Você está na página 1de 8

Grego Koinê mais acessível.

O que significa justificar (δικαιόω)? Uma


introdução básica e diferente às discussões
sobre a doutrina da justificação
O verbo δικαιόω (lê-se: dikaióo, justificar) é bastante importante, tanto nos estudos do Novo
Testamento, especialmente teologia paulina, quanto na teologia sistemática. Esse verbo desempenha
um papel muito importante na discussão sobre a doutrina da justificação. Nesse post, com a ajuda
do Estudo de Palavra da Bíblia da Software Bíblico Logos, bem como de outros recursos, estudaremos
um pouco esse verbo.

O BDAG apresenta alguns significados para δικαιόω: (1) pegar uma causa, mostrar justiça, fazer
justiça; (2) dar um veredito favorável, vindicar; (3) fazer com que alguém seja libertado de
reivindicações pessoais ou institucionais que não mais podem ser consideradas pertinentes ou
válidas, fazer livre/puro; (4) demonstrar estar moralmente correto, provar estar certo.[1]

Ocorrências de XXX no Novo Testamento Grego

(Pesquisa Morfológica Software Bíblico Logos)

Veio o Filho do
Homem, que come
e bebe, e dizem:
Eis aí um glutão e
ἦλθεν ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου bebedor de vinho,
ἐσθίων καὶ πίνων, καὶ amigo de
λέγουσιν, Ἰδοὺ ἄνθρωπος publicanos e
φάγος καὶ οἰνοπότης, τελωνῶν pecadores! Mas a
φίλος καὶ ἁμαρτωλῶν. sabedoria é
Mateus καὶ ἐδικαιώθη ἡ σοφία ἀπὸ justificada por suas
11.19 τῶν ἔργων αὐτῆς. obras.

porque, pelas tuas


palavras, serás
ἐκ γὰρ τῶν λόγων justificado e, pelas
Mateus σου δικαιωθήσῃ, καὶ ἐκ τῶν tuas palavras,
12.37 λόγων σου καταδικασθήσῃ. serás condenado.

Todo o povo que o


ouviu e até os
Καὶ πᾶς ὁ λαὸς ἀκούσας καὶ οἱ publicanos
τελῶναι ἐδικαίωσαν τὸν θεὸν reconheceram a
Lucas βαπτισθέντες τὸ βάπτισμα justiça de Deus,
7.29 Ἰωάννου· tendo sido
batizados com o
batismo de João;

Mas a sabedoria é
justificada por
Lucas καὶ ἐδικαιώθη ἡ σοφία ἀπὸ todos os seus
7.35 πάντων τῶν τέκνων αὐτῆς. filhos.

Ele, porém,
querendo justificar-
ὁ δὲ θέλων δικαιῶσαι ἑαυτὸν se, perguntou a
Lucas εἶπεν πρὸς τὸν Ἰησοῦν, Καὶ τίς Jesus: Quem é o
10.29 ἐστίν μου πλησίον; meu próximo?

Mas Jesus lhes


disse: Vós sois os
que vos justificais a
vós mesmos diante
dos homens, mas
καὶ εἶπεν αὐτοῖς, Ὑμεῖς ἐστε Deus conhece o
οἱ δικαιοῦντες ἑαυτοὺς vosso coração; pois
ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων, ὁ δὲ aquilo que é
θεὸς γινώσκει τὰς καρδίας elevado entre
ὑμῶν· ὅτι τὸ ἐν ἀνθρώποις homens é
Lucas ὑψηλὸν βδέλυγμα ἐνώπιον abominação diante
16.15 τοῦ θεοῦ. de Deus.

Digo-vos que este


desceu justificado
para sua casa, e
λέγω ὑμῖν, κατέβη não aquele; porque
οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν todo o que se
οἶκον αὐτοῦ παρʼ ἐκεῖνον· ὅτι exalta será
πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν humilhado; mas o
Lucas ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ que se humilha
18.14 ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται. será exaltado.

Tomai, pois,
γνωστὸν οὖν ἔστω ὑμῖν, irmãos,
ἄνδρες ἀδελφοί, ὅτι διὰ τούτου conhecimento de
ὑμῖν ἄφεσις ἁμαρτιῶν que se vos anuncia
Atos dos καταγγέλλεται[, καὶ] ἀπὸ remissão de
Apóstolos πάντων ὧν οὐκ ἠδυνήθητε ἐν pecados por
13.38 νόμῳ Μωϋσέως δικαιωθῆναι intermédio deste;

e, por meio dele,


todo o que crê é
Atos dos justificado de todas
Apóstolos ἐν τούτῳ πᾶς ὁ as coisas das quais
13.39 πιστεύων δικαιοῦται. vós não pudestes
ser justificados pela
lei de Moisés.

