PSYCHOANALIZA

Sigmund Freud
- porównał psychikę do góry lodowej – niewielka część ponad powierzchnią
reprezentuje świadomość, a masa poniżej to nieświadomość: popędy,
namiętności, wyparte myśli, uczucia -> ma wpływ na świadome myśli i uczynki
ludzi.
- psychologia ogranicza się do analizy świadomości – niewystarczająca do
zrozumienia podstawowych motywów zachowań ludzkich.

Struktura osobowości:
ID
- system pierwotny, matryca do ukształtowania EGO i SUPEREGO. Zawiera w
sobie dziedziczne wyposażenie psychiczne (popędy). Zbiornik energii psychicznej,
który zaopatruje pozostałe systemy. ID to „prawdziwa rzeczywistość psychiczna.
Nie posiada żadnej wiedzy o rzeczywistości obiektywnej.
Zasada przyjemności – poziom napięcia organizmu wzrasta, id działa tak, by
natychmiast je rozładować.
BIOLOGICZNY KOMPONENT OSOBOWOŚCI

EGO
- tworzy się, ponieważ zaspokojenie potrzeb organizmu wymaga stosownych
działań w rzeczywistym świecie. ID zna subiektywną rzeczywistość umysłu, EGO
odróżnia to, co w umyśle, od tego, co w świecie zewnętrznym.
- podporządkowane zasadzie rzeczywistości i działa za pośrednictwem procesu
wtórnego. Zasada rzeczywistości zwiększa czasowo zasadę przyjemności. Proces
wtórny polega na myśleniu realistycznym: EGO formuuje plan zaspokojenia
potrzeby i go sprawdza. To władza wykonawcza osobowości: decyduje o
przystąpieniu do działania, o tym, na jakie elementy należy reagować, które
popędy zaspakajać i w jaki sposób.
- to zorganizowana część ID; powstaje, by uławiać osiągniecie celów i nie
dopuścić do ich udaremnienia. Cała swą siłę czerpie z ID.
KOMPONENT PSYCHICZNY

SUPEREGO
- rozwija się jako ostatni
- wewnętrzna reprezentacja tradycyjnych wartości i ideałów społeczeństwa,
instancja moralna osobowości. Reprezentuje ideały, a nie rzeczywistość, dąży do
doskonałości, a nie do przyjemności
- stara się rozstrzygnąć, co jest słuszne, a co nie.
- wewnętrzny arbiter osądzający z moralnego punktu widzenia: to, co jest
niewłaściwe – sumienie, to, co aprobowane – Ja idealne (introjekcja: włączenie
czegoś do Ja idealnego).

1
- Funkcja SUPEREGO: hamowanie impulsów (seksualnych, agresywnych),
przekonanie Ego, by zastępowało cele realistyczne moralnymi, dążenie do
doskonałości.
- jest skłonne przeciwstawiać się ID i EGO.
KOMPONENT SPOŁECZNY

Każda z dziedzin ma własne funkcje, właściwości, komponenty, zasady i

mechanizmy. Zachowanie jest prawie zawsze wytworem interakcji tych
systemów, rzadko jeden działa bez współudziału innych.

Dynamika osobowości
Energię należy określać w kategoriach wykonywanej przez nią pracy. Jeśli polega
na aktywności psychicznej, można nazwać energię – energią psychiczną. Może
ona przechodzić z jednej energii w drugą, ale nie może zniknąć całkowicie.
Punktem styczności są ID i jego popędy.

Popęd – wrodzona psychiczna reprezentacja wewnętrzna somatycznego

źródła pobudzenia, inaczej pragnienie. Pobudzenie, z którego wynika to
potrzeba. Popędy to napędowe czynniki osobowości. Popęd sprawuje
wybiórczą kontrolę nad zachowaniem, zwiększa wrażliwość danej osoby na
określone bodźce.

Freud – środowiskowe źródła pobudzenia odgrywają w dynamice osobowości

mniejszą rolę niż wrodzone popędy. Nie przeczył jednak, że w pewnych
sytuacjach mogą mięć doniosłe znaczenie.

Cechy popędu:
a) Źródło - pewien stan organizmu = potrzeba
b) Cel - usunięcie pobudzenia
CHARAKTER REGRESYWNY popędu – czasem jest
konserwatywny lub zachowawczy
c) Przedmiot - aktywność między pojawieniem się pragnienia, a jego
spełnieniem
d) Siła - intensywność, o której decyduje natężenie potrzeby

Popęd to proces, który powtarza się tyle razy, ile razy występuje cykl zdarzeń
rozpoczynający się pobudzeniem a kończący uspokojeniem. Wg Freuda 
PRZUMUS POWTARZANIA.

Źródło popędów i cel – niezmienne przez całe życie, jeśli źródło nie zostanie
wyeliminowane. Nowe popędy pojawiają się w miarę dojrzewania fizycznego.
Obiekt popędu, czyli środki – zmienia się w ciągu życia osoby. Energia psychiczna
może zostać przemieszczona – wydatkowana w różny sposób. Obiekty mogą być
zastępowane innymi, czego nie można powiedzieć o źródle ani celu.

Pochodna popędu – gdy energia jest mniej lub bardziej trwale ulokowana w
obiekcie zastępczym (nie pierwotnym i nie wrodzonym). Przypadku zastąpienia
obiektu cel nie zmienia się ani trochę.

