt den
indruk, dat hij dit laatste uiterste
redmiddel bij voorkeur het eerst
toepast, ook al vereischt de
stelling dit in het geheel niet. Zijn
speeltrant wijkt dan ook aanzien­
lijk af van die der andere voor­
aanstaande meesters. Hij is een
aanvalsspeler van het zuiverste
water en benadert in dit opzicht
Aljechin, echter met het groote
verschil, dat de wereldkampioen
zoo rationeel mogelijk speelt,
terwijl bij Keres de irrationeele
factoren op den voorgrond treden.
Zijn hartstocht voor combinaties
maakt, dat hij zich in wilde
stellingen het meest op zijn gemak
voelt, en deze psychologische
gesteldheid heeft tengevolge, dat
hij dit soort stellingen ook beter
behandelt dan andere meesters.
Wanneer hierboven sprake was
van hasardeeren, mag men dit
natuurlijk niet al te letterlijk
opvatten en vooral mag men niet
8
denken, dat Keres uitsluitend
wilde stellingen kan spelen. Hij is
een volmaakt grootmeester, toe­
gerust met alle kwaliteiten, welke
voor een vooraanstaanden speler
onontbeerlijk zijn. Hij kent de
openingen even voortreffelijk als
de eindspelen en weet — indien
het moet — ook netjes op positie
te spelen. Maar dat is niet het
essentieele van zijn stijl. Het
onderscheidt hem wel van ver­
schillende wilde aanvalsspelers
uit de vorige eeuw, maar niet van
zijn tijdgenooten. Kenmerkend
voor Keres is alleen zijn voorliefde
voor wilde stellingen en de geniale
vaardighied, waarmee hij deze
weet te behandelen.
De stijl van Keres is buiten­
gewoon aantrekkelijk, maar ook
zeer riskant en houdt een vrij
groote kans op teleurstellingen in.
Het is waarschijnlijk, dat de
Estlander mettertijd bezadigder en
veiliger zal gaan spelen en op deze
wijze den trant van Aljechin nog
meer zal benaderen. Wanneer zijn
verdere ontwikkeling zich inder­
daad in deze richting mocht
bewegen, is de kans groot, dat hij
door zijn rijke phantasie zijn
naaste concurrenten gaat over­
vleugelen. Op het oogenblik
echter speelt hij slechts anders en
niet sterker dan deze. Als jongste
van alle meesters, die hier behan­
deld worden, staan hem voor de
toekomst de meeste mogelijkheden
open.
Aljechin (Alekhine) [
Levendig en veelbewogen als
zijn speeltrant is de loopbaan van
Aljechin. Werd hij gevormd door
zijn levensloop of was het omge­
keerd? Een vraag voor philo-
sophen. In ieder geval kan men de
bedoelde analogie zeer ver door­
trekken.
Aljechin werd op 1 November
1892 te Moskou geboren. Zijn
moeder leerde hem de elementaire
regels van het schaakspel en
blijkbaar met groot succes, want
onmiddellijk voelde de jonge Alje­
chin zich tot het schaken aange­
trokken. Als zoon van rijken huize
kon hij zich veroorlooven zijn
geestessport met de gewenschte
intensiteit te beoefenen. Met zijn
ouders ondernam hij groote reizen
naar het buitenland, hetgeen zijn
algemeene ontwikkeling, zijn kijk
op de dingen en zijn zelfbewust­
zijn zeer ten goede kwam.
Reeds op achttien jarigen leeftijd
nam hij in 1910 te Hamburg aan
een sterk bezetten internationalen
wedstrijd deel en boekte met
+5 —4 =7 een zeer redelijk
resultaat, evenals een jaar later
te Karlsbad ( +11-9=5). Te
Stockholm behaalde hij in 1912
zijn eerste overwinning in een
internationaal tournooi, en in
1913 plukte hij zijn eerste lauwe­
ren in Nederland; hij werd eerste
in den internationalen wedstrijd
te Scheveningen. Daarmee begon
ons land een groote rol te spelen
. Alexander Alexandrowitsj
in Aljechin's loopbaan. In 1914
werd hij samen met Nimzowitsch
nummer een en twee in den
kampioenswedstrijd van Rusland.
Daarna volgde het grootmeester-
tournooi te St. Petersburg 1914,
waar Lasker eerste, Capablanca
tweede en Aljechin derde werd.
In de geheele schaakwereld wek­
ten deze successen bewondering,
vooral om de aantrekkelijke wijze,
waarop zij behaald werden.
Nogmaals in 1914, in den wed­
strijd te Manheim, kreeg Aljechin
gelegenheid zijn genie te toonen,
maar voordat het tournooi be-
eindigd was, brak de oorlog uit.
De laatste ronden werden ge­
schorst en Aljechin, die vrijwel
zeker was van zijn overwinning
(hij kreeg trouwens den eersten
prijs uitbetaald), werd samen met
andere Russische spelers (o.a.
Bogoljubow) in Duitschland ge-
interneerd. Daarmee werd zijn
carrière voorloopig onderbroken.
Einde 1914 mocht hij terug naar
Rusland, waar hij dienst deed bij
het Roode Kruis. Zeven jaren
hoorde men niets van hem, maar
in 1921 kwam hij plotseling in
Berlijn opdagen, niet als voorname
vacantiereiziger, maar als arme
emigrant. Arm? Toch eigenlijk
niet, want zijn kostbaarste schat,
zijn schaakgenie, vergezelde hem
en spoedig bleek, dat deze schat
ondanks alle tegenslagen nog
verrijkt was.
9
 Met zijn wederoptreden na den
oorlog begint Aljechin's zege­
tocht naar het wereldkampioen­
schap. Het is bijna ondoenlijk hier
alle successen op te sommen,
welke hij in zijn glansperiode van
1921 tot 1927 behaalde. Waar hij
ook uitkwam, werd Aljechin ge­
doodverfd als eerste-prijswinnaar,
en in de meeste gevallen voldeed
hij ook aan de verwachtingen
der schaakwereld. Slechts tegen
de twee wereldkampioenen, den
actieven kampioen Capablanca en
den ex-kampioen Lasker, kon hij
het niet bolwerken. In Londen
1922 werd hij tweede achter
Capablanca, in New-York 1924
derde achter Lasker en Capa­
blanca (dus precies zooals in
St. Petersburg 1914) en ook in
New-York 1927 mocht het hem
niet lukken Capablanca voorbij te
streven. Deze minder goede
resultaten zijn eigenlijk moeilijk te
begrijpen, want Aljechin speelde
toen zeker niet slechter dan de
genoemde meesters. Misschien
waren het psychologische redenen,
die hem beletten zijn beste spel
te toonen, wanneer zich Capa­
blanca of Lasker onder de concur­
renten bevonden, In ieder geval
komt men bij het naspelen van
Aljechin's partijen tot de conclusie,
dat hij juist in deze wedstrijden
minder goed op dreef was.
Aljechin's tweekamp met Capa­
blanca, welke eind 1927 te Buenos
Aires plaats vond, maakte aan
alle onzekerheid een einde. Na
10
een opzienbarenden strijd, van
weerskanten met de grootste
taaiheid gevoerd, behaalde Alje­
chin de overwinning (+6—3
=25) en legde aldus beslag op
den titel van wereldkampioen.
Daarmee was de tweede etappe
van Aljechin's loopbaan afge­
sloten (als eerste etappe moet
men den tijd tot en met 1914
beschouwen).
De derde etappe begon met rust
en nog eens rust. Aljechin nam
voorloopig aan geen groote tour-
nooien deel, en de eerste ernstige
gelegenheid voor een nieuwe
krachtproef bestond in zijn match
tegen Bogoljubow eind 1929.
Aljechin won overtuigend met
-f 11 •—5=9. Eenige maanden
later, begin 1930, behaalde hij
— van schaaktechnisch oogpunt
bekeken — het meest imponeeren-
de succes van zijn leven: met
overweldigenden voorsprong won
hij het zeer sterk bezette tournooi
te San Remo, waarin hij slechts
twee partijen remise speelde en
alle andere tegenstanders, waar­
onder de grootsten van dien tijd,
versloeg. Zijn winstpartijen uit
dezen wedstrijd vertoonen zonder
uitzondering volmaakte schaak­
kunst. Een jaar later behaalde hij
in den wedstrijd te Veldes een
tweede overwinning, die wat
puntenaantal betreft niet minder
imposant was. Maar toen sprak
ook het geluk een woordje mee en
zijn winstpartijen waren lang zoo
overtuigend niet meer als in San
Remo. Een nog duidelijker achter­
uitgang vertoonden zijn partijen
uit den wedstrijd te Bern 1932,
doch niettemin won hij ook daar
den eersten prijs. Voor Bogolju-
bow werd dit klaarblijkelijke tanen
van Aljechin aanleiding om dezen
voor een tweede match om het
wereldkampioenschap uit te dagen.
Deze match kwam in 1934 tot
stand, maar Aljechin behaalde op­
nieuw een glansrijke overwinning
( +8—3=15). Eenige weken
later werd hij eerste in den
wedstrijd te Zürich, en wel in een
stijl, die alle „geruchten" over
Aljechin's achteruitgang volkomen
dementeerde.
Het tijdperk van eind 1935 tot
eind 1937, begrensd door de beide
tweekampen om het wereld­
kampioenschap tegen mij, moet
men als de vierde periode van
Aljechin's loopbaan beschouwen,
de periode van zijn ex-wereld­
kampioenschap. Deze phase wordt
in een ander gedeelte van dit boek
behandeld.
Tegenwoordig bevindt zich Alje­
chin, de herboren wereldkampioen,
in de pas begonnen vijfde phase
van zijn carrière. Deze phase werd
ingeluid door twee fraaie over­
winningen in tournooien, t.w. in
Montevideo en in Margate. Zijn
revanchematch tegen Capablanca,
door de geheele schaakwereld
sinds 1927 verwacht, herhaaldelijk
„bijna" in orde gekomen en toch
telkens weer misgeloopen, schijnt
sinds begin 1938 definitief van de
baan. Nadat Aljechin zich bereid
had verklaard tegen Capablanca
te spelen en in Zuid-Amerika de
onderhandelingen had geopend,
kwam plotseling het bericht, dat
te hooge eischen van Capablanca
het tot stand komen der revanche­
match onmogelijk hadden ge­
maakt. Aldus de kranten. Ik
vermeld hier alleen, wat iedereen
kon lezen en ga op deze vraag
niet nader in.
Aljechin heeft juist kort geleden
een contract geteekend met Flohr,
om in 1939 te Praag een match
om den wereldtitel te spelen. Zou
deze match een nieuwe etappe in
Aljechin's loopbaan inleiden?
11
 ALJECHIN OP ZIJN BEST
VOORBEELD No. 1.
Het kenmerk van een goeden
zet is diens doelmatigheid. In de
opening heeft men vaste regels
om uit te maken, welke zet wèl en
welke niet doelmatig is, resp. al
of niet doelmatig kan zijn. De
meest algemeene afkeuring onder­
vindt altijd het vroegtijdig rond­
zwerven van de dame. Zooiets
acht men in het algemeen slechts
gerechtvaardigd, wanneer de
tegenpartij een grove fout heeft
gemaakt.
In de hieronder volgende partij
zien we nu Aljechin toch zijn
dame heel vroeg in het spel
brengen, schijnbaar een aantal
tempi verliezen, maar niettemin
zeer goed spel krijgen, ofschoon
de tegenstander geen duidelijke
fout heeft gemaakt. Hoe zit dat
nu? De verklaring zetelt in Alje­
chin's zeldzame gave, elke stelling
en eiken zet volkomen onbevangen
te beoordeelen. Al zijn er duizend
algemeene redenen om een be­
paalden zet af te keuren, toch laat
Aljechin hem niet buiten beschou­
wing en komt daardoor dikwijls
in de gelegenheid op zeer ver­
rassende wijze voordeel te behalen.
In deze partij oefent een opge­
rukte witte centrumpion zoo-
danigen druk op de zwarte
stelling uit, dat de witte dame
zonder eenige voorbereiding onbe­
dreigd in de vuurlinie kan komen,
12
ten einde aan het gevecht deel
te nemen.
Wit: Dr. A. Aljechin.
Zwart: H. Wolf.
(Uit den wedstrijd te Pistyan 1922).
Onregelmatig Damegambiet
1. d2—d4 d7—d5
2. Pgl—f3 c7—c5
3. c2—c4 c5Xd4
4. c4Xd5 Pg8—16
Deze symmetrische variant —
hoewel van zwarts kant bekeken
zonder eenige pretentie — stelt
den witspeler voor de buiten­
gewoon lastige opgave, op welke
wijze een reëel openingsvoordeel
te behalen.
5. Pf3Xd4 a7—a6
Een schijnbaar onschuldige af­
wijking van de symmetrie, welke
echter Aljechin in de gelegenheid
stelt, het spel over een anderen
boeg te gooien.
6. e2—e4 !
Gaarne grijpt Aljechin de ge­
boden gelegenheid aan. Hij haat
de symmetrie om de remise­
gevaren, die ermee verbonden
zijn. De tekstzet is intusschen
niet zonder risico. Wit offert den
e-pion, om den d-pion te be­
houden, maar deze pion is ge­
ïsoleerd en zou zwak kunnen
worden. Daartegenover staat,
dat de gevechtswaarde der witte
stukken op het oogenblik veel
grooter is dan die van de zwarte
en wel om verschillende redenen:
Pd4 staat sterk, Lfl heeft een
uitweg en pion d5 drukt op de
zwarte stelling. Het is juist voor
een speler van den stijl van
Aljechin een dankbare taak, om
deze grootere gevechtswaarde
tot uitdrukking te brengen. Dit
moet in hoofdzaak met tactische
middelen geschieden, en daardoor
neemt deze partij zoo'n weinig
alledaagsch verloop.
6 Pf6Xe4
7. Ddl—a4f!
Dwingt den tegenstander de
d-lijn te sluiten, zoodat de be­
dreiging van d5 voorloopig op­
geheven wordt. Het tusschen-
plaatsen van de dame (7
Dd7) zou n.1. falen op 8. Lb5.
7 Lc8—d7
8. Da4—b3 Pe4—c5
Zwart had de keuze tusschen
verschillende voortzettingen: 8.
..., b5 8 Dc7 8 Pd6 en
den tekstzet. Het heeft weinig
zin, de consequenties van deze
mogelijkheden na te gaan. Het
spel zou in al deze gevallen het­
zelfde karakter hebben gedragen:
felle pogingen van de zijde van
wit, om den tegenstander bij de
normale voltooiing van zijn ont­
wikkeling te hinderen. De tekst­
zet heeft het voordeel, dat zwart
een tempo wint en tevens veld e6
dekt, dat van vitale beteekenis
is voor de gezonde ontwikkeling
van Lf8. Echter het nadeel, dat
het paard op c5 aan diverse be­
dreigingen bloot staat.
9. Db3—e3 !
Stellino na 9. Db3—e3 !
Verleidelijk was Df3, om e7—e6
door indirecte bedreiging van b7
te bemoeilijken. Maar juist deze
voortzetting had zwart een wel­
kome gelegenheid geboden, zijn
spel op combinatoire wijze te
bevrijden: 9. Df3, e5 ! 10. de6: e.p.,
Pe6: 11. Pe6:, Le6: 12. Db7:?, Ld5
en wit moet een stuk offeren om
zijn dame te redden.
Met den tekstzet handhaaft wit
den druk op e6, terwijl bovendien
Pc5 indirect bedreigd wordt.
9 g7—g6 ?
Deze zet leidt tot een duidelijk
verloren stelling. Zwart had toch
9 e6 moeten probeeren. Na 10.
de6:, Pe6: 11. Pe6:, Le6: 12. Lc4,
kan zwart zich met 12. ... Lb4f
13. Ld2, Ld2:f 14. Pd2:, 0—0
13
wel staande houden (15. Le6:,
Te8), terwijl de scherpere variant
10. b4, Pa4 11. de6:, Lb4:f 12.
Ld2, Ld2:f 13. Pd2:, Le6: 14.
Pe6:, fe6: 15. De6:f, De7 even­
min tot duidelijk voordeel leidt.
Wit moet dus op 9 e6 met
10. Pc3 of Lc4 voortzetten, waar­
na hij een klein overwicht behoudt.
10. Pd4—f3 !
Aljechin gebruikt zijn vroeg
ontwikkelde dame op ongelooflijk
efficiente wijze. Eerst heeft dit
stuk den aanval op d5 onder­
broken (7. Da4f), daarna b7
bedreigd (8. Db3) en vervolgens
e6 bemoeilijkt (9. De3). Met den
tekstzet valt de witte Dame Pc5
aan, om tenslotte op den volgen­
den zet zwarts korte rochade
onmogelijk te maken (11. Dc3).
10 Dd8—c7
Na zwarts vorigen zet heeft
e7—e6 zijn beteekenis verloren.
11. De3—c3 !
Valt niet alleen Th8 aan, maar
dreigt ook 12. b4 met stukwinst
en noopt daardoor zwart tot het
opgeven van de rochade.
11 Th 8—g8
Noodzakelijk, om 12. b4 met
Lg7 te kunnen beantwoorden.
12. Lel—e3 b7—b6
13. Pbl—d2 !
Ook nu zou 13. b4 niets op­
leveren wegens Lg7! 14. Pd4,
Da7 ! 15. bc5:, bc5: en zwart her­
overt het geofferde stuk bij goede
stelling. Op 13. b4, Lg7! 14. Ld4
volgt 14. ... Ld4: 15. Pd4:, De5f.
13 Lf8—g7
14. Le3—d4 Lg7Xd4
15. De3Xd4
Stelling na 15. De3Xd4
De schermutselingen zijn ten
einde, er zitten geen scherpe
dreigingen meer in de stelling en
beide partijen kunnen weer aan
de voortzetting van hun ontwikke­
ling denken. Maar welk een ver­
schil bestaat er te dien aanzien
tusschen de witte en de zwarte
positie! Wit kan zijn opbouw in
twee zetten (Le2 en 0—0) vol­
tooien om daarna bij volkomen
veilige stelling langs de open e-
en/of c-lijn te gaan manoeuvree­
ren. Zwart daarentegen heeft de
korte rochade verspeeld, terwijl
de lange niet in aanmerking kan
komen en de witte centrumpion
zelfs de meest eenvoudige mobili­
satie van de zwarte stukken
belemmert. Onder deze omstan-

14
digheden is het te begrijpen, dat
zwart met zijn volgende zetten
tot een weinig logische en vol­
komen vruchtelooze solo-actie van
zijn dametoren besluit.
15 Ld7—b5
Om de a-lijn te openen en de
zooeven geopperde actie te onder­
nemen.
16. Lfl Xb5 ! a6Xb5
17. 0—0 Ta8—a4
Ook zonder dezen aanval op
Dd4 was wit wel tot den nu
volgenden krachtigen opmarsch
van zijn b-pion overgegaan.
18. b2—b4 Dc7—d8
19. a2—a3
Wit staat strategisch volkomen
gewonnen en de onbeteekenende
tekstzet doet daar niets aan af.
Onbeteekenend in technisch op­
zicht, want psychologisch hebben
dergelijke zetjes dikwijls groote
waarde. Zij overtuigen den
tegenstander van zijn volkomen
machteloosheid en ondermijnen
aldus zijn weerstandsvermogen.
Wat nu volgt, is geen strijd
meer: wit speelt met een goed
georganiseerde troepenmacht en
zwart heeft hier en daar een stuk
staan.
Aljechin zorgt echter nog voor
een soort toegift: hij offert weldra
de kwaliteit om de partij op
combinatoire wijze te besluiten.
19 Pb8—d7
20. Tfl—el Ke8—f8
21. d5—d6 !
Een krachtige doorbraak, waar­
bij wit reeds het volgende
beslissende kwaliteitsoffer op het
oog heeft.
21. Pc5—e6
Op 21 e6 kan wit reeds
minstens pion b5 winnen: 22. De3
(valt Pc5 aan) 22. ..., Pb7 23.
Dd3, Ta8 (om op 24. Db5: met
Pd6: voort te zetten) 24. Pe4 en
daarna Dd5:.
22. Tel Xe6 !
Stelling na 22. TelXeó!
Ook mindere goden hadden in
soortgelijke positie dit kwaliteits­
offer wel gevonden. Dat echter
Aljechin in strategisch gewonnen
stelling den uitslag afhankelijk
wil stellen van de correctheid van
een offer, dat niet tot het einde
doorgerekend kon worden, is een
hernieuwd bewijs zoowel voor zijn
ondernemingslust als voor zijn
zelfvertrouwen.
22 f7X e6
23. Pf3—g5 Dd8—b8
15
 Zwart heeft niet beter; op VOORBEELD No. 2.
23. ... e5 volgt 24. Dd5, De8
Eigenaardig is de kunst van
25. Pe6f, Kf7 26. Pc7f, e6
Aljechin, een oogenschijnlijk
27. Df3f met damewinst.
onschuldigen aanval binnen enkele
24. Pg5Xe6f Kf8—f7 zetten te doen aangroeien tot een
25. Pe6—g5f Kf7—f8 orkaan, welke alle tegenstand
breekt. Hij gebruikt dan vaak heel
Of 25. ... Ke8 26. Tel enz. eenvoudige middelen, waarbij niet
elke zet afzonderlijk maar de heele
26. Dd4—d5 Tg8—g7 reeks van zetten en vooral ook
27. Pg5—e6f de volgende beslissende beteekenis
heeft. Hij is dichter, die kunst­
Aldus herovert wit de geofferde werken schept met dezelfde
kwaliteit, waarna hij een aantal middelen, welke een ander
gezonde pluspionnen behoudt. Er nauwelijks voldoende zou vinden
volgde nog: om een briefkaartje te schrijven.
27. ... Kf8—g8 28. Pe6Xg7f,
Kg8Xg7 29. d6Xe7, Pd7—f6 30. Wit: Dr. A. Aljechin.
Dd5Xb5, Ta4—a7 31. Tal—el. Zwart: Dr. E. Laskec.
Db8—d6 32. e7—e8Pf, Pf6Xe8 (Uit den wedstrijd te Zürich 1934).
33. Db5Xe8, Dd6Xd2 34. De8—
c5f, Kg7—f7 35. h2—h4, Ta7Xa3 Orthodox Damegambiet
36. De5—e8f, Kf7—g7 37. Tel— 1. d2—d4 d7—d5
e7f, Kg7—h6 38. De8—f8f, 2. c2—c4 e7—e6
Kh6—h5 39. Te7—e5f, Kh5—g4 3. Pbl—c3 Pg8—f6
40. Te5—g5f. Zwart geeft het op. 4. Pgl—f3 Lf8—e7
5. Lel—g5 Pb8—d7
Wat deze partij waardevol 6. e2—e3 0—0
maakt, zijn niet de zetten maar 7. Tal—cl c7—c6
de ideëen van Aljechin. Men ziet 8. Lfl—d3 d5Xc4
geen al te diepe complicaties en 9. Ld3Xc4 Pf6—d5
combinaties, maar men ziet, dat 10. Lg5Xe7 Dd8Xe7
Aljechin bij het bepalen van zijn 11. Pc3—e4 Pd5—f6
plannen volkomen vrij is van 12. Pe4—g3 e6—e5
conventioneele bedenkingen. Wie 13. 0—0 e5Xd4
ter wereld zou op de gedachte 14. Pg3—f5 De7—d8
komen, dat men hier met een 15. Pf3Xd4 Pd7—e5
zeldzaam geval van uitzondering 16. Lc4—b3 Lc8Xf5
te doen heeft, waar juist het 17. Pd4Xf5 Dd8—b6
vroegtijdig mobiliseeren van de
dame zeer sterk is! Tot en met wits 17den zet

16
verloopt deze partij identiek met
enkele andere partijen o.a. Euwe-
Flohr uit Nottingham 1936. Naar
aanleiding van deze laatste werd
vastgesteld, dat zwart met 17. ...
g6 volkomen gelijk spel kan
bereiken.
Stelling na 17. ... Dd8—b6
Nu begint de eigenlijke strijd;
Aljechin heeft iets meer be­
wegingsvrijheid en zijn stukken
staan beter dan de zwarte (in het
bijzonder Lb3 en Pf5). Het is
echter een groote kunst, dit
relatief kleine overwicht op zoo­
danig deugdelijke wijze te ver-
grooten, als we het hier Aljechin
zien doen. Geenszins zou men
verwachten, dat zwart in een
tiental zetten wordt matgezet.
18. Ddl—d6 !
Valt Pe5 aan en dreigt eventueel
Ph6f met ernstige verzwakking
van den zwarten koningsvleugel,
ingeval zwart gedwongen is op
h6 te slaan.
18 Pe5—d7
Op 18. ... Pg6 zou 19. Ph6f,
gh6: 20. Df6: volgen, maar 18. ...
Tae8 kwam in aanmerking: 19.
Ph6f, Kh8 of 19. Pe7f, Kh8 20.
De5:, Pg8! (niet *20. ... Dd8
wegens 21. Pc6:).
19. Tfl—dl
Aljechin werkt met eenvoudige
middelen: elke zet brengt een
duidelijke verbetering van zijn
stelling mede en alle stukken
krijgen een beurt.
19 Ta8—d8
20. Dd6—g3
Dwingt tot een verzwakking
van den zwarten koningsvleugel,
daar niet alleen Dg7: mat, maar
ook Ph6f benevens Pf7:f dreigt.
20 g7—g6
21. Dg3—g5 !
Opnieuw zeer sterk; o.m. dreigt
nu 22. Td6.
21 Kg8—h8
22. Pf5—d6 Kh8—g7
23. e3—e4 !
De witte opmarsch vormt een
fraai geheel. De tekstzet bereidt
een eventueel e4—e5—e6 voor,
terwijl de witte torens den door­
tocht naar den koningsvleugel
(via de derde rij) ter beschikking
krijgen.
23 Pf6—g8
Met dezen zet bereidt zwart
17
f7—f6 of h7—h6 voor, ten einde
de witte dame uit haar machtige
stelling te verdrijven.
24. Tdl—d3
Verhindert zwarts bedoelingen,
zooals het vervolg ten duidelijkste
laat zien.
24 f7—f6
Ook 24 ... h6 zou falen en wel
op 25. Pf5+, Kh7 26. Ph6:, Ph6:
27. Th3 enz., resp. 26. ... f6 27.
Pf5 !, fg5: 28. Th3f en mat.
In plaats van den tekstzet was
hier 24. ... Pdf6 het best geweest.
Daarop zou b.v. kunnen volgen:
25. e5, Pe4 26. Dh4, Pd6: 27. ed6:
5. e5, Pe4 26. Dh4, Pd6: 27. ed6:,
waarna de vrije d-pion een zekere
winst waarborgt.
25. Pd6—f5f Kg7—h8
26 Dg5Xg6 !!
Stelling na 26. Dg5Xg6 !!
Het wonder is geschied. Zwart
kan het mat niet pareeren.
De witte zetten van 18. Dd6 !
18
t/m 26. Dg6: ! vormen een prachtig
geheel. Slechts negen zetten en
het pleit is beslecht. Alles wikkelt
zich harmonisch af, alles gaat
even eenvoudig, niets van duivel-
sche combinaties, geen sprake van
toovenarij. Had wit echter slechts
één keer een anderen zet gedaan,
waartoe er redenen te over waren
(in een goede stelling heeft men
altijd ruime keuze), dan zou de
heele berekening niet meer geklopt
hebben en was deze partij — al
had wit misschien toch gewonnen
— niet zoo karakteristiek geweest
voor het spel van Aljechin.
* *
*
Laat ons nu een aantal partij­
gedeelten bekijken, welke speciaal
Aljechin's vaardigheid op het
gebied der combinatie illustreeren.
Eerst twee voorbeelden van
een nauwkeurig berekende finale
(Grünfeld-Aljechin en Aljechin-
Rubinstein). In beide gevallen zit
de winst reeds in de stelling en
gaat het er „slechts" om, het
behaalde voordeel te realiseeren.
Dit laatste blijkt echter nog een
vrij lastige taak, te meer wanneer
men bedenkt, onder welke om­
standigheden dergelijke problemen
in de practische partij moeten
worden opgelost. In de eerste
plaats moet het heel vlug gaan,
want gewoonlijk nadert met de
beslissende phase ook de tijd-
contröle. De methode om bij
iederen zet na te gaan of er
toevallig de een of andere combi-
natie in de stelling schuilt, zou te zeldzame wijze eerst complicaties
veel tijd kosten en komt derhalve schept om deze daarna in zijn
niet in aanmerking. Men moet voordeel te ontknoopen.
het juiste moment intuïtief aan­
voelen, en dit verklaart het feit, VOORBEELD No. 3.
dat zelfs groote meesters gun­
stige gelegenheden dikwijls laten Wit: E. Grünfeld.
voorbijgaan! Bij Aljechin is Zwart: Dr. A. Aljechin.
(Uit den wedstrijd te Karlsbad 1923).
een dergelijk verzuim hoogst
zeldzaam, zijn combinatietalent Aljechin heeft zijn paard zoo­
werkt met de nauwgezetheid van juist naar het belangrijke veld d3
een machine en laat hem bijna weten te brengen, en in het
nooit in den steek. Hij krijgt als algemeen ontplooien de zwarte
het ware een waarschuwing: „Nu stukken op dit oogenblik hun
is het zoo ver, nu moet er gecom­ maximale activiteit. Dit beteekent
bineerd worden". En nauwelijks echter tevens, dat onmiddelijk
is hij gewaarschuwd, of de handelen geboden is, want wit
combinatie is reeds gevonden. heeft reeds maatregelen genomen,
Nog moeilijker is de zaak, om de sterke positie van Pd3 te
wanneer het stellingen betreft, ondermijnen.
waarin nog geen geforceerde
winst aanwezig is, maar de ken­ Stelling na 30. f2—f3
merken erop wijzen, dat deze
„in de buurt" is. In dergelijke
gevallen presteert Aljechin zoo
mogelijk nog meer. Het gaat dan
niet om het vinden van een reeks
bepaalde zetten, maar om plannen,
ideeën en invallen. Hoe Aljechin
dergelijke stellingen weet te
behandelen, illustreeren de voor­
beelden , ,Bogolj ubow-Al jechin"
en „Réti-Aljechin". Hoe wilder en
verwarder een stelling is, des te
fraaiere combinaties weet de
wereldkampioen ons voor te Aljechin ziet zijn kans schoon
tooveren. In zijn partij tegen en wint door de volgende nauw­
Bogoljubow maakt hij wel de keurig berekende combinatie:
mooiste promotie-combinatie, die
30 Td8Xd4 !
in de schaaklitteratuur te vinden
is, terwijl hij tegen Réti op Het eenvoudige 30. ... Ld4: 31.

19
ed4:, Td4: 32. fe4:. Pf4 33. Df3
zou geen voordeel van beteekenis
opleveren.
31. f3Xe4
De andere variant luidt: 31.
ed4:, Ld4:f 32. Kfl (32. Khl?,
Pf2f) 32. ... Pf4! 33. Dd2 (33.
De4:( Dc4f 34. Kei, Pg2:t 35.
Kd2, Le3f) 33. ... Dc4f 34. Kei,
e3 ! enz.
De tekstzet schijnt alle moei­
lijkheden op te lossen, omdat Pd3
aangevallen wordt, terwijl Td4
bedreigd blijft staan.
31 Pd3—f4!
Verrassend.
32. e3Xf4 Dc8—c4!!
De prachtige pointe, welke
geenszins gemakkelijk vooruit te
zien was. De zwarte dame — zelf
onkwetsbaar, zooals het vervolg
leert — doet een dubbelen aanval
op De2 en Pa2, welke minstens
tot stukwinst leidt.
33. ;De2Xc4
Na 33. Tel, Da2: was wit
„slechts" een stuk kwijtgeraakt.
Nu wordt het nog erger.
33 Td4Xdl f
34. Dc4—fl
Om niet een vollen toren te
verliezen. Maar nu volgt de —
op zichzelf voor de hand liggende
— pointe van zwarts combinatie.
34 Lg7—d4 f
en mat op den volgenden zet.
20
VOORBEELD No. 4.
Wit: Dr. A. Aljechin.
Zwart: A. Rubinstein.
Stelling na 20. ... Ta8—a7
Het in deze stelling door Alje­
chin behaalde voordeel is van
anderen aard dan het vorige
voorbeeld te zien gaf. De zwarte
stelling is op beide vleugels ver­
zwakt: op den damevleugel is het
belangrijke veld c6 voor de witte
stukken toegankelijk, zoodat van
daaruit de ongedekte pion b6 kan
worden bedreigd, en op den
koningsvleugel noodigt het ont­
breken van pion h7 tot een
mataanval uit.
Deze laatste omstandigheid
weegt het zwaarst, maar om daar­
van gebruik te maken moet wit
een Ipaar stukken, waaronder in
ieder geval de dame, naar den
koningsvleugel transporteeren.
Dit gaat echter niet gemakkelijk,
omdat o.m. de zwarte dame den
weg verspert.
Aljechin ontwerpt nu het
volgende, in principe zeer een­
voudige plan: eerst gaat hij den
damevleugel aanvallen, met het
gevolg, dat de actieve zwarte
stukken (Lc5 en Df4) daar te
hulp moeten snellen, aldus wordt
echter de weg naar den konings­
vleugel vrij en aan dezen kant
volgt dan de beslissende actie.
De uitvoering van dit plan gaat
— zooals we dat bij Aljechin
gewend zijn — met behulp van
enkele verrassende wendingen en
scherpe pointes. Het geheel is
circa tien zetten diep en van
merkwaardig dwingenden aard.
21. b2—b4 Lc5—f8
Niet 21. ... Lb4: wegens 22.
Dc8:, Tc8: 23. Tc8:f en mat.
22. Dc2—c6
Met bedreiging van Te8 en
pion b6. Op een willekeurig ant­
woord, b.v. Td8, zou Db6: met
aanval op Ta7 volgen, zoodat
zwart geen tijd heeft op e4 te
slaan.
22 Ta7—d7
Om zoowel Te8 als pion b6 te
verdedigen.
23. g2—g3
Met aanval op Df4, dat wil
eigenlijk zeggen op pion b6, want
zoodra de zwarte dame de bedrei­
ging van Le4 opgeeft, kan pion b6
wel geslagen worden. De dame
moet dus zoo wijken, dat pion b6
gedekt wordt. Het merkwaardige
is intusschen, dat de tekstzet nog
een tweede bedoeling heeft, welke
spoedig blijkt.
23 Df4—b8
Het komt de waarde der partij
ten goede, dat zwart hier deze
voortzetting kiest i.p.v. het
vereenvoudigende Dd6. Ook dan
zou de partij voor wit gewonnen
zijn, maar na den tekstzet gaat
alles volgens de lijnen van het
hierboven beschreven plan.
Aljechin geeft in „Mijn beste
Schaakpartijen" na23.... Dd6een
tweetal winstvoortzettingen, waar­
van de eenvoudigste als volgt
luidt: 24. Tfdl, Ddl:f (24. ...
Dc6:? 25. Lc6:, Tdl:f 26. Tdl:,
Te7 27. Td8 enz.) 25. Tdl:,
Tdl:f 26. Kg2, Ld7 27. Db6:,
La4: 28. Da6:, Ld7 29. Pg5, Kg8
30. De2 met de niet te pareeren
dubbele dreiging 31. Dh5 en
31. Ddl:.
24. Pf3—g5
Alweer met een scherpe
dreiging: 25. Pf7:f (25. ... Tf7:
26. De8:).
24 Te8—d8
25. Le4—g6 !!
(Zie stelling na 25.... Le4—g6 !!, blz. 22.)
Dit verrassende offer onthult
de witte plannen in hun geheel.
Men ziet in deze stelling heel
goed, hoe wit met zijn drie
laatste zetten den weg van c6
naar g2 vrijgemaakt heeft, om de
21
 Stelling na 25. ... Le4—g6!! 26.Pg5Xf7f, Td7Xf7 27. Lg6X
f7, De5—f5 28. Tfl—dl, Td8X
dlf 29. TclXdl, Df5Xf7 30.
Dc6Xc8, Kh8—h7 31. Dc8Xa6,
Df7—f3 32. Da6—d3t- Zwart
geeft het op.

VOORBEELD No. 5.
Wit: E. Bogoljubow.
Zwart: Dr. A. Aljechin.
(Uit den wedstrijd te Hastings 1922).

Stelling na 28. Pf2—dl

dame aldus in de gelegenheid te

stellen, via dit laatste veld be­
slissend in te grijpen. Dit vrij
maken moest echter telkens met
dreigingen geschieden, omdat
zwart anders de gelegenheid had
gekregen zich afdoende te ver­
dedigen. Zoo zou b.v. het meer
rustige 25. Lbl zonder groote
bezwaren met 25. ... De5 beant­
woord kunnen worden.
Na den krachtigen tekstzet
is het meteen uit. Er dreigt Zwart heeft een gezonden
kwaliteits- en pionwinst door 26. pluspion en zijn stukken staan in
Pf7:f, en wanneer zwart den het algemeen goed opgesteld: Pb4
„desperadolooper" slaat, volgt een bestrijkt het sterke veld d3 en
elegante matwending: 25. ... fg6: Pf6 kan na een eventueelen ruil
26. Dg2, Kg8 27. Dh3, Lb4: (het b5Xc4 of c4Xb5 naar d5 komen.
eenige) 28. Dh7f, Kf8 29. Dh8f, Daar staat voor wit maar heel
Ke7 30. Dg7:f, Ke8 31. Dg8f, weinig tegenover, hoogstens de
Lf8 (31. ... Ke7 32. Df7f) 32. kans, dat Pd2 via c4 naar e5
Dg6:f en mat. komt, waarna de doorbraak g3—
g4 misschien verwezenlijkt zou
25 Db8—e5 kunnen worden.
Zwart berust in het materieele Een solide speler zou nu onder
verlies. Wit wint nu eenvoudig en deze omstandigheden op twee
snel als volgt: dingen letten, ten eerste op het

22
behoud van zijn pluspion, ten
tweede op de gangen van Pd2.
Het volgen van deze richtlijnen
zou een aantal omslachtige
manoeuvres hebben vereischt,
welke heelemaal niet met den
agressieven stijl van Aljechin
overeenstemmen. Deze lost het
probleem der stelling dan ook op
geheel andere wijze op. De plus­
pion telt voor hem niet mee, hij
constateert, dat enkele witte stuk­
ken voor verdedigende doeleinden
allerongelukkigst zijn geplaatst
(Tg2, Lhl, Pd2, Pdl) en stelt
zich daarom slechts deze eene
opgave: hoe dring ik met een of
meer zware stukken de witte
stelling binnen?
Dit nu gelukt op eigenaardige
wijze: het is niet Te8, De8 of
Tf8, welke de witte stelling komt
verontrusten, maar de zwarte
b-pion, die onder opoffering van
alle zware stukken in een vijftal
zetten tot dame promoveert en
aldus het pleit beslecht.
Het geheel is een prachtig
voorbeeld van scherp en nauw­
keurig combineeren, want de
minste fout in de vooruit­
berekening zou fatale gevolgen
hebben.
Na het voorafgaande ligt de
inleidende voortzetting voor de
hand:
28 Pb4—d3 !
Wit kan nu op drie manieren
een pion winnen:
a. 29. cb5:, Lb5: 30. Dc7:
b. 29. cb5:, Lb5: 30. Ta5:
c. 29. Ta5:.
Voortzetting c, welke in de
partij volgt, ziet er het best
uit, omdat zwart daarna niet
over het sterke veld d5 gaat
beschikken, maar toch had voort­
zetting a meer tegenkansen
geboden. 29. cb5:, Lb5: 30. Dc7.,
Pd5 31. Db7!, Lc6 32. Dbl, en
wit heeft weer eenige kans op de
uitvoering van de manoeuvre
Pd2 c4—e5. Zwart staat echter
ook in dat geval het best, terwijl
in de hierboven gegeven zetten-
reeks nog wel versterking voor
hem mogelijk is (b.v. 30. ... Tf7
i.p.v. 30. ... Pd5).
Systeem b is beslist onvol­
doende: na 29. cb5:, Lb5: 30.
Ta5:, Pd5 31. Da3, Ta5: 32.
Da5:, Dc6, eventueel gevolgd
door Ta8, dringen de zwarte
stukken de slecht verdedigde witte
stelling binnen.
29. Tal Xa5
Op dit slaan had Aljechin zijn
berekeningen gebaseerd.
29 b5—b4 !
30. Ta5Xa8 b4Xc3 !
31. Ta8Xe8 c3—c2 !
De schitterende pointe: zwart
offert alle zware stukken langs
de achtste rij (het laatste zelfs
met schaak !) om zijn vrijpion den
doortocht te verschaffen.
32. Te8Xf8f Kh8—bl
23
 Stelling na 32. ... Kh8—h7
Een lastige stelling voor wit.
Materieel staat hij ook na de
promotie van den vijandelijken
pion niet slecht, maar zijn stelling
is allerminst geschikt voor ver­
dedigende doeleinden, en dit
laatste heeft Aljechin van te
voren zoo prachtig getaxeerd.
33. -Pdl—f2
Het eenige.
33 c2—clDf
34. Pd2—fl Pd3—el
Dreigt mat.
35. Tg2—h2
Alweer gedwongen.
35 Del Xc4
Om nu Lb5 te laten volgen.
Wit kan niet 36. Pd2 spelen
wegens 36. ... Del 37. Pfl, Lb5.
36. Tf8—b8
Ten einde op den volgenden zet
24
de kwaliteit te offeren en aldus
zwarts aanval te verzwakken.
36 Ld 7—b5
37. Tb8Xb5 Dc4Xb5
Hier kan men de combinatie als
geëindigd beschouwen: zwart
heeft dame tegen toren plus paard
verkregen en staat bovendien nog
steeds overwegend. De winst kan
dus slechts een kwestie van tijd
zijn. Aljechin speelde ook het slot
elegant en sterk en dwong zijn
tegenstander na de volgende
zetten tot capitulatie:
38. g3—g4, Pel—f3f 39. LhlX
f3, e4Xf3 40. g4Xf5, Db5—e2 !
41. d4—d5, Kh7—g8 42. h4—h5,
Kg8—h7 43. e3—e4, Pf6Xe4 44.
Pf2Xe4, De2Xe4 45. d5—d6.
c7Xd6 46. f5—f6, g7Xf6 47.
Th2—d2, Dc4—e2 ! (Nog een
promotiewending.) 48. Td2Xe2,
f3Xe2 49. Kgl—f2, e2XflDf
50. Kf2Xfl, Kh7—g7 51. Kfl —
f2, Kg7—f7 52. Kf2—e3, Kf7—e6
53. Ke3—e4, d6—d5f.
Wit geeft het op.
Een bijzonder diepe combinatie,
maar deze wordt in gecompliceerd­
heid en zettenaantal nog over­
troffen door de nu volgende,
welke bovendien psychologische
beteekenis heeft.
VOORBEELD No. 6.
Een der voornaamste eigen­
schappen van Aljechin is zijn
vastberadenheid. Men kan hem
eventueel een partij zien verliezen
door al te scherp spel, nooit
echter door een weifelende, angst­
vallige houding. Toch blijft hij
elke situatie objectief beoordeelen
en gaat slechts aanvallen, als
hij denkt, dat de kenmerken der
stelling dit rechtvaardigen. Er
is echter een uitzondering: voelt
hij zich bedreigd, dan gaat hij
onder bijna alle omstandigheden
tot een aanval of tegenaanval over.
Een mooi voorbeeld, ook wat
betreft Aljechin's psychologie,
levert het hieronder volgende
partijgedeelte.
Wit: R. Réti.
Zwart: Dr. A. Aljechin.
(Uit den wedstrijd te Baden-Baden 1925).
Stelling na 16. ... Lg4—h3
Er volgde:
17. Lg2—f3 Lh3—g4
18. Lf3—g2 Lg4—h3
19. Lg2—f3 Lh3—g4
en Aljechin reclameerde remise
door herhaling van zetten. Réti
protesteerde en den wedstrijd­
leider moest vaststellen, dat de
automatische remise nog niet was
ingetreden.
De verslaggevers hebben hier­
over niets geschreven en de partij
werd zelfs — althans voor zoover
bekend — overal zoo weer­
gegeven, alsof er in het geheel
geen herhaling van zetten had
plaatsgevonden, dus 16. ... Lh3
17. Lf3, Lg4 18. Lhl. Toch is dit
voor de beoordeeling der situatie
belangrijk.
Réti zette voort met
20. Lf3—hl
en nu wist Aljechin, dat hij niet
zonder meer remise kon krijgen.
Hij zag natuurlijk, dat wit een
aanval op den damevleugel,
gebaseerd op de doorbraak b2—
b4—b5, op het oog had; het
beste redmiddel in dergelijke
gevallen is een tegenaanval en
daar is Aljechin juist de man
naar.
Wat nu volgt, is een der
fraaiste prestaties uit Aljechin's
loopbaan.
20 h7—h5 !
21. b2—b4 a7—a6
22. Tal—cl
Wit kan zijn plan niet recht­
streeks doorzetten, omdat Tal
ongedekt staat: 22. a4, h4 23.
b5 ?, ab5: en zwart wint.
22 h5—h4 !
23. a2—a4 h4Xg3
24. h2Xg3
25
 Met dezen ruil heeft zwart de Stelling na 28. Dc4Xb5
witte rochadestelling belangrijk
verzwakt. Pion g3 staat nu immers
slechts éénmaal gedekt en dit
geeft zwart spoedig de gelegen­
heid om te gaan combineeren.
24 Dc8—c7
Het zwakke punt van de witte
stelling wordt onder vuur ge­
nomen. De tactische bedoeling van
den tekstzet blijkt dadelijk.
25. b4—b5 a6Xb5
26. a4Xb5 Te8—e3!
30. Pc5Xb7 Pc3Xe2f
Uit dit offer blijkt de beteekenis 31. Kgl—h2
van zwarts laatste zetten. Er
dreigt 27. ... Tg3:f 28. hg3:, Na 31. Kfl, Pg3:f 32. fg3:,
Dg3:f 29. Lg2, Pe3 en mat, Lf3: heeft zwart bij overwegende
terwijl 27. fe3: ? op dezelfde stelling een pion gewonnen, maar
wending faalt. Wit is reeds wat kan er na den tekstzet nog
genoodzaakt zich te verdedigen. gebeuren? Slaan op cl wordt met
fe3: beantwoord en de partijen
27. Pd4—f3
staan gelijk.
Dit is niet de beste methode. De
31 Pf6—e4ü
voorkeur verdiende 27. Lf3,
waarop Aljechin met 27. ... Taa3 Een prachtige zet, die heelemaal
en eventueel Tec3 wilde voort­ niet voor de hand lag. Nu staan
zetten. Na den tekstzet komt de er drie van de vier torens „en
witte looper op non-actief te prise". Wit moet zeer zorgvuldig
staan, terwijl ook het witte paard spelen, om niet onmiddellijk de
een minder sterke positie inneemt. kwaliteit te verliezen. B.v. 32. fe3:,
27 c6Xb5 Pd2: en er dreigt zoowel 33. ...
28. Dc4Xb5 Pf3:f als 33. ... Pel:.

