"ΕΡΩΦΙΛΗ"-ΧΟΡΤΑΤΣΗΣ

Η Ερωφίλη είναι τραγωδία του Γιώργιου Χορτάτση. Είναι η πιο

γνωστή τραγωδία της κρητικής λογοτεχνίας. Πρέπει να
γράφτηκε περίπου το 1595 (αφού αναφέρεται στην επιδημία
πανούκλας που έπληξε την Κρήτη ανάμεσα στο 1592 και το
1595) και εκδόθηκε πρώτη φορά το 1637 στη Βενετία.

Το έργο αφιερώνεται στον δικηγόρο Ιωάννη Μούρμουρη,

δικηγόρο από τα Χανιά.

Είναι γραμμένη σε δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο στίχο,

με εξαίρεση τα χορικά, που είναι γραμμένα σε
ενδεκασύλλαβους σε τερτσίνες (τρίστιχες στροφές).

Υπόθεση

Η τραγωδία αποτελείται από:

- Πρόλογο,
- Πέντε πράξεις,

1
 - Χορικά στο τέλος κάθε πράξης και

- Ιντερμέδια (αυτόνομα μουσικοχορευτικά επεισόδια που

παρεμβάλλονται μεταξύ των πράξεων).

Το έργο διαδραματίζεται στην Αίγυπτο. Ο βασιλιάς της χώρας,

Φιλόγονος, έχει σκοτώσει τον αδερφό του, νόμιμο βασιλιά, και
έχει ανέβει στο θρόνο μαζί με τη γυναίκα του αδερφού του. Ο
βασιλιάς έχει μια κόρη, την Ερωφίλη, που ερωτεύεται έναν νέο
που ζει στη βασιλική αυλή, τον Πανάρετο. Ο Πανάρετος είναι
γιος του βασιλιά της Τσέρτσας (ίσως να εννοείται η Γεωργία)
που έχει κυριευθεί από εχθρούς· έχει καταφύγει στην Αίγυπτο
κρατώντας κρυφή την ταυτότητά του γιατί κινδυνεύει η ζωή
του, αφού είναι νόμιμος διάδοχος του θρόνου. Οι δύο νέοι έχουν
μεγαλώσει μαζί και η φιλία τους εξελίσσεται σε έρωτα που
σφραγίζεται με έναν μυστικό γάμο τον οποίο γνωρίζουν μόνο
εκείνοι οι δύο.Τα βασικά πρόσωπα είναι τρία: η Ερωφίλη, ο
Πανάρετος και ο Βασιλιάς Φιλόγονος. Ο κάθε ήρωας έχει ένα
έμπιστο πρόσωπο: η Ερωφίλη τη νένα Χρυσόνομη, ο
Πανάρετος τον φίλο του Καρπόφορο και ο βασιλιάς έναν πιστό
Σύμβουλο. Ο χορός αποτελείται από γυναίκες της ακολουθίας
της Ερωφίλης και εμφανίζονται επίσης το φάντασμα (Ασκιά)
του δολοφονημένου αδερφού του Φιλόγονου και ένας
μαντατοφόρος. Τηρείται η κλασικίζουσα ενότητα της δράσης,
του χώρου και του χρόνου (ενιαίο θέμα, που διαδραματίζεται σε
έναν χώρο και η δράση διαρκεί μία ημέρα).

Το έργο προλογίζεται από τον Χάρο, που αναφέρεται στην

παντοδυναμία του και στη ματαιότητα της δόξας και των υλικών
αγαθών.

Στην πρώτη πράξη εμφανίζεται αρχικά ο Πανάρετος που

αποκαλύπτει στον Καρπόφορο το μυστικό του κρυφού γάμου
(ενώ μέσα από τη συζήτηση οι θεατές πληροφορούνται για τη
βασιλική καταγωγή του) και σε επόμενη σκηνή ο Βασιλιάς
αποκαλύπτει στον Σύμβουλο το σχέδιο να παντρέψει την
Ερωφίλη και τα προξενιά που του έχουν προτείνει. Στο πρώτο
χορικό υμνείται η παντοδυναμία του Έρωτα.

2
Στη δεύτερη πράξη, μετά από ένα μονόλογο του Βασιλιά στον
οποίο εκφράζει την αγάπη για την κόρη του, εμφανίζεται στη
σκηνή η Ερωφίλη που αφηγείται ένα εφιαλτικό όνειρο και
συζητά με την παραμάνα της για τη δυσκολία της κατάστασης
στην οποία έχει περιέλθει. Στο τέλος της σκηνής ο Βασιλιάς
στέλνει τον Πανάρετο να πείσει την Ερωφίλη να αποδεχτεί ένα
από τα δύο προξενιά. Στο χορικό καταδικάζεται η ηθική
κατάπτωση και η υπερηφάνεια του ανθρώπου.