2
Popędy są dla zachowania ludzkiego jedynymi źródłami energii.

Podział popędów:
a) Popędy życia
b) Popędy śmierci - pochodna  popędy agresji

Dynamika osobowości
- sposób rozdzielania i wykorzystywania energii psychicznej przez ID, EGO i
SUPEREGO.
- ilość energii jest ograniczona i istnieje rywalizacja między tymi systemami.
Początkowo ID dysponuje całą energią (na czynności odruchowe, spełnianie
pragnień) – zainwestowanie energii w zaspokajanie popędów to wybór obiektu
popędu lub kateksja obiektu.
- Energia – w stanie bardzo płynnym, łatwo jest przerzucana – niezdolność ID do
dokonywania rozróżnień między obiektami.
- EGO czerpie energię z ID (przekazywanie energii = identyfikacja  to jedno z
najważniejszych pojęć w psychologii Freuda

ID nie odróżnia subiektywnych wyobrażeń od obiektywnej rzeczywistości. Musi

nauczyć się odróżniać świat psychiki i świat zewnętrzny. W celu zaspokojenia
potrzeby osoba musi nauczyć się dostosowywać za pomocą procesu wtórnego to,
co istnieje w psychice do odpowiednika w świecie zewnętrznym. To
dostosowywanie to identyfikacja.

Identyfikacja umożliwia zastąpienie pierwotnego procesu procesem wtórnym

(skuteczniej redukuje napięcia, tworzy się więcej kateksji EGO).

Na co zużywa energię EGO?

> podnoszenie na wyższy poziom różnych procesów psychicznych:
spostrzeganie, zapamiętywanie, abstrahowanie, rozumienie, itp.
> powstrzymanie się od impulsywnego działania – te siły to antykateksja.
> kształtowanie nowych kateksji obiektów – w obrębie EGO tworzy się sieć
pochodnych zainteresować, postaw, preferencji.
> integrowanie wszystkich trzech systemów = zapewnienie wewnętrznej
harmonii w obrębie osobowości.

Energia SUPEREGO:
- pierwsze kateksje dziecka to kateksje rodziców: rozwinięte wcześnie i mocno
ugruntowane, dziecko jest zależne od rodziców, pełnią oni funkcje wychowawcze:
nagradzają i karzą.
- nagroda = redukuje napięcie lub zapowiada redukcję.
- kara = zwiększa napięcie.
- dziecko uczy się identyfikować (dostosowywać) swoje zachowanie do relacji
rodziców. Dokonuje kateksji ideałów i staje się Ja idealnym.

EGO kontroluje ID i SUPEREGO, by mądrze kierować osobowością. Gdy za dużo

energii będzie w:

3
ID  zachowanie prymitywne i impulsywne
SUPEREEGO zachowanie zdominowane przez zachowania moralistyczne.

Nawet bardzo mała zmiana w rozdziale energii może przeważyć szalę na korzyść
jednej formy zachowania. Dynamika osobowości polega na wzajemnie grze sił
napędowych i hamujących.

Lęk według Freuda

Reagujemy lękiem, gdy zagraża nam z zewnątrz ból i uszkodzenie ciała i nie
jesteśmy przygotowani do przeciwstawienia się zagrożeniom. Trzy typy lęku
według Freuda:
- realistyczny - przed rzeczywistymi zagrożeniami ze świata
zewnętrznego.
- neurotyczny - przed karą
- moralny (poczucie winy) - przed własnym sumieniem

Funkcja lęku
Ostrzeganie osoby przed nadciągającym niebezpieczeństwem, sygnał dla EGO, że
może ono wzrosnąć, gdy nie zostanie pokonane. Lęk to stan napięcia.
Lęk traumatyczny - to taki lęk, z którym nie możemy się uporać.
Sprowadza d stanu bezradności. Gdy EGO nie może uporać się z
lękiem musi uciekać się do mechanizmów obronnych EGO.

Rozwój osobowości
Ważne dla rozwoju osobowości jest wczesne dzieciństwo = „dziecko jest ojcem
człowieka”. Rozwój osobowości to reakcja na napięcia z 4 źródeł:
1) Procesów rozwoju fizjologicznego
2) Frustracji --> wzrost napięć = konieczna jest nauka
nowych
3) Konfliktów metod redukcji napięcia –> to rozwój
osobowości.
4) Zagrożenia Dwie metody: identyfikacja i
przemieszczenie.

Identyfikacja – metoda przejmowania cechy innej osoby i czynienie jej

integralną cecha własnej osobowości. Nasze wzorce zaspokajają potrzeby lepiej
niż my. Przeważnie proces zachodzi nieświadomie. To metoda pozwalająca nam
odzyskać stracony obiekt, np. identyfikacja ze zmarłą osobą – reinkarnacja, w
postaci przyswojenia jakiejś cechy jej osobowości. Identyfikacja ze strachu =
podstawa kształtowania superego.

Przemieszczenie – gdy bariery sprawiły, że jakiś obiekt jest niedostępny, tworzy

się nowa kateksja (jeśli nie doszło do wyparcia). Gdy znajdzie się odpowiedni
obiekt, redukuje on napięcie dopóki nie utraci takiej zdolności. Przemieszczenie
prowadzi do osiągnięć wyższych pod względem kulturalnym = sublimacja. Nie
przynosi jednak całkowitego zadowolenia – zawsze pozostaje pewne napięcie.

4
O kierunku przemieszczenia decyduje: podobieństwo obiektu zastępczego i
pierwotnego i sankcje oraz zakazy społeczeństwa.

Najpotężniejszy mechanizm rozwoju osobowości = zdolność tworzenia

kateksji obiektów zastępczych.

