Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Weyi Tlayekantemachtiani
Dirección escolar
Lic. Jafet Odilón García Velázquez
Tlayekantemachtiani
Subdirección
Mtra. Liliana Servín Lance
2
Sepan tlakuilohkeh
Coescritores
Oscar Tzompaxtle Flores
Israel Hernández Tomás
Oswaldo Juárez Martínez
César López de los Santos
Luis Alberto Méndez Barragán
Marvin Montiel Rodríguez
Juan Pablo Sánchez Limón
Nawatemachtiani
Docente de la asignatura náhuatl
Lic. Albino González Hernández
Witzikitlakameh 2018
3
Inin nawatlahtolli amo keman poliwis tla nochi tikseliskeh wan
tiknextiliskeh wan tikahxiliskeh moweyitilis, moneki sepan welitis ma
tiktlahtoltikan san kanin niyaskeh, san kanin titlaksaskeh wan san
kanin titlahtoskeh, amo keman ma tipinawakan kanin otineskeh.
4
Amaixpantilistli
5
Itech inin tlayehyekolli tlen amochtli omochi welika achtopan
mochiwa itech inin temachtiloyan tlen omoyehyekoh itech inin
temachtiloyan wan satepan kachi mochikawilihtias tlen okseki
momachtianimeh powiskeh wan oksekintih mochiwaskeh itech inin
momachtilistli wan kiahxiliskeh inin tlahtolli tlen powi itlahkotian
Veracruz noso altepemayotl Zongolica.
6
Presentación
8
Amaiswapowalli
Índice
Powalli
Página
Amaixpantilistli
Presentación
Inemilis poyohtzin………………………………………...……….17
Cholowalistli………………………………………………………..35
La fuga…………………………………………………………...…37
Intlakuikal yolkatzitzin………………………………...….……….40
Temiktli…………………………………………………...…..…....45
El sueño………………………………………………...……........47
Itemikilis Pedro………………………………………...……….…50
Glosario
9
10
11
Se tonalli kachi kualli san iyolika
12
Ikalyolkameh tlen iaxka Armando san kuahkualkan wal pewah
tiekipanowah wan witzikitl moxamitia ipan xochiyo kineki kiseliskeh
noso kinekih san kualkan kioniskeh ahwachtli, iknepan ostotl san
wehka kiistlakowa inonkeh kaxtiltih noso poyohtih tlen moweyitiliah
ken tlakuikah quiquiriquí tlen kualli tonalli kisekiah.
Ipilton Armando yeh kimati tlen kichiwan wan amo mochia makilikan
tlen kichiwas yeh itekih wan kimati kienik kintlamakas ipitzo tlen
temahti ikatlakua, totomeh kuahchikihmolli temowah kintlakualiah
pitzotl noso poyohtih tlen kikawah noso inkamatenkawili.
13
Un día más común que corriente…
Don Armando solo espera el canto de los gallos para abrir la puerta
y sacar a los potros que den de vueltas en ruedo que su hijo Andrés
ha construido, se escucha un suspiro desde lejos, Don Armando
voltea y es su guardián, su amigo de camino, su perro héroe.
14
dos polluelos que se engrandecen tratando de dar el quiquiriquí de
los buenos días.
Andrés el hijo de Don Armando no hace falta que le digan que tiene
que hacer, porque sabe que trabajo hay y manos son los que faltan
para alimentar a su cerdo que come que da miedo, los pájaros
carpinteros bajan a buscar al menos sobras del cerdo o migajas de
los polluelos.
15
16
Poyohtzin inemilis
17
- Ihkuak neh nimoskaltis nikneki nietos se pitzotzintli weyi wan
amo niknekis nikawas nomawiltilis, nopakilisi tlen noyolilis
nikpia.
18
nehnemis itech ipoyohkolal kemin inin tototl opatlantiyaya
melahkayopan okikah wehka.
19
La aventura del pollito
Había una vez una gallina blanca que tenía el copete rojo, un día
puso un huevo al que cuido por un tiempo hasta que nació un pollito
amarillo y de grandes ojos saltones.
20
Siguió su camino hasta que llego a las afueras del corral, ahí vio
muchos árboles y en uno de ellos vio un pájaro carpintero que
estaba trabajando. Se le acercó un poco y le pregunto sobre que
pensaba de ser grande. Él le respondió que para ser grande
necesitaría trabajar mucho, para tener cosas y compartirlas con los
demás. El pollito se quedó pensativo pues no sabía en que trabajar.
21
que disfrutar la vida con sus amigos, porque entre todos se pueden
ayudar y resolver sus problemas.
22
23
Chokohtli tlen omoostokuepki
24
- Amo, amo nokoltzin, yikemanian onikitak se ostotl
okinekiaya kalakis itech poyohkolal kox amo yeh okinkuah.
Koltzin okilih:
26
okitak san ahachintzin pantzin, killechuga wan ika ikuehsiwilis
onehnentiaya inawak pitzotl okinekiaya kiahsis tlakualli itech inon
kawitl koltzin opehki kuixtzahtzi- ¡Joseh!, ¡Josentzin! ¿Kanin tikah
nochokotzin? Inon kuixtzahtzilis okichih ma kihxiti pitzotl wan
okitewak ostotl okitemili wan okikixtih itech inon kolal.
