CHÖÔNG I

KHAÙI QUAÙT CHUNG VEÀ DI SAÛN THEÁ GIÔÙI VAØ NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ
PHAÙP LYÙ LIEÂN QUAN

Moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi bao goàm toaøn boä “caùc yeáu toá töï nhieân vaø
vaät chaát nhaân taïo quan heä maät thieát vôùi nhau, bao quanh con ngöôøi, coù aûnh
höôûng tôùi ñôøi soáng, saûn xuaát, söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa con ngöôøi vaø thieân
nhieân”. Nhö vaäy, moâi tröôøng ñöôïc taïo thaønh bôûi voâ soá caùc yeáu toá vaät chaát töï
nhieân (ñaát, nöôùc, aùnh saùng, khoâng khí, heä ñoäng thöïc vaät…) laø nhöõng yeáu toá cô
baûn cuøng vôùi caùc yeáu toá nhaân taïo do con ngöôøi taïo ra nhaèm taùc ñoäng tôùi caùc yeáu
toá töï nhieân ñeå phuïc vuï nhu caàu cuûa mình. Töø ñoù ngöôøi ta thaáy raèng caùc Di saûn
vaên hoùa vaø Di saûn töï nhieân treân theá giôùi cuõng laø nhaân toá cuûa moâi tröôøng, laø
nhöõng taøi saûn voâ giaù cuûa nhaân loaïi, khoâng chæ thuoäc veà moãi daân toäc, moãi quoác
gia maø ñoù laø “taøi saûn” chung cuûa loaøi ngöôøi. Tuy nhieân khi noùi ñeán “taøi saûn”
ñieàu ñoù khoâng coù nghóa chæ ñôn thuaàn laø cuûa caûi vaät chaát maø hôn theá nöõa nhöõng
“taøi saûn voâ giaù” naøy bieåu hieän cho söï toàn taïi vaø phaùt trieån beàn vöõng cuûa toaøn
nhaân loaïi. “Trong daây chuyeàn cuoäc soáng, noù ñöôïc chuyeån giao, gìn giöõ, phaùt
trieån ñeå roài tieáp tuïc chuyeån giao”.
Vì vaäy, chuùng ta caàn phaûi nhaän thöùc moät caùch ñaày ñuû, chính xaùc vaø toaøn
dieän veà baûn chaát, nhöõng giaù trò cuõng nhö thöïc traïng cuûa caùc Di saûn vaên hoùa vaø töï
nhieân môùi coù theå laøm toát ñöôïc vieäc “gìn giöõ” vaø “phaùt trieån” caùc di saûn aáy ñeå
“chuyeån giao” chuùng cho theá heä töông lai.

1.1 Moät soá quan nieäm veà Di saûn vaên hoùa vaø Di saûn töï nhieân

Cuïm töø di saûn theo caùch hieåu thoâng thöôøng laø nhöõng gì coù töø tröôùc, do theá
heä tröôùc truyeàn laïi vaø ñöôïc theá heä sau keá thöøa. Trong lónh vöïc khoa hoïc phaùp
luaät daân söï, thuaät ngöõ “di saûn” ñöôïc hieåu ôû moät goùc ñoä cuï theå hôn ñoù laø nhöõng
taøi saûn maø ngöôøi cheát ñeå laïi. Chuùng ta cuõng baét gaëp thuaät ngöõ “di saûn chung cuûa
loaøi ngöôøi” trong Coâng öôùc Lieân Hôïp Quoác naêm 1982 veà Luaät bieån “ñaùy bieån,
loøng ñaát döôùi ñaùy bieån naèm beân ngoaøi giôùi haïn quyeàn taøi phaùn quoác gia laø di saûn
chung loaøi ngöôøi”.
ÔÛ ñaây, khi xem xeùt khaùi nieäm Di saûn theá giôùi (DSTG), chuùng ta phaûi ñaët
noù trong moái quan heä vôùi caùc thaønh phaàn khaùc cuûa moâi tröôøng bôûi vì caùc DSTG
cuõng chính laø yeáu toá taïo thaønh moâi tröôøng soáng xung quanh con ngöôøi. Hieän
nay, do söï taùc ñoäng cuûa khoa hoïc kó thuaät vaø vieäc môû roäng caùc khaùi nieäm veà lòch
söû, vaên hoùa neân moïi thöù hieän höõu ñeàu coù xu höôùng bò goäp caû vaøo thaønh di saûn
cuûa loaøi ngöôøi. Vì vaäy, coù raát nhieàu caùc quan nieäm khaùc nhau veà DSTG, töø ñoù
vieäc phaân loaïi vaø goïi teân caùc di saûn ñoù cuõng khaùc nhau.
* Caên cöù vaøo nguoàn goác taïo laäp, toaøn boä caùc di saûn coù theå ñöôïc chia
thaønh ba nhoùm chính:
1 Di saûn vaên hoùa (DSVH) trong ñoù bao goàm caùc DSVH vaät theå vaø
DSVH phi vaät theå
2 Di saûn töï nhieân (DSTN)
3 Di saûn hoãn hôïp (DSHH) keát hôïp caùc giaù trò cuûa DSTN (thieân taïo)
vaø DSVH (nhaân taïo)
Ñaây laø caùch phaân loaïi phoå bieán nhaát vaø ñang ñöôïc nhieàu ngöôøi thöøa nhaän
hieän nay. Ñaëc bieät ñaõ ñöôïc UNESCO toå chöùc caùc cuoäc hoäi thaûo quoác teá ñeå xaây
döïng thaønh caùc ñònh nghóa cuï theå, roõ raøng cho moãi loaïi di saûn.
* Caên cöù vaøo tính chaát cuûa taøi saûn coù theå phaân chia caùc di saûn thaønh hai
loaïi goàm:
1 Di saûn laø baát ñoäng saûn goàm nhöõng taøi saûn khoâng theå di chuyeån
ñöôïc nhö caùc coâng trình xaây döïng, ñòa ñieåm vaø caùc taøi saûn khaùc
gaén lieàn vôùi coâng trình, ñòa ñieåm ñoù maø neáu taùch rôøi ra seõ laøm cho
coâng trình khoâng söû duïng ñöôïc hoaëc maát ñi giaù trò lòch söû, thaåm
myõ, khoa hoïc ban ñaàu.
2 Di saûn laø ñoäng saûn goàm nhöõng taøi saûn coù theå di dôøi ñöôïc chaúng haïn
nhö caùc di vaät, coå vaät, baûo vaät quoác gia ñöôïc löu truyeàn laïi coù giaù
trò tieâu bieåu veà lòch söû, vaên hoùa, khoa hoïc.
Caùch phaân loaïi nhö treân nhaèm muïc ñích xaùc ñònh caùc bieän phaùp veà phaùp
luaät, quaûn lyù nhaø nöôùc… ñeå baûo veä moãi loaïi di saûn phuø hôïp vôùi tính chaát cuûa
chuùng. Ví duï caùc di saûn laø ñoäng saûn nhö di vaät, coå vaät, ngoaøi vieäc coù caùc bieän
phaùp baûo veä giaù trò cuûa chuùng, cô quan Nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn coøn ñöa ra caùc
qui ñònh phaùp luaät nhaèm haïn cheá tình traïng buoân baùn, xuaát laäu coå vaät ra nöôùc
ngoaøi. Tuy nhieân treân thöïc teá, coù nhieàu loaïi di saûn ñöôïc xaùc ñònh ban ñaàu laø baát
ñoäng saûn laïi coù nhieàu khaû naêng trôû thaønh ñoäng saûn (nhö caùc di vaät, coå vaät, gaén
lieàn vôùi caùc di tích lòch söû, vaên hoùa bò ñaùnh caép vaø trôû thaønh ñoái töôïng mua baùn
treân thò tröôøng).
* Caên cöù vaøo thuoäc tính giaù trò cuûa di saûn coù theå phaân loaïi caùc di saûn
thaønh di saûn coù giaù trò höõu hình (giaù trò cuûa nhöõng di saûn naøy ñöôïc vaät chaát hoùa
döôùi daïng caùc thaønh töïu vaên hoùa hoaëc töï nhieân nhö ñeàn ñaøi, laêng taåm, caùc caûnh
quan thieân nhieân…) vaø di saûn coù giaù trò voâ hình (giaù trò cuûa nhöõng di saûn naøy
ñöôïc keát tinh ôû phong tuïc, taäp quaùn, loái soáng, ngaønh ngheà truyeàn thoáng mang
ñaëc tröng veà tinh thaàn cuûa moät coäng ñoàng…)
Theo chuùng toâi, trong caùc caùch phaân loaïi di saûn theá giôùi ôû treân, vieäc phaân
loaïi di saûn döïa vaøo nguoàn goác taïo laäp laø hôïp lyù hôn caû vì noù coù theå bao quaùt
toaøn boä caùc caùc di saûn trong kho taøng di saûn chung cuûa loaøi ngöôøi, ñoàng thôøi
taùch bieät roõ raøng giöõa hai yeáu toá vaên hoùa vaø töï nhieân, xaùc ñònh moät caùch roõ raøng
nguoàn goác hình thaønh cuûa moãi di saûn. Vì vaäy, ñeà taøi seõ nghieân cöùu caùc di saûn
döïa treân vieäc phaân loaïi thaønh DSVH, DSTN vaø DSHH.

