298 ' . . ' ETHτces PARS V. . .

rere. Ad illa autem determinandum, quae ratio

utilia efTe dictat, nullam rationem habuimus Men
tis aeternitatis, quam demum in hac Quinta Parte
[**] novimus. Qamvis igitur tum temporis igno
raverimus, Mentem efTe aeternam, illa tamen, quae
ad Animofitatem et Generofitatem referri oftendi
mus, prima habuimus ; atque adeo, quamvis etiam
nunc hoc ipfum ignoraremus, eadem tamen ratio
nis praefcripta prima haberemus. Q. E. D,
ScHoL. Communis vulgi perfuafio alia videtur
efTe.. Nam plerique videntur credere, fe , eatenus
liberos efTe, quatenus libidini parere licet et eatenus
de fuo jure cedere, quatenus ex legis divinae prae
fcripto vivere tenentur. Pietas igitur et Religio et
ab[olute omnia, quae ad animi Fortitudinem refe
runtur, onera effe credunt, quae poft mortem de
ponere et pretium fervitutis, nempe Pietatis et Re
digionis a cipere fperant, nec hac fpe fola ; fed etiam
et praecipue metu, me diris fcilicet fuppliciis poft
' mortem puniantur, inducuntur, ut ex legis divinae
praefcripto, quantum eorum fert tenuitas et impo
*tens,animus, vivant; et nifi haec Spes et Metus ho
minibus, inefTent, et contra fi crederent, mentes
cum corpore interire, nec reftare mi{eris, Pietatis
onere confectis, vivere, longius, ad ingenium redi
rent et ex libidine omnia moderari et fortunae po
tius, quam fibi parere, vellent. Quae mihi non
mious abfurda videntur, quam fi quis propterea,
quod non credit, fe poffe bonis alimentis corpus
in aeternum nutrire, venenis potius et lethiferis fe
exfaturare vellet ; vel quia videt Mentem non effe
aeternam, feu immortalem, ideo amens mavult efTe
et fine ratione vivere: quae adeo abfurda funt, ut
vix recenferi mereantur. -

PRopos.
 IDe LIBERTATe HvMANA. 299

PRopos. XLII Beatitudo non eft virtutis prae

mium, fed i/fa virtus; nec eadem gaudemus, quia
libidines
- *nus, ideocoërcemus, fed contra
libidines coërcere quia eadem gaude
paffumus. f,

DE MoNsTr. Beatitudo in Amore erga Deum

confiftit, (per Prop. 56. huius et eius Schol.) qui qui
dem Amor ex tertio cognitionis genere oritur ; * per
Coroll. 1'rop 52 huius) atque adeo bic Amor (wer [**]
Prop. 59 et 5. p. 5) ad Mentem, quatenus agit, re
ferri debet; ac proinde ( er Defin. 8. p. 4.) ipfa vir
tus eft, quod erat primum, Deinde quo Mens hoc
Amore divino, feu beatitudine magis gaudet, eo
plus intelligit, (per Prof. 52. huius) hoc eft, , per
coroll. p. 5. huius) eo majorem in affectus habet po
tentiam et ( er Prop. 38. huius) eo minus ab affecti
bus, qui mali funt, patitnr ; atque adeo ex eo, quod
Mens hoc Amore divino, feu beatitudine gaudet, po
teftatem habet libidines coërcendi ; et quia humána
potentia ad coërcendos affectus in folo intellectu con
fiftit ; ergo nemo beatitudine gaudet, quia affectus
coërcuit, fed contra poteftas libidines coërcendi ex
ipfa beatitudine oritur. Q. E. D.
- ScHor. His omnia, quae de Mentis in affe
ctus potentia, quaeque de Mentis Libertate oftende
re volueram, abfolvi. Ex quibus apparet, quan
tum Sapiens polleat, potiorque fit ignaro, qui fola
libidine agitur. Ignarus enim, praeterquam a cau
fis externis, multis modis agitatur, nec unquam
vera animi acquiefcentia potitur, vivit praeterea [ui
et Dei et rerum quafi infcius et fimulac pati delinit,
fimul etiam efTe definit. Cum contra fapiens, qua
tenus ut talis confideratur, vix animo movetur ; fed
fui et Dei et rerum aeterna quadam neceflitate con
fcius, nunquam efTe definit; fed femper vera animi
acquiefcentia politur. Si jam via, quam ad haec
. ducere
3oo Ethices PARS V. De LIBERTAri. HvMANA. *
ducere oftendi, perardua videatur, inveniri tamen
poteft. Et fane arduum debet effe, quod adeo raro
reperitur. Qui enim pofTet fieri, fi falus in promptu
effet et fine magno labore reperiri pofTet, ut ab
omnibus fere negligeretur? Sed omnia praeclara tam
difficilia, quam rara funt, -