Mechanizmy obronne EGO

Mechanizmy obronne są stosowane w przypadku nacisku zbyt silnego lęku. Dwie

cechy wspólne:
- negują rzeczywistość, fałszują ją lub zniekształcają
- działają bez udziału świadomości (nie zdajemy sobie sprawy z tego, co się
dzieje).

Wyparcie
Jedno z najważniejszych pojęć psychoanalizy. Freud uznał wypieranie za funkcję
EGO, wyparty materiał zlokalizował w ID. Następuje wtedy, gdy wybór obiektu
zostaje usunięty ze świadomości przez antykateksję. Może nawet przeszkadzać w
funkcjonowaniu organizmu. Wyparcie raz ukształtowane jest trudne do usunięcia.
Prowadzi do błędnego koła.

Projekcja
To mechanizm przekształcający lek neurotyczny lub moralny w obiektywny
strach. Służy dwóm celom: redukuje lęk i zastępuje niebezpieczeństwo
mniejszym i umożliwia wyrażenie swych impulsów pod maską obrony przed
wrogami.

Reakcja upozorowana
Zastąpienie wzbudzającego lęk impulsu przez jego przeciwieństwo (nienawiść –
miłość). Skrajne formy zachowania wskazują na reakcję upozorowaną.

Fiksacja i regresja
Fiksacja to zatrzymanie się na jakimś stadium rozwoju lub zahamowanie go.
Regresja to cofanie na wcześniejsze stadium rozwoju. Ludzie cofają się
najczęściej na stadium na którym byli zafiksowani. Procesy te rzadko obejmują
całość osobowości człowieka. Są odpowiedzialne za nierównomierny rozwój
osobowości.

Stadia rozwoju

W ciągu pierwszych 5 lat dziecko przechodzi dynamiczne stadia rozwoju. Każde

stadium jest określone w kategorii reagowania pewnej sfery ciała.
- ORALNA (usta) – rok życia
Pobieranie pokarmu i gryzienie – prototypy późniejszych cech charakteru:
gryzienie – sarkazm, kłótliwość.
- ANALNA (wydalanie) – 2 rok życia

5
Trening czystości. Prototyp cech ekspulsywnych okrucieństwo, złośliwości,
wybuchy złego humoru.
- FALICZNA (narządy płciowe)
Uczucia seksualne i agresywne. Kompleks Edypa – kateksja wroga wobec rodzica
odmiennej płci.
U chłopców – lęk przed ojcem, lęk kastracyjny: wyparcie seksualnego pożądanie
matki i wrogości wobec ojca = identyfikacja chłopca z ojcem. Wyparcie
kompleksu Edypa  ostateczne ukształtowanie się SUPEREGO.
U dziewczynek – osłabienie kateksji wobec matki – kompleks kastracyjny.
Kompleks Edypa u dziewczynek zwykle utrzymuje się i podlega modyfikacji.
Dziewczynka ma 3 możliwości rozwoju:
-- zahamowanie seksualne, nerwica
-- kompleks męskości
-- normalną kobiecość
Każdy człowiek z natury jest biseksualny – według Freuda.
- LATENTNA – „spokojne lata”
- GENITALNA – okres dorastania, podstawowa funkcja to reprodukcja.

Swobodne skojarzenia i analiza snó

w

Metoda swobodnych skojarzeń

- pacjent mów wszystko to, co pojawia się w świadomości,
- pacjent w końcu zaczyna wspominać wczesne dzieciństwo
- rola terapeuty jest bierna, czasem zadaje pytania.
- każda wypowiedź łączy się w sensowny i dynamiczny sposób z poprzednią =
nieprzerwany łańcuch skojarzeń. Mogą występować omówienia i blokady słowne.

Analiza snów
- konsekwencja metody swobodnych skojarzeń - opisy snów są źródłem informacji
o dynamice osobowości człowieka – „Marzenie senne jest wyrazem najbardziej
pierwotnych funkcji i treści psychiki ludzkiej”.
- proces wytarzania marzenia sennego – proces pierwotny.
- funkcje marzeń sennych: rola „strażnika snu” dla śpiącego – maskowanie
pragnień. Otwierają drogę do nieświadomości.

Carl Jung

Teoria Junga – teoria psychoanalityczna  przypisuje szczególną rolę

procesom nieświadomym. Zachowanie człowieka jest wyznaczane przez jego cele
i aspiracje a nie tylko przez jego historię. Teoria ma charakter prospektywny
(odwołuje się do przyszłości) i retrospektywny (bierze pod uwagę przeszłość).
Różnica między Freudem a Jungiem – nacisk na rolę PRZEZNACZENIA.

Życie wg Freuda i Junga:

6
Freud – powtarzanie się działań instynktowych, śmierć
Jung – ciągły, twórczy rozwój i pragnienie odrodzenia.

Struktura osobowości

EGO
- świadoma psychika
- składa się z nieświadomych spostrzeżeń, wspomnień, myśli i uczuć.
- odpowiedzialne za poczucie tożsamości i ciągłości.
- centrum własnej tożsamości jednostki
Komunikacja między EGO z nieświadomością
osobową!
Nieświadomość osobowa
- położona blisko EGO
- składa się z doświadczeń, które były świadome, ale zostały wyparte, stłumione.
Kompleks - ustrukturalizowana konstelacja uczuć, myśli, spostrzeżeń,
wspomnień – w świadomości osobowej. Ma jądro, które działa jak
magnes, przyciągając doświadczenia.