1.1.1 Di saûn vaên hoaù

Laø caùc saûn phaåm, caùc giaù trò vaên hoùa do caùc theá heä tröôùc saùng taïo vaø
truyeàn laïi cho caùc theá heä sau, hay noùi caùch khaùc DSVH “bao goàm di saûn vaên
hoùa vaät theå vaø di saûn vaên hoùa phi vaät theå laø nhöõng saûn phaåm vaät chaát, tinh thaàn
coù giaù trò veà lòch söû , vaên hoùa, khoa hoïc ñöôïc löu truyeàn töø theá heä naøy sang theá
heä khaùc”.
¤ Di saûn vaên hoùa vaät theå laø caùc saûn phaåm vaät chaát mang moät giaù trò, yù
nghóa ñaëc bieät veà maët truyeàn thoáng lòch söû, ngheä thuaät hoaëc khoa hoïc.
Ví duï:
* Caùc coâng trình kieán truùc: Toøa thaùnh Vaticaêng, Vaïn lyù tröôøng thaønh -
Trung quoác, Ñieän Westminster - Anh, Nhaø thôø lôùn Charter - Phaùp…
* Caùc coâng trình ñieâu khaéc, hoäi hoïa : Tranh veõ treân vaùch ñaù ôû
Valcamonica – YÙ, Töôïng nöõ thaàn töï do - Myõ…
* Caùc coâng trình xaây döïng: Khu phoá coå Hoäi An - Vieät Nam, Thaønh coå,
phaùo ñaøi vaø quaàn theå kieán truùc Carthaghena - Ba Lan…
* Caùc di chæ khaûo coå: Di chæ vaên minh Maya ôû Coâpan, Moä coå Hal Seflieni
ôû Manta.
¤ Di saûn vaên hoùa phi vaät theå laø nhöõng saûn phaåm tinh thaàn coù giaù trò lòch
söû, vaên hoùa, khoa hoïc ñöôïc löu giöõ baèng trí nhôù, chöõ vieát, ñöôïc löu truyeàn baèng
mieäng, truyeàn ngheà, trình dieãn vaø caùc hình thöùc löu giöõ, löu truyeàn khaùc… bao
goàm caùc loaïi hình phong tuïc, taäp quaùn, tieáng noùi, chöõ vieát, kho taøng vaên hoïc daân
gian, caùc hình thöùc vaên ngheä, ca, muùa, nhaïc truyeàn thoáng, dieãn xöôùng daân gian,
leã hoäi, ngaønh ngheà thuû coâng, phöông phaùp vaø baøi thuoác chöõa beänh, vaên hoùa aåm
thöïc, trang phuïc truyeàn thoáng… cuûa caùc daân toäc treân theá giôùi. Tuøy theo goùc ñoä
nghieân cöùu cuûa caùc nhaø khoa hoïc maø thuaät ngöõ DSVH phi vaät theå ñöôïc ñaët cho
nhöõng teân goïi khaùc nhau nhö Di saûn vaên hoùa tinh thaàn, Di saûn vaên hoùa daân
gian, Di saûn vaên hoùa truyeàn thoáng…
So saùnh vôùi khaùi nieäm veà moâi tröôøng thì DSVH cuõng laø moät nhaân toá taïo
thaønh moâi tröôøng nhöng chuùng ta chæ xem xeùt caùc DSVH ôû khía caïnh laø caùc
DSVH vaät theå (caùc coâng trình kieán truùc, baát ñoäng saûn vaø ñoäng saûn gaén lieàn) maø
thoâi bôûi vì vaên hoùa phi vaät theå khoâng ñöôïc xem laø yeáu toá taïo thaønh moâi tröôøng
soáng (moâi tröôøng vaät chaát) maø ñoù laø yeáu toá thuoäc veà moâi tröôøng vaên hoùa xaõ hoäi.
Hôn nöõa, caùc DSVH phi vaät theå vôùi caùc yeáu toá nhö: bí quyeát saûn xuaát (quyeàn
baûn quyeàn), leã hoäi, caùc hình thöùc ngheä thuaät, dieãn xöôùng … khoâng thuoäc ñoái
töôïng baûo veä cuûa ngaønh Luaät Moâi tröôøng maø thuoäc ñoái töôïng baûo veä cuûa ngaønh
Luaät Daân söï vaø laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa caùc ngaønh khoa hoïc khaùc. Vì vaäy,
ñeà taøi chæ nghieân cöùu veà cheá ñoä phaùp lyù vaø thöïc tieãn cuûa vieäc coâng nhaän vaø baûo
veä caùc DSVH vaät theå.
Theo ñònh nghóa cuûa toå chöùc UNESCO, DSVH bao goàm:
“ Caùc di tích: caùc coâng trình kieán truùc, ñieâu khaéc hoaëc hoäi hoïa hoaønh
traùng, caùc yeáu toá hay keát caáu coù tính chaát khaûo coå hoïc, caùc vaên baûn, caùc hang
ñoäng vaø nhoùm yeáu toá coù giaù trò quoác teá ñaëc bieät veà phöông dieän lòch söû, ngheä
thuaät hay khoa hoïc;
Caùc quaàn theå: caùc nhoùm coâng trình xaây döïng ñöùng moät mình hoaëc quaàn tuï
coù giaù trò quoác teá ñaëc bieät veà phöông dieän lòch söû, ngheä thuaät hay khoa hoïc, do
kieán truùc, söï thoáng nhaát cuûa chuùng hoaëc söï nhaát theå hoùa cuûa chuùng vaøo caûnh
quan;
Caùc thaéng caûnh: caùc coâng trình cuûa con ngöôøi hoaëc nhöõng coâng trình cuûa
con ngöôøi keát hôïp vôùi caùc coâng trình cuûa töï nhieân, cuõng nhö caùc khu vöïc, keå caû
caùc di chæ khaûo coå hoïc, coù moät giaù trò quoác teá ñaëc bieät veà phöông dieän lòch söû,
thaåm myõ, daân toäc hoïc hoaëc nhaân chuûng hoïc”.
Nhö vaäy, ñònh nghóa veà DSVH cuûa UNESCO ñaõ xaùc ñònh roõ raøng yeáu toá
“do con ngöôøi” vaø “cuûa con ngöôøi” ôû caùc DSVH. Noù bao haøm toaøn boä caùc saûn
phaåm do baøn tay, khoái oùc con ngöôøi taïo neân. Hoaït ñoäng xaây döïng cuûa con ngöôøi
khaùc haún vôùi söï saép ñaët cuûa töï nhieân, do ñoù nhöõng saûn phaåm do con ngöôøi taïo
neân cho duø keát hôïp vôùi caùc coâng trình töï nhieân ñeàu mang “tính vaên hoaù”, chöùa
ñöïng tri thöùc vaø tinh thaàn cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi.
ÔÛ Vieät Nam, Luaät DSVH naêm 2001 ñaõ goïi chung taát caû caùc saûn phaåm do
con ngöôøi taïo neân (caùc di tích lòch söû, vaên hoaù, caùc saûn phaåm vaên hoùa tinh thaàn),
caùc saûn phaåm cuûa töï nhieân (caûnh quan thieân nhieân) vaø caû nhöõng saûn phaåm hoãn
hôïp keát hôïp giöõa nhaân taïo vaø thieân taïo coù giaù trò lòch söû, vaên hoùa, khoa hoïc baèng
moät thuaät ngöõ chung laø “di saûn vaên hoaù”. Qui ñònh nhö vaäy ñaõ laøm cho khaùi
nieäm DSVH coù noäi haøm raát roäng, khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc moät caùch cuï theå, roõ
raøng caùc yeáu toá töï nhieân vaø vaên hoùa trong moãi di saûn. Vì vaäy, caàn coù nhöõng söûa
ñoåi hôïp lyù hôn nhaèm taïo ñöôïc söï thoáng nhaát trong caùc vaên baûn phaùp luaät quoác
gia vaø quoác teá nhaát laø khi Vieät Nam ñaõ laø thaønh vieân Coâng öôùc Heritage cuûa
UNESCO.

1.1.2 Di saûn töï nhieân

 Theo caùch hieåu chung nhaát ñoù laø nhöõng caûnh vaät töï nhieân hoaëc khu vöïc
töï nhieân coù moät giaù trò ñaëc bieät veà phöông dieän thaåm myõ (veû ñeïp thieân nhieân),
khoa hoïc hoaëc coù yù nghóa quan troïng trong vieäc baûo toàn caùc gioáng loaøi sinh vaät.
Khi noùi ñeán yeáu toá töï nhieân, ñieàu ñoù coù nghóa laø nhöõng ñòa ñieåm, khu vöïc ñoù
hoaøn toaøn khoâng coù söï xaây döïng, taùc ñoäng, thay ñoåi cuûa con ngöôøi, hoaëc neáu coù
thì nhöõng hoaït ñoäng xaây döïng, taùc ñoäng ñoù cuûa con ngöôøi chæ nhaèm muïc ñích
baûo veä vaø gìn giöõ nhöõng giaù trò töï nhieân cuûa di saûn ñoù chöù khoâng nhaèm thay ñoåi
baûn chaát töï nhieân cuûa chuùng, laøm chuùng mang daáu aán cuûa con ngöôøi. Ñònh nghóa
cuûa UNESCO veà DSTN ñaõ xaùc ñònh moät caùch roõ raøng yeáu toá töï nhieân cuûa
chuùng, qua ñoù phaân bieät ñöôïc yeáu toá vaên hoùa chöùa ñöïng trong caùc DSVH.
DSTN bao goàm:
* Caùc di tích töï nhieân ñöôïc taïo thaønh bôûi nhöõng caáu truùc hình theå vaø sinh
vaät hoïc hoaëc bôûi nhoùm caáu truùc nhö vaäy, coù moät giaù trò ñaëc bieät veà phöông dieän
thaåm myõ hoaëc khoa hoïc. Ví duï: Thaønh phoá tieàn söû vaø vöôøn quoác gia Paleque –
Meâhicoâ, Di chæ ñoäng vaät coù vuù hoùa thaïch – OÂxtraâylia, Vöôøn quoác gia nuùi löûa
Hawai – Myõ…
* Caùc caáu truùc ñòa chaát hoïc vaø ñòa lyù töï nhieân vaø caùc khu vöïc coù ranh giôùi
ñaõ ñöôïc xaùc ñònh laø nôi cö truù cuûa caùc gioáng ñoäng vaät vaø thöïc vaät coù nguy cô bò
tieâu dieät, coù giaù trò quoác teá ñaëc bieät veà phöông dieän khoa hoïc hoaëc baûo toàn. Ví
duï: Saân chim Djoujd – Xeâneâgan, Khu baûo toàn thuù saên Selous – Tanzania, Vöôøn
quoác gia hoà Malauy – Malauy…
* Caùc caûnh vaät töï nhieân hoaëc khu vöïc töï nhieân coù ranh giôùi ñaõ ñöôïc xaùc
ñònh cuï theå, coù giaù trò quoác teá ñaëc bieät veà phöông dieän khoa hoïc, baûo toàn hoaëc
veû ñeïp thieân nhieân. Ví duï: Thaùc nöôùc Victoria – Daêmbia, Nuùi Shirakami – Nhaät
Baûn, Vònh Haï Long – Vieät Nam…

