Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
1
Doç.Dr. Akdeniz.Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü
2
Arş. Gör. Akdeniz.Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü
Arıcılıkta Etik Kurallar
bu güçlüklere karşın ülke nüfusu, bu nüfusun bal yayılmacı olanı ihbarı mecburi olan “Amerikan
tüketim eğilimi ve ihracat verileri de Türkiye’ nin yavru çürüklüğü” hastalığıdır. Yavru çürüklüğü
önemli bir arıcılık ülkesi olduğu gerçeğini hastalığına karşı kullanılan antibiyotiklerin koruma
doğrulamaktadır. Türkiye sahip olduğu arıcılık amaçlı ve sürekli kullanılması bir taraftan kalıntı
potansiyelini yeteri kadar değerlendirememekte ve sorununa yol açarken diğer taraftan antibiyotiğe
arıcılıkla ilgili en önemli sorunları koloni başına karşı direncin oluşmasına yol açmaktadır.
yaklaşık 16 kg bal üretimi ile verimlilikte, nitelikte ve Kovanların başka alanlara taşınmasından önce
uluslar arası standartlara uygun üretim konularında düzenli incelenmesi ve gerekli önlemlerin alınması
yaşamaktadır. Damızlık materyal, hastalık ve hastalıkların yayılmasını önlemeye yardımcı
zararlılarla mücadele, teknik bilgi ve eğitim, olacaktır. Son yıllarda çok farklı yollarla hatta farklı
organizasyon,örgütlenme, yasal düzenlemeler gibi kıtalardan bile kontrolsüz ana arı ve arı ürünleri
çok sayıda etmen verimlilik ve kaliteyi ülkemize sokulmaktadır. Bu uygulama ülkede hiç
etkilemektedir (Doğaroğlu, 2003). Arıcılığın görülmeyen bazı hastalıkların da yayılmasına yol
profesyonelce yapılan bir meslek olarak açacaktır. Ülkedeki bütün kovanlar varroa akarı ile
değerlendirilmesi ve tüm faaliyetlerin sektör içindeki bulaşık durumdadır. Arıcılar akarı ekonomik olarak
her kesimin kabul edeceği ilke ve kurallara uygun zarar vermeyecek düzeyde tutmak için ruhsatlı
olarak sürdürülmesi bu sorunların çözümüne katkı veya ruhsatsız pestisitleri yoğun olarak
sağlayacaktır. kullanmaktadırlar. Direnci azaltmak ve daha etkin
mücadele yapmak için uygun zamanlarda ve
Arıcılıkta Etik Kurallar ruhsatlı olan ilaçlar dönüşümlü olarak
İnsanların arılarla ilk tanışmasından günümüze kullanılmalıdır. Arıcılar arasında üretimle ilgili diğer
kadar arıcılık sektörü yazılı veya yazılı olmayan bir sorun da arılık yerlerinin belirlenmesinde
kurallarla sürdürülmüştür. Anadolu’ da Hititler yaşanmaktadır. Bir arıcı arılık yerini diğer arıcıya
dönemine ait bulgularda arıcılık yasalarına çok yakın bir yerde seçerse hem hastalıkların
rastlanmış, Osmanlı İmparatorluğu dönemindeki yayılması ve oğul karışıklığı gibi sorunlar
kanunnamelerde de arıcılıkla ilgili hükümler yer yaşanacak hem de aynı alandaki nektar kaynakları
almıştır. Arıcılık diğer hayvansal üretim alanları kullanılacağı için verimlilik düşecektir. Arılıklar
içinde doğaya en fazla bağımlı olan ve üreticileri, arasında en az 3 km mesafenin bulunması ve bir
toptancıları, paketleme ve dağıtım firmalarını ve arılıkta 100 den fazla koloninin bulunmaması
ihracatçıları içeren büyük bir sektördür. Bu nedenle önerilse bile pratikte bu kurala fazla
arıcılıkla ilgili etik kurallar düşünülürken tüm uyulmamaktadır (Genç, 1993). Tarım ve Köyişleri
sektörü içine alacak şekilde sürdürülebilirlik, karlılık Bakanlığı’ nın il, ilçe ve köy bazında flora
ve doğa kanunları temel alınmalıdır. Sürdürülebilir haritalarının çıkarılmasına ilişkin çalışmaları umut
bir arıcılık için diğer ülkelerdekine benzer olarak vericidir. Arıcıların konaklayacakları her alan için
hazırlanan etik kurallar üretim, çevreye duyarlılık, optimum koloni sayılarının ve dağılımının
kalıntı ve kimyasal bulaşma, balın doğal yapısının belirlenerek uygulamaya konulması gerekmektedir.