Nieświadomość zbiorowa
- ma największą moc oddziaływania i góruje nad EGO i nieświadomością
zbiorową.
- magazyn śladów pamięciowych – spuścizna przeszłych doświadczeń naszych
przodków.
- psychiczny produkt ewolucyjnego rozwoju człowieka.
- ma charakter uniwersalny, jest mniej więcej taka sama u wszystkich ludzi.
- reprezentacje n. z. nie są wrodzone; dziedziczymy pewną możliwość ożywiania
doświadczeń przeszłych pokoleń.
- to podłoże całej struktury osobowości. Na nim formuje się EGO, nieświadomość
osobowa i inne struktury.
Archetyp – strukturalny składnik niewidomości zbiorowej. Uniwersalna forma
pojęciowa zawierająca ładunek emocjonalny. Twory wyobrażenia lub
wizje, które odpowiadają pewnym aspektom spostrzeganej sytuacji.
Źródłem są utrwalone w psychice zapisy powtarzających się
doświadczeń. Działają jak silnie naładowane źródła energii, które
skłaniają każde pokolenie do powtarzania i rozwijania doświadczeń.
Niektóre archetypy wyodrębnione są w takim stopniu, że można traktować je
jako odrębne systemy osobowości:

Persona - maska, jaką przyjmuje jednostka w odpowiedzi na konieczność

dostosowania się do tradycji społecznych, rola przypisana przez społeczeństwo.

Anima i animus
-> archetyp kobiety u mężczyzny = anima
-> archetyp męski u kobiety = animus
- każda z płci przejawia cechy płci odmiennej

7
Cień - nadaje osobowości pełnokrwisty, trójwymiarowy charakter. Jednostka jest
pełniejsza, bardziej kompletna.

Obie nieświadomości mogą dawać wiele korzyści. W ich dyspozycjach pozostają

treści podprogowe. Kryje w sobie też niebezpieczeństwa, ponieważ ignoruje
mądrość nieświadomości, może zakłócać racjonalne procesy świadome przez
opanowanie ich i przekształcanie w formy zaburzone. Pominięte procesy –
symptomy, fobie, omamy, itp.

Jaźń
- obszar między świadomością a nieświadomością
- centrum osobowości, wokół którego koncentrują się inne systemy.
- scala systemy i zapewnia jedność, równowagę i stabilność.
- cel, do którego ludzie dążą, motywuje ludzkie zachowanie.
- rozwija się ostatnia ze wszystkich elementów (gdy jednostka osiągnie wiek
średni)

Postawy:
- specyficzne procesy EGO można wyjaśnić za pomocą postaw lub pojęć EGO:
-- ekstrawersja - aktywność jednostki na obiektywny świat zewnętrzny
-- introwersja - aktywność jednostki na subiektywny świat wewnętrzny
- osobowość zawiera obie te sprzeczne postawy ale jedna ma charakter
dominujący (jest świadoma), a druga jest tłumiona (nieświadoma).

Funkcje:
Dwie pary funkcji, odpowiedzialnych za zróżnicowanie strategii stosowanych w
celu zdobycia i przetwarzania informacji (style poznawcze):
a) funkcje racjonalne:
- myślenie - ma charakter pamięciowy i intelektualny. Pomaga w zrozumieniu
świata i siebie samego.
- uczucie - funkcja wartościująca, nadaje wartość negatywną lub pozytywną
przedmiotom. Dostarcza subiektywnych uczuć (ból, strach, smutek,
radość)
b) funkcje irracjonalne
- doznanie - percepcja rzeczywistości. Odbieramy konkretne fakty i tworzymy
reprezentację świata.
- intuicja - percepcja za pośrednictwem procesów nieświadomych, obejmuje
treści podprogowe. Wykraczamy poza fakty, uczucia i pojęcia.

Każdy człowiek wyposażony jest we wszystkie funkcje, ale nie wszystkie są

rozwinięte w równym stopniu. Zazwyczaj jedna jest zróżnicowana w wyższym
stopniu. Funkcja dominująca to funkcja główna, a najmniej to funkcja niższa. Jest
stłumiona i nieświadoma. Przejawia się w fantazjach.
Np.: f. wyższa = myślenie, f. niższa = uczucie.

8
EGO może być zdominowane przez ekstrawersje i introwersję. Im silniejsza
dominacja, tym większy stopień pogrążania drugiej z postaw świadomości. Z
pozostałej pary – jedna będzie f. pomocniczą dla f. wyższej.

Oddziaływania poszczególnych systemów osobowości:

- jeden może kompresować słabość innego (np. introwersja – ekstrawersja).
- jeden może przeciwstawiać się innemu
- dwa systemy mogą tworzyć syntezę.

Konflikty w osobowości:
- EGO - cień
- EGO - nieświadomość osobowa
- EGO - nieświadomość zbiorowa
- persona - anima / animus
- persona - nieświadomość osobowa
- persona - nieświadomość zbiorowa
- introwersja - ekstrawersja
- myślenie - uczucia
- doznanie - intuicja

Dynami ka oso bowości

Wg Junga – częściowo zamknięty układ energetyczny. Może pobierać energię ze

źródeł zewnętrznych. Może osiągnąć jedynie stan względnej stabilizacji.

Energia psychiczna
- odpowiada za funkcjonowanie osobowości
- przejaw energii życiowej
- Jung używa terminu LIBIDO zamiennie z terminem energia psychiczna.
- konstrukt hipotetyczny, a nie konkretne zjawisko, nie może być odczuwana ani
zmierzona.
- przykłady: życzenia, chęci, uczucia, uwaga, skłonności, postawy.

Wartości psychiczne - ilość energii psychicznej w danym elemencie

osobowości. Wartość = miara natężenia siły.

