BOEKEN

Gezellig samen
stemmen horen
Gail Hornstein, die psychologie doceert aan Mount Holyoke College in
Massachussetts, ontdekte dat er in Engeland steeds meer zelfhulpgroepen worden
opgezet door ‘overlevers’ van de psychiatrie. Ze schreef er een fascinerend boek over.
Psyche & Brein zakte diep weg in het rode pluche van een hotel aan de Amsterdamse
Herengracht en vroeg haar hoe ze de Stemmenhoorders op het spoor kwam.
Door Manu Sinjan

‘A
ls hoogleraar psycholo-
gie verzamel ik al jaren
boeken met getuigenissen
van mensen die gek zijn,
en ik kon nooit begrijpen
waarom psychologen en psychiaters daar
geen aandacht aan besteden. Zij gaan
ervan uit dat psychotische mensen en
schizofrenen hoe dan ook alleen wartaal
kunnen uitkramen, laat staan dat ze een
boek kunnen schrijven. Maar dat klopt
duidelijk niet, en die tegenstrijdigheid
fascineerde me. Volgens de professio-
nals hebben ze te weinig contact met de
realiteit om enig inzicht te hebben in de
menselijke geest.’
‘Volgens mij tonen hun boeken aan
dat veel van onze veronderstellingen
over geestesziekte simpelweg fout zijn.
Maar ik kreeg ook het idee dat geestes-
zieken zouden moeten samenkomen en
hun ideeën met elkaar delen. Heel wat
‘gekke’ auteurs schrijven dat ze op het
dieptepunt van hun waanzin enorm ge-
holpen waren door de neergeschreven
ervaringen van andere geesteszieken.
Tot voor kort werd je na een psychose of
een diagnose van schizofrenie per defini-
tie en meestal voor jaren opgesloten in
een instelling. Je kon gewoon niet naar
buiten of een bijeenkomst met andere
patiënten bijwonen.’
Optimisme
‘Maar toen ontdekte ik dat er in het Ver-
enigd Koninkrijk steeds meer zelfhulp-
groepen worden opgezet, in de eerste
plaats door mensen die ‘stemmen horen’.
Voor mij bewijzen ze dat mensen vanzelf
steun zoeken bij elkaar als ze niet opgeslo-
ten worden en hun eigen keuzes kunnen
maken. Wat ik zo opwindend en optimis-
tisch vind aan de Stemmenhoorders, is dat
compleet afgeschreven mensen er nieuwe
hoop krijgen. Hun dokter vertelde hen dat
ze schizofrenie hadden en dus geen kans
meer op een normaal leven, een baan en
een familie. Hun ziekte was chronisch en
ongeneeslijk, ze mochten al blij zijn als ze
elke dag in staat zouden zijn om te dou-
chen en zichzelf aan te kleden.'
'En nu krijgen ze plots het perspectief
op genezing – niet als abstract idee, maar
als een realiteit die ze kunnen zien. Ik zat
pas nog op een bijeenkomst naast een man
die me vertelde dat hij twintig jaar in een
instelling had gezeten. “Ik lag de hele dag
apathisch op de grond, en iedereen dacht
dat ik nooit iets anders zou doen in mijn
leven. En nu word ik over de hele wereld
gevraagd om lezingen te geven…” Voor
mij was het ongelooflijk om te zien hoe ac-
tief deze mensen zijn op intellectueel vlak.
Want dit zijn volgens psychiaters toch men-
sen zonder ideeën: hun geest werkt niet.’
Pillen versus praten
‘In de VS krijgen de Stemmenhoorders
te maken met tegenwerking, omdat hun
manier van werken ingaat tegen een reeks
fundamentele ideeën van de psychiatrie.
En daar valt moeilijk aan te tornen. Als ie-
mand gelooft dat een mentale stoornis een
gevolg is van een probleem in de hersenen,
vraagt hij zich niet af waarom iemand ge-
troffen wordt door deze aandoening.’