Nu begint de eigenlijke combi­ 32. Tel—c4

natie, welke spoedig de meest Relatief de beste verdediging:
fantastische „hangstellingen" doet op 32. ... Lf3: kan nu 33. Te4:!
ontstaan: volgen, terwijl ook 32. ... Pd2: 33.
28 Pd5—c3 Pd2: wegens de bedreiging van
29. Db5Xb7 Dc7Xb7 Te3 en Lg4 niets oplevert.

26
 32 Pe4Xf2!
Dit ziet er vrij nuchter uit:
zwart heeft een pion buitgemaakt
en alle dreigingen zijn plotseling
opgeheven. Maar het mooiste
komt nog. Zwart, wiens materieele
voordeel in dezen vorm niet
voldoende zou zijn voor de winst,
gaat de partij beslissen.
33. Lhl—g2
Zwart dreigde met 33. ... Le6
gevolgd door Phl: nog een
tweeden pion te winnen.
33 Lg4—e6
34. Tc4—c2
Het vervolg der combinatie laat
zien, dat de witte toren op deze
plaats relatief het beste staat,
terwijl het verder van beteekenis
is, dat zwart nu geen gelegenheid
heeft tot voorbereidende zetten,
daar de witte torens Pe2 direct
en Pf2 indirect bedreigen.
34 Pf2—g4f
35. Kh2—h3
Niet 35. Khl wegens 35. ...
Talf.
35. Pg4—e5f
36. Kh3—h2 Te4Xf3
37. Td2Xe2
Het eenige; 37. Lf3: zou een
stuk kosten.
37 Pe5—g4f
Een kleine herhaling van het
voorgaande.
38. Kh2—h3 Pg4—e3f
39. Kh3—h2 Pe3Xc2
40. Lg2Xf3 Pc2--d4
Hiermee is het uit, want op
41. Te3 (of Tf2) volgt 41. ...
Pf3:f 42. Tf3:, Ld5 met stukwinst.
Wit gaf het dan ook op.
Een parel van Aljechin's aan-
valskunst. Bijzonder opmerkelijk
zijn de vele probleemzetten na
ruil der dames. De stelling is
buitengewoon ingewikkeld, alles
„hangt", maar Aljechin beheerscht
het tooneel, hij trekt aan de
touwtjes en de marionetten dansen
naar zijn wil.
VOORBEELD No. 7.
Het vorige voorbeeld, Réti—
Aljechin, gaf een prachtige, inge­
wikkelde en zeer ver berekende
combinatie te zien, welke pas na
ruil der dames begon. Dergelijke
gevallen zijn in het algemeen zeer
zeldzaam, want het wezen van de
combinatie zetelt in een groote ver­
storing van het dynamische even­
wicht, en de kans op dit laatste
is veel geringer, wanneer het
sterkste stuk, de dame, ontbreekt.
Echter mag men ten aanzien van
de partij Réti—Aljechin niet
vergeten, dat de bedoelde combi­
natie eigenlijk door den ruil der
dames werd ingeleid, zoodat dit
stuk toch een belangrijke, hoewel
voorbereidende rol speelde.
Hieronder volgt nu een voor­
beeld van anderen aard. De dames
27
worden reeds op den zesden zet
geruild, in een stadium der partij,
waar van aanval of combinatie
geen sprake kan zijn. Desondanks
doet zich Aljechin's aanvalskunst
reeds na een gering aantal zetten
gelden. Weliswaar komen geen
diepe combinaties voor, maar het
scherpe tempo van den strijd laat
niets te wenschen over.
Wit: Dr. A. Aljechin.
Zwart: R. Fine.
(Uit den wedstrijd te Kemeri 1937).
Aangenomen damegambiet
1. d2—d4 d7—d5
2. c2—c4 d5 X c4
3. Pgl—f3 Pg8—f6
4. Ddl—a4f
Een der nieuwere vormen van
deze opening.
4 Dd8—d7
Dwingt in combinatie met den
volgende zet tot ruil der dames
en leidt oogenschijnlijk tot een
remisestelling. Maar zoo een­
voudig blijkt de zaak toch niet
te zijn.
5. Da4 Xc4 Dd7—c6
6. Pbl—a3 Dc6Xc4
Overweging verdiende 6. ... e6.
Na den tekstzet komt het witte
damepaard in een zeer sterke
positie.
7. Pa3Xc4 e7—e6
8. a2—a3 !
Met kennis van zaken gespeeld.
Niet alleen wordt het schaak
op b4, dat tot verdere vereen­
voudiging zou leiden, verhinderd,
maar bovendien wordt b2—b4
voorbereid, waardoor wit het
beschikbare terrein belangrijk
vergroot. De opmarsch b2—b4 is
juist in verband met de positie
van Pc4 bijzonder sterk, omdat
aldus de belangrijke tegenstoot
c7—c5 bemoeilijkt wordt.
8 c7—c5
9. Lel—f4 Pb8—c6
Zwart kan het dreigende Pd6f,
waarmee wit zich het looperpaar
verschaft, niet goed verhinderen.
10. d4Xc5
Alvorens Pd6f te spelen, wint
wit eerst nog enkele tempi.
10 Lf 8 X c5
11. b2—b4 Lc5—e7
12. b4—b5 !
Aljechin haalt uit de stelling
alles, wat erin zit.
12 Pc6—b8
13. Pc4—dóf Le7Xd6
14. Lf4Xd6
Stelling na 14. Lf4Xd6

28
 De openingsphase is voorbij en
Aljechin heeft weer eens zijn
eerste doel bereikt: een gunstige
stelling. Weer heeft daarbij niet
de een of andere bepaalde zet,
maar een heele reeks van op zich­
zelf eenvoudige zetten den door­
slag gegeven.
Het argelooze zetje 8. a3
heeft den tegenstander min of
meer gedwongen onmiddellijk c5
te spelen, daar deze belangrijke
opmarsch anders moeilijk door­
gezet kon worden, en dit leidde
tot een verzwakking van veld d6,
zooals de zet 9. Lf4 deed blijken.
Nu beschikt wit over het
looperpaar, maar we zullen uit
het vervolg zien, dat het onder
de gegeven omstandigheden lang
niet gemakkelijk is, dit voordeel
te behouden.
14. Pf6—e4
15. Ld6—c7
Na het voor de hand liggende
15. Lb4 zou zwart het looperpaar
met 15. ... a5 onschadelijk maken
b.v. 16. ba6: e.p., Pa6: 17. La5,
Pac5 18. Lb4, Pa6 enz. Ook 15.
Lf4 was niet zeer sterk wegens
15. ... f6, gevolgd door e5.
15 Pb8—d7
Juist was 15. ... a6!, om
tegenkansen langs de a-lijn te
verkrijgen. Wit kan dan met 16.
b6 niets bijzonders bereiken,
omdat veld c6 voor het damepaard
vrij komt.
16. Pf3—d4
Bijzonder sterk: wit bereidt de
formatie f3-e4 voor, welke zwarts
lichte stukken de belangrijke
centrumvelden e4 en d5 (velden
van witte kleur) ontneemt. Ten
aanzien van de centrumvelden van
zwarte kleur, d4 en e5 dus, heeft
wit in ieder geval eenig overwicht
door het bezit van zijn damelooper.
16 Pd7—b6
17. f2—f3 Pb6—d5
18. Lc7—a5
Op 18. Le5 zou f6 volgen.
18 Pe4—f6
Na 18. ... Pd6 19. e4, Pe3 20.
Lb4 ! blijft wit eveneens in het
voordeel.
19. Pd4—c2
De laatste voorbereiding tot
e2—e4.
19 Lc8—d7
20. e2—e4 Ta8—c8
21. Kei—d2 Pd5—b6
22. Pc2—e3
Anders volgt 22. ... Pc4f. De
bewegingen van dit paard, dat
den weg bereidt voor den witten
opmarsch, zijn zeer opmerkelijk:
eerst werd met 16. Pd4 den zet
f2—f3 voorbereid, daarna met
19. Pc2 den opmarsch e2—e4, en
nu wordt met den tekstzet de
bevrijding van de zwarte stelling
onmogelijk gemaakt.
22 0—0
Iets beter was Pa4, gevolgd
door Pc5. Vergelijk ook de
29
opmerking bij 15. ... Pbd7. In het kwalitatieve richtsnoer, d.w.z.
tegenstelling met andere groote hij let in de eerste plaats op de
meesters, kan men bij Aljechin werkzaamheid en niet op de
dergelijke kleine verzuimen maar numerieke sterkte van de gemobi­
hoogst zelden vaststellen. Na den liseerde troepen.
tekstzet laat wit Pa4 niet meer toe.
23 Tf8—d8
23. a3—a4 ! 24. Lfl—d3 e6—e5
Stelling na 23. a3—a4 ! Ten einde Ld7 actiever te
gebruiken.
25. Thl—cl Ld7—e6
26. Tel Xc8
Niet onmiddellijk 26. Lb4
wegens 26.... Tel: 27. Tel:, Pa4:.
26 Td8Xc8
27. La5—b4
Ter voorbereiding van den
verderen opmarsch op den
dameveugel.
27 Pf6—e8
Nu bevinden zich na 23 zetten 28. a4—a5 Pb6—d7
nog slechts twee witte stukken in
het spel en toch is de witte Niet 28. ... Pc4f wegens 29.
opstelling ideaal. De fraaie cen­ Pc4:, Lc4: 30. Tel, Le6 31. Tc8:,
trale positie van Pe3, de stevige Lc8: 32. Lc5, a6 33. ba6:, ba6: 34.
centrum formatie, de aanvallende Kc3 en pion a6 gaat spoedig
formatie op de flank a4-b5, de verloren.
beweeglijke positie van La5, 29. Pe3—<15
deze factoren maken, dat de
zwarte stukken geen goede velden Misschien was Tel iets een­
kunnen vinden, terwijl de witte voudiger, maar Aljechin vermijdt
stukken met enkele zetten hun ruil der torens, omdat eindspelen
maximum-activiteit ontplooien. met uitsluitend lichte stukken
Soortgelijke situaties treft men veel meer remisekansen bieden.
in Aljechin's partijen vaak aan, en Met den tekstzet verschaft wit
naar aanleiding daarvan kan men zich een vrijpion, die in combinatie
onderscheid maken tusschen met het looperpaar bijzondere
„kwantitatieve" en „kwalitatieve" kracht ontwikkelt. Er is echter
ontwikkeling. Aljechin volgt altijd één bezwaar aan de door wit

30
gevolgde tactiek: zwart krijgt nu niets meer doen tegen de
— zij het ook tijdelijk — de manoeuvre Lc6, b7 en Ta8.
beschikking over veld c5 en dit
verschaft zonder twijfel eenige 36 Td8Xd7
kansen. Alles komt op hetzelfde neer.
29 Le6Xd5 37. Tal—a8f Pd6—e8
30. e4Xd5 Pd7—c5 38. Ta8Xe8 mat.
31. Ld3—f5 Tc8—d8
Alles bijeengenomen vormt deze
Een aardige indirecte dekking partij een prachtig voorbeeld van
van Pc5, welke stellig beter is Aljechin's ruime opvatting over
dan de afwikkeling 31. ... Pb3f het spelen op aanval. Terwijl
32. Kd3, Pal: 33. Lc8:. De meeste vele andere aanvalsspelers het
remisekansen bood echter een plezier in de partij verliezen,
„mengsel" van beide voort­ wanneer de dames vroegtijdig van
zettingen, n.1.: 31. ... Pb3f 32. het bord verdwijnen, trekt Alje­
Kd3 en nu 32. ... Td8, ten einde chin zich daar niets van aan. Ook
na een zet van Tal met 33. ... in het eindspel weet hij den strijd
Pd4 voort te zetten. Maar wit zou gaande te houden en steeds
in dat geval met 33. Le7! zijn nieuwe mogelijkheden voor het
voordeel handhaven. initiatief te scheppen.
32. Kd2—c3
VOORBEELD No. 8.
Indirecte dekking van pion d5.
Hieronder volgt ten slotte de
32 b7—b6 partij, welke men als de belang­
33. a5Xb6 a7Xb6 rijkste van Aljechin's loopbaan
34. Lb4 X c5 ! en tevens als een van zijn
beste prestaties moet beschou­
Zooals bekend zetelt de kracht
wen. Het is de 34ste en
van het looperpaar o.a. in de kans
laatste partij uit den tweekamp om
om op een gegeven oogenblik tot
het wereldkampioenschap tusschen
een voordeelige afwikkeling over
Aljechin en Capablanca, welke
te gaan. Met den tekstzet verkrijgt
eind 1927 te Buenos Aires werd
wit een tweeden vrijpion, en deze
gespeeld. Aljechin won deze partij
brengt onmiddellijk de beslissing.
en bracht aldus den eeretitel op
34 b6Xc5 zijn naam. Om deze matchover­
35. b5—b6 Pe8—d6 winning op de juiste waarde te
36. Lf5—d7 ! kunnen schatten moet men be­
denken, dat Capablanca in dien
Een fraai slot. Zwart kan tijd als onoverwinnelijk gold. Tot

31
 viermaal toe, d.w.z. in alle wed­
strijden, waaraan Aljechin en
Capablanca beiden hadden deel­
genomen (St. Petersburg 1914,
Londen 1922, New York 1924 en
New York 1927) was de Cubaan
boven Aljechin beland en er
bestond geen enkele aanleiding
om den laatstgenoemden het
sterkst te achten. Toen de 34ste
partij begon, stond weliswaar Al­
jechin met +5 —3 =25 vóór,
maar zekerheid voor zijn eindzege
had men allerminst. Volgens de
matchbepalingen behoefde Capa­
blanca slechts twee partijen te
winnen om met een score van
+ 5 —5 wereldkampioen te
blijven. In dit critieke stadium van
den strijd won echter Aljechin de
34ste partij en daarmee de match.
Maar niet alleen uit sportief
oogpunt was deze partij belang­
rijk, ook schaaktechnisch bekeken
vormt ze een grootsche prestatie.
Aljechin behaalde — zooals ge­
woonlijk — in de opening een
klein overwicht en nauwelijks is
het middenspel begonnen, of hij
plaatst zijn tegenstander met een
duivelschen damezet^Zl. Dd2!)
voor een overvloed van problemen.
Capablanca verzuimt de eenige
zeer verborgen mogelijkheid om
het evenwicht te handhaven en
raakt een pion kwijt. Het reali-
seeren van dit voordeel vormt
echter een uiterst lastige taak,
aangezien er spoedig slechts
zware stukken overblijven en wit
op zijn hoede moet zijn voor aller­
32
lei afwikkelingen, waarbij de plus­
pion zijn beteekenis zou verliezen.
Van deze taak kwijt Aljechin zich
echter op een wijze, waarbij doel­
bewustheid, oplettendheid en ge­
duld de grootste rol spelen. Pas in
de laatste phase, waar Aljechin
volstrekt gewonnen staat, laat hij
toch de gelegenheid glippen den
tegenstander eenige zetten eerder
tot opgeven te dwingen, maar deze
kleine schoonheidsfout is onder
de gegeven omstandigheden stellig
te vergeven.
Wat in deze partij het meest
bewonderd moet worden, is de
technische prestatie van Aljechin,
het omzetten van een klein
materieel voordeel in winst; een
procédé, dat bijna 70 zetten duurt
en door den met wanhopige
energie strijdenden tegenstander
voortdurend verijdeld dreigt te
worden.
Laat ons, na den genialen
combinatiespeler te hebben be­
wonderd, thans het hoofdstuk
„Aljechin" besluiten met een
eeresaluut aan den volmaakten
technicus.
Wit: Dr. A. Aljechin.
Zwart: J. R. Capablanca.
(Laatste matchpartij, Buenos Aires 1927).
Damegambiet
1. d2—d4, d7—d5 2. c2—c4,
e7—e6 3. Pbl—c3, Pg8—f6 4.
Lel—g5, Pb8—d7 5. e2—e3, c7—
c6 6. a2—a3, Lf8—e7 7. Pgl—.f3,
0—0 8. Lfl—d3, d5Xc4 9. Ld3X
c4, Pf6—d5 10. Lg5Xe7, Dd8X
e7 11. Pc3—e4, Pd5—f6 12.
Pe4—g3, c6—c5 13. 0—0, Pd7—
b6 14. Lc4—a2, c5Xd4 15. Pf3X
d4, g7—g6 16. Tal—cl, Lc8—d7
17. Ddl— e2, Ta8—c8 18. e3—e4,
e6—e5 19. Pd4—f3, Kg8—g7 20.
h2—h3, h7—h6
21. De2—d2 !
Stelling na 21. De2—d2 !
Een typische Aljechin-zet,
welke de witte dame plotseling
maximale werkzaamheid verschaft.
De zwarte stelling vertoont drie
zwakten: op den damevleugel
(pion a7), in het centrum (pion
e5) en op den koningsvleugel (de
formatie g6-h6). Al deze zwak­
ten worden met den tekstzet
direct of indirect aangetast, zooals
uit de volgende mogelijkheden
blijkt:
21. ... Tel: 22. Tel:, Tc8 23.
Tc8:, Pc8: 24. Dc3 en pion e5 is
niet te dekken.
21. ... Tel: 22. Tel:, Tc8 23.
Tc8:, Lc8: 24. Da5 met aanval op
a7 en e5.
21. ... Lc6 22. Ph4 !, Le4: 23.
De3 ! met stukwinst, daar de
zwarte looper met het oog op de
mogelijkheid Pf5f veld f5 moet
blijven dekken en aldus 23. ...
Lc2 op 24. Tc2: ! faalt.
21. ... Lc6 22. Ph4 !, Pe4: 23.
Phf5f, gf5: 24. Pf5:f, Kg6 25.
Dh6:f, Kf5: 26. g4 mat!
Vooral deze laatste variant is
zeldzaam mooi en laat zien, welke
verborgen finesses Aljechin in
de stelling weet te leggen.
21. Ld7—e6
Latere analyses hebben be­
wezen, dat zwart alleen met
den door Lasker aanbevolen zet
21. ... Pa4! het evenwicht kon
handhaven. Nu gaat zonder meer
een pion verloren:
22. La2Xe6, De7Xe6 23.
Dd2—a5, Pb6—c4 24. Da5Xa7,
Pc4Xb2 25. Tel Xc8, Tf8Xc8
26. Da7Xb7, Pb2—c4 27. Db7—
b4, Tc8—a8 28. Tfl—al, De6—
c6 29. a3—a4 !
29 Pf6Xe4
Stelling na 29. ... Pf6Xe4
33
 Weer een spannend oogen- Stelling na 35. TelXe4
blik. Schijnbaar wint zwart zijn
pion terug, maar Aljechin heeft
een verrassend antwoord in petto:
30. Pf3Xe5 !
Vooral niet het verleidelijke 30.
Pe4:, De4: 31. Tel, wegens 31.
... Tc8 !, b.v. 32. Pd2, Pd2: !, of
32. Pe5:, Pe3 !! 33. De4:, Tcl:f
34. Kh2, Pflf 35. Kgl, Pg3f en
zwart wint.
Aljechin is even vaardig in het
vinden van verrassende aanvals-
wendingen als in het vermijden maakt het forceeren van de winst
van ressources der tegenpartij. zeer moeilijk. Wij geven de rest
„cinematografisch", waarmee de
30. Dc6—d6 ! lezer het beste beeld krijgt van de
Relatief het beste. Na 30. ... lijn, welke Aljechin via eindspel­
Pe5: 31. De4:, De4: 32. Pe4: finesses naar de winststelling heeft
ontstaat een voor wit gemakkelijk getrokken.
gewonnen eindspel.
35. ... Ta8—b8 36. Te4—e2,
31. Db4 X c4 Dd6Xe5 Tb8—a8 37. Te2—a2, Ta8—a5
38. Del—c7, Df6—a6 39. Dc7—
Men merke op, hoe alles klopt:
c3f
zwart mocht niet 31. ... Pg3:
spelen wegens 32. Df7:f, Kh8 33. Stelling na 39. Dc7—c3f
Pg6:f met damewinst.
32. Tal—el Pe4—d6
De eenige manier om stuk­
verlies te vermijden.
33. Dc4—cl De5—f6
34. Pg3—e4 Pd6Xe4
35. Tel Xe4
Er is nu een zeer lastig eindspel
ontstaan, waarin Aljechin zijn
pluspion op uiterst leerrijke wijze
tot winst herleidt. De aanwezig­
heid van uitsluitend zware stukken Wit heeft de groote diagonaal

34
veroverd en gaat nu met mat- Stelling na 49. Db6—d4 !
dreigingen werken.
39. ... Kg7—h7 40. Ta2—d2,
Da6—b6 41. Td2—d7, Db6—blf
42. Kgl—h2, Dbl—b8f 43. g2—
g3, Ta5—f5 44. Dc3—d4, Db8—
e8 45. Td7—d5, Tf5—f3
Stelling na 45. ... Tf5—f3

Stellinq na 51. ... Tf6—a6

Wit mag nu met zijn aanval niet

overhaast te werk gaan. Zoo b.v.
faalt het oogenschijnlijk sterke
46. Kg2, Ta3 47. Td8 op Ta4: !
46. h3—h4, De8—h8 47. Dd4—
b6, Dh8—al 48. Kh2—g2, Tf3—
f6 49. Db6—d4 !
(Zie stelling na 49. Db6—d4 !)
Dwingt tot ruil der dames onder
voor wit gunstige omstandigheden
(de zwarte toren kan niet achter
den witten vrijpion komen).
49. ... Dal Xd4 50. Td5Xd4,
Kh7—g7 51. a4—a5, Tf6—a6
(Zie stelling na 51. ... Tf6—a6.)
De dames zijn geruild, de witte
pluspion wordt persona grata.
52.Td4—d5,Ta6—f6 53.Td5—
d4, Tf6—a6 54. Td4—a4, Kg7—
f6 55. Kg2—f3, Kf6—e5 56.
Kf3—e3, h6—h5 57. Ke3—d3,
Ke5—d5 58. Kd3—c3, Kd5—c5
(Zie stelling na 58. ...Kd5—c5, blz. 36.)
De koningen vechten om terrein.
59. Ta4—a2, Kc5—b5 60.
Kc3—b3, Kb5—c5 61. Kb3—c3,
Kc5—b5 62. Kc3—d4 !
(Zie stelling na 62. Kc3—d4 !, blz. 36.)
De witte koning zwenkt op het

35
 Stelling na 58. ... Kd5—c5 Stelling na 66. ... Te5—f5

Stelling na 62. Kc3—d4 !

tempo-dwang snel winnen: 67.
Kg7, Tf3 68. Kg8, Tf6 69. Kf8 !,
Tf3 (69. ... Tf5 70. f4) 70. Kg7,
Tf5 71. f4 en zwart moet het
opgeven.
67. f2—f4, Tf5—c5 ! 68. Ta2—
a3, Tc5—c7 69. Kh6—g7, Tc7—
d7 70. f4—f5, g6Xf5 71. Kg7—
h6, f5—f4 72. g3Xf4, Td7—d5
73. Kh6—g7, Td5—f5 74. Ta3—
a4, Ka6—b5 75. Ta4—e4, Kb5—
a6 76. Kg7—h6

Stelling na 76. Kg7—h6

goede oogenblik naar den anderen
kant (zwart mag niet slaan op a5).
62. ... Ta6—dóf 63. Kd4—e5,
Td6—e6f 64. Ke5—f4, Kb5—a6
65. Kf4—g5, Te6—e5f 66. Kg5—
h6, Te5—f5
(Zie stelling na 66. ... Te5—f5.)

Het zeldzame geval doet zich

voor, dat Aljechin de allersterkste
voortzetting mist. Zooals hij zelf
aangeeft, kon wit hier door

36
 Wit offert pion a5 om pion h5 Stelling na 82. Tf7—e7
te veroveren.

76. ... Tf5Xa5 77. Te4—e5.

Ta5—al 78. Kh6Xh5, Tal—gl
79. Te5—g5. Tgl— hl 80. Tg5—
f5, Ka6—b6 81. Tf5Xf7, Kb6—
c6 82. Tf7—e7

Capabanca geeft het op en

Aljechin behaalt daarmede het
wereldkampioenschap.

37
Capablanca y Graupera José Raoul
werd op 19 November 1888 te
Havana geboren. Merkwaardige
analogie met Aljechin: ook de
Cubaan aanschouwde het levens­
licht in een stad, waar omstreeks
het jaar van zijn geboorte een
match om het wereldkampioen­
schap plaats vond. Te Moskou was
het de revanchematch Steinitz—
Lasker en te Havana de match
Steinitz—Tschigorin. En evenals
Aljechin leerde ook Capablanca
het schaakspel reeds op zeer
jeugdigen leeftijd.
In het jaar 1900, dus als
twaalfjarige jongen, won hij met
+4—0=6 een match tegen
S. Corso en werd daardoor kam­
pioen van Cuba. Dezen titel mag
men niet onderschatten, daar het
Cubaansche schaakleven tenge­
volge van de groote activiteit van
de schaakclub Havana, zeer ont­
wikkeld was.
Na de middelbare school te
hebben doorloopen ging Capa­
blanca naar New York om
techniek te studeeren, schaak­
techniek inbegrepen, hoewel dit
laatste oorspronkelijk niet in zijn
bedoeling lag. Hij werd lid en
spoedig ook kampioen van de
Manhattan Chess Club. In 1909
versloeg hij den Amerikaanschen
kampioen Marshall met +8—1
= 14 en werd sindsdien als den
sterksten speler van de Nieuwe
Wereld beschouwd. Als zoodanig
is zijn positie eerst in den laatsten
38
tijd door het optreden van Re-
schewsky en: Fine eenigszins
wankel geworden. Capablanca
heeft echter geen matches met
deze of andere Amerikaansche
grootmeesters gespeeld.
Capablanca begon zijn loopbaan
als groot talent, maar men moet
niet gelooven, dat dit alleen
voldoende geweest zou zijn om
hem in de voorste gelederen der
schaakgrootheden te plaatsen; hij
moest vooral in het begin hard
werken om zijn schaakaanleg te
exploiteeren. Evenals bij andere
schaakmeesters bestond dit werken
uit studeeren en oefenen, hoewel
er toch in vergelijking met b.v.
Aljechin, een groot verschil te
constateeren valt. Capablanca
legde zich niet op de theorie der
openingen toe (op welk gebied hij
dan ook nooit bijzonder veel
gepresteerd heeft), maar hij ver­
diepte zich meer in de studie der
eindspelen en andere eenvoudige
stellingen, die de phantasie maar
weinig aanknoopingspunten bieden
en welker oplossing in de eerste
plaats een kwestie van techniek is.
Men beweert, dat de Cubaan o.m.
een duizendtal toreneindspelen
nauwkeurig heeft bestudeerd, een
ontzaglijk werk, dat echter zijn
rente heeft opgebracht. Ook wat
de practische oefening betreft
volgde Capablanca een andere
methode dan de meesters van zijn
generatie. Weliswaar nam hij aan
verschillende Amerikaansche wed­
strijden deel, maar de eigenlijke
toetssteen voor zijn theoretische
kennis werd niet de tournooipartij,
maar het vluggertje. In den tijd
dat hij te New York studeerde,
heeft hij duizenden vluggertjes
gespeeld, alle om geld, zoodat hij
steeds tot oplettendheid genoopt
was, hetgeen hem mettertijd dien
superieuren kijk op de stelling ver­
schafte, die later in internationale
wedstrijden zoo'n geducht wapen
zou blijken te zijn. Ten eerste
leerde hij zeer vlug spelen zonder
grove fouten te maken en ten
tweede verkreeg hij de gewenschte
vaardigheid om uit elke wille­
keurige situatie een weg te vinden,
die tot zijn geliefkoosde duidelijke
stelling leidde. Capablanca kwam
dan ook gedurende vele jaren bijna
nooit in tijdnood en evenmin in een
situatie, tegen welke hij niet
opgewassen bleek te zijn. Pas in
den laatsten tijd gaat Capablanca
in dit opzicht achteruit, de tijdnood
speelt nu ook hem parten en alles
bijeengenomen moet hij zich
tegenwoordig in zijn partijen veel
meer inspannen dan vroeger.
Zetten we nu Capablanca's
levensbeschrijving voort. Na zijn
eclatante overwinning op Marshall
klom Capablanca snel op tot een
internationale beroemdheid. In
1911 kwam hij voor het eerst naar
Europa en won in het zeer sterk
bezette tournooi te San Sebastiaan
met +6—1 —7 den eersten prijs.
Onmiddellijk daarop polste hij
den toenmaligen wereldkampioen
dr. Lasker aangaande een match
om het wereldkampioenschap,
maar tot onderhandelingen is het
toen niet gekomen. En nadat hij
in den wedstrijd te St. Petersburg
1914 tegen Lasker het onderspit
moest delven en „slechts" tweede
werd, verflauwden zijn aspiraties
op het wereldkampioenschap
eenigszins. Bovendien legde de
oorlog het internationale schaak­
leven voorloopig lam. Capablanca
nam slechts aan drie New Yorksche
tournooien deel (1915, 1916 en
1918) en werd telkens nummer
één. Na den oorlog kwam Capa­
blanca weer in Europa en her­
vatte met hernieuwde energie zijn
pogingen om Lasker tot een match
om den wereldtitel te bewegen. Na
vele moeilijkheden — o.m. nadat
Lasker zonder meer afstand van
zijn titel had gedaan, hetgeen
Capablanca niet wilde aanvaarden
— kwam deze tweekamp in 1921
te Havana tot stand en slaagde
de Cubaan erin den hoogsten titel
op zijn naam te brengen. In een
stand van +4—0 =10 ten gunste
van Capablanca achtte Lasker de
situatie hopeloos en gaf dan ook
den strijd op.
De nieuwe wereldkampioen wist
zijn positie te bevestigen door het
groote internationale' tournooi te
Londen 1922 met de schitterende
score van +11 —0 =4 te winnen.
De Cubaan gold toen algemeen
als onoverwinnelijk, maar reeds
twee jaar later kreeg zijn reputatie
39
 in den wedstijd te New York 1924
den eersten knauw: evenals te
St. Petersburg 1914 moest hij
genoegen nemen met den tweeden
prijs, terwijl Lasker eerste werd.
Een troost voor Capablanca was
het, dat hij althans alle jongere
meesters, in het bijzonder Aljechin,
die toen als de „coming man"
werd beschouwd, voorbijstreefde.
Maar in den wedstrijd te Moskou
1925 kreeg hij den tweeden klap:
Bogoljubow werd eerste, Lasker
tweede en Capablanca derde.
Aljechin deed toen niet mee. De
gelegenheid tot een krachtmeting
met den laatstgenoemden kreeg
Capablanca pas in den vier-
rondigen zeskamp te New York
1927. Daar werd hij onbetwist
eerste, opnieuw vóór Aljechin en
zijn positie als wereldkampioen
scheen onneembaar, te meer daar
Lasker zich uit de schaakwereld
had teruggetrokken. Vol ver­
trouwen kon hij de inmiddels
georganiseerde titelmatch tusschen
hem en Aljechin tegemoet zien.
Maar „Vanitas vanitatum et
omnia vanitas — reeds de eerste
partij bezorgde den Cubaan een
wreede ontgoocheling, hij werd
(nota bene met wit!) geslagen. Het
verdere verloop dezer match laat
zien, dat reeds deze eerste partij
ook de beslissende was, want
Capablanca werd psychologisch
onttroond en bleek in de nog
volgende 33 partijen niet in staat,
zich volkomen te herstellen. Hij
bood weliswaar nog prachtigen
40
tegenstand, maar zag zich in het
algemeen genoopt tot een verdedi­
gende tactiek, terwijl in het
schaakspel — zooals trouwens in
iederen strijd — de kunst van het
slagen in den aanval zetelt. De
„schaakmachine", zooals Capa­
blanca vaak vol bewondering werd
genoemd, toonde toen ook de
nadeelen van de machine: zij
bleek niet voldoende veerkracht
te bezitten om zich zonder meer
aan de veranderde situatie aan te
passen.
Over de pogingen om een
revanchematch tusschen Aljechin
en Capablanca tot stand te
brengen, werd reeds geschreven
in het hoofdstuk „Aljechin".
Als ex-wereldkampioen oogstte
Capablanca nog verschillende
successen, hij won eerste prijzen
in de wedstrijden te Berlijn 1928
en Budapest 1929, terwijl hij te
Kissingen 1928 tweede werd
(achter Bogoljubow) en te Karls-
bad 1929 den tweeden prijs met
Spielmann deelde (achter Nimzo-
witsch). Verder versloeg hij mij­
zelf in een match met +2—0 =8
(1931). Na dezen laatsten wed­
strijd trok hij zich eenige jaren uit
de tournooiwereld terug om pas
in den Kerstwedstrijd te Hastings
1934/35 weer te verschijnen. Een
groot succes werd deze „come­
back" niet, want Capablanca
moest zich met den 4den prijs
tevreden stellen. In Moskou 1935
werd hij vierde (1 en 2. Flohr en
Botwinnik, 3. Lasker). Pas een
 jaar later mocht hij te Moskou het
genoegen smaken om Lasker in
een internationalen wedstrijd voor­
bij te streven. Hij won onbedreigd
den eersten prijs en kwam ook
kort daarna in het sterk bezette
tournooi te Nottingham samen
met Botwinnik bovenaan. Het
laatste groote tournooi, waaraan
Capablanca deelnam, was de
dubbelrondige achtkamp te Sem-
mering-Baden 1937, waar Keres
eerste, Fine tweede en Capa­
blanca samen met Reschewsky
derde en vierde werd.
De Cubaan is nog steeds een
van de beste spelers ter wereld,
hoewel het voor hem steeds
moeilijker wordt zijn vooraan­
staande positie te handhaven.
Men moet niet vergeten, dat
Capablanca 'in den A.V.R.O.-
wedstrijd de nestor der deel­
nemers zal zijn.
41
 CAPABLANCA AAN DEN SLAG.
VOORBEELD No. 1.
Allereerst een partij in den stijl,
welke Capablanca den bijnaam
„schaakmachine" verschafte. Wij
zien hier, hoe hij in de opening
een klein maar duidelijk voordeel
behaalt, weliswaar lang niet groot
genoeg om de winst te verzekeren,
maar wel geschikt om den tegen­
stander problemen te stellen. De
stelling is geheel naar den zin van
Capablanca: iets beter voor hem
en daarbij eenvoudig, duidelijk.
Het is nu prachtig te zien, hoe de
Cubaan zijn voordeel vasthoudt
en systematisch vergroot, daarbij
elke onnauwkeurigheid van zijn
tegenstander uitbuitend. Capa­
blanca gaat met een niet te over­
treffen doelbewustheid te werk en
levert aldus een modelprestatie
van moderne zakelijkheid.
Wit: E. D. Bogoljubow.
Zwart: j . R. Capablanca.
Damepionnenspel
(Uit den wedstrijd te New York 1924).
1. d2—d4 Pg8—f6
2. Pgl—f3 d7—d5
3. e2—e3 e7—e6
Het ligt niet in Capablanca's
aard om reeds in de opening
problemen te zoeken. Vandaar de
rustige tekstzet i.p.v. een scher­
pere voortzetting als 3. ... Lf5 of
3. ... c5.
42
4. Lfl—d3 c7—c5
5. b2—b3 Pb8—c6
6. 0—0 Lf8—d6
7. Lel—b2 0—0
8. Pbl—d2
De voorkeur verdient 8. a3, De7
9. Pe5. Het waarom blijkt dadelijk.
8 Dd8—e7!
Met de dubbele dreiging 9. ...
e5 en 9. ... cd4: benevens 10. ...
La3. Men ziet nu, waarom 9. Pbd2
voorbarig was.
9. Pf3—e5 c5Xd4
10. e3Xd4 Ld6—a3
11. Lb2Xa3 De7Xa3
Na den ruil van Lb2 heeft wit
op den koningsvleugel geen
ernstige aanvalskansen meer en
moet er integendeel voor oppassen,
dat zwart niet het initiatief neemt
langs de open c-lijn. Dit alles was
echter reeds lang theoretisch be­
kend. Bogoljubow heeft blijkbaar
deze variant gekozen om geen
enkel risico te loopen. Op zichzelf
is dit juist gezien, inderdaad
bevindt wit zich niet in het nadeel.
Maar spoedig blijkt, dat deze
duidelijke stelling Capablanca veel
beter ligt dan den witspeler.
12. Pd2—f3 Lc8—d7
13. Pe5Xc6 Ld7Xc6
14. Ddl—d2
Volgens Aljechin was 14. Del
de aangewezen voortzetting. Wit
had een poging moeten doen de
vijandelijke dame uit haar sterke
positie te verdrijven.
14 Ta8—c8
15. c2—c3
Hiermee verzwakt wit zijn c-
pion, die op c2 goed gedekt stond.
Beter was direct Pe5.
15 a7—a6 !
Met dezen sterken zet begint
de eigenlijke strijd. Zwart gaat de
loopers ruilen, hetgeen zijn stelling
versterkt, aangezien wit den
goeden en zwart den slechten
looper heeft.
16. Pf3—e5 Lc6—b5
17. f2—f3
Relatief het beste. Na 17. Lb5:,
ab5: zou wit op a2 en c3 twee
achtergebleven zwakke pionnen
behouden. Ook 17. c4 is niet
bevredigend, want na 17. ... dc4:
heeft wit slechts de keuze tusschen
den geïsoleerden damepion (wan­
neer hij op c4 met een stuk terug­
neemt) en de hangende pionnen
(indien hij 18. bc4: speelt). De
tekstzet dient om veld e4 aan het
zwarte paard te ontnemen. Er
dreigde n.1. 17. ... Pe4 met ver­
overing van pion c3 of kwaliteits­
winst.
17 Lb5Xd3
18. Pe5Xd3 Tc8—c7
Zwart staat er nu gunstig voor,
omdat de witte pionnenstelling
verzwakt is. Dit laatste voor-
Stelling na 18. ... Tc8—c7
namelijk met het oog op pion c3,
welke langs de c-lijn bedreigd kan
worden. Wit kan hem weliswaar
gemakkelijk dekken, maar dat
brengt weer andere nadeelen en
gevaren met zich mede, welke
inhaerent zijn aan stellingen,
waarin de tegenpartij voortdurend
met dreigingen kan werken. De
ervaring leert, dat het voor de
verdedigende partij in dergelijke
situaties bijna onmogelijk is,
voortdurend de beste zetten te
vinden, wanneer de aanvaller zijn
kansen op de juiste wijze waar­
neemt.
19. Tal—cl Tf8—c8
20. Tel—c2 Pf6—e8 !
Ter versterking van den druk
op de witte stelling wordt het
paard in actie gebracht. Dit stuk
streeft nu naar d6, vanwaar het
via b5 of eventueel f5 daad­
werkelijk dreigt in te grijpen.
21. Tfl—cl Pe8—d6
22. Pd3—e5
43
 In het tournooiboek bewijst
Aljechin — wiens voortreffelijke
aanteekeningen wij hier volgen —
dat wit met 22. Pc5, eventueel
gevolgd door Pa4, veel meer
tegenstand had kunnen bieden.
22 Da3—a5
23. a2—a4
Ook hier had wit nog de
manoeuvre Pe5-d3-c5-a4 moeten
probeeren. De tekstzet, blijkbaar
tegen Pb5 gericht, beteekent een
nieuwe verzwakking van de witte
pionnenstelling en deze is reeds
beslissend.
23 Da5—b6 !
Stelling na 23. ... Da5—b6!
Deze eenvoudige zet, die ge­
baseerd is op een reeks aardige
wendingen, waarbij o.m. de ver­
zwakking van den witten konings­
vleugel een zeer belangrijke rol
speelt, brengt zwart materieel in
het voordeel. Pion b3 staat aan­
gevallen en als wit dezen dekt,
komt de zwakte der formatie c3-
44
d4, waarvan c3 achtergebleven is
en d4 gepend staat, te voor­
schijn, b.v.
a. 24. b4, a5! 25. ba5:, Da5: met
verovering van pion a4 of c3.
b. 24. b4, a5 ! 25. b5, Pc4 26. Pc4:,
Tc4: 27. Tal, e5 ! met verove­
ring van pion d4.
c. 24. Tb2, Pf5 (dreigt 25. ...
Pd4:!) 25. Tbbl, f6 26. Pg4
(26. Pd3, Tc3:! 27. Tc3:,
Dd4:f enz.) 26. ... e5, eveneens
met verovering van pion d4.
Capablanca is geen combinatie­
speler, maar deze soort wen­
dingen — welke men executieve
combinaties zou kunnen noemen,
omdat daarmee een reeds aan­
wezig voordeel van positioneelen
aard op de meest logische wijze
wordt gerealiseerd — is Capa-
blanca's specialiteit.
24. Pe5—d3
Bogoljubow ziet in, dat pion-
verlies onvermijdelijk is, en doet
daarom geen poging om Capa-
blanca's plannen te verijdelen.
Onder het motto „beter laat dan
nooit" gaat hij nu toch zijn paard
naar c5 brengen, hoewel dit de
partij niet kan redden.
24 Db6Xb3 25. Pd3—c5,
Db3—b6 26. Tc2—b2, Db6—a7
27. Dd2—el, b7—b6 28. Pc5—d3,
Tc7—c4 29. a4—a5, b6Xa5 30.
Pd3—c5, Pd6—b5 31. Tb2—e2
Dreigt 32. Te6:, maar de
tekstzet geeft zwart opnieuw de een groot theoreticus is geweest,
gelegenheid tot een aardige kiest liever een bescheiden voort­
afwikkeling. zetting, welke tot stellingen leidt,
die hem goed liggen.
31 Pb5Xd4
32. c3Xd4 Tc8Xc5 3. Pgl—f3 d7—d6
4. Pc3—a4
Wit gaf het op, want na 33.
dc5:, Dc5:f zou hij de dame ver­ Hiermee verschaft wit zich het
liezen of matgezet worden, terwijl looperpaar. Het vervolg leert
anders ook nog pion d4 verloren echter, dat dit hier geen voordeel
gaat. beteekent, omdat zwart voldoende
Bij het naspelen der partij compensatie krijgt door het bezit
krijgt men onwillekeurig den van de open a-lijn.
indruk, dat het schaakspel eigenlijk
4 Lc5—b6
doodeenvoudig en gemakkelijk is.
5. Pa4Xb6 a7Xb6
En dat is ook inderdaad achteraf
6. d2—d4 e5Xd4
het geval, wanneer men eerst weet
7. Ddl Xd4 Dd8—f6!
hoe het moet. „Het ei van
Columbus"! Na 7. ... Pf6 zou wit met 8. Lg5
een duidelijk openingsvoordeel
VOORBEELD No. 2. verkrijgen.
De hieronder volgende partij is 8. Lel—fl5 Df6Xd4
van hetzelfde genre als de vorige, 9. Pf3Xd4
alleen vindt in de opening de ruil
Stelling na 9. Pf3Xd4
der dames plaats, zoodat we aldus
gelegenheid krijgen in de eerste
plaats Capablanca's eindspelkunst
te bewonderen.

Wit: E. Kan.
Zwart: ]. R. Capablanca.
Weener partij
(Uit den wedstrijd te Moskou 1936).