Einis Ethices,

TRACTA.
 r RAcTATvs

P o L 1 T 1 C v s
n Qvo DEMONSTRATVR, QvoMODo soCIE.
TAS, VBI IMPERIVM MONARCHICVM LOCVM
HABET, SICVT ET EA, VBI OPTIMI IMPE.
RANT, DEBET INSTITVI, NE IN TYRANNIDEM
ILABATVR ET VT PAX, LIBERTASQVE CI
VIVM INVIOLATA MANEAT.
AVCTORfS EPISTOLA AD AMicvM, QvAE PRAEFATIONIS
LOCO HVIC TRACTATVI POLITICO APTE PRAEFIGI ET
INSERVIRE POTERIT.

L Amice dilecte, Grata tua mihi heri tradita e/?. Gra

tias pro cura tam diligenti, quam pro me geris, ex animo

ago. Hanc occafionem etc. non praetermitterem, nifi in
quadam re effem, occupatus, quam utiliorem judico, quae
que tibi, ut credo , magis arridebit, mempe in Tractatu
Aolitico concinnamdo, quem ante aliquod tempus, te au
ctore, inchoavi. Hujus Tractatus Capita fex jam funt
abfoluta. Primum ad ipfum opus Introductionem quafi
com: inet. Secundum tractat de Jure maturali. Tertium
de Jure Summarum Pote/tatum. Quartum quaenam Ne
gotia Politica a Summarum Pote/iatum gubernatione pen
deant. Quintum quidnam fit illud extremum et fummum,
quo t Societas pot e/i confiderare; et fextum qua ratione
Imperium Monarchicum debeat in/iitui, ne in Tyrannidem
labatur. Impraefentiarum caput feptimum tracto, in quo
omnia praecedentis fexti capitis, membra, ordinem bene
ordinatae Monarchiae coucermentia, methodice demon
ftro. Po/iea ad Ariftocraticum et Populare Imperium, de
nique ad Leges, aliasque particulares Quae/tiones, IPoli
ticam fpectantes, tranfibo. Hisce vale etc.

Patet himc Auctoris Scopus; fed morbo impeditus et

morte abreptus hoc opus non ulterius, quam ad finem
Ariftocratiae, perducere valuit, quemadmodum Lector
ipfe experietur.
 C A P v T I.

• §. I. Affectus, quibus conflictamur, concipinnt

Philofophi veluti vitia, in quae homines fua [***]
culpa labuntur; quos propterea ridere, flere, car
pere, vel (qui fanctiores videri volunt) deteftari fo
lent. Sic ergo fe rem divinam facere et fapientiae
culmen attingere credunt, quando humanam natu
ram, quae nullibi eft, multis modis laudare et eam,
quae revera eft, dictis laceffere norunt. Homines.
namque, non ut funt, fed ut eofdem effe vellent,
concipiunt: unde factum eft, ut plerumque pro Ethi
ca Satyram fcripferint, et ut nunquam Politicam
conceperint, quae poffit ad ufum revocari; fed quae
pro Chjmaera haberetur, vel quae in Utopia, vel
in illo Poëtarum aureo feculo, ubi fcilicet minime
necefTe erat, infiitui potuifTet. ' Cum igitur omnium
fcientiarum, quae ufum habent, tum maxime Po
litices Theoria ab ipfius Praxi difcrepare creditur, et
regendae Reipublicae nulli minus idonei aeftiman
tur, quam Theoretici, feu Philofophi,

§. II. At Politici contra hominibus magis infi

diari, quam confulere creduntur et potius callidi,
quam fapientes aeftimantur. Docuit nimirum eofdem
experientia, vitia fore, donec homines. Humanam
igitur malitiam praevenire dum ftudent, idque [*]
iis artibus, quas experientia longo ufu docuit et quas
homines, magis metu, quam ratione ducti, exer
cere folent, Pieligioni adverfari videntur, Theolo
gis
 +
304. TRACTAT. PoLIT. CAP. I. ..