27
Ikoltzin okiski okitemoto wan ihkuak okittak okilwi:
Joseh okinankili:
Koltzin okinankili:
Otlanki
28
El niño que se convirtió en zorro
Érase una vez, en un lugar no muy lejos de aquí, una granja donde
había, gallinas, caballos, vacas, borregos, en fin, diversos animales
domésticos, junto ella, había también un pequeño bosque, donde
habitaban animales silvestres. En la granja vivía un niño muy
travieso llamado José, con su abuelito, el cual era muy sabio y
paciente.
- Hijito, ¿no sabes dónde están las gallinas que falta?, vi que
estabas jugando con ellas.
El abuelo le dijo:
29
- Gracias hijo, le voy a poner una trampa a ese animal, para
que no se ande metiendo con mis gallinas.
José asustado, dio un fuerte gruñido, que espanto a los patos; esto
hizo que su abuelo lo viera y fuera rápidamente con una red para
capturarlo. José trataba de hablarle, pero solo gruñía y al darse
cuenta que su abuelo no le entendía, ni mucho menos lo reconocía,
30
decidió irse corriendo hacia el bosque, pero no se adentró en él,
solo se quedó en un árbol de las orillas.
31
comerse una gallina, entonces se dirigió hacia el gallinero sin
pensarlo, y por desgracia callo en la trampa que había puesto su
abuelo y quedo encerrado.
José le dijo:
32
- Perdóname abuelito, no volverá a pasar.
El abuelo le respondio:
FIN
33
34
Cholowalistli
35
kuahchikihmolli; Pikitos okinyektlapowih tlen iyolikni pitzotzintli
okipanowi.
36
LA FUGA
38
39
Yolkatzitzin intlakuikalyotl
40
Se yowalli kuahchikimolli otlakuikak itech yolkakalli noso kolal oyah
itlamilis ompa okinelnamik poyohtzitzin itlakuikaolinalis wan otlanki
ika se tlahtolli kemin kintlakaitani pitzotl tlen okiteixpantiaya wan
nochi tlakahtih okintekipachowaya itlatzotzonaltin ihkon oyahki
itlamian inin tlakuikaltlatzotzonalli, kuahchikimolli omokuepayah
inchan kochitiwih inchan, wan ayakmo keman oihsaya, oyah miek
xiwitl kienik okintemaktiliayah intlatzotzonal wan okinwetzkitiaya
nochi altepetlakameh akin okinkakiayah.
41
El musical de los animalitos
Había una vez un pájaro carpintero que desde muy chico ansiaba
que la gente lo escuchara y conocieran las más de cien canciones
que ya había compuesto. Así viajó, a Tijuana desde México a
diferentes karaokes, donde no tuvo éxito.
42
felicitando al cochino quien fue su promotor a la fama y a todas las
personas que se entretuvieron con sus canciones.
43
44
Temiktli
Okihto kuahchikimolli.
45
Nimeyintin onehnentiahkeh okitatoh weyi tlanawatiani ichan pitzotl
tlen okatka wehka ikpak tepetl, ihkuak onehnentiayah okinmahsik
se pichon wan okinmilih
46
El sueño
47
Entonces los tres fueron a ver al jefe en la casa del marrano que
estaba a dos kilómetros arriba en el monte. Cuando caminaban los
alcanzo un pichón que les dijo:
48
César López de los Santos
49
50
Itemik Pedro
51
yolkameh, tatah pedro omotlasohkamah inawak iyolikniwan niman
iplilton oihsak, wan tlen okitewak san se kualli temiktli omehtewak
wan opehkeh tlatlaliah.
52
El sueño de Don Pedro
Don pedro que solo vivía con su hijo Daniel, esperanzaban con
cariño a sus familiares. Un día antes del primero de noviembre, Don
Pedro se no podía dormir, se levantó y fue a su cuarto de si hijo
Daniel el reencontraba bien dormido.
53
Don Pedro quedo muy agradecidos con sus amigos. De pronto su
hijo lo despertó. La sorpresa es que fue un sueño, se levantó y se
pusieron a preparar las ofrendas.
54
Tlahtolnechikolli
Glosario
Kiyolchikawa.- lo fortalece
Amatlahtolxitini.- periodista
Okuehsiwik.- se inquietó
55
Proceso de elaboración
56
57
58
59
60
Inin amoxtli tlapowaltin tlen itoka IXTLAMATILISTLI
WAN TEMIKTLI tlen ihkuilitok ika pinotlahtolli tlen
itlahkotian Chalchiwehkan okichihkeh itoka
‘PENSANDO Y SOÑANDO’ tlen tlayehyekolli ma
titlahkuilokan wan ma tiamapowakah ika
nawatlahtolli ika inin amatlayehyekolli
nawatemachtilistli ohppa wan omochihkeh chikueyi
amochmeh Ixtaksokitlan, chalchiwehkan ipan
mahtlaktli nawitonalli metztli diciembre tlen powi
xiwitl 2018.
61
62