1.1.3 Di saûn hoãn hôïp

Chuùng ta bieát raèng moïi söï vaät, hieän töôïng treân theá giôùi ñeàu coù moái quan
heä höõu cô. Con ngöôøi soáng giöõa moâi tröôøng töï nhieân vaø luoân taùc ñoäng vaøo töï
nhieân, caûi bieán töï nhieân ñeå phuïc vuï cho cuoäc soáng cuûa mình. Do ñoù, coù nhöõng di
saûn ñöôïc keát hôïp giöõa neùt ñaëc tröng cuûa töï nhieân vaø caûnh quan xaây döïng bôûi con
ngöôøi ñöôïc goïi laø caùc di saûn hoãn hôïp.
DSHH laø nhöõng “coâng trình keát hôïp giöõa taïo hoùa vaø coâng söùc con ngöôøi”
bao goàm nhieàu hình thöùc theå hieän söï taùc ñoäng qua laïi giöõa con ngöôøi vaø moâi
tröôøng töï nhieân, phaûn aùnh moái quan heä giöõa tinh thaàn vaø töï nhieân.
Caùc DSHH ñeàu chöùa ñöïng caùc giaù trò vaên hoùa vaø töï nhieân neân moïi giaù trò
theå hieän trong DSHH ñeàu ñöôïc xem xeùt, ñaùnh giaù moät caùch hôïp lí, ñuùng möùc
trong moái quan heä qua laïi giöõa chuùng. Nhìn chung, söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi
vaøo töï nhieân luoân gaén keát nhöõng thuoäc tính cuûa töï nhieân nhaèm phuø hôïp vôùi nhu
caàu vaø lôïi ích cuûa mình neân haàu heát caùc DSHH ñeàu mang daáu aán vaên hoùa vaø
chuû yù cuûa con ngöôøi. Do ñoù, khi xem xeùt, ñaùnh giaù caùc thaéng caûnh vaên hoùa ñeå
coâng nhaän chuùng laø DSTG, UNESCO ñaõ xeáp chuùng vaøo danh saùch caùc DSVH
vaø vieäc ñaùnh giaù phaàn lôùn döïa treân caùc tieâu chí veà giaù trò lòch söû, vaên hoùa, xaõ
hoäi.
Tuy nhieân, treân thöïc teá coù nhöõng DSHH maø caû giaù trò veà vaên hoùa vaø töï
nhieân cuûa chuùng ñeàu coù taàm quan troïng noåi baät nhö nhau. Trong tröôøng hôïp naøy,
yù nghóa ñaëc bieät cuûa chuùng ñöôïc chöùng minh baèng caû hai nhoùm tieâu chuaån. Ví
duï: Coâng vieân quoác gia vaø caùc di chæ ñaù cuûa Cappadocia – Thoå Nhó Kyø, Nuùi
Thaùi sôn – Trung Quoác, Khu ao hoà Willandra – OÂxtraâylia… trôû thaønh DSTG ñeàu
ñöôïc ñaùnh giaù theo caùc tieâu chí thuoäc hai nhoùm tieâu chuaån vaên hoùa vaø töï nhieân.
Vieäc phaân loaïi vaø xaùc ñònh caùc DSVH, DSTN vaø DSHH chæ mang tính
chaát töông ñoái bôûi vì moät ñòa ñieåm hay khu vöïc töï nhieân sau khi ñöôïc con ngöôøi
bieát ñeán ñeàu ít nhieàu phaûi chòu söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi neân khoù giöõ ñöôïc tính
nguyeân traïng tuyeät ñoái. Tuy nhieân, vieäc phaân loaïi nhö treân laïi coù moät yù nghóa
quan troïng, bôûi vì noù lieân quan tröïc tieáp ñeán söï ñònh höôùng, trieån khai coâng taùc
khaûo saùt, ñieàu tra ñuùng vôùi caùc ñoái töôïng ñang caàn ñöôïc xöû lyù, qua ñoù maø vieäc
baûo veä vaø phaùt huy giaù trò cuûa caùc di saûn treân ñöôïc tieán haønh thuaän lôïi vaø hôïp lyù.
Ví duï nhö caùc DSHH thöôøng phaûn aùnh nhöõng kó thuaät cuï theå, coù theå aùp duïng laâu
daøi trong vieäc söû duïng ñaát ñai, coù tính ñeán nhöõng ñaëc ñieåm vaø nhöõng giôùi haïn
cuûa töï nhieân nôi xaây döïng thaéng caûnh. Do ñoù, coâng taùc baûo veä caùc DSHH naøy coù
theå laø moät ñoùng goùp hoã trôï cho caùc kyõ thuaät hieän ñaïi trong vieäc söû duïng ñaát ñai
laâu daøi qua ñoù goùp phaàn baûo toàn vaø phaùt huy caùc giaù trò töï nhieân trong khu vöïc
thaéng caûnh.

1.2 Giaù trò , vai troø cuûa DSVH vaø DSTN trong söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi

Trong suoát chieàu daøi lòch söû gaén lieàn vôùi nhöõng ñieàu kieän ñòa lyù, töï nhieân,
chính trò cuûa mình, moãi quoác gia, daân toäc ñaõ khoâng ngöøng saùng taïo ñeå toàn taïi vaø
phaùt trieån. DSVH cuûa moãi daân toäc theå hieän nhieàu khía caïnh khaùc nhau cuûa ñaëc
tính daân toäc aáy, ñoàng thôøi nhö moät sôïi daây lieân keát taát caû nhöõng gì maø daân toäc aáy
ñaõ saùng taïo vôùi nhöõng gì maø hoï ñang vaø seõ taïo ra trong töông lai. Beân caïnh ñoù,
moâi tröôøng thieân nhieân maø moät daân toäc sinh soáng cuõng goùp phaàn hình thaønh neân
baûn saéc vaên hoùa cuûa daân toäc aáy. DSTN chính laø phaàn boå sung khoâng theå taùch rôøi
cuûa DSVH.
 DSTG – toång theå nhöõng DSVH & DSTN laø moät trong soá nhöõng taøi saûn voâ
giaù khoâng theå thay theá ñöôïc. “Taøi saûn ñoù khoâng chæ thuoäc veà moãi daân toäc maø ñoù
laø taøi saûn chung cuûa loaøi ngöôøi. Söï maát maùt baát kì nhöõng taøi saûn quí giaù ñoù, duø bò
giaûm giaù trò hay bò tieâu vong, laø taïo neân söï ngheøo naøn cho di saûn chung cuûa toaøn
nhaân loaïi”. Caùc DSTG chöùa ñöïng trong chuùng moät heä thoáng nhöõng thang giaù trò
maø thoâng qua vieäc tìm hieåu, phaân tích nhöõng giaù trò aáy, chuùng ta seõ thaáy ñöôïc
vai troø, taàm quan troïng cuûa caùc DSVH & DSTN trong söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi.

1.2.1 Giaù trò cuûa DSVH vaø DSTN trong xaõ hoäi ngaøy nay

Moãi DSVH hay DSTN ñeàu mang moät giaù trò ñaëc bieät veà maët lòch söû, ngheä
thuaät - thaåm myõ, tinh thaàn - taâm linh hoaëc veà phöông dieän khoa hoïc. Chính
nhöõng giaù trò aáy ñaõ taïo neân tính “voâ giaù”, “hieám coù” hoaëc “duy nhaát” cuûa caùc di
saûn.

1.2.1.1 Giaù trò lòch söû

Moïi söï vaät, hieän töôïng trong töï nhieân cuõng nhö trong xaõ hoäi luoân luoân
phaùt trieån, vaän ñoäng tieán leân töø thaáp ñeán cao, töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp, töø keùm
hoaøn thieän ñeán hoaøn thieän hôn. Vaø quaù trình phaùt trieån aáy seõ ñöôïc ghi nhaän
hoaëc phaûn aùnh baèng nhöõng daáu tích nhaát ñònh qua töøng giai ñoaïn phaùt trieån lòch
söû. Caùc DSVH vaø DSTN cuõng coù khaû naêng ghi nhaän vaø phaûn aùnh chính xaùc lòch
söû phaùt trieån cuûa töï nhieân vaø xaõ hoäi. Caùc DSTN coù theå phaûn aùnh ñöôïc nhöõng
giai ñoaïn quan troïng cuûa lòch söû phaùt trieån traùi ñaát. Qua ñoù, chuùng ta coù theå ñoïc
ñöôïc quaù trình hoaït ñoäng ñòa chaát daãn ñeán söï hình thaønh caùc taàng ñòa chaát; hoaëc
coù theå thaáy ñöôïc söï tieán hoùa vaø phaùt trieån cuûa caùc heä sinh thaùi vaø caùc coäng ñoàng
ñoäng - thöïc vaät. Ví duï: ñòa hình Karst ñaù voâi Haï Long - Vieät Nam vôùi nhöõng daáu
tích phong phuù, sinh ñoäng laø cuoán “bieân nieân söû” trung thöïc veà söï bieán ñoåi cuûa
khí haäu, ñòa hình, ñòa maïo, ñòa chaát Haï Long qua caùc thôøi kì, goùp phaàn laøm saùng
toû lòch söû ñòa chaát haøng trieäu naêm veà tröôùc.
Caùc DSVH laïi coù khaû naêng ghi nhaän chính xaùc lòch söû phaùt trieån cuûa xaõ
hoäi loaøi ngöôøi. Nhöõng di saûn aáy laø ñieåm noái quaù khöù vaø hieän taïi, chuùng ñöa con
ngöôøi trôû veà vôùi lòch söû, hoaëc thaäm chí thôøi kyø tieàn söû. Chaúng haïn nhö nhöõng
daáu veát cuûa caùc thaønh phoá Memphis ôû Ai Caäp, Delphin ôû Hy Laïp, Hatta ôû Iraéc…
ñeàu laø nhöõng minh chöùng ñoà soä cuûa neàn vaên minh ngaøy nay khoâng coøn nöõa. Caùc
DSVH laø nhöõng baèng chöùng coù theå nhìn thaáy baèng maét veà söï tröôøng toàn cuûa quaù
khöù trong xaõ hoäi ngaøy nay. Chuùng phaûn aùnh nhöõng thaønh töïu cuûa con ngöôøi,
ñoàng thôøi minh hoïaï cho nhöõng thôøi kì lòch söû trong ñoù coù caû yù nghóa quyeàn löïc
chính trò. Ñaëc bieät, caùc coâng trình kieán truùc thöôøng gaén lieàn vôùi caùi nhìn cuûa giai
caáp thoáng trò vaø ñöôïc bieåu hieän ra nhö laø thöù vuõ khí tinh thaàn cuûa giai caáp ñoù, laø
phöông tieän ñeå tuyeân truyeàn cho söùc maïnh vaø quyeàn lôïi giai caáp. Ví duï: Vaïn lyù
tröôøng thaønh ôû Trung Quoác, hay caùc thaønh luõy cuûa Vua Eward I ôû Guynedd xöù
Wales ôû Anh ñeàu nhaèm muïc ñích bieåu thò söùc maïnh quyeàn löïc cuûa giai caáp
thoáng trò.