gis praecipue, qui credunt fummas poteftates debere

negotia publica tractare fecundum eafdem Pietatis
regulas, quibus vir privatus tenetur. Ipfos tamen
Politicos multo felicius de rebus Politicis fcripfifTe,
quam Philofophos, dubitari non poteft Nam qno
niam experientiam magiftram habuerunt, nihil do
cuerunt, quod ab ufu remotum efTet.
§. III. Et fane mihi plane perfuadeo, experi
entiam omnia Civitatum genera, quae concipi pof
funt, ut homines concorditer vivant, et fimul media,
quibus multitudo dirigi, feu $i- intra certos li
miles contineri debeat, oftendifTe: ita ut non cre
dam, nos pofTe aliquid, quod ab experientia five
praxi non abhorreat, cogitatione de hac re afTequi,
quod nondum expertum compertumque fit, Nam
homines ita comparati funt, ut ex- ra • ommune ali
quod jus vivere nequeant ; jura autem communia et
negotia publica a viris acutiffimis, five aftutis, five
callidis, inftituta et tractata funt ; adeoque vix credi
bile eft, nos aliquid, quod communi Societati ex
ufu efTe queat, pufTe concipere, quod occafio , feu
cafus non obtulerit, quodque homines, communi
bus negotiis intenti fuaeque fecuritati confulentes,
non viderint. -

§. IV. Cum igitur animum ad Politicam appli

cuerim, nihil quod novum, vel inauditum eft, fed
tantum ea, quae cum praxi optime conveniunt, cer
ta et indubitata ratione demonftrare, aut ex ipfa
humanae naturae conditione deducere, intendi: et
ut ea, quae ad hanc fcientiam fpectant, eadem ani
mi libertate, qua res Mathematicas folemus, inqui
rerem, fedulo curavi, humanas actiones non ridere,
non lugere, neque detefiari, fed intelligere: atque
adeo humanos affectus, ut funt amor, odium, ira,
invidia, gloria, mifericordia, et reliquae animi com
motiones, non ut humanae naturae vitia ; fed ut
 … . . INtRoDvcTIo. 305

proprietates contemplatus fum, quae ad ipfam ita

pertinent, ut ad naturam aëris aeftus, frigus, tem
peftas, tonitru et alia hujusmojli, quae, tametfi in
commoda funt, necefTaria tamen funt, certafque ha
bent caufas, per quas eorum naturam intelligere co
namur et Mens eorum vera contemplatione aeque
gaudet, ac earum rerum cognitione, quae fen- [*°]
fibus gratae funt. -

§. V. Eft enim hoc certum et in noftra Ethica

verum effe demonßravimus, homines necefTario affe
ctibus efTe obnoxios et ita confiitutos efTe, ut eorum,
<quibus male eft, mifereantur et quibus bene eft, ii,-
videant et ut ad vindictam magis, quam ad miferi
cordiam fint proni et praeterea unumquemque appe
tere, ut reliqui ex ipfius ingenio vivant, et ut probent,
quod ipfe probat et quod ipfe repudiat, repudient ;
unde fit, ut cum omnes pariter appetant primi efTe,
in contentiones veniant et, quantum pofTunt, nitan
tur fe invicem opprimere et, qui victor evadit, ma
gis glorietur, quod alteri obfuit, quam quod fibi
profuit. , Et quamvis omnes perfuafi fint, Religio
nem contra docere, ut unusquifque proximum, tan
quam fe ipfum amet, hoc eft, ut jus alterius per
inde , ac [uum, defendat, hanc tamen perfuafionem
in affectus parum pofTe oftendimus. Valet quidem
in articulo mortis, quando fcilicet morbus ipfos aflc
ctus vicit et homo fegnis jacet, vel in templis, ubi
homines nullum exercent commercium ; at minium :
in foro, vel in aula, ubi maxime neceffe efTet. Ofien
<dimus praeterea, rationem multum quidem pofTe af
fectus coërcere et moderari; fed fimul vidimus viam,
quam ipfa ratio docet, perarduam effe, ita ut, qui
fìbi perfuadent pofle multitudinem, vel qui publicis
negotiis diftrahuntur, induci, nt ex folo rationis
praefcripto vivant, feculum Poëtarum aureum, feu
fabulam fomnient,

UT §, VI.
 •

3o6 TRACTAT. PoLIT.

*
CAP. I.

§. VI. Impérium igitur, cujus falus ab alicujus

fide pendet et cujus negotia non pofTunt recte curari,
nifi ii, qui eadem tractant, fide velint agere, mini
me ftabile erit, fed, ut permanere poflit, res ejus
publicae ita ordinandae funt, ut qui eafdem admini
ftrant, five ratione ducantur, five affectu, induci
nequeant, ut male fidi fint, seu prave agant. Nec
ad imperii fecuritatem refert, quo animo homines
inducantur, ad res recte adminiftrandum, modo res
recte adminiftrentur ; animi enim libertas feu forti- '
tudo privata virtus eft ; at imperii virtus fecuritas.
§. VII. Denique quia omnes homines five Bar
bari, five culti fint, confuetudines ubique jungunt
[70] et ftatum aliquem civilem formant, ideo impe
rii caufas et fundamenta naturalia non ex rationis
documentis petenda, fed ex hominum communi na
1 mira, feu conditione deducenda funt, quod in fe
quenti capite facere conftitui.
C A P v T II. .