Siła organizująca kompleksu:

Określona przez liczbę różnych grup elementów, powiązanych z jądrem
kompleksu. Może przejawiać się w snach lub formach zamaskowanych
Metody określania siły:
-- bezpośrednia obserwacja i wnioskowanie analityczne
-- wskaźniki kompleksu (zakłócenia zachowania).
-- siła ekspresji emocjonalnej

Zasada ekwiwalencji - Zasada zachowania energii. Gdy energia zostanie

wydatkowana na wywołanie pewnych efektów to ta sama ilość pojawi się w innej
części systemu.

9
Zasada entropii - Jeśli dwa ciała o różnej temperaturze pozostają ze sobą w
kontakcie, to ciepło będzie przepływać od ciała cieplejszego do zimniejszego.

Jungowski cel rozwoju = dążenie do osiągnięcia jaźni  zanik

osobowości.

Wykorzystanie energii
- wykonanie pracy niezbędnej do utrzymania się przy życiu i zachowanie gatunku
– głód, seks.
- aktywność kulturalna i duchowa

Rozwój osob owości

Człowiek stale się rozwija i doskonali. Rozwój polega na przechodzeniu z mniej

doskonałych stadiów rozwoju na coraz bardziej doskonałe.
Ostateczny cel rozwoju = SAMOURZECZYWISTNIENIE  powstaje jaźń, która
zastępuje EGO.

Ludzki przeznaczeniem kieruje i rządzi pewien cel. Pełne zrozumienie jest

możliwe dzięki przyjęciu dwóch sposobów wyjaśniania. Teraźniejszość
zdeterminowana jest nie tylko przez przeszłość (przyczynowość) ale także przez
przyszłość (teologizm).

Zasada synchroniczności - wyjaśnia zbieżność zjawiska psychicznego i

materialnego, np. gdy myślimy o jakiejś osobie i potem ją spotykamy.

Dziedziczność - podlegają jej popędy biologiczne (cel = zachowanie

jednostki i reprodukcja).

Stadia rozwoju - Jung opisuje cztery główne stadia rozwoju:

- dzieciństwo
Życie dziecka zdeterminowane przez aktywność instynktową. Kierują nim
oczekiwania rodziców. Nie odkreślał wpływu dzieciństwa na późniejsze
zachowania.
- wczesna dorosłość
Okres psychicznych narodzin. Pojawia się seksualność. Dziecko zaczyna
odróżniać się od swoich rodziców. Okres poszukiwania partnera i zdobywania
zawodu.
- wiek średni
Problem = potrzeba sensu życia. „Kryzys weku średniego”. Następuje zmiana
jednostki: staje się bardziej introwertywna, mniej impulsywna. Wartości ulegają
sublimacji. Jednostka jest bardziej uduchowiona.
- wiek starczy

Rozwój polega na tym, że świadome EGO przystosowuje się do wymogów

środowiska zewnętrznego i potrzeb wypływających z nieświadomości. Jeśli

10
napotka przeszkodę, libido nie jest w stanie angażować się w wartości
ekstrawertywne. Ulega regresji i cofa się do nieświadomości.
Regresja jest przeciwieństwem rozwoju wzbogacającego osobowość. Regresja
może czasem dopomóc EGO w przezwyciężeniu przeszkód i umożliwić dalszy
rozwój. Libido może czerpać wiedzę z nieświadomości i może umożliwić dalszy
rozwój.

Aby osobowość była zdrowa i zintegrowana każdy jej system musi się w pełni
zróżnicować i rozwinąć. Rozwój i zróżnicowanie poszczególnych struktur
odbywają się na drodze procesu indywidualizacji.

Funkcja transcendentna – odpowiada za ponowną integrację struktur, które

zostały zróżnicowane w procesie indywidualizacji.

Sublimacja i wyparcie - to procesy przeciwstawne.

- Sublimacja - ma charakter progresywny, sprawia, że psychika się rozwija. To
przemieszczenie energii podporządkowane jest procesowi indywidualizacji i
funkcji transcendencji. Przemieszczenie energii od bardziej prymitywnych do
bardziej zróżnicowanych procesów.
- Wyparcie – ma charakter pasywny, sprawia, że psychika cofa się w rozwoju.
Energia nie może zostać wyładowana ani przez popęd ani przez sublimację.
Wyparta energia nie może zniknąć ale zostać gdzieś przeniesiona.

Funkcje symboli wg Junga:

- wyrażają dążenie do zaspokojenia zablokowanych impulsów popędowych
- wyrażają treści archetypowe
Symbol blokuje możliwość bezpośredniego rozładowania impulsu. Energia nie
może być wykorzystywana do bezpośredniej aktywności popędowej. Symbole to
reprezentacje psychiczne. Wyrażają wiedze ludzką ale i przyszłe etapy rozwoju
ludzkości, przeznaczenie jednostki.
Symbol można rozpatrywać w dwóch aspektach:
-- charakter retrospektywny, sterowany przez popędy
-- natura prospektywna, sterowany przez ostateczne cele ludzkości
Psychiczna siła symbolu jest zawsze większa iż siła przyczyny, która wytwarza
symbol Powstaje przy wyniku działania dwóch sił: popychającej i przyciągającej.