bozulması (tağşiş edilmesi), hijyen, işleme ve Arıcılar arasında yaşanan sorunlardan birisi de
pazara hazırlama, dağıtım ve fiyatın belirlenmesi, çıkan oğulların sahipliğidir. Bal arıları bir ölçüye
sözleşmelere ve kontratlara uyma, pazarlama kadar yabani bir hayvan olarak
(sunuş) ve eğitim olmak üzere on konuyu değerlendirilmektedir. Normal koşullarda oğul
içermektedir (Wenning, 2001a). Sunulan etik bulana aittir. Roma kanunlarında da bu konudan
kurallar bir taslak olarak tartışmaya açılmıştır. Bu bahsedilmiştir. Bu kanunlara göre kovanınızdan
taslak geliştirilerek sektördeki her kesimin kabul çıkan bir oğul onu gördüğünüz, kolaylıkla takip
edebileceği bir yapıya dönüştürülmelidir. ettiğiniz sürece size aittir. Oğulun kovana aktarana
kadar sahibi yoktur. Eğer başka birisi oğulu kovana
Üretim: Bal, arı sütü, polen, propolis, bal mumu, alırsa oğul onun malı olur (Park, 1990). Arılıklar
arı zehiri gibi çok sayıda arı ürünleri bulunmakta ve arasında yeterli mesafe olduğu takdirde oğulların
her birinin üretim süreci de farklılıklar karışması da en az düzeye inecektir.
göstermektedir. Üretim sürecinde etik
uygulamalarla ilgili temel ilke “arıcının üretim Çevreye saygı: Arılar bulundukları alanlarda
yaparken çevresindeki arıcılara zarar verecek insanlar ve diğer evcil hayvanlar için bir dert, sorun
uygulamalardan kaçınmasıdır”. Üretim oluşturabilir. Arı zehrine karşı alerjisi olan insanlar
sürecindeki en önemli konulardan birisi hastalık ve için arılar öldürücü bir tehdittir. Çok sayıda evcil
zararlıların yayılmasını önlemektir. Bir arıcı hastalık hayvanın da arı sokması sonucu öldüğü
ve zararlılara ne kadar dikkat ederse etsin bilinmektedir. Bu nedenle arılık yerleri seçilirken
çevresindeki arıcılar dikkat etmiyorsa önemli yerleşim alanlarından uzakta olmasına dikkat
sorunlar yaşayacaktır. Sınırlardan veya ithalat edilmelidir. Arılıkta çalışmalar mümkün olduğu
yoluyla bulaşık arı ve ürünlerinin ülkeye girmesi, kadar kısa zaman diliminde körük kullanılarak
gezginci arıcılık, koloniden koloniye arı geçişleri, yapılmalıdır. Oğula çıkan arı sakin olmasına karşın,
arıcıların dikkatsiz davranması gibi bir çok sebeple yerleşim alanları etrafına konduğu zaman çevrede
arı hastalık ve zararlıları çok hızlı bir şekilde panik yaratabilmektedir. Bu nedenle oğulu önleyen
yayılmaktadır. Bu hastalıklardan en tehlikelisi ve uygulamalar hem teknik arıcılık için hem de çevre
229
Arıcılıkta Etik Kurallar
için daha uygundur. Arıların temizlik uçuşları doğal yapısının bozulması ve karıştırılması (tağşiş
sırasında bıraktıkları dışkılar çamaşırları, arabaları edilmesi) ihracatta da önemli sorunlara yol
ve binaları lekelemektedir. Bu sorunlar yerleşim açmaktadır. Ayrıca tüketiciler bütün ballara şüphe
yerlerinin yakınlarına arı kovanlarının konmaması ile bakmakta ve bu yüzden balın saf, doğal imajı
ile önlenebilir. Arılık çevresinde yeterli ve sürekli bir bozulmaktadır. Arıcı insan tüketimi amacıyla
su kaynağı bulunmuyorsa arılar çevredeki doğal bir ürün olarak bal satıyorsa bu balı saf
çeşmeler, musluklar ve yüzme havuzları gibi su olarak üretmeli, tağşiş etmemelidir.
