20 Achtergrond Zaterdag 4 september 2010 Zaterdag 4 september 2010 Achtergrond 21

‘Geen vak, maar een levenswijze’

Maar liefst drie keer reisde Ds. Ben Hengeveld (1947) af naar Curaçao om voor
de Verenigde Protestantse Gemeente (VPG) aan de slag te gaan. Eerst in 1983 als
nieuwe predikant van de Emmakerk, daarna in 2002 en 2010 om tijdelijk de
Fortkerk van een dominee te voorzien. Op zondag 5 september 2010 neemt
Hengeveld afscheid van de Fortkerk, en zal hij zijn inzet voor Nederlandse
gevangenen in het buitenland hervatten. Portret van een sociaal bewogen
voorganger én wereldburger.

Door Margo Groenewoud

N
iet het predikantschap
maar de zeevaart, dát
was de jongensdroom
van Ben Hengeveld.
Tijdens zijn jeugd in
Winterswijk ontstond het ideaal
om de wereldzeeën te bevaren,
en als adolescent maakte hij die
droom waar. Eind jaren ’60
kwam hij via Canada terecht in
San Francisco. Het was de tijd
van ‘Flower Power’ en Hengeveld
wilde het allemaal zien en mee-
maken: de hippiewijk ‘Haight-
Ashbury’, de gratis concerten in
het park.
,,Na beroofd te zijn van alle fi-
nanciën kon ik terecht als mede-
werker in het Friendship House,
een opvang voor alcoholisten,
druggebruikers en mishandelde
vrouwen, gesponsord door diver-
se Amerikaanse kerken. Bijzon-
der aan het Friendship House
was dat zij speciaal was ingericht
voor ‘native Americans’, dus In-
dianen en Inuit (eskimo’s) die
met relatief grote verslavingspro-
blematiek kampen. Vanuit het
Friendship House kon ik vervol-
gens aanmonsteren op een
Deens vrachtschip dat op de ‘wil-
de vaart’ voer. Dat zijn vracht-
Een kokosplantage op Cacnipa Island in de Filipijnen waar Hengeveld in de
zestiger jaren in de ‘middle of nowhere’ een Nederlandse katholieke missionaris
tegenkwam die zijn leven sterk beïnvloedde.
schepen die zonder vaste route
van plaats naar plaats varen, af-
hankelijk van waar de vracht
naartoe moet. Mooi, dacht ik, dit
schip vaart onder Deense vlag,
dus wat kan me gebeuren, ik
kom wel weer in Nederland
terug.”
Pas aan boord kwam Henge-
veld erachter dat het schip nog
nooit in Denemarken was ge-
weest en daar misschien ook
nooit naartoe zou varen. ,,We zet-
ten koers via Los Angeles, San
Diego en het Mexicaanse eilandje
Cedros, waar we (zee)zout laad-
den, vervolgens naar Japan, Tai-
wan, China, Hongkong, de Fili-
pijnen en Indonesië. Later ver-
trokken we richting Afrika,
voeren om de Kaap en toen
noordwaarts, dus toch nog rich-
ting Europa. Pas op het Kanaal
hoorden we dat het schip Rotter-
dam zou aandoen. Ik heb gelijk
contact gezocht met mijn familie,
om mijn terugkomst aan te kon-
digen. En daar stonden ze dus,
aan wal, mijn vader en broers.
Het regende, ik zag fietsers, dat
beeld was zo indringend, ik er-
voer zo’n sterk gevoel van thuis-
komen, het was heel emotioneel.
Ik zal dat nooit vergeten.” Tijdens
de reis had een ommekeer plaats-
gevonden in de manier waarop
Hengeveld naar zichzelf en zijn
leven keek. ,,Op de Filipijnen
moesten we gedroogd kokosvlees
laden bij een enorme kokosplan-
tage op een klein eilandje, Cacni-
pa Island. Hier kwam ik in aanra-
king met een Nederlandse katho-
lieke missionaris die in de
‘middle of nowhere’ opbouw-
werk deed. Heel basaal. Eerst
werkte hij aan het opzetten van
basisonderwijs voor de kinderen,
daarna kwam een vakopleiding
voor de jongeren die het basis-
onderwijs hadden afgerond. Die
man was zo blij om mij zijn ver-
haal te kunnen doen. Hij was
daar al jaren bezig, het was zwaar
werk, alles ging heel traag
onder moeilijke omstandighe-
den. ‘Maar’, zei hij, ‘ik zou een cy-
nisch mens geworden zijn als ik
niet geweten had van Gods werk-
zame belofte’. Die opmerking
was een keerpunt voor mij. Dat je
zó naar de wereld, naar jouw
wereld, kunt kijken.”
