Você está na página 1de 13

La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB.

Inés Calderón Medina

TEMA 5. EVOLUCIÓN DE LA ESCRITURA LATINA.

I. PERÍODO LATINO-ROMANO.

- Desde los orígenes a la República y el Imperio


o El sistema clásico: cuadrada, rústica y común.
o La escritura de la Cancillería Imperial y la pervivencia del sistema clásico: "litterae
coelestes" y capital elegante.

- El sistema nuevo de la escritura romana.


o Las escrituras uncial, semiuncial y la nueva romana común.
I. CICLO LATINO "NACIONAL". EL PARTICULARISMO GRÁFICO.

- De la unidad escriptoria al particularismo gráfico del altomedievo.


- La escritura insular.
- Las precarolinas francas: la escritura merovingia.
- Las escrituras italianas:
o Longobarda.
o Curial romana.
o Beneventana.
- La escritura visigótica.
o La escritura visigótica en la Marca Hispana.
o La escritura visigótica en los reinos occidentales hispanos.

II. CICLO CAROLINO. LA UNIDAD ESCRIPTORIA.


III. CICLO GÓTICO.
IV. LA ESCRITURA HUMANÍSTICA.

BIBLIOGRAFÍA ESPECÍFICA.

Galende, J. C., Ciclos escriturarios, en Á. Riesco Terrero (ed.), Introducción a la Paleografía y la


Diplomática general, Madrid, 1999, pp. 33-48.

Marín Martínez, T.-Ruiz Asencio, J. M., Paleografía y Diplomática, 5ª ed. Madrid: UNED, 1995, tomo I,
pp. 81-91.

Petrucci, A.: Breve storia della scrittura latina. Roma, 1992

Tamayo, A. Historia de la escritura latina e hispánica, Oviedo, 2012.

1
La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB. Inés Calderón Medina

EVOLUCIÓN DE LA ESCRITURA LATINA.

2
La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB. Inés Calderón Medina

I. CICLO CLÁSICA/CAPITAL/ ANTIGUA ROMANA (VII a.C.- IV. p.C.)

- Arcaica.(VII-III a.C)
Lapis niger (s.IV a.C)

- Clásica/ rústica. (s.II a.C- IV d.C.)


Ej. Vigilius Palatinus.

VNVM EXVTA PEDEM VINCLIS, IN VESTE RECINCTA


TESTATVR MORTVRA DEOS, ET CONSCIA FATI
SIDERA, TUM, SI QUOD NON AEQUO FOEDERE AMANTIS
CVRAE NUMEN HABET IVSTVMQUE MEMORQUE, PRECATVR
NOX ERAT, ET PLACIDVM CARPEBANT FESSA SOPOREM

- Cuadrada/ elegante/común.
E.j. Virgilius Augusteus sive Dionysianus. Bibl. Ap. Vat., cod. Vat. lat. 3256, f. 3v. s. IV d. C.

tvm ferri rigor atqve argvtae lammina serrae


nam primi cvneis scindebant fissile lignvm
tvm variae venere artes: labor omnia vicit
improbvs et dvris svrgens in rebvs aegestas.
prima ceres ferro mortalis vertere terram

3
La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB. Inés Calderón Medina

- Romana cursiva.
-E.j. Gesta municipalia: apertio testamenti. París, Bibl. Nat., ms. lat. 8842. Año 552-575 d. C.

me cum aliis uiris in hac uoluntate inte[rfuisse...]


[tes]tamento et me certum est interfuisse, [in quo...]
[su]prascribtis uiris in hoc testamento pariter [interfui...]
[cu]ius signaculum uel superscribtionem inpre[xam...]

II. ESCRITURA UNCIAL Y SEMI-UNCIAL.

- Uncial. (IV- IX. p.C)

Ej. Tito Livio.Ab urbe condita.(copia)

Cneus Fuluius Centimalus


Publius Sulpicius Galba, con-
sules cum idibus mar-
ti<i>s magistratum inis-
sent senatu in Capito-
lium uocato, de re publica, de

4
La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB. Inés Calderón Medina

- Semiuncial.