Porque os simples
ouvidores da lei
não são justos
diante de Deus,
οὐ γὰρ οἱ ἀκροαταὶ νόμου mas os que
Romanos δίκαιοι παρὰ [τῷ] θεῷ, ἀλλʼ οἱ praticam a lei hão
2.13 ποιηταὶ νόμου δικαιωθήσονται. de ser justificados.

De maneira
nenhuma! Seja
Deus verdadeiro, e
mentiroso, todo
homem, segundo
μὴ γένοιτο· γινέσθω δὲ ὁ θεὸς está escrito: Para
ἀληθής, πᾶς δὲ ἄνθρωπος seres justificado
ψεύστης, καθὼς γέγραπται, nas tuas palavras e
Ὅπως ἂν δικαιωθῇς ἐν τοῖς venhas a vencer
Romanos λόγοις σου καὶ νικήσεις ἐν τῷ quando fores
3.4 κρίνεσθαί σε. julgado.

visto que ninguém


será justificado
diante dele por
obras da lei, em
διότι ἐξ ἔργων νόμου razão de que pela
οὐ δικαιωθήσεται πᾶσα σὰρξ lei vem o pleno
Romanos ἐνώπιον αὐτοῦ, διὰ γὰρ νόμου conhecimento do
3.20 ἐπίγνωσις ἁμαρτίας. pecado.

sendo justificados
gratuitamente, por
sua graça,
δικαιούμενοι δωρεὰν τῇ αὐτοῦ mediante a
Romanos χάριτι διὰ τῆς ἀπολυτρώσεως redenção que há
3.24 τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ· em Cristo Jesus,

tendo em vista a
manifestação da
ἐν τῇ ἀνοχῇ τοῦ θεοῦ, πρὸς sua justiça no
τὴν ἔνδειξιν τῆς δικαιοσύνης tempo presente,
αὐτοῦ ἐν τῷ νῦν καιρῷ, εἰς τὸ para ele mesmo ser
εἶναι αὐτὸν δίκαιον justo e o justificador
Romanos καὶ δικαιοῦντα τὸν ἐκ πίστεως daquele que tem fé
3.26 Ἰησοῦ. em Jesus.

Romanos λογιζόμεθα Concluímos, pois,


3.28 γὰρ δικαιοῦσθαι πίστει que o homem é
ἄνθρωπον χωρὶς ἔργων justificado pela fé,
νόμου. independentemente
das obras da lei.

visto que Deus é


um só, o qual
εἴπερ εἷς ὁ θεὸς justificará, por fé, o
ὃς δικαιώσει περιτομὴν ἐκ circunciso e,
Romanos πίστεως καὶ ἀκροβυστίαν διὰ mediante a fé, o
3.30 τῆς πίστεως. incircunciso.

Porque, se Abraão
foi justificado por
obras, tem de que
εἰ γὰρ Ἀβραὰμ ἐξ se gloriar, porém
Romanos ἔργων ἐδικαιώθη, ἔχει não diante de
4.2 καύχημα, ἀλλʼ οὐ πρὸς θεόν. Deus.

Mas, ao que não


trabalha, porém crê
τῷ δὲ μὴ ἐργαζομένῳ naquele que
πιστεύοντι δὲ ἐπὶ justifica o ímpio, a
τὸν δικαιοῦντα τὸν ἀσεβῆ sua fé lhe é
Romanos λογίζεται ἡ πίστις αὐτοῦ εἰς atribuída como
4.5 δικαιοσύνην· justiça.

Justificados, pois,
mediante a fé,
Δικαιωθέντες οὖν ἐκ πίστεως temos paz com
εἰρήνην ἔχομεν πρὸς τὸν θεὸν Deus por meio de
Romanos διὰ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ nosso Senhor
5.1 Χριστοῦ Jesus Cristo;

Logo, muito mais


agora, sendo
πολλῷ οὖν justificados pelo
μᾶλλον δικαιωθέντες νῦν ἐν seu sangue,
Romanos τῷ αἵματι αὐτοῦ σωθησόμεθα seremos por ele
5.9 διʼ αὐτοῦ ἀπὸ τῆς ὀργῆς. salvos da ira.

porquanto quem
ὁ γὰρ morreu está
Romanos ἀποθανὼν δεδικαίωται ἀπὸ justificado do
6.7 τῆς ἁμαρτίας. pecado.

E aos que
οὓς δὲ προώρισεν, τούτους predestinou, a
καὶ ἐκάλεσεν· καὶ οὓς esses também
Romanos ἐκάλεσεν, τούτους chamou; e aos que
8.30 καὶ ἐδικαίωσεν· οὓς chamou, a esses
δὲ ἐδικαίωσεν, τούτους καὶ também justificou;
ἐδόξασεν. e aos que justificou,
a esses também
glorificou.