kaynaklarının etrafında soruna yol açarlar. Belirli bir
su kaynağına alışan arıları başka bir kaynağa Hijyen: Arı ürünleri özellikle bal, yetiştiriciliğin
yönlendirmek de kolay değildir. Bu nedenle arılık doğası gereği arazide üretilmektedir. Son yıllarda
yerleri seçilirken çevreye zarar vermeyecek şekilde bal işleme ve paketleme konularında faaliyet
uygun su kaynakları da düşünülmelidir. Arıcı bal gösteren modern büyük işletmeler kurulmasına
arısı yetiştiriciliği ile ilgili hangi eylemde karşın Türkiye’ de üretilen balın önemli bir bölümü
bulunursa bulunsun insanlara, hayvanlara, de arıcılar tarafından paketlenip satılmaktadır.
çevresine zarar vermemeli bu konuda gerekli Uygun arılık yeri, arıcıların bilgi ve deneyimi,
önlemleri almalıdır. depolama ve saklama koşulları ile modern araç ve
gereçler bal hijyenini etkileyen etmenlerdir
Kalıntı ve kimyasal bulaşma: Arı hastalık ve (Yurtsever ve Sorkun 2003). Üretilen balların
zararlıları ile mücadele etmek için pestisit ve tamamına yakını kovanların bulunduğu arılıklarda
antibiyotik kullanımı arı ürünlerinde kalıntı arıcılar tarafından hasat edilmekte ve
sorununu gündeme getirmiştir. Bir çok ülkede süzülmektedir. Gelişmiş ülkelerde bal süzme evleri
arıcılıkta kullanılan ilaçların arı ürünlerinde özellikle olmasına karşın gezginci arıcılığın yaygın olduğu
balda maksimum kalıntı miktarları belirlenmiştir. ülkemizde ballar bal süzme çadırlarında
Türkiye’ de ruhsatlı ilaçların yanı sıra ruhsatsız çok yapılmaktadır. Süzme makineleri, bal kazanları, sır
sayıda pestisit kontrolsüz bir şekilde açma tankları paslanmaz çelikten veya galvanizli
kullanılmaktadır. Hastalıklara karşı mücadelede saçtan yapılmalıdır. Arıcı balın hasadı, işlenmesi
yasal antibiyotik ve pestisitlerin kullanılmasında bile ve paketlenme sürecinde hijyene ve sağlık
çok uzun süreli uygulama, doz aşımı, nektar akımı kurallarına dikkat etmelidir.
döneminde uygulama (uygulamadan hemen sonra
bal hasadı) gibi işlemler sonucunda insanların Pazara hazırlama, işleme: Bal temiz bir ortamda
tüketimine sunulan balda arzu edilmeyen uygun şekilde hasat edildikten sonra filtre edilmeli
bulaşmalar olmaktadır. Ayrıca ülkemizde peteklerin ve dinlendirme tanklarında dinlendirilerek, hava
korunması için naftalin uygulaması da balda kabarcıkları ve köpükten ari bir şekilde temiz
istenmeyen kalıntıya yol açmaktadır. Balın bu kaplara doldurulmalıdır (Wenning, 2001b). Hasat
şekilde bulaşması saf, doğal ürün özelliğinin edilecek peteklerin en az 2/3’ ü sırlanmış olmalıdır.