- E.j. S. Hilario, In Constantium Imperatorem. Bibl. Ap. Vat., cod. Basilicanus D 182, f. 245v.
Antes de 510 d. C

proferrem non queror, quia causam igno-


ro. Sed tamen quaerella famosa est.
Iussos a te episcopos non esse, quos condem-
nare nullus audebat, etiam nunc in ecle-
siasticis frontibus scribtos metallicae
damnationis titulo recenseri? Adest
mecum Alexandria tot concussa bellis,

III. CICLO NUEVA ESCRITURA ROMANA ( MINÚSCULA)

A.Las escrituras nacionales:

*Insular.
Lindisfarne Gospels. London, British Library Cotton MS Nero D.IV (s. VIII; glosas s. X)

5
La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB. Inés Calderón Medina

*Merovingia, franca o Gálica.


- Merovingia documental.
Ej. Diploma de Childeberto III. París, Archivos Nacionales, Kr, nº 9. Año 695.

(Christus) Childeberthus, rex Francorum, viris inlustribus.


Cum nos, in Dei nomine. Conpendium in palacio nostro una cum nostris fedelebus resederemus,
ibi veniens inluster vir Aigobertus, menesterialis noster, in causa venerabile viro Naino-
ne abbate de baselica domni Diunense, ubi ipsi ipse preciosus in corpore requiiscit, suggerebat,
eo qod ante os annus, qando genetur noster Theudericus quondam rex partibus Auste
et ob hoc solidos sexcentus fidem ficissit
hostileter visus fuit ambolasse, homo nomene Ibbo quondam nullatenus ibidem ambolasset

-Me a b a a. Scriptura luxoviensis. SS. VII-VIII. S. Gregorio Magno, Regula pastoralis, XXIII. Ivrea,
Bibl. Capit., cod. 1, f. 53v.

qualitas astringit. Saepe namque alii[s] suffi-


ciunt, quae aliis prosunt. Quia et plerumque
herbae quae haec animalia nutriunt, alia occi-
dunt; et lenis sibilus equos mitigat, catulos instigat;
et medicamentum quod hunc morbum imminuit,
6
La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB. Inés Calderón Medina

*Longobarda.

*Curial Romana.

de his, quae in prefato privilegio seu in praeceptis ipsius filii nostri Karoli ex his quae
premisimus factis continentur, vel in futuro ab eo vel a quibuslibet aliis de proprio
fuerit his specialibus usibus iure collata, sub cuiuslibet causae occasione sive specie

*Be e e a a. M n eca in , A chi i dell Abba ia 339. Sacramentario, s. XI ex.

[sacri]ficia illibata. Inprimis que


tibi offerimus pro ecclesia tua
sancta catholica quam pacifi-
care, custodire, adunare
et regere digneris toto orbe

7
La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB. Inés Calderón Medina

*Visigótica.
- V ca c a. AHN, Clero, 957/5. Donación de Ordoño II y la reina Elvira al mº de S. Pedro de Eslonza, año
918.

In nomine Domini. Domnis et gloriosisimis nobis domnos et patronos ...


[s]iue et sancti Petri et Pauli, in cuius onore fundatum est monasteri...
[No]s, famuli uestri Hordonius, rex, et Giluira, regina. Deuote offerimus ...
[pr]o sustentatione fratrum qui ibidem orationibus et uigilis Christo m...
[in]ter Sollanzo et Ilsonza, in locum predictum ad Fonte de Sabu...

V ca ed da. Beato del Burgo de Osma (Arch. Cat. Burgo de Osma, ms. nº 1), XI ex., f. 69r.

qui in paradiso habitare merentur.


Tricesimum qui in terram nouam futuri
sunt unde iam nobis planum debet
esse arca ista tricamerata ecclesie
ut sepe dixi catholice imaginem

8
La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB. Inés Calderón Medina

B. La escritura carolina:

- Ca a a. Psalterio de Stuttgart, Saint Germain (Francia), 820-830.

Nonne Deo subiecta erit anima mea?


Ab ipso enim salutare meum.
Nam et ipse Deus meus et salutaris meus
susceptor meus, non mouebor amplius.
Quousque inruitis in hominem? interficitis uniuersi uos,
tamquam parieti inclinato et macherie depulse.
Verumtamen pretium cogitauerunt

-Ca a.