‘De patiënten zelf geloven niet langer
in het biologische model dat de psychia-
trie hanteert, maar gaan uit van het idee
dat geestesziekte veroorzaakt wordt door
trauma’s. Mensen worden niet zomaar
gek, daar geloof ik heel sterk in.’
‘Ik was gisteren nog op een conferentie
van psychiaters in Rotterdam, allemaal erg
progressief en enthousiast. Toch houden ze
vast aan medicatie als eerste remedie. Een
jonge Duitse psychiater gaf zelfs met zo-
veel woorden toe dat hij hoe dan ook me-
dicatie voorschrijft, zodat hij in elk geval
ingedekt is als een patiënt zichzelf of een
ander iets aandoet!’
‘Een belangrijk verschil tussen het werk
van de Stemmenhoorders en ‘gewone’
groepstherapie is dat niemand wordt ge-
dwongen om te praten. Het gebeurt vaak
dat mensen weken- of maandenlang naar
de groep komen en niets zeggen. Daar is een
element van schaamte bij: ze vrezen dat ze

94 95
BOEKEN
gekker zijn dan de rest. De Stemmenhoor-
ders streven er simpelweg naar om mensen
te helpen, zodat ze een zo normaal moge-
lijk leven kunnen leiden. Maar wat is dat
eigenlijk? Op andere domeinen vinden we
het minder moeilijk om tolerant te zijn te-
genover mensen die afwijken van de norm.
Maar geesteszieken hebben daar blijkbaar
geen recht op. Andere mensen beslissen
voortdurend in hun plaats. “Je lijkt onge-
lukkig. We moeten je humeur opkrikken.”
Of: “Je lijkt te gelukkig. Neem deze pillen
om weer met beide voeten op de grond te
komen. Wij zullen wel beslissen hoe je moet
zijn.” En dat vinden mensen ontzettend
verwarrend en onrechtvaardig.’
Loopgraaf
‘Pas op: ik weet perfect dat psychiaters een
enorm moeilijke baan hebben. Maar ze
hebben een erg defensieve attitude, waar de
patiënt volgens mij geen baat bij heeft. Het
is een begrijpelijke reactie op het feit dat
er nog zoveel onduidelijkheid bestaat over
het functioneren van het menselijk brein.
Psychiaters zijn geneigd om een loopgraaf
aan te leggen rond de bestaande ideeën en
die met hand en tand te verdedigen. Ze
staan niet open voor vernieuwing.’
‘Als we naar psychiatrische patiënten
luisteren vanuit de veronderstelling dat ze
alleen maar nonsens uitkramen, is de kans
groot dat we hen inderdaad niet begrijpen.
Ik heb jou nog maar net ontmoet, maar wij
converseren op basis van de veronderstelling
dat we elkaar gaan begrijpen. Maar als ik
hier binnenstap met een omgekeerde trech-
ter op mijn hoofd, vrees je meteen dat ik ge-
tikt ben. (lacht) En zo worden psychiatrische
patiënten telkens weer geconfronteerd met
een selffulfilling prophecy. Zodra ze hun di-
agnose krijgen, gaan zelfs vrienden en fami-
lie ervan uit dat ze een verloren zaak zijn. En
al snel luisteren ze gewoon niet meer.’
u Bestel
96
‘De Stemmenhoorders geven
� �
schizofrenen een gevoel
van eigenwaarde’
‘Pijnlijk genoeg worden ze in veel in-
stellingen alleen met medicatie behandeld.
Bij sommige patiënten is medicatie echt een
grote hulp, en dat is fantastisch. Maar bij
anderen heeft het geen effect, en een derde
groep moet er na een tijdje mee stoppen
omdat ze een toxische reactie ontwikke-
len. De Stemmenhoorders geven mensen
een gevoel van eigenwaarde, omdat ze el-
kaar aanmoedigen om niet bij de pakken te
gaan neerzitten. Ze helpen elkaar, vaak op
een praktische manier.’