1. e2—e4 e7—e5
2. Pbl—c3 Lf8—c5
Volgens de theorie is 2. ... Pf6
de beste zet, maar deze leidt tot Wit staat zeer behoorlijk op
verschillende zeer ingewikkelde grond van zijn looperpaar en den
varianten. Capablanca, die nooit centrumpion, welke hem een klein

45
overwicht in terrein verschaft.
Zwart heeft nu allereerst de taak,
den tegenstander geen gelegen­
heid te geven zijn stukken agres­
sief op te stellen en daar is
Capablanca juist de man voor.
9 Lc8—d7
10. Lfl—c4 Pg8—e7
11. 0—0 Pe7—g6
Dit zetje is belangrijk om 12. f4
te beletten. Op 12. f4? volgt n.1.
12. ... h6 13. f5, Pe5 met stuk­
winst voor zwart. Capablanca
heeft dus van de toevallige
omstandigheid, dat Lg5 eenigszins
geëxponeerd staat, geprofiteerd
om zijn koningspaard beter te
posteeren en daarmee tevens de
rochade voor te bereiden, zonder
met zetten als f6 of h6 tijd te
verliezen.
12. a2—a3
Het eerste effect van de open
a-lijn. Wit acht het wenschelijk
zijn a-pion met tempoverlies te
beveiligen ten einde met Tal en
Lc4 vrij te kunnen manoeuvreeren.
12 0—0
13. Tal—dl Pb8—c6 !
Opnieuw een zet, waarmee
zwart zijn kansen (het zijn voor-
loopig maar kansen om wit de
gelegenheid tot initiatief te ont­
nemen) op uitmuntende wijze
waarneemt. Er dreigt 14.... Ta4 !,
waarna wit afscheid zou moeten
nemen van zijn looperpaar, b.v.
15. Pc6:, Lc6: (ondernemender is
46
bc6:) en wit moet 16. Ld5 spelen,
daar 16. Ld3 op 16. ... Le4: 17.
b3, Ld3: faalt. De tweede pointe
van den tekstzet is, dat ook 14.
Pb5 niets oplevert wegens 14. ...
Pce5 ! 15. Le2, Lb5: 16. Lb5:, Ta5
17. Le2, Pf3f 18. Lf3:, Tg5:. Deze
laatstè variant illustreert op aar­
dige wijze de beteekenis der twee
factoren „open a-lijn" en „ge­
ëxponeerde positie van Lg5".
14. Pd4 X c6
Wit verzuimt de beste voort­
zetting. Hij had nu 14. Lel moeten
spelen, om dit stuk veilig te
posteeren en tegelijkertijd pion a3
een extra dekking te bezorgen,
dit laatste met de bedoeling 14. ...
Ta4 eenvoudig met 15. b3 be­
nevens a4 te beantwoorden. Met
den tekstzet wordt de zwarte
pionnenformatie versterkt, want
de b-pion komt naar c6 en
bestrijkt van daaruit het belang­
rijke centrumveld d5.
14 b7Xc6
15. Lg5—d2
Ook hier verdiende 15. Lel de
voorkeur.
15 Ta8—a4 !
Aldus maakt zwart het vijande­
lijke looperpaar onschadelijk. Het
nu volgende antwoord is ge­
dwongen.
16. Lc4—d3 Pg6—e5
17. Ld2—c3 f7—f6
18. f2—f3 Tf8—e8
 Vooral niet het geduld verliezen!
Capablanca heeft goed gezien,
dat wit zijn looperpaar toch niet
meer kan handhaven en hij maakt
daarom geen haast met de
afwikkeling.
19. Tfl—f2
Men vraagt zich af, waarom wit
geen poging doet het looperpaar
met 19. Le2 te handhaven. Het
antwoord daarop blijkt uit de
voortzetting van de partij.
19 Ld7—c81
20. Ld3—fl
Een zet zonder waarde, die de
situatie echter niet slechter maakt.
20 Lc8—a6
Thans blijkt de bedoeling van
zwarts laatste zetten: de witte
koningslooper wordt toch geruild,
maar zonder dat er loopers van
ongelijke kleur overblijven. Blijk­
baar speelt zwart niet op remise.
21. LflXaó Ta4Xa6
22. Lc3Xe5
Leidt tot een verdere versterking
van de zwarte pionnenstelling,
hetgeen door wit terecht als het
kleinste euvel wordt beschouwd.
Het zwarte paard stond n.1. zeer
sterk en beteekende een latent
gevaar voor wit.
22 f6Xe5
Thans staat zwart er stellig het
beste voor. Zijn pionnen bestrijken
de meeste velden van de centrale
Stelling na 22. ... f6Xe5
zone en zijn torens kunnen langs
de a- en f-lijn veel meer activiteit
ontplooien dan de witte. Daarbij
komt de mogelijkheid van een
doorbraak op den koningsvleugel
door middel van g 7—g5—g4,
terwijl wit tot passiviteit genoopt
is. Hij zou immers slechts met
f3—f4 kunnen doorbreken en de
kans daarop is heel klein, aange­
zien pion e4 na den ruil ef4: zeer
zwak zou worden.
In het nu volgende gedeelte
van de partij neemt Capablanca
zijn kansen zeer goed waar, maar
ook zijn tegenstander toont zich
op de hoogte.
23. Tdl—d3, b6—b5 24. Tf2—d2,
c6—c5 25. Kgl—f2, Ta6—a4 26.
Kf2—e2, Kg8—f7 27. Td2—dl,
Kf7—e6 28. Ke2—d2, Te8—b8
Beide partijen hebben hun
koningen in het gevecht gebracht
en zwart heeft bovendien zijn b-
en c-pion agressief opgesteld en
aldus een eventueele doorbraak
47
op den damevleugel (b5—b4)
voorbereid.
29. Td3—c3
Met indirecte bedreiging van
pion c7. Wit verhindert op deze
wijze de voortzetting 29. ... b4
30. ab4:, cb4:.
29 g7—g5
30. h2—h3 h7—h5
Zwart ziet in, dat hij op den
damevleugel toch niets beslissends
kan bereiken en stuurt derhalve
op de doorbraak g5—g4 aan,
onder de gegeven omstandigheden
het meest logische plan.
31. Tdl—hl
Een goede zet. Er dreigt 2. h4 !,
waarna zwart öf een zwakken
pion op de h-lijn zou behouden
(na32 gh4:of 33.hg5:) öf zijn
tegenstander een sterken vrijpion
op de h-lijn zou moeten toestaan
(na 32. h4, g4 33. fg4:, hg4:).
31. Ta4—d4f
32. Kd2—e2 Tb8—g8
Belet den opmarsch 33. h4,
waarop nu 33. ... g4 ten gunste
van zwart zou volgen, daar 34.
fg4: met 34. ... Tg4: beantwoord
kan worden.
33. Tc3—d3 Td4—a4
34. Thl—dl
De doorbraak is gelukt en de
partij komt nu in het critieke
stadium, daar zwart met een
zijner torens de vijandelijke
stelling binnendringt.
35. h3Xg4 h5Xg4
36. Ke2—e3
Echter niet 36. Thl wegens
36. ... gf3:f 37. gf3: (37. Kf3:,
Tf8f 38. Ke3, Tf4 met verovering
van pion e4) 37. ... Tg2f en de
zwarte torens krijgen beslissende
activiteit.
36. Tg8—h8 !
Met 36. ... gf3: 37. gf3:, Tg2
38. T3d2 zou zwart heelemaal
niets bereiken. Na den tekstzet
mag 37. fg4:? niet wegens 37. ...
Tg8 en wit heeft geen voldoenden
afweer tegen de dreiging Tg4:
benevens Te4:f. Met zijn laatste
zetten is zwart dus flink opge­
schoten, omdat hij zijn toren de
open h-lijn heeft verschaft. Des­
ondanks staat wit nog niet
verloren.
37. Td3—b3 Th8—h2
Pion g2 is veel belangrijker dan
pion b5. Op 37. ... c6 zou wit met
38. Tbd3 voldoende tegenspel
krijgen.
38. Tdl—d2 Ta4—d4 !

Blijft deze toren op de h-lijn, Hierna mag wit de torens niet

dan kan zwart met c6 en d5 een zelf ruilen en ook niet laten ruilen.
doorbraak in het centrum pro- Zwart verschaft zich met den
beeren. tekstzet de gelegenheid pion b5 te
34 g5—g4 dekken zonder met een aanval op

48
pion d6 rekening te moeten Thans krijgt de witte koning
houden. geen gelegenheid meer om pion g3
39. Td2—e2 c7—c6 aan te vallen en daardoor kan
40. Tb3—c3 g4—g3 zwart zijn stelling beslissend
versterken.
Capablanca heeft zijn stelling
42. f3—f4
door degelijke manoeuvres syste­
matisch versterkt en dreigt nu met Te laat; thans bespoedigt deze
41. ... Thl in beslissend voordeel opmarsch slechts het verlies.
te komen. Maar juist op dit
42 Thl—fl !
oogenblik is pion g3 zwak en deze
factor stelt wit in staat — zooals De pointe.
Capablanca zelf aantoont — de 43. f4—f5 f
partij met 41. f4! te redden. Er
Of 43. fe5:, Ke5: en pion e4
dreigt dan 42. Kf3 met verovering
gaat spoedig verloren.
van pion g3 en zwart moet der­
halve als volgt afwikkelen: 41. f4 !, 43. h Ke6—f6
Th4! 42. fe5:, Tde4:f 43. Kf3, 44. c2—c3 Td4Xd3f
Thf4f 44. Kg3:, Tg4f 45. Kf3, 45. Ke3Xd3 d6—d5 !
Te2: 46. Ke2:, Tg2:f 47. Kf3, Hiermee komt zwart materieel
Th2 48. Kg3 ! (om Th2—h3f Xc3 in het voordeel. Er dreigt zoowel
te beletten) 48. ... Twillekeurig ruil op e4 benevens slaan op f5 als
49. ed6: met remise.
ook 46. ... c4f gevolgd door
Wit verzuimt deze gelegenheid 47. ... Tf4.
en komt daardoor definitief ver­
loren te staan. 46. b2—b3 c5—c4"j"
Een andere winnende voort­
41. Tc3—d3 ? Th2—hl !
zetting was 47. ... Tal.
Stelling na 41. ... Th2—hl ! 47. b3Xc4 b5Xc4f
48. Kd3—e3
De laatste kans. Wit rekent
op 48. ... Tel 49. Ta2, gevolgd
door het oprukken van den vrijen
a-pion. Op 48. Kc2 kan 48. ... d4
volgen en op 48. Kd2, 48. ... Tal.
48. Tfl—al !
Ontneemt wit alle hoop.
49. Ke3—f3 TalXa3
50. Kf3Xg3
Of 50. Te3, Tb3! en wit ver-

49
keert in tempodwang (op51.Kg3:
volgt 51. ... d4).
50 Ta3Xc3f
51. Kg3—h4 Tc3—cl !
Zwart mag niet toelaten, dat de
witte g-pion met schaak naar g5
komt.
52. g2—g4, Tel—hlf 53. Kh4—
g3, d5—d4 54. Te2—a2, d4—d3
55. Kg3—g2, Thl—el 56. Kg2—
f2. Tel Xe4 57. Kf2—f3
en wit gaf het tegelijkertijd op,
want na 57. ... Tf4f 58. Kg3, Kg5
verliest hij zijn twee laatste
pionnen.
Een uitstekende, voor Capa-
blanca zeer karakteristieke partij.
VOORBEELD No. 3.
De twee eerste partijen toonden
Capablanca als positiespeler, den
eenen keer in het middenspel en
den anderen keer in het eindspel.
Hieronder volgt nu een partij,
waarin de Cubaan zijn positioneele
voordeelen benut om langzamer­
hand een beslissenden konings-
aanval in te leiden.
Wit: ]. R. Capablanca.
Zwart: Dr. E. Lasker.
Damegambiet
(Elfde partij uit de match om het
wereldkampioenschap in 1921).
1. d2—d4, d7—d5 2. Pgl— f3,
e7—e6 3. c2—c4, Pg8—f6 4.
Lel—g5, Pb8—d7 5. e2—e3,
Lf8—e7 6. Pbl—c3, 0—0 7.
Tal—cl, Tf8—e8 8. Ddl—c2.
50
c7—c6 9. Lfl—d3, d5Xc4 10.
Ld3Xc4, Pf6—d5 11. Lg5Xe7,
Te8Xe7
Lasker's voorliefde voor inge­
wikkelde stellingen. De voorkeur
verdiende 11. ... De7: om na
12. 0—0 met 12. ... Pc3: 13. Dc3:,
e5 voort te zetten. Zwart kiest
een opzet, waarbij hij groote
moeilijkheden ondervindt met de
ontwikkeling van zijn looper.
12. 0—0 Pd7—f8
13. Tfl—dl Lc8—d7
14. e3—e4 Pd5—b6
15. Lc4—fl
De meeste spelers zouden hier
met Ld3, Lb3 of Le2 hebben
voortgezet. Capablanca heeft
echter goed gezien, dat deze looper
vooreerst geen beter veld heeft
dan fl, waar hij overigens ge­
durende 22 zetten geduldig af­
wacht om dan pas in te grijpen.
Op een ander veld zou dit stuk
slechts de bewegingsvrijheid van
de andere witte stukken hebben
belemmerd.
15 Ta8—c8
16. b2—b4
Tegen een eventueel c6—c5
gericht. Deze zet was niet mogelijk
geweest, als de witte looper op b3
had gestaan.
16 Ld7—e8
17. Dc2—b3 Te7—c7
18. a2—a4
Alvorens e4—e5 te spelen ver­
drijft wit het vijandelijke paard
van b6 om te beletten, dat dit 22. Db3—c3 Pg6—f4
stuk onmiddellijk naar d5 komt. 23. Pe4—d6 Pf4—d5
24. Dc3—a3 f7—f6
18 Pf8—g6
19. a4—a5 Pb6—d7 De zwarte looper dreigt nu via
20. e4—e5 h5 of g6 goed in het spel te komen
en wit is daarom genoodzaakt dit
De consequenties van dezen stuk te ruilen.
opmarsch waren zeer moeilijk te
25. Pd6Xe8 Dd8Xe8
beoordeelen. Capablanca laat zien,
26. e5Xf6 g7Xf6
dat het bezit van veld d5 geen
voordeel voor zwart beteekent. Dit slaan stelt wit voor moei­
lijker problemen dan Pf6:, na
20 b7—b6
welken laatsten zet wit door het
21. Pc3—e4 Tc8—b8
bezit van veld e5 en de zwakte
Stelling na 21. ... Tc8—b8. van pion e6 zijn stelling gemakke­
lijk zou kunnen versterken. Lasker
behandelt deze moeilijke stelling
zoo goed mogelijk, maar hij slaagt
er niet in, gelijk spel te bereiken.
27. b4-4)5
Stelling na 27. b4—b5

Capablanca merkt op, dat deze

stelling bijzonder belangwekkend
is. Zwart heeft verschillende
dreigingen, in de eerste plaats
22. ... ba5:. De beste voortzetting
om den druk op de zwarte stelling
vast te houden was nu 22. Da3 Ook hier maakt Capablanca een
geweest. Tengevolge van wits aanteekening, welke zijn stijl ken­
volgenden zet kan zwart een merkt: „De geëxponeerde stelling
paard met tempowinst naar d5 van den zwarten koning noodigt
brengen. Veel beteekenis heeft dit tot een aanval uit, maar alvorens
laatste echter niet. daartoe over te gaan, moet wit de

51
pionnen van zijn damevleugel
ruilen om eventueele zwakten te
vermijden". Alweer a la Capa­
blanca: hij wil een duidelijke
stelling hebben en geen aanval
beginnen, zoolang de tegenstander
nog kans heeft op de een of
andere actie. De vraag, of wits
aanval tenslotte beslissende kracht
zou hebben, is minder belangrijk.
Hoofdzaak is, dat alleen hijzelf,
dus Capablanca den gang van
zaken kan bepalen.
27 Tb8—c8
Zwart kan zich moeilijk tegen
wits plannen verzetten. Speelt hij
27. ... c5, dan behoudt hij (b.v.
na 28. ab6:, ab6: 29. Lc4) een
leelijke zwakte op c6.
28. b5Xc6 Tc7Xc6
29. TclXcö Tc8Xc6
30. a5Xb6 a7Xb6
Wit heeft nu zijn doel bereikt:
hij heeft op den damevleugel geen
zorgen meer en kan zijn strijd­
krachten op een koningsaanval
concentreeren. De vrije b-pion is
onder de gegeven omstandigheden
ongevaarlijk, omdat zwart diens
opmarsch niet kan steunen.
31. Tdl—el
Ook 31. Lb5 was zeer goed
geweest.
31 De8—c8
32. Pf3—d2 Pd7—f8
33. Pd2—e4 Dc8—d8
34. h2—h4 !
52
Stelling na 34. h2—h4 !
Met zijn laatste vier zetten heeft
wit een prachtige aanvalsstelling
opgebouwd. Nog ziet men geen
directe dreigingen, maar het gevoel
zegt, dat een stelling, zooals zwart
hiér heeft, met zwakten aan alle
kanten en zonder kans den koning
door ruil der dames veilig te
stellen, op den duur onhoudbaar
moet zijn. Volgens Capablanca
kon zwart hier met 34. ... h6,
gevolgd door f5 een poging
doen om de partij te redden, maar
groot was deze kans stellig niet
geweest. Op direct 34. ... f5?
echter volgt 35. Lb5, Tc7 36. Pg5,
Te7 37. Lc4 met beslissend voor­
deel voor wit.
34 Tc6—c7
Na dezen zet is de zwarte
stelling verloren, hoewel de winst­
voering voor wit nog allesbehalve
gemakkelijk is.
35. Da3—b3
Dreigt 36. Lc4, eventueel ge­
volgd door 37. Ld5:, ed5: 38.
Dd5:f, Dd5: 39. Pf6:fen40. Pd5: Op 41. ... Ta7 zou kunnen
met verovering van twee pionnen. volgen 42. d5, e5 43. Lfl benevens
Lh3 enz. Na den tekstzet beslist
35 Tc7—g7
het nu volgende binnendringen
36. g2—g3 Tg7—a 7
van de witte dame.
37. Lfl—c4
42. De4—b7f Kf7—g6
Met de hierboven vermelde 43. Db7—c8 Dd6—b4
dreiging. 44. Tel—cl Db4—e7
37 Ta7—a5
Ook andere zetten zijn onvol­
38. Pe4—c3
doende. Op 44. ... Da3 geeft
Dreigt o.m. 39. Ld5:, ed5: 40. Capablanca de volgende winst­
Tbl met pionwinst. Zwart is dus voortzetting aan: 45. Ld3f, f5
gedwongen op c3 te ruilen, maar (45. ... Dd3: 46. De8f en 47. Da4:
daarna komen de zwakten van of 45. ... Kh6 46. Tc7 met de
zijn stelling nog veel duidelijker dreiging 47. Df8:f en mat) 46.
te voorschijn. De8f, Kh6 47. Tel, Ta8 48.
38 Pd5 X c3 Te6:f, Pe6: 49. De6:f, Kg7 50.
39. Db3Xc3 De5f en mat in enkele zetten.
45. Lc4—d3f Kg6—h6
Stelling na 39. Db3Xc3 46. Tel—c7 Ta4—alf
47. Kgl—g2 De7—d6
48. pc8Xf8f!
Zwart geeft het op, want er
zou mat in hoogstens twee zetten
volgen.
Ook deze partij is zeer kenmer­
kend voor Capablanca. Wij
hebben gezien, dat de Cubaan
zelfs in den koningsaanval zijn
voorliefde voor duidelijke stel­
lingen weet te handhaven.

Hier begint eindelijk de laatste VOORBEELD No. 4.

phase, waar wit met directe aan­ Wat we tot nu toe van Capa­
vallen op den zwarten koning blanca hebben gezien, zijn uit­
werkt. sluitend positiepartijen, hoewel de
39 Kg8—f7 laatste partij met een konings­
40. Dc3—e3 Dd8—d6 aanval eindigt. Zoogenaamde
41. De3—e4 Ta5—a4 aanvalspartijen, waarbij men op

53
min of meer riskante wijze reeds
van het begin af op koningsaanval
speelt, liggen niet in de lijn
van Capablanca's speeltrant. Dat
echter de Cubaan ook dergelijke
partijen, wanneer de noodzaak dit
gebiedt, voortreffelijk weet te
behandelen, leert het volgende
voorbeeld.
Wit: J. R. Capablanca.
Zwart: W. W. Ragozin.
Nimzo-Indisch
(Uit den wedstrijd te Moskou 1935).
1. d2—d4 Pg8—f6
2. c2—c4 e7—e6
3. Pbl—c3 Lf8—b4
4. a2—a3
De Samisch-variant, een scherpe
speelwijze, waarvan de voor- en
nadeelen moeilijk te taxeeren zijn
en welke door Capablanca hier
wordt gebezigd, omdat hij in dit
tournooi niet bijzonder goed stond.
Wit verschaft zich het looperpaar,
maar hij moet een dubbelpion op
den koop toenemen. Om zwart
geen gelegenheid te geven van
den dubbelpion partij te trekken,
moet wit scherp op aanval spelen
en de practijk leert, dat zijn kansen
zeker niet slecht zijn. Toch is
dit geen variant naar den zin van
Capablanca, want deze aanvaardt
niet gaarne bepaalde verplichtin­
gen in de opening.
4. Lb4 X c3f
5. b2Xc3 d7—d6
Als beste voortzetting be­
schouwt men 5. ... c5.
54
6. Ddl—c2 0—0
7. e2—e4 e6—e5
8. Lfl—d3 c7—c5
Sterker is 8. ... Pc6. Zwart
moet trachten den opmarsch d4—
d5 uit te lokken zonder veld c5
met den eigen pion te blokkeeren.
9. Pgl—e2 Pb8—c6
10. d4—d5 Pc6—e7
De voorkeur verdiende 10. ...
Pa5 benevens b6 en La6.
11. f2—f3 Pf6—d7
Veel beter was geweest 11. ...
Pe8 met de dreiging 12. ... f5.
Wit mocht dezen laatsten zet niet
met 12. g4 beletten wegens 12. ...
Pg6 !, waarna het belangrijke veld
h4 in handen van zwart was ge­
komen. Aldus had wit na 11. ...
Pe8 met 12. Pg3 moeten voort­
zetten, hetgeen echter zijn kansen
op een bestorming van pionnen
aanzienlijk had verminderd.
12. h2—h4 !
Daar 17—f5 niet dreigt, neemt
wit eerst den tijd om veld h4 in
bezit te nemen om pas daarna g4
te laten volgen. Direct 12. g4 zou
ongunstig zijn wegens 12. ... Pg6.
Thans zou op 12. ... Pg6 13. h5
kunnen volgen (13. ... Ph4 14.
Kf2 met de dreiging 15. g3).
12. Pd7—b6
13. g2—g4 f7—f6?
 Stelling na 13. ... 17—f6? Dank zij de onveilige stelling
van den zwarten koning kan wit
zich dezen opmarsch veroorloven.
Na 16. ... ef4: 17. Lf4: wordt de
stelling spoedig geopend, zonder
dat zwart gelegenheid krijgt van
het sterke veld e5 te profiteeren.

16 Kf7—e8
17. f4—f5!
Stelling na 17. f4—f5 !

Dit mocht in geen geval, want

nu krijgt wit zonder meer de
gelegenheid om op den konings­
vleugel een torenlijn te openen.
Aangewezen was 13. ... Ld7, b.v.
14. Pg3, Pa4, gevolgd door a6 en
b5. Dit systeem had eenige tegen-
kansen geboden, hoewel wits
aanval op den koningsvleugel in
ieder geval het gevaarlijkst was
geweest.
Deze curieuze stelling verdient
14. Pe2—g3 Kg8—f7
een extra diagram. Eigenaardig is
De zwarte koning moet onmid­ echter ook, dat wit in deze scherp
dellijk vluchten, want op g8 is op aanval gespeelde partij reeds
zijn positie onhoudbaar. na 17 zetten beslissend positie­
voordeel heeft verkregen, terwijl
15. g4—g5 !
zijn koningsaanval voorloopig tot
Deze zet laat het foutieve van stilstand is gekomen.
13. ... f6? zien. Op 15. ... fg5: 17 Dd8—e7 18. Dc2—g2,
volgt nu 16. hg5: en zwart mag Ke8—d8 19. Pg3—h5, Kd8—c7
niet 16. ... Kg8 spelen (wat op 20. g5Xf6, g7Xf6 21. Ph5—g7,
zichzelf wenschelijk ware, daar de Lc8—d7 22. h4—h5 !
f-lijn geopend is) wegens 17. Dh2
Wit gaat zijn paard op g7
en pion h7 is niet meer te dekken.
dekken om zijn tegenstander zoo
15 Pe7—g8 lang mogelijk met de dreiging Pe6
16. f3—f4 bezig te houden. Zwart mag niet

55
22. ... h6 spelen, omdat deze pion
dan spoedig verloren zou gaan.
22 Ta8—c8
23. h5—h6 Kc7—b8
Zwart heeft nu als het ware
voor den tweeden keer gerocheerd
en ditmaal op den damevleugel.
Zijn koning staat voorloopig
veilig, maar er is geen kans om
eenig tegenspel te krijgen. Een
aanval op de verzwakte pionnen
van den witten damevleugel is
niet uitvoerbaar, omdat zwart de
veiligheid van zijn koning niet uit
het oog mag verliezen. Dit laatste
doelt op den eventueelen opmarsch
b7—b5.
24. Thl—gl, Tf8—f7 25. Tal-
bi, De7— f8 26. Ld3—e2, Kb8—
a8 27. Le2—h5, Tf7—e7 28.
Dg2—a2, Df8—d8 29. Lel—d2,
Pb6—a4 30. Da2—b3, Pa4—b6
Op 30. ... Tb8, om 31. ... b5 te
laten volgen, zou 31. Pe6 een
aardige beslissing beteekenen. Er
dreigt niet alleen 32. Pd8:, maar
ook 32. Tg8!, Dg8: 33. Pc7 mat.
Met 31. ... Le6: kan zwart deze
dreiging niet pareeren wegens 32.
de6:, Pb6 33. Lf7 en wit wint.
Daar 31. ... Da5 op 32. Tg8:
faalt, blijft als eenige zet 31. ...
Db6 en daarop volgt 32. Db6:!,
ab6: (gedwongen) 33. Pc7f, Ka7
34. Pb5f. Zwart moet nu pion d6
in den steek laten, daar na 34. ...
Lb5: 35. Tb5: de dreiging 36. Ldl
met stukwinst niet te pareeren zou
zijn.
31. a3—a4!
Stelling na 31. a3—a4 !
Met deze fraaie tactische wen­
ding hervat wit den directen
koningsaanval. Er dreigt 32. a5
met stukwinst, terwijl pion a4 niet
genomen mag worden: 31. ...
La4: ? 32. Da2 (Dreigt 33. Tb6:.
Op 32. ... Dd7 wint 33. Tb6:,
ab6: 34. Ldl.) 2. ... Ld7 33. Pe6,
Le6: (gedwongen) 34. de6: met
de niet te pareeren dreiging
35. Lf7.
31 Tc8—b8
32. a4—a5 Pb6—c8
Of 32. ... Pa4 33. Pe6, Le6:
(33. ... Da5: 34. Tg8:) 34. de6:
en de dubbele dreiging 35. Da4:
en 35. Lf7 beslist.
33. Db3—a2, Dd8—f8 34. Ld2—
e3, b7—b6 35. a5—a6, Df8—d8
36. Kei—d2, Dd8—f8 37. Tbl—
b2, Df8—d8
Dit heen- en weerspelen van de
dame illustreert de situatie: zwart
kan niets anders doen dan af­
wachten.
38. Da2—bl

56
 Met de bedoeling 39. Dfl Ook al was Capablanca's opzet
benevens 40. Pe6, Le6: 41. fe6: van deze partij niet overeen­
en 42. Lf7 te laten volgen. komstig zijn stijl, het heeft toch
38 b6—b5 niet lang geduurd, of hij kwam
weer in eigen vaarwater. De wijze,
Een wanhopige poging om iets waarop wit het verkregen voor­
meer bewegingsvrijheid te ver­ deel langzamerhand realiseert
krijgen. zonder zijn tegenstander ook maar
39. c4Xb5 Pc8—b6 een schaduw van tegenkans toe
40. Dbl—a2 c5—c4 te staan, is typisch Capa­
blanca. De stelling blijft duidelijk;
Om 41. c4 te beletten.
ook de fraaie combinaties ver-
41. Da2—a3 Dd8—c7 toonen geen onoverzichtelijke
42. Kd2—cl Tb8—f8 vertakkingen.
43. Tb2—g2
VOORBEELD No. 5.
Opnieuw dreigt de beslissing
door 44. Pe6. Men ziet, hoe Tot besluit volgt nu een partij,
prachtig Capablanca de situatie waaruit blijkt, dat Capablanca ook
beoordeeld heeft, toen hij zijn schitterend weet te combineeren,
paard op g7 met den pion ging wanneer hij de consequenties van
dekken in plaats van dadelijk Pe6 een dergelijke onderneming tot
te spelen. het einde toe door kan rekenen.
43 Dc7—b8 Vele andere meesters combineeren
44. Da3—b4 Tf8—d8 minder exact; ze vertrouwen
45. Tg2—g3 Td8—f8 op de algemeene kenmerken
46. Pg7—e6 der stelling en rekenen niet al
te diep alvorens bijvoorbeeld tot
Eindelijk volgt deze zet dan een offer te besluiten. Capablanca
toch en daarmee is het pleit ook echter vertrouwt niet, hij rekent.
meteen beslecht. Zwart moet het Daarbij komt hem zijn fabel­
paard nemen. achtige routine zeer ten goede, hij
46 Ld7Xe6 ziet en berekent een combinatie in
47. d5Xe6 Te7—c7 een ommezien en is dus in staat
Om 48. Lf7 met 48. ... Tcc8 te de wiskundige methode veel
beantwoorden. ruimer toe te passen dan andere
meesters. Dat wil natuurlijk niet
48. Db4Xd6 Pg8—e7
zeggen, dat Capablanca ook niet
Of 48. ... Td8 49. Dd8:, Dd8: soms een zet doet zonder de
50. Tg8: enz. consequenties nauwkeurig na te
49. Tgl—dl gaan, maar zoo iets behoort stellig
Zwart geeft het op. tot de uitzonderingen.

57
Wit: ). R. Capablanca. De zwarte stelling was op den
Zwart: N. N. duur moeilijk te houden geweest,
maar nu wint wit geforceerd.
Stonewall
(Gespeeld 1912 in de schaakclub Havana). 12. d4Xe5 Pd7Xe5
I. d2—d4, d7—d5 2. e2—e3, e7— 13. c4Xd5 c6Xd5
e6 3. Lfl—d3, c7—c6 4. Pgl—f3, 14. Pd2—c4 !!
L£8—d6 5. Pbl—d2, £7—f5 6.
Stelling na 14. Pd2—c4 !!
c2—c4, Dd8—f6 7. b2—b3,
Pg8—h6
De Stonewall is een opstelling,
welke niet bepaald ongunstig is
voor zwart, tenminste als de
paarden naar d7 en f6 gebracht
worden, de koningslooper naar e7
en de dame eventueel naar e8. De
wijze, waarop zwart hier de Stone­
wall behandelt, beschouwt men
tegenwoordig als minder goed.
8. Lel—b2 0—0
9. Ddl—c2 Pb8—d7
De inleiding tot een diep
10. h2—h3 !
berekende combinatie, die geba­
Met de dreiging 11. g4 (11. ... seerd is op allerlei matdreigingen
fg4: 12. Lh7:f, Kh8 13. hg4:), langs de diagonaal al-h8. Er volgt
waarmee wit een beslissenden nu een reeks van verrassende
aanval zou krijgen. wendingen.

10 g7—g6 14 d5Xc4

Om na 11. g4 met 11. ... fg4: of
II. ... Pf7 voort te zetten.
11. 0—0—0
Wit wil zoo spoedig mogelijk,
b.v. na 12. Tdgl, met g2—g4
voortzetten om aldus een scherpen
koningsaanval in te leiden. De
stelling is ongunstig voor zwart.
11 e6—e5 ?
Dit is reeds de beslissende fout.
Zwart heeft geen goede keuze.
Na 14. ... Pd3:f 15. Dd3:, De7
16. Pd6:, Dd6: beslist 17. Dd4.
Met 14. ... Phf7 kon zwart
misschien langer tegenstand
bieden, b.v. 15. Pd6:, Dd6: 16.
Dc3, Dc6 (17. Lc4, dc4: 18. Pe5:,
Df6), maar zijn stelling was dan
positioneel verloren geweest met
het oog op den zwakken pion d5
en wits looperpaar (wit zet niet
met 17. Dc6: voort wegens 17. ...

58
Pd3:f maar met 17. Le2 of even­ De prachtige pointe der combi­
tueel 17. Lb5. natie. Zwart moet den toren
15. Ld3Xc4f Ph6—f7 nemen, daar 19. ... De8 op 20.
Pf7: met de dreiging 21. Ph6 mat
Gedwongen, daar anders 16. faalt.
Td6: dadelijk beslist.
19 Le6Xd7
16. Tdl Xd6 ! 20. Pe5Xd7
De consequente voortzetting. Thans dreigt in de eerste plaats
16 Df6Xd6 21. Dc3, welke zet ook na 20. ...
17. Pf3Xe5 Dd7: onmiddellijk zou beslissen,
en in de tweede plaats 21. Pf6f
Er blijkt, dat wit niet veel met damewinst of mat (21. ...
geofferd heeft, slechts een kwali­ Kg7 22. Pg4f, Kg8 23. Ph6 mat).
teit en daarvoor heeft hij aanval
20 Tf8—c8
gekregen. De combinatie gaat
echter nog veel verder. De eenige mogelijkheid om het
17 Lc8—e6 spel nog voort te zetten en deze
zet doet de laatste pointe van wits
Gedwongen. combinatie blijken.
18. Th1—dl Dd6—e7 21. Dc2—c3 Tc8Xc4
22. b3Xc4
De zwarte dame moet Le6
blijven dekken. Gaat zij naar b6, Zwart gaf het hier op, omdat
dan wint 19. Pd7, Ld7: of 19. ... hij inzag, dat wit na 22. ... Pd8
Dc6 20. Dc3. (22. ... Pd6 kost na 23. Dh8f,
Kf7 24. Pe5f en 25. Dh8: een
19. Tdl—d7ü
stuk), de dame wint: 23. Dh8f,
Stelling na 19. Tdl—d7H Kf7 24. Dg7f, Ke6 (24. ... Ke8
25. Pf6f) 25. Pf8f, Kd6 26. La3f.
Voor een dergelijke topprestatie
op het gebied van combinatiespel
heeft de schaaktaai slechts één
„epitheton ornans": „Morphy-
aansch!".
Na -al hetgeen hier over Capa-
blanca werd gezegd, ben ik nog
het antwoord schuldig op de vraag,
hoe het eigenlijk mogelijk was, dat
Capablanca zijn onoverwinnelijk­
heid kwijt kon raken.

59
 Ik zie de oorzaken als volgt:
Capablanca ziet en rekent onge­
looflijk vlug, maar daaraan raakte
hij mettertijd zoo gewend, dat zijn
bekwaamheid om een stelling gron­
dig te onderzoeken, steeds minder
werd. „Wat hij niet dadelijk ziet,
ziet hij heelemaal niet", heeft eens
een criticus over hem gezegd en
hoewel dit misschien grappig
bedoeld was, zit er stellig een kern
van waarheid in. Capablanca
speelt van tijd tot tijd zeer opper­
vlakkig, hetgeen zijn verklaring
vindt in een gemis aan concen­
tratie. Dit gemis behoort nu
60
eenmaal bij zijn persoonlijkheid en
is slechts ten deele goed te maken,
wanneer Capablanca den vollen
bedenktijd gaat gebruiken. Maar
de tijdnood, welke hiervan een
gevolg is, brengt weer andere
gevaren met zich mede en zoo zien
we den genialen en snellen denker
geleidelijk in een vicieuzen cirkel
vervallen: oppervlakkigheid, tijd­
nood blunders. Het gelukt Capa­
blanca van tijd tot tijd zich uit
dezen vicieuzen cirkel los te
werken en dan toont hij zich weer
als van ouds de onoverwinnelijke.
Flohr, Salo.
werd op 21 November 1908 te
Horodenka in Russisch Polen
geboren. Tijdens den grooten
oorlog kwam hij omstreeks 1916
als gevlucht weeskind naar Bohe-
men, dat mettertijd zijn tweede
vaderland werd. Eenige jaren
geleden werd Flohr in Tsjecho-
Slowakije genaturaliseerd.
Over de jeugdjaren van Flohr
zijn bijna geen details bekend. Hij
groeide in de buurt van Beneschau
bij Praag op en vestigde zich later
in genoemde stad. Verschillende
pogingen om een „burgerlijk"
beroep te vinden mislukten. Wel
verwierf hij in Praagsche schaak­
kringen langzamerhand groote
bekendheid als schaker. Geduren­
de eenige jaren moest hij een
harde leerschool doormaken, toen
hij erop aangewezen was in kleine
cafétjes vluggertjes om geld te
spelen. In nog veel sterkere mate
dan bij Capablanca werd voor
Flohr het vluggertje de toetssteen
voor zijn schaaktalent.
In 1928 woonde Flohr voor den
eersten keer een grooten inter­
nationalen wedstrijd bij. Het was
te Kissingen, waar een Tsjecho-
slowaaksch schaakjournalist hem
als helper had geïntroduceerd.
Slechts weinig deelnemers aan
dezen wedstrijd zullen zich Flohr's
aanwezigheid aldaar herinneren,
want het kleine zwijgzame man­
netje hield zich volkomen op den
achtergrond. Wanneer echter de
meesters de een of andere belang­
wekkende partij zaten te analy­
seeren gebeurde het wel, dat de
onbekende jongeman zoo nu en
dan ook een zet deed, welke de
grootheden bijna steeds tot na­
denken stemde. Eenige weken
later vond een groot tournooi te
Berlijn plaats en Flohr was weer
als adjunct-journalist aanwezig,
maar ditmaal was hij geen onbe­
kende. In café König, waar de
wedstrijd gehouden werd, was ook
een zaal, waar geregeld schakers
bijeen kwamen. Dagelijks na de
lunch ontstond hier een bedrijvig
schaakleven, dat telkens pas om
3 uur 's nachts (na verbitterden
strijd met de kellners!) een einde
nam. Er werden meestal vlugger­
tjes gespeeld, vluggertjes om geld,
en dat was nu juist iets voor
Flohr; hij kwam, zag en overwon
en maakte zich binnen enkele
dagen alle deelnemers, een paar
meesters incluis, schatplichtig. Na
dezen wedstrijd was Flohr in de
kringen der meesters een goede
bekende. Maar het zou nog een
jaar duren alvorens het inter­
nationale schaakpubliek hem op­
merkte.
Na zijn interne reputatie in den
wedstrijd te Karlsbad 1929 glorie­
rijk te hebben gevestigd, werd
Flohr uitgenoodigd tot het inter­
nationale tournooi te Rogaska
Slatina, dat in het najaar van
1929 plaats vond. Flohr won den
61
tweeden prijs achter Rubinstein
en werd nu spoedig een inter­
nationale beroemdheid.
In den eersten tijd wilde het
echter nog niet vlotten met zijn
optreden in internationale wed­
strijden. Zoo b.v. won hij in het
reservetournooi te Hastings 1929/
1930 slechts den derden tot
vijfden prijs samen met Rellstab
en Rejfir. Pas in den landen-
wedstrijd te Hamburg 1930 be­
haalde hij weer een zeer gunstig
resultaat. Met 14punt uit 17
partijen (85%) werd hij vierde
op de lijst der beste individueele
prestaties. In het daarop volgende
Kersttournooi te Hasting 1930/31
werd Flohr in de reserve-groep
met 8 punten uit 9 partijen over­
winnaar; een jaar later, 1931/32,
won hij daar met dezelfde score
den eersten prijs in het meester-
tournooi. Te vermelden valt ook
zijn goed resultaat in den landen-
wedstrijd te Praag (1931). In
het grootste tournooi van dat jaar,
Bied 1931, slaagde hij er echter
niet in een bijzondere prestatie te
volbrengen. Hij werd samen met
Kashdan, Stoltz en Vidmar 4 tot
7. Tegen de drie eerste-prijs-
winnaars, Aljechin, Bogoljubow en
Nimzowitsch, behaalde hij uit 6
partijen slechts een half punt.
Naarmate Flohr echter meer
routine kreeg in het spelen tegen
internationale meesters werden
zijn resultaten beter en constanter,
en van 1932 af volgde het eene
groote succes op het andere, o.m.
62
tweede prijs in den wedstrijd te
Londen, (le werd Aljechin),
eerste prijs gedeeld met Vidmar in
het sterke tournooi te Sliacs en de
gedeelde tweede prijs in Bern
(achter Aljechin). Een match
tegen Euwe eindigde onbeslist
(+3—3=10). In het meester-
tournooi te Hastings 1932/33 won
hij „natuurlijk" weer den eersten
prijs en in den landenwedstrijd te
Folkestone 1933 vertegenwoor­
digde hij zijn land op schitterende
wijze. Overigens nam hij in dat
jaar slechts aan kleinere wed­
strijden deel o.a. te Scheveningen,
waar hij den eersten prijs won. In
den Kerstwedstrijd te Hastings
1933/34 zien we hem aan de spits
met 7 punten uit 10 partijen; te
Zürich 1934 werd hij evenals
in Bern 2 en 3 tezamen met Euwe
achter Aljechin. In het najaar van
1933 had hij te Leningrad en Mos­
kou een interessanten wedstrijd
tegen Botwinnik gespeeld, welke
onbeslist eindigde, 6-6 (+2—2
= 8). In den kerstwedstrijd te Has­
tings 1934/35 werd hij met Thomas
en Euwe 1 tot 3, vóór Capablanca,
Botwinnik en Lilienthal. Schitte­
rend was zijn succes in den
grooten wedstrijd te Moskou 1935,
waar hij met Botwinnik de twee
eerste prijzen deelde, vóór Cap-
blanca, Lasker en nog een reeks
andere grootheden. Langzamer­
hand werd het onmogelijk over
het thema „wereldkampioenschap"
te spreken zonder den naam Flohr
te noemen. Eigenaardig genoeg
 werden Flohr's prestaties iets
minder naarmate zijn reputatie
steeg. In den Kerstwedstrijd te
Hasting 1935/36 moest hij met
den tweeden prijs genoegen nemen
(eerste werd de Amerikaan Fine).
Wel won Flohr den Paasch-
wedstrijd te Margate 1936 voor
Capablanca, maar het daarop
volgende elite-tournooi te Moskou
werd voor hem een groote teleur­
stelling. Hij werd slechts derde en
wel met grooten achterstand op
de beide eerste prijswinnaars
(Capablanca 13, Botwinnik 12,
Flohr 9Yi punt).
Van dit echec herstelde hij
zich in het tournooi te Podebrad,
waar hij de eerste plaats bezette,
terwijl Aljechin tweede werd.
Maar in den elite-wedstrijd te
Nottingham kreeg hij opnieuw een
gevoelige knauw. Met 8Y2 Punt
uit 14 partijen deelde hij de zeven­
de plaats met Lasker (Botwinnik
en Capablanca ieder 10 punten).
Flohr had in dezen wedstrijd veel
pech, hij gaf nl. 2]/2 punt weg
tegen minder sterke tegenstanders,
en dat nog wel in stellingen, waar­
in hij reeds overwegend, zoo niet
gewonnen stond. Toch doet het
vreemd aan, dat Flohr in de
wedstrijden van 1936 (in het
bijzonder te Moskou en Notting­
ham) meer partijen heeft verloren
dan in de drie voorafgegane jaren
tezamen. Een bepaalde verklaring
is daarvoor niet te vinden. Vast
staat alleen, dat het niet kwam
doordat zijn tegenstanders te
sterk hebben gespeeld, doch dat
hij zelf niet in staat bleek te zijn
juist bij deze zoo belangrijke
gelegenheden zijn volle kracht te
ontplooien. Zijn reputatie als
candidaat voor het wereldkam­
pioenschap bleef echter onaan­
getast en deze zou zelfs spoedig
een officieel karakter krijgen. In
den zomer van 1937 nam Flohr
deel aan den grooten wedstrijd te
Kemeri, waar hij samen met
Petrow en Reschewsky den eersten
tot derden prijs deelde, vóór Alje­
chin, Keres, Fine en andere groot­
meesters. Eenige weken later vond
te Stockholm de internationale
landenwedstrijd plaats en in de
bij die gelegenheid gehouden
vergadering van den wereld­
schaakbond werd Flohr tot offi-
cieelen candidaat voor het wereld­
kampioenschap gekozen. Kort
daarop volgde echter weer een
teleurstellend resultaat: in den
wedstrijd te Semmering-Baden,
door de organisatoren als het
„tournooi der candidaten voor het
wereldkampioenschap" gepropa­
geerd, lukte het Flohr niet zijn
vooraanstaande positie te bevesti­
gen, hij werd van de acht deel­
nemers slechts vijfde (Keres 9
punten, Fine 8, Capablanca en
Reschewsky iy2, Flohr 7, Elis-
kases en Ragosin ieder 6, Petrow
5). Ook in den Kerstwedstrijd
Hasting 1937/38 mocht het hem
niet gelukken de eerste plaats te
bezetten (Reschewsky werd 1 met
7 punten, Alexander en Keres 2
63
en 3 met 6% punt en Fine en
Flohr 4 en 5 met 6 punten). Wel
kwam echter de onderteekening
van een contract met Aljechin in
zake een match om het wereld­
kampioenschap tot stand, en deze
zal volgens de laatste berichten in
1939 in Tsjechoslowakije ge­
houden worden. Al waren Flohr's
successen in den laatsten tijd niet
van dien aard, dat hij zonder
meer als voornaamste candidaat
voor het wereldkampioenschap
mocht gelden, het tot stand komen
van de match i. q. is toch een
verheugend feit en kan bij den
objectieven criticus niet anders
dan voldoening scheppen. „Ik acht
mij niet sterker dan mijn groot­
meester-collega's" aldus Flohr in
een interview, „wij allen zijn
64
spelers van ongeveer dezelfde
klasse. Maar ik ben op Capa-
blanca na de oudste en heb aan
meer tournooien deelgenomen dan
mijn concurrenten. Dit geeft mij
het moreele recht als eerste
om het wereldkampioenschap te
strijden, hoewel ik ervan over­
tuigd ben, dat ook de andere t.z.t.
aan de beurt zullen komen". Flohr
beschouwt zichzelf dus als primus
inter pares, een standpunt dat
volkomen gerechtvaardigd is. De
bijzondere omstandigheden in aan­
merking nemend, zal juist Flohr
het in den komenden A.V.R.O.-
wedstrijd het moeilijkst hebben,
want ditmaal is het voor hem
belangrijker dan ooit niet bij zijn
jongere concurrenten achter te
blijven.
 HOE FLOHR
VOORBEELD No. 1.
Onderstaande partij laat zien,
dat Flohr's stijl reeds vaste vormen
had aangenomen, toen hij voor
den eersten keer in een inter­
nationalen wedstrijd uitkwam.
Wit: S. Flohr.
Zwart: E. Canal.
Spaansche partij
(Uit den wedstrijd te
Rogaska Slatina 1929)
1. e2—e4
Flohr houdt van stellingen met
een gesloten of bijna gesloten
karakter en hij vermijdt dan ook
in het algemeen de e4-e5-openin-
gen. Met wit speelt hij gewoonlijk
l.d2—d4, 1 c2—c4 of 1. Pgl—f3,
terwijl hij met zwart op 1. e2—e4
met 1. ... c7—c6, 1. ... c7—c5,
1. ... Pg8—f6 of 1. ... e7—e6
antwoordt. Zoo hij al eens met
1. e2—e4 opent, dan beteekent dit
slechts een formaliteit en dit blijkt
wel uit het feit, dat hij de partij
dan toch een min of meer gesloten
karakter weet te geven.
1 e7—e5
2. Pgl—f3 Pb8—c6
3. Lfl—b5 a7—a6
4. Lb5—a4 Pg8—f6
5. La4 X c6
Een zeldzame variatie op de
ruilvariant van het Spaansch
(4. Lc6:). Wit ruilt pas op c6,
SPEELT.
nadat hij met 4. La4 een tempo
heeft verloren. Op het eerste
gezicht lijkt deze opzet erg
onlogisch, maar in werkelijkheid
berust hij toch op een welover­
wogen plan. In de ruilvariant
beschouwt men na 4. Lc6:, dc6:
als sterkste voortzetting 5. d4,
ed4: 6. Dd4:, Dd4: 7. Pd4:. Deze
voortzetting is Flohr echter niet
naar den zin, ten eerste, omdat de
stelling te open is, ten tweede
omdat zwart het looperpaar bezit.
Dit laatste is een factor, die door
Flohr in het algemeen zeer hoog
wordt aangeslagen. Hij zou dan
ook de Spaansche ruilvariant —
wel te verstaan de normale ruil­
variant — liever met zwart spelen
dan met wit. Maar hiermee is de
tekstzet nog niet voldoende ver­
klaard. Flohr weet natuurlijk, dat
het looperpaar in een gesloten stel­
ling minder waarde heeft, hij wil
dus in deze opening noch zelf d2—
d4 spelen, noch f7—f5 van zijn
tegenstander toelaten, omdat dat
juist die zetten zijn, welke de partij
een open karakter geven. Als wit
in de normale ruilvariant na 4.
Lc6:, dc6: met 5. Pc3, Ld6 (of f6)
6. d3 de stelling gesloten houdt,
zet zwart met Pe7 en spoedig f5
voort, waarna het looperpaar tot
zijn recht komt. Nu echter heeft
zwart reeds Pf6 gespeeld, waar­
door de opmarsch f7—f5 moeilijk
doorgezet kan worden. Dit nu was
voor Flohr aanleiding om toch tot
65
de ruilvariant over te gaan, want Stelling na 13. b2—b4 !
het gesloten karakter der stelling
is voorloopig verzekerd.
Op te merken valt, dat deze
gewijzigde ruilvariant pas vijf jaar
later algemeen bekend werd,
nadat Aljechin de voortzetting i. q.
tegen Bogoljubow met succes
toepaste (16 matchpartij 1934).
5 d7Xc6
6. Pbl—c3 Lf8—b4
7. d2—d3 Dd8—e7
8. Lel—d2 Lc8—d7
9. Pc3—e2 Lb4Xd2f
opmarsch c5 verhinderd wordt en
Deze zet, waarmee zwart zonder wit aldus de vrije hand in het
meer afstand doet van het looper- centrum heeft. Tevens brengt het
paar, is minder goed. Aangewezen vastleggen der pionnen c6 en a6
was 9. ... Ld6 benevens c5. voor zwart het gevaar van een
eventueele doorbraak op b5 met
10. Ddl Xd2
zich mede (a2—a4 en b4—b5).
Dreigt 11. Dc3 met pionwinst. Dergelijke zetten, die in de eerste
plaats de bedoeling hebben de
10 0—0—0
bewegingsvrijheid der vijandelijke
De voorkeur verdiende 10. ... stukken te doen inkrimpen, zijn
Lg4. kenmerkend voor Flohr. Men
11. h2—h3 merke op, dat wit na den tekstzet
eenige moeite heeft om zijn dame
Wit laat nu Lg4 niet meer toe. weer in het spel te brengen. Flohr
11 Pf6—e8 heeft echter goed gezien, dat
hij zich in deze stelling een
Ook hier verzuimt zwart de tempoverlies zonder meer kan
beste voorzetting, welke in 11. ... veroorloven, daar zwart geen
c5 bestond. gelegenheid heeft lijnen te openen.
12. Dd2—a5 f7—f6
13 Kc8—b8
Nog steeds was c5 de aange­ 14. Pf3—d2 Pe8—d6
wezen zet. 15. Da5—c5 Pd6—c8
16. Dc5—c3
13. b2—b4 !
Hiermee bereikt wit een klein Na ruil der dames zouden de
positioneel voordeel, omdat de partijen ongeveer gelijk staan.