1.2.1.2 Giaù trò ngheä thuaät – thaåm myõ

Tuy quan nieäm cuûa con ngöôøi veà giaù trò thaåm myõ qua moãi thôøi kyø ñeàu coù
nhöõng thay ñoåi nhaát ñònh nhöng giaù trò ngheä thuaät – thaåm myõ chöùa ñöïng trong
caùc DSVH vaø DSTN laø nhöõng giaù trò tieâu bieåu, ñaït ñeán söï chuaån möïc neân
chuùng töông ñoái oån ñònh vaø ñöôïc thöøa nhaän roäng raõi.
Giaù trò thaåm myõ ôû caùc DSTN theå hieän ôû veû ñeïp toång theå cuûa caûnh quan
thieân nhieân. Moãi DSTN laø moät “taùc phaåm ngheä thuaät taïo hình” ñoäc ñaùo cuûa taïo
hoùa, keát hôïp giöõa söï hoaønh traùng, huøng vó cuûa soâng, hoà, nuùi, hang ñoäng, thaùc…
vôùi veû ñeïp cuûa nhöõng heä sinh thaùi ña daïng, phong phuù.
Neáu nhö giaù trò thaåm myõ cuûa caùc DSTN ñöôïc taïo thaønh do söï vaän ñoäng
cuûa töï nhieân, khoâng phuï thuoäc vaøo yù chí chuû quan cuûa con ngöôøi thì giaù trò thaåm
myõ trong caùc DSVH laïi theå hieän quan ñieåm veà vaên hoùa, thaåm myõ cuûa con
ngöôøi. Moãi moät DSVH, ñaëc bieät laø caùc di saûn kieán truùc, ñieâu khaéc, hoäi hoa … coù
khaû naêng phaûn aùnh cuoäc soáng theo caùch rieâng cuûa mình töùc laø taïo ra hình töôïng
ngheä thuaät baèng moät thöù ngoân ngöõ ñoäc ñaùo. Do ñoù, caùc DSVH laø saûn phaåm cuûa
moät quan nieäm thaåm myõ cao caáp, nnaèm trong hoaït ñoäng ngheä thuaät cuûa con
ngöôøi. Ví duï, Nhaø thôø vaø tu vieän doøng Ñoâminicanh Santa Maria delle Grazie
cuøng vôùi böùc tranh Böõa tieäc cuoái cuøng cuûa Leonardo de Vinci ñöôïc veõ treân traàn
laø moät söï keát hôïp tuyeät vôøi giöõa kieán truùc vaø hoäi hoïa; kó thuaät thieát keá, xaây
döïng, trang trí ñaõ ñaït tôùi moät söï hoaøn thieän phaûn aùnh moät caùch xuaát saéc tö töôûng
ngheä thuaät kieán truùc, hoäi hoaï, ñieâu khaéc thôøi kì Phuïc höng.

1.2.1.3 Giaù trò tinh thaàn – taâm linh

Con ngöôøi vaø töï nhieân coù moái quan heä bieän chöùng vôùi nhau, con ngöôøi
khoâng theå toàn taïi neáu taùch rôøi thieân nhieân. Vì vaäy, trong caùc hoaït ñoäng ñeå toàn
taïi cuûa mình, con ngöôøi luoân gaén caùc söï vaät, hieän töôïng trong töï nhieân vôùi yeáu
toá tinh thaàn – taâm linh cuûa mình. Nhieàu di chæ trong soá caùc DSTN cuûa theá giôùi
mang moät veû huøng vó cuûa töï nhieân khieán cho con ngöôøi ôû nhieàu thôøi ñaïi ñeàu coi
ñoù laø nhöõng nôi linh thieâng: Ngoïn nuùi Ayers Rock ôû Oâxtraâylia hay nuùi
Machupiechu ôû Peâru ñeàu ñöôïc ngöôøi baûn xöù xem nhö nhöõng nôi thieâng lieâng,
hay nhö ôû Trung Quoác khoâng chæ coù Khoång Töû maø haàu heát nhöõng baäc vua chuùa
ñeàu ñaõ ñaët chaân leân Thaùi Sôn xem nhö ñaõ ñeán ñöôïc vôùi choán thieâng lieâng,
huyeàn bí nhaát…
Beân caïnh ñoù, trong quaù trình toàn taïi vaø phaùt trieån, con ngöôøi ñaõ taïo ra raát
nhieàu saûn phaåm. Trong ñoù khoâng coù saûn phaåm tinh thaàn naøo khoâng theå hieän
döôùi moät hình thöùc vaät chaát nhaát ñònh vaø cuõng khoâng coù moät saûn phaåm vaät chaát
naøo laïi khoâng mang trong noù nhöõng giaù trò tinh thaàn. Caùc DSVH cuõng vaäy, duø
ñöôïc theå hieän döôùi baát kyø hình thöùc naøo ñi nöõa chuùng cuõng phaûn aùnh caû theá giôùi
quan vaø nhaân sinh quan cuûa con ngöôøi. DSVH vôùi tö caùch laø saûn phaåm cuûa hoaït
ñoäng xaây döïng vaät chaát cuûa con ngöôøi neân chöùa ñöïng yeáu toá tinh thaàn cuûa nhöõng
ngöôøi taïo neân chuùng. Ñieàu ñoù theå hieän ôû choã moâi tröôøng kieán truùc laø ñieàu kieän
ñeå thöïc hieän caùc quaù trình sinh hoaït tinh thaàn. Con ngöôøi khi xaây nhaø cöûa vaø caùc
coâng trình kieán truùc ñeå sinh hoaït thì ñoàng thôøi phaûn aùnh trong ñoù thaùi ñoä, muïc
ñích vaø yù töôûng veà cuoäc soáng dieãn ra ôû ñoù. ÔÛ khía caïnh naøy, caùc coâng trình kieán
truùc toân giaùo laø nhöõng di saûn theå hieän roõ nhaát tín ngöôõng, taâm linh cuûa con
ngöôøi.
Ngoaøi ra, giaù trò cuûa moät soá di tích kieán truùc nhieàu khi cuõng gaén lieàn vôùi yù
nghóa töôïng tröng cho tình caûm cuûa con ngöôøi. Ví duï nhö töôïng Nöõ thaàn töï do ôû
NewYork laø bieåu töôïng cho nieàm hi voïng cuûa haøng trieäu ngöôøi nhaäp cö ñoå veà
moät theá giôùi môùi. Ngöôïc laïi, traïi taäp trung Auschwits ôû Ba Lan laïi nhaéc nhôû
raèng loaøi ngöôøi coù theå töï ñaåy mình ñeán choã dieät vong.

1.2.1.4 Giaù trò khoa hoïc

Moät trong nhöõng giaù trò laøm cho caùc DSVH & DSTN coù moät vò trí ñaëc
bieät quan troïng trong moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi ñoù laø caùc giaù trò veà phöông
dieän khoa hoïc.
Caùc DSTN cuøng vôùi nhöõng ñaëc ñieåm töï nhieân veà hình thaùi vaät chaát vaø
sinh vaät hoaëc nhoùm caùc hình thaùi ñoù coù giaù trò quan troïng veà maët khoa hoïc töï
nhieân nhö ñòa chaát, ñòa maïo, sinh vaät hoïc… vaø coù yù nghóa ñaëc bieät ñoái vôùi vieäc
baûo toàn caùc loaøi ñoäng - thöïc vaät, nguoàn voán khoâng gì thay theá ñöôïc vaø khoâng theå
thieáu ñöôïc trong vieäc giöõ gìn moâi tröôøng soáng cuûa chuùng ta. Ví duï caùc khu baûo
toàn sinh quyeån laø nôi löu giöõ vaø baûo veä söï ña daïng sinh hoïc, cung caáp cho con
ngöôøi nhöõng thoâng tin cho coâng vieäc nghieân cöùu caùc heä sinh thaùi nhaèm goùp phaàn
dung hoøa lôïi ích cuûa con ngöôøi vôùi vieäc giöõ gìn moâi tröôøng töï nhieân.
Caùc DSVH, nhöõng saûn phaåm vaät chaát do con ngöôøi taïo ra laïi coù yù nghóa
quan troïng xeùt treân goùc ñoä caùc khoa hoïc xaõ hoäi nhö lòch söû hoïc, thaåm myõ hoïc,
daân toäc hoïc… Beân caïnh ñoù, caùc DSVH nhaát laø caùc di saûn kieán truùc ñoâi khi coøn coù
nhöõng taùc ñoäng quan troïng ñeán höôùng phaùt trieån kieán truùc, quy hoaïch ñoâ thò. Ví
duï nhö quaàn cö Timgad ôû Angieâri laø moät thaønh phoá maø cô caáu phaûn aùnh caùc giaù
trò cuûa neàn vaên minh La Maõ vôùi baûn ñoà quy hoaïch ñeàu ñaën, caân ñoái ñeán nay
vaãn coøn ñöôïc daãn ra laøm ví duï trong nhöõng saùch giaùo khoa veà kieán truùc vaø qui
hoaïch ñoâ thò.
Toùm laïi, vôùi moät heä thoáng nhöõng giaù trò ñaëc bieät veà maët lòch söû, ngheä
thuaät – thaåm myõ, tinh thaàn – taâm linh vaø veà phöông dieän khoa hoïc nhö chuùng
toâi ñaõ trình baøy, caùc DSVH & DSTN treân theá giôùi coù moät vò trí ñaëc bieät quan
troïng trong moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi. Söï toàn taïi cuûa caùc di saûn ñoù goùp
phaàn gìn giöõ khoâng gian vaø keùo daøi thôøi gian toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi
loaøi ngöôøi.