§. I. Im noftro Tractatu Theologico-politico

de Jure Naturali et Civili egimus et in noftra Ethica.
explicuimus, quid peccatum, quid meritum, quid
jultitia, quid injuftitia et quid denique humana liber
tas fit. Sed ne ii, qui hunc tractatum legunt, opus
habeant ea, quae ad hunc ipfum tractatum maxime
fpectant, in aliis quaerere, ea hic iterum explicare
et apodictice demonftrare confiitui. -
* -

§. II. Res quaecunque naturalis poteft adae

quate concipi, five exiftat, five non exiftat ; ut igi
tur rerum naturalium exifiendi principium, fic ea
rum in exifiendo perfeverantia ex earum definitione
non poteft concludi. Nam earum eflentia idealis
eadem eft, poftquam exiftere inceperunt, quam an
tequam exifterent. Ut ergo earum exiftendi princi
pium ex earum efTentia fequi nequit, fic nec earum
in
 *.

IDE ivRE NATvRALI. '' 3o7

• - -

in exiftendo perfeverantia: fed.eadem potentia, qua

indigent, ut exiftere incipiant, indigent, ut exiftere
pergant. Ex quo fequitur, rerum naturalium po
tentiam, qua exiftunt et confequenter qua operan
tur, nullam aliam efTe pofTe, quam ipfam Dei aeter
nam potentiam. Nam fi quae alia creata efTet, non
pofTet feipfam et confequenter neque res naturales
confervare; fed ipfa etiam eadem potentia, qua in
digeret, ut crearetur, indigeret, ut in exiftendo per
feveraret. - • • .

§. III. Hinc igitur, quod fcilicet rerum natu

ralium potentia, qua exiftunt et operantur, ipfiffima
I)ei fit potentia, facile intelligimus, quid Jus natu
rae fit. , Nam quoniam Deus jus ad omnia habet et
jus Dei nihil aliud eft, quam ipfa Dei potentia, qua
tenus haec abfolute libera confideratur, hinc fequi
tur, unamquamque rem naturalem tantum juris ex
natura habere, quantum potentiae habet ad exiften
dum et operandum: quandoquidem uniuscujufque
1 ei naturalis potentia, qua exifiit et operatur, [***]
nulla alia eft, quam ipfa Dei potentia, quae abfo
lute libera efi. - -

§. IV. Per Jus itaque naturae intelligo ipfas na

turae leges, feu regulas, fecundum quas omnia fiunt,
hoc eft, ipfam naturae potentiam ; atque adeo totius
naturae et confequenter uniuscujufque invidui natu
rale Jus eo ufque fe extendit, quo ejus potentia ; et
confequenter quicquid unusquifque homo ex legi
bus fuae naturae agit, id fummo naturae jure agit,
tantumque in naturam habet juris, quantum poten
tia valet.
§. V. Si igitur cum humana natura ita compa
ratum efTet, ut homines ex folo rationis praefcripto
viverent, nec aliud conarentur; tum naturae Jus,
quatenus humani generis proprium efTe confideratur,
fola rationis potentia determinaretur. Sed homines
U 2 magis
3o8 Tracrar. roIir. CAP. II.
magis caeca cupiditate, quam ratione ducuntur, ac
proinde hominum naturalis potentia, five Jus non
ratione, fed quocunque appetitu, quo , ad agendum `
determinantur, quoque fe confervare conantur, de
' finiri debet, Equidem fateor, cupiditates illas, quae
ex ratione non oriuntur, non tan actiones, quam
paffiones efTe humanas. Verum quia hic de naturae
univerfali potentia feu Jure agimus, nullam hic
agnofcere pofTumus differentiam inter cupiditates,
quae ex ratione et inter illas, quae ex aliis caufis in
nobis ingenerantur: quandoquidem tam hae, quam
illae effectus naturae funt, vimque naturalem expli
cant, qua homo in fuo Effe perfeverare conatur. Eft
enim homo, five fapiens, five ignarus fit, naturae
párs et id omne, ex quo unusquifque ad agendum
determinatur, ad maturae potentiam referri debet,
mempe quatenus haec per naturam hujus aut illius
hominis definiri poteft. Nihil namque homo, feu ra
tione, feu fola cupiditate ductus, agit, nifi fecun
dum leges et regulas naturae, hoc eft, qyer Art. 4.
hujus Cap.) ex naturae jure.