66
 16 Ld7—e6
17. a2—a4
Reeds dreigt b4—b5, welke
doorbraak zwart niet mag toelaten.
17 Pc8—a7
18. f2—f4!
Aldus versterkt wit zijn positie
in het centrum. De volgende ruil
is vrijwel gedwongen.
18 e5Xf4
19. Pe2Xf4
Men ziet nu, hoe de preventieve
zet 13. b4 en de aanvallende zet
18. f4 met elkaar verband houden:
het belangrijke centrumveld d4 is
in handen van wit gekomen.
19 Le6—f7
Overweging verdiende het meer
ondernemende 19. ... f5 te meer
daar 20. Pe6:, De6: 21. Dg7: veel
te riskant voor wit zou zijn. Toch
zou 19. ... f5 niet het gewenschte
resultaat opleveren wegens 20.
De5, b.v. 20. ... The8 21. De6:,
De6: 22. Pe6:, Te6: 23. 0—0, fe4:
24. Pe4:, waarna wit zich door het
beheerschen van de open f-lijn in
het voordeel zou bevinden.
20. 0—0
Flohr kent relatief weinig
theorie, hij steunt in de eerste
plaats op de practische partij, en hij
is dan ook gewend, elke stelling
volkomen onbevangen te beoor-
deelen. Dit komt in zijn partijen
vaak tot uitdrukking t.a.v. de
rochade. Hij houdt zich niet aan
den algemeenen regel, dat men
zoo vroeg mogelijk moet rocheeren,
maar onderzoekt in ieder geval
afzonderlijk of de rochade al dan
niet aangewezen is, met het gevolg
dat hij dikwijls alle mogelijke
manoeuvres den voorrang verleent
alvorens, gelijk men zegt, den
koning in veiligheid te brengen.
Slechts een door en door
beproefde tacticus, die zich door
geen schijnbare gevaren van de
wijs laat brengen, mag zich een
dergelijke strategie veroorloven.
20 Td8—d7
21. Tfl—bi
Stelling na 21. Tfl—bl
Wit heeft nu plotseling een
uitstekende aanvalsstelling ver­
kregen; de beslissende doorbraak
b4—b5 hangt reeds in de lucht.
Dit is eigenlijk zeer te verwon­
deren, omdat wit in het geheel
niet op aanval heeft gespeeld. Hij
heeft een bijzonder rustige variant
gekozen, niets geofferd en zelfs
niets gedaan om zijn ontwikkeling
67
 200 snel mogelijk te voltooien;
integendeel, de mobilisatie van zijn
stukken voltrok zich in een bijna
zorgwekkend langzaam tempo.
Een criticus met klassieke begrip­
pen van het spelen op aanval zou
wits opzet in deze partij stellig
afkeuren, en misschien wel een
poging doen, de paradox, dat wit
nu toch de beste stelling heeft,
uit de een of andere grove fout
van zwart te verklaren. Met deze
beoordeeling van het gebeurde
kan een schaker met moderne
opvattingen over stategie zich
echter niet tevreden stellen.
Tusschen de klassieke en de
moderne strategie bestaat een
principieel verschil. Vroeger
werkte men bij voorkeur met recht
op het doel afgaande zetten,
maar heden ten dage is deze
methode te eenvoudig om kans op
succes te bieden. Derhalve tracht
men zijn bedoelingen zooveel
mogelijk te camoufleeren. Hoe
beter dit gelukt, des te juister de
strategie. En dat is nu net de
kracht van Flohr, de kunst van het
laveeren. Hij werkt met zetten, die
oogenschijnlijk volkomen argeloos
zijn, niets dreigen en zelfs tijd
verkwisten, maar in werkelijkheid
ertoe dienen, heel langzaam en
ongemerkt de voorwaarden voor
het initiatief te scheppen. In de
onderhavige partij komt deze
tactiek op uitmuntende wijze tot
uitdrukking. Weliswaar dient
vastgesteld te worden, dat zwart
een paar minder sterke zetten
68
heeft gedaan, maar dit waren
beslist geen directe fouten.
21 De7—e5
Met dezen aanval op Dc3 en
Pf4 forceert zwart den ruil der
dames, hetgeen, gezien wits drei­
gende opstelling, zeker een ver­
standig besluit beteekent. Het
vervolg leert echter, dat de
tekstzet ook bezwaren heeft.
22. Dc3Xe5 f6Xe5
23. Pf4—e2
Stelling na 23. Pf4—e2
In deze stelling beschikt wit
over een reeks van kleine voor-
deelen. In de eerst plaats is de
zwarte pionnenformatie door de
„dubbeling" op de c-lijn en de
„enkeling" op e5 eenigszins ver­
zwakt en in de tweede plaats
kunnen de witte stukken — mede
als gevolg van de pionnenformatie
— meer activiteit ontplooien.
In het volgende gedeelte van de
partij laat Flohr nu zien, op welke
voortreffelijke wijze hij dergelijke
kleine voordeelen weet uit te
buiten.
23 Th8—e8
24. Kgl—(2 b7—b6
25. Kf2—e3
De witte koning komt zonder
meer in het spel, terwijl de zwarte
thuis moet blijven. Dit is het
eerste feit, waaruit wits voordeel
blijkt.
25 Pe7—c8
26. Tbl—fl Pc8—d6
27. Pd2—f3 Kb8—b7
28. g2—g4 Kb7—c8
29. Pe2—g3
Thans dreigt wit met het oog
op de open f-lijn een zeer gevaar­
lijken aanval op den konings­
vleugel te verkrijgen. Wat dezen
aanval zoo gevaarlijk maakt, is de
zwakte van pion e5. Deze pion
immers kan voorloopig niet met
het paard gedekt worden en
bijgevolg blijft minstens één der
zwarte torens aan de e-lijn ge­
bonden. In de juiste veronder­
stelling, dat passief spelen op den
duur niet kan baten, besluit zwart
derhalve tot een tegenactie op den
damevleugel.
29 c6—c5
Zwart kan een geïsoleerden
dubbelpion aanvaarden, omdat hij
dezen, zooals hij terecht gezien
heeft, weer zal kunnen oplossen.
30. b4Xc5 b6Xc5
Hier blijkt de pointe van zwarts
vorigen zet; als wit n.1. den dubbel­
pion met 31. c4 mocht vastleggen,
zou het zwarte paard via b7
en a5 of d8 naar c6 komen, het­
geen zwart allerlei tegenkansen
zou verschaffen, o.m. door de
bedreiging van pion d3. Bovendien
zou wit met 31. c4 voorgoed
afstand doen van den eventueelen
opmarsch d3—d4.
31. Tfl—f2
Wit trekt zich van de vijande­
lijke tegenactie niets aan en zet
zijn eigen aanval voort. Zwart
wordt daardoor practisch ge­
sproken gedwongen den nu
volgenden opmarsch benevens den
ruil op d3 te bewerkstelligen,
waarna echter niet zwart, maar
wit in de gelegenheid komt, van
de open b- en c-lijn te profiteeren.
31 c5—c4
32. Pg3—f5 Pd6Xf5f
Overweging verdiende 32. ...
Lg8. Wit kon daarna met 33. Tbl
voortzetten, dreigende 34. Pe5:,
Te5: 35. Pd6:f, Td6: 36. Tf8f,
Td8 37. Tb8f, Kb8: 38. Td8:f,
Kb7 39. Tg8:. Met den tekstzet
sluit zwart de f-lijn, maar dit heeft
geen beteekenis, aangezien wit nu
andere open lijnen voor zijn torens
krijgt.
33. g4Xf5 c4Xd3
34. c2Xd3 h7—h6
35. Tf2—c2
Dreigt reeds pionwinst met 36.
Tc5, Tde7 37. Ta5, Kb7 38. Tblf,
Ka7 39. Tbb5 benevens 40. Te5:.
69
Aldus blijkt, dat zwarts tegenactie
op den damevleugel koren op wits
molen was. Anderzijds mag men
echter niet vergeten, dat zwart
min of meer gedwongen was iets
te ondernemen.
35. Lf7—h5
Om Pf3 te verdrijven en op
deze wijze pion e5 indirect te
dekken, maar dit helpt slechts voor
het oogenblik.
36. Pf3—d2 Td7—d6
37. Tc2—c5 !
Stelling na 37. Tc2—c5 !
Leidt geforceerd tot verovering
van pion e5. Er dreigt 38. Pc4
benevens slaan op e5. Zwart kan
deze dreiging niet met 37. ... Lf7
pareeren wegens 38. Pf3, en ook
niet met 37. ... Td7, want op
dezen laatsten zet zou 38. Pc4 met
de dubbele dreiging 39. Pb6f en
39. Pe5: volgen, terwijl 38. ...
Tde7 op 39. Pd6f met kwaliteits­
winst zou falen. Op 37. ... Ted8
zou 38. Ta3 volgen.
70
37 g7—g6 38. Tal—cl,
Te8—e7 39. Pd2—c4, Td6—f6
40. Tel—fl !
Wit houdt zijn voordeel onver-
biddellijk vast. De tekstzet is
nauwkeurig berekend.
40 Te7—g7 41. Pc4Xe5,
g6Xf5 42. e4Xf5 Tg7—g3f 43.
Ke3—f4
De pointe van wits laatste
zetten is, dat 43. ... Th3: op 44.
Tfcl, Th4f 45. Kg3 faalt. Aldus
handhaaft wit zijn materieel over­
wicht. De winstvoering is nu niet
moeilijk meer; toch is het nog
leerrijk, te zien op welke rustige
en degelijke wijze Flohr het slot
behandelt.
43 Tg3—g5 44. Kf4—e4,
Lh5—e8 45. Pe5—g4, Tf6—d6
46. a4—a5, Le8—c6f 47. Ke4—
f4, Lc6—b5 48. Pg4—f2, Tg5—
g2 49. Kf4—f3, Tg2—g5 50.
Tfl— cl, Tg5—g7 51. Kf3—e4,
Tg7—e7f 52. Tc5—e5, Te7Xe5f
53. Ke4Xe5, Kc8—d8
Op 53. ... Ld3: wint 54. Tdl,
b.v. 54. :.. Lb5 55. TcT6:, cd6:f 56.
Kd6: of ook 56. Kf6 benevens 57.
Kg7 enz. 54. d3—d4, Lb5—c6 55.
Tel—c5, Lc6—g2 56. h3—h4,
Td6—d7 57. f5—f6, Kd8—e8
58. Pf2—g4, h6—h5 59. Pg4—e3,
Lg2—f3 60. Tc5—cl, Ke8—f7
61. d4—d5, Lf3—e2 62. Pe3—g2,
Le2—f3 63. Pg2—f4, Kf7—e8
64. Tel—c6
Aldus verovert wit nog een
tweeden pion. Er dreigt behalve
65. Ta6: ook 65. Pe6.
64 Ke8—f7 65. Tc6Xa6,
Td7—d8 66. Ta6—c6
Zwart geeft het op.
Een zeldzaam goed voorbeeld
van den stijl van Flohr. De
Tsjechoslowaaksche meester heeft
sinds zijn debuut in den wedstrijd
te Rogaska Slatina honderden
tournooipartijen gewonnen, maar
er zijn er niet veel, die zijn spel
zoo treffend kenschetsen als de
bovenstaande partij.
VOORBEELD No. 2.
Een strategische fout in de
opening plaatst den tegenstander
voor een probleem, dat gewoonlijk
op verschillende wijze opgelost
kan worden en juist bij dergelijke
gelegenheden komt derhalve de
stijl en het temperament van den
speler bijzonder goed tot uitdruk­
king. Laat ons eens nagaan, hoe
Flohr een strategische fout weer­
legt.
Wit: 5. Flohr.
Zwart: F. D. Yates.
Damegambiet
(Uit den landenwedstrijd te
Hamburg 1930)
1. d2—d4 Pg8—f6
2. c2—c4 e7—e6
3. Pbl—c3 d7—d5
4. Lel—g5 Lf8—e7
5. e2—e3 Pb8—d7
6. c4Xd5
Flohr was een van de eerste
meesters, die deze ruilvariant
geregeld toepaste en er een
geducht wapen van wist te maken.
De tekstzet verleent de partij een
rustig karakter en biedt wit toch
gelegenheid om het tempovoordeel
vast te houden. Dat is dus een
kolfje naar Flohr's hand.
6 e6Xd5
7. Lfl—d3 0—0
8. Ddl—c2 c7—c6
9. Pgl—f3 Tf8—e8
10. 0—0 Pd7—f8
11. a2—a3
Het signaal voor een aanval op
den damevleugel. Wit gaat de
doorbraak b2—b4—b5 voorbe­
reiden.
11 Pf6—e4
12. Lg5Xe7 Dd8Xe7
13. Ld3Xe4 d5Xe4
14. Pf3—d2 Lc8—f5
Dit is de bewuste fout, pion e4
wordt nu zwak. Zwart had 14. ...
f5 moeten spelen. Het is zeer
belangwekkend te zien, hoe Flohr
nu van de gelegenheid gebruik
maakt en langzamerhand in be­
slissend voordeel komt.
15. f2—f3
Wit kon ook direct 15. f4
spelen, maar met den tekstzet
wint hij een belangrijk tempo.
15 De7—g5
Met dezen tegenaanval op pion
e3 vermijdt zwart pionverlies. De
71
r
combinatie 15. ... ef3: 16. Df5:,
De3:f was niet correct geweest,
omdat zwart na 17. Tf2 slechts
twee pionnen voor zijn looper
krijgt.
16. f3—f4 Dg5—e7
Deze stelling had wit ook met
15. f4 kunnen krijgen, echter was
dan zwart aan zet geweest i.p.v.
wit.
17. Pc3—e2
Zeer goed gespeeld. Wit brengt
zijn damepaard naar g3, vanwaar
dit stuk zoowel pion e4 aanvalt
als ook veld f5 bestrijkt. Dit laatste
maakt, dat zwart geen gelegenheid
krijgt om de manoeuvre Ld7
benevens f5 door te zetten, want
welken zet de looper ook doet,
steeds volgt f4—f5. Men merke
op, dat zwart veel beter tegenstand
zou kunnen bieden, indien wit hem
den tijd had gelaten voor den
opmarsch h7—h5—h4.
17 Pf8—d7
18. Pe2—g3 De7—f6
19. Pd2—c4
Wit mag natuurlijk niet op e4
slaan wegens 19. ... Dg6.
19 Pd7—b6
20. Pc4—e5 Pb6—d5
21. Tal—el
Hier zou 21. Pe4: foutief zijn
wegens 21.... De7 met de dubbele
dreiging 22. ... f6 en 22. ... Pe3:.
Ook op den volgenden zet mag
wit den pion niet nemen.
21. Df6—e6
22. h2—h3 Ta8—d8
23. Pg3—hl !
Stelling na 23. Pg3—hl !
Hiermee begint de beslissende
phase. Er dreigt 24. g4 en 25. f5
met stukwinst. Op 23. ... h5 zou
kunnen volgen 24. De2, h4 25.
Dh5, Df6 26. Pg4, Lg4: 27. hg4:
en zwart heeft geen verdediging
tegen de dreiging g5 benevens
Dh4:. Flohr heeft uitstekend
gemanoeuvreerd .Men merke op,
dat zwart voortdurend slechts de
keuze had tusschen twee kwaden
öf pion e4 te verliezen öf den
looper in zijn zeer onveilige positie
te laten.
23 f7—f6
24. Pe5—c4 Lf5—g6
Of 24. ... h5 25. De2 (25. ...
h4 26. Dh5, resp. 25. ... Lg6 26.
g4).
25. g2—g4 Lg6—f7
Op 25. ... f5 zet wit zijn aanval
met 26. Pg3 en Pe5 voort. Toch

72
had zwart beter deze variant Stelling na 34. Pg3Xe4
kunnen kiezen.
26. f4—£5

Vergelijk de aanteekening bij

17. Pe2. Het isolement van pion
e4 is thans een voldongen feit.
26. De6—e7
27. Pc4—d2 Pd5—b6
28. Pfl—g3 Lf7—d5
29. Tfl—f4 De7—c7
30. Kgl—f2!

Wit kon hier 30. Pde4: spelen, en wint nu gemakkelijk. Het is

maar de tekstzet is veel sterker echter in de eerste plaats de
en demonstreert de zwakte van aanval, die den doorslag geeft, en
pion e4 nog op een bijzondere niet het materieele overwicht.
manier. Zwart mag dezen pion
niet zonder meer in den steek laten 34 f6Xg5
en is dus gedwongen, met ver­ 35. h4Xg5 Dc8—b8
schillende van zijn stukken voor 36. Tgl—g3 Te8—f8
een verloren zaak te vechten. 37. Pe4—c3 Pd7—b6
38. f5—f6 ! Te7—f7
30 Te8—e7
39. Dc2—f5 Db8—e8
31. h3—h4 ! Td8—e8
40. Tf4—h4
32. g4—g5 !
Om zwart tot 40. ... g6 te
Een zeldzame bestorming van
dwingen, waarna wit op f6 een
pionnen. Na een lange reeks van
gedekten vrijpion verkrijgt.
zuiver positioneele zetten verkrijgt
wit nu plotseling een onweer- 40 Tf7Xf6 ?
staanbaren koningsaanval. Derge­
lijke verrassende wendingen treft Een fout in hopelooze stelling.
men in Flohr's partijen veelvuldig Zwart ziet over het hoofd, dat
aan. wit dank zij de functie van Tg3
tweemaal op f6 kan nemen.
32 Pb6—d7
41. g5Xf6
33. Tel—gl Dc7—c8
34. Pg3Xe4 Zwart geeft het op.

Eindelijk wordt deze pion ge­ Uit deze prachtige partij blijkt,
slagen. Wit staat overweldigend dat Flohr geen materialist is.

73
Niettegenstaande zijn rustigen
stijl, die meer op verovering van
materiaal dan op vlotte aanvallen
gericht is, hecht Flohr altijd veel
meer waarde aan positioneele
factoren dan aan het behalen van
materieel voordeel. Tot dit laatste
gaat hij gewoonlijk pas over,
wanneer een verdere versterking
van zijn stelling door positioneele
middelen niet meer mogelijk is.
VOORBEELD No. 3.
Het bezit van het looperpaar
wordt in het algemeen als een
gunstig kenmerk beschouwd. Toch
heeft de practijk geleerd, dat dit
voordeel in de meeste gevallen
niet voldoende is om de beslissing
te brengen. Dikwijls is dit in het
geheel niet mogelijk, terwijl het
ook in vele gevallen voorkomt,
dat de speler zich niet opgewassen
toont tegen de zeer moeilijke taak,
consequent en geduldig partij te
trekken van al die kleine voor­
deeltjes, welke het looperpaar
biedt. Vandaar dat de bekwaam­
heid, het looperpaar op de juiste
wijze te gebruiken, ten allen tijde
— zelfs voor bekende meesters —
als een speciale reputatie gold.
Destijds waren het Steinitz,
Janowsky en Rubinstein, die deze
reputatie genoten en tegenwoordig
is Flohr „de maarschalk van het
looperpaar".
Hieronder volgt een van zijn
beste prestaties op dit gebied.
74
Wit: S. Flohr.
Zwart: M. M. Botwinnik.
N imzo-lndisch
(Uit den tweekamp te Moskou 1933)
1. d2—d4, Pg8—f6 2. c2—c4, e7—
e6 3. Pbl—c3, Lf8—b4 4. Ddl—
c2, c7—c5 5. d4Xc5, Pb8—a6 6.
a2—a3, Lb4Xc3f 7. Dc2Xc3,
Pa6Xc5 8. f2—f3!, d7—d6 9.
e2—e4, e6—e5 10. Lel—e3,
Dc8—c7 11. Pgl—e2, Lc8—e6
12. Dc3—c2, 0—0 13. Pe2—c3,
Tf8—c8 14. Lfl—e2, a7—a6 15.
Tal—cl, Pc5—d7 16. Dc2—d2,
Dc7—b8 (Lc4: ? 17. Pd5!) 17.
Pc3—d5, Le6Xd5 18. c4Xd5,
Tc8Xclf 19. Dd2Xcl, Db8—d8
20. 0—0, Ta8—c8 21. Del—d2,
Dd8—c7 22. Tfl—cl, Dc7Xclt
23.Dd2Xcl,Tc8Xclf24.Le3Xcl
Stelling na 24. Le3Xcl
Het eerste gedeelte van deze
partij dient hier minder ter zake.
De diagramstelling vertoont een
eindspel, waarin wits looperpaar
weinig beteekenis heeft, omdat de
pionnen in twee gelijke groepen
verdeeld zijn, waardoor geen van
beide partijen het ontstaan van een
vrijpion kan forceeren. Dit laatste
geeft in deze situaties dikwijls
den doorslag, d.w.z. de looper­
partij verkrijgt goede winstkansen,
wanneer deze erin slaagt zich
een vrijpion te verschaffen, terwijl
anders remise het meest waar­
schijnlijk is. Toch staat wit in de
diagramstelling iets beter, omdat
hij als gevolg van de centrum­
formatie iets meer terrein be-
heerscht. Van deze omstandigheid
in combinatie met het bezit van
het looperpaar weet Flohr in het
verdere verloop van de partij op
onovertrefbare wijze te profiteeren.
24 Kg8— f8 25. Kgl—f2,
Kf8—e7 26. Lel—e3, Ke7—d8
27. Kf2—el, Kd8—c7
Beide partijen trachten in de
eerste plaats hun koningen zoo
gunstig mogelijk te posteeren.
28. Kei—6 2 . Pd7—c5 29. b2—b4
Goed berekend. Op 29. ... Pa4
kan nu volgen 30. Ldl, b5 (of
30. ... Pb6 31. Kc3 benevens 32.
a4) 31. La4:, ba4: 32. Kc3, Kb7
33. Kc4, Pd7 34. b5, a5 ! 35. b6,
Ka6! 36. b7!, Pb8 (36. ... Kb7:
37. Kb5 met verovering van beide
zwarte a-pionnen) 37. f4, f6 38.
f5 en zwart kan de doorbraak
g2—g4—g5 niet beletten, met het
gevolg, dat wit spoedig de ge­
legenheid verkrijgt, met zijn looper
achter het front der zwarte
pionnen te komen.
Een der belangrijkste voor-
deelen van het looperpaar is wel
de mogelijkheid, dat men zelf het
moment kan bepalen, waarop men
eventueel tot ruil wil overgaan.
29 Pc5—d7 30. g2—g3,
Pd7—b6 31. Kd2—c2, Pb6—d7
Hier kwam 31. ... Pa4, zoo
mogelijk gevolgd door 32. ... b5
eerder in aanmerking.
32. a3—a4, Pd7—b6 33. a4—a5
Nu is een belangrijke verster­
king van de witte stelling bereikt:
wit heeft zijn overwicht aan terrein
vergroot, terwijl hij bovendien
het oogenblik kan bepalen de
stelling op den damevleugel met
b4—b5 te openen. Dit laatste
waarborgt de mogelijkheid, de
wapens actief te gebruiken.
Met zijn volgende zetten gaat
wit zijn positie in het centrum en
op den damevleugel versterken.
33 Pb6—d7 34. Le3—cl,
Kc7—d8 35. Lel—b2, Pf6—e8
36. Kc2—d2, Pe8—c7 37. Kd2—
e3, Kd8—e7 38. Le2—fl, Pc7—
b5 39. h2—h4, Pb5—c7 40. Lfl—
h3, Pc7—e8 41. f3—f4 !, f7—f6
42. Lh3—f5
Dwingt zwart tot een kleine
verzwakking van zijn pionnen-
stelling.
42 g7—g6 43. Lf5—h3,
h7—h6
Teneinde 44. f5 met 44. ... g5
te kunnen beantwoorden, zonder
75
dat wit door den ruil op g5 zijn
f-pion vrijmaakt. Men merke op,
dat de opmarsch 44. f5 zeer ge­
vaarlijk voor zwart zou zijn met
het oog op de dreiging 45. fg6:,
hg6: 46. g4 en wit verkrijgt een
vrijpion op de h-lijn. Intusschen
beteekent de tekstzet een nieuwe
verzwakking van de zwarte
stelling.
44. Lb2—cl, Pe8—g7 45. f4Xe5 !
Stelling na 45. f4Xe5!
Een aardige wending. Wit ver­
schaft zich met den tekstzet een
gedekten vrijpion, omdat 45. ...
Pe5: op 46. Lc8 faalt, terwijl 45.
... fe5: door 46. Kf3 weerlegd
wordt. Als zwart dan pionverlies
wil vermijden, verliest hij een
stuk: 46. ... h5 47. Lg5f, Ke8
(47. ... Pf6 48. Lc8) 48. Lh6 !! en
Pg7 heeft geen zet; wordt dit
paard echter gedekt, dan raakt
Pd 7 zijn dekking kwijt. Een
probleemstelling.
Zwarts volgende zet is dus
gedwongen.
76
45 d6Xe5 46. Ke3—f3,
h6—h5 47. Lel—e3, Ke7—d6
48. Le3—h6, Pg7—e8 49. g3—g4
Wit is weer een stapje verder
gekomen. Hij ruilt nog een pion,
hetgeen de werkzaamheid van zijn
stukken vergroot.
49 h5Xg4f 50. Lh3Xg4,
Pe8—c7 51. Lh6—e3, Pc7—b5 52.
Kf3—e2, Pb5—c7 53. Ke2—d3
Met de dreiging 54. Kc4
gevolgd door 55. Lc5f. Zwart
heeft nu geen bevredigende
verdediging meer. Op 53. ... Pb5
volgt 54. Le6 (54. Kc4, Pa3f)
met de dreiging 55. Lf7.
53 f6—f5
De eenige kans. Zwart verschaft
zijn stukken meer bewegings­
vrijheid en maakt bovendien wits
gedekten vrijpion onschadelijk.
Toch wordt de situatie er niet
beter op, daar wit nu een vrijpion
op de h-lijn krijgt.
54. e4Xf5, g6Xf5 55. Lg4Xf5,
Pc7Xd5 56. Le3—d2, Pd7—f6
57. Kd3—c4, Kd7—c6 58. Lf5—g6
Reeds dreigt de h-pion onweer­
staanbaar naar voren te rukken.
58 b7—b5f 59. Kc4—d3,
Pd5—e7 60. Lg6—-e4f !
Het looperpaar is nu niet
belangrijk meer. Na 60. ... Pe4:
61. Ke4: zou wit in ruil voor zijn
h-pion alle zwarte pionnen ver­
overen. Men merke op, dat het
pionneneindspel na ruil van beide
stukken voor wit gewonnen is.
Ook de volgende zetten zijn
nog interessant; duidelijk blijkt,
dat Flohr geen haast maakt met
het forceeren van een beslissing
en in de eerste plaats den zwarten
e-pion tracht te veroveren.
60 Pe7—d5 61. Ld2—g5 !,
Pf6—h5
Na 61. ... Pe4: 62. Ke4:, Pb4:
63. h5 loopt de witte h-pion door.
62. Le4—f3, Ph5—g3 63. Lg5—
d2 !, Kc6—d6 64. Lf3—g4, Pd5—
f6 65. Lg4—c8, Kd6—c6 66.
Ld2—el, e5—e4f 67. Kd3—d4,
Pg3—h5 68. Lc8—f5, Kc6—d6
69. Lel—d2!
Zwart geeft het op, daar hij
geen mogelijkheid meer heeft om
ernstig tegenstand te bieden
(69. ... Pg3? 70. Lf4f).
Een modelprestatie voor deze
soort eindspelen, waardig om
in alle leerboeken te worden
opgenomen.
VOORBEELD No. 4.
Flohr is in de eerste plaats
positiespeler. De nu volgende
partijen laten echter zien, dat hij
ook op het gebied van aanval en
combinatie voortreffelijke presta­
ties kan leveren. Het eigenaardige
van zijn stijl, het treffen van
de noodige voorbereidingen op
bijna „geheimzinnige wijze" komt
ook hier tot uitdrukking. Hij is
als een teekenaar, die eerst losse
puntjes en streepjes op papier zet,
welke oogenschijnlijk niets be-
teekenen. Tenslotte trekt hij echter
de lijnen, die deze puntjes en
streepjes met elkaar verbinden en
ge kijkt verbaasd op een volmaakt
portret.
Wit: S. Flohr.
Zwart: L. Rellstab.
Engelsche opening
(Uit het Premier-Reserve-Tournament
te Hastings 1930/31)
1. c2—c4 c7—c5
2. Pbl—c3 Pg8—f6
3. g2—g3 d7—d5
4. c4X'd5 Pf6Xd5
5. Lfl—g2 Pd5—c7
Gebruikelijker en beter is de
voortzetting 5. ... Pc3: benevens
6. ... g6.
6. b2—b3 e7—e5
Deze opstelling beschouwde
men toentertijd als bijzonder
sterk. Slaagt zwart er nu nog in
zijn ontwikkeling ongestoord te
voltooien, dan verkrijgt hij als
gevolg van den druk tegen veld
d4 positioneel voordeel.
7. Lel—b2 Lf8—e7
8. Tal—cl
Het begin van een reeks diep
doordachte zetten, waarmee wit
door bedreiging der pionnen c5
en e5 zwarts invloed op het
centrum wil breken. Daarbij is
het — evenals in de partij tegen
Canal — opmerkelijk, dat Flohr
77
zich niets aantrekt van den
conventioneelen regel „Rocheer
zoo vroeg mogelijk".
g 0 0
g' pc3 "a4 j
Ook om den regel „Ontwikkel
in de opening met eiken zet een
nieuw stuk" bekommert Flohr
zich niet. Hij voelt, dat het
probleem van deze stelling niet
langs den gebruikelijken weg
opgelost kan worden.
9 Pb8—d7
lol Pgï-B f7—£6
Deze dekking van pion e5 ligt
in de lijn van zwarts opzet.
11. Ddl—c2 Pc7—e6
De voorkeur verdiende 11. ...
Tb8 om desnoods b7—b6 te
kunnen laten volgen.
12. Pf3—h4
Vergelijk de opmerking
9- Pa4!
12 Pd7—b6
13. Ph4—f5!
Uitstekend gespeeld. Wit laat
de nu volgende verzwakking van
zijn pionnenstelling toe om zijn
aanval gaande te houden. Na.
13. Pb6:, ab6: zou pion c5 af-
doende gedekt zijn en bovendien
pion a2 aangevallen staan. Met
den tekstzet dreigt 14. Pe7.^*
benevens 15, Pc5:.
13 Pb6Xa4
14. b3Xa4 Ta8—b8
78
Om b7—b6 te kunnen spelen.
j^ ^ f4 J
w'jze' waaroP Flohr deze
partij behandelt, laat aan origina­
liteit en energie niets te wenschen
over. De eene steunpilaar van de
zwarte stelling (pion c5) is nog
niet volkomen beveiligd en nu
wordt ook de andere (pion e5)
aangevallen.
De positioneele tekstzet is
gebaseerd op een kleine combi-
natie: 15"•" ef4: 16" 9f4:' Pf4:
1Dc4t- Pe6 18. Ld5 Kf7
(gedwongen) en wit heeft nu
twee mogelijkheden om den
geofferden pion te heroveren
<19" P97: of 19" Pe7:)" De beste
kansen biedt echter het voort-
zetten van den aanval, b.v. 19
Tgl, g6 20. Dh4! enz.
^ e5Xf4
Zwart kan pion e5 niet hand-
bij hayen y 15 _ L(J6 16 pd6;i
Dd6: 17. fe5:, fe5: 18. De4, Pd4
19. Dd5f en wit verovert den c-
of e-pion.
j®' | ^
' °
Het resuitaat der laatste tien
zetten van wit springt duidelijk in
00g, Het zwarte centrum is
ondermijnd en wat nog belang-
rijker is: wit heeft een duidelijken
voorsprong in ontwikkeling ge-
kregen. Dit laatste is hoogst
eigenaardig, wanneer men be-
denkt, dat wit herhaaldelijk
 Stelling na 17. Thl—gl ! 18 Pe6—d4
19. Pf5—hóf Kg8—h8
20. Phó—f7f Kh8—g8
21. Pf7—-hóf
Even een herhaling van zetten
om tijd te winnen.
21 Kg8—h8
22. Phó—f7f Kh8—g8
23. Dc2—c4 !
Deze aardige zet, waarmee mat
in twee zetten dreigt, vereischte
een nauwkeurige berekening.

zetten heeft gedaan, die tegen 23 Te8Xe2f

de klassieke regels van de ontwik­ 24. Dc4Xe2 ! Pd4Xe2
keling der stukken indruischen. 25. Pf7Xd8 Pe2Xgl
Wit staat thans overwegend, o.m. Leidt tot verlies van een stuk;
door het beheerschen van de open echter was 25. ... bcó:, waarna wit
g-lijn, welke uitstekende aanvals- slechts de kwaliteit gewonnen had,
kansen biedt. Men merke op, dat evenmin voldoende geweest om
de witte koning op el volkomen ernstig tegenstand te bieden, b.v.
veilig staat en dat wit door het 26. Ke2:, Tb2: 27. Tbl !, Ta2:
achterwege laten van de rochade (na ruil der torens wint wit ge­
kostbaren tijd heeft gespaard. makkelijk) 28. Tb8, Laóf 29. Ke3
Ta3f 30. Kf2, Lc4 (anders wint
17 Le7—f8
31. Peó) 31. f5!, Ta4: 32. Pe6,
Het is duidelijk, dat 17. ... Pf4: Leó: 33. feó:, Te4 34. Tel en wit
nu niet meer mogelijk was (18. wint. Het nu volgende is een-
Dc4f, Pe6 19. Ld5, Kf7 20. Tg7:f voudiq.
of 19. ... Lf8 20. Ph6f, Kh8 21. 26. Lc6—d5f Kg8—h8
Pf7f en wint), maar ook de 27. Pd8—f7f Kh8—g8
tekstzet leidt geforceerd tot verlies. 28. Kei—f2 Pgl—h3f
Zwart had 17. ... Kh8 moeten 29. Kf2—g3 b7—b5
probeeren. 30. a4Xb5 Lc8—b7
18. Lg2—c6 ! 31. Ld5—c4 a7—a6
32. a2—a4 a6Xb5
Beslissend. Er dreigt in de 33. a4Xb5 Ph3Xf4
eerste plaats damewinst door 34. Kg3Xf4 h7—h5
Pf5—hóf—f7f en in de tweede 35. Tel—gl Kg8—h7
plaats kwaliteitswinst. 36 T.h?Vf6!

79
 Om na 36. ... gf6: mat in drie Stelling na 7. ... Pf6—d5 !
zetten te laten volgen. Zwart gaf
het op.
Ook deze prachtige partij laat
zien, dat Flohr allesbehalve
schematisch speelt.

VOORBEELD No. 5.
Tenslotte nu een voorbeeld,
waarin Flohr reeds in de opening
op complicaties aanstuurt teneinde
te voorkomen, dat de partij een
remisekarakter krijgt. De Tsjecho-
slowaaksche grootmeester toont en e2—e4 te beletten. Op 8. Db7: ?
zich ook tegen deze taak ten zou nu 8. ... Pdb4 volgen,
volle opgewassen. dreigende zoowel 9. ... Tb8 met
Wit: M. Feigin. damewinst als 9. ... Pc2f met
Zwart: S. Flohr. torenwinst. De opmarsch 8. e4 zou
eveneens met 8. ... Pdb4 beant­
GrünfelcL-Indisch woord worden, waarna wit in
(Uit den wedstrijd te Kemeri 1937) moeilijkheden komt, b.v. 9. Da4,
1. d2—d4 Pg8—f6 (9. d5, Pc2f of 9. Db7: ?, Tb8)
2. c2—c4 g 7—g6 9. ... Ld7 10. Lb5, a6 11. Lc6:,
3. Pbl—c3 d7—d5 Pc6: 12. Ddl Lg7 en het zwarte
4. Ddl—b3 d5Xc4 looperpaar beteekent meer dan
5. Db3Xc4 Lc8—e6 voldoende compensatie voor het
6. Dc4—b5 f Pb8—c6 breede witte centrum.
7. Pgl—f3 Toch kan men niet beweren,
dat nu 8. e4 foutief zou zijn, want
Tot zoover komt de partij de consequenties van dezen op­
overeen met de tweede match­ marsch zijn bijna niet te berekenen.
partij Euwe-Aljechin 1935. Flohr vertrouwde er in de eerste
7 Pf6—d5 ! plaats op, dat hij zich in de
ingewikkelde situatie na 8. e4 beter
Een belangwekkende voort­ zou kunnen orienteeren dan zijn
zetting, die beter is dan 7. ... Tb8, tegenstander.
zooals Aljechin in de hierboven 8. Pc3Xd5
aangehaalde partij speelde. De
tekstzet heeft de tweeledige be­ Wit wil alle complicaties ver­
doeling, pion b7 indirect te dekken mijden, maar juist daardoor komt

80
zwart spoedig zeer bevredigend
te staan.
8 Le6Xd5
9. e2—e3 e7—e6
Deze zet is een bewijs voor de
objectiviteit, waarmee Flohr de
partij beoordeelt. Zwart heeft g6
gespeeld en de consequentie
daarvan — welke welhaast iedere
andere meester zou hebben ge­
trokken — zou bestaan in Lg7.
Flohr ziet echter dieper, hij speelt
schijnbaar inconsequent, maar
spoedig blijkt, dat de zwarte
koningslooper op de diagonale lijn
a3-f8 betere diensten verricht dan
op g7.
Een verder voordeel van den
tekstzet is, dat zwart zich meer
invloed in het centrum verschaft,
terwijl wit bovendien met de
mogelijkheid Lf3: benevens Lb4f
rekening moet houden. Dit laatste
verklaart wits volgenden zet.
10. Lel—d2 a7—a6
Maakt voorgoed een eind aan
de bedreiging van pion b7. Het is
duidelijk, dat 11. Db7: niet gaat
wegens 11. ... Ta7 met dame­
winst.
11. Db5—a4 Lf8—d6
Zwart heeft reeds een zeer
behoorlijke stelling verkregen, en
in het vervolg weet hij deze nog
gestadig te versterken.
12. Lfl—e2 0—0
13. Da4—c2 Pc6—b4
14. Dc2—bl f7—f5
Om e3—e4 te beletten. Wits
meerderheid in het centrum is nu
definitief onschadelijk gemaakt.
15. 0—0 Pb4—c6
16. Ld2—c3 Dd8—e7
17. Tfl—dl
Wit wil e6—e5 verhinderen of
althans bemoeilijken. De tekstzet
kan echter niet goed' zijn, omdat
wits zware stukken nu onhar­
monisch en weinig doelmatig zijn
opgesteld. De dame had moeten
spelen en daarna de dametoren.
De tekstzet heeft in het bijzonder
het bezwaar, dat de witte konings­
vleugel te weinig beschermd blijft.
17 Pc6—b8
Het begin van een zeer fijne
paardmanoeuvre. De groote strate­
gische bekwaamheden van Flohr
komen in deze partij wel bijzonder
tot uitdrukking.
18. Pf3—d2 Pb8—d7
19. Le2—f3
Leidt spoedig tot ruil van den
witten damelooper tegen den
zwarten damelooper, hetgeen de
witte positie niet beter maakt,
omdat zwart daarna den goeden
looper behoudt en wit den
slechten. Stellig beter was 19. Pc4.
19 Pd7—f6
20. Dbl—d3 Pf6—e4!
(Zie stelling na 20. ... Pf6—e4!, blz. 82.)
Nu mag wit niet op pionwinst
spelen: b.v. 20. Le4:, fe4: 21. Pe4:,
Lh2:f 22. Kh2:, Dh4f 23. Kgl,
Le4: met beslissenden aanval voor
81
 Stelling na 20. ... Pf6—e4 ! Wit wil f5—f4 verhinderen,
hetgeen echter niet gelukt.
26. De7—d7
Dreigt27. ...f4 (28. gf4:, Dg4f
29. Kfl of Khl, Lf4: 30. ef4:
Pg3f enz.).
27. De2—fl g6—g5
28. Tdl—d3 f5—f4
Zwart heeft de partij meesterlijk
opgebouwd en gaat met den
tekstzet tot den beslissenden aan­
val over. De witte stelling is
zwart. Speelt wit 20. Pe4:, fe4: onhoudbaar.
21. Le4: dan volgt 21. ... Lh2:f 29. e3Xf4 g5Xf4
22. Kh2:, Dh4f 23. Kgl, Df2:f 30. Pf3—h4 Ld6—e7
24. Kh2, Dh4f benevens 25. ... 31. Ph4—f3 Le7—d6
Le4: enz.
Herhaling van zetten om tijd te
21. Dd3—e2 Pe4—g5 ! winnen.
Dwingt wit tot den reeds eerder 32. Pf3—h4 Kg8—h8
genoemden nadeeligen ruil van 33. Dfl—g2 f4Xg3
Lf3 tegen Ld5, daar anders — 34. h2Xg3 Pe4—g5
nog ongunstiger voor wit — 35. f2—f3
Pf3:f zou volgen, Een verzwakking, maar ook
22. Lf3Xd5 e6Xd5 andere zetten waren niet vol­
23. Pd2—f3 doende. Op b.v. 35. Kh2 volgt
35. ... Dg4 met de moeilijk te
Wit had een poging moeten pareeren dreiging 36. ... Dh4:f.
doen f2—f4, benevens Pd2—f3— 35 Pg5—h3f
e5 door te zetten. Direct f4 ging
36. Kgl—hl
niet wegens 23. ... Lf4:. Beter dan
de tekstzet, welke het paard naar De witte koning mag niet naar
een minder goed veld brengt, was h2 wegens 36. ... Pf4 ! 37. gf4:,
echter 23. Dd3. Lf4:f en zwart wint.
36 Ld6—e7!
23 Pg5—e4
(Zie stelling na 36.... Ld6—e7!, blz. 83.)
24. Tal—cl c7—c6
25. Lc3—el Ta8—e8 Nu Ph4 geen veld van terug­
26. g2—g3 tocht heeft, forceert zwart op deze

82
 Stelling na 36. ... Ld6—e7! 37. Lel—d2 Le7Xh4
38. g3Xh4 Dd7—f5
39. Td3—b3 Tf8—g8
40. Dg2—h2 Te8—e6
41. Tel—fl
Geeft den tegenstander gelegen­
heid tot een onmiddellijke beslis­
sing, doordat de toren op fl
toevallig ongunstig staat.
41 Ph3—f2f!
Een aardige slotzet. Het paard
moet genomen worden en zoowel
na 42. Tf2:, Dblf als na 42.
Df2:, Dh3f wordt wit matgezet.
wijze een nieuwe verzwakking van
Met deze mooie partij nemen we
de witte rochadestelling en daar­
afscheid van Flohr en tevens van
na is verdere tegenstand buiten­ het klaverblad der wereldkam­
gesloten. Op te merken valt nog, pioenen, waarbij Capablanca het
dat ook 37. Kh2 niet baat wegens verleden, Aljechin het heden en
37. ... Lh4: 38. Dh3: ?, Te2f met Flohr de toekomst vertegen­
damewinst. woordigt.