Vnigeniti tui Domine nobis succurrat humanitas ut


qui natus de Uirgine M atris integritatem non mi-
nuit sed sacrauit in natiuitatis eius sollemniis a nos-
tris nos piaculis exuens oblationem nostram sibi
faciat acceptam per eundem. Post communionem.

9
La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB. Inés Calderón Medina

C. La escritura gótica.

- G ca ca f ca. Ej.Francia, s. XV. Evangelio de S. Juan.

In principio erat uerbum


et uerbum erat apud
Deum, et Deus erat uer-
bum. Hoc erat in principio
apud Deum. Omnia per ip-
sum facta sunt et sine ipso
factum est nichil. Quod fa...

G ca d c e a. Ej, AHN, Clero, carp. 913/8. Sahagún. Año 1231.

Ferrdinandus, Dei gratia rrex Castelle et Toleti, Legione et Gallecie, omnibus


hanc cartam uidentibus, salutem et gratiam. Mando firmemientre e
deffiendo que nenguno non sea osado, nin ricomne ni otro nengu
no, de prender conducho nin comer en las casas ni en los uassallos del

10
La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB. Inés Calderón Medina

G ca c e a a. Ej. Archivo Gral. Simancas, Reg. Gral. Sello, 1477, enero, 11.

Porque vos mandamos a todos e a cada vno de vos


en vuestros lugares e juridiçiones que luego que con esta
nuestra carta fuerdes rrequeridos fagades benir e paresçer
ante vos o ante qualquier de vos al dicho Juan Martínez de
Gueldo e, asý paresçido, tomedes e rreçibades dél el
dicho juramento de calupnia en forma deuida de derecho e lo apremiedes
a que rresponda a los dichos artículos e pusiçiones de suso
encorporados e a cada vno dellos, segund e commo se

Gótica procesal encadenada.

En el pleito
que es entre
el liçenciado
don Je
róni
mo
de Otá
lora
fiscal del
rrei nues
tro senor
en esta su
corte chan
çillería y el
concexo e be
cinos de la
villa de Va...

11
La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB. Inés Calderón Medina

D. La escritura humanística.

-H a ca ed da

et conscilii inops ita ut iacent greca dimittit ita


semigrecus quidam et semilatinus fit in utraque defi-
ciens lingua in neutra integer. Quid dicam de tra-
nsformatione orationis qua nihil est turbatius, ni-
hil peruersius. Atqui studiosum eloquentie fuisse Ari-
stotelem et dicendi artem cum sapientia coniunxisse
et Cicero ipse multis in licis testatur et libri eius sum...

-H a ca c a b a a. Niccolo Niccoli, 1418-1429?.Bibl. Laur. Florencia, 35, 30, Tito Lucrecio Caro, De rerum natura f.
102r.

Plus hominibus profuisse qui sapientiam inuene-


rit quam cererem liberum. Herculem. Ani-
mam natiuam esse. De mundo. De lunae lu-
mine. De solis et lunae cursu. De anni tempo-
ribus. Mare caelum terra interitura. De e

12
La evolución de la escritura latina. Paleografía y Diplomática. UIB. Inés Calderón Medina

-H a ca c ad c e a . Arch. Gral. Simancas, Cámara de Castilla, año 1590

Pedro de Medina y Juan Ruiz de la Escalera y Sant


Juan de Liaño, porteros de las damas de Su Alteza de la ynfan-
ta doña Ysabel, diçen que hellos a más de treinta
años que siruen a V. Mag.; supplican a V. Mag., atento
sus muchos años de seruicio, les haga V. Mag. merçed
del officio de sobreguarda de la Casa de la Contrataçión

BIBLIOGRAFÍA.

Marín Martínez, T.-Ruiz Asencio, J. M., Paleografía y Diplomática, 5ª ed. Madrid: UNED, 1995, tomo
I, pp. 81-91.

Galende, J. C., Ciclos escriturarios, en Á. Riesco Terrero (ed.), Introducción a la Paleografía y la


Diplomática general, Madrid, 1999, pp. 33-48.

13

Você também pode gostar