§. VI. At plerique, ignaros naturae ordinem

magis perturbare, quam fequi, credunt et homines
in natura veluti imperium in imperio concipiunt.
Nam Mentem humanam a nullis caufis naturalibus
ftatuunt produci, fed a Deo immediate creari, a re
Iiquis rebus adeo independentem, ut abfolutam ha
beat poteftatem fefe determinandi et ratione recte
[**] utendi. Sed experientia fatis fuperque docet,
quòd in noftra poteftate non magis fit, Mentem fa
nam, quam Corpus fanum habere. Deinde quan
doquidem unaquaeque res, quantum in fe eft, füum
EfIe confervare conatur, dubitare nequaquam poffu
mus, quin, fi aeque in noftra poteftate efTet, tam ex
rationis praefcripto vivere, quam caeca cupiditate
duci, omnes. ratione ducerentur et vitam fapienter
inftituerent, quod minime fit. Nam trahit fua quem
que
 v.

\ IDe ivRE NATvRALI. 3o9

que voluptas. Nec Theologi hanc difficultatem tol

lunt, qui fcilicet ftatuunt hujus impotentjae caufam
humanae naturae vitium feu peccatum efTe , quod
originem a primi parentis lapfu traxerit. Nam fi
etiam in primi hominis poteftate fuit tam ftare, quam
labi et mentis compos erat et natura integra, qui
fieri potuit, ut fciens prudensque lapfus fuerit?
At dicunt, eum a Diabolo deceptum fuifle. Verum
quis ille fuit, qui ipfum Diabolum decepit? quis,
inquam, ipfum, omnium creaturarum intelligentium
praeftantiffimum, adeo amentem reddidit, ut Deo
major efTe voluerit? Nonne enim feipfum, qui Men
tem fanam habebat, fuumque EfTe, quantum in fe
erat, confervare conabatur? Deinde qui fieri potuit,
ut ipfe primus homo, qui mentis compos erat et fuae
voluntatis dominus, feduceretur et mente pateretur
capi? Nam, fi poteftatem habuit, ratione recte uten
di, decipi non potuit: nam, quantum in fe fuit,
conatus eft neceffario fuum EfTe, Mentemque fuam
fanam confervare. Atqui fupponitur, eum hoc in
poteftate habuifTe: ergo Mentem fuam fanam necef
fario confervavit, nec decipi potuit. Quod ex ipfius
hiftoria falfum effe conftat; ac proinde fatendum eft,
quod in primi hominis poteftate non fuerit, ratione
recte uti; fed quod, ficuti nos, affectibus fuerit ob
noxius. -

§. VII. Quod autem homo, ut reliqua indivi

dua, fuum EfTe, quantum in fe eft, confervare cone
tur, negare nemo poteft. Nam fi hic aliqua concipi
pofTet differentia, inde oriri deberet, quod homo
voluntatem haberet liberam. Sed quo homo a nobis.
magis liber conciperetur, eo magis cogeremur fta
tuere, ipfum fefe necefTario debere confervare et men
tis compotem efTe, quod facile unusquifque, qni
libertatem cum contingentia non confundit, mihi
concedet. Eft namque libertas virtus, feu per- [***]
fectio: quicquid igitur hominem impotentiae ergº;I.
31o TRACTAT. PoLIT. CAP. II.

id ad ipfius libertatem referri nequit. Quare home

minime poteft dici liber, propterea quod poteft non
exifiere, vel quod poteft non uti ratione; fed tan
tum quatenus poteftatem habet exiftendi et operandi
fecundum humanae naturae leges. Quo igitur ho
minem magis liberum efTe confideramus, eo minus
dicere poffumus, quod poffit ratione non uti et mala
prae bonis eligere ; et ideo Deus, qui abfolute liber
exiftit, intelligit et operatur necefTario etiam, mem
pe ex fuae naturae neceffitate exiftit, intelligit et ope
ratur. Nam non dubium eft, quin Deus eadem,
qua exifiit, libertate operetur: ut igitur ex ipfius
naturae neceflitate exiftit, ex ipfius etiam naturae
neceflitate agit, hoc eft, libere abfolute agit.
§. VIII. Concludimus itaque, in poteftate unius
cujufque hominis non efTe ratione fcrnper uti et in
fummo humanae libertatis faftigio effe; et tamen
unumquemque femper, quantum in fe eft, conari
fuum EfTe confervare et (quia unusquifque tantum
juris habet, quantum potentia valet) quicquid unus
quifque, five fapiens, five' ignarus conatur et agit, .
id fummo naturae jure conari et agere. Ex quibus
fequitur Jus et inftitutum naturae, fub quo omnes
mafcuntur homines et maxima ex parte vivunt, nihil,
nifi quod nemo cupit et quod nemo poteft, prohi
bere, non contentiones, non odia, non iram, non
dolos, nec abfolute aliquid, quod appetitus fuadet,
averfari, Nec mirum. Nam natura non legibus hu
manae rationis, quae non nifi hominum verum uti
le et confervationem intendunt, continetur; fed in
finitis aliis, quae totius naturae, cujus homo parti
cula eft, aeternum ordinem refpiciunt, ex cujus fola
neceflitate omnia individua certo modo determinan
tur ad exiftendum et operandum. Quicquid ergo
nobis in natura ridiculum, abfurdum, aut malum
videtur, id inde eft, quod res tantum ex parte no
vimus, totiusque naturae ordinem et cohaerentiam
MYm a XI 111a
 IDE IvRE NATvRALI. 51 1