Sny według Junga

Sny – treść snów wiąże się z przeszłością i przyszłością, pełnią funkcję

kompresowania aspektów osobowości pomijanych na jawie. Podział snów:
- duże - dużo treści archetypowych
- małe- treść wiąże się w większym stopniu z aktywnością świadomą.
Metoda amplifikacji – przeciwieństwo metody wolnych skojarzeń. Badany
podaje liniową serię reakcji werbalnych na dany element snu, a te skojarzenia
często odbiegają od początkowego elementu. Musi zatrzymać się na danym
elemencie i podawać liczne skojarzenia wiążące się z nim.

11
Metoda serii snów – Jung nie poddawał interpretacji pojedynczego snu, tylko
całą serię. Inaczej: metoda wewnętrznej zgodności.

Metoda aktywnej wyobraźni – badany koncentruje się na jakimś

niezrozumiałym wyobrażeniu sennym i obserwuje co się z nim dzieje. Należy
znieść krytycyzm i ocenianie, obserwowanie powinno być obiektywne.
Wyobrażenie przechodzi serię zmian, które ujawniają wiele nieświadomych treści.

Alfred Adler

- Ludźmi kierują motywy społeczne

- Ludzie są z natury istotami społecznymi

Koncepcja twórczej jaźni – upersonalizowany, subiektywny system który

interpretuje doświadczenia organizmu i nadaje mu sens. Jaźń poszukuje
doświadczeń, które pomogą mu w zrealizowaniu specyficznego stylu życia danej
osoby.

Adler kładł nacisk na swoistość i niepowtarzalność osobowości. Każda osoba jest

jedyną w swoim rodzaju konfiguracją motywów, cech, zainteresowań i wartości.
Zmniejszył do minimum znaczenie popędu. Uznał świadomość za centrum
osobowości. Opracował teorię nerwicy.

Teoria Adlera:

Fikcja jako cel

Adler przyjął doktrynę pozytywizmu idealistycznego (ludzie kierują się w życiu
fikcyjnymi ideałami i one pozwalają radzić sobie z rzeczywistością. Można je
odrzucić, gdy przestają być użyteczne) i przystosował ją do własnej koncepcji.
Według Adlera ostateczny cel może być fikcją (ideałem niemożliwym do
zrealizowania). Był przekonany, że człowiek potrafi uwolnić się od tych fikcji i
stawić czoło rzeczywistości, ale neurotyk nie potrafi tego uczynić.

Dążenie do wyższości
- agresja odgrywa ważniejsza rolę niż seksualność
- miejsce agresji zajęła wola mocy (moc = męskość, słabość = kobiecość)
- wyższość nie oznacza społecznych wyróżnień, to coś zbliżonego do koncepcji
jaźni. To dążenie do pełni doskonałej, pęd ku górze.
- dążenie do wyższości jest wrodzone, jest samym życiem.

Poczucie niższości i kompensacja

- uczucie niższości wynika z poczucia ułomności i niedoskonałości.
- nie są oznaką anormalności tylko źródłem poprawy ludzkiego losu.
- mogą nasilić się pod wpływem poszczególnych okoliczności (np. rozpieszczenie
dziecka).
- uczucia niższości są przykre, uwolnienie się od nich musi być przyjemne.
- celem życia była doskonałość, a nie przyjemność.

12
Zainteresowanie społeczne
- obejmuje takie sprawy jak: kooperacja, stosunki interpersonalne, identyfikację z
grupą, empatię.
- polega na tym, że jednostka pomaga społeczeństwu osiągnąć cel = stworzenie
społeczeństwa doskonałego.
- jest wrodzone, nie ujawnia się jednak samorzutnie, konieczne jest
ukierunkowanie i ćwiczenie.

Styl życia
- główne hasło teorii osobowości  najbardziej charakterystyczny aspekt jego
psychologii.
- zasada systemowa = osobowość danej jednostki jest całości, która rządzi
częściami. Wyjaśnia swoistość i niepowtarzalność danej osoby.
- każdy człowiek ma ten sam cel, ale różne sposoby jego osiągnięcia.
- styl życia określa, jak osoba radzi sobie z 3 życiowymi problemami wieku
dojrzałego:
-- relacjami społecznymi
-- zawodem
-- miłość i małżeństwo
0 kształtuje się w bardzo wczesnym okresie dzieciństwa ( 4-5 rok życia)

Twórcza jaźń
- najwyższe osiągnięcie Adlera.
- suweren w strukturze osobowości
- pośredniczy między bodźcami a reakcjami na te bodźce.
- budujemy osobowość z dwóch surowców: dziedziczności i doświadczenia.
- ferment oddziaływujący na faty realnego świata i przekształcający je w
osobowość 9dynamiczna, subiektywna i zintegrowana).
- jaźń nadaje sens życiu, stwarza cel i środki do jego osiągnięcia.
- aktywna zasada życia ludzkiego, podobna do duszy.

Humanistyczna terowi osobowości Adlera  antyteza do koncepcji człowieka

Freuda.
Ludzie = altruizm, humanitaryzm, twórczość, niepowtarzalność, świadomość,
współdziałanie.
Ludzie są panami, a nie ofiarami swojego losu.

Nerwica – jej symptomy można wyjaśnić, mają one charakter obronny.

- neurotyk dąży do nadkompensacji postrzeganych słabości.
- jego cele koncentrują się na samo wywyższaniu i rozwoju osobistym
- próbuje ochronić swoje Ja.

Kolejność urodzeń a osobowość

- dziecko pierworodne – najwięcej uwagi, dopóki nie urodzi się następne

(neurotycy, pijacy, zboczeńcy często są dziećmi pierworodnymi).

13
- drugie dziecko – ambitne, skłonne do buntu, zawiści, ale najlepiej
przystosowane.
- najmłodsze dziecko – dziecko zepsute, trudne, często neurotyczne, źle
przystosowane jako osoba dorosła, nieco mniej trudne niż najstarsze.