83
B o t w i n n i k , Michaïl Moisiëjewitsj.
werd op 11 April 1911 ergens in
Rusland geboren, naar zijn naam
te oordeelen, waarschijnlijk in de
Oekraïne. Maar zoolang men
hem als schaker kent, was zijn
woonplaats Leningrad. Hij stu­
deerde techniek en werd electro-
ingenieur. In 1924 kwam hij met
het schaakspel in aanraking en
dadelijk bleek zijn zeldzame be­
gaafdheid. Botwinnik maakte
zeer snel groote vorderingen.
Reeds in 1926 mocht hij mede­
dingen naar het kampioenschap
van Leningrad en eindigde op
de tweede plaats. In 1927 werd
hij officieel als Russisch meester
erkend, nadat hij in het tournooi
om het kampioenschap van Rus­
land no. 5—6 was geworden en
den eersten prijs behaald had in
een tournooi te Leningrad. Dit
laatste succes wist hij in 1930 te
herhalen. Sindsdien neemt Bot­
winnik geregeld aan alle belang­
rijke Russische wedstrijden deel.
Hij werd professional, waarbij
echter opgemerkt dient te wor­
den, dat het beroep van schaak­
meester in Rusland een staats­
betrekking beteekent. Een jaar
later, in 1931, won Botwinnik
zoowel het kampioenschap van
Leningrad (met +12 —1 =4)
als dat van geheel Rusland (met
+ 18 —4 =4) en sindsdien is hij
onbetwist de leidende matador
van zijn land gebleven. Dat op
het oogenblik niet hij maar Loe-
84
wenfisch den kampioenstitel op
zijn naam heeft, berust eigenlijk
op een formaliteit. Botwinnik
nam n.1. aan den kampioenswed­
strijd van 1937 niet deel, maar
van te voren was bepaald, dat de
overwinnaar in dezen strijd een
match met Botwinnik moest spe­
len, teneinde den kampioen van
dit jaar definitief te bepalen. Al­
dus kwam een match Botwinnik-
Loewenfisch tot stand, welke tot
groote verrassing van de geheele
schaakwereld onbeslist eindigde
en Loewenfisch in het bezit van
den titel liet. Men mag Loewen­
fisch met dit prachtige succes van
harte gelukwenschen, maar het
feit, dat Botwinnik zijn titel kwijt
raakte zonder overwonnen te
zijn, noopt tot de gevolgtrekking,
dat hier formeele redenen den
doorslag hebben gegeven. Tot
zoover de afdeeling „binnenland"
van Botwinnik's loopbaan.
In den stedenwedstrijd Lenin­
grad—Stockholm, die in 1929 in
de Zweedsche hoofdstad gehou­
den werd, won Botwinnik van
Stoltz, maar de eerste belangrijke
gelegenheid tot een krachtmeting
met een buitenlander kreeg de
Rus einde 1933. Toen deed hij
dan ook „cum laude" examen als
grootmeester, hij maakte n.1. een
match met Flohr remise (+2 —2
= 8). Nu werd men er in de
schaakwereld erg benieuwd naar
Botwinnik in een tournooi met
buitenlanders te zien uitkomen,
het liefst niet in Rusland zelf. De
twaalfkamp te Leningrad, in
Augustus 1934 gehouden en door
Botwinnik gewonnen, kon aan
deze wenschen niet voldoen, om­
dat er slechts twee buitenlanders
(Kmoch en Euwe) aan deel
namen. Met groote spanning zag
men nu zijn medespelen in den
Kerstwedstrijd te Hastings 1934/
35 tegemoet, te meer daar deze
wedstrijd bijzonder sterk bezet
was (vijf buitenlanders, met
name Capablanca, Flohr, Lilien-
thal, Botwinnik en Euwe). Het
resultaat van dit eerste optreden
in een internationaal tournooi in
het buitenland werd voor Bot­
winnik een bittere teleurstelling,
hij kwam n.1. op de vijfde plaats.
Zou men hem in „Europa"
(waarmee de Russen „Europa
met uitzondering van Rusland"
bedoelen) zoo sterk hebben over­
schat? De deskundigen konden
het niet gelooven en zij werden
ook spoedig in het gelijk gesteld.
Reeds enkele weken later, op 14
Februari 1935, begon een groot
internationaal tournooi te Mos­
kou. Er namen acht buitenlanders
en de twaalf beste Russische
spelers aan deel, waarbij opge­
merkt dient te worden, dat deze
laatsten ongetwijfeld een goede
internationale klasse vertegen­
woordigden. In dezen geweldigen
wedstrijd won Botwinnik samen
met Flohr den eersten en tweeden
prijs. Hoe hoog dit succes aan­
geslagen moet worden, blijkt wel
uit de resultaten der overige bui­
tenlanders: Lasker werd derde,
Capablanca vierde, Spielmann
vijfde, Lilienthal kwam samen
met Ragozin en Romanowski op
de achtste tot tiende plaats,
Stahlberg eindigde samen met
Bogatirtsjoek op de zestiende en
zeventiende plaats, terwijl Pirc
achttiende en Mej. Menchik met
grooten achterstand laatste werd.
De uitslag van dit tournooi werd
voor de Russische schaakautori­
teiten (een openbare instelling)
aanleiding om een jaar later een
dubbelrondigen tienkamp te orga-
niseeren met de vijf beste Rus­
sische vertegenwoordigers en vijf
van de beste buitenlanders. In
dezen wedstrijd, die op 14 Mei
1936 begon, wist Botwinnik zijn
reputatie schitterend te hand­
haven, zooals uit de volgenden
uitslag blijkt: Capablanca 13,
Botwinnik 12, Flohr 9]/2, Lilien­
thal 9, Ragozin 8%, Lasker 8,
Eliskases, Kan, Loewenfisch en
Rjoemin, ieder
De omstandigheid, dat Bot­
winnik zijn groote successen alle
in eigen land behaalde, terwijl zijn
eenig optreden in het buitenland
een teleurstelling was geworden,
maakte het voor de reputatie van
den Russischen kampioen zeer
gewenscht, nu ook eens in het
buitenland zijn volle kracht te
toonen. De gelegenheid daartoe
kreeg Botwinnik in den wedstrijd
85
te Nottingham, die in Augustus
1936 plaats vond. Hij won in dit
tournooi met Capablanca den
eersten en tweeden prijs en ver­
overde zich met deze nieuwe
86
schitterende prestatie definitief
een plaats in den kleinen kring
van grootmeesters, welke men
als ernstige candidaten voor het
wereldkampioenschap beschouwt.
 BOTWINNIK AAN HET WOORD.
VOORBEELD No. 1.
Een der openingen, welke Bot-
winnik met zwart gaarne toepast,
is Siciliaansch. Zooals bekend, is
dit een der moeilijkste openingen,
want er is maar weinig kans, dat
er vroegtijdig een remisestelling
ontstaat. Wit beheerscht meer
terrein en beschikt over ver­
schillende aanvalsmogelijkheden,
zwart daarentegen staat ver­
schanst achter een „Maginot-
linie", altijd gereed om plotseling
een tegenaanval te openen. De
grootste vastberadenheid in dit
laatste opzicht is echter een
eerste vereischte voor zwart,
daar anders de kansen definitief
ten gunste van wit kunnen kee-
ren. Een opening dus, die juist
de problemen schept, welke Bot-
winnik noodig heeft om zijn
groote bekwaamheden ten volle
te ontplooien. Hieronder een
prachtig voorbeeld.
Wit: W. A. Rauser.
Zwart: M. M. Botwinnik.
Siciliaansche verdediging.
(Gespeeld in een wedstrijd te
Leningrad 1933.)
1. e2—e4, c7—c5 2. Pgl—f3,
Pb8—c6 3. d2—d4, c5Xd4 4.
Pf3Xd4, Pg8—f6 5. Pbl—c3,
d7—d6 6. Lfl—e2, g7—g6 7.
Lel—e3, Lf8—g7 8. Pd4—b3,
Lc8—e6 9. f2—f4, 0—0 10. 0—0.
Een tijdlang beschouwde men
hier de scherpe voortzetting
10. g4 als de sterkste. De volgen­
de partij, Aljechin—Botwinnik,
noopt echter tot wijziging dezer
opvatting.
10 Pc6—a5
11. Pb3Xa5
Volgens de tegenwoordige in­
zichten, welke op eenige aldus
geopende partijen berusten, is
hier 11. f5, Lc4 12. Ld3 de meest
kansrijke voortzetting voor wit.
11 Dd8Xa5 12. Le2—f3,
Le6—c4 13. Tfl—el, Tf8—d8
14. Ddl—d2, Da5—c7.
Zwart trekt zijn dame terug om
niet voortdurend met de moge­
lijkheid Pc3—d5 rekening te
moeten houden. Deze wending
zou zeer lastig kunnen worden,
hoewel zij op het oogenblik nog
niet dreigt (15. Pd5, Dd2: 16.
Ld2:, Pd5: 17. ed5:, Lb2: enz.)
De hiermee bereikte stelling is
karakteristiek voor deze opening.
Wit beheerscht meer terrein en
moet trachten zijn paard naar d5
terug te brengen. Indien hij dit
laatste kan doorzetten, komt hij
overwegend te staan. Voorloopig
gaat Pd5 echter niet wegens
Pd5: benevens Lb2:.
15. Tal—cl
Wit wil b3 spelen, om later zoo
mogelijk c2—c4 door te zetten.
15 e7—e5!
87
 Een sterke en — zooals het
vervolg leert — zeer diep bere­
kende zet.
16. b2—b3
Wit speelt consequent op het
doorzetten van zijn plan. De
tekstzet dient o.m. om pion b2 te
beveiligen en eventueel met Pd5
voort te zetten. Direct 16. Pd5
ging niet wegens 16. ... Pd5: 17.
ed5:, ef4: 18. Lf4:, Lb2: of 18.
Ld4, Le5! Mogelijk was 16. fe5:,
de5: 17. Df2, maar zwart zou
daarna volkomen bevredigend
staan.
16 d6—d5ü
Stelling na 16. ... d6—d5ü
Een prachtige, zeer verrassen­
de voortzetting, waarmee zwart
plotseling een scherpen aanval
inleidt. Echt Botwinnik!
17. e4Xd5
De keuze was zeer lastig voor
wit, zooals blijkt uit: 17. bc4:,
de4: met herovering van het stuk
en gunstig spel voor zwart; 17.
88
Pd5:, Ld5: 18. ed5:, e4 19. Le2,
Pd5: met duidelijk voordeel voor
zwart; 17. fe5:, Pe4: 18. Le4:,
de4: 19. Df2, Le5: en zwart ver­
overt pion h2. Toch bood deze
laatste variant den witspeler nog
aardige tegenkansen, b.v. 20.
Pe4:, Lh2:f 21. Khl, Le6 22.
Pf6f (22. g3, Ld5!) 22 Kh8
23. Ld4 en nu is zelfs wit in be­
slissend voordeel. Zwart mag
derhalve in deze variant niet op
pionwinst spelen.
Na den tekstzet wordt de zaak
veel moeilijker voor wit en
komen de verschillende finesses
van Botwinnik's combinatie te
voorschijn.
17 e5—e4!
Met dit pionoffer slaagt zwart
erin, zijn stukken zonder tijd­
verlies de grootst mogelijke acti­
viteit te verschaffen. In de eerste
plaats vermijdt zwart de verdrij­
ving van zijn aangevallen looper
naar a6, hetgeen een ernstig tem­
poverlies zou beteekenen.
18. b3Xc4
Niet vrijwillig aanvaardt wit
den indirecten ruil van Lf3 tegen
den geëxponeerden Lc4. Wat
zou hier anders nog in aanmer­
king komen? Op 18. Le4: volgt
18 Pe4: 19. Pe4:, Ld5: met
de dreiging 20 Le4: en de
eventueele kwaliteitswinst 20.
..., Lc3, zoodat wit 20. Dd3
moet spelen; maar dan gaat pion
g2 verloren: 20 Dc6! 21. Lf2,
f5 enz.
 Een andere mogelijkheid was
18. Pe4:, Pd5: (dreigt 19
Pe3: benevens 20. ..., Ld4 en
damewinst) 19. Khl, Pe3: 20.
De3: en zwart staat nu zeer goed,
maar of hij zich met 20 Ld4
21. Dd2, Lb2 op de verovering
van de kwaliteit mag inlaten, is
zeer de vraag, b.v. 22. Db4, Lel:
23. Pf6f, Kh8 24. Dc3, Ld2 25.
Db2, Le6 (25 Dd6? 26.
Te8f! en wint) 26. Pd5f, Lc3 27.
Pc3:, Kg8 28. Pe4, Df4: 29. Pf6f,
Kf8 30. Ph7:f en de winst is een
probleem voor zwart.
Tenslotte leidt 18. Le2 (na 18.
..., Ld5:!) tot dezelfde variant,
welke na 17. Pd5: kan ontstaan
(zie de aanteekening bij 17.
ed5:).
18 e4Xf3
19. c4—c5
De witte pionnen op c5 en d5
zijn oogenschijnlijk zeer gevaar­
lijk; uit het vervolg blijkt even­
wel juist het tegenovergestelde,
dat n.1. de witte stelling in haar
geheel te luchtig is. De stukken en
pionnen werken niet behoorlijk
samen en de zwarte aanval vindt
daardoor voortdurend nieuwe
aanknoopingspunten. Men lette
in het bijzonder op de belang­
rijke rol van den zwarten pion
op f3.
19 Dc7—a5!
Een zeer sterke zet. Er dreigt
in de eerste plaats 20 Pg4,
waarna 21. Ld4 op 21. f2f of
Ld4:f benevens f2f en torenwinst
faalt, terwijl ook een zet van het
aangevallen paard dadelijk tot
verlies leidt, b.v. 21. Pbl, Dd2:
22. Pd2: (22. Ld2:, f2f) 22
Pe3: 23. Te3:, Ld4 enz. Aardig
is ook de weerlegging van (na 20.
..., Pg4) 21. Pe4, n.1. 21 Dd2:
22. Ld2:, f2f! 23. Pf2:, Ld4 en
zwart verovert de kwaliteit be­
nevens eenige pionnen.
Behalve 20 Pg4 dreigt
ook 20 Pd5: 21. Pd5: Dd2:
22. Ld2:, Td5: en wit staat ver­
loren met het oog op de talrijke
zwakten in zijn pionnenstelling.
Toch had wit op deze laatste
manier nog het langst tegenstand
kunnen bieden en daarom was
hier 20. gf3:, om althans „staats­
vijand no. f3" onschadelijk te
maken, relatief de beste voort­
zetting geweest. Eenigszins in
aanmerking kwam ook 20. Dd3,
Pg4 21. Pe4, hoewel dan
b.v. 21. ... f5 zeer sterk was ge­
weest (22. Pd6?, f2f 23. Lf2:,
Pf2: 24. Kf2:, Dc5:f, met stuk­
winst) .
20. Tel—dl
Met de bedoeling pion d5 een
extra-dekking te bezorgen en
bovendien alle wendingen uit te
schakelen, welke gebaseerd zijn
op f3—f2f met torenwinst. In-
tusschen wordt nu zwarts aanval
dank zij de penning van Pc3 en
de medewerking van pion f3 on­
weerstaanbaar. Er volgt een aan­
tal fraaie wendingen.
89
 20 Pf6—g4!
Stelling na 20. Pf6—g4!
Hiertegen heeft wit geen vol­
doende verdediging. Het minst
nadeelig zou nog zijn: 21. Pe4,
Dd2: 22. Ld2:, Ld4f 23. Khl (ge­
dwongen) 23. ... fg2:f 24. Kg2:,
Td5: maar dan zou er een eind­
spel ontstaan, waarin wit vijf
geïsoleerde pionnen heeft.
21. Le3—d4
Om dezen zet mogelijk te
maken speelde wit 20. Tedl; nu
is hij n.1. niet gedwongen den op-
rukkenden zwarten f-pion te
slaan.
21 f3—f2f!
22. Kgl—fl
Gedwongen, de koning mag
niet meer naar hl gaan, wegens
22. ... Td5:! 23. Pd5: (of Pe2)
23. ... flDf! 24. Tfl:, Dd2: en
zwart wint. Deze aardige wen­
ding heeft wit blijkbaar te laat
gezien anders zou hij pion f3
wel geslagen hebben. Op fl staat
90
de witte koning zeer onveilig,
zooals Botwinnik dan ook met
een reeks van krachtige zetten
aantoont.
22 Da5—a6f!
23. Dd2—e2
Opnieuw gedwongen. Het
paard mocht er niet tusschenge-
plaatst worden, b.v. 23. Pe2, Td5:
24. c3, Te8 of 24. c4, Ld4: (dreigt
mat) 25. Pd4:, Tad8! 26. Dc3,
Da2: (opnieuw met matdrei-
ging) 27. Tc2 (of Td2) 27. ...
Td4:! en zwart staat gewonnen
met het oog op de eventueele
promotie van pion f2. Ook 23.
Dd3 verliest geforceerd wegens
23. ... Ld4: 24. Da6:, Pe3f 25.
Ke2, flDf! 26. Tfl:, ba6: en
zwart heeft een stuk veroverd.
23. Lg7Xd4
24. Tdl Xd4
Op ruil der dames zou weer 24.
... Pe3f enz. met stukwinst
volgen.
24 Da6—f6!
Een belangrijke tempowinst.
De zwarte dame grijpt nu plot­
seling beslissend op den konings­
vleugel in.
25. Tel—<dl
Ook na 25. Dd2, Dh4 of 25.
Dd3, Te8 26. h3, Dh4 is de
situatie hopeloos voor wit.
25 Df6—h4
Met matdreiging.
26. De2—d3 Td8—e8
 Met twee matdreigingen, t.w.
Ph2: mat en Telf benevens mat.
27. Td4—e4 f7—f5!
Om wit tot ruil der torens te
dwingen en op deze wijze den
witten koning het eenige vlucht-
veld (e2) te ontnemen.
28. Te4—e6
Op 28. Te8:f, Te8: 29. Dg3
zou volgen 29. ... Ph2:f 30. Kf2:
Pg4f 31. Kf3, Te3 mat.
28 Pg4Xh2f
29. Kfl—e2 Dh4Xf4!
Stelling na 29 Dh4Xf4!
Thans dreigt torenwinst door
30. ... flDf. Na de eenige
parade, 30. Tfl kan zwart met
30. ... Te6:f benevens 31. Pfl:
de kwaliteit consumeeren, het­
geen voldoende is voor de
winst. Doch zwart heeft nog veel
sterker, n.1. 30. Tfl, Tad8!. Nu
dreigt 31. ... Te6: met verovering
van een vollen toren, hetgeen wit
op geen enkele manier kan pa-
reeren, b.v. 31. Tf2:, Dg4f enz..
of 31. Te8:f, Te8:f enz., of
eindelijk 31. Te3, Pfl:.
Hier gaf wit de partij dan
ook op.
Een grootsche prestatie, welke
terecht met een schoonheidsprijs
werd bekroond.
VOORBEELD No. 2.
Hieronder volgt nu een partij
met dezelfde opening als de voor­
gaande, alleen kiest wit de
scherpste behandeling dezer
variant. Daarbij) komt nog, dat
het Aljechin is, die met wit speelt,
hetgeen een waarborg beteekent,
dat de aanvallende partij alle
kansen zoo energiek mogelijk
waarneemt. Desalniettemin weet
Botwinnik echter het evenwicht
te handhaven; hoe feller hij
wordt aangevallen, des te scher­
per treft hij zijn tegenmaatrege­
len. Het resultaat is dan ook een
grandiose remise.
Wit: Dr. A. Aljechin.
Zwart: M. M. Botwinnik.
Siciliaansche verdediging
(Uit den wedstrijd te Nottingham 1936.)
1. e2—e4, c7—c5 2. Pgl—f3,
Pb8—c6 3. d2—d4, c5Xd4 4.
Pf3Xd4, Pg8—f6 5. Pbl—c3,
d7—d6 6. Lfl—e2, g7—g6 7.
Lel—e3, Lf8—g7 8. Pd4—b3.
Lc8—e6 9. f2—f4 0—0 10.
g2—g4.
Hiermee dreigt 11. g5, met als
gevolg, dat Pf6 verjaagd zou
91
worden, hetgeen een aanzienlijke
vermindering van zwarts invloed
op het centrum zou beteekenen.
Om niet in een benauwde stelling
te geraken, moet zwart onmiddel­
lijk een tegenactie ondernemen.
Onder de gegeven omstandig­
heden een zeer moeilijke taak, die
echter door Botwinnik op vol­
maakte wijze wordt opgelost.
10 d6—d5ü
Stelling na 10 d6—d5ü
Deze opmarsch is, van strate­
gisch oogpunt bekeken, alleszins
voor de hand liggend, maar het
was buitengewoon moeilijk de
netelige tactische consequenties
ervan door te rekenen. Er volgen
brillante wendingen.
11. f4—f5
Op 11. e5 kan 11. ... Pe8 vol­
gen, maar scherper is 11. ... d4!
12. ef6:, Lf6:! met herovering van
het stuk en goed spel voor zwart, of
11. ... d4 12. Pd4:, Pd4: 13. Ld4:
(13. ef6:, Lf6:!) 13. ... Pg4:! (14.
92
Lg4:, Lg4: 15. Dg4:, Dd4:) met
hetzelfde resultaat.
11 Le6—c8!
Na andere zetten zou zwart
onmiddellijk in ernstig nadeel
komen. Het is eigenaardig, dat
zwart zich in zoo'n levendige
stelling den terugtocht naar c8
kan veroorloven. Botwinnik heeft
in zijn vooruitberekening goed
gezien, dat dit tempoverlies aan
zijn tegenactie in het centrum
geen afbreuk doet. De opmarsch
11. f5 heeft n.1. wits positie in het
centrum verzwakt, hetgeen blijkt
uit het feit, dat e4—e5 nu niet
meer mogelijk is.
12. e4Xd5
Het is duidelijk, dat wit geen
andere goede voortzetting heeft.
12 Pc6—b4
Met de dreigingen 13. ... Pfd5:
(of Pbd5:) en 13. ... gf5:, b.v. 13.
Lf3, gf5: 14. a3, fg4: enz.
Een moeilijk probleem zou zich
voordoen na 13. fg6:, hg6: 14.
Lf3. De witte pluspion op d5 is
nu voldoende gedekt en boven­
dien dreigt 15. a3. Indien het
zwarte paard dan naar a6 moet
wijken, komt wit meteen gewon­
nen te staan. Het is dus zaak voor
zwart, een voortzetting te vinden,
waarbij zijn actie gaande blijft,
een passieve zet zou een zekeren
ondergang beteekenen. Inderdaad
is er een dergelijke voortzetting,
n.1. 13. fg6:, hg6: 14. Lf3, Pg4:H
15. Lg4:, Lg4: 16. Dg4:, Lc3:f 17. Wit ziet in, dat hij met het oog
bc3:, Pc2:f 18. Ke2, Pal: 19. op zijn koningsstelling geen ver­
Tal:, Dd5: en de witte stelling is dere pogingen mag doen om den
uit haar verband gerukt, nog af­ strijd te verscherpen. Met den
gezien van het feit, dat zwart met tekstzet wordt zwart gedwongen
een toren en twee pionnen voor zijn remisecombinatie uit te
twee lichte stukken ook materieel voeren.
voordeel heeft gekregen.
15 Df4Xh2!
13. d5—d6! 16. Lc5Xb4 Pf6Xg4!
Zeer sterk gespeeld. Er dreigt Stelling na 16 Pf6Xq4 !
in de eerste plaats 14. a3 en in
de tweede plaats 14. de7:, De7:
15. Lc5. Zwart mag niet 13. ...
ed6: spelen wegens 14. a3, ge­
volgd door 15. g5 en 16. f6. Het
nu volgende antwoord is dus ge­
dwongen.
13 Dd8Xd6
14. Le3—c5
De pointe van wits tegenoffer.
Na 14. ... Ddl:f 15. Tdl:!, Pc6
(15. ... Pc2:f 16. Kd2, b6 17.
Le7: en wint) zou wit definitief De pointe. Er dreigt nu 17. ...
de leiding krijgen. Men merke op, Dg3f 18. Kd2, Lh6f en mat. Wit
dat 14. Dd6: zwak is, omdat moet ook dit tweede offer aan­
zwart na 14. ... ed6: over de drei­ nemen.
gingen 15. ... Pc2:f en 15. ...
17. Le2Xg4 Dh2—g3f
gf5: beschikt.
18. Tfl—f2
14 Dd6—f4!
Opnieuw gedwongen, want na
Deze voortzetting is gebaseerd
op de overweging, dat de onvei­ 18. Ke2?, Dg4:f of 18. Kd2?, Lh6f
zou wit snel verliezen.
lige positie van den witten koning
een rol moet spelen, wanneer de Dg3—gif
dames niet geruild worden. Bo­ 19. Tf2—fl
vendien heeft zwart met den Nog steeds mag de witte
tekstzet een remisecombinatie in koning niet spelen. Uit den tekst­
petto, voor het geval wit nu een zet blijkt meteen de beteekenis
stuk wil gaan winnen. van 16. ... Pg4: !: wit kan nu zijn
15. Thl—fl looper niet op fl tusschenplaat-

93
sen. Aldus is eeuwig schaak door
Dg3f en Dglf verzekerd en de
partij werd hier dan ook remise
gegeven.
Een alleraardigste remisepartij,
zeer kort en toch buitengewoon
combinatierijk. Dat de strijd reeds
in de opening zoo scherpe vor­
men aanneemt, is karakteristiek
voor beide tegenstanders, twee
kunstenaars op het gebied der
scheppende, doelbewuste en
strijdlustige behandeling der
opening.
VOORBEELD No. 3.
Een der voornaamste eigen­
schappen van Botwinnik, een
eigenschap, die men trouwens ook
bij andere vooraanstaande mees­
ters van de jongere generatie
aantreft, is zijn groot geduld. Zijn
er geen aanknoopingspunten voor
directe aanvallen of combinaties,
dan weet Botwinnik uitstekend
te manoeuvreeren en te laveeren
en daarbij elke gelegenheid te be­
nutten om zijn stelling geleidelijk
te versterken.
Hieronder een voorbeeld:
Wit: M. M. Botwinnik.
Zwart: 5. Flohr.
Aljechin-verdediging
(Uit den wedstrijd te Mouskou 1936.)
1. e2—e4, Pg8—f6 2. e4—e5,
Pf6—d5 3. d2—d4, d7—d6 4.
Pgl—f3, Lc8—g4 5. Lfl—e2,
c7—c6 6. 0—0, d6Xe5.
Een andere partij, die drie
94
maanden later te Nottingham
tusschen dezelfde tegenstanders
werd gespeeld, ging als volgt
verder: 6. ... Lf3:! 7. Lf3:, de5:
8. de5:, e6 9. De2, Dc7 10. c4,
Pe7! 11. Lg4, Pd7 12. f4, h5 13.
Lh3, 0—0—0 14. Le3, Pf5 15.
Lf5:, ef5: 16. Df2, Da5 en zwart
verkreeg volkomen bevredigend
tegenspel.
De tekstzet is minder goed.
7. Pf3Xe5! Lg4Xe2
8. Ddl Xe2
Het verschil tusschen de voort­
zettingen 6. ... Lf3:! en 6. ... de5:
zetelt in de witte centrumforma­
tie: in het eene geval komt de
witte d-pion op e5 te staan, in het
andere geval blijft deze op d4. De
laatste formatie biedt de beste
kansen, omdat zij beweeglijk is,
terwijl veld e5 voor de witte
stukken toegankelijk blijft.
8. ....... Pb8—d7 9. f2—f4,
e7—e6 10. c2—c4, Pd5—b6 11.
Lel—e3, Lf8—e7 12. Pbl—c3,
0—0.
Zwart beschikt over weinig
terrein en moet zich zorgvuldig
verdedigen, welke taak Flohr
echter zeer goed ligt. Er ontstaat
een moeilijken strijd, waarbij
Botwinnik zijn overwicht in be­
wegingsvrijheid weet te hand­
haven.
13. Tfl—f3
De „natuurlijke" voortzetting
was 13. Tadl. Maar de tekstzet
is sterker, er dreigt 14. Th3 be­
nevens Dh5 en dit dwingt zwart
onmiddellijk tegenmaatregelen te
nemen.
13 Dd8—e8
Om 14. Th3 met 14. ... f5 te
beantwoorden en op deze wijze
wits koningsaanval in de kiem te
smoren.
14. Tal—dl
Th3 of Dh5 zou nu op tempo­
verlies neerkomen.
14 Ta8—d8
15. b2—b3 f7—f5
Deze opmarsch is noodzakelijk.
Zwart moet trachten eenig hou­
vast in het centrum te verkrijgen
teneinde gemakkelijker te kunnen
manoeuvreeren. Weliswaar doet
de tekstzet op e6 een achterge­
bleven pion ontstaan, maar dit
heeft nog geen directe beteeke-
nis. Indirect blijft het echter toch
een rol spelen, want zwart moet
bij alle mogelijke afwikkelingen
oppassen, dat pion e6 niet plot­
seling zwak wordt, hetgeen b.v.
het geval zou zijn bij een even­
tueel c6—c5. d4Xc5. Dit leidt
tot de gevolgtrekking, dat de
zwarte stelling door den tekstzet
wel steviger wordt, maar aan
veerkracht inboet.
16. Pe5—d3
De eerste van een reeks zetten,
waarmee wit niets anders bedoelt
dan zijn overwicht in bewegings­
vrijheid te handhaven. Daartoe
tracht hij in de eerste plaats ruil
van stukken te vermijden.
16 Le7—f6 17. Le3—f2,
De8—f7 18. Pd3—el, Tf8—e8
19. Tf3—d3. Pd7—f8 20. Pel—
f3, Df7—c7 21. Pf3—e5.
Volgens Botwinnik verdiende
21. g3 de voorkeur. In dat geval
stond pion f4 gedekt en kon wit
nog gemakkelijker manoeu­
vreeren.
21 Pb6—d7
22. De2—d2 Lf6—e7
23. Pe5—f3
Zie de aanteekening bij 16.
Pd3. Dit heen en weerspelen met
het paard kost wit oogenschijn-
lijk veel tijd. Toch kan er geen
sprake zijn van tempoverlies.
Hier ontbreekt immers het crite­
rium van een tempoverlies, dat
n.1. de tegenpartij in staat gesteld
wordt hiervan te profiteeren. Bot­
winnik manoeuvreert en vindt
onderhand tijd om zijn stelling
langzaam aan te versterken. Als
zoodanige versterking moet b.v.
de verdubbeling der torens be­
schouwd worden (19. Tfd3).
23 Pd7—f6
24. Dd2—cl!
Zorgvuldig spel. Zwart dreig­
de 24. ... Lb4 gevolgd door 25.
... Pe4 iesp. 25. ... Lc3: en 26.
... Pe4, waarna zijn paard moei­
lijk van e4 te verdrijven zou zijn
geweest. Met den tekstzet ver-
95
mijdt wit deze vereenvoudiging. 32. De3—f3, Dd8—e7 33.
Botwinnik was van plan 24. ... c4—c5!
Lb4 met 25. Pbl! benevens de
verdrijving van Lb4 te beant­ Stelling na 33. c4—c5!
woorden. Daarna zou zijn dame-
paard weer naar c3 kunnen gaan
en zijn taak, t.w. het bewaken
van veld e4, hervatten.
24 Pf6—e4
25. Pf3—e5 Pe4Xf2
Iets beter was 25. ...Pc3:. Het
verwijderen van Pc3 had zwart
de kans gegeven, zijn tweede
paard naar e4 te brengen.
26. Kgl Xf2 Pf8—td7
27. Del—e3 Pd7Xe5 Na dezen opmarsch blijkt plot­
seling het positioneele overwicht
Deze ruil dient om de e-lijn van wit. Terwijl tot nu toe de
voor wit te sluiten en aldus pion algemeene kenmerken der stelling
e6 definitief te beveiligen. De voor wit pleitten, neemt wits
tekstzet brengt echter een ander voordeel met den tekstzet tastbare
bezwaar met zich mee; de witte vormen aan. Er rijst n.1. directe
centrumformatie wordt versterkt dreiging, Pc3—bl—a3—c4—d6,
en op d6 ontstaat een positio- gevolgd door b3—b4—b5. Zwart
neele zwakte. De beteekenis van heeft daartegen maar weinig in
dit laatste blijkt spoedig. te brengen.
28. f4Xe5 Dc7—a5
33 a7—a5
Om met 29. .... Lb4 den ruil
van het witte paard te forceeren. De hierboven vermelde paard-
Zonder den ruil op e5 was de manoeuvre kan zwart niet be­
tekstzet niet mogelijk geweest letten, maar wel de doorbraak op
b5. Indien de witte b-pion op­
wegens Pd7: benevens De6:f.
rukt, wordt hij geruild. Geheel
29. a2—a4 bevredigend is deze maatregel
echter niet, omdat wit zich nu met
Beveiligt den a-pion, zoodat
den opmarsch b3—b4 vroeg of
29. ...Lb4 met een zet van het
laat de open b-lijn kan ver­
paard beantwoord kan worden.
schaffen.
29 Td8—d7 30. g2—g3,
Da5—d8 31. Kf2—g2, Le7—g5 34. Pc3—bl, De7—f8 35.

96
Pbl—a3, Lg5—d8 36. Pa3—c4,
Ld8—c7 37. Pc4—d6, Te8—b8
38. Tdl—bl.
Zeer kansrijk was ook de of­
fercombinatie 38. Pb7:, Tb7: 39.
Dc6: benevens 40. De6:f. Bot-
winnik houdt evenwel niet van
combinaties zonder duidelijke
pointes. Staat hij beter, dan
tracht hij complicaties te ver­
mijden.
38 Df8—d8
39. b3—b4 a5Xb4
40. Tbl Xb4 Lc7Xd6
Wit beschikt over de mogelijk­
heid, pion b7 viermaal aan te
vallen, terwijl zwart hem slechts
driemaal kan dekken. Derhalve
was de ruil op d6 op den duur
onvermijdelijk en had later mis­
schien onder nog ongunstiger
omstandigheden moeten plaats­
vinden. Wit krijgt nu een zeer
sterken vrijpion, terwijl boven­
dien de e-lijn weer open komt.
41. e5Xd6 Dd8—a5
42. Td3—b3 Tb8—e8
Om na 43. Tb7:, Tb7: 44.
Tb7:, Da4: kans op eeuwig
schaak te krijgen, aangezien de
witte koning niet erg veilig staat.
Maar wit laat zich niet op twijfel­
achtige afwikkelingen in.
43. Df3—e2 Da5—a8
44. Tb3—e3 Kg8—f7
45. De2—c4
Solider was 45. Kh3 of Kgl
geweest. De tekstzet geeft zwart
gelegenheid tot een verrassende
tegenactie.
45 b7—b5!
Een aardige wending. Wit
mag den stoutmoedigen b-pion
niet slaan, want 46. ab5:?? zou na
46. ... cb5:f de dame kosten, ter­
wijl het na 46. cb6: e.p., c5f 47.
b7, Tb7: 48. Tb7:, Db7:f 49.
Kh3, cd4: zeer twijfelachtig zou
zijn, of de twee witte vrijpionnen
een voordeel zouden beteekenen.
46. Dc4—c2!
Aldus handhaaft wit zijn voor­
deel, er dreigt nu 47. ab5:.
46 .. Td7Xd6?
Deze gewelddadige poging om
van de momenteel minder veilige
positie van den witten koning
partij te trekken, brengt zwart
geforceerd in een verloren stel­
ling. Relatief het beste was nog
46. ... ba4: geweest, maar op den
duur was de zwarte stelling toch
onhoudbaar geworden.
47. c5Xd6 c6—c5f
48. Kg2—h3 c5Xb4
49. Dc2—c7f Kf7—g8
50. d6—d7
(Zie stelling na 50. d6—d7, blz. 98.)
De zet 46. ... Td6: heeft de
stelling volkomen geopend en
wit in de gelegenheid gesteld met
zijn dame binnen te dringen, om
zijn vrijen d-pion te doen gelden.
De winstvoering is nu niet
moeilijk meer.
97
 Stelling na 50. d6—d7 Geen effectvolle, maar toch
een zeer goede prestatie. Bot-
winnik heeft zijn openingsvoor­
deel consequent vastgehouden en
geleidelijk vergroot, zoodat zijn
tegenstander zich tenslotte tot
een wanhopige tegenactie ge­
noopt zag, welke evenwel de be­
slissing bespoedigde.
VOORBEELD No. 4.
Tenslotte nog een schitterend
voorbeeld van Botwinnik's aan-
valskunst.
50 Te8—f8
Wit: M. M. Botwinnik.
Of 50. ... Td8 51. Te6: (dreigt Zwart: V. A. Tsjechower.
52. Dd8:f!) 51. ... Kf7 52. Dd6
en wint. Nimzowitsch-systeem
(Uit den wedstrijd te Moskou 1935.)
51. Dc7—d6
1. Pgl—f3, d7—d5 2. c2—c4,
Een andere winstvoortzetting e7—e6 3. b2—b3, Pg8—f6 4.
was 51. Te6:. Met den tekstzet Lel—b2, Lf8—e7 5. e2—e3,
dreigt een onmiddellijke beslissing 0—0 6. Lfl—e2.
door 52. De6:f, Kh8 53. De8.
Nimzowitsch placht deze ope­
51 h7—h6
ning eenigszins anders te behan­
52. Dd6Xe6f Kg8—h7
delen, hij liet c2—c4 voorloopig
53. De6—e8 b4—b3
of zelfs geheel achterwege en
Zwart probeert het nog met speelde zoo vroeg mogelijk Pe5
een valletje: op 54. Da8:, Ta8: benevens f4. Een dergelijke,
55. Te8? zou volgen 55. ... b2! recht op het doel afgaande opzet,
56. Ta8:, blD 57. d8D? (juist is is echter niet naar den zin van
57. Th8f) 57. ... Dflf 58. Kh4, Botwinnik. Deze neemt bij voor­
g5f met damewinst of mat. keur een meer gereserveerde
54. De8Xa8 Tf8Xa8 houding aan, welke strookt met
55. a4Xb5 Ta8—d8 zijn voorliefde voor aanvallen,
56. Te3Xb3 Td8Xd7 die meer het karakter van tegen­
57. b5—b6 aanvallen dragen.
Hier werd de partij afgebroken 6 c7—c6
en later zonder verder spelen door De voorkeur verdiende 6. ...
zwart opgegeven. c5 benevens Pc6.

98
 7. 0—0 Pb8—d7 De laatste voorbereiding tot
8. Pbl—c3 a7—a6 het opspelen van den damepion.
9. Pf3—d4 Op direct 13. d4 zou 13. ... Pce4
volgen met ruil van een licht stuk,
Een karakteristieke zet. Wit
hetgeen een kleine verlichting
wil e6—e5 niet zonder meer toe­
voor zwart zou beteekenen.
laten, maar ook niet met 9. d4
13 Pc5—d7 14. d2—d4,
tot het damepionnenspel over­
c6—c5 15. Pf3—e5, b7—b6 16.
gaan, omdat dit laatste de stelling
Le2—d3, c5Xd4 17. e3Xd4,
minder ingewikkeld zou maken.
Lc8—b7 18. Dc2—e2, Pd7—f8.
Met den tekstzet bereidt wit de
voltooiing van de Nimzowitsch- Stelling na 18 Pd7—f8
opstelling voor (f4 benevens
Pd4—f3—e5). Tevens tracht wit
echter een verzwakking van de
zwarte centrumformatie uit te
lokken, t.w. 9. ... e5 (waarop 10.
Pf5 zou volgen) of 9. ... c5. Deze
laatste zet zou van objectief
standpunt bekeken niet ongunstig
zijn voor zwart, maar na 10. Pc2
(of ook Pf3) zouden er moeilijke
problemen rijzen en daarmee zou
dus een stelling ontstaan, die Bot­
winnik bijzonder goed ligt.
Er is nu een zeer bekende soort
9 d5Xc4 stelling bereikt. Wit heeft op c4
Dit opgeven van het centrum en d4 hangende pionnen en is
leidt tot ernstig nadeel. Zwart min of meer verplicht op konings-
wil e6—e5 met tempowinst door­ aanval te spelen, hetgeen echter
zetten, hetgeen echter mislukt, onder de gegeven omstandigheden
met het gevolg, dat wit een dui­ uitstekende kansen biedt. Ge­
delijk overwicht in het centrum woonlijk stuurt wit in dergelijke
behoudt. stellingen op den opmarsch
10. b3Xc4 Pd7—c5 d4—d5 of f4—f5 aan. Botwinnik
11. f2—f4 lost het probleem der stelling heel
anders op, hij brengt zijn dame-
Pareert de positioneele dreiging paard naar den koningsvleugel
11. ... e5 12. Pf3, Pd3. en bereikt aldus een beslissende
11 ' Dd8—c7 versterking van den aanval. Zijn
12. Pd4—f3 Tf8—d8 volgende zetten verdienen alle
13. Ddl—c2 uitroepteekens.

99
 19. Pc3—dl Ta8—a7 ook andere goede voortzettingen,
20. Pdl—f2 Dc7—b8 maar wit kiest telkens het
21. Pf2—h3 h7—h6 sterkste.
Om de dreiging 22. Pg5 te 24 Kg8Xf7
pareeren. Maar nu volgt een ver­ 25. g5—g6f Kf7—g8
rassing.
Op 25. ... Ke8 of Kf8 heeft
22. Ph3—g5! wit een ruime keuze aan winnen­
Stellinq na 22. Ph3—g5! de voortzettingen, b.v.
a. 25. ... Kf8 26. De6:, Pe5 27.
de5: of eleganter 27. Tf6:f,
gf6: (27. ... Lf6: 28. La3f)
28. Dh3, Ke8 29. Lf5 enz.
b. 25. ... Ke8 26. De6:, Pf8 (26.
... Tc8 27. Tael) 27. Df7f,
Kd7 28. Lf5f of 28. La3, Te8
29. Tf6:, gf6: 30. g7 enz.
26. De2Xe6f Kg8—h8
27. De6—h3f Kh8—g8
28. Ld3—f5! Pd7—f8

Op het adagio der opening en Er dreigde 29. Le6f en mat.

het crescendo van het midden­
spel volgt nu het fortissimo van
den aanval. Gedurende de vol­
gende tien zetten zijn de offer-
wendingen niet van de lucht, met
titanisch geweld wordt de burcht
van den zwarten koning opge­
blazen.
22. h6Xg5
Er is geen keuze, op andere
zetten wint 23. Pgf7:.
23. f4Xg5 Pf8—d7
Op P6d7 wint 24. Pf7:.
24. Pe5Xf7!
Fraai gespeeld. Hier waren
Na 28. ... Lb4 kan wit op ver­
schillende manieren winnen, b.v.
met 29. d5.
29. Lf5—e6f, Pf8Xe6 30.
Dh3 X e6f, Kg8—h8 31. De6—h3f
Kh8—g8 32. TflXf6!
Het laatste offer. Zwarts ant­
woord is gedwongen.
32 Le7Xf6
33. Dh3—h7f Kg8—f8
34. Tal—el!
En dit is de laatste pointe. Om
mat te beletten moet zwart 32. ...
Le5 of 32. ... De5 spelen, maar
beide zetten staan eigenlijk gelijk
met opgeven.