maxima ex parte ignoramus et quod, omnia ex prae

fcripto noftrae rationis ut dirigerentur, volumus ;
cum tamen id, quod ratio malum efTe dictat, non
malum fit refpectu ordinis et legum univerfae natu ę.

rae,
fpectu.fed tantum folius noftrae naturae legum re i.

6. IX. Praeterea fequitur, unumquemque [***]

tamdiu alterius effe juris, quamdiu fub alterius po
teftate eft et eatenus fui juris, quatenus vim omnem
repellere, damnumque fibi illatum ex fui animi fen
tentia vindicare et abfolute, quatenus ex fuo ingenio
vivere poteft.
§. X. Is alterum fub poteftate habet, quem li
gatum tenet, vel cui arma et media fefe defendendi
aut evadendi ademit, vel cui metum injecit, vel
quem fibi beneficio ita devinxit, ut ei potius, quam
fibi morem gerere et potius ex ipfius, quam ex fui
animi fententia vivere velit. Qui primo, vel fecun
do modo alterum in poteftate habet, ejus tantum
Corpus, non Mentem tenet ; tertio autem, vel quar
to, tam ipfius Mentem, quam Corpus fui juris fe
cit; fed non nifi durante metu, vel fpe ; hac vero,
aut illo adempto manet alter fui juris. -

§. XI. Judicandi facultas eatenus etiam alte

rius juris effe poteft, quatenus Mens poteft ab altero
decipi. Ex quo fequitur, Mentem eatenus fui juris
omnino effe, quatenus recte uti poteft ratione. Imo
quia humana potentia non tam ex Corporis robore,
quatn ex Mentis fortitudine aeftimanda eft; hinc fe
quitur, illos maxime fui juris efTe, qui maxime ra
tione pollent, quique maxime eadem ducuntur; at
que adeo hominem eatenus liberum omnino voco,
quatenus ratione ducitur; quia eatenus ex caufis,
quae per folam ejus naturam poffunt adaequate in
teliigi, ad agendum determinatur, tametfi ex iis ne
cellario ad agendum determinetur. Nam libertas
(ut
-
 , • ,
512 TRAcrAr, polir. . CAP. II.

(ut Art. 7. hujus Cap. oftendimus) agendi, neceffita

tem non tollit, fed ponit.
§. XII. Fides alicui data, qua aliquis folis ver
bis pollicitus eft, fe hoc, aut illud facturum, quod
pro fuo jure omittere poterat, vel contra, tamdiu
rata manet, quamdiu ejus, qui fidem dedit, non
mutatur voluntas. Nam qui poteftatem habet fol
vendi fidem, is revera fuo jure non ceffit; fed verba
• tantum dedit. Si igitur ipfe, qui maturae Jure fui
judex eft, judicaverit, feu recte, feu prave (nam
errare humanum eft) ex fide data plus damni, quam
utilitatis fequi, ex fuae mentis fententia fidem fol
vendam efTe cenfet et naturae Jure (per Art. 9. liujus
Cap.) eandem folvet. -

§. XIII. Si duo fimul conveniant et vires jun

[*°] gant, plus fimul pofTunt et confequenter plus
juris in naturam fimul habent, quam uterque folus
et quo plures neceffitudines fic junxerint fuas, eo
omnes fimul plus juris habebunt.
§. XIV. Quatenus homines ira, invidia, aut
aliquo odii affectu conflictantur, eatemus diverfe tra
huntur et invicem contrarii funt et propterea eo plus
timendi, quo plus poffumt, magifque callidi et aftu
ti funt, quam reliqua animalia ; et quia homines ut
plurimum, (ut in Art. 5. praec. Cap. diximus) his
affectibus matura funt obnoxii; funt crgo homines
ex natura hoftes. Nam is mihi maximus hoftis, qui
mihi maxime timendus et a quo mihi maxime ca
vendum eft. -