kaybolmasına ve tüketicilerin ilgisinin azalmasına Sırlanmamış çerçevelerde balın içerdiği su miktarı
yol açmaktadır. Balda yaşanan kalıntı sorunu balın fazla olduğu için balın fermente olması
ihracını da güçleştirmektedir. Arıcılar bütün arı hızlanmaktadır. Ballar, kristalleşmeyi önlemek için
ürünlerinin doğal yapısını korumalıdırlar. Arıcı bal tebliğinde belirtilen sıcaklık ve sürelere uygun
yasal ve uygun olmayan pestisit ve antibiyotik şekilde ısıtılmalıdır. Bazı üretici ve dağıtıcıların balı
kullanımı ile kalıntı içeren bal ve diğer arı daha yüksek derecelerde ısıttığı bilinmektedir.
ürünlerini üretmemelidir. Balın uygun olmayan şekilde ve yüksek sıcaklıkta
ısıtılması enzimlerin kaybına yol açmakta, aroması
Balın doğal yapısının bozulması (tağşiş bozulmakta ve HMF içeriğinin artmasına yol
edilmesi): Bal arılarının beslenmesi amacıyla açmaktadır. Tüketime sunulan ballar yasa ve
şeker şurubu veya şekerle yapılmış ek besinlerin yönetmenliklere uygun şekilde etiketlenmelidir.
verilmesi teknik arıcılıkta önerilen bir uygulamadır. Arıcı olgunlaşmış ve filtre edilmiş balı
Erken ilkbaharda ve bal hasadından sonra arıları kavanozlamalı ve yasalara uygun şekilde balı ve
kışa hazırlamak amacıyla ek besin verilmektedir. diğer arı ürünlerini etiketlemelidir.
Ancak son yıllarda birçok arıcı kar amacıyla bal
üretim mevsiminde şeker şurubu, ticari glikoz, Dağıtım ve fiyat oluşumu: Dünyada bal üretimi
nişasta içeren ürünler gibi ürünleri arılara yoğun bakımından ilk beş ülke arasına giren Türkiye’de
olarak verip bal üretmektedir. Bu şekilde üretilen arıcılık örgütsüz ve dağınık bir yapıdadır. Hobi
balların tespiti çok özel analizleri gerektirmektedir. amaçlı sadece kendi ihtiyacını karşılayan arıcılar,
Bazı kişiler bala ticari glikoz karıştırmakta, bazıları arıcılığı bir yan gelir kaynağı olarak düşünen ve
da hiç bal kullanmadan sanayi ürünü şekerli yapan arıcılar ve profesyonel olarak arıcılığı
maddelere aromatik maddeler katarak bal adı meslek edinmiş arıcılar bulunmaktadır. Bu nedenle
altında satmaktadırlar. Şeker şurubu veya ticari arıcılık sektörü büyük ölçüde kayıt dışıdır ve arı
glikozla karışmış ürünlerin etiketinde karışım ürünleri çok farklı şekillerde pazarlanmaktadır.
olduğu belirtilerek pazarlanmasında bir sakınca Satışa sunulan balların fiyatında büyük farklılıklar
bulunmamaktadır. Ancak bir ürün bal olarak bulunmaktadır. Balın kg fiyatı 5 ile 10 dolar
adlandırılıyor ve satılıyorsa tamamen bal arıları arasında değişmekte ve çok özel ballar astronomik
tarafından üretilmesi gereklidir. Balın bu şekilde fiyatlarla satılmaktadır. Genel olarak küçük
230
Arıcılıkta Etik Kurallar
ölçeklerde üretim yapanlar veya hobi amaçlı üniversitelere bağlı fakülteler, yüksek okullar ve
üreticiler az bal ürettikleri için bu balları daha arıcılık merkezleri ve bu kurumlar tarafından
yüksek fiyatlarla satmaktadırlar. Bal satışında en hazırlan paneller, kurslar ve dergilerle araştırma,
büyük sorunu büyük üreticiler yaşamaktadır. Fiyat eğitim ve yayım hizmetleri sürdürülmektedir.