Wczesne wspomnienia: to klucz do zrozumienia podstawowego stylu życia.

Trzy czynniki u dzieci z kategorii:
1. Ze słabościami i dolegliwościami - dźwigają ciężkie brzemię i często
czują się niezdolne to sprostania życiowym zadaniom. Często doznają
niepowodzeń.
2. Dzieci rozpieszczone - nie rozwijają się u nich uczucia społeczne,
wyrastają na despotów
3. Dzieci zaniedbane - stają się wrogami społeczeństwa.
Te czynniki kształtują błędne koncepcje świata = prowadzą do patologicznego
stylu życia.

Erich Fromm

- człowiek czuje się samotny i wyobcowany  zerwał powiązania łączące go z

przyrodą i innymi ludźmi. To specyficzna cecha sytuacji człowieka.
- wolność to stan negatywny, od którego staramy się uciec. Może to uczynić w
trojaki sposób:
-- autorytaryzm – uległość wobec osób mających władzę.
-- destruktywność – ucieczka do bezsilności przez niszczenie czynników i
instytucji, które wywołują bezradność i izolację
-- automatyczny konformizm – rezygnacja z własnej osobowości,
przyjęcie ‘pseudo – jaźni’, partej na oczekiwaniach innych.

5 specyficznych potrzeb, wynikających z warunków egzystencji ludzkiej -

potrzeba:
- powiązań - ludzie zerwali połączenie z naturą
- transcendencji - człowiek pragnie więzi wykraczających poza zwierzęcą
naturę
- zakorzenienia - człowiek chce być integralną częścią świata,
czuć, że należą do niego
- tożsamości - przynależność do kogoś lub czegoś
- systemu orientacji - ludzie muszą mieć pewien system orientacji, stały i
spójny sposób postrzegania świata.
* - pobudzenia i stymulacji - bodźce proste (wywołują automatyczną,
odruchową reakcję, najlepiej rozpatrywać je w kategorii
popędów) i aktywujące (pociągają za sobą dążenie do
celu).

Potrzeby ludzkie są czysto ludzkie i obiektywne. Nie stwierdza się ich u zwierząt.
Nie są wytworem społeczeństwa – zostały osadzone w naszej naturze przez
ewolucję.

14
5 typów charakteru społecznego: receptywny, eksploratorski, gromadzący,
handlowy, produktywny (najbardziej zdrowy)
Szósta para charakterów: typ nekrofiliczny (pociągająca jest śmierć) i liofiliczny
(zakochany w życiu).

Dwie orientacje życiowe:

- nastawienie na MIEĆ - zainteresowanie posiadaniem i konsumowaniem dóbr
- nastawienie na BYĆ - koncentracja na tym, kim się jest

Karen Horney

- przeciwstawiała się koncepcji Freuda

- kompleks Edypa -> to lęk spowodowany zaburzeniami stosunków dziecka z
matką lub ojcem (odrzucenie, nadmierne karanie).
- agresja nie jest wrodzona, to środek za pomocą którego ludzie chcą chronić
swoje bezpieczeństwo.
- narcyzm to wywyższanie i przecenianie siebie  wynika z braku poczucia
bezpieczeństwa.

Lęk podstawowy

- dzieci z natury doświadczają leku, bezradności i poczucia zagrożenia.

- lęk podstawowy – uczucie doznawane przez dziecko, ponieważ jest
osamotnione i bezradne w potencjalnie wrogim świecie.

Wszystkie złe czynniki Horney określiła jako zło podstawowe. Wszystko, co

zaburza poczucie bezpieczeństwa wywołuje lęk podstawowy. Zło podstawowe
wywołuje wrogość podstawową. Ona powoduje u dziecka dylemat, konflikt
między urazą a potrzebą miłości (zastępuje konflikt między impulsem
popędowym a zinternalizowanym zakazem u Freuda). Wyparcie zaostrza konflikt,
prowadzi do błędnego koła.

Potrzeby neurotyczne

1. miłości i aprobaty - niewybiórcze pragnienie podobania się innym i

spełniania ich oczekiwań. Zabieganie o dobra opinię, wrażliwa na
odtrącenie i nieprzychylność
2. posiadania „partnera”, który zatroszczy się o nasze życie - osoba
staje się pasożytem. Przypisywanie nadmiernych wartości miłości, obawa
porzucenia i osamotnienia.
3. ograniczenia swoich potrzeb - człowiek jest niewymagający, zostaje na
uboczu, nade wszystko ceni skromność.
4. władzy - pożądanie władzy dla niej samej, brak szacunku dla innych,
gloryfikacja siły, pogarda dla słabości.
5. wykorzystania otoczenia w każdy możliwy sposób

15
 6. prestiżu i uznania społecznego – o samoocenie decyduje to, jak duże
uznanie okazują inni.
7. bycia podziwianym – wyolbrzymiony obraz własnej osoby, pragnienie
podwiania, za przypisywane sobie cechy, a nie za to, jakim się jest
8. chęć osiągnięcia sukcesu w życiu – potrzeba bycia najlepszym, dążenie
do coraz większych osiągnięć.
9. samowystarczalności i niezależności – odsuwanie się od innych po
próbach nawiązania ciepłych stosunków, niechęć do wiązania, jednostka
staje się ‘samotnikiem”.
10.doskonałości i odporności na wszelkie ataki – obawa przed
popełnianiem błędów i krytyką, nieprzystępność, usiłowanie bycia
nieomylnym. Poszukiwanie w sobie skaz i maskowanie ich, zanim staną się
widoczne dla innych.