1.2.2 Vai troø cuûa DSVH & DSTN ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi ngaøy nay

Caùc DSVH & DSTN laø moät trong nhöõng nhaân toá taïo thaønh moâi tröôøng taùc
ñoäng tröïc tieáp hay giaùn tieáp leân caùc hoaït ñoäng toàn taïi cuûa con ngöôøi. Theá nhöng
trong moät thôøi gian daøi, nhieàu ngöôøi ñaõ coù quan nieäm sai leäch, xem nheï nhöõng
DSVH & DSTN töø quaàn theå ñeán rieâng leû. Hoï xem nhöõng di saûn naøy nhö nhöõng
“vöôøn caûnh” hay nhöõng “moùn ñoà coå” ñôn thuaàn qua trau chuoát ñöôïc loàng trong
tuû kính ñeå gôïi nhôù veà moät giai ñoaïn lòch söû ñaõ qua.
Ngaøy nay, thaùi ñoä öùng xöû ñoái vôùi caùc DSVH & DSTN noùi leân trình ñoä
nhaän thöùc cuûa moãi quoác gia, daân toäc. Ñeå coù thaùi ñoä öùng xöû ñuùng ñaén, hôïp lí, moät
phaàn tuyø thuoäc vaøo vieäc ñaùnh giaù ñuùng vai troø cuûa caùc di saûn ñoái vôùi caùc lónh
vöïc khaùc nhau trong söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi con ngöôøi.

1.2.2.1 Veà phöông dieän chính trò – xaõ hoäi

Caùc DSVH cuûa moãi daân toäc theå hieän ñaày ñuû vaø chính xaùc nhöõng ñaëc tính
cuûa daân toäc aáy. DSVH daân toäc khoâng chæ laø nhaân chöùng cuûa quaù khöù maø coøn laø
söï gaén keát caû hieän taïi vaø töông lai cuûa moãi coäng ñoàng xaõ hoäi.
Trong xaõ hoäi hieän ñaïi, DSVH ñöôïc quan nieäm khoâng phaûi nhö nhöõng
bieåu töôïng hoaøi nieäm quaù khöù maø nhö laø söï gaén keát moät coäng ñoàng taïo neân noäi
löïc cuûa coäng ñoàng aáy trong cuoäc ñaáu tranh vì söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa mình.
Tröôùc xu theá toaøn caàu hoùa ngaøy caøng roäng raõi nhö hieän nay, coù theå thaáy moät
cuoäc ñaáu tranh môùi raát maïnh meõ ñang dieãn ra trong lónh vöïc vaên hoùa. Ñoù vöøa laø
thôøi cô quí baùu vöøa laø thöû thaùch quyeát lieät cho moãi quoác gia. Neáu caùc quoác gia
ñang phaùt trieån trong quaù trình môû cöûa hoäi nhaäp muoán khöôùc töø söï “ñoàng phuïc”
veà vaên hoùa, khoâng muoán bò ñoàng hoùa veà vaên hoùa thì vieäc giöõ gìn baûn saéc vaên
hoùa daân toäc maø trong ñoù bao goàm caû vieäc baûo veä, giöõ gìn caùc giaù trò cuûa DSVH
trôû thaønh moät vaán ñeà coù yù nghóa soáng coøn, goùp phaàn taïo neân söï oån ñònh veà chính
trò – xaõ hoäi cho moãi quoác gia trong coâng cuoäc phaùt trieån cuûa mình.
Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ñaõ khaúng ñònh: “Vaên hoùa laø neàn taûng tinh thaàn
cuûa xaõ hoäi”. Töø nhaän ñònh ñoù, chuùng ta thaáy raèng caùc DSVH cuõng laø moät boä
phaän hôïp thaønh neàn taûng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi, ñoù laø voán quí cuûa moãi daân toäc,
laøm choã döïa cho söï oån ñònh veà chính trò vaø ñònh höôùng cho söï phaùt trieån kinh teá
– xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc.
Chính vì vaäy, Luaät Di saûn vaên hoùa cuûa nöôùc ta moät laàn nöõa ñaõ khaúng ñònh
vai troø quan troïng cuûa DSVH trong coâng cuoäc xaây döïng vaø baûo veä toå quoác, laøm
cho daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng, vaên minh: “Di saûn vaên hoùa Vieät
Nam laø taøi saûn quí giaù cuûa coäng ñoàng caùc daân toäc Vieät Nam vaø laø moät boä phaän
cuûa di saûn vaên hoùa nhaân loaïi, coù vai troø to lôùn trong söï nghieäp döïng nöôùc vaø giöõ
nöôùc cuûa nhaân daân ta”.

1.2.2.2 Veà phöông dieän kinh teá

DSVH & DSTN chöùa ñöïng moät tieàm naêng kinh teá to lôùn neáu con ngöôøi
bieát khai thaùc vaø phaùt trieån chuùng moät caùch hôïp lyù. Moät soá DSTN cuøng vôùi heä
sinh thaùi – ñoäng thöïc vaät ña daïng, phong phuù ñaõ ñem laïi cho con ngöôøi moät
nguoàn lôïi kinh teá to lôùn. Ví duï, nguoàn taøi nguyeân sinh vaät bieån phong phuù ôû
Vònh Haï Long ñaõ mang laïi cho Haï Long – Quaûng Ninh nhöõng ñaëc saûn noåi tieáng
nhö caù, baøo ngö, haûi saâm, san hoâ, ngoïc trai…
Beân caïnh ñoù, coù theå noùi DSVH & DSTN chính laø nguoàn taøi nguyeân noäi
löïc cuûa ngaønh kinh teá du lòch. Hoaït ñoäng du lòch chæ phaùt trieån maïnh khi moãi
quoác gia noùi rieâng vaø toaøn theá giôùi noùi chung coù ñöôïc moät kho taøng caùc DSVH
& DSTN ñaõ ñöôïc tích luyõ vaø baûo toàn. Ngoaøi ra, thoâng qua hoaït ñoäng du lòch, caùc
di saûn naøy goùp phaàn thu huùt moät soá löôïng lôùn nguoàn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi cho
caùc döï aùn phaùt trieån du lòch cuõng nhö caùc nguoàn taøi trôï quoác teá vaøo vieäc toân taïo,
baûo toàn caùc di saûn ñoù. Nguoàn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi khoâng chæ taïo ñieàu kieän cho
ngaønh kinh teá du lòch phaùt trieån maø coøn taùc ñoäng ñeán söï taêng tröôûng cuûa caùc
ngaønh kinh teá khaùc vaø töø ñoù thuùc ñaåy neàn kinh teá ñaát nöôùc phaùt trieån. Maët khaùc,
ngaønh coâng nghieäp du lòch cuõng seõ goùp phaàn taïo ra nhieàu vieäc laøm tröïc tieáp vaø
giaùn tieáp treân cô sôû “nguoàn voán” laø caùc taøi saûn vaên hoùa vaø töï nhieân cuûa ñaát
nöôùc.
YÙ nghóa kinh teá cuûa caùc DSVH & DSTN coøn ñöôïc nhìn nhaän thoâng qua
hoaït ñoäng baûo veä moâi tröôøng. Söï phaùt trieån beàn vöõng ñoøi hoûi phaûi keát hôïp giöõa
phaùt trieån kinh teá vôùi vieäc duy trì moâi tröôøng soáng. Neáu laøm maát ñi söï caân baèng
sinh thaùi töï nhieân, chaúng nhöõng caùc DSVH & DSTN bò huûy hoaïi maø söï soáng cuûa
con ngöôøi cuõng bò ñe doaï, thì kinh teá coù taêng tröôûng cuõng khoâng coøn yù nghóa
ñích thöïc cuûa noù laø nhaèm phuïc vuï cho con ngöôøi.