100
 34. Lf6—e5
35. Dh7—h8f!
Deze zet, gevolgd door het
slaan op 97, is nog sterker dan
35. Te5:.
35 Kf8—e7 36. Dh8X
g7f!, Ke7—d6 37. Dg7Xe5f,
Kd6—d7 38. De5—f5f, Kd7—c6.
Op 38. ... Kc7 volgt 39. Te7f.
De zwarte koning loopt in ieder
geval mat en Tsjechower is rid­
derlijk genoeg om zijn tegenstan­
der dit genoegen te gunnen. Hij
had de partij anders reeds veel
eerder kunnen opgeven.
39. d4—d5f, Kc6—c5 40.
Lb2—a3f, Kc5Xc4 41. Df5—e4f
Kc4—c3 42. La3—b4f, Kc3—b2
43. De4—bl mat.
Hoewel Botwinnik een positie­
speler is en hoewel hij voor den
opbouw der partij heel andere
wegen volgt dan Aljechin, ver­
toont zijn spel wat betreft het
waarnemen van aanvalskansen
de grootst mogelijke overeen­
komst met den brillanten stijl van
den wereldkampioen.
101
Reschewsky (oorspronkelijk „Rzeszewski", in Amerika
„Reshevsky") Samuel.
werd op 26 November 1911 te
Osorkow in Russisch Polen ge­
boren. Hij leerde het schaakspel
veel eerder dan het alfabet en
toonde reeds spoedig een groot
talent op eerstgenoemd gebied.
Als 8-jarige jongen speelde hij zoo
sterk, dat men hem als wonder­
kind liet optreden. Samen met een
familielid, dat de rol van impres-
sario vervulde, maakte hij groote
tourneeën door Midden- en
West-Europa en baarde overal
geweldig opzien. In 1919 gaf
Reschewsky ook eenige simul­
taanseances in Nederland. Dat­
zelfde jaar speelde hij als gast
van de „Wiener Schachklub"
o.m. een ernstige partij tegen Dr.
Vidmar, een meester dus van
internationale reputatie. Aanvan­
kelijk namen de toeschouwers
deze partij niet „au serieux", maar
toen Vidmar langzamerhand in
een slechte stelling geraakte, ver-
andere de stemming. Ten slotte
maakte het wonderkind toch
een fout en verloor — zij het op
eervolle wijze.
Een uitnoodiging naar Amerika
maakte een einde aan zijn om­
zwervingen, de kleine Samuel
werd hokvast, kreeg een gewone
opvoeding en opleiding en
groeide op tot Amerikaansch
staatsburger. De kwalificatie
„wonderkind" verdween automa­
102
tisch en toen Reschewsky jaren
later aan Amerikaansche tour-
nooien ging deelnemen, was alle
sensatie op den achtergrond ge­
raakt. Zijn resultaten waren trou­
wens niet van dien aard, dat men
meer dan normale belangstelling
voor hem kon toonen. In het tour-
nooi te Pasadena 1932 deelde hij
met Dake en H. Steiner den der­
den tot vijfden prijs achter
Aljechin en Kashdan.
Het eerste groote succes be­
reikte Reschewsky in den wed­
strijd te Syracuse (New York)
1934, waaraan behalve de beste
Amerikaansche spelers ook eenige
buitenlanders deelnamen. Re­
schewsky werd met 12 punten
eerste, gevolgd door Kashdan
met 103/2, Dake en Fine ieder met
10, Kupchik met 9]/2 punt enz.
Met zijn deelneming aan den
Paaschwedstrijd te Margate 1935
begint Reschewsky's loopbaan als
internationaal grootmeester. Wel­
iswaar had hij daar slechts één
ernstigen concurrent, Capablanca,
maar dezen wist hij dan ook in
een fraaie partij te verslaan en
met lYi uit 9 den eersten prijs te
winnen.
In het voorjaar van 1936 ver­
wierf Reschewsky den kam­
pioenstitel van de Vereenigde
Staten van Amerika (vergelijk de
biographie van Fine) en op grond
van dit succes zag men zijn pres­
taties in het elite-tournooi te Not-
tingham (Augustus 1936) met
spanning tegemoet. Reschewsky
stelde niet teleur: hij deelde den
derden tot vijfden prijs met Fine
en Euwe, achter Capablanca en
Botwinnik, maar vóór Aljechin,
Flohr, Lasker en anderen. Merk­
waardig was het, dat de manier,
waarop Reschewsky in elke partij
afzonderlijk pleegt vooruit te
komen, zich ditmaal in het ge-
heele tournooi weerspiegelde. Na
een onopvallend begin (5 uit 9)
volgde een krachtige finish (4^
uit 5), de triomf van zijn volhar­
ding. Sinds dezen wedstrijd wordt
Reschewsky tot het keurcorps der
wereldkampioenscandidaten ge­
rekend.
De tweede helft van 1937 be­
steedde Reschewsky uitsluitend
aan het schaakspel. In de eerste
plaats nam hij deel aan het tour­
nooi te Kemeri, Letland (Juli) en
deelde met Flohr en Petrov den
eersten tot derden prijs vóór
Aljechin, Keres, Fine en anderen.
Langen tijd scheen het, dat
Reschewsky onbedreigd den eer­
sten prijs zou winnen, maar een
tegenslag in de laatste ronde (hij
verloor tegen den Fin Böök) be­
dierf zijn kansen.
In den landenwedstrijd te
Stockholm (Augustus van dat
jaar) bezette hij het eerste bord
van de V.S. en hielp dit team aan
de eindzege in dezen zwaren
wedstrijd.
September 1937 bracht nieuwen
strijd. In het dubbelrondige elite-
tournooi te Semmering—Baden
deelde hij met Capablanca den
derden prijs achter Keres en Fine,
maar vóór Flohr en anderen.
Na den revanchewedstrijd
Aljechin—Euwe als journalist te
hebben bijgewoond, volgde het
traditioneele Kersttournooi te
Hastings, dat hem weer een
klinkende overwinning bracht
vóór Keres, Fine, Flohr en
Mikenas.
Toen keerde Reschewsky naar
Amerika terug en bevestigde in
Maart 1938 zijn suprematie in de
V.S.: met een x/2 punt voorsprong
op Fine won hij den kampioens­
wedstrijd, nadat hij gedurende het
geheele tournooi aan de spits had
gestaan.
103
 HOE RESCHEWSKY WERKT.

VOORBEELD No. 1. of meer gedwongen. Anders zou

spoedig d4Xc5 volgen en zou wit
Hieronder volgt de partij, met
zijn strijdkrachten op den geïso-
welke Reschewsky bij zijn debuut
leerden pion d5 kunnen concen-
in een Europeesch meestertour-
treeren. Direct op c5 slaan was
nooi den eersten steen legde voor
minder goed geweest, omdat
zijn snel groeienden roem als
zwart daarna een voorsprong in
grootmeester.
ontwikkeling had gekregen.
Wit: S. Reschewsky. 10. Ld3—f5 Tf8—e8
Zwart: J. R. Capablanca. 11. 0—0 g7—g6
Damegambiet Een belangrijke voorbereiding
(Uit den Paaschwedstrijd te
Margate 1935.) van zwarts volgenden zet. Direct
11. ... Pf8? zou foutief zijn we­
1. d2—d4 Pg8—f6
gens 12. Lc8:, Tc8: 13. Lf6:, Lf6:
2. c2—c4 e7—e6
14. Df5! met verovering van pion
3. Pbl—c3 d7—d5
d5.
4. Lel— g5 Pb8—d7
5. c4Xd5 12. Lf5—h3 Pd7—f8

Evenals Flohr past ook Sterker was 12. ... a6 geweest

Reschewsky deze ruilvariant om zoo snel mogelijk b5 te laten
gaarne toe, ten eerste om moeilijke volgen.
openingsproblemen te vermijden 13. Lh3Xc8 Ta8Xc8
en ten tweede om op een rustig, 14. Lg5Xf6 Le7Xf6
maar langdurig initiatief te 15. b2—b3!
kunnen rekenen.
Met deze sterke voortzetting
5 e6Xd5
komt wit in het voordeel. Na 15.
6. e2—e3 Lf8—e7
... cb3:? 16. Db3: zou zwart nu
7. Lfl—d3 0—0
een pion verliezen; zwart moet
8. Ddl—c2 c7—c5
dus den ruil op c4 toelaten, het­
Solider is 8. ... c6. Zwart hoopt geen echter zeer onaangename ge­
echter profijt te trekken van de volgen kan hebben. Op welke
omstandigheid, dat wit op d5 ge­ wijze immers moet zwart op c4
ruild heeft zonder c7—c6 af te terugnemen? Na Tc4: wordt pion
wachten. d5 zeer zwak, terwijl na dc4: wits
overwicht in het centrum veel be­
9. Pgl—f3 c5—c4
langrijker is dan zwarts pionnen-
Deze verdere opmarsch is min meerderheid op den damevleugel.

104
 15. Dd8—a5
Verhindert 16. bc4:, waarna
zwart met 16. ... Tc4: op beslis­
sende wijze partij zou trekken van
de penning van Pc3. Het vervolg
leert echter, dat de tekstzet toch
niet geheel bevredigend is.
16. b3—b4!
Stelling na 16. b3—b4!
Een fraaie tactische wending,
welke dient om het pionnencom-
plex c4—d5 kunstmatig te isolee-
ren en zwart daarna door voort­
durende bedreigingen van pion d5
voor zeer moeilijke problemen te
plaatsen. De details van dit plan
blijken uit het vervolg van de
partij.
16 Da5—d8
De eenige zet. Na 16. ... Db4:
17. Tabl (sterker dan 17. Pd5:,
Dd6) 17. ... Dd6 18. Tb7:metde
drie dreigingen 19. Ta7:, 19. Tb5
en 19. Tfbl zou de zwarte stelling
spoedig onhoudbaar worden.
17. Dc2—a4
Met de dubbele dreiging 18.
Da7: en 18. Db5. Zwarts volgen­
de zet is gedwongen.
17 a7—a6
18. b4—b5!
De strategische pointe van den
tactischen opmarsch 16. b4. Wit
komt in het bezit van veld b5 en
aldus wordt de isoleering van de
pionnen c4 en d5 een feit.
18 Te8—e6
Er dreigde 19. ba6:, Ta8 20.
Db5. De ruil op b5 zou na 19.
Db5: eveneens een pion kosten.
19. Tal—bil
Dreigt 20. ba6:, Ta6: (20. ...
ba6: 21. Tb7) 21. Db5 met pion­
winst. Direct 19. ba6: was minder
goed wegens 19. ... Ta6: 20. Db5,
Ta5! en wit mag niet 21. Db7:?
spelen wegens verlies van de
damena21.... Tb8 22. Dc6, Tb6.
Bovendien heeft de tekstzet
nog een speciale pointe, dat n.1.
zwart geen gelegenheid krijgt
den damevleugel door middel van
a6—a5 en b7—b6 af te sluiten.
Probeeren wij: 19. ...a5 20. b6!,
Tb6: 21. Tb6: (Het is zaak voor
wit pion d5 te veroveren zonder
de blokkade van pion c4 op te
heffen. Daarom niet 21. Pd5:,
Tbl: 22. Pf6f Df6: enz.) 21. ...
Db6: 22. Tbl en wit gaat de
pionnen van den zwarten dame­
vleugel één voor één veroveren.
19 Tc8—b8
20. Tbl—b2
105
 Met de dreiging 21. Tfbl be­ heeft langs de b-lijn een lastigen
nevens 22. ba6: ( 22. ... Ta6: druk te verduren. Op fraaie wijze,
23. Da6:). voornamelijk met tactische mid­
20 Lf6—e7 delen, heeft Reschewsky duidelijk
positioneel voordeel verkregen.
Zwart wil nu toch met 21. ... Nu begint een nieuwe phase der
a5 voortzetten, want op 22. b6 partij: wit gaat zijn stelling gelei­
zou met tempowinst 22. ... Lb4 delijk versterken.
benevens 23. ... Pd7 (of Tb6:)
24 Pe6—c7
(resp. 23. Tel, Lc3: 24. Tc3:,
25. Pf3—e5
Tb6:) kunnen volgen. Laat wit
echter 22. b6 achterwege, dan Dreigt 26. Pc6 met kwaliteits­
speelt zwart zelf b6 en brengt op winst.
deze wijze den vijandelijken aan­ 25. Dd8—e8
val tot stilstand. 26. f2—f4
21. b5Xa6
Reschewsky heeft goed gezien,
Natuurlijk laat wit het afsluiten dat zwart geen gelegenheid krijgt
van den damevleugel niet toe. van den achtergebleven pion
e3 partij te trekken. Er dreigt
21. Te6Xa6
eventueel f4—f5, waarmee een
22. Da4—c2 Pf8—e6
sterke aanval op den konings­
23. Tfl—bl Ta6—a7
vleugel wordt ingeleid. Thans
24. a2—a4
volgt eerst een aantal zetten,
Stelling na 24. a2—a4 welke de situatie niet belangrijk
veranderen.
26 f7—f6
27. Pe5—g4 De8—d7
28. h2—h3 Kg8—g7
29. Pg4—f2 Le7—a3
30. Tb2—a2 La3—d6
31. Pf2—dl f6—f5
Om niet voortdurend met
e3—e4 of f4—f5 rekening te
moeten houden.
32. Pc3—b5! Ta7—a5
Hiermee is de actie, die wit met 33. Pb5Xc7 Ld6 X c7
16. b4 heeft ingezet, voorloopig 34. Pdl—c3!
beëindigd. Het complex c4—d5 De manoeuvre van het witte
is duidelijk geïsoleerd en zwart koningspaard was zeer fijn en

106
verschafte wit de gelegenheid,
het vijandelijke paard te ruilen,
zonder de blokkade van pion c4
op te heffen. Men merke op, dat
het blokkeerende paard tegelijker­
tijd pion d5 aanvalt. De ruil van
het zwarte paard heeft de betee-
kenis, dat nu veld b5 weer toe­
gankelijk is voor de witte torens.
34 Dd7—e6
35. Dc2—f2 b7—b6
36. Df2—f3 Tb8—d8
37. Ta2—b2
Thans schijnt het, dat zwart
den val van pion d5 niet meer kan
verhinderen. Er dreigt n.1. 38.
Tb5, maar Capablanca verdedigt
zich zoo goed mogelijk en vindt
ook hier nog een aardige res­
source.
37 De6—e7!
Om na 38. Tb5 met 38. ... Tb5:
39. Tb5:, Da3 voort te zetten,
waarna de zwarte vrijpion plot­
seling zeer sterk zou worden, b.v.
40. Pd5:, c3 41. Pc7:, c2 42. Pe6f,
Kh8 gevolgd door pionpromotie
op cl.
38. Tb2—b4
Verhindert het binnendringen
van de zwarte dame.
38 Td8—d7
39. Kgl—hl Lc7—d8
40. g2—g4
De directe verovering van pion
d5 is niet mogelijk en dus gaat wit
zijn stelling verder versterken
door middel van een actie op den
koningsvleugel. Er dreigt 41. gf5:,
waarna zwart op f5 een tweeden
zwakken pion zou krijgen, terwijl
bovendien de open g-lijn zijn
koning in gevaar brengt.
40 f5Xg4
Het beste.
41. h3Xg4 De7—d6
41. ... Dh4f zou na 42. Kg2
slechts op tempoverlies neer­
komen.
42. Khl—gl Ld8—c7
43. Kgl—f2
De witte koning streeft naar
c2 om Pc3 te dekken. Daarna
zou wit met Tb5 op verovering
van pion d5 kunnen spelen, omdat
een eventueel Da3 dan ongevaar­
lijk zou zijn.
43 Td7—f7!
Capablanca vindt opnieuw een
verdediging. Er dreigt 44. ... g5,
waarmee zwart een gevaarlijken
tegenaanval zou krijgen, b.v. 44.
Ke2, <j5 45. f5, Tf6 en wit heeft
tegen de dreiging 46. ... Th6
geen voldoenden afweer, daar 46.
Thl? den toren op b4 ongedekt
zou laten. Aldus is wits volgende
zet practisch gedwongen, maar
daardoor komt het belangrijke
veld f5 voor de zwarte dame vrij.
44. g4—g5 Lc7—d8
45. Kf2—e2 Ld8Xg5
Hier verzuimt zwart de beste
voortzetting en komt daardoor
spoedig in een hopelooze situatie.
107
Veel moeilijker voor wit was de Stelling na 50. Dd5Xc4
zaak na 45. ... De6 met de drei­
ging 46. ... Df5 en het binnen­
dringen naar c2 of d3.
46. Tb4Xb6 Dd6—a3
47. Ke2—d2!
Vergelijk de aanteekening bij
43. Kf2. Op den damevleugel is
nu alles afdoende gedekt, de
zwarte dame kan op a3 niets uit­
voeren en wit hervat onmiddellijk
zijn aanval, die dank zij de open
b-lijn tot een spoedige beslissing
leidt. veroverd en daarmee het pleit be­
slecht. Opmerkelijk is, dat de
47 Lg5—e7
witte koning in het midden van
48. Tb6—b7 Ta5Xa4
het bord veiliger staat dan de
Zwart doet nog een wanhopige zwarte in zijn rochadeburcht. Dit
poging om zijn tegenaanval kracht illustreert terloops de beteekenis
bij te zetten. Zijn partij was echter van een sterk centrum.
ook bij defensief spel onhoudbaar, 50 Ta5—h5
b.v. 48. ... Dd6 49. T7b5, Tb5: 51. Kd2—d3 Da3—a8
50. ab5:!, Tf5 51. b6 en wit wint. 52. Dc4—e6 Da8—a3
49. Df3Xd5
Kost een stuk en versnelt daar­
Het slaan van den toren zou door het verlies.
een grove blunder zijn, b.v. 49. 53. Tb7—d7
Pa4:??, Dd3f 50. Kcl (50. Kei,
Lh4f) 50. ... La3f 51. T7b2, c3 Met de niet te pareeren dubbele
en zwart wint. dreiging 54. Tb3 en 54. Tbb7.
Met den tekstzet verovert wit
53 Th5—f5
ook nog pion c4, omdat de drei­
ging 50. Db5 niet te pareeren is. Pareert slechts de dreiging
49 Ta4—a5 Tbb7, waarop Le7 zou kunnen
50. Dd5Xc4 wijken.
(Zie Stelling no. 50. Dd5Xc4.) 54. Tbl—b3 Da3—al
55. Td7Xe7 Dal—flf
Reschewsky's strategie heeft
56. Kd3—d2
tot een volledig succes geleid, het
geïsoleerde tweetal (c4—d5) is Zwart geeft het op.

108
 Deze partij geeft ons een zeer
goed beeld van Reschewsky's stijl.
Achter een rustigen opbouw (5.
c4Xd5) schuilen ondernemende
plannen (bedoeling: 0—0—0), en
tart men hem (8. ... c7—c5), dan
gaat hij gaarne op een levendigen
strijd in en weet zijn kansen voor­
treffelijk waar te nemen (15.
b2—b3!, 16. b3—b4! en 18.
b4—b5!). In het middenspel
toont hij veel durf en besluit
vaak genoeg tot oogenschijnlijk
gewaagde manoeuvres, die bijv.
Flohr of zelfs Botwinnik niet
vrijwillig zouden ondernemen (40.
g2—g4 gevolgd door den konings-
marsch). Onder de bescherming
van zijn sterke zenuwen, zijn
devoot optimisme, zijn groot zelf­
vertrouwen, zijn philosophisch
temperament en zijn geweldige
routine voelt Reschewsky zich in
iedere eenigszins aanvaardbare
stelling veilig en tegen elke taak
opgewassen.
VOORBEELD No. 2.
Als tweede partij brengen we
er een van ongeveer hetzelfde
genre, echter met Reschewsky als
zwartspeler.
Wit: I. Kashdan.
Zwart: S. Reschewsky.
Aangenomen damegambiet—
Nottinghamsche variant
(Uit den Kampioenswedstrijd V.S. 1938.)
1. Pgl— f3 d7—d5
2. d2—d4 Pg8—f6
3. c2—c4 e7—e6
4. g2—g3 d5Xc4
5. Ddl—a4f
Deze zet, gecombineerd met de
flankontwikkeling van Lfl, vormt
het kenmerk van de Nottingham­
sche variant. Ten aanzien van de
volgorde der eerste zes of zeven
zetten is nogal veel variatie
mogelijk.
5 Pb8—d7
6. Lfl—g2 a7—a6
7. Da4 X c4 c7—c5
Zwart kan ook direct 7. ... b5
spelen, want 8. Dc6, zooals in de
partij Capablanca—Reschewsky,
Nottingham 1936, geschiedde,
komt na 8. ... Ta7! 9. Lf4, Lb7!
slechts op tempoverlies neer (10.
Dc7:? zou n.1. op 10. ... Dc7: 11.
Lc7:, Lf3: falen).
8. 0—0 b7—b5
9. Dc4—d3
De voorkeur verdiende 9. Dc2.
Door de manoeuvre Ddl—a4fX
c4 komt de witte dame in deze
variant eenigszins geëxponeerd te
staan en het is daarom aanbeve­
lenswaardig, dit stuk zoo spoedig
mogelijk naar een veilig veld te
brengen.
9 Lc8—b7
10. a2—a4
De bekende manier om de for­
matie a6—b5—c5 op te blazen.
Hier echter leidt de tekstzet niet
tot het gewenschte resultaat. Met
109
10. dc5: kon wit een remisestelling
bereiken.
10 b5—b4
11. Pbl—d2
Oogenschijnlijk komt nu het
witte damepaard via b3 of c4 zeer
gunstig in het spel.
11 c5Xd4!
Geen eenvoudige ruil zonder
meer, maar een aardige combi­
natie, waarmee zwart een be­
langrijk tempo wint. De pointe
is, dat het „natuurlijke" ant­
woord 12. Pd4: tot verlies zou
leiden: 12. ... Pe5! 13. De3 (ge­
dwongen) 13. ... Pfg4 14. Df4,
g5! en de witte dame heeft geen
zet meer. Derhalve moet wit nu
met zijn dame op d4 terugslaan,
hetgeen zwart in de gelegenheid
stelt, zijn koningslooper met tem­
powinst te ontwikkelen.
12. Dd3Xd4 Lf8—c5
13. Dd4—h4
De witte dame leidt een „vluch­
telingen-bestaan. Ook 13. Dd3
was niet geheel bevredigend ge­
weest.
13 0—0
14. b2—b3
Verzwakt veld c3. Betere kan­
sen op een behoorlijke ontwik­
keling der stukken bood 14. Pel.
14 Pf6—d5!
Zeer goed. Na de nu vrijwel
gedwongen ruil der dames krijgt
zwart een zeer goed samenspel
van stukken.
110
15. Dh4Xd8 Tf8Xd8
Zwart heeft een voorsprong in
ontwikkeling en bovendien de
kans om van de zwakte van veld
c3 te profiteeren. Deze voordeelen
zijn intusschen nog niet beslis­
send, te minder daar Kashdan
zich in het vervolg zeer goed ver­
dedigt. Toch weet Reschewsky
zijn overwicht te handhaven en
zijn spel geleidelijk nog iets te
versterken.
16. Lel—b2 Pd5—c3
17. Tfl—el Ta8—c8
18. Tal—cl Pd7—f6
Het paard op c3 staat indirect
gedekt. Op 19. Lc3:?, bc3: 20.
Tc3:?? zou 20. ... Lf2:f met kwa­
liteitswinst volgen.
19. e2—e3
Thans dreigt wit met 20. Lc3:
enz. een pion te veroveren.
19 Lc5—a7
20. Pd2—c4
Oogenschijnlijk is wit de moei­
lijkheden reeds te boven gekomen,
omdat zwart de positie van Pc3
niet meer kan versterken. Op 20.
... Pfe4 zou 21. Pg5 zeer sterk
zijn, terwijl 20. ... Pfd5 moeilijk
gaat, daar zwart dan voortdurend
met de mogelijkheid e3—e4 reke­
ning moet houden.
20 Pc3—e4
21. Pf3—g5 Lb7—d5
22. Pg5Xe4 Pf6Xe4
23. Tel—dl f7—f6
 Zwart moet op zijn hoede zijn Stelling na 26. ... Pe4—d2f!
voor de een of andere voorbarige
afwikkeling, b.v. 23. ... Lc4: 24.
Td8:f, Td8: 25. Tc4:, Tdlf 26.
Lfl, Tfl:f 27. KflPd2f 28.
Ke2, Pc4: 29. bc4: en wit staat
overwegend. Hij dreigt pion b4
met 30. a5 te isoleeren en lang­
zamerhand te veroveren, terwijl
zwart niet 29. ... a5 mag spelen
wegens 30. Le5 (dreigt 31. Lc7)
30. ... Lb6 31. Ld6 en wit wint
door den opmarsch van zijn vrij­
pion.
28. ed4:, Pd2f 29. Ke2, Pb3! 30.
24. Kgl—fl Kg8—f8
Tbl, Pd4:f 31. Kd3, Td8! in het
Met 24. ... Lc4:f kan nog voordeel brengen, maar wit heeft
steeds niets bereikt worden, b.v. beter, t.w. 27. Tcc4:!, en deze zet
25. bc4:, Pc5 26. Ld4 benevens leidt zelfs tot voordeel voor wit,
27. Lc5: en de partij zal door de daar 27. ... Pd2f op 28. Td2:
loopers van ongelijke kleur wel faalt, terwijl ook 27. ... Tc4: of
remise worden. 27. ... Td4: niet mogelijk is.
De tekstzet leidt tot een verre­
25. Lb2—d4
gaande vereenvoudiging, waarbij
Wit wint met eiken zet nieuw zwarts voordeel concrete vormen
terrein, maar nu zorgt Rechewsky aanneemt.
ervoor, dat het niet meer verder 27. Td4Xd2
gaat.
Gedwongen.
25 La7Xd4
26. Tdl Xd4 27 Ld5Xg2f
28. Kfl—el
Na 26. ed4: zou zwart met 26.
... Pc3 minstens een pion winnen. Niet 28. Kg2:?, Td2: en zwart
wint.
26 Pe4—d2f!
(Zie stelling na 26. ... Pe4'-d2f!.) 28 Td8Xd2
29. Kei Xd2 Lg2—d5
Een pijnlijke verrassing voor
wit, die blijkbaar slechts met de Dreigt 30. ... Lc4: b.v. 31.
consequenties van 26. ... Lc4:f Tc4:, Tc4: 32. bc4:, a5 en zwart
rekening had gehouden. Deze wint op grond van zijn gedekten
ruil zou zwart na 27. bc4:, Td4: vrijpion.

111
 30. Kd2—d3 c6—e5
31. e3—e4 Ld5—e6
32. Tel—c2 Kf8—e7
33. Pc4—d2
Natuurlijk moet wit de penning
langs de c-lijn zoo gauw mogelijk
opheffen.
34. Kd3Xc2 Ke7—d6
35. Kc2—d3 Kd6—c5
Stelling na 35. ...Kd6—c5
Men ziet nu het resultaat der
met 26. ... Pd2f! ingeleide afwik­
keling: de witte stelling vertoont
twee ernstige zwakten, een mate-
rieele op b3 en een positioneele op
d4. Het gevolg daarvan is, dat
Pd2 niet spelen mag en de witte
koning veld d4 moet blijven be­
waken om te beletten, dat de
zwarte koning daar binnendringt.
Dientengevolge zijn de witte
stukken bijna volkomen gebonden
en de superioriteit van den looper
boven het paard komt bijzonder
goed tot uitdrukking. De looper
kan willekeurig veel zetten doen
langs de diagonale lijn e6—g8,
112
zonder den druk op pion b3 te
verzwakken en dit brengt voor wit
het gevaar van tempodwang met
zich mede.
In het volgende technische ge­
deelte van de partij weet Re-
schewsky zijn voordeel doel­
bewust in winst om te zetten.
36. Kd3—e3 g7—g6
37. Ke3—d3 f6—f5
38. f2—f3
De eenige kans om ernstig
tegenstand te bieden bestond in
38. ef5:, b.v. 38. ... gf5: 39. f3,
Ld5 40. Ke3, f4f 41. gf4:, ef4:f
42. Kd3!, a5 43. Pe4f, Kc6 44.
Pd2 enz.
Na den tekstzet wordt veld e3
aan den witten koning ontnomen
zonder dat veld e4 voor het paard
vrij komt.
38 f5—f4!
39. g3Xf4 e5Xf4
Zwart heeft twee nieuwe voor-
deelen verkregen, de pionnen-
meerderheid op den koningsvleu­
gel en de zekerheid, dat zijn
koning naar d4 komt. Dit laatste
kan zwart door middel van tempo­
dwang geforceerd bereiken.
40. h2—h4 h7—h6
41. a4—a5
Tevergeefs verzet wit zich
tegen het vrijgeven van veld d4.
41 Le6—d7!
Met de niet te pareeren drei­
ging 42. ... Lb5f 43. Kc2, Kd4.
Op 42. Pc4 zou zwart met 42.
... Lb5 snel winnen.
42. Kd3—c2 Kc5—d4
De rest is niet moeilijk meer.
43. Pd2—c4, Ld7—e6 44.
Pc4—d2, Kd4—e3 45. Kc2—dl,
Ke3—f2 46. Kdl— c2, Kf2—e2
47. Kc2—cl, h6—h5!
Dreigt 48. ... g5 49. hg5:, h4.
De promotie van den zwarten li­
pton is niet meer te beletten.
48. e4—e5, g6—g5 49. Pd2—
c4. g5Xh4 50. Pe4—g5, h4—h3!
51. Pg5Xe6, h3—h2 52. Pe6X
f4f, Ke2Xf3.
Wit geeft het op.
Een uitstekende positiepartij,
karakteristiek door de verschil­
lende tactische aardigheidjes,
waarmee Reschewsky zijn stelling
versterkt en door de handigheid,
waarmee hij het verkregen voor­
deel door alle vereenvoudigingen
heen in telkens weer veranderden
vorm weet te handhaven.
VOORBEELD No. 3.
Reschewsky wint vaak met
zwart. Hij kiest bij voorkeur ver­
dedigingen, welke de tegenpartij
tot aanval verleiden. Op deze
wijze ontstaan er meestal leven­
dige stellingen, waarbij Re-
schewsky's tactische slagvaardig­
heid een groote rol gaat spelen.
De volgende twee partijen mogen
dit illustreeren.
Wit: Dr. E. Lasker.
Zwart: S. Reschewsky.
Aangenomen damegambiet
(Uit den wedstrijd te Nottingham 1936.)
1. d2—d4, d7—d5 2. c2—c4,
d5Xc4 3. Pgl—f3, Pg8—f6 4.
e2—e3, e7—e6 5. Lfl Xc4, c7—c5
6. Pbl—c3.
In de laatste jaren werd hier
bijna uitsluitend met 6. 0—0 be­
nevens 7. De2 voortgezet. Het
staat echter niet vast, welk
systeem de beste kansen biedt.
6 a7—a6
7. 0—0
De „klassieke" voortzetting 7.
a4 is volkomen in onbruik ge­
raakt.
7 b7—b5
8. Lc4—d3
In combinatie met 6. Pc3 ver­
dient 8. Lb3 de voorkeur. Wit
moet in deze variant op de door­
braak d4—d5 aansturen.
8 c5Xd4
Deze ruil is belangrijk om de
formatie in het centrum vast te
leggen. De witte e-pion ver­
dwijnt en de d-pion kan noch
slaan noch oprukken.
9. e3Xd4 Lc8—b7
10. Lel—g5 Lf8—e7
11. Ddl—e2 0—0
12. Tal—dl
Wit wil met Pe5 benevens f4
een sterke aanvalsstelling op­
bouwen. Maar Reschewsky weet
113
dit plan met enkele eenvoudige
zetten te dwarsboomen.
12 Pb8—d7
13. Pf3—e5 Pf6—d5!
Een voor wit zeer lastige af­
wikkeling. Na 14. Le7:, De7: (14.
... Pc3:?? 15. Lh7:f!) 15. f4 (of
15. Pd5:, Ld5:) 15. ... Pc3: 16.
bc3:, Tfc8 heeft zwart de beste
pionnenstelling, terwijl wits aan-
valskansen eenigszins problema­
tisch zijn.
14. Lg5—cl
Om ruil van stukken te ver­
mijden, in het algemeen de beste
methode voor den aanvaller. De
tekstzet kost echter een belangrijk
tempo en doet bovendien op c3
een achtergebleven pion ontstaan.
14 Pd5Xc3
15. b2Xc3 Pd7—f6
16. a2—a4
Een aardig pionoffer, dat wit
blijkbaar reeds bij zijn vorigen
zet op het oog had. Na 16. ... ba4:
17. c4 of ook 17. Lb2 benevens
18. c4 zou wit inderdaad goede
aanvalskansen krijgen, omdat
deze door het beheerschen van
het belangrijke centrumveld d5
tegen alle mogelijke tegenaanval­
len gevrijwaard zou zijn.
Zwart behoeft echter het pion­
offer niet aan te nemen en dit
blijkt al spoedig een ernstige han­
dicap voor wits plannen.
16 Dd8—d5!
Noopt wit tot den volgenden
114
terugtocht van het paard, want
17. f4 zou onder de gegeven
omstandigheden slechts een
nieuwe verzwakking beteekenen.
17. Pe5—f3 Tf8—c8!
Deze aanval op c3 verschaft
zwart uitstekend spel. Relatief
het beste voor wit was nu 18.
ab5:, ab5: 19. Lb5:, Tc3: 20. De5,
al had hij in dat geval ook geen
compensatie voor zijn geïsoleerden
damepion gehad.
18. Lel—b2 Pf6—e4!
Opnieuw zeer sterk gespeeld.
Zoowel na 19. Le4:, De4: 20. De4:
Le4:, als na 19. ab5:, ab5: 20.
Lb5:, Pc3: 21. Lc3:, Tc3: staat
zwart overwegend. Toch had wit
een van deze voortzettingen moe­
ten kiezen.
19. Tdl—cl Pe4—g5!
Zwart werkt voortdurend met
eenvoudige middelen en verdui­
delijkt zijn voordeel met eiken zet.
Lasker krijgt geen gelegenheid
om zijn geduchte vaardigheid in
het behandelen van onoverzichte­
lijke stellingen te toonen.
20. a4Xb5 a6Xb5
Niet 20. ...Pf3:f 21. Df3: en
wit krijgt plotseling goede tegen-
kansen.
21. Ld3Xb5
Leidt geforceerd tot verlies.
Noodzakelijk was 21. Pel, hoe­
wel de witte stelling na 21. ...
Ph3f 22. Khl, Pf4 gevolgd door
23. ... Pd3: wel niet te houden
was geweest.
21 Pg5Xf3f
22. g2Xf3
Door zijn vorigen zet mocht wit
nu niet met de dame terugnemen
(22. Df3:, Db5:) en dit wordt
hem noodlottig.
22 Dd5—g5f
23. Kgl—hl Dg5—g4!
Stelling na 23. ... Dg5—g4!
Met de niet te pareeren drei­
ging 24. ... Lf3:f.
Wit geeft het op.
VOORBEELD No. 4.
Wit: S. Landau.
Zwart: S. Reschewsky.
Aangenomen damegambiet
(Uit den wedstrijd te Kemeri 1937.)
1. d2—d4, d7—d5 2. c2—c4,
e2—e3, Pg8—f6 5. LflXc4.
e7—e6 6. 0—0, c7— c5 7.
Ddl—e2, b7—b5 8. Lc4—d3.
Wat betreft de opening verge­
lijk de vorige partij.
Hier heeft wit Pc3 achterwege
gelaten; hij wil nu den zwarten
damevleugel met a2—a4 aanval­
len. Daartoe staat zijn konings-
looper beter op d3 dan op b3.
8 c5Xd4
Zwart kiest denzelfden opbouw
als in de vorige partij, maar onder
de gewijzigde omstandigheden
krijgt hij daarmee geen vol­
komen bevredigend spel.
9. e3Xd4 Lc8—b7
10. a2—a4! b5—b4
11. Pbl—d2 Lf8—e7
12. Pd2—c4 a6—a5
Zwart mocht a4—a5 niet toe­
laten.
13. Lel—f4 0—0
14. Tfl—dl Pb8—c6
15. Lf4—e5 Pf6—d5
Met dezelfde bedoeling als in
de vorige partij: zwart wil zijn
taak door ruil van stukken ver­
lichten, maar hij stuit ditmaal op
veel meer moeilijkheden.
16. De2—e4 g7— g6
17. De4—g4 Pd5—f6
18. Dg4—f4 Pf6—h5
Reschewsky manoeuvreert heel
handig. Hij houdt zijn tegen­
stander voortdurend bezig, zoodat
diens aanval niet gemakkelijk tot
ontplooiing kan komen. De
situatie blijft evenwel moeilijk
voor zwart.

115
 19. Df4—e3 Het spreekt vanzelf, dat wit 23.
Pg5 achterwege had gelaten, in­
Wijs gespeeld. Na 19. Dh6,
dien hij op tijd gezien had, dat de
Pe5: 20. de5:, Lf3: 21. Lg6: (21.
tekstzet geforceerd verliest, want
gf3:, Lg5 en zwart wint) 21. ...
er is hier geen andere plausibele
fg6: 22. Td8:, Tad8: 23. gf3:,
voortzetting; op 24. Pe4 of Ph3
Pf4 (dreigende 24. ... Lg5! 25.
volgt 24. ... fe5: met gunstig spel
Dg5:, Ph3f of ook Tf8—f5—h5)
voor zwart, terwijl 24. Lg6: geen
zou wit ondanks zijn materieel
offer genoemd mag worden, maar
overwicht in een zeer lastig parket
gewoon het weggeven van een
geraken, daar zijn dame in
stuk.
levensgevaar verkeert.
24 Lc5Xf2fü
19 Ta8—c8
20. Tal—cl Pc6Xe5 Stelling na 24. ... Le5Xf2fü
Deze en de twee volgende zet­
ten van zwart zijn diep berekend.
Reschewsky, hoewel nog steeds
in moeilijkheden verkeerend, lokt
zijn tegenstander in een diaboli­
sche val.
21. d4Xe5 Le7—c5
22. De3—h6 Dd8—e7
23. Pf3—g5?
Op deze fout waren zwarts be­
rekeningen gebaseerd. Ongunstig
voor wit was ook 23. Pa5:? we­ Een donderslag bij helderen
gens 23. ... Lf3: 24. gf3:. Da7 hemel. Wit, zooeven nog vervuld
met gelijktijdigen aanval op Pa5 van rooskleurige mijmeringen,
en pion f2. Maar met 23. Le2 wordt plotseling met elementair
had wit een zeer goede stelling geweld uit zijn overpeinzingen
behouden. wakker geschud.
Na den tekstzet komt zwart op
25. Kg IX f2
verrassende wijze in beslissend
voordeel. Leidt tot de hoofdvariant van
23 f7—f6 zwarts combinatie, maar ook 25.
Khl was kansloos geweest, b.v.
Gedwongen, maar ook zeer 25. ... Tf6: 26. Pa5: (anders blijft
zeer sterk, zooals de volgende wit bij slechte stelling een pion
pointe leert. achter) 26. ... Tel: 27. Tel:,
24. e5Xf6 Le3 28. Tel, Lg5: 29. Dg5:, Tflf

116
met damewinst. Na den tekstzet 29 Ph5Xf4
heeft wit in het geheel geen keuze dreigt op twee manieren mat.
meer.
25 De7Xf6f 30. Ld3—fl Tc8—c5!
26. Pg5—f3 Hetzelfde spelletje als zooeven,
maar nu heeft wit geen dame
Op een koningszet volgt mat in
meer om het ergste te voorkomen.
een of twee zetten.
26 Lb7Xf3 31. Tdl—d8f Kg8—g7
27. g2Xf3 Df6Xf3f 32. Td8—d7f Kg7—h6
28. Kf2—gl Tf8—f4! Wit geeft het op.
De dreiging 29. ... Tg4f is ver­
nietigend. Men ziet, dat de Amerikaan-
sche kampioen ook prachtig weet
29. Dh6Xf4 te combineeren. Hij is, zooals
Helpt slechts voor het oogen- reeds gezegd, een allround-
blik. schaaktalent.

117
 F i n e , Reuben
werd op 11 October 1914 te New
York geboren, kwam reeds vroeg­
tijdig met het schaakspel in aan­
raking zonder het echter ernstig
te gaan beoefenen. Na zijn vijf­
tiende jaar maakte hij plotseling
groote vorderingen en ontwikkel­
de zich snel tot een sterk speler.
In 1932 nam hij deel aan den
wedstrijd te Pasadena (vergelijk
de biographie van Reschewsky),
maar zonder succes; hij bezette
met J. Bernstein, Factor en Rein-
feld de vier laatste plaatsen. Een
jaar later echter had hij zich door
plaatselijke successen reeds zoo'n
reputatie verworven, dat hij in
den landenwedstrijd te Folke-
stone voor het Amerikaansche
team werd uitverkoren. Fine vol­
deed bij deze gelegenheid — zijn
eerste optreden in Europa — aan
alle verwachtingen en hielp zijn
land mede aan de overwinning. In
den wedstrijd te Syracuse (New
York) 1934 deelde Fine samen
met Dake den derden en vierden
prijs achter Reschewsky en
Kashdan.
Weer een jaar later, in Juli
1935, behaalde hij te Milwaukee,
op het 36ste congres van den
Amerikaanschen schaakbond een
schitterend succes. In de over-
winnaarsgroep werd hij eerste
met 8 punten uit tien partijen, ter­
wijl Dake tweede en Kashdan
derde werd. Dit laatste is bijzon­
der opmerkelijk, want Kashdan
118
beschouwde men toen als den
sterksten speler van de Vereenig-
de Staten. (Reschewsky nam aan
dezen wedstrijd niet deel).
Op grond van deze prestatie
speelde Fine in den landenwed­
strijd te Warschau (Augustus
1935) aan het eerste bord van
Amerika, welk land ook ditmaal
de overwinning behaalde. In aan­
sluiting op deze schaakolympiade
werd te Lodz een tournooi van 10
deelnemers georganiseerd, waar
Fine samen met Kolski no. 2 en 3
werd, terwijl Tartakower den
eersten prijs won. Dit was Fine's
eerste individueele wedstrijd in
Europa. Eenige maanden later
behaalde hij in den Kerstwedstrijd
te Hastings een sensationeel
succes; hij versloeg Flohr en won
den eersten prijs. Plotseling werd
toen Fine als een der voornaamste
candidaten voor het wereldkam­
pioenschap beschouwd, hetgeen
overigens reeds eenige jaren te­
voren door Aljechin was voor­
speld.
Het jaar 1936 begon met een
kleine teleurstelling. Marshall,
die nog steeds als officieele kam­
pioen van de Vereenigde Staten
beschouwd werd, omdat er in
langen tijd geen kampioenswed­
strijden hadden plaats gevonden,
deed vrijwillig afstand van zijn
titel en stelde daardoor den Ame­
rikaanschen schaakbond de taak
een kampioenswedstrijd te orga-
niseeren. Na een reeks voorwed­
strijden kwam aldus een tournooi
van 16 deelnemers tot stand. Fine
startte als favoriet, maar belandde
samen met Trysman op de derde
en vierde plaats. Kampioen van
de Vereenigde Staten werd
Reschewsky, Simons werd tweede
en Kashdan vijfde.
In Juni 1936 kwam Fine weer
naar Europa en vertoefde daar
ruim anderhalf jaar, gedurende
welken tijd hij het eene tournooi
na het andere meemaakte en vele
mooie successen boekte, totdat
zijn resultaten — blijkbaar als ge­
volg van vermoeidheid — lang­
zamerhand iets minder werden.
Het eerste tournooi, waaraan hij
in deze periode deelnam, was
Zandvoort; hij won daar met 8}^
punt uit 11 partijen den eersten
prijs (Euwe 7^, Keres en Tarta-
kower ieder 63^, Bogoljubow en
Maroczy ieder 6).
In Augustus volgde de elite­
wedstrijd te Nottingham, waarvan
we het resultaat reeds vaker ver­
meld hebben (zie b.v. onder
„Reschewsky").
Fine bleef in Amsterdam
wonen. In October nam hij deel
aan een door de „Arbeiderspers"
georganiseerden achtkamp en
werd samen met Euwe eerste (5
punten), terwijl Aljechin met 43^
punt den derden prijs kreeg. In
den Kerstwedstrijd te Hastings
1936/1937 werd Fine tweede
achter Aljechin, die toen prachtig
op dreef was. Fine ging van
Hastings linea recta naar Zweden
en nam daar aan eenige wedstrij­
den deel. Het belangrijkste resul­
taat van deze reis was een 5—3
overwinning in een match tegen
Stahlberg.
Toen volgde een reis naar Rus­
land, waar hij eerste werd in twee
kleine tournooien met Russische
meesters (zonder Botwinnik). Te
Moskou was zijn score 5 punten
uit 7 partijen en te Leningrad 4
punten uit 5 partijen. De Paasch-
wedstrijd te Margate stelde hem
in de gelegenheid revanche te
nemen op Aljechin voor Hastings
van het vorig jaar. Hij versloeg
dezen en werd eerste, echter niet
alleen, maar samen met Keres.
Dit tournooi werd voorloopig het
hoogtepunt van Fine's successen.
Het al maandenlang spelen, bijna
zonder onderbreking, vergde te
veel van Fine's krachten en in
den onmiddellijk op Margate vol­
genden wedstrijd te Oostende,
kreeg de jeugdige grootmeester
een ernstige waarschuwing. Wel­
iswaar werd hij nummer één met
Grob en Keres, maar hij verloor
niet minder dan drie partijen, wat
te meer opviel, daar de schaak­
wereld er langzamerhand aan ge­
wend was geraakt, dat Fine
slechts in geval van hooge uit­
zondering een partij verloor. Fine
hield toen ruim twee maanden
rust, maar dit bleek niet voldoen­
de om een sterk tournooi met
succes te kunnen doorstaan. Zijn
deelneming aan den wedstrijd te
119
Kemeri in Juni 1937 werd een
débacle; hij werd negende van 18
deelnemers en (wat bijzonder
pijnlijk was) tegen de zeven eer­
sten (Flohr, Petrow, Reschewsky,
Aljechin, Keres, A. Steiner en
Tartakower) wist hij in totaal
slechts één punt te scoren. Of
deze debacle werkelijk slechts
door vermoeidheid verklaard
moest worden ? De historicus
tast in het duister, maar een
maand na den wedstrijd te
Kemeri verloofde Fine zich en
trad weer een maand later te Am­
sterdam in het huwelijksbootje om
direct daarop aan den elite-wed-
strijd te Semmering-Baden deel te
nemen, waar hij zich uitstekend
weerde. Hij werd tweede achter
Keres, maar vóór Capablanca,
Reschewsky, Flohr, Eliskases,
Ragozin en Petrow.
In de maanden October tot
December werd Fine in beslag
genomen door zijn functie als
mijn secondant in de revanche­
match om het wereldkampioen­
schap en ik behoef er geen geheim
van te maken, dat hij zich — niet­
120
tegenstaande mijn teleurstellend
resultaat — van deze taak op
voortreffelijke wijze kweet. Dat
hij na deze weken vol inspanning
en opwinding in den volgenden
Kerstwedstrijd te Hastings slechts
samen met Flohr vierde en vijfde
werd, valt onder de gegeven om­
standigheden niet te verwonderen.
In Januari vertrok het echtpaar
Fine naar New York. Onze
grootmeester had voorloopig ge­
noeg van het schaken en ging
zijn wiskundige studie beëindigen.
Daartusschendoor nam hij in
Maart aan den Amerikaanschen
kampioenswedstrijd deel met het
reeds vermelde resultaat: Res-
cheksky 13, Fine 12Y2, Simonson
11, Horowitz 10, Kashdan 9x/2
enz.
Tijdens zijn lang verblijf in
Nederland heeft Fine hier zijn
tweede home gevonden en zich
vele vrienden verworven, zoodat
de algemeene belangstelling voor
zijn prestaties hier te lande nog
door een zeker „lokaalpatriotis-
me" versterkt wordt.
 ENKELE MODELPARTIJEN VAN FINE.
VOORBEELD No. 1.
Onderstaande partij vertoont
een relatief rustig verloop: de
dames worden vroegtijdig geruild
en er komen geen bijzondere com­
binaties in voor. Toch speelt Fine
wel scherp; reeds in de opening
laat hij het looperpaar en de pion-
nenmeerderheid op den dame­
vleugel aan zijn tegenstander
over, in de overtuiging dat zijn
overwicht in bewegingsvrijheid
op de andere fronten het zwaarst
zal wegen. Scherp en doel­
bewust spel is in zoo'n geval
noodig om het abstracte voordeel
boven het concrete te doen zege­
vieren, maar Fine weet zich op
voortreffelijke wijze van deze taak
te kwijten.
Wit: R. Fine.
Zwart: G. Maróczy.
Orthodox Damegambiet
(Uit den wedstrijd te Zandvoort 1936.)
1. d2—d4, e7—e6 2. c2—c4,
Pg8—f6 3. Pbl—c3, d7—d5 4.
Pgl—f3, Lf8—e7 5. Lel— g5,
Pb8—d7 6. e2—e3, 0—0 7.
Tal—cl, c7—c6 8. Lfl—d3,
h7—h6 9. Lg5—f4.
Gebruikelijk is 9. Lh4. De
tekstzet is in zooverre scherper,
dat zwart nu de gelegenheid
krijgt den witten damelooper te
ruilen, waarna een moeilijk te be-
oordeelen situatie ontstaat. Wit
beheerscht dan meer terrein en
zwart heeft het looperpaar.
Fine doet in de opening dik­
wijls zetten, welke den strijd toe­
spitsen of beter gezegd: kunnen
toespitsen. Hij valt n.1. niet direct
aan, maar tracht op een eenigs-
zins „uitdagende" manier het een
of andere positioneele doel te be­
reiken. Gaat nu de tegenpartij op
de uitdaging in, dan ontstaat
reeds na weinige zetten een leven-
digen strijd, waarin gewoonlijk
blijkt, dat Fine het pro en contra
van zijn oorspronkelijk plan beter
heeft getaxeerd dan zijn tegen­
stander.
9 d5Xc4
Wanneer het zwart om den
vijandelijken damelooper te doen
geweest was, had hij beter direct
9. ... Ph5 kunnen spelen, b.v. 9.
... Ph5 10. Le5, Pe5: 11. de5:,
g6 12. 0—0, Ld7 13. Dd2, dc4:
14. Lc4:, Dc7 15. Pe4, Tad8 16.
Dc3, Lc8 17. g4, f5! met kansrijk
tegenspel voor zwart (Thomas—
Lasker, Nottingham 1936).
10. Ld3Xc4 Pf6—h5
Nu zwart het centrum heeft op­
gegeven, verdiende 10. ... Pd5 de
voorkeur. De pointe is, dat dan
op een zet van Lf4 11. ... Pc3:
kan volgen en wit met den pion
moet terugnemen, daar zwart
anders met Lb4 de kwaliteit ver­
overt. Het aldus bereikte sluiten
121
van de c-lijn zou zwarts taak aan­ Stelling na 13 g7—g6
zienlijk vergemakkelijkt hebben,
en vandaar dat wit in deze variant
na 10. ... Pd5 het beste den ruil
of f4 toelaat en met 11. 0—0
voortzet.
11. Lf4—e5! Pd7Xe5
12. d4Xe5
Dreigt 13. g4 met stukwinst.
Men ziet het belangrijke verschil
tusschen de voortzettingen 10.
... Pd5 en 10. ... Ph5; in het eene
geval krijgt zwart de gelegenheid
tot Pf4: en kan zich daarna zon­ stige factoren geen voldoende
der meer concentreeren op de taak compensatie vormen voor diens
Lc8 naar buiten te brengen, in moeilijkheden t.a.v. de voltooiing
het andere geval, dus na de ge­ der ontwikkeling.
kozen voortzetting, komt zijn
14. g2—g4 Ph5—g 7
koningspaard zeer ongunstig te
staan en moet de zoo belangrijke Geen mooi veld voor het zwarte
bevrijding van Lc8 nog uitgesteld koningspaard. Men ziet nu dui­
worden. delijk de gevolgen van den zwak­
12 Dd8Xdlf ken zet 10. ...Ph5.