Weer terug in Europa besluit
Hengeveld theologie te gaan stu-
deren. Hij kiest via een driejarige
San Francisco, de ‘hippiewijk’ waar Hengeveld verbleef.
Hengeveld voor de kansel in de Fortkerk.
studie aan het Nederlands Bijbel
Instituut voor Brussel, waar hij
studeert aan de Protestants Theo-
logische Faculteit. Voor de kerke-
lijke opleiding gaat Hengeveld
vervolgens naar Leiden, waar hij
zijn tentamens christelijke ethiek
aflegt bij Prof. dr. G.H. ter Scheg-
get, voormalig predikant van de
Emmakerk op Curaçao.
,,Ter Schegget heeft een be-
langrijke invloed op mij gehad.
Hij zei de dingen zoals het ervoor
stond, en drukte ons op het hart
om dichtbij onszelf te blijven. In
de praktijk van predikant kan dat
moeilijk zijn, maar het is de eni-
ge manier, daar ben ik van over-
tuigd: dichtbij jezelf blijven, het
Woord naar jezelf en je eigen om-
geving durven vertalen. Het is
één van de belangrijkste lessen in
mijn predikantschap geweest.
Ook is Ter Schegget een voor-
beeld omdat hij zijn leven lang
zijn vermogen tot ontroering, en
het verlangen naar vrede en
rechtvaardigheid, niet heeft opge-
geven.”
Een andere belangrijke invloed
is J.C. Hoekendijk, die in de jaren
’60 met zijn publicatie ‘De kerk
binnenstebuiten’ voor heel wat
opschudding zorgde. Hij intro-
duceerde voor Nederland het be-
grip ‘emerging church’, de ge-
Een medewerker van Epafras zette deze foto op internet. Het illustreert de
omstandigheden waarin de pastoraal gezanten de gevangen in het buitenland
bezoeken.
De Fortkerk op het Fortplein, waar Hengeveld in 2002 en 2010 tijdelijk dominee is.
loofsgemeenschap die kiest voor langrijk zijn, en de structuren be- Hij treedt in dienst bij het mi-
een niet-geïnstitutionaliseerde hulpzaam, maar in essentie gaat nisterie van Defensie en wordt le-
vorm van ‘kerk zijn’. Hoekendijk het daar niet om. Het gaat om de gerpredikant, eerst bij de land-
draait de benadering van het in- relaties en om wat wij mensen macht en later bij de luchtmacht.
stituut kerk volledig om: de kerk met elkaar kunnen voortbrengen. In die functie, die hij tot zijn VUT
is geen doel in zichzelf, en evan- Waar iemand vandaan komt vervult, staat hij dicht bij de mens
gelisatie is geen functie van de maakt me ook helemaal niets uit. zelf, veelal in zeer moeilijke om-
kerk, nee, de kerk is een functie Ik ben misschien geen ‘doorsnee’ standigheden. Hij maakt meer-
van het apostolaat. De kerk als in- dominee in dat opzicht, ik ben dere missies mee in oorlogsge-
stituut is dienend, niet leidend. niet zo van de vaststaande kaders, bied zoals Bosnië en Kroatië, en
Dit vraagt om heel andere vor- maar ik voel me wél geroepen om ervaart opnieuw dat het predi-
men van leiderschap, en dat was zo het heil te verkondigen. Voor kantschap voor hem in essentie
precies een belangrijke reden mij is het ook geen vak, dominee gaat om het contact van mens tot
voor weerstand tegen deze ziens- zijn, maar een levenswijze.” mens.
wijze. Na zijn eerste periode op Cura- Inmiddels is Hengeveld al-
Maar Hengeveld voelt zich çao kiest Hengeveld in 1986 niet weer drie jaar actief voor Stich-
juist thuis in deze benadering. voor een reguliere aanstelling als ting Epafras, die als opdracht
,,Het gebouw kan mooi en be- voorganger van een gemeente. heeft Nederlandse gevangenen in
het buitenland te bezoeken en zo
geestelijke verzorging te garande-
ren. Epafras is haar activiteiten
begonnen in de jaren ’60 vanuit
de toenemende sociale betrok-
kenheid van het kerkelijk werk op
de ‘uithoeken’ van de samenle-
ving. De stichting werkt vanaf
1998 met reguliere steun van het
ministerie van Buitenlandse Za-
ken. De bezoeken vinden alleen
plaats wanneer gevangenen zelf
aangeven dat ze bezoek willen
ontvangen.