1.2.2.3 Veà phöông dieän giaùo duïc con ngöôøi

Nhìn chung, caùc DSVH & DSTN coù nhöõng giaù trò to lôùn aûnh höôûng ñeán
ñôøi soáng xaõ hoäi nhö caùc giaù trò lòch söû, thaåm myõ, ngheä thuaät, khoa hoïc… Taát caû
nhöõng giaù trò aáy ñeàu goùp phaàn vaøo vieäc boài döôõng vaø vun ñaép nhaân caùch cho caù
nhaân vaø cho coäng ñoàng ngaøy moät hoaøn thieän hôn, xaây döïng con ngöôøi “phaùt
trieån toaøn dieän veà chính trò, tö töôûng, trí tueä, ñaïo ñöùc, theå chaát, naêng löïc saùng
taïo, coù yù thöùc coäng ñoàng, loái soáng vaên hoùa…”
Caùc DSVH ñöôïc saùng taïo, tích luõy vaø saøng loïc qua haøng ngaøn naêm cuûa
moãi coäng ñoàng daân toäc, chòu söï chi phoái cuûa caùc ñieàu kieän ñòa lyù, kinh teá, chính
trò, xaõ hoäi, caùc ñieàu kieän nhaân chuûng vaø sinh thaùi töï nhieân khaùc nhau. Vì vaäy,
giaù trò vaên hoùa cuûa caùc di saûn naøy coù tính oån ñònh, beàn vöõng vaø coù söùc maïnh raát
lôùn ñoái vôùi vieäc hình thaønh yù thöùc töï chuû, töï cöôøng cuûa caù nhaân vaø coäng ñoàng
trong suoát tieán trình lòch söû, taïo neân söï tieáp noái truyeàn thoáng lòch söû vaên hoùa qua
caùc theá heä. Beân caïnh chöùc naêng giaùo duïc truyeàn thoáng lòch söû, caùc DSVH &
DSTN coù vai troø giaùo duïc thaåm myõ cho xaõ hoäi. Ñieàu naøy theå hieän ôû choã chuùng
höôùng moïi ngöôøi ñeán vieäc caûm thuï veû ñeïp cuûa caùc kyø quan thieân nhieân cuõng
nhö nhöõng giaù trò thaåm myõ do chính baøn tay con ngöôøi taïo neân. Töø ñoù, naêng löïc
saùng taïo cuûa con ngöôøi ñöôïc boài döôõng, vun ñaép ñeå coù theå taïo ra nhöõng saûn
phaåm vaät chaát vaø tinh thaàn môùi phuïc vuï cho xaõ hoäi.
Ngoaøi ra, caùc DSVH & DSTN coøn coù vai troø quan troïng laøm thöùc tænh yù
thöùc baûo veä moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi. Nhöõng noã löïc cuûa con ngöôøi trong
vieäc gìn giöõ, baûo veä vaø phaùt trieån caùc di saûn voâ giaù ñoù cuõng chính laø goùp phaàn
baûo veä moâi tröôøng soáng treân traùi ñaát.

1.2.2.4 Veà phöông dieän giao löu quoác teá

Hieän nay, söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc coâng ngheä vaø neàn kinh teá tri thöùc
ñang dieãn ra ngaøy caøng maïnh meõ. Do vaäy, hoäi nhaäp ñeå phaùt trieån, giao löu ñeå
hoïc hoûi trôû thaønh qui luaät taát yeáu cuûa thôøi ñaïi.
Caùc DSVH & DSTN cuõng goùp phaàn vaøo “söï giao löu vaên hoùa, hình thaønh
tinh thaàn höõu nghò vaø yù thöùc baûo veä hoaø bình, taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån
kinh teá cuûa moãi quoác gia vaø toaøn theá giôùi”. Vôùi tö caùch laø nhöõng taøi saûn tieâu
bieåu theå hieän baûn saéc cuûa moãi quoác gia, caùc DSVH & DSTN nhö moät böùc thoâng
ñieäp taïo ra söï hieåu bieát laãn nhau vaø thuùc ñaåy caùc quan heä treân moïi lónh vöïc kinh
teá, vaên hoùa, giaùo duïc… giöõa caùc quoác gia vôùi nhau. Maët khaùc, caùc di saûn naøy
cuõng laø choã döïa vöõng chaéc ñeå caùc daân toäc giao löu, vôùi nhau maø vaãn giöõ ñöôïc
baûn saéc vaên hoùa cuûa daân toäc mình tröôùc söï aûnh höôûng cuûa vaên hoùa ngoaïi lai.

1.3 Nhöõng nguyeân nhaân laøm bieán ñoåi vaø huûy hoaïi caùc DSVH & DSTN

Caùc DSVH & DSTN coù nhöõng giaù trò vaø vai troø ñaëc bieät quan troïng trong
ñôøi soáng con ngöôøi. Theá nhöng caùc di saûn ñoù, duø laø nhöõng coâng trình xaây döïng,
nhöõng quaàn theå kieán truùc, nhöõng caûnh quan hay nhöõng khu baûo toàn thieân nhieân
ñeàu luoân phaûi ñöùng tröôùc nhieàu nguy cô laøm bieán ñoåi vaø huûy hoaïi, trong ñoù hai
nhoùm nguyeân nhaân chuû yeáu laø nhoùm nguyeân nhaân do töï nhieân vaø nhoùm nguyeân
nhaân do con ngöôøi.

1.3.1 Caùc nguyeân nhaân do töï nhieân

Moãi DSVH hay DSTN ñeàu coù moät chu kì phaùt trieån rieâng, cho duø chuùng
ñöôïc hình thaønh trong töï nhieân hay ñöôïc taïo döïng bôûi con ngöôøi, ñeàu phaûi traûi
qua nhieàu bieán ñoåi cuøng vôùi thôøi gian. Trong quaù trình toàn taïi, caùc di saûn luoân
phaûi chòu söï taùc ñoäng cuûa nhöõng yeáu toá töï nhieân nhö khí haäu, ñòa chaát, thuûy vaên,
nhöõng taùc ñoäng cuûa ñoäng – thöïc vaät, caùc tai hoïa nhö baõo luõ, ñoäng ñaát, hoûa
hoaïn… Caùc yeáu toá naøy seõ taùc ñoäng tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp, töøng phaàn hoaëc toaøn
boä, thöôøng xuyeân hoaëc ñoâi khi… ñeán caùc di tích, caûnh quan thieân nhieân laøm thay
ñoåi giaù trò vaø tính chaát cuûa di saûn ñoù.

1.3.1.1 Yeáu toá khí haäu, ñòa chaát, thuyû vaên

Gioù vaø aùnh naéng maët trôøi laø nhöõng yeáu toá taùc ñoäng moät caùch thöôøng
xuyeân ñeán caùc di saûn, ñaëc bieät laø caùc coâng trình kieán truùc. Tuy chuùng gaây neân
nhöõng bieán ñoåi moät caùch chaäm chaïp vaø khoù nhaän thaáy nhöng veà laâu daøi chuùng
coù theå laøm cho caùc di tích kieán truùc bò “laõo hoùa” cuøng vôùi nhöõng vaät lieäu xaây
döïng neân chuùng (nhöõng boä phaän baèng goã hoaëc kim loaïi bò cong veânh, maøu saéc
cuûa goã, nöôùc sôn bò phai daàn, chöõ khaéc treân bia ñaù môø ñi…). Trong nhieàu tröôøng
hôïp, söùc gioù maïnh (loác xoaùy, baõo) coù theå laøm cho caùc di tích bò hö haïi, suïp ñoå.
Coù theå thaáy hieän nay, Vaïn lyù tröôøng thaønh – Trung Quoác ñoaïn ñi qua sa maïc
Goâbi ñaõ bò suïp ñoå töøng maûng lôùn vì söï xaâm haïi cuûa gioù vaø caùt noùng.
Ngoaøi ra, ôû nhöõng khu vöïc khoâng khí bò oâ nhieãm, buïi baëm vaø caùc khí ñoäc
haïi seõ aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán caùc di saûn. Chaúng haïn nhö khoùi xaû vaø buïi than
thaûi ra töø moät nhaø maùy nhoâm gaàn thaønh phoá coå Krakow – Ba Lan ñaõ laøm aûnh
höôûng nghieâm troïng ñeán khu phoá lòch söû naøy. Ñeå giaûm bôùt nguoàn oâ nhieãm ôû
ñaây, nhaø caàm quyeàn Ba Lan ñaõ ñoùng cöûa nhaø maùy nhoâm vaø duøng khí ñoát thay
than.
Beân caïnh ñoù, tính chaát cuûa khu ñaát vaø caáu taïo cuûa taàng ñaát nôi coâng trình
ñöôïc xaây döïng cuõng voâ cuøng quan troïng ñoái vôùi söï beàn vöõng cuûa coâng trình, ñaëc
bieät laø nhöõng yeáu toá nhö ñaëc ñieåm thuûy vaên, caáu truùc, söï phaân boá vaø ñoä nghieâng
cuûa nhöõng lôùp ñaù taûng, tính chaát lôùp ñaát phuû… Nöôùc möa vaø maïch nöôùc ngaàm
gaây nhieàu baát lôïi cho neàn moùng cuûa coâng trình kieán truùc, nöôùc maën seõ aên moøn
caáu truùc kim loaïi cuûa nhöõng coâng trình ôû gaàn bieån… Taát caû nhöõng yeáu toá naøy seõ
taùc ñoäng khoâng nhöõng tôùi ñoä beàn vöõng maø coøn tröïc tieáp ñeán caû caùc di saûn vaø
tính chaát nguyeân veïn cuûa chuùng nöõa.

1.3.1.2 Taùc ñoäng cuûa ñoäng vaät vaø thöïc vaät

Moät soá loaïi coân truøng vaø ñoäng vaät coù theå gaây ra nhöõng taùc haïi khoâng nhoû
ñoái vôùi caùc coâng trình kieán truùc vaø caûnh quan thieân nhieân. Moái moït thöôøng laøm
hoûng caùc boä phaän chòu löïc, gaây muïc naùt thaäm chí suïp ñoå caùc coâng trình xaây
döïng. Theo khaûo saùt cuûa Trung taâm nghieân cöùu phoøng tröø moái –Vieän khoa hoïc
Thuûy lôïi Vieät Nam thì hieän nay 100% coâng trình xaây döïng baèng goã ôû Coá ñoâ Hueá
ñeàu ñaõ coù daáu veát xaâm thöïc cuûa moái, ôû moät soá coâng trình, moái phaù hoaïi phaàn
caáu kieän chòu löïc nhö maùi, moùng nhaø laøm cho nhöõng coâng trình naøy khoù coù theå
phuïc hoài nguyeân traïng ñöôïc.
Ngoaøi ra, caùc ñoäng vaät (traâu, boø, ngöïa…) thaû rong cuõng gaây nhieàu taùc haïi,
aûnh höôûng ñeán caûnh quan vaên hoùa cuûa caùc di saûn. Ví duï, ôû khu Thaùnh ñòa Myõ
Sôn, Ban quaûn lyù khu di tích naøy cho bieát hieän nay trong khu vöïc khoanh caám ôû
ñaây coù ñeán hôn 200 con traâu, boø cuûa ngöôøi daân ñaïi phöông thaû rong. Chuùng
khoâng chæ xaâm haïi khu di tích baèng phaân thaûi, buøn ñaát maø coøn caø thaân vaøo caùc
bôø thaønh thaùp aûnh höôûng ñeán ñoä beàn cuûa vaät lieäu vaø ñoä keát dính cuûa chuùng.
Caây coái, thöïc vaät soáng kí sinh, reâu moác cuõng seõ phaù hoaïi keát caáu vaät lieäu
cuûa di tích laøm cho tuoåi thoï cuûa caùc di tích bò giaûm ñi.