Zwart ruilt de dames om ten­ 15. Pc3—e4

minste het gevaar van een direc-
ten koningsaanval uit te scha­
kelen.
13. Tel X dl g7—g6
(Zie stelling na 13. ... g7—g6.)
Zwart heeft het looperpaar en
de beste pionnenstelling. Zijn
overwicht op den damevleugel
vormt op zichzelf een duidelijk
voordeel, omdat wit op den
anderen vleugel een dubbelpion
heeft, terwijl' het looperpaar een
zekere garantie voor de toekomst
beteekent. Fine heeft echter goed
gezien, dat deze voor zwart gun-
Doet reeds een van zwarts
voordeelen te niet. Wit kan nu
immers op een gegeven oogenblik
Pf6(f) spelen, waarna de ruil
Lf6: vrijwel gedwongen is en
zwarts goede looper moet ver­
dwijnen.
15 a7—a6
16. h2—h4 b7—>b5
17. Lc4—e2!
Het is belangrijk, dat dit stuk
niet naar een veld gaat, waar het
spoedig door een vijandelijken
pion kan worden aangevallen.

122
 17 c6—c5
18. 0—0
Opnieuw zeer goed gespeeld.
Op zichzelf lag het meer voor de
hand niet te rocheeren en den toren
op hl te laten, om op konings-
aanval aan te sturen, b.v. met het
denkbeeld h4—h5 te spelen,
zwart aldus tot g6—g5 te nopen
en daarna met 12—f4 door te
breken. Fine doet het echter veel
eenvoudiger en zonder eenig
risico . Hij verkiest de d-lijn als
basis voor zijn verdere operaties
en komt aldus spoedig in beslis­
send positioneel voordeel.
18 Lc8—b7
19. Pe4—I6f
heeft geen bevredigende voort­
zetting meer.
23 Pd6—c4
Het looperpaar moest zwart al
lang „teruggeven" en nu ver­
dwijnt ook zijn pionnenmeerder-
heid op den damesvleugel. De
volgende ruil beteekent n.1. een
leelijke verzwakking van de
pionnenstélling, welke wit mate­
rieel in het voordeel brengt.
24. Le2Xc4, Ld5Xc4 25.
Pe5Xc4, b5Xc4 26. Tdl—cl,
Ta8—b8 27. Tfl—f2, Tb8—b4
28. a2—a3!
Drijft den zwarten toren naar
een minder goed veld.

Op het goede oogenblik. Zwart 28 Tb4—a4 29. Tel—c3,

moet ruilen daar anders 20. Td7 Tf8—d8 30. Tf2—c2.
beslist. Aldus verovert wit pion c4.
19 Le7Xf6 30 Td8—d5
20. e5Xf6 Pg7—e8
Ook 30. ... Tb8 of 30. ... Tdlf
21. g4—g5 Lb7—<d5
31. Kg2, Tbl is onvoldoende.
Zwart heeft niet beter tegen de Wit zal in dat geval niet onmid­
dreiging 22. Td7. dellijk op c4 slaan, maar brengt
22. Pf3—e5 b.v. eerst zijn koning naar g3.
31. f3—f4, e6—e5 32. Tc3Xc4,
Dreigt 23. Pd7 met kwaliteits­ Ta4Xc4 33. Tc2Xc4, e5Xf4 34.
winst.
e3Xf4, h6Xg5 35. h4Xg5,
22 Pe8—d6 Td5—d2 36. Tc4Xc5, Td2Xb2
23. f2—f3! 37. Tc5—c8f, Kg8—h7 38.
Tc8—f8.
Dreigt 24. e4 met stukwinst.
(Zie stelling na 38.... Tc8—f8, blz. 124.)
Op 23.... Tfd8 zou volgen 24. e4,
Lb7 (24. ... La2:? 25. Pc6, Td7 Als bekroning der witte opera­
26. e5 en wint) 25. Td2, Pe8 26. ties doet zich nu plotseling ook de
Tfdl, Td2: 27. Td2: en wit wint slechte stelling van den zwarten
gemakkelijk langs de d-lijn. Zwart koning gelden.

123
 Stelling na 38. Tc8—f8
Zwart speelde nog
38 Tb2—b7
en gaf de partij tegelijkertijd
op, inziende, dat verdere tegen­
stand toch kansloos zou zijn.
Wit moet alleen op eventueele
patwendingen letten, b.v. 39. a4,
a5. 40. Ta8?, Tblf 41. Kf2, Tflf
enz. Er is echter beter: 39. Kf2,
a5 40. Ta8, Tb5 41. Ta7, Kg8 42.
Ke3, Tc5 (42. ... Tb3f 43. Ke4,
Ta3: 44. Ta8f, Kh7 45. Tf8 en
wit wint) 43. a4, Td5 44. Tb7 en
de dreiging 45. Tb5 met ver­
overing van pion a5 is niet te
pareeren.
Een echte Fine-partij! Een­
voudige middelen, geen directe
aanvallen, geen groote complica­
ties of combinaties, en toch zijn
er scherpe motieven, zooals in het
aanloopje werd uiteengezet.
VOORBEELD No. 2.
Een prachtig staaltje van po­
sitiespel levert Fine in de volgende
partij. Deze verschilt van de
124
vorige in zooverre, dat niet Fine,
maar zijn tegenstander den eer­
sten stap tot het initiatief neemt.
De wijze, waarop Fine deze
poging niet alleen afweert, maar
ook afstraft, een klein voordeel
verkrijgt en dat onverbiddellijk in
winst omzet, verdient de onder­
scheiding „klassiek".
Wit: R. Fine.
Zwart: Dr. A. Aljechin.
Hollandsche verdediging
(Uit den Paaschwedstrijd te
Margate 1937.)
1. d2—d4, e7—e6 2. c2—c4,
f7—f5 3. g2—g3, Pg8—f6 4.
Lfl—g2, Lf8—b4f 5. Lel—d2,
Lb4—e7 6. Pbl—c3, Pb8—c6.
De Hollan'dsche partij staat als
minder goede verdediging te
boek. Volgens de tegenwoordige
inzichten, biedt alleen de Stone-
wall, waartoe zwart hier met
6. ... d5 kon overgaan, kansen op
gelijk spel. Echter leert de er­
varing, dat het in de Hollandsche
opening voor wit niet gemakkelijk
is zijn openingsvoordeel te hand­
haven, omdat het spel meestal
zeer ingewikkeld wordt en zwart
voortdurend met allerlei gevaar­
lijke aanvallen kan dreigen. Met
het oog daarop beantwoordt de
Hollandsche verdediging tot op
zekere hoogte aan den stijl van
Aljechin en deze heeft er dan ook
vele fraaie partijen mee gewonnen.
Het wordt aldus verklaarbaar,
dat Aljechin niet het rustige 6. ...
d5 kiest, maar met den tekstzet zich hier een agressieve tactiek
op complicaties aanstuurt. Dit­ mag veroorloven en stelt Fine
maal krijgt hij echter een lesje! aldus in de gelegenheid, zijn
7. d4—d5! Pc6—e5 kunst als verdediger en positie­
8. Ddl—b3 0—0 speler ten volle te ontplooien.
9. Pgl—h3 Pe5—g6 13. c4—c5f
Om met e6—e5 voort te zetten, Een aanvallende zet met posi-
een opmarsch, die in deze opening tioneele bedoelingen, die een
zeer belangrijk is voor zwart. nauwkeurige taxatie der hieruit
10. d5Xe6! voortvloeiende mogelijkheden ver-
eischte.
Eenvoudig maar sterk. Wit
13 Kg8—h8
opent de d-lijn en diagonaal van
14. Ph3—g5 Dd8—e8
Lg2, met het gevolg, dat zijn
stukken harmonisch kunnen sa­ Gedwongen, evenals zwarts
menwerken. De practijk heeft ge­ volgende zet.
leerd, dat in deze opening een 15. Pg5—e6 Lc8Xe6
gesloten centrum alleen aan zwart 16. Db3Xe6 Le7Xc5
ten goede komt.
Zwart heeft geen bevredigende
10. , d7Xe6 dekking voor pion f5, want zoo­
11. Tal—dl wel na 16. ... Dc8 17. Dc8:, Tac8:
18. Lh3, Pd7 19. b4 (met de drei­
Na 11. Lb7: kan zwart met 11.
ging 20. e4), als na 16. ...Pd7 17.
... Lb7: 12. Db7:, Tb8 13. Da7:,
b4, a5 18. a3 komt wit over­
Tb2: op aanval spelen. Dit is
wegend te staan.
sterker dan 11. ... Tb8, 12. Lc8:,
Tb3: 13. Le6:f enz. 17. De6Xf5
11 c7—c6 Stelling na 17. De6Xf5
12. 0—0

Een zet van Ld2 zou niets op­

leveren.
12 e6—ie5

Deze opmarsch is al te ge­

waagd; zwart had 12. ... Kh8 of
12. ... Dc7 moeten spelen, waar­
na hij wel iets slechter stond,
maar kans op gelijk spel zou be­
houden. Aljechin denkt dat hij

125
 Deze stelling had wit bij 13.
c5f in de eerste plaats op het oog.
Hij beschikt over het looperpaar
en de beste pionnenstelling (twee
groepjes pionnen tegen drie). De
geïsoleerde pion e5 is op zichzelf
niet zwak, maar kan niet voor
aanvallende doeleinden gebruikt
worden en dit maakt, dat zwart
zijn natuurlijke kansen in deze
opening, bestaande in aanvals-
ondernemingen op den konings­
vleugel, is kwijtgeraakt. Als com­
pensatie hiervoor bezit zwart de
pionnenmeerderheid op den
damevleugel, maar het vervolg
leert, dat deze meerderheid door
de activiteit der witte loopers niet
tot haar recht kan komen.
17 Ta8—d8
18. Df5—c2 De8—e6
19. Pc3—a4
Ook 19. Pe4 kwam in aanmer­
king, maar wit wil geen der
zwarte paarden ruilen, daar deze
stukken toch niet veel activiteit
ontwikkelen.
19 Lc5—e7
20. a2—a3
Beveiligt den a-pion en dreigt
met 21. Pc5 voort te zetten.
20. Td8—d4
Aldus wordt wits dreiging op
fraaie wijze afgeweerd. Op 21.
Pc5? immers zou nu volgen: 21.
... Lc5: 22. Dc5:, Tfd8 23. Dc2,
Dd7 en zwart verovert een stuk.
21. h2—h3 b7—b5
126
Daar 22. Pc5? nog steeds tot
stukverlies zou leiden en het witte
paard dus naar c3 terug moet,
acht zwart het oogenblik gekomen
om van zijn pionnenmeerderheid
op den damevleugel gebruik te
maken. Het vervolg leert echter,
dat zwart daardoor zijn stelling
verder verzwakt. De voorkeur
verdiende de een of andere rus­
tige voortzetting, b.v. 21. ... Dc4
of 21. ... Tfd8.
22. Pa4—c3 a 7—a5
23. Ld2—e3 Td4Xdl
24. TflXdl b5—b4
Zwart zet zijn agressieve tac­
tiek voort en komt daardoor snel
in beslissend nadeel. Relatief het
best was de minder pretentieuze
voortzetting 24. ...Td8. De partij
stond echter in ieder geval reeds
zeer gunstig voor wit.
25. a3Xb4 a5Xb4
26. Pc3—a4 Pf6—d5
27. Le3—c5!
Het looperpaar is nu niet meer
belangrijk.
27 De6—f7
28. e2—e3 Tf8—c8
Kost reeds een pion, maar
zwart had geen bevredigende
voortzetting meer. Op b.v. 28.
... Td8 volgt 29. Le7: en wit komt
eveneens in materieel voordeel
(29. ...Pge7:? 30. e4 of 29. ...
De7: 30. Dc6:). De zwarte pion­
nenstelling vertoont te veel gaten.
en dit moet op den duur nood­
lottig worden.
29. Dc2—c4!
Stelling na. 29. Dc2—c4!
Dreigt in de eerste plaats 30. e4
met stukwinst, terwijl bovendien
verschillende zwarte pionnen be­
dreigd staan.
29. Df7—f8
Andere voortzettinzen zijn niet
beter, b.v. 29. ... Lc5: 30. Pc5:,
Tf8 31. Td2 en zwart kan pion-
verlies niet beletten; of 29. ... Tf8
30. Td2 enz.
30. Lc5Xe7 Pg6Xe7
Niet 30. ... De7:? wegens 31.
L)d5:. Op 30. ...Pde7: volgt 31.
Db4:.
31. e3—e4! Pd5—f6
32. Dc4Xb4
Wit heeft een pion veroverd en
staat bovendien nog steeds over­
wegend. Het realiseeren van deze
voordeelen is aan Fine wel toe­
vertrouwd. Er volgde nog:
32 Tc8—d8 33. TdlXd8
Df8Xd8 34. Pa4—c5, Dd8—d6
35. Db4—c3, h7—h6 36. Pc5—d3
Pf6—d7 37. h3—h4, Pe7—g6 38.
Lg2—h3, Pg6—f8 39. b2—b4,
h6—h5 40. Pd3—c5, Pd7— f6 41.
Dc3—c4, Dd6—e7 42. Pc5—b3!,
De7—d6 43. Pb3—a5, Dd6—d2
44. Pa5Xc6, Dd2—elf 45.
Lh3—fl, Pf6Xe4 46. Dc4—e2!,
Del Xe2 47. LflXe2, g7—g6 48.
Pc6Xe5, Pe4—c3 49. Le2—d3,
Kh8—g7 50. f2—f4, Pc3—d5 51.
b4—b5, Kg7— f6 52. Kgl—f2,
Pd5—b6 53. Kf2—e3, Pb6—a4
54. Ke3—d4, Pf8—e6f 55.
Kd4—d5, Pe6—c7f 56. Kd5—c6,
Pc7—e6 57. b5—b6, Pe6—d8f
58. Kc6—d7, Pd8—e6 59. b6—b7,
Pa4—c5f 60. Kd7—c8. Zwart
geeft het op.
Een modelprestatie van logisch
positiespel. Nadat wit in de
opening een klein voordeel heeft
verkregen, brengt hij zijn tegen­
stander voortdurend in een soort
tempodwang. Er zijn maar weinig
directe dreigingen, doch wat
zwart ook doet, zijn situatie wordt
er steeds erger door. Weliswaar
miste zwart eenige malen de beste
voortzetting, maar hij had ner­
gens een duidelijke gelegenheid
om gelijk spel te bereiken.
VOORBEELD No. 3.
Hieronder volgt een partij,
welke in de eerste plaats Fine's
tactische slagvaardigheid illus-
treeft.
127
Wit: R. Fine.
Zwart: W. Winter.
Damegambiet
(Uit den wedstrijd te Nottingham 1936.)
1. d2—d4 d7—<15
2. c2—'c4 c7—c6
3. Pgl—.f3 Pg8—f6
4. e2—e3
Fine wil zijn tegenstander zoo­
veel mogelijk problemen stellen
en vermijdt daarom de voortzet­
ting 4. Pc3, welke volgens de
theorie het sterkst is, maar tevens
het meest geanalyseerd werd.
4 Lc8—f5
5. Pbl—c3 e7—e6
6. Pf3—h4
Om te vermijden, dat de partij
vroegtijdig een remisekarakter
krijgt. Wit aanvaardt een kleinen
achterstand in ontwikkeling, maar
hij verschaft zich het looperpaar
en de stelling wordt voor beide
partijen zeer moeilijk.
6 Lf5—e4
Ook 6. ... Lg4 kwam in aan­
merking.
7. f2—f3 Le4—ig6
8. Ph4Xg6 h7Xg6
9. g2—g3!
Fine is een bijzonder goed ver­
dediger. Vandaar, dat hij zich
soms varianten kan permitteeren,
die oogenschijnlijk riskant zijn,
maar bij beste behandeling tot
een bevredigend spel leiden.
Met den tekstzet, die niet voor
128
de hand lag, voorkomt wit alle
gevaren langs de h-lijn. Na b.v.
9. Ld3, Ph5 zou de situatie zeer
lastig zijn voor wit.
9 Lf8—>d6
10. f3—f4
De consequentie van wits
vorigen zet. Er dreigde 10. ...
Lg3:f, en 10. Lg2? zou foutief
zijn wegens 10. ... Th2: 11. Th2:,
Lg3:f benevens Lh2:.
10 Pf6—e4
De voorkeur verdiende 10. ...
Pbd7, terwijl ook 10. ...Ph5 be­
nevens f5 en Pf6 in aanmerking
kwam.
11. Pc3Xe4
Een belangrijke ruil. Na andere
zetten zou zwart met 11. ... f5
een zeer sterke stelling verkrijgen.
11 d5Xe4
Wit heeft nu een beweeglijk
centrum gekregen — pion d4 is
niet meer vastgelegd — en deze
omstandigheid vergroot de betee-
kenis van zijn looperpaar. De
verdere ondernemingen van beide
partijen worden door de pionnen-
stelling bepaald: wit moet in het
centrum en op den damevleugel
opereeren, zwart daarentegen op
den koningsvleugel. Dit laatste
biedt echter geen groote kansen
omdat wit natuurlijk niet kort
rocheert.
12. Lel—(d2 Dd8—e7
Waarschijnlijk om 13. ... Lb4
te spelen en aldus een der witte is op zijn minst genomen voor­
loopers te ruilen. De voorkeur barig. Zwart had moeten
verdiende echter 12. ... Pd7. rocheeren.
13. a2—a3! 17. 0—0—(0 f7—f5
Een van die kleine zetjes, waar­ Zwart zet zijn riskante tactiek
aan men den grooten meester her­ voort, hij speelt zijn pionnen op,
kend. Wit belet zoowel 13. ... alvorens de ontwikkeling te vol­
Lb4 als 13. ... c5, op welke laat­ tooien.
ste voortzetting 14. dc5:, Lc5: 15.
18. f4Xg5
b4 zeer sterk voor wit zou zijn.
Op 13. Db3, welke zet meer voor De inleiding tot aardige tac­
de hand lag, zou zwart wèl 13. tische wendingen.
... c5 kunnen spelen, en daarna
18 De7Xg5
eventueel Pc6, welke opstelling
zijn tegenkansen aanzienlijk zou Ook hier was 0—0 beter.
verbeteren.
19. c4—c5 Ld6—k.7
13 Pb8—d7
14. Ddl—b3 Wanneer zwart de bedoelingen
van zijn tegenstander doorzien
Thans geschiedt deze zet met had, zou hij zeker 19. ... Le7 heb­
tempowinst. ben gespeeld, b.v. 20. Db3, Df6
21. Lc4, Kf7 (21. ... Pf8? 22.
14 Ta8—b8
La6:!). De situatie was echter ook
Pion b7 was moeilijk te dekken. daarna niet mooi voor zwart.
Het spreekt vanzelf, dat de lange 20. Le2Xa6!
rochade veel te gevaarlijk zou zijn,
maar ook 14. ... Pf6 was niet ge­ Stelling na 20. Le2Xa6!
heel bevredigend omdat zwart
dan moeilijk tot f7—f5 kon
komen, een zet die noodzakelijk
is om pion e4 afdoende te be­
schermen tegen den aanval met
Lg2 en Dc2.
Na den tekstzet echter staat de
zwarte dametoren niet mooi.
15. Db3—>a4 a7—a6
16. Lfl—e2 g6—g5

Deze poging om op den

koningsvleugel lijnen te openen, Een fraaie, verrassende com-

129
binatie. Wit offert een stuk en overing van het geofferde stuk.
krijgt daarvoor een aantal pionnen 23 Kd8—e7
en bovendien een zeer sterken 24. Ld2—b4!
koningsaanval.
Dreigt 25. c6f (25. ... Tb4: 26.
20. b7Xa6 Dd7:f).
Na. 20. ... Ta8 zou de eigen­ 24 Th8—c8
lijke pointe van wits combinatie Pareert de dreiging, want op
blijken, n.1. 21. Db3!, ba6: (21. ... 25. c6f? zou nu 25. ... Ld6! met
Ta6: 22. Db7: met herovering van kansrijk spel voor zwart volgen.
het stuk) 22. De6:f benevens 23. 25. Kcl—bi
Dc6:.
Opnieuw dreigt c6f.
21. Da4Xc6
25 Pd7—f8
Met aanval op den looper, zoo­ 26. g3—g4!
dat zwart den belangrijken pion Wit speelt voortdurend het
e6 in den steek moet laten. sterkste. Op 26. ...fg4: zou vol­
21 Ke8—td8 gen 27. Thfl, De6 28. Dg5f enz.

Een betere voortzetting is er 26. a6—)a5

niet. Zwart vermijdt aldus ten­
minste, dat pion e6 met schaak
genomen wordt.
22. Dc6Xe6
Voor zijn stuk heeft wit reeds
drie pionnen, waaronder twee
verbonden vrijpionnen. Op a6
hangt nog een vierde pion en
bovendien staat de zwarte koning
zeer slecht. Het is duidelijk, dat
wit zich beslissend in het voor­
deel bevindt.
22 Dg5—f6
23. De6—d5
Ook de dameruil was voor wit
gunstig geweest, maar de tekst­
zet is veel sterker omdat wit zijn
koningsaanval behoudt. Er dreigt
in de eerste plaats 24. c6 met her­
27. Lb4—c3 g7—>g6
28. g4Xf5 Df6Xf5
Of 28. ...gf5: 29. Tdfl enz.
29. Dd5—c4 Pf8—e6
Zwart staat voor een onmoge­
lijke taak en het is al betrekkelijk
onverschillig wat hij speelt.
30. Thl—ifl Df5—<h5
31. d4—d5 Pe6Xc5
32. d5—d6f!
Een aardig slot. Zwart geeft
het op; er zou mat in enkele zetten
volgen. (32. ...Ld6: 33. Df7f
enz.).
Een bekoorlijk partijtje.
Ook hier legt Fine reeds in de
opening den grondslag voor de
verdere gebeurtenissen, maar op
een heel andere manier dan wij
dit bijv. bij Aljechin hebben ge-

130
zien. Niet de aanval is zijn eerste
doel, maar een concreet voordeel,
het looperpaar, terwille waarvan
Fine zelfs de taak aanvaardt, zich
voorloopig te moeten verdedigen,
vertrouwend, dat het hem zal ge­
lukken het evenwicht te Band­
haven en tenslotte zelf tot den
aanval over te gaan. En aldus
geschiedt.
VOORBEELD No. 4.
Fine is een uitmuntend ver­
dediger, hij is bijna onverslaan­
baar, wanneer hij behoorlijk op
dreef is. In vele wedstrijden,
waaronder de elite-tournooien van
Nottingham 1936 en Semmering-
Baden 1937, verloor hij geen
enkele partij. Een gering percen­
tage verliespartijen is ook wel
karakteristiek voor Flohr, maar
men dient in aanmerking te
nemen, dat Fine zijn partijen in
het algemeen scherper opzet dan
Flohr, zoodat zijn stijl hoogere
eischen stelt aan de kunst der
verdediging.
Reeds uit de vorige partij ble­
ken o.m. Fine's bekwaamheden
als verdediger. Hieronder volgt
nu een voorbeeld, dat hem uitslui­
tend in de rol van verdediger
toont.
Wit: M. M. Botwinnik.
Zwart: R. Fine.
Réti-systeem
(Uit den wedstrijd te Nottingham 1936.)
1. Pgl—f3 d7—d5
2. c2—<c4 d5Xc4
Het motief van het aangenomen
damegambiet, welke opening door
Flohr, Reschewsky en Fine bij
voorkeur wordt toegepast.
3. Pbl—a3
Met 3. e3, c5 4. Lc4:, e6 5. d4
komt men tot het aangenomen
damegambiet. Botwinnik kiest
echter bij voorkeur moderne op­
stellingen.
3 c7—c5 4. Pa3Xc4,
Pb8—c6 5. b2—b3, f7—f6 6.
Lel—b2, e7—e5.
Zwart heeft nu een overwicht
in het centrum bereikt, maar daar­
tegenover staat voor wit een voor­
sprong in ontwikkeling. Het be­
looft een moeilijke, levendige strijd
te worden.
7. g2—g3, Pg8—e7 8. Lfl— g2,
Pe7—d5 9. Ö—0, Lf8—e7 10.
Pf3—h4, 0—0 11. Ddl—bi!
Een sterke zet. Er dreigt in de
eerste plaats 12. Le4, waarna
zwart in beslissend nadeel zou
komen, daar 12. ... h6 op 13.
Lh7f faalt en 12. ... g6 met 13.
Lg6:, hg6: 14. Dg6:f, Kh8 15.
Dh6f, Kg8 16. Pg6, eventueel ge­
volgd door f4, beantwoord zou
worden.
11 Tf8—f7
Nu zou na 12. Le4, g6! het offer
op g6 onvoldoende zijn.
12. Ph4—f5
Dit was de tweede bedoeling
van 11. Dbl.
131
 12 Lc8—-e6!
Menig speler zou hier min of
meer automatisch den plausibelen
zet 12. ... Lf8 gedaan hebben,
maar dit zou na 13. Pfd6! (13.
... Ld6: 14. Ld5:) de kwaliteit
kosten.
13. f2—f4
Dit is veel sterker dan ruil op
e7. Met den tekstzet doet wit pion
e5 verdwijnen, en dit maakt een
einde aan zwarts overwicht in het
centrum. De situatie wordt nu
zeer moeilijk voor zwart, maar
Fine verdedigt zich koelbloedig
en nauwgezet.
13 e5Xf4
14. g3Xf4 Pd5—b6!
Stelling na 14. ... Pd5—b6!
Voortreffelijk gespeeld. Er
dreigt pionwinst op c4 of d2. Wit
mag niet 15. d3 spelen omdat Pf5
dan zijn dekking zou verliezen;
ruilt hij echter op b6 of e7, dan
verslapt zijn aanval.
132
15. Lg2—e4!
Met dezen fijnen zet houdt wit
den aanval gaande.
15 Le6Xc4!
Opnieuw het beste. Na 15. ...
Lf5: of 15. ... h6 zou zwart spoe­
dig in ernstig nadeel komen. Ook
15. ... Pc4: was minder goed
wegens 16. bc4:, Lc4: 17. Pe3!
met herovering van den pion
onder gunstige omstandigheden
daar 17. ... Le2: op 18. Tf2, Dd2:
19. Pfl! zou falen.
16. b3Xc4 Pb6Xc4
17. Lb2—c3!
Dreigt 18. Db7: en dekt pion
d2. Zwart mag niet met 17. ...
Pd2: voortzetten wegens 18. Ld2:,
Dd2: 19. Db7: en wit wint. On­
voldoende is ook 17. ... Lf8, b.v.
18. Pe3!, Pe3: (18. ... Pd2: 19.
Lh7:f, Kh8 20. Dg6! met de drei­
ging 21. Dh5) 19. Lh7:f, Kh8
20. de3: en wit krijgt beslissenden
aanval; er dreigt zoowel 21. Dg6
als 21. Tf3.
17 Pc6—d4!
Beide partijen spelen uitstekend.
Terwijl echter wit voortdurend
de keuze heeft tusschen allerlei
remisevoortzettingen en winst­
pogingen, moet zwart steeds voor
remise vechten en telkens weer
den eenigen goeden zet vinden,
hetgeen zijn taak veel moeilijker
maakt. Daarom staat ook Fine's
prestatie in deze partij hooger dan
die van den witspeler.
 18. Pf5Xd4
Na 18. Ld4:, cd4: 19. Pe7:f,
Te7: 20. Lh7:f, Kf8 (20. ... Kh8
21. Df5!) 21. Db3, Dd5 22. Lg6
(met de dreiging 23. Dh3) zou
wit een moeilijk te pareeren aan­
val verkrijgen. Doch zwart heeft
beter, n.1. 18. Ld4:, Pd2:!. Nu
staat de witte dame aangevallen,
terwijl 19. Pe7:f, Te7: 20. Lh7:f,
Kh8 niets aan de situatie ver­
andert. Vandaar de tekstzet,
waarna zwart echter met tempo­
winst op d4 terugslaat.
18 c5Xd4
19. :Le4Xh7f Kg8—f8!
Niet 19. ... Kh8 wegens 20.
Lg6 (20. ... dc3: 21. Df5 en wit
wint).
20. Lc3—'b4 d4—d3ü
Stelling na 20 d4—d3ü
De prachtige pointe van zwarts
laatste zetten. Er dreigt 21. ...
Db6f benevens slaan op b4, zoo­
dat wit geen tijd heeft om met 21.
Lg6 de kwaliteit te veroveren.
Zwart forceert aldus een af­
wikkeling, waarbij hij welisWaar
een pion kwijtraakt, maar een
duidelijke remisestelling bereikt.
21. Lb4Xe7f
Er is niet beter, men zie b.v.
de consequenties van 21. Ld3:,
Db6f en nu:
a) 22. Kg2? of Khl?, Lb4: 23.
Lc4:, Dc6f benevens 24. ...
Dc4: en zwart heeft een stuk
veroverd;
b) 22. Tf2, Db4: 23. Db4:, Lb4:
24. Lc4:, Tc7 en wit kan pion
d2 niet redden, daar 25. d3 op
25. ... Lc5 faalt;
c) 22. e3, Db4: 23. Db4:, Lb4:
24. Lc4:, Te7! 25. Tf2, Td8
26. Tdl, Te3: 27. de3:, Tdl:f
met remise.
21 Tf7Xe7
22. Dbl Xd3
Op andere wijze mag wit den
pion niet slaan wegens 22. ...
Pd2:.
22 Dd8Xd3
23. e2Xd3
Of 23. Ld3:, Pd2: met gelijk
spel. Met den tekstzet verovert
wit een pion (daar 23. ... Pd2:?
op 24. Tf2 met stukwinst faalt),
maar wat is dat voor een plus­
pion! Zwarts positievoordeel
weegt ten volle tegen dit kleine
materieele nadeel op.
23 Pc4—b6 24. Lh7—e4.
Ta8—d8 25. Tal—cl, Pb6—d5
133
26. a2—a3, Te7—d7 27. Kgl—g2,
b7—b6 28. Kg2—f3, Pd5—c7.
Om het paard naar het mooie
veld c5 te brengen. Wit moet nu
zeer voorzichtig spelen om niet in
het nadeel te komen.
29. Kf3—e3, Pc7—a6 30.
Tel—c3, Pa6—c5 31. Tfl— f2,
Td7—d4 32. f4—f5, Td4—a4
33. Tf2—g2, Ta4—d4.
34. Tg2—f2
De partij is op een dood punt
134
gekomen; geen van beide par­
tijen kan iets positiefs onder­
nemen.
34 Td4—a4 35. Tf2—g2,
Ta4—d4 36. Tc3—c4, Td4—d6.
Remise.
Een prachtig staaltje van slag­
vaardige verdediging en tevens
een nieuw bewijs voor Fine's
bekwaamheid bij de behandeling
van scherpe stellingen.
Keres, Paul.
werd op 7 Januari 1916 te Narwa
geboren. Evenals Aljechin, Bot-
winnik, Flohr en Reschewsky is
hij dus uit het oude Rusland af­
komstig. Van nationaliteit is hij
Eest en hij woont ook in Estland.
De voormalige Russische Oost-
zee-provincies, van oudsher be­
kend als landen, waarin het
schaakspel veel beoefenaars telt,
hebben verschillende meesters van
naam voortgebracht; wij herinne­
ren in dit verband b.v. aan wijlen
Nimzowitsch uit Riga. Keres
groeide dus op in een omgeving,
waar ruimschoots gelegenheid be­
stond om met hetï schaakspel in
aanraking te komen. Reeds als
vijftienjarige jongen beschikte hij
over een aanzienlijke speelsterkte,
welke nog slechts de internatio­
nale scholing behoefde om zich
volkomen te kunnen ontplooien.
Gezien de geografische ligging
van Estland en de middelen,
waarover een gewoon schaker
voor groote reizen beschikt, moest
Keres zich in internationaal op­
zicht tot het spelen van corres­
pondentiepartijen bepalen. Op dit
gebied verwierf hij echter spoedig
een groote reputatie en reeds toen
trok zijn levendige stijl de alge-
meene aandacht. Keres durfde
alle mogelijke gambieten en ro­
mantische openingen aan, zelfs is
er een correspondentiepartij be­
kend, waarin hij met 1. g2—g4
opende. Ondanks zijn riskanten
stijl oogstte Keres successen, zoo­
wel in het correspondentiespel als
in enkele kleine Baltische tour-
nooitjes. Zijn loopbaan als inter­
nationaal tournooispeler begon in
1935. Nadat hij in Januari van dat
jaar als jongste van elf deelnemers
den kampioenswedstrijd van Est­
land gewonnen had, nam hij in
Augustus aan den landenwedstrijd
te Warschau deel. Keres behaalde
een vrij goed resultaat (hij ver­
sloeg o.m. Grünfeld) en de bladen
schreven over „een nieuw veel­
belovend talent".
In 1936 nam Keres te Bad
Nauheim voor den eersten keer
aan een goed bezetten internatio­
nalen wedstrijd deel en wel met
verbluffend succes: samen met
Aljechin won hij den eersten en
tweeden prijs, vóór Bogoljubow,
Stahlberg, Vidmar, v. d. Bosch
en vier Duitsche meesters. Beide
eerste-prijswinnaar scoorden 6^
uit 9 en verloren geen enkele
partij. De twintigjarige was op
slag een beroemdheid geworden.
Maar in dit tempo kon het toch
niet verder gaan. Eenige weken
later vond een soortgelijk tournooi
te Dresden plaats en daar faalde
Keres volkomen, zooals uit den
volgenden uitslag blijkt: Aljechin
e]/2, Engels 6, Maróczy en
Stahlberg ieder 53^, Bogoljubow
5, Rödl en Samisch ieder 4}^,
Helling en Keres ieder 3
Grob Yi-
135
 Intusschen had men Keres uit-
genoodigd voor den wedstrijd te
Zandvoort en schaakspelend Ne­
derland was zeer gespannen, wat
hij hier zou presteeren. Hic Nau-
heim, hic Dresden, wat zou het
zwaarst wegen? Keres stelde ten­
slotte de voorzichtige profeten in
het gelijk, hij bereikte 6^ punt
uit 11 partijen en deelde met
Tartakower den derden en vier­
den prijs, vóór Bogoljubow, Grün-
feld, Maróczy, Spielmann e.a. De
terugslag van Dresden was over­
wonnen en Keres had zijn repu­
tatie als goed internationaal
meester bevestigd.
Gedurende eenige maanden
hield Keres zich nu op den achter­
grond, om in 1937 zijn vooruit­
gang in razend tempo te hervat­
ten. In den Paaschwedstrijd te
Margate won hij samen met Fine
den eersten en tweeden prijs met
de fraaie score van iy2 punt uit
9 partijen, terwijl hij (evenals
Fine) Aljechin versloeg. Direct
op dezen tienkamp volgde een
andere te Oostende. Fine en
Keres startten als favorieten,
maar ze maakten het beiden min­
der goed, om ten slotte toch nog
samen met Grob de drie eerste
prijzen te deelen, ieder met 6 pun­
ten. Van Oostende begaf Keres
zich naar Praag, waar hij in een
twaalfkamp met 10 punten eerste
werd (Zinner 8, Eliskases en
Foltys ieder 7, enz.). Daarna won
hij nog een dubbelrondigen
thema-vierkamp te Weenen, om
136
eindelijk op 30 Mei met roem be­
laden naar Estland terug te kee-
ren. Op het vliegveld te Tallinn
werd hij door een groote menigte
geestdriftig ontvangen. Veel tijd
om uit te rusten, gunde hij zich
intusschen niet, want reeds twee
weken later begon de groote
wedstrijd te Kemeri in Letland.
Hier ging het hem aanvankelijk
niet naar wensch, maar het einde
was toch niet onbevredigend.
Met Aljechin deelde hij den
vierden en vijfden prijs achter
Flohr, Petrow en Reschewsky,
die een half punt meer be­
haalden. Drie dagen later alweer
een tournooi, ditmaal te Parnu
in zijn moederland, waar een
vrij sterk bezette achtkamp
gehouden werd. Keres was juist
hier graag eerste geworden, maar
het gelukte niet, zooals uit den
volgenden uitslag blijkt: Schmidt
5J/£, Flohr, Keres, Stahlberg ieder
4j/2, Tartakower 4, Opocensky
33^2. Raud 13^2, Villard 0. Nemo
propheta in sua patria? Toch wel,
want Schmidt is ook Estlander,
een „oude" rivaal van Keres, met
wien hij reeds in 1935 een match
remise had gemaakt. Van Parnu
ging de reis verder naar den
Stockholmschen landenwedstrijd,
waar Keres met 11 punten uit 15
partijen een der beste resultaten
van de eerste-bordspelers scoorde.
Ruim vier maanden was Keres nu
al druk in de weer en toch werd
hij niet moe. Integendeel, de
voortdurende oefening bekwam
hem blijkbaar uitstekend en zoo
startte hij weer enkele dagen later
in den moeilijksten wedstrijd van
het jaar, welke hem van groot­
meester tot candidaat voor het
wereldkampioenschap zou promo-
veeren! Het geldt hier den dub-
belrondigen elite-achtkamp te
Semmering—Baden, welke het
volgende resultaat had: Keres 9,
Fine 8, Capablanca en Reschews-
ky ieder 7^, Flohr 7, Eliskases
en Ragozin ieder 6, Petrow 5
punten. Keres leverde in dezen
wedstrijd kwalitatief en kwanti­
tatief een grandioze prestatie.
Reeds na de elfde ronde had hij
8Yi punt bereikt en was practisch
gesproken reeds eerste. Misschien
maakte hem dat een beetje over­
moedig, want hij verloor daarna
geheel onnoodig tegen Reschews-
ky en Eliskases. Zooals echter de
uitslag leert, had hij zich zelfs de
weelde mogen permitteeren ook
nog de laatste partij (tegen Capa­
blanca) te verliezen, zonder den
eersten prijs in gevaar te brengen.
Na dezen laatsten wedstrijd
speelde Keres relatief minder, hij
kwam nog „slechts" driemaal uit,
t.w. in den Kerstwedstrijd te
Hastings (Reschewsky 7, Keres
en Alexander ieder 6^, Fine en
Flohr ieder 6, Mikenas 5 enz.),
in een match tegen Stahlberg
(+2 —2 = 4) en in den wed­
strijd te Noordwijk (Eliskases 7,
Keres 6, Pirc 5^, Euwe 5, enz.).
Allemaal uitstekende resultaten,
die echter met zijn prestatie in
den Oostenrijkschen achtkamp
niet op één lijn te stellen zijn.
Keres is voornemens zich voor-
loopig uit de tournooiwereld terug
te trekken, ten einde zijn studie
aan de Technische Hoogeschool
te Tallinn te voltooien. Zijn plan­
nen voor de naaste toekomst
komen dus „mutatis mutandis"
overeen met die van Fine. Wij
zullen zien, wat er ten slotte
aan het langste eind trekt, de
wetenschap of de schaakkunst. ..
of misschien beide?
137
 KERES IN ZIJN ELEMENT.
VOORBEELD No. 1.
In onderstaande partij doet
Keres het klassieke denkbeeld van
de bliksemsnelle, niets ontziende
ontwikkeling der stukken op
origineele wijze herleven.
Wit: P. Keres.
Zwart: W. Winter.
Siciliaansche verdediging
(Uit den landenwedstrijd te
Warschau 1935.)
1. el—e4, c7—c5 2. Pgl—f3,
Pg8—f6 3. e4—e5, Pf6—d5 4.
Pbl—c3, e7—e6 5. Pc3Xd5,
e6Xd5 6. d2—d4, d7—d6.
Een bekende stelling uit de
Nimzowitsch-variant (2. ... Pf6)
van deze opening. Wit kan nu
met 7. ed6: benevens 8. dc5: pion
d5 isoleeren, hetgeen een klein
positioneel voordeel beteekent,
maar deze voortzetting is voor
Keres veel te rustig!
7. Lel—g5!
De inleiding tot een soort ont-
wikkelings-combinatie, waarbij
wit ten koste van eenige pionnen
zijn stukken bliksemsnel in het
gevecht brengt.
7 Dd8—a5f
Op 7. ... Le7 volgt 8. Le7: en
nu zou zwart met den koning
moeten terugnemen om geen pion
te verliezen (8. ... De7:? 9. dc5:
benevens Dd5: zie b.v. de partij
138
Cortlever—de Groot, Nederland-
sche kampioenswedstrijd 1938).
Onbevredigend voor zwart is ook
7. ... Dc7 8. dc5:, Dc5: 9. Dd2
(9. ... de5: 10. Pe5:, f6 11. Pd3),
waarbij de isoleering van pion d5
onder voor wit zeer gunstige om­
standigheden plaats zou vinden.
8. c2—c3
De consequentie van wits vori-
gen zet. Met 8. Ld2, Db6 of 8.
Dd2, Dd2:f 9. Kd2: zou wit niet
veel bereiken.
8 c5Xd4
Oogenschijnlijk sterk, want
zoowel na 9. Pd4:, de5: 10. Pb3,
Dc7 11. Dd5:, Le6, als na 9. Dd4:,
Pc6 zou zwart een zeer bevredi­
gend spel verkrijgen.
9. Lfl—d3!
De eerste pointe van wits plan.
9 d4Xc3
Voorzichtiger was 9. ... Pc6,
maar zwart beseft misschien nog
niet, dat hij een gambiet gaat aan­
nemen, en verkeert blijkbaar in
de meening, dat hij gewoon mate­
rieel voordeel behaalt.
10. 0—0!
De tweede pointe, waarna de
deftige Siciliaansche partij het
karakter van het Noorsche gam-
giet krijgt. Wit heeft reeds twee
pionnen „verloren" en laat er nog
eentje in den steek, ten einde alle
stukken onmiddellijk voor den
aanval beschikbaar te hebben.
10 c3Xb2
Denkt zwart nog steeds, dat hij
het is, die den gang van zaken
bepaalt? Veel voorzichtiger was
10. ... Pc6 11. Tel, Le6.
11. Tal—bl
Stelling na 11. Tal—bl
Thans is het resultaat der ope­
ning duidelijk: wit heeft alle
stukken ontwikkeld en zwart
alleen de dame. Bovendien zijn er
veel open lijnen, zoodat de aanval
onmiddellijk kan beginnen. Dat
alles voor „slechts" drie pionnen.
De kans, dat zwart zijn stelling
nog kan consolideeren, alvorens
er ongelukken gebeuren, is uiterst
gering.
11 d6Xe5
Het zou natuurlijk dwaasheid
zijn, onder deze omstandigheden
ook nog pion a2 te consumeeren.
Maar de tekstzet, waarmee zwart
zoo snel mogelijk wil rocheeren,
is evenmin voldoende, omdat het
witte paard in sterke positie
komt. De eenige zet, die niet
dadelijk tot concreet nadeel zou
leiden, was 11. ... Pc6 geweest.
12. Pf3Xe5 Lf8—d6
Natuurlijk niet 12. ... f6 wegens
13. Dh5f.
Zwart rekent op 13. Tel, 0—0
14. Dh5, f5 met goede kansen op
redding. Maar het komt heel
anders uit.
13. Pe5Xf7!
Met dit offer verkrijgt wit een
snel beslissenden aanval.
13 Ke8Xf7
Zwart heeft geen keuze.
14. Ddl—h5f g7—g6
Een paar andere mogelijk­
heden: 14. ... Kg8 15. De8f, Lf8
16. Dc8: en wit wint; 14. ... Ke6
16. Lf5f, Kf5: 17. Ld2f met dame­
winst; 14. ... Kf8 15. Tfel, Ld7
16. Te3 met de niet te pareeren
dreiging 17. Tf3f.
15. Ld3Xg6f h7Xg6
16. Dh5Xh8
Met de dubbele dreiging 17.
Dc8: en 17. Df6f.
16 Lc8—f5
17. Tfl—el
Dit is sterker dan 17. Df6f en
Dd6:. Er dreigt 18. Dh7f en 19.
Lh6 mat.
139
 17 Lf5—e4
18. Tel Xe4! d5Xe4
19. Dh8—f6f
Zwart geeft het op, want er
volgt mat in enkele zetten: 19. ...
Ke8 (resp. 19. —Kg8 20. Dg6:f,
Kf8 21. Dd6:f enz.) 20. De6f,
Kf8 21. Lh6 mat.
Een vlotte overwinning, waar­
van het verdienstelijke niet in de
doorzetting van den aanval
zetelt, maar in wits origineelen
opzet gezocht moet worden.
VOORBEELD No. 2.
Een nog beter beeld van het
zeer speciale talent van Keres
geeft de volgende wild-west-
partij. Deze begint vrij onregel­
matig en het is volstrekt buiten­
gesloten, dat Keres zich op de
spoedig rijzende complicaties
reeds van te voren kon hebben
voorbereid, iets wat t.a.v. het
vorige voorbeeld misschien wèl
het geval was.
Wit: A. Dunkelblum.
Zwart: P. Keres.
Koningindische verdediging
(Uit den wedstrijd te Oostende 1937.)
1. d2—d4, Pg8—f6 2. Pgl—f3,
c7—c5 3. e2—e3, g7—g6 4. Lfl —
e2, Lf8—g7 5. 0—0, 0—0 6.
c2—c4, d7—d5.
Beide partijen behandelen de
opening onregelmatig, d. w. z.
buiten het „boekje" om. Het
eenige, wat aan theorie herinnert,
140
is de flankontwikkeling van den
zwarten koningslooper; vandaar
ook, dat we de opening „konings-
indisch" hebben genoemd.
Wit speelt blijkbaar op remise,
maar zwart zoekt den strijd en
stuurt op complicaties aan.
7. c4Xd5 Pf6Xd5
8. d4Xc5 Pb8—a6!?!
De inleiding tot „huivering­
wekkende" complicaties.
9. Le2Xa6
Deze ruil, die de vijandelijke
pionnenstelling verminkt en bo­
vendien pion c5 voorloopig be­
veiligt, was te verleidelijk om te
laten passeeren. Op zichzelf is de
tekstzet ook niet slecht, maar
Keres komt nu in zijn element.
9 b7Xa6
10. Pf3—d4
Na 10. e4, Pb4 zou wit wegens
de zwakte der velden c2 en d3 in
ernstige moeilijkheden komen.
10 Dd8—c7
11. Pd4—b3 Tf8—d8
12. Ddl—e2 a6—a5
Oogenschijnlijk zeer sterk. Er
dreigt n.1. 13. ... a4, en wanneer
wit deze dreiging met 13. a4
pareert, komt zwart door 13. ...
Tb8 langs de b-lijn in het voor­
deel.
13. Lel—d2!
(Zie stelling na. 13... Lel—d2 blz. 141).
Het schijnt nu, alsof wit in
 Stelling na 13. Lel—d2!
duidelijk voordeel moet komen.
Er dreigt 14. La5: met kwaliteits­
winst; zwart kan pion a5 niet
dekken, terwijl 13. ... Dc6, om
14. La5: met 14. ... La6 te beant­
woorden, niet baat wegens 14.
Pa5:, Dc5: 15. Tel, waarna wit
bij goede stelling een gezonden
pluspion behoudt.
In de tournooizaal dacht men
algemeen, dat Keres deze partij
zou gaan verliezen.
13 a5—a4!
Keres laat zien, dat zijn stelling
nog verbluffende ressources biedt.
Er volgen uiterst spannende ver­
wikkelingen en men kan nergens
aantoonen, dat wit in positief
voordeel zou moeten komen.
14. Ld2—a5 Dc7—c6
15. La5Xd8
Foutief zou zijn 15. Pd4?
wegens 15. ... Ld4: 16. e"d4:, Pf4!
17. Df3, Ph3f 18. Khl, Df3: 19.
gf3:, Td4: met overwegend spel
voor zwart.
15 Lc8—a6!
De revanche, maar de zaak is
nog niet afgeloopen.
16. Pb3—a5!
Niet 16. Dd2 wegens 16. ...
Lfl: met voordeel voor zwart.
16. Dc6—e6!
Stelling na 16. ... Dc6—e6!
De voortzetting 16. ... Le2: 17.
Pc6:, Lfl: 18. Pd2 zou voor wit
gunstig zijn.
Na den tekstzet staat wit voor
een moeilijk probleem. Keres de­
monstreerde direct na afloop der
partij, dat hij hier als besten zet
17. Pc4! verwacht had, om daarop
als volgt voort te zetten: 17. ...
Pf4! (niet 17. ... Td8: 18. Pba3
en zwart heeft geen voldoende
compensatie voor de verloren
kwaliteit) 18. Df3, Lc4:! 19. Da8:,
Ld5! 20. Db8!, Pe2f (de pro-
bleemzet 20. ... Dh3 faalt op 21.
Le7:f en mat) 21. Khl, Lg2:f 22.
Kg2:, Dg4f 23. Dg3 (gedwon­
gen) 23. ... Pg3: 24. hg3:, Lb2:
141
r
25. Pd2, Lal: 26. Tal:, Dc8! 27.
Le7:!, Db7f 28. c6!, De7: 29. Tel.
Deze stelling behoeft wit zeker
niet te verliezen en de situatie is
zelfs gevaarlijk voor zwart. Vol­
gens Keres zou dit eindspel echter
remise moeten worden.
Wit verzuimt deze zeer verbor­
gen redding en komt nu snel in
beslissend nadeel.
17. De2—d2? La6Xfl
18. Pbl—c3
Bespoedigt het verlies. Relatief
beter was 18. Kfl: geweest, hoe­
wel zwart dan met 18. ... Td8:
overwegend spel had gekregen.
18 Lfl Xg2!
19. Kgl Xg2 Ta8Xd8
Dreigt damewinst.
20. Kg2—hl a4—a3!
Een aardig slot. Zwart lost zijn
dubbelpion op en forceert daar­
mee tevens de beslissing.
21. Tal—dl a3Xb2
22. Pc3Xd5 Td8Xd5
Wit geeft het op, daar 23. Dd5:
op 23. ... Dd5:f 24. Td5:, blDf
faalt, terwijl 23. Dc2 met 23. ...
Tdl :f 24. Ddl:, De4f 25. f3, bl D
beantwoord wordt.
„Het is waar, dat wit deze
partij niet had hoeven te ver­
liezen", merkt Keres in de Wiener
Schachzeitung op, „maar het zou
een onrechtvaardigheid tegenover
den combinatiespeler zijn, wan­
neer de verdedigende partij den
142
beperkten bedenktijd ten spijt
alles zou zien".
Deze kleine opmerking geeft
een kijkje op de psychologie van
Keres: het aanvallen en combi­
neeren acht hij reeds op zichzelf
een positieve prestatie, die recht
op een belooning heeft. En daar
zit wel iets waars in.
VOORBEELD No. 3.
Keres deinst er niet voor terug,
ook goede internationale meesters
„per gambiet te behandelen", zoo­
als de volgende partij laat zien.
Wit: P. Keres.
Zwart: E. Eliskases.
Siciliaansch gambiet
(Uit den achtkamp te Semmering—
Baden 1937.)
1. e2—e4 c7—c5
2. Pgl— f3 d7—d6
3. b2—b4
Deze variatie op het gewone
Siciliaansche gambiet (dat na 1.
e4, c5 2. b4 ontstaat) is van Keres
afkomstig.
3 c5Xb4
4. d2—d4 Pg8—f6
5. Lfl—d3 d6—d5
6. Pbl—d2 d5Xe4
Zeer in aanmerking kwam 6.
... e6.
7. Pd2Xe4 Pb8—d7
Nauwkeuriger was 7. ... Pe4:
8. Le4:, Pd7. Op 7. ... e6 zou 8.
Pf6:f kunnen volgen, waarna
zwart met den pion moet terug­
slaan, omdat 8. ... Df6:? wegens
9. Lg5 de dame zou kosten.
8. Pe4—g5!
Stelling na 8. Pe4—g5!
Hoewel deze zet per slot van
rekening tot verlies van eenige
tempi leidt, is hij toch sterk, om­
dat zwarts ontwikkeling nu op
allerlei moeilijkheden stuit. Zoo
b.v. kan op 8. ... e6 (de meest
natuuilijke voortzetting) zeer
sterk 9. De2 (dreigt 10. Pf7: be­
nevens 11. Pg5f enz.) 9. ... Pb6
10. Pe5, Dd4: 11. Tbl met beslis-
senden aanval voor wit volgen.
Het ligt dus voor de hand, den
zet e6 met 8. ... h6 voor te be­
reiden, maar dit zou wit gelegen­
heid geven tot 9. Pe6!, waarna de
zwarte dame moet spelen, daar 9.
... fe6:?? op 10. Lg6 mat faalt.
8 Dd8—c7
Belet 9. Pe5 en bereidt 9. ... h6
voor.
9. c2—c4!
Dit verrassende opspelen van
den achtergebleven- c-pion, dat
op een tactische aardigheid ge­
baseerd is, beteekent een zeer be­
langrijke positioneele versterking
van de witte stelling. Op c4 staat
de c-pion veel beter dan op c2 en
zwart mag hem niet en passant
slaan, zooals blijkt uit: 9. ... bc3:
e.p.? 10. Db3!, e6 11. Pf7:!, Kf7:
12. Pg5f, Ke8 13. De6:f, Le7 14.
Df7f, Kd8 15. Pe6 mat.
9 h7—h6
10. Pg5—h3
Niet 10. Pe4 wegens 10. ...
Pe4: 11. Le4:, Dc4:.
10 g7—g5
Met tempowinst, want er dreigt
11. ... g4, maar ook „met ver­
zwakking". De zwarte stelling is
nu op beide vleugels gecompro­
mitteerd.
11. Ph3—gl
Een terugtocht vereischt soms
meer moed dan het een of andere
offer.
11 Lf8—g7
12. Pgl—e2
Zes van de twaalf zetten heeft
wit met zijn damepaard gedaan
(Pbl— d2Xe4— g5—h3—gl —
e2), en toch staat hij goed dank
zij zijn meerderheid in het cen­
trum en de verzwakking van den
zwarten koningsvleugel.
143
 12. e7—e5
Energiek gespeeld. Zwart be­
reikt met den tekstzet een afwik­
keling in het centrum, hetgeen op
zichzelf een klein succes betee-
kent. Nadeelig is echter, dat nu
de zwakte van den zwarten
koningsvleugel nog duidelijker
wordt. Overweging verdiende 12.
... b6 en Lb7.
13. Pe2—g3!
Weer een zet met het dame-
paard en wel een zeer doelmatige,
want aldus wordt e5—e4 ge­
pareerd en tevens de zwakke plek
f5 aangetast.
13 0—0
14. 0—0 e5—e4
Ook 14. ... ed4: of Te8 kwam
in aanmerking, maar de positie is
in ieder gevaar moeilijk voor
zwart.
15. Pg3Xe4 Pf6Xe4
Hiermee is het meest actieve
witte stuk verdwenen.
16. Ld3Xe4 Dc7Xc4
17. Le4—d3 Dc4—d5
18. Tfl—el g5—g4
Dit opspelen ware alleen te
billijken, wanneer het tot ver­
overing van pion d4 had geleid.
Nu dit niet het geval is, beteekent
de tekstzet niet anders dan een
verdere, zeer ernstige verzwak­
king van de rochadestelling. Aan­
gewezen was 18. ... Pb6, zoo
mogelijk gevolgd door Lf5.
144
19. Pf3—h4 Pd7—b6
Zwart ziet in, dat 19. ... Dd4:
koren op wits molen zou betee-
kenen wegens 20. Tbl met de
dreigingen 21. Pf5, 21. Te4, 21.
Lb2 en vooral 21. Lh6: (21. ...
Lh6:? 22. Lh7f met damewinst).
20. Tal—bl
Haalt den toren uit de diago­
naal van Lg7.
20 Lc8—d7
21. Tel—e4
Nu staat pion d4 gedekt (21.
... Ld4:?? 22. Td4: en wint).
21 Tf8—c8
22. Te4—f4
Deze zet was ook op 21. ... f5
gevolgd (na 21. ... f5 vooral niet
22. Pg6 wegens 22. ... Dd6!).
22 Dd5—d6
Dekt pion b4 en dreigt 23. ...
Pd5. Indien het zwart gelukt zijn
paard ongestraft naar d5 te
brengen, komt hij goed te staan.
23. Lel—d2
Valt pion b4 aan. Met den vol­
genden zet blijkt echter, dat het
wit in de eerste plaats te doen
was om een extra dekking van
veld el.
23 Pb6—d5
24. Tf4Xg4!
(Zie stelling na 24. THXg4!, blz. 145.)
Met dit kwaliteitsoffer ver­
schaft wit zich een onweerstaan-
 Stelling na 24. Tf4Xg4! 29. Dh5—h4 h6—h5
30. Tbl Xb4 Ta8—c8
31. h2—h3 Tc8—c7
32. Tb4—b5 Te8—e6