Στην τρίτη πράξη δεσπόζει αρχικά ο διάλογος μεταξύ της

Ερωφίλης και του Πανάρετου, που ανταλλάζουν όρκους αιώνιας
πίστης, και στη συνέχεια η εμφάνιση της σκιάς του
δολοφονημένου βασιλιά που ορκίζεται να εκδικηθεί τον
Φιλόγονο. Η πράξη κλείνει με έναν αλαζονικό μονόλογο του
Φιλόγονου που μακαρίζει τον εαυτό του για την τύχη και τη
δύναμή του και ανακοινώνει την επιθυμία του να συναντήσει
την Ερωφίλη για να συζητήσουν για τα προξενιά. Στο χορικό οι
γυναίκες καταδικάζουν την επιθυμία για πλούτο και δόξα.

Στην τέταρτη πράξη αποκαλύπτεται πως ο βασιλιάς

ανακάλυψε την κρυφή σχέση της Ερωφίλης και του Πανάρετου.
Ο σύμβουλος προσπαθεί να τον ηρεμήσει και η Ερωφίλη
αντιστέκεται απέναντί του προσπαθώντας να τον στρέψει με το
μέρος της. Παρά τις παροτρύνσεις του χορού και του
συμβούλου ο βασιλιάς ανακοινώνει την απόφασή του να
θανατώσει τον Πανάρετο, τον οποίο συναντά στην τελευταία
σκηνή της πράξης. Ο Πανάρετος επιχειρεί να κερδίσει την
εύνοια του βασιλιά και επιμένει για τη βασιλική καταγωγή του
χωρίς να γίνεται πιστευτός. Στο χορικό οι γυναίκες παρακαλούν
τον Ήλιο να βοηθήσει το ζευγάρι.Στην πέμπτη πράξη
ανακοινώνεται από τον μαντατοφόρο στον Χορό η σκληρή
τιμωρία του Πανάρετου: ο βασιλιάς τον σκότωσε, του έκοψε το
κεφάλι, τη γλώσσα και τα χέρια και του ξερίζωσε την καρδιά, με
σκοπό να τα προσφέρει ως δήθεν γαμήλιο δώρο στην Ερωφίλη.
Η συνάντηση πατέρα και κόρης γίνεται στην επόμενη σκηνή και
ο βασιλιάς προσποιείται πως αποδέχεται το γάμο και προσφέρει
μία λεκάνη με τα κομμένα μέλη του Πανάρετου στην Ερωφίλη.
Εκείνη αυτοκτονεί και στο τέλος του έργου ο χορός σκοτώνει το
Βασιλιά.

3
Θέμα

Οι φόβοι του Πανάρετου για την τύχη του έρωτά του με την
Ερωφίλη και οι διαβεβαιώσεις της Ερωφίλης για τη
σταθερότητα της αγάπης της.

Δομή

1η Ενότητα(στ.147-150): διαβεβαίωση της Ερωφίλης για τη

σταθερότητα της αγάπης της.

2η Ενότητα(στ.151-158): έκκληση του Πανάρετου να μην

υποκύψει στον πατέρα της.

3η Ενότητα(στ 159—168): η επίκληση της Eρωφίλης στον

Έρωτα και η προσπάθειά της να διαβεβαιώσει το Πανάρετο για
την πίστη

4η Ενότητα(στ. 169-176): η βεβαιότητα του Πανάρετου για την

πίστη της Ερωφίλης και οι φόβοι του

5η Ενότητα(στ.177-184):τα αίτια του φόβου του Πανάρετου

και η δραματικότατη επίκληση της Ερωφίλης στα στοιχεία της
φύσης.

Ανάλυση

1η Ενότητα(στ.147-150)

Το απόσπασμα ξεκινά με την Ερωφίλη που, απευθυνόμενη στον

Πανάρετο, του εξηγεί με μετριοφροσύνη, ότι είναι η μεγάλη
του αγάπη που τον κάνει να τη βλέπει τόσο όμορφη. (Προφανώς
έχει προηγηθεί η αντίστοιχη έκφραση θαυμασμού εκ μέρους του
Πανάρετου). Αξιοπρόσεκτη είναι η προσφώνηση της Ερωφίλης
προς τον Πανάρετο, ¨ψυχή μου¨,και η έκφραση απόλυτης
αφοσίωσης: «για σέναν εγεννήθηκε στον κόσμο το κορμί μου».
4
2η Ενότητα(στ.151-158)

Ο Πανάρετος μέσα από μια παρομοίωση (στ.151-152),δείχνει τα

συναισθήματά του και εκδηλώνει την αγάπη του: τα λόγια της
αγαπημένης του μπορούν να σβήσουν την πίκρα του με
μεγαλύτερη δύναμη από εκείνη του νερού που σβήνει τη φωτιά.
Δε μένει όμως μόνο στις παρομοιώσεις: Επικαλείται την αγάπη
που έχουν από μικρά παιδιά (στ.154) και δίνει τα
χαρακτηριστικά της; Είναι πιστή, δυνατότατη με κυρίαρχο το
στοιχείο του πόθου που είναι άμετρος και κρατά δεμένα τα
κορμιά τους.(μεταφορά).Μας κάνει εντύπωση από τη μια η
έκφραση «αφέντρα μου» και από την άλλη η παράκληση του,
δηλωτική του φόβου που νιώθει, να αντισταθεί η αγαπημένη
του στην επιθυμία του πατέρα της να την παντρέψει με άλλον.