1.3.1.3 Caùc hieåm hoïa khaùc

 Caùc tai hoïa nhö baõo, luõ, ñoäng ñaát… laø nhöõng yeáu toá laøm huûy hoaïi caùc
DSVH & DSTN lôùn nhaát. Cuï theå nhö:
Luõ luït laøm xoùi moøn, saït lôû, thaäm chí laøm suïp ñoå vaø cuoán troâi caùc coâng
trình kieán truùc. Coá ñoâ Hueá vaø Phoá coå Hoäi An laø hai di saûn ôû mieàn Trung haøng
naêm thöôøng phaûi gaùnh chòu nhöõng thieät haïi do luõ luït. Nhieàu boä baøn gheá coå, coâng
trình goã coù tuoåi haøng traêm naêm bò ngaâm laâu trong nöôùc neân xuoáng caáp nghieâm
troïng, buøn ñaát, raùc laù sau côn luõ ñaõ laøm cho dieän maïo caùc di saûn naøy giaûm suùt ñi
nhöõng giaù trò ñaëc bieät voán coù.
Nhieàu di saûn treân theá giôùi naèm ôû nhöõng vuøng ñòa chaán do ñoù hieän töôïng
ñoäng ñaát ñaõ gaây nhieàu thieät haïi lôùn, ñoâi khi gaây hö haïi hoaøn toaøn cho caùc di saûn
naøy. Moät traän ñoäng ñaát lôùn vaøo naêm 224 tröôùc Coâng nguyeân ñaõ laøm suïp ñoå hoaøn
toaøn böùc töôïng khoång loà ôû Rhodes – moät trong baûy kyø quan vó ñaïi cuûa theá giôùi
coå ñaïi. Hay nhöõng traän ñoäng ñaát naêm 1980 ôû Angra – Boà Ñaøo Nha, naêm 1981 ôû
Delphi – Hi Laïp ñaõ gaây chaán ñoäng lôùn cho caùc di saûn vaên hoùa ôû khu vöïc naøy.
Ngoaøi ra, nhöõng traän hoûa hoaïn lôùn coù theå thieâu truïi hoaøn toaøn hoaëc moät
phaàn caùc coâng trình xaây döïng daãn ñeán caáu truùc bò thay ñoåi, xieâu veïo hoaëc nhöõng
traän chaùy röøng gaây thieät haïi lôùn cho caùc khu baûo toàn töï nhieân… Coù theå thaáy,
nhöõng traän hoûa hoaïn ñaõ phaù huûy hoaøn toaøn ngoâi ñeàn Artemis (Ai Caäp) vaø Töôïng
thaàn Zeus (Hi Laïp) – nhöõng kyø quan noåi tieáng cuûa theá giôùi coå ñaïi.

1.3.2 Caùc nguyeân nhaân do con ngöôøi

Söï toàn taïi cuûa con ngöôøi ñöôïc duy trì bôûi nhöõng moái quan heä: quan heä vôùi
töï nhieân vaø quan heä vôùi xaõ hoäi. Trong quan heä vôùi töï nhieân, con ngöôøi chuû ñoäng
taùc ñoäng vaøo töï nhieân ñeå caûi taïo theá giôùi nhaèm phuïc vuï cho lôïi ích cuûa mình.
Theá nhöng ñoâi khi söï taùc ñoäng aáy khoâng coøn ôû muïc ñích caûi taïo töï nhieân maø trôû
thaønh söï taøn phaù, laøm huûy hoaïi moâi tröôøng töï nhieân. Trong moái quan heä vôùi xaõ
hoäi, con ngöôøi laø chuû theå saùng taïo ra nhöõng saûn phaåm vaät chaát nhaèm phuïc vuï
cho cuoäc soáng cuûa mình nhöng nhieàu luùc cuõng chính baøn tay con ngöôøi xoùa boû ñi
nhöõng gì ñaõ ñöôïc taïo döïng. Coù theå noùi, con ngöôøi laø nhaân toá tröïc tieáp hoaëc giaùn
tieáp gaây ra nhöõng taùc ñoäng laøm bieán ñoåi vaø huûy hoaïi caùc di saûn vaên hoùa vaø töï
nhieân trong kho taøng di saûn chung cuûa nhaân loaïi.
Tröôùc heát, coù theå thaáy trong lòch söû phaùt trieån cuûa moãi daân toäc, caùc cuoäc
xaâm löôïc vaø thay ñoåi trieàu ñaïi ñaõ taøn phaù raát nhieàu caùc di tích vaên hoùa – lòch söû,
“khi caùc trieàu ñaïi phong kieán thay nhau leân naém quyeàn hoï thöôøng tìm caùch choái
boû thaønh quaû cuûa trieàu ñaïi tröôùc baèng caùch trieät phaù caùc cung ñieän, thaønh quaùch
ñeå xaây döïng neân caùi môùi nhaèm toâ veõ cho trieàu ñaïi mình”. Trong lòch söû, nhöõng
cuoäc vieãn chinh cuûa quaân ñoäi nhieàu nöôùc phong kieán Chaâu Aâu taán coâng vuøng
Ñoâng Ñòa Trung Haûi cuoái theá kæ XIII laø moät trong soá nhieàu ví duï. Trong nhöõng
cuoäc taán coâng cuûa mình, quaân Thaäp Töï ñaõ ñoát phaù, cöôùp boùc, phaù huûy nhieàu
coâng trình kieán truùc, bieåu töôïng cuûa moät neàn ngheä thuaät tuyeät vôøi nhö cung
ñieän, giaùo ñöôøng, töôïng thaùnh… Nhöõng khoái ñaù caåm thaïch cuûa phaàn neàn ngoâi moä
khoång loà taïi Halicanasu, moät trong baûy kyø quan cuûa theá giôùi coå ñaïi ñaõ bò hoï caét
thaønh töøng maûnh nhoû ñeå xaây döïng laâu ñaøi cho mình.
Hôn theá nöõa, nhöõng cuoäc chieán tranh khoác lieät trong lòch söû theá giôùi hieän
ñaïivôùi nhieàu loaïi vuõ khí toái taân cuõng ñaõ phaù huûy khoâng thöông tieác caùc DSVH
quí giaù. Naêm 1998, chính quyeàn Taliban ñaõ baén phaù toaøn boä caùc DSVH khoâng
thuoäc ñaïo Hoài trong ñoù coù hai böùc töôïng Phaät khoång loà ôû Bamiyan. Haønh ñoäng
cöïc ñoan naøy cuûa quaân Taliban baát chaáp dö luaän quoác teá ñaõ gaây ra nhöõng toån
haïi to lôùn veà vaên hoùa khoâng rieâng gì vôùi Afghanistan maø ñoái vôùi caû theá giôùi noùi
chung.
Xeùt veà khía caïnh naøo ñoù, söùc taøn phaù cuûa caùc yeáu toá töï nhieân vaãn khoâng
so saùnh ñöôïc vôùi toác ñoä huûy hoaïi cuûa con ngöôøi ñoái vôùi caùc DSVH & DSTN quí
giaù caàn ñöôïc baûo veä. Con ngöôøi ñaõ khai thaùc töø caùc DSVH & DSTN nhöõng
thuoäc tính coù giaù trò cuûa chuùng theá nhöng coù nhöõng haønh vi khai thaùc cuûa con
ngöôøi khoâng ñi ñoâi vôùi vieäc gìn giöõ, baûo veä caùc di saûn, thaäm chí hoï coøn khai thaùc
vì nhöõng lôïi ích tröôùc maét maø boû maëc cho caùc di saûn bò xuoáng caáp hoaëc bò taøn
phaù nghieâm troïng. Söï phaùt trieån cuûa neàn coâng nghieäp ñaõ keùo theo vieäc xaây döïng
haøng loaït caùc xí nghieäp, nhaø maùy gaàn caùc khu baûo toàn thieân nhieân, caùc coâng
vieân quoác gia, nôi löu tröõ nhieàu loaøi ñoäng – thöïc vaät quí hieám. Caùc chaát oâ nhieãm
töø caùc cô sôû coâng nghieäp laân caän (buïi than, khí ñoát, caùc chaát ñoäc hoùa hoïc…) ñaõ
laøm thay ñoåi tính chaát cuûa ñaát ñai vaø caû baàu khoâng khí xung quanh caùc khu di
saûn ñoù. Nhöõng traän möa axít ñaõ tieâu dieät nhöõng khu röøng roäng lôùn trong ñoù coù
nhöõng loaïi caây ñaõ soáng soùt qua ñöôïc nhieàu thôøi kyø ñoùng baêng lôùn. Hay nhö vieäc
xaây döïng nhöõng ñaäp nöôùc lôùn treân soâng Senegal thuoäc Coâng vieân quoác gia
Djoudji – Senagal ñeå thoûa maõn nhu caàu veà ñieän naêng vaø thuûy lôïi cuûa cö daân
trong vuøng ñaõ ñe doaï nghieâm troïng ñeán söï caân baèng sinh thaùi cuûa khu baûo toàn
caùc loaøi chim quí naøy.
Beân caïnh ñoù, do chaïy theo lôïi ích cuûa ñoàng tieàn, nhieàu ngöôøi ñaõ saên baén
vaø ñoán chaët nhieàu loaïi ñoäng – thöïc vaät quí hieám ôû caùc khu baûo toàn thieân nhieân
khieán chuùng coù nguy cô bò tuyeät chuûng. ÔÛ Coâng vieân quoác gia Garamba thuoäc
mieàn Baéc Daia, naïn saên baén teâ giaùc traéng xaûy ra raàm roä, nhieàu nhoùm thôï saên
ñöôïc trang bò baèng suùng lôùn vaø suùng töï ñoäng khieán chæ trong moät thôøi gian ngaén
soá löôïng teâ giaùc ôû ñaây chæ coøn vaøi chuïc con. Hay nhö ôû khu röøng ñöôùc Sundaban
naèm ôû cöûa soâng Gange –Aán Ñoä, tình traïng khai thaùc goã xaây döïng vaø thu löôïm
cuûi goã ñaõ laøm cho röøng töï nhieân ngaøy caøng bò thu heïp.
 Ñoâi khi con ngöôøi taøn phaù caùc di saûn do thieáu yù thöùc vaø keùm hieåu bieát veà
giaù trò ñaëc bieät cuûa caùc di saûn. Ñoaïn Tröôøng thaønh (Vaïn lyù tröôøng thaønh – Trung
Quoác) chaïy qua ngoâi laøng Bianqianghao giöõa vuøng Moâng Coå ñaõ bò nhöõng ngöôøi
daân ôû ñaây “khai thaùc” ñeán noãi coù nguy cô phaù truïi caû ñoaïn Tröôøng thaønh naøy.
Hoï ñaøo nhöõng vaùch töôøng ñöôïc laøm baèng buøn khoâ ñeå nhaøo ñaát seùt laøm nhaø, ñaøo
hang trong chaân töôøng ñeå laøm vöïa chöùa nguõ coác, hoaëc chuoàng nuoâi gia suùc.
Thaäm chí, ngöôøi daân coøn canh taùc nôi ñaây ñeå troàng ñoã vaø caø…
Ngay trong vieäc khai thaùc caùc DSVH & DSTN ñeå phuïc vuï cho du lòch
nhaèm taïo nguoàn thu ñeå taùi ñaàu tö cho vieäc tu boå di tích vaø danh thaéng cuõng boäc
loä moät soá tieâu cöïc. Ñoái vôùi caùc DSVH & DSTN ñöôïc coâng nhaän laø DSTG, söï gia
taêng nhanh soá löôïng khaùch tham quan ñaõ trôû thaønh moái nguy cô ñe doïa vieäc baûo
veä caùc di saûn naøy. Thöïc teá, söï coù maët cuûa quaù ñoâng du khaùch taïi moät thôøi ñieåm ôû
moät soá di tích ñaõ taïo neân nhöõng taùc ñoäng cô hoïc, hoùa hoïc cuøng vôùi nhöõng yeáu toá
khaùc ñaõ gaây neân söï huûy hoaïi ñoái vôùi caùc di saûn. Ñoàng thôøi vieäc phaùt trieån caùc
dòch vuï du lòch thieáu söï kieåm soaùt vaø söï buøng noå soá löôïng du khaùch coøn taùc ñoäng
ñeán caûnh quan vaên hoùa vaø moâi tröôøng sinh thaùi cuûa caùc khu di saûn. Taïi nhieàu
ñòa ñieåm du lòch, du khaùch ñaõ vieát veõ, khaéc teân leân caùc vaùch ñaù, vaùch töôøng, caùc
boä phaän cuûa di tích moät caùch böøa baõi. Ngoaøi ra, moät trong nhöõng taùc ñoäng tieâu
cöïc khaùc cuûa söï phaùt trieån du lòch laø söï thaát thoaùt, buoân baùn traùi pheùp vaø xuaát
laäu ñoà coå, thu gom caùc hieän vaät quí hieám ñeå moùc noái, buoân baùn vôùi du khaùch
nöôùc ngoaøi.
Khoâng chæ coù hoaït ñoäng “khai thaùc” caùc di saûn cuûa con ngöôøi môùi laøm
bieán ñoåi, huûy hoaïi chuùng maø ngay trong hoaït ñoäng toân taïo, truøng tu caùc di saûn
nhieàu khi cuõng ñaõ laøm cho chuùng bieán ñoåi veà tính chaát, keát caáu hoaëc bò giaûm suùt
ñi giaù trò ñaëc bieät ban ñaàu. Ñieàu ñoù bieåu hieän trong vieäc thieáu kinh nghieäm vaø
chöa ñuû trình ñoä daãn ñeán tuøy tieän söûa chöõa vaø thay ñoåi chöùc naêng thöïc teá cuûa
coâng trình, trong vieäc truøng tu caùc di tích moät caùch thieáu khoa hoïc nhaèm caûi
bieán chuùng cho phuø hôïp vôùi traøo löu kieán truùc môùi. Vì theá ñoâi khi caùc maûng
töôøng bò queùt truøm leân baèng nhöõng maøu saéc khaùc nhau, thaäm chí coøn ñaép theâm
leân di tích nhöõng hoïa tieát trang trí khoâng phuø hôïp.
Toùm laïi, caùc DSVH & DSTN chöùa ñöïng giaù trò voâ cuøng to lôùn, laø chieác
caàu noái giöõa quaù khöù, hieän taïi vaø caû töông lai cuûa nhaân loaïi. Theá nhöng do
nhieàu nguyeân nhaân taùc ñoäng cuûa töï nhieân vaø con ngöôøi nhö chuùng toâi ñaõ phaân
tích ôû treân, caùc di saûn trong kho taøng di saûn theá giôùi luoân phaûi ñoái maët vôùi nhöõng
nguy cô bò huûy hoaïi vaø bieán maát. Söï toàn taïi cuûa caùc di saûn phuï thuoäc vaøo chính
haønh ñoäng cuûa con ngöôøi. “Chuùng ta phaûi haønh ñoäng thoáng nhaát ngay baây giôø
ñeå gìn giöõ di saûn cuûa chuùng ta, baûo veä di saûn theá giôùi vaø toân troïng söï phaùt trieån
beàn vöõng, söï ñaûm duy nhaát cuûa vieãn caûnh toaøn caàu cuûa con ngöôøi”. Thoâng ñieäp
naøy khoâng chæ cuûa rieâng quoác gia naøo maø laø cuûa caû theá giôùi trong vieäc baûo veä,
giöõ gìn vaø toân vinh giaù trò caùc DSVH & DSTN cuûa nhaân loaïi.