§. XV. Cum autem (per Art. 9. hujus Cap.)

in ftatu naturali tamdiu unufquifque fui juris fit,
quamdiu fibi cavere poteft, ne ab alio opprimatur
et unus folus fruftra ab omnibus fibi cavere conetur;
-hinc fequitur, quamdiujus humanum naturale unius
• cujusque potentia determinatur et uniuscujufque eft,
- tamdiu
 -

De Ivae NATvRALI. . 315

tamdiu nullum efTe ; fed magis, opinione, , quam re

conftare, quandoquidem nulla, ejus obtinendi eft fe
curitas. Et certum eft, unumquemque tanto minus
poffe et confequenter tanto minusjuris habere, quan
to majorem timendi caufam habet. His accedit,
quod homines vix abfque mutuo auxilio vitam fu
ftentare et mentem colere poffint ; atque adeo con
cludimus Jus naturae, quod humani generis pro
prium eft, vix pofTe concipi, nifi ubi homines jura
habent communia, qui fimul terras, quas habitare
et colere poffunt, fibi vindicare, feseque munire,
vimque omnem repellere et ex communi omnium
fententia vivere pofTunt. Nam (per Art. 15. hujus ,
Cap.) quo plures in unum fic conveniunt, eo
omnes fimul plus juris habent ; et fi Scholaftici hac de
caufa, quod fcilicet homines in ftatu naturali vix
fui juris efTe poffunt, velint hominem animal focia
le dicere, nihil habeo, quod ipfis contradicam.
§. XVI. Ubi homines jura communia habent,
Qmnefque una veluti mente ducuntur, certum eft
(per Art. 15. hujus Cap.) eorum unumquemque tan
to minus habere juris, quanto reliqui fimul ipfo po
tentiores funt, hoc eft, illum revera jus nullum
in naturam habere praeter id, quod ipfi commune
concedit jus. Caeterum quicquid ex communi [°°]
confenfu ipfi imperatur, teneri exequi, vel (per Art.
4. hujus Cap.) jure ad id cogi,
§. XVlI. Hoc jus, quod multitudinis potentia
definitur, Imperium appellari folet. Atque hoc is
abfolute tenet, qui curam Reipublicae ex communi
confenfu habet, nempe jura ftatuendi, interpretandi
et abolendi, urbes muniendi, de bello et pace de
cernendi etc. Quod fi haec cura ad Concilium per
tineat, quod ex communi multitudine componitur, ,
tum Imperium Democratia appellatur; fi autem ex
quibufdam tantum felectis, Ariftocratia et fi deni
que
 .• *
514 , TRAcrAr. PoLiT. CAP. II.
-

que Reipublicae cura et confequenter imperium pe

nes unum fit, tum Monarchia appellatur. .

§. XVIII. Ex his, quae in hoc Capite oftendi

mus, perfpicuum nobis fit, in fiatu naturali non
dari peccatum, vel fi quis peccat, is fibi, non alteri
peccat: quandoquidem nemo Jure naturae alteri, nifi
velit, morem gerere tenetur, nec aliquid bonum,
aut malum habere, nifi quod ipfe ex fuo ingenio
bonum, aut malum efTe, decernit; et nihil abfolute
naturae Jure prohibetur, nifi quod nemo poteft (vid.
4rt. 5. et 8. hujus Cap.). At peccatum actio eft,
quae jure fiéri nequit.- Quod fi homines ex naturae
inftituto tenerentur ratione duci, tum omnes necef- `
fario ratione ducerentur. Nam naturae inftituta Dei
inftituta funt, (per Art. 2. et 3. hujus Cap.) quae
Deus eadem,' qua exiftit, libertate inftituit, quae
que adeo ex naturae divinae neceflìtate confequun
tur, (vide Art. 7. hujus Cap.) et confequenter aeter
na funt, nec violari pofTunt. Sed homines maxime
appetitu fine ratione ducuntur, nec tamen naturae
ordinem perturbant, fed necefTario fequuntur; ac
proinde ignarus et animo impotens non magis ex
naturae Jure tenetur, vitam fapienter infiituere, quam
aeger tenetur fano Corpore efTe.
S. XIX. Peccátum itaque non, nifi in Imperio
concipi poteft, ubi fcilicet quid bonum et quid ma
lum fit ex communi totius imperii jure decernitur et
ubi nemo per Art. 6. hujus Cap.) jure quicquam agit,
nifi quod ex communi decreto, vel confenfu agit.
Id enim (ut in praec. Art. diximus) peccatum eft,
quod jtire fieri nequit, five quod jure prohibetur;
obfequium autem eft conftans voluntas, id exeqnen
[*] di, quod jure bonum eft et ex communi decre
to fieri debet.