Quem intentará
acusação contra os
eleitos de Deus? É
Romanos τίς ἐγκαλέσει κατὰ ἐκλεκτῶν Deus quem os
8.33 θεοῦ; θεὸς ὁ δικαιῶν· justifica.

Porque de nada me
argui a consciência;
contudo, nem por
οὐδὲν γὰρ ἐμαυτῷ σύνοιδα, isso me dou por
ἀλλʼ οὐκ ἐν justificado, pois
1Coríntios τούτῳ δεδικαίωμαι, ὁ δὲ quem me julga é o
4.4 ἀνακρίνων με κύριός ἐστιν. Senhor.

Tais fostes alguns


de vós; mas vós
vos lavastes, mas
καὶ ταῦτά τινες ἦτε· ἀλλὰ fostes santificados,
ἀπελούσασθε, ἀλλὰ mas fostes
ἡγιάσθητε, justificados em o
ἀλλὰ ἐδικαιώθητε ἐν τῷ nome do Senhor
ὀνόματι τοῦ κυρίου Ἰησοῦ Jesus Cristo e no
1Coríntios Χριστοῦ καὶ ἐν τῷ πνεύματι Espírito do nosso
6.11 τοῦ θεοῦ ἡμῶν. Deus.

sabendo, contudo,
que o homem não
é justificado por
obras da lei, e sim
mediante a fé em
Cristo Jesus,
εἰδότες [δὲ] ὅτι também temos
οὐ δικαιοῦται ἄνθρωπος ἐξ crido em Cristo
ἔργων νόμου ἐὰν μὴ διὰ Jesus, para que
πίστεως Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ fôssemos
ἡμεῖς εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν justificados pela fé
ἐπιστεύσαμεν, em Cristo e não por
ἵνα δικαιωθῶμεν ἐκ πίστεως obras da lei, pois,
Χριστοῦ καὶ οὐκ ἐξ ἔργων por obras da lei,
Gálatas νόμου, ὅτι ἐξ ἔργων νόμου ninguém será
2.16 οὐ δικαιωθήσεται πᾶσα σάρξ. justificado.

Mas se, procurando


Gálatas εἰ δὲ ζητοῦντες δικαιωθῆναι ἐν ser justificados em
2.17 Χριστῷ εὑρέθημεν καὶ αὐτοὶ Cristo, fomos nós
ἁμαρτωλοί, ἆρα Χριστὸς mesmos também
ἁμαρτίας διάκονος; μὴ γένοιτο. achados
pecadores, dar-se-
á o caso de ser
Cristo ministro do
pecado? Certo que
não!

Ora, tendo a
Escritura previsto
que Deus
justificaria pela fé
os gentios,
προϊδοῦσα δὲ ἡ γραφὴ ὅτι ἐκ preanunciou o
πίστεως δικαιοῖ τὰ ἔθνη ὁ evangelho a
θεός, προευηγγελίσατο τῷ Abraão: Em ti,
Gálatas Ἀβραὰμ ὅτι Ἐνευλογηθήσονται serão abençoados
3.8 ἐν σοὶ πάντα τὰ ἔθνη· todos os povos.

E é evidente que,
ὅτι δὲ ἐν νόμῳ pela lei, ninguém é
οὐδεὶς δικαιοῦται παρὰ τῷ justificado diante de
Gálatas θεῷ δῆλον, ὅτι Ὁ δίκαιος ἐκ Deus, porque o
3.11 πίστεως ζήσεται· justo viverá pela fé.

De maneira que a
lei nos serviu de aio
para nos conduzir a
ὥστε ὁ νόμος παιδαγωγὸς Cristo, a fim de que
Gálatas ἡμῶν γέγονεν εἰς Χριστόν, ἵνα fôssemos
3.24 ἐκ πίστεως δικαιωθῶμεν· justificados por fé.

De Cristo vos
κατηργήθητε ἀπὸ Χριστοῦ, desligastes, vós
οἵτινες ἐν que procurais
Gálatas νόμῳ δικαιοῦσθε, τῆς χάριτος justificar-vos na lei;
5.4 ἐξεπέσατε. da graça decaístes.

Evidentemente,
grande é o mistério
da piedade: Aquele
que foi manifestado
na carne foi
καὶ ὁμολογουμένως μέγα ἐστὶν justificado em
τὸ τῆς εὐσεβείας espírito,
μυστήριον·Ὃς ἐφανερώθη ἐν contemplado por
σαρκί, ἐδικαιώθη ἐν πνεύματι, anjos, pregado
ὤφθη ἀγγέλοις, ἐκηρύχθη ἐν entre os gentios,
1Timóteo ἔθνεσιν, ἐπιστεύθη ἐν κόσμῳ, crido no mundo,
3.16 ἀνελήμφθη ἐν δόξῃ. recebido na glória.
a fim de que,
justificados por
graça, nos
tornemos seus
ἵνα δικαιωθέντες τῇ ἐκείνου herdeiros, segundo
χάριτι κληρονόμοι γενηθῶμεν a esperança da
Tito 3.7 κατʼ ἐλπίδα ζωῆς αἰωνίου. vida eterna.

