POEMAS EN Q'EQCHI'

Lintzoleb’aal

Jo’ le sa’ li najtil k’iche’

aran sa’ li rax ru pim
sa’ linloq’laj k’aleb’aal
wan jun eetalil nakutanob’resink.

A’an li eetalil re li chaab’il na’leb’

a’an li eetalil re li rahok
a’an li na’ajej b’ar nake’xk’uub’ rib’
eb’ li poyanam re moqon.

A’an, a’an lintzoleb’aal

a’an linch’ina tzoleb’aal
jwal cha’q’al ru xb’onol
a’an, a’in linch’ina tzoleb’aal
li saqenk ch’oq re jun ak’il kutan…

Nab’ej
Ninaw naq ka’aj wi’ laawaatin
A’an li tz’aqal yaal
Bar wankat laa’at
Esil ut na’leb’
Junelik nakaye..

Ju ch’ina maatam
Li k’ok uutz’u’uj aatin
Xinch’ina molk’a chaq
Chi ru li loq’laj tzuul taq’a
Cho’q re linkaaxil na’

At ink’aaxil na’
Jwal nakatinra
Xb’aan naq chaab’ilat
Ut xak’anjela link’iisirinkil
Li ch’ina ochoch
Laa’in wan jun inch’ina ochoch
Nach’ chi xk’atq li pumpukil ha’
Aran wan linna’chin
Sutunb’il xb’aaneb’ li kok’ peepem.

Li q’oqyin
Chi ru li q’oqyin
K’a jo’ naq naraho’ inch’ool
Naq nawil naq, li chaq’al ru
Saq’e, ak xmuqun chik ´
Ut toj wulaj chik
Naru twil ru.

Ch’ina’us aj wi’ li q’oqyin xb’aan

Naq nake’b’ichan li chili’
Ut nake’lemtz’un chaq li
Loqlaj chahim.

Q’EHINK (ADIVINANZAS)

aa’in jun winq rax wix ut

Rax ajwi’ xsa’ linsa’, ut jun li nimla
pek li nak’ehok re lin kawilal,
jwal sa nakine’ril eb’ li poyanam
xb’aan naq nakine’roksi cho’q xtib’eleb’
xwa.

Anihin laa’in:

Laa’in jun li winq nanyeheb’

Xhonal li poyanam, wan naq
Nakine’xt’uyub’ sa’ junaq li
Na’ajej, ut jwal sa nake’ril ink’amb’al
Chi ruheb’ li ruq’b’.

Anihin laa’in:

Laa’in jun li ki’il q’een

Q’an wix ut q’an ajwi’
Xsa’ linsa’, jwal sa nake’ril
intzekankil eb’ eb’ li
poyanam, ut naq nakin
cheeko’ok nasaqo’k
nasaqo’k inmach.
Anihin laa’in:

Laa’in jun winq naq nakin

K’anjelak nank’e jun yokob’
Chi wu ut jun yokob’ nank’e
Chi wix.

Anihin laa’in:
Laa’in jun josq’ aj winq,
kaq wix ut jwal nakinhulak
chi ruheb’ li poyanam, ut
nakine’xk’e sa’ xyanqeb’ xtib’eleb’
xwa.

Anihin laa’in:

CANTOS
Li kaqi mansaan
At kaqi mansaan
Ok we cha tzekankil
Xb’aan naq tintz’okaaq
Re naq ink’a’ tatq’enaq’ok.

Mala’taq li tul, malaj la’ataq

Li chin.
Texq’enaq’ok texq’enaq’ok
 Li Xn’a li Tz’iib’
Qak’chaq qach’ool ch tzolok
Re naq taruhaq ilok ru hu
Ut taaqatzol a, e, i, o, u.
A’aneb’ li xna’ li tz’iib’.

Li Tzoleb’aal
Jun ch’ina ixqa’al xko’ sa’
Tzoleb’aal naxtaw chaq xna’leb’
Xchal chi sa xch’ool.

Xye li xk’utunel ti xb’aanu xk’anjel

Ti xb’aanu rajom re naq taa’usaaq

Naxik ut nachalk sa’ li tzoleb’aal

Sa’ li tzoleb’aal, sa’ li tzoleb’aal.

Aj Tzolonel

Sa’ jun kutan, jun laj tzoloneel

Sa’ jun kutan, jun laj tzoloneel
Sa’ jun kutan, jun laj tzoloneel
Ink’a Naru, ink’a Naru chi tzolok.

Xnume’ li jun-wiib’-oxib’-kahib-oob’
Waqib’- wuqub po.
Xnume’ li jun-wiib’-oxib’-kahib-oob’
Waqib’- wuqub po.
Xnume’ li jun-wiib’-oxib’-kahib-oob’
Waqib’- wuqub po.
Ink’a Naru, ink’a Naru chi tzolok.
 Li Ch’ina’al ut li ch’ina’ixq’

Li ch’ina’al naxye ninaw, ninaw, ninaw.

Li ch’ina’ixq naxye ninaw, ninaw, ninaw.
Li ch’ina’al naxye ninaw, ninaw, ninaw.
Li ch’ina’ixq naxye ninaw, ninaw, ninaw.

Ut a’neb’ jwal saa eb’ sa’ xchooleb

Jwal nake’ xnaw, ninaw, ninaw, ninaw.

Ut a’neb nake’ hulak chi ru piskok’ ut b’atz’unk

Xb’aan naq aran nakextaw li xnawan.
Ut a’aneb’ nake sa’ho’ sa li xchooleb’ naq
Jwal nakex naw ninaw, ninaw, ninaw.