Verliest onmiddellijk, maar

zwart stond in ieder geval hope­
loos, omdat hij voor zijn zeer on­
gunstige koningsstelling geen
enkele compensatie had. Reeds
Tarrasch heeft erop gewezen, dat
een toren en twee loopers meestal
sterker zijn dan twee torens en
baren koningsaanval. Bitter een paard. Hier echter bezit wit
wreekt zich nu de verzwakking ook nog een sterken pluspion be­
van de zwarte rochadestelling en nevens een reeks positioneele
in het bijzonder blijken de fatale voordeelen.
gevolgen van den zet g5—g4.
33. Tb5Xh5!
24. Ld7Xg4
25. Ddl Xg4 Zwart gaf het op, want 33. ...
Dreigt stukwinst met 26. Dg7:f Ph5: zou op 34. Dd8f, Te8 35.
benevens Ph4—f5fXd6. Lb4f en mat in drie zetten falen.
Men ziet, waartoe 23. Ld2 Een aardig slot.
diende: Telf moest verhinderd
worden. Anders was het kwali­ Wanneer men bedenkt, dat
teitsoffer een zet eerder nog ster­ Eliskases een bijzonder goed ver­
ker geweest.
dediger is, hetgeen b.v. de groote
aanvaller Spielmann in drie
25 Dd6—f6
matches moest ondervinden, dan
26. Ph4—f5
kan men beseffen, welk een ge­
Dreigt onmiddellijke beslissing weldige prestatie Keres in deze
door 27. Lh6:. partij heeft geleverd.

26 Kg8—f8
27. Pf5Xg7 Df6Xg7 VOORBEELD No. 4.
28. Dg4—h5 Pd5—f6
Hieronder een partij, waarin
Zwart doet voortdurend ge­ Keres met zuiver positioneele
dwongen zetten. middelen krachtig aanvalt.

145
Wit: P. Keres.
Zwart: S. Flohr.
Koningsindische verdediging
(Uit den achtkamp te Semmering —
Baden 1937.)
1. d2—d4, Pg8—f6 2. c2—c4,
g7_g6 3. Pgl—f3, Lf8—g7 4.
g2—g3, c7—c6 5. Lfl—g2
d7—d5 6. c4Xd5, Pf6Xd5.
Veiliger is 6. ... cd5:, waarna
een symmetrische stelling ontstaat
en wits tempovoordeel weinig be-
teekenis heeft.
7. 0—0!
Dat hier 7. e4 groote bezwaren
heeft, bleek uit de partij Fine—
Reschewsky, Kemeri 1937: 7. e4,
Pb6 8. 0—0, Lg4 9. Le3, c5! en
wit kwam in groote moeilijkheden.
7 0—0 8. Pbl—c3,
Pd5Xc3 9. b2Xc3, c6—c5 10.
Lel—a3, c5Xd4.
Beter was 10. ... Pa6 of even­
tueel Pd7.
11. Pf3Xd4!
Dit is veel sterker dan 11. cd4:.
Wit aanvaardt een verzwakking
van zijn pionnenstelling, maar zijn
stukken, in het bijzonder Lg2, ont­
plooien nu hun volle activiteit.
Het uitbuiten van dit laatste
voordeel is een specialiteit van
Keres.
11 Dd8—c7
Het spreekt vanzelf, dat zwart
146
zijn koningslooper niet mag ruilen
om zich de pionnenmeerderheid
op den damevleugel te verschaf­
fen. Na 11. ... Ld4: ? zou wit
zoowel met 12. cd4: als met 12.
Dd4: een overwegende stelling
krijgen, daar het looperpaar onder
de gegeven omstandigheden
groote beteekenis heeft.
12. Ddl—b3 Lg7—f6
Bereidt 13. ... Pd7 voor. Zwart
wil de beste pionnenstelling hand­
haven en speelt daarom niet 12.
... Pc6, waarna wit met 13. Pc6:
een klein, maar positief openings­
voordeel zou behalen.
13. Tfl—dl Pb8—d7
14. c3—c4!
De „zwakke" pion gaat aan
den aanval deelnemen en toont
zich zeer sterk. Zwart moet o.m.
met de mogelijkheid c4—c5—c6
rekening houden.
14 Pd7—c5
15. Db3—b4 Pc5—e6
16. Pd4—b5 Dc7—e5
17. Tal—cl
Wits laatste zetten waren
nauwkeurig berekend. De pointe
is, dat pion e2 nu niet genomen
mag worden, b.v. 17. ... De2: ?
18. Pc3!, Lc3: 19. Dc3: met
onweerstaanbaren aanval, of 18.
... Dh5 19. Pd5, Te8 20. Db5!
met beslissend positioneel voor­
deel voor wit. De situatie is zeer
moeilijk voor zwart.
 17 Tf8—d8 Stelling na 20. Pb5—a7 !!
18. Tdl—d5!
Prachtig gespeeld. Zwart mag
nog steeds niet op e2 slaan, zoo­
als blijkt uit: 18. ... De2: 19. Tel,
Da2: 20. Td8:f, Pd8: 21. Te7: !,
Le7: 22. De7:, Dalf 23. Lfl, Pe6
24. Pc7, Tb8 25. De8f, Kg7 26.
Pe6:f, Le6: 27. Lf8f, Kf6 28.
Db8: en wit wint (28. ... Lc4: 29.
Df4f of 28. ... Lh3 29. Dd6f,
Kf5 30. Dd7f).
Daar ook 18. ... Db8 zeer
groote bezwaren heeft wegens de6: faalt en op een willekeurigen
19. Tcdl, ziet zwart zich ge­ zet van het zwarte paard Lc8
dwongen op d5 te ruilen, hetgeen geslagen wordt. Het pleit is
de witte pionnenstelling verbetert. beslecht.
20. ... Pe6—d4 21. TclXc8f,
18 Td8Xd5
Ta8Xc8 22. Pa7Xc8 De5Xe2
19. c4Xd5 a7—a6?
23. h2—h4, Pd4—f5 24. Db4—e4.
De verkeerde uitvoering van
een goed denkbeeld. Niet met den Zwart geeft het op, want zoo­
pion, maar met den looper had wel de ruil der dames als ook het
zwart Pb5 moeten aanvallen. Na slaan op a2 (24. ... Da2: 25.
19. ... Ld7! (om 20. de6: met 20. Pe7:f) is volkomen kansloos.
... Lb5: te beantwoorden) 20. Pc3, Wij zagen hier een botsing
Pd8 was de stelling voor zwart tusschen twee ver uiteenloopende
weliswaar zeer moeilijk geweest, opvattingen, waarbij Keres de
maar in geen geval verloren. strategie van het middenspel en
De tekstzet wordt op bekoor­ Flohr de strategie van het eind­
lijke wijze weerlegd. spel vertegenwoordigde. Het ge­
20. Pb5—a7 !! beurt wel meer in het leven, dat
(Zie stelling na 20. ... Pb5—a7ü) actualiteit het wint van toekomst­
muziek.
Een zeer verrassende voort­
zetting, waarmee wit geforceerd VOORBEELD No. 5.
een stuk verovert. Op 20. ...
Ta7: zou 21. Tc8:f, Pf8 22. Db6 De hieronder volgende partij
volgen en de zwarte toren gaat presenteert Keres tenslotte als
verloren, terwijl 20. ... Ld7 op 21. eindspelkunstenaar.

147
Wit: S. Reschewsky.
Zwart: P. Keres.
Dame-Indische verdediging
(Uit den wedstrijd te Semmering-
Baden 1937.)
1. Pgl—f3, Pg8—f6 2. c2—c4,
e7—e6 3. d2—d4, b7—b6 4. g2—
g3. Lc8—b7 5. Lfl—g2 Lf8—
b4f 6. Lel—d2, Lb4Xd2f 7.
DdlXd2, 0—0 8. 0—0, d7—d6
9. Dd2—c2, Pb8—d7 10. Pbl—
c3, Dd8—e7 11. e2—e4.
Wit staat iets beter. Het is in
de dame-indische partij zeer be­
langrijk voor zwart, den opmarsch
e2—e4 te beletten of onschadelijk
te maken. Keres heeft dit ver­
zuimd, waarschijnlijk opzettelijk
om den strijd ingewikkeld te
maken.
11 Ta8—c8 !
12. Tfl—el e6—e5
13. Tal—dl
Op 13. Pd5 zou 13. ... Pd5:
benevens 14. ... c6 volgen met
kansrijk tegenspel. Dit verklaart
de beteekenis van 11. ... Tac8.
13. c7—c6
14. Dc2—a4
Wit slaagt er niet in, een goed
plan te ontwerpen. De dame stond
op de c-lijn niet goed met het
oog op Tc8. Het is dus juist dat
wit met zijn dame speelt, maar
14. Dd2 (eventueel voorafgegaan
door Ph4) verdiende de voorkeur.
148
14 Tc8—c7
15. Da4—a3
Natuurlijk niet 15. Da7: ??,
Ta8 en zwart wint.
15 Tf8—e8
16. b2—b3 g7—g6
17. d4Xe5
Wit overschat de beteekenis
van het veld d6. De tekstzet,
gevolgd door den ruil der dames,
doet een eindspel ontstaan, waar­
in wits momenteele voordeel,
t.w. het kleine overwicht aan
terrein, op den duur verdwijnt,
met het gevolg dat de zwakte van
veld d4 zwaarder gaat wegen dan
de zwakte van veld d6.
17 d6Xe5 18. Da3Xe7,
Te8Xe7 19. Lg2—h3, Lb7—c8
20. b3—b4, Pd7—f8 21. Lh3X
c8, Tc7Xc8 22. Tdl—d6, Pf6—
e8 23. Td6—d3, f7—f6 24. Tel—
dl, Kg8—f7 25. a2—a4.
Tevergeefs tracht wit zich
een tastbaar aanvalsdoel te ver­
schaffen. Het opspelen der
pionnen op den damevleugel leidt
slechts tot een verzwakking van
zijn stelling.
25 Kf7—e6 26. Td3—d8,
Te7—c7 ! 27. Kgl—fl, Ke6—e7.
Thans heeft zwart geen zwakke
plekken meer op de d-lijn en
spoedig gelukt het hem, het even­
wicht langs deze lijn geheel te
herstellen.
28. Td8—d3, Tc7—d7 29.
Td3Xd7f, Pf8Xd7 30. Kfl—
e2, Pc8—d6 31. Pf3—d2; Pd7— van den witten damevleugel
f8! wreekt zich nu.

Met de bedoeling Pf8—e6— 38. Tel—bl Tc8—d8 !

d4(f) te laten volgen. Zwart
heeft nu de leiding.
32. Tdl—al Pf8—e6
33. a4—a5
Wit kan niet volkomen passief
blijven, maar zijn aanvalspogin-
gen op den damevleugel leveren
ook geen bevredigend resultaat
op. Zwarts voordeel wordt steeds
duidelijker.
33 b6—b5 !
34. c4Xb5
Na 34. c5, Pd4f 35. Kd3, Pf7
benevens Td8 en eventueel Pf7—
g5—e6 zouden de zwarte stukken
beslissend langs de d-lijn binnen­
dringen. Ook de tekstzet heeft
echter bezwaren (Tc8 komt van­
zelf op een open lijn te staan),
maar hij verschaft wit tenminste
eenige kans op tegenspel langs de
c- of d-lijn.
34 Pe6—d4f 35. Ke2—
d3, c6Xb5 36. Tal—cl, Ke7—
e6 37. Pc3—e2.
Men ziet, wat wit met 34. cb5:
op het oog had: vereenvoudiging
en remise.
37 Pd4—c6 !
Dwingt den witten toren de
c-lijn te verlaten. De verzwakking
De voorbereiding tot den vol­
genden opmarsch in het centrum.
Zwart wil den vijandelijken
koning tot een verklaring dwin­
gen; gaat deze immers naar e3,
dan krijgt na 39. ... Pc4f de d-lijn
beslissende beteekenis. Vandaar
wits volgende zet, waarvan de
consequenties uit het vervolg
blijken.
39. Kd3—c3 f6—f5 !
Aldus behaalt zwart nieuwe,
zeer belangrijke terreinwinst. Wit
is n.1. gedwongen zijn houvast in
het centrum op te geven, want na
40. f3, fe4: 41. fe4:, Tf8 (42. Tfl,
Pe4:f!) of 41. Pe4:, Pe4: 42.
fe4:, Tf8 zou de zwarte toren de
vijandelijke stelling binnen­
dringen.
40. e4Xf5f g6Xf5
41. f2—f3 Td8—c8
42. Kc3—d3 Pd6—e8 !
Aldus profiteert zwart van zijn
geslaagde actie in het centrum:
dit paard streeft naar het vrij
gekomen veld d5.
43. Pe2—c3 Pe8—f6 !
Met de bedoeling, na 44. Pb5:,
Pd5 eerst pion b4 en spoedig ook
pion a5 te veroveren.
44. Tbl—b2 a7—a6
45. g3—g4
Wit staat slecht en rustige

149
verdediging kan op den duur
niet baten. Zijn damevleugel is
zwak, hij heeft een tekort aan
terrein in het centrum en boven­
dien dreigt een vijandelijke actie
op den koningsvleugel, gebaseerd
op de doorbraak met h7—h5—
h4, gevolgd door het binnen­
dringen van den zwarten toren
langs de g- of h-lijn. De tekstzet,
welke door den nood gedicteerd
is, beteekent een poging om in
troebel water te visschen, b.v. 45.
... fg4: 46. fg4:, Pg4: 47. Pde4,
Td8f 48. Kc2 met de dreigingen
49. Pc5f en Pg5f. Het verlies
van pion a6 zou zwart in ernstige
moeilijkheden kunnen brengen.
45 e5—e4f !
Stelling na 45. ... e5—e4f !
Een fraaie doorbraak, waarmee
zwart de vijandelijke tegenactie
weerlegt en zijn voordeel op
beslissende wijze vergroot.
De positioneele pointe van den
tekstzet blijkt uit het vervolg en
bestaat hierin, dat zwart zich de
150
pionnenmeerderheid op den
koningsvleugel verschaft om ver­
volgens een vrijpion te verkrijgen,
die onweerstaanbaar oprukt. 46.
f3Xe4, (gedwongen, daar 46.
Kc2 of Ke2 op Pd4f faalt, terwijl
46. Ke3 met 46. ... Pb4: of 46.
Pe7! beantwoord kan worden)
46. f3Xe4, Pc6—e5f! 47.
Kd3—c2, f5Xg4 48. Kc2—b3,
Pe5—c4 ! 49. Pd2Xc4.
Opnieuw gedwongen, want op
49. Tc2 wint de volgende af­
wikkeling: 49. ... Pd2:f 50. Td2:,
Tc3:f ! 51. Kc3:, Pe4:f benevens
52. ... Pd2:.
49 Tc8Xc4 50. Tb2—e2,
Ke6—e5 51. Te2—el, h7—h5 !
Dit is veel sterker dan het
slaan op e4. Zwart verschaft zich
een vrijpion op de g-lijn en wint
gemakkelijk.
52. Tel—dl, h5—h4 53. Tdl—
d8, g4—g3 54. h2Xg3, h4Xg3
55. Td8—d3, g3—g2 !
Nu mag wit niet 56. Tg3 spelen
wegens 56. ... Tc3:f ! (57. Tc3:,
glD of 57. Kc3:, Pe4:f).
56. Pc3—e2, Tc4Xe4 57. Pe2—
gl, Te4—el !
Wit geeft het op, daar 58. Pf3f
wegens 58. ... Ke4 59. Pel:, glD
niet helpt.
Een topprestatie op het gebied
van eindspelkunst.
Euwe, Dr. Machgielis
werd op 20 Mei 1901 in de
Watergraafsmeer geboren. Het
was zijn moeder, die hem de
eerste beginselen van het schaak­
spel leerde. Reeds op tien jarigen
leeftijd kwam hij te Amsterdam
in een ééndaagschen Kerstwed­
strijd uit en won alle partijen.
Maar hij werd nooit als wonder­
kind gelanceerd.
Na zich gestadig te hebben
ontwikkeld, echter zonder zijn
plichten te verwaarloozen, begon
Euwe omstreeks 1920 in schakend
Nederland de eerste viool te
spelen, met een geluid, dat de
heele schaakwereld deed luiste­
ren. In 1921 begint zijn abonne­
ment op den kampioenstitel van
Nederland. In hetzelfde jaar
maakte hij een match tegen
Maróczy met +2—2=8 remise.
Gedurende de volgende jaren
nam hij aan verschillende buiten-
landsche wedstrijden deel en gaf
blijk van een veelbelovend talent.
In April 1926 werd hij tot
doctor in de wiskunde gepromo­
veerd, en in December van dit
jaar verrichtte hij de eerste van
zijn groote da'den op schaak­
gebied, hij speelde een tweekamp
tegen Aljechin en verloor op het
kantje af met +2—3=5. In
1928 werd hij tweemaal door
Bogoljubow verslagen, t.w. met
+ 2—3=5 en +1—2=7. Te­
recht beschouwde echter de
(door Hans Kmoch).
schaakwereld deze resultaten
tegen Aljechin en Bogoljubow
als groote successen voor den
amateur Euwe.
Een opzienbarende prestatie
leverde Euwe in den Kerstwed­
strijd te Hastings 1930/'31, waar
hij voor Capablanca eerste werd.
In een daarop volgende match
tegen den Cubaan moest hij
echter met +0—2=8 eervol het
onderspit delven.
1932 werd een zeer succesvol
jaar voor Euwe. Hij versloeg
Spielmann met +2—0=2 en
maakte een te Amsterdam en
Karlsbad gespeelde match tegen
Flohr met respectievelijk +2—2
=4 en +1 —1 =6 remise. In den
wedstrijd te Bern deelde hij met
Flohr den tweeden en derden
prijs, terwijl Aljechin eerste werd.
Zoo was Euwe langzamerhand
een der vooraanstaande meesters
geworden, „grootmeester" zooals
de schaakterm luidt.
In het najaar besloot Euwe, zich
van het schaakspel tijdelijk terug
te trekken, ten einde zich in de
wiskunde verder te bekwamen.
Toen gebeurde het echter, dat
Aljechin in den Kerstwedstrijd te
Hastings 1933/'34 een klein échec
leed, en dit deed Euwe plotseling
beseffen, dat het nu tijd was Al­
jechin, die inmiddels wereldkam­
pioen was geworden, nogmaals
tot een tweekamp uit te dagen.
151
 De desbetreffende onderhande­
lingen leidden tot de overeen­
komst, dat de match in het
najaar 1935 moest plaats vinden.
In den tusschentijd boekte
Euwe twee fraaie successen, hij
werd te Zürich samen met Flohr
tweede en derde achter Aljechin,
en in den Kerstwedstrijd te Has-
tings 1934/'35 deelde hij samen
met Flohr en Thomas de drie
eerste prijzen, voor Botwinnik en
Capablanca.
Het dramatische Verloop van
Euwe's eerste match voor het
wereldkampioenschap is over­
bekend. Op 15 December 1935
behaalde Euwe met 153^—14^
(+9—8=13) de uiteindelijke
overwinning en werd wereld­
kampioen.
Euwe's gelijkmatige vooruit­
gang op alle gebieden is o.m. met
een buitengewoon talent voor
economie te verklaren. Wat doel­
bewust werken aangaat, is hij de
gepersonifieerde wiskunde, een
genie van de orde. Alleen daar­
door kon hij het bolwerken, naast
zijn leeraarsberoep een groot
schaakmeester, een beroemd
schaakschrijver en tenslotte zelfs
wereldkampioen te worden. Een
dergelijke prestatie is uniek in de
schaakgeschiedenis.
Euwe speelt wiskundig en toch
scherp. Hij is echter niet wat men
noemt aanvalsspeler, veeleer zetelt
het scherpe van zijn stijl in het
niets ontziende streven zijn voor­
deel waar te nemen, een tactiek,
152
die zeer vaak critieke situaties
doet ontstaan. Andere meesters
trachten dergelijke stellingen bij
voorkeur te vermijden, maar Euwe
deinst er niet voor terug. Hij
heeft een bijzonder goed gevoel
voor den aanleg der partij en
voor het opbouwen van fraaie
stellingen in het middenspel. Zijn
uitmuntende theoretische kennis
vormt den grondslag van zijn
stijl, maar de rol, die deze in zijn
partijen speelt, wordt door vele
critici overschat.
Eigenaardig genoeg vertoont
Euwe op het gebied der likwidatie
een zekere zwakte, dus juist het
tegenovergestelde van hetgeen
men van een wiskundigen speler
zou kunnen verwachten. Het
gebeurt wel eens, en juist bij
belangrijke gelegenheden, dat hij
een prachtig behandelde partij op
het laatste oogenblik weggooit,
wordt zijn psychologisch even­
wicht labieler, naarmate hij het
nagestreefde doel dichter be­
nadert? Heeft hij een instinctieven
afkeer tegen realisme? Ik ben
geen psycholoog en kan dit niet
onderzoeken. Een feit is het
echter, dat Euwe juist in gunstige
situaties soms fouten maakt, die
van schaaktechnisch oogpunt
onverklaarbaar zijn. Deze zwakte
heeft zijn resultaten in vele
wedstrijden verminkt.
Men kon aannemen, dat Euwe,
eenmaal wereldkampioen ge­
worden, onder den druk der
verantwoordelijkheid zich zou
loswerken van zijn zwakte. Maar
deze hoop ging slechts gedeeltelijk
in vervulling. In de wedstrijden
te Zandvoort en Nottingham 1936,
waar hij schitterend spel te zien
gaf, kostten hem zijn karakteris­
tieke verslappingen den eersten
prijs. Iets dergelijks was in den
landenwedstrijd te Stockholm
1937 het geval. Maar in het
algemeen vertoonde zijn spel
toch een zeer belangrijken voor­
uitgang, getuige o.m. zijn over­
winningen in den Nederlandschen
achtkamp 1936 en den Duitschen
vierkamp 1937, beide keeren vóór
Aljechin.
Hoe komt het nu, dat Euwe
de revanchematch om het wereld­
kampioenschap verloor? Een en
ander blijkt reeds uit hetgeen
hierboven werd gezegd over
Euwe's neiging om in gunstige
situaties te verslappen. Deze
neiging in aanmerking genomen
was de sfeer, waarin de revanche­
match begon, gevaarlijk voor
Euwe. Deze is natuurlijk veel te
verstandig om zich zonder meer
in verkeerde richting te laten
meesleuren, doch de algemeene
opinie, dat hij gemakeklijk zou
winnen, heeft zeer waarschijnlijk
invloed uitgeoefend op zijn onder­
bewustzijn. Kunstmatig werd voor
hem een al te gunstige situatie
geschapen, en toen de eerste
partijen van de match, in het
bijzonder de vijfde, de optimisten
in het gelijk stelden, raakte Euwe
zijn psychologisch evenwicht
kwijt. Hij bleek plotseling niet in
staat te beseffen, dat het de groote
Aljechin was, die tegenover hem
zat, hij begon overdreven scherp
te spelen en — verloor de eene
partij na de andere. Pas na de
tiende partij, toen hij reeds een
achterstand van drie punten had
opgeloopen, begon hij zich te
herstellen om vervolgens met
bovenmenschelijke inspanning te
probeeren het verloren terrein te
heroveren. Maar dit lukte hem
niet; na de twintigste partij
bedroeg Aljechin's voorsprong
immers nog twee punten. Euwe
raakte uitgeput, en toen in de
21ste partij zijn poging om het
geluk te forceeren faalde, gaf hij
zich gewonnen, d.w.z. hij bood
in de nog volgende vier match­
partijen geen ernstigen tegenstand
meer.
Toen volgden echter nog vijf
vriendschappelijke partijen, en
dit tweekampje werd door Euwe
met 3—2 gewonnen. Al mag de
beteekenis daarvan niet overschat
worden, omdat Aljechin's belang­
stelling vanzelfsprekend geringer
werd, het dient toch gezegd, dat
Euwe in deze vijf partijen weer
zijn natuurlijke onbevangenheid
toonde.
Sindsdien is Euwe slechts
éénmaal in een belangrijken
wedstrijd uitgekomen en wel te
Noordwijk, waar hij vierde werd.
Maar Euwe woonde tijdens dit
tournooi te Amsterdam en bleef
zijn schoolplichten vervullen.
153
Wie ter wereld zou zoo iets met Wit: Dr. M. Euwe.
succes kunnen volhouden? Zwart: Dr. A. Aljechin.
Euwe's loopbaan vertoont vrij
regelmatige ups en downs met een Damegambiet
„golflengte" van twee jaar, en (No. 4 der vijf vriendschappelijke
men kan dus aannemen, dat hij partijen, die in aansluiting aan de
nog groote successen zal oogsten. revanchematch om het wereldkampioen­
Zijn bekwaamheid om ook van schap werden gespeeld.)
de sterkste spelers vaak te winnen,
.1. Pgl— f3, Pg8—f6 2. c2—c4,
iets wat verschillende andere
e7—e6 3. Pbl—c3, d7—d5 4.
grootmeesters laten missen, maakt
d2—d4, c7—c5 5. Lel—g5, c5X
hem juist in sterke tournooien
d4 6. Pf3Xd4, e6—-e5 7. Pd4—f3,
tot een der gevaarlijkste concur­
d5—d4 8. Pc3—d5, Pb8—c6 9.
renten. Twee dingen acht ik
e2—e4, Lf8—e7 10. Lg5Xf6,
echter belangrijk voor hem, ten
Le7Xf6 11. b2—b4 !, 0—0 12.
eerste, dat hij het nog beter moet
Lfl—d3, a7—a5 13. a2—a3,
leeren doelbewust op remise te
Lc8—e6 14. Tal—bl, a5Xb4 15.
spelen, wanneer de omstandig­
a3Xb4, Lf6—e7 16. 0—0!, f7—
heden dit vereischen, en ten
f6 17. Ddl—c2, Kg8—h8 18.
tweede dat hij meer onverschillig­
c4—c5 !, Ta8—a3 19. Ld3—c4,
heid moet toonen tegenover
f6—f5 20. Pd5Xe7, Dd8Xe7 21.
derden. Euwe speelt het best,
Lc4—d5, Ta3—c3 22. Dc2—d2,
wanneer men zich niet te veel
f5Xe4 23. Ld5Xe4, Le6—f5 24.
om hem bekommert.
Le4Xf5, Tf8Xf5 25. Tfl—el
Hieronder een drietal van Stelling na 25. Tfl—el
Euwe's karakteristieke winstpar­
tijen. Daar ik eenerzijds geen
partijen wilde kiezen, die reeds
in mijn boek „Euwe slaagt" zijn
opgenomen, anderzijds echter
Euwe's recente winstpartijen te
bekend zijn, meende ik goed te
doen, van een eigenlijke bewer­
king af te zien. Het leek mij
voldoende er op te wijzen, dat
juist deze drie partijen ken­
merkend zijn.

Door degelijk en scherp positie­

spel heeft wit van een kleine

154
onnauwkeurigheid in de opening,
t.w. 8. ... Pc6 i.p.v. 8. ... Le7 !,
op onovertrefbare wijze partij
getrokken en staat nu over­
wegend. Om niet langzaam maar
zeker te verliezen, waagt zwart nu
een kansje, maar succes blijft uit.
25 Tc3Xf3 26. g2Xf3,
De7—h4 27. Tel—e4, Dh4—h3
28. Te4—g4 !, Dh3Xf3 29.
Tg4—g3, Df3—e4 30. Tbl— al,
h7—h6 31. b4—b5, Pc6—e7 32.
c5—c6, Tf5—f8 33. Dd2—b4,
Tf8—e8 4. c6—c7, Pe7—d5 35.
Db4—d6, Pd5—f4 36. Dd6—d8 !
Pf4—e2f 37. Kgl—fl, Pe2Xg3f
38. h2Xg3, De4—hlf 39. Kfl —
e2, Dhl—h5f 40. Ke2—d2,
Dh5—f7 41. Kd2—el.
Zwart gaf het op.
Logisch en onverbiddelijk wist
Euwe zijn voordeel, t.w. de pion-
nenmeerderheid op den dame­
vleugel, door alle complicaties
heen te handhaven en op beslis­
sende wijze te doen gelden.
Euwe's voorliefde voor logica en
consequentie gaat zoo ver, dat
ze soms bijna de vormen van
koppigheid aanneemt.
Wit: Dr. M. Euwe.
Zwart: Dr. X. Tartakower.
Damegambiet
(Uit den wedstrijd te Noordwijk 1938.)
1. d2—d4, Pg8—f6 2. c2—c4,
e7—e6 3. Pgl—f3, d7—d5 4.
Lel—g5, Lf8—e7 5. Pbl—c3,
Pb8—d7 6. e2—e3, 0—0 7.
Ddl—c2, c7—c5 8. c4Xd5, e6X
d5 9. Lfl—e2, c5—c4 10. Pf3—
e5, Pd7Xe5 11. d4Xe5, Pf6—g4
12. Lg5Xe7, Dd8Xe7 13. Tal—
dl, De7Xe5 14. TdlXd5, De5—
c7 15. Td5—d4, Pg4—e5 16.
f2—f4, Pe5—c6 17. Td4Xc4
Stelling na 17. Td4Xc4
Wit heeft een pion veroverd,
maar zijn stelling is allesbehalve
veilig en het kleinste verzuim kan
hem noodlottig worden. Euwe
toont echter in het vervolg de
zekerheid van 'n slaapwandelaar.
17 Dc7—b6 18. Kei—f2,
Lc8—e6 19. Pc3—a4 !, Db6—d8
20. Tc4—c5, Tf8—e8 21. a2—a3,
Dd8—e7 22. Dc2—c3 !, Ta8—d8
23. Le2—f3, Td8—d6 24. Thl—
dl, Td6Xdl 25. Lf3Xdl, Le6—
d7 26. Tc5—g5, f7—f6 27. Tg5—
d5, Ld7—e6 28. Td5—d2, f6—f5
29. g2—g3 !, Kg8—h8 30. Pa4—
c5, b7—b6 31. Pc5Xe6, De7Xe6
32. Ldl—a4 !, Te8—c8 3. La4X
c6, h7—h6 34. Lc6—d7 !
Zwart geeft het op.
155
 Latere onderzoekingen lieten Dd2—g5, Td8—c8 30. Kgl—h2,
zien, dat de vrees, die Euwe's d3—d2, 31. h5—h6, d2—dl D !
vrienden tijdens deze partij Stelling na 31 d2—dlD !
hadden te doorstaan, ongegrond
was. Wie Euwe wil volgen, moet
geen last hebben van duizelingen.

Wit: N. Cortlever.
Zwart: Dr. M. Euwe.

(Uit den wedstrijd om het kampioen­

schap van Nederland 1938.)

1. e2—e4, e7—e5 2. Pgl—f3,

Pb8—c6 3. d2—d4, e5Xd4 4.
Lfl—c4, Pg8—f6 5. 0—0, Pf6X
e4 6. Tfl—el, d7—d5 7. Lc4Xd5,
Dd8Xd5 8. Pbl—c3, Dd5—a5
9. Pc3Xe4, Lc8—e6 10. Lel—g5,
Lf8—b4 11. Tel—e2, 0—0! 12.
a2—a3, Lb4—d6 13. Pe4Xd6
c7Xd6 14. Lg5—f4, Le6—g4 !
15. Ddl—d3, Pc6—e5 16. Lf4X
e5, Lg4Xf3 17. Dd3Xf3, d6Xe5
18. Df3Xb7, Ta8—b8 19. Db7—
e7, Tb8Xb2 20. Te2Xe5! Da5—
a4 ! 21. Tal—el, Tb2Xc2. 22.
Te5—g5, g7—g6 23. Tg5—g3,
Da4—c4 24. De7—e4, Tc2—cl
25. h2—h4, TclXelf 26. De4X
el, d4—d3 27. Del—d2, Tf8—
d8 28. h4—h5, Dc4—c2 29.
Nauwkeurig berekend. Op 32.
De5 volgt nu 32. ... Kf8! 33.
Dg7f, Ke7 34. Te3f, Kd7 en de
zwarte koning komt in veiligheid.
32. Dg5—f6, Ddl—h5f 33.
Tg3—h3, Dc2—c3 !
Wit geeft het op.
Het tactische raffinement, waar­
mee zwart hier zijn klein voor­
deeltje onder zeer moeilijke om­
standigheden in veilige haven
loodst, is zeer karakteristiek voor
Euwe. Het is beter voor hem,
wanneer hij tot het einde toe voor
problemen staat.

156