§. XX. Solemus tamen id etiam peccatum ap

pellare, quod contra fanae rationis dictamen fit et
ob- .
 IDE * IvRE NATvRALI. ' ' 315

obfequium conftantem voluntatem moderandi appe

titus ex rationis praefcripto ; quod omnino probarem,
fi humana libertas in `appetitus licentia et, fervitus
in rationis imperio confifteret. Sed quia humana
libertas eo major eft, quo homo magis ratione duci
et appetitus moderari poteft, non pofTumus, nifi ad
modum improprie, vitam rationalem vocare obfe
quium et peccatum id, quod revera Mentis impo
tentia ; non autem contra fe ipfam licentia eft et per
quod homo fervus potius, quam liber poteft dici.
Vide Art. 7. et m 1. hujus Cap.
§. XXI. . Verum enim v£ro, quia ratio pieta
tem exercere et animo tranquillo et bono efTe docet,
quod non nifi in imperio fieri poteft et praeterea quia
fieri nequit, ut multitudo una veluti mente ducatur,
ficut in imperio requiritur, nifi jura habeat, quae
ex rationis praefcripto inftituta fint; non ergo adeo
improprie homines, qui in imperio vivere confue
verunt, id peccatum vocant, quod contra rationis
dictamen fit, quandoquidem optimi imperii jura,
(vide Afrt. 18. hujus Cap.) ex rationis dictamine in
ftitui debent. Cur `autem dixerim, (Art. 18. hujus
Cap.) hominem in fiatu naturali fibi pec care, fi
quid peccat, de hoc vide Cap. 4. Art. 4. et 3. ubi often
ditur, quo fenfu dicere pofTumus, eum, qui inpe
rium temet et jure maturae potitur, legibus adftri
ctum efTe et peccare poffe. -- -

§. XXII. Ad Religionem quod attinet, certum

etiam eft, hominem eo magis effe liberum et fibi
maxime obfequentem, quo Deum magis amat et
animo magis integro colit. Verum quatenus non
ad naturae ordinem, quem ignoramus, fed ad fola
rationis dictamina, quae Religionem , concernunt,
attendimus et limul confideramus, eadem nobis a
Deo, quafi in nobis ipfis loquente, revelari, vel
etiam háce eadem Prophetis veluti jura fuifTe revelate,
- eate
 • .^ ,

516 TRACTAT. PoLIT. • CAP. II.

•atenus, more humano loquendo, dicimus hominem

Deo obfequi, qui ipfum integro animo amat et contra
peccare, qui caeca cupiditate ducitur ; fed interim
memores effe debemus, quod in Dei poteftate fumus,
**] ficut lutum in poteftate figuli, qui ex eadem
imafTa alia vafa ad decus, alia ad dedecus facit, at
que adeo quod homo contra haec Dei decreta quidem,
quatenus in noftra, vel in Prophetarum Mente tan
quam jura,infcripta fuerunt; at non contra aeternum
JDei decretum, quod in univerfa natura infcriptum
eft, qnodque totius naturae ordinem refpicit, quid
quam agere poteft.
§. XXIII., Ut itaqne peccatum et obfequium
ftricte fumptum, fic etiam juftitia et injuftitia non
nifi in imperio pvffunt concipi. Nam nihil in na
tura datur, quod jure pofTet dici hujus effe et non
alterius; fed omnia omnium funt, qui fcilicet pote
fiatem habent fibi eadem vendicandi. At in imperio
ubi communi Jure decernitur, quid hujus, quidque
illius fit, ille juftus vocatur, cui conftans eft volüm
tas tribuendi unicuique fuum ; injufius autem, qui
contra, conatur id, quod alterius eft fuum facere.
' . • §. XXIV. Caeterum laiidem et vituperium affe
ctus efTe laetitiae et triftitiae, quos comitatur idea
virtutis, aut impotentiae humanae tanquam caufa,
explicuimus in noftra Ethica.
C A P v T III.

§. I. Imperii cujuscunque ftatus dicitur Civilis;

imperii autem integrum corpus Civitas appellatur,
et communia imperii negotia, quae ab ejtis, qui im
perium tenet, directione pendent, Respublica. Dein
de homines, quatenus ex jure civili omnibus Civi
tatis commodis gaudent, cives appellamus et fubdi
tos, quatenus civitatis infiitutis, feu legibus parere
tenentur, Denique ftatus Civilis tria - dari genera,
aempe