oluşumunda üreticiler, toptancılar, balı işleyen ve Özellikle meslek yüksek okullarının arıcılık
perakende olarak sunan firmalar ve ihracatçılar programlarında eğitimin kalitesi yükseltilerek
arasında adil bir denge sağlanamamış, bal alınıp mezun olan öğrencilerin bu mesleğe
satılırken maliyetler fiyata doğru yansıtılmamıştır. kazandırılması yararlı olacaktır. Araştırma
Bal üretim sürecinde bütün riskleri ve maliyetin kurumları, ticari ölçeklerde arıcılık yapan arıcıların
önemli bir bölümünü üstlenen üreticiler toptancılar, sorunlarına yönelik projelerin yürütülmesi ve elde
ihracatçılar ve büyük perakendeciler arasında edilen sonuçların uygulamaya aktarılması
sıkışıp kalmışlardır. Fiyat oluşumunda söz sahibi konusunda daha etkin olmalıdırlar. Arıcılar
olamayan üreticiler bazı durumlarda maliyetine bile bölgesel, ulusal toplantılarla, kitap ve dergilerle
bal satmaktadırlar. Sektör içinde çok az emek ve ve kurslarla bilgilerini artırmalı ve değişen
masrafla abartılı kar elde edilmesi hem koşullara uyum sağlamalıdırlar.
sürdürülebilir arıcılık için olumsuz bir gelişme hem
de etik olmayan bir davranıştır. Arı ürünlerinin Arıcılık Sektöründeki Gelişmeler
fiyatı gerçek maliyetlere ilave edilecek makul bir Anadolu’da geleneksel olarak yapılan arıcılık
kar marjı ile belirlenmelidir. dünyadaki gelişmelere koşut olarak önemli
Sözleşmelere ve kontratlara uyma: Arıcılıkla ilgili değişimler geçirmiştir. Geçmiş otuz yıllık süreçte
ürünlerin ve hizmetlerin satışı yasal veya yasal koloni sayısı yaklaşık iki kat bal üretimi ise üç kat
olmayan sözleşmeler ve beyanlarla artmıştır. İlkel kovanların yerini modern kovanlar
yürütülmektedir. Türkiye’ de tozlaşma amacıyla bal almış, hastalıklarla mücadele ve damızlık materyal
arılarının kiralanması çok yaygın değildir. kullanımı gibi teknik arıcılığın gerektirdiği
Kolonilerin tozlaşma amacıyla kiralanmasında arıcı uygulamaların kullanımı yaygınlaşmış ve gezginci
olmayanların bilgisizliğinden faydalanılmamalıdır. arıcılığın da etkisiyle koloni başına bal üretiminde
Koloni gücü, sayısı, yönetimi, ücretler vb. önemli artışlar olmuştur (Şahinler ve ark.,2003).
konularda açık ve güvenilir bilgiler sunulmalıdır. Ancak Türkiye koloni sayısını daha fazla
Türkiye’ de bu konuda yaşanan önemli bir sorun da artırmadan verimliliği etkileyen tüm unsurları
ana arı, koloni ve arıcılık malzemeleri satışında denetim altına alarak koloni başına bal verimini ve
beyan edilen özelliklere uyulmamasıdır. Satın toplam bal üretimini iki katına çıkaracak potansiyeli
alınan damızlık ana arılar zaman zaman istenen taşımaktadır. Arıcılık teknikleri bir taraftan
özelliklerde olmamakta, oğul satışında çiftleşmemiş verimliliğin ve toplam bal üretiminin artmasına yol
veya yaşlı ana arılar kullanılabilmekte, sağlıklı açmakta, bir taraftan da bu tekniklerin yanlış
olmayan koloniler satılabilmekte ve arılı ve yavrulu uygulanmasıyla önemli sorunlar yaşanmaktadır.