In oktober dit jaar vertrekt
Hengeveld opnieuw naar Austra-
lië en Indonesië, waar hij voor
Epafras meerdere Nederlanders
bezoekt. Drie van hen zijn in In-
donesië tot de doodstraf veroor-
deeld. ,,Dit zijn zware, maar in-
tens indrukwekkende en dankba-
re bezoeken. De gevangenis waar
twee van deze ter dood veroor-
deelde Nederlanders op hun von-
nis wachten is gesitueerd op het
eiland Nusakambangan, voor de
kust van Centraal Java, geheel af-
gesloten van de bewoonde
wereld. Eenmaal per week, op
donderdagochtend, vertrekt een
boot met bezoekers naar het ei-
land. De vertrektijden heen en
terug worden streng gehanteerd.
Eenmaal op het eiland aangeko-
men moeten we nog een heel
eind door de jungle rijden voor-
dat we er zijn. De apen slingeren
boven en rond de bus, het is een
weg die vrijwel alleen op die och-
tend gebruikt wordt. Je voelt aan
alles hoe bijzonder dit bezoek is,
door alle omstandigheden, maar
het meest uiteraard in de ont-
moeting met de gevangenen. Al-
les wat niet belangrijk is heeft
geen plaats, het contact van mens
tot mens is zeer intens, elke mi-
nuut van het gesprek.”
Het werken voor de stichting is
dankbaar, maar niet zonder ge-
vaar. Dat heeft Hengeveld vooral
in Venezuela ervaren. ,,Een ge-
middelde mannengevangenis,
zoals Los Teques in Caracas, telt
zo’n 2000 gevangenen, met on-
geveer 15 man personeel, inclu-
sief de directeur, sociaal werker
en de dokter. Er zijn afdelingen
waar eigenlijk geen ander mens
komt dan de gevangenen, geen
bewaking, niemand. Hier heerst
bikkelharde anarchie. Dat de ge-
vangenis omringd wordt door
een cordon militairen doet er dan
niet meer toe. Het is gevaarlijk
voor iedereen. Maar ook onder
deze omstandigheden is de ont-
moeting intens en menselijk. We
luisteren naar elkaar, dat is waar
het om gaat. Ik kom daar niet om
de missionaris uit te hangen,
maar om het contact van mens
tot mens. Het gaat over vraag-
FOTO’S MARGO GROENEWOUD
stukken die voor ons allemaal bij
de essentie van het leven horen.”
Met twee koffers kwam Hen-
geveld in 2002 naar Curaçao, om
drie maanden te blijven. Het wer-
den er toen dertien. Ook eerder
dit jaar arriveerde hij met twee
koffers, één voor kleding en één
voor boeken, maar deze worden
nu volgens planning begin vol-
gende week weer ingepakt. Wie
het levensverhaal van Hengeveld
hoort, en Curaçao een beetje
kent, begrijpt wat de klik is tus-
sen hem en het eiland. Henge-
veld is een man van diversiteit en
van relaties. Kwaliteiten die on-
ontbeerlijk zijn voor het functio-
neren in een kleine heterogene
gemeenschap. ,,Ook binnen de
VPG, met de Ebenezer Church,
de Emmakerk en de Fortkerk, is
veel verscheidenheid. Maar ik zie
wel een verschil tussen 1983, het
jaar van mijn aankomst, en 2010.
Vroeger was de betrokkenheid
veel nauwer, de kerk zat bij men-
sen dicht op de huid. Als er con-
frontaties waren, kon het er hard
aan toegaan. Ik zie nu een meer
gelaten houding, in de kerk maar
ook in het algemeen in de samen-
leving. Mensen zijn minder be-
trokken op, minder gehecht aan
hun kerk. Ze komen en gaan. De
kerk is voor bepaalde groepen ui-
terst belangrijk als instituut, vaak
ook vanuit een historisch oog-
punt, maar de persoonlijke ge-
loofsbeleving hangt hier niet
automatisch mee samen. Het
zijn nieuwe realiteiten waar we
nieuwe vormen voor moeten vin-
den. Eigenlijk heeft het denken
over de ‘emerging church’ nog
steeds grote actualiteit.”