3η Ενότητα(στ 159—168)

Η Ερωφίλη νιώθει δυσάρεστη έκπληξη, αφού ποτέ δεν έδωσε

το δικαίωμα στον πανάρετο για να νιώθει τέτοια ανασφάλεια.
Έτσι για να κατευνάσει τους φόβους του τον διαβεβαιώνει ότι
ορίζει το νου, την ψυχή και την καρδιά της (απόλυτα
δηλαδή).Μάλιστα για να τον καθυσηχάσει εντελώς και να του
αποδείξει την αγάπη της, καλεί τον Έρωτα (προσωποποίηση) να
έρθει και με τις σαΐτες του να της ρίξει στην καρδιά, ώστε να
αποδείξει με το θάνατό της τη δυνατή της αγάπη.

4η Ενότητα(στ. 169-176)

Ο Πανάρετος δείχνει να έχει εμπιστοσύνη στα λόγια της και να

μην αμφιβάλλει για την αγάπη της: στ.169-172. Ωστόσο νιώθει
έναν φόβο ανεξέλεγκτο που δεν ξέρει πώς να τον
εξηγήσει(τρομάσσω).Βέβαια ξέρει πολύ καλά την αφορμή,
αφού ο ίδιος μετέφερε στην αγαπημένη του «νεράιδα», το
μήνυμα του βασιλιά για τις προξενιές. Της εξομολογείται λοιπόν
ότι έχει πανικοβληθεί ,παρά τη σιγουριά που θα έπρεπε να
αντλεί από το δακτυλίδι (το πράμα) που έχουν κρυφά περάσει ,
σύμβολο αιώνιας αγάπης.

5η Ενότητα(στ.177-184)

5
Η Ερωφίλη, παρόλο που κι αυτή που βρίσκεται σε μεγάλη
ψυχική ένταση, μιλάει ψύχραιμα και του υπενθυμίζει το αίτιο
ότι είναι το «ξαφνικό μαντάτο».Στη συνέχεια για άλλη μια φορά
τον διαβεβαιώνει για τη σταθερότητα της αγάπης της και σε μια
κορύφωση της δραματικής έντασης επικαλείται με όρκο τα
στοιχεία της φύσης, από τα οποία ζητάει να παρέμβουν αν αυτή
αθετήσει την υπόσχεσή της να μείνει πιστή: η προσωποποίηση
των στοιχείων της φύσης(τον ουρανό, τη θάλασσα…..την
ημέρα) και η επίκλησή τους ως μάρτυρες δίνει μεγάλη
δραματικότητα στη σκηνή.

ΓΛΩΣΣΑ
Είναι η δημοτική με χρήση της κρητικής διαλέκτου και
χαρακτηριστικό δείγμα της τις καταλήξεις του γ΄ πληθυντικού
προσώπου π.χ σβήνουσι, μπορούσι κ.α. Προσοχή στον
15σύλλαβο στίχο με τη ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία.

ΥΦΟΣ
Το ύφος είναι κυρίως δραματικό ,όπως είναι φυσικό λόγω του
περιεχόμενου του δράματος. Παράλληλα είναι και θεατρικό
κάτι που υποδηλώνουν οι διάλογοι, ο όρκος της Ερωφίλης αλλά
και οι επικλήσεις της προς τη φύση . Τέλος, στα σημεία που
εκφράζονται τα συναισθήματα των δύο νέων είναι μεικτό ,
δηλαδή λυρικό(συναισθήματα) και δραματικό (αγωνία για την
τύχη του έρωτά τους)

Πηγές
Βικιπαίδεια
Κείμενα νεοελληνική λογοτεχνίας Μεταίχμιο
Κείμενα νεοελληνική λογοτεχνίας βιβλίο εκπ/κού
Ιστορία της νεοελληνικής Λογοτεχνίας Λ. Πολίτη
http://mnik-logotexnia.blogspot.gr/2012/10/blog-post.html

Σημείωση:
Μην παραλείψετε να ανοίξετε τις συνδέσεις διαδικτύου με τα
σχετικά βίντεο για την Ερωφίλη
http://eclass.sch.gr/modules/link/link.php?
course=G1001105&urlview=
6