Não foi por obras


que Abraão, o
nosso pai, foi
Ἀβραὰμ ὁ πατὴρ ἡμῶν οὐκ ἐξ justificado, quando
ἔργων ἐδικαιώθη ἀνενέγκας ofereceu sobre o
Tiago Ἰσαὰκ τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἐπὶ τὸ altar o próprio filho,
2.21 θυσιαστήριον; Isaque?

Verificais que uma


ὁρᾶτε ὅτι ἐξ pessoa é justificada
Tiago ἔργων δικαιοῦται ἄνθρωπος por obras e não por
2.24 καὶ οὐκ ἐκ πίστεως μόνον. fé somente.

De igual modo, não


foi também
justificada por
obras a meretriz
Raabe, quando
ὁμοίως δὲ καὶ Ῥαὰβ ἡ πόρνη acolheu os
οὐκ ἐξ emissários e os fez
ἔργων ἐδικαιώθη ὑποδεξαμένη partir por outro
Tiago τοὺς ἀγγέλους καὶ ἑτέρᾳ ὁδῷ caminho?
2.25 ἐκβαλοῦσα;
Organizando essas ocorrências em forma de gráfico, temos:

Resultados gráficos de pesquisa bíblica Software Bíblico Logos


Com o espaço o objetivo que temos aqui, só podemos apresentar um estudo muitíssimo introdutório.
O verbo δικαιόω, que aparece ao todo 39x no Novo Testamento é derivado da raiz δικη (332x), que é
desdobrada em diversos conceitos importantes do NT, como δικαιοσύνη (justiça, 91x) e δίκαιος (justo,
79x) e os conceitos opostos ἀδικία (injustiça, 25x) e ἀδικέω (injusto, 28x).

Uma das discussões teológicas mais importantes de nossa época diz respeito a, se essa palavra e o
conceito teológico de justificação diz respeito a (1) estritamente uma declaração legal ou (2) a
transformação da pessoa em alguém justo. Em termos mais teológicos a divisão é entre (1) a
justificação ser somente um ato legal realizado no tribunal de Deus a partir do qual ele considera os
ímpios eleitos como justos ou se (2) a justificação é um ato de Deus no indivíduo que o torna de fato
justo. Ou seja, a justificação é uma mudança de direito ou de fato?

James Montgomery Boice, representando a primeira posição, fala sobre a primeira posição da
seguinte forma: “justificação é dada como um pronunciamento legal e não como uma referência à
pessoa se tornando de fato mais santa… A justificação em si não se refere à essa transformação.
Justificação não depende de boas obras ou de qualquer outra forma de melhora ou ação
humana”. [2] Uma crítica comumente feita a essa concepção de justificação é que ela propõe uma
ficção legal: Deus declara como justas pessoas que não são de fato justas.

N. T. Wright, um dos principais proponentes da segunda posição, comenta a justificação da seguinte


forma: “A palavra ‘justificação’, apesar de uso equivocado do termo pelos cristãos durante séculos, é
empregada por Paulo para denotar o que acontece imediatamente depois do “chamado”: “aos que
chamou também justificou” (Rm 8.30). Em outras palavras, aqueles que ouvem o evangelho e a ele
respondem na fé são, assim, declarados por Deus seu povo, seus eleitos, “a circuncisão”, “os judeus”,
“o Israel de Deus”, distinguidos com a condição de dikaios, “justos, participantes da aliança”.[3] James
Dunn, por sua vez, escreve: “A justificação de Deus e o reconhecimento da parte de Deus de Israel
como seu povo, seu veredito a favor de Israel com base em sua aliança com Israel.”[4]

Essa discussão tem vários aspectos: aspecto histórico: o que era o judaísmo da época de Paulo e
com o qual Paulo está dialogando? Aspecto léxico: qual são os significados mais precisos do verbo
δικαιόω na língua grega como um todo e no grego helenista, tanto no NT, quanto na LXX e demais
literaturas? Aspecto exegético: como Paulo e os demais autores bíblicos devem ser corretamente
interpretados quando falam desse assunto. Aspecto teológico: como todas as discussões e definições
acima afetam a nossa definição teológica da doutrina da justificação e a relação dela com outras
doutrinas? E, finalmente, um aspecto prático: que diferença toda essa discussão faz para os cristãos
individualmente e para a igreja?

Nosso objetivo aqui foi apenas apresentar uma instrução a esse assunto e ao estudo desse verbo
grego. Em outro post aprofundaremos um pouco essa discussão. Por hora, aproveite os links abaixo:

Estude Mais:

Você também pode gostar