Potrzeby te stanowią źródła wewnętrznych konfliktów. Wszystkie

powyższe potrzeby są nierealistyczne.

Trzy kategorie potrzeb:

- dążenie ku ludziom, czyli uległość, próba uporania się z brakiem poczucia
bezpieczeństwa za pomocą rozumowania.
- odsuwanie się od ludzi, czyli wycofanie
- występowanie przeciw ludziom, czyli agresja

Alienacja – konsekwencja usiłowań dziecka zmierzających do uporania się z

lękiem podstawowym. Lęk i wrogość doprowadzają do uznania swego „Ja
realnego” za nieodpowiednie. Pojawia się „Ja pogardzane”. Dziecko tworzy „Ja
idealne”.

Harry Stack Sullivan

Twórca interpersonalnej teorii psychiatrii – osobowość jest bytem

hipotetycznym, nie można jej oddzielić od sytuacji interpersonalnych. Nie należy
mówić o jednostce, jako o przedmiocie badań, jednostka nie istniej i nie może
istnieć w oderwaniu od innych ludzi.

Struktura osobowości

- dynamizmy
Najmniejsza jednostka, jaką można się posługiwać w badaniu jednostki.
Względnie trwały wzorzec transformacji energii (wszelka forma zachowania)
cechuje dany organizm w postaci żywego organizmu. Większość dynamizmów
służy zaspokajaniu podstawowych potrzeb organizmu.
System jaźni – pełni system filtra dla świadomości. Jako strażnik bezpieczeństwa
jednostki na tendencję do izolowania się od reszty osobowości i eliminuje
informacje niezgodne z jego aktualną organizacją. System jaźni jest wytworem
irracjonalnych aspektów społeczeństwa.

16
- personifikacje
Wyobrażenie, jakie jednostka ma o sobie lub o kimś innym. Zespół uczuć, postaw
i przekonań, których źródłem są doświadczenia związane z zaspokajaniem
potrzeb i lęków. Radko są one dokładnymi podobiznami ludzi. Są wytwarzane w
celu radzenia sobie z ludźmi w specyficznych sytuacjach interpersonalnych.
Wspólne dla wielu ludzi noszą nazwę stereotypów  przekonania zweryfikowane
przez konsensus, akceptowane przez społeczeństwo i przekazywanie z pokolenia
na pokolenia.

- procesy poznawcze
Trójdzielna klasyfikacja doświadczeń:
-- protoaktyczne - pierw. mies. życia, niezbędny do wykształcenia pozostałych
typów.
-- parataktyczne - dostrzeganie związków przyczynowych między zdarzeniami
-- syntaktyczne - potwierdzona przez konsensus aktywność symboliczna,
głównie o charakterze werbalnym.

Dynamika osobowości

Napięcie - 2 źródła:
- potrzeby organizmu – fizykochemiczne wymagania życia: głód, potrzeba ssania,
itp.
- lęk – wynika z rzeczywistego lub wyobrażonego zagrożenia bezpieczeństwa.

Transformacje energii
Energia podlega transformacji przy wykonywaniu pracy. Pracą może być
czynność zewnętrzna lub umysłowa. Cel --> redukcja napięcia.

Rozwój os obowości

Stadia rozwoju – wyróżnił 6 stadiów poprzedzających ostatnie = wiek dojrzały.

1. niemowlęctwo - od urodzenia do pojawiania się mowy. Najważniejsza jest
strefa oralna.
2. dzieciństwo – dramatycznym zjawiskiem jest szkodliwa transformacja
(poczucie życia wśród nieprzyjaciół). Występuje sublimacja  nieświadome
zastąpienie wzorca zachowania, który koliduje z jaźnią lub wywołuje lęk,
bardziej akceptowanym społecznie wzorcem.
3. wiek młodociany – czas uczęszczania do szkoły podstawowej.
Uspołecznienie, nabywanie doświadczeń. Pojawia się orientacja życiowa.
4. okres poprzedzajmy dorastanie – potrzeba bliskiego związku z
rówieśnikami tej samej płci.
5. okres wczesnego dorastania – ukształtowanie wzorca aktywności
heteroseksualnej.

17
 6. okres późnego dorastania – ukształtowanie wzorca preferowanej
aktywności genitalnej do ustalenia repertuaru stosunków
interpersonalnych. Jednostka osiąga wiek dojrzały.

Erik Erikson

Był uczniem Anny Freud, córki Sigmunda Freuda. Twórca psychospołecznej

teorii rozwoju w której wiodącą rolę przyznaje się działaniom świadomym
jednostki pod wpływem środowiska. Rozwój ujmowany jest jako proces
ewolucyjny, w którym jednostka poprzez kryzysy psychospołeczne osiąga coraz
to wyższy poziom integracji.

Psychospołecz na teori a rozwoju.

Rozwój przebiega stadiami, jest ich osiem:

 1-4 - niemowlęctwo i dzieciństwo,
5 – dojrzewanie,
 6-8 – wiek dojrzały i starość.

EGO to konfiguracja zawierająca i kontrolująca czynności świadome, dokonujące

syntezy i integracji ubiegłych doświadczeń z zadaniami pojawiającymi się
aktualnie w percepcyjno-poznawczym polu jednostki. Jest równorzędne do id i
superego. Podstawowe procesy ego: zabawa, mowa, myślenie i działanie.

Źródło: Hall, Lindzey „Teorie osobowości”.

18