çerçeve sayılarında öngörülen taahütlere Hastalık ve zararlılarla mücadele amacıyla
uyulmamaktadır. Kovan yapımı sırasında uygun kullanılan pestisitlerin, naftalinin ve antibiyotiklerin
olmayan malzeme kullanılmakta, koloni ölçülerine kalıntıları, piyasaya sürülen sahte ballar, balların
dikkat edilmemektedir. Arıcılıkla ilgili mal ve ticari glikoz ve nişastalı ürünlerle karıştırılması veya
hizmetlerin satışında öngörülen, beyan edilen hasat döneminde arıların şeker şurubu ve benzeri
kurallara dürüst bir şekilde uyulmalıdır. besinlerle beslenmeleri arı ürünlerinin saf, doğal
imajını bozmakta, tüketicilerde kaygı ve isteksizlik
Pazarlama (sunuş): Arı ürünleri satılırken yaratmaktadır. Ayrıca bu uygulamalar Türkiye’nin
özellikleri gereğinden fazla abartılmamalıdır. bir çok Avrupa Birliği ülkesi ve A.B.D’ ne yaptığı bal
Ülkemizde özellikle bazı ballar ve arı sütü, polen, ihracatında da en önemli sorunları
propolis gibi ürünler satılırken bir ilaç gibi oluşturmaktadır.Yıllara göre değişmekle birlikte
sunulmakta ve bir çok hastalığın tedavisinde yılda 5-10 bin ton bal ihracatı yapılan ülkemizde
kullanılabileceği önerilmektedir. Belirsiz, kalıntı sorunu nedeniyle büyük güçlükler
ispatlanmamış iddialardan kaçınılmalıdır. Arı yaşanmaktadır. Dünyada en büyük ihracatçı olan
ürünlerinin bir çok yararı olduğu bilinmektedir. Bu Çin’ in Avrupa ve Amerika pazarlarından antibiyotik
ürünler sağlıklı yaşama katkı yapan ürünler olarak ve pestisit kalıntıları nedeniyle ballarının geri
algılanmalıdır. Ana arı ve arı kolonisi üreticileri ve dönmesi Türk balının ihracatında yeni olanaklar
satıcıları sattıkları ürünün niteliğini doğru bir şekilde yaratmıştır. Nitekim 2001 yılında Türkiye’ den
yansıtmalıdırlar. Arıcılar sattıkları ürünlerden A.B.D’ ye 71 ton bal ihraç edilmişken 2003 yılında
beslenme ve sağlık açısından yararlanılmasında 2223 ton bal ihraç edilmiştir (Parker, 2004). Ancak
yanlış sunumlardan kaçınmalıdırlar. Türk ballarında da zaman zaman kalıntı sorunu
yaşanmakta ve bu konu tüm sektörü etkilemektedir.
Eğitim: Arıcılık sürekli gelişen teknik bilgi ve beceri Avrupa’ da arı hastalıklarının tedavisinde antibiyotik
gerektiren bir uğraşıdır. Hem karlı hem de arıcılık kullanımı yasaklanmıştır. Avrupa Birliği onaylanmış
mesleğinin etik kurallarına uygun üretim yapmak ilaçların dışındaki hiçbir ilacın arıcılıkta kullanımına
için eğitime ve bilgiye gereksinim duyulmaktadır. izin vermemektedir. Bir çok ülkede ithalatçı firmalar
Birlikler, dernekler, vakıflar, araştırma enstitüleri, kendi kriterlerini belirlemekte ve bal alımını bu
231
Arıcılıkta Etik Kurallar
232
Arıcılıkta Etik Kurallar
Wenning, C.J., 2001a. Ethics in Apiculture I. American Yurtsever, N. ve Sorkun, K., 2003. Doğal Bir Ürün Olan
Bee Journal, 141(10): 698-700. Balın Hijyen ve Kalitesini Etkileyen Faktörler. II. Marmara
Wenning, C.J., 2001b. Ethics in Apiculture II. American Arıcılık Kongresi, Yalova.
Bee Journal, 141(11): 780-782.
233