‘Ik heb vorig jaar zelf een groep opge-
richt in Massachusetts, en een van de leden
is erg bang om haar huis te verlaten. Ze ziet
overal gevaren. En dus is het al fantastisch
als ze er gewoon is. Laatst vertelde ze dat
ze zich vier uur lang mentaal had moeten
voorbereiden om buiten te durven, maar ze
was er! Ze voelt zich goed bij de aandacht en
de steun van de anderen. Dat geeft haar de
moed om haar fobie even te overwinnen.’
‘Bij de Stemmenhoorders in Londen
ontmoette ik een asielzoekster uit Afrika,
die een gewelddadige oorlog had meege-
maakt waarin haar vader voor haar ogen
was gefolterd. Haar geest kon die feiten
niet verwerken, en dus probeerde ze haar
verhaal te vertellen aan een psychiater.
Maar die vond dat ze beter medicatie kon
nemen dan haar verleden te verwerken.’
‘In de groep vertelde ze dat het wel-
iswaar gruwelijke herinneringen waren,
maar dat ze geen stap verder kwam door
er niet aan te denken. Ze moest de feiten
een plaats geven door erover te vertellen,
en dan een manier vinden om door te gaan
met haar leven. Voor mij klinkt dat logisch,
maar zo denkt een groot deel van de geeste-
lijke gezondheidszorg er dus niet over.’
korting op www.eosmagazine.eu Í
dit boek en geniet van een
Stemmen in je hoofd.
De geheime code van waanzin.
Gail Hornstein.
Sijthoff, 2009. 447 p. € 24,95.
ISBN 978 90 218 03425
Paranoia
‘Ik ben er van overtuigd dat mensen met
allerlei geestelijke problemen baat kun-
nen hebben bij de aanpak van de Stem-
menhoorders. Je zou bijvoorbeeld denken
dat de paranoia-zelfhulpgroep geen succes
kan worden, omdat die mensen al te wan-
trouwig zijn om samen in één kamer te zit-
ten. (lacht) Maar die groep draait dus al
twee of drie jaar. De man die ermee begon,
leefde jarenlang in een instelling, waar hij
altijd moest rondlopen met een handdoek
om zijn hals gebonden. Dat was om zijn
speeksel op te vangen, een bekende bijwer-
king van de pillen die hij nam. Wie hem nu
ziet, heeft moeite om zijn verhaal te gelo-
ven. Hij is een begaafd spreker die pakken
geld verdient en overal gevraagd wordt.’
‘Een fundamenteel probleem is de nei-
ging om elke geesteszieke meteen een etiket
met een diagnose op te plakken. Bij een fy-
sieke ziekte helpt een diagnose om de juiste
behandeling te kiezen. In de psychiatrie is
een diagnose veel minder nuttig, omdat de
behandeling in grote lijnen telkens dezelf-
de is. De medicatie is anders voor mensen
met een bipolaire stoornis en schizofrenen,
maar haar functie is grosso modo dezelf-
de. En de patiënten zijn twee keer de dupe,
want de diagnostiek leidt meestal nergens
heen én er kleeft een enorm stigma aan al
die etiketten. In de VS moet je zo’n diag-
nose bijvoorbeeld verplicht vermelden bij
elk sollicitatiegesprek, en dan weet je bij
voorbaat dat je kansloos bent.’
‘Waar we dan naartoe moeten? Ik ver-
moed dat mensen binnen tien jaar veel scep-
tischer zullen staan tegenover wetenschap-
pelijk onderzoek dat betaald wordt door
farmabedrijven. Als zo’n studie depressie
onderzoekt, kan je er donder op zeggen dat
antidepressiva de mirakeloplossing blijken
te zijn. Als die kritische houding terrein
wint, zal het onderzoek degelijker moeten
worden, en dat kan patiëntengroepen alleen
maar helpen. Simpelweg omdat hun aanpak
werkt! Dat betekent niet dat de rol van pro-
fessionals uitgespeeld zou zijn. Voor velen
zal deelnemen aan zo’n groep niet volstaan,
en dus blijft de nood aan psychotherapie
overeind. Mijn ideale scenario is dat er een
echte samenwerking zal ontstaan om gees-
teszieken zo goed mogelijk te helpen.’ pb