1.4 Söï ñieàu chænh cuûa Coâng öôùc baûo veä Di saûn theá giôùi ñoái vôùi caùc DSVH &
DSTN

1.4.1 Söï ra ñôøi vaø yù nghóa cuûa Coâng öôùc baûo veä Di saûn theá giôùi

Con ngöôøi töø raát laâu ñaõ thöøa nhaän nhöõng giaù trò to lôùn cuûa caùc coâng trình
ngheä thuaät kieán truùc cuõng nhö caùc thaéng caûnh töï nhieân ñoái vôùi xaõ hoäi. Do ñoù,
vieäc baûo toàn caùc DSVH & DSTN ñaõ ñöôïc ñaët ra töø raát sôùm, thu huùt söï quan taâm
cuûa nhieàu nhaø nghieân cöùu nhöng taát caû chæ môùi döøng laïi ôû vieäc söu taàm, ghi
cheùp, moâ taû vaø giôùi thieäu caùc tö lieäu veà caùc coâng trình nhaân taïo vaø thieân taïo noåi
baät nhaát, hôn nöõa coâng vieäc ñoù cuõng chæ dieãn ra trong phaïm vi cuûa moät hoaëc moät
soá quoác gia maø thoâi.
Töø tröôùc Coâng nguyeân, con ngöôøi ñaõ thöøa nhaän baûy kyø quan vó ñaïi cuûa
theá giôùi coå ñaïi, ñoù laø nhöõng coâng trình ngheä thuaät kieán truùc hoaøn chænh nhaát,
phoái hôïp haøi hoøa giöõa ngheä thuaät ñieâu khaéc vaø kieán truùc goàm Kim töï thaùp Ai
Caäp, Vöôøn treo Babilon, Töôïng thaàn Zeus ôû Olympia, Ñeàn thôø Artermis ôû
Euphesus – Hy Laïp, Laêng moä cuûa vua Halicarnasus ôû Tieåu AÙ, Töôïng thaàn
khoång loà ôû ñaûo Rhodes vaø Ngoïn haûi ñaêng ôû Alexandria. Tuy nhieân nhöõng kyø
quan cuûa theá giôùi coå ñaïi, daãu sao cuõng chæ goùi goïn trong khu vöïc vaên hoùa traûi töø
Ai Caäp qua Löôõng Haø, Trung Caän Ñoâng ñeán Tieåu AÙ maø thoâi. Traûi qua nhöõng
thaêng traàm cuûa lòch söû, caùc kyø quan vó ñaïi naøy cuûa nhaân loaïi haàu nhö bò phaù huûy
moät phaàn hoaëc toaøn boä, khoâng coøn toàn taïi nhö nguyeân thuûy maø chuùng ta ñöôïc
bieát qua caùc vaên töï coå (ngoaïi tröø Kim töï thaùp Kheops ôû Ai Caäp).
Qua moãi thôøi ñaïi, quan nieäm veà kyø quan theá giôùi cuûa con ngöôøi cuõng coù
söï thay ñoåi. Vì vaäy, ñeán theá kyû thöù VIII sau Coâng nguyeân, ngöôøi ta ñaõ bình choïn
caùc kyø quan môùi thay cho baûy kyø quan coå ñaïi töø tröôùc, trong ñoù coù nhöõng kyø
quan môùi nhö Ñaáu tröôøng Colosserum ôû Roma, Nhaø moà thaønh phoá Alexandria ôû
Ai Caäp, Vaïn lyù tröôøng thaønh ôû Trung Quoác, Thaùp nghieâng Pisa ôû YÙ… Trong
quan nieäm hieän ñaïi veà kyø quan theá giôùi, con ngöôøi coù khuynh höôùng chuyeån
sang lónh vöïc töï nhieân. Vì theá, ngöôøi ta nhaéc ñeán Nuùi löûa Hawan, Soâng baêng
Taây Taïng – Trung Quoác, Sa maïc caùt ñoû Sahara vaø Bieån Cheát ôû Gioocdani. Nhö
vaäy, quan nieäm veà kyø quan theá giôùi moãi ngöôøi hieåu theo moät caùch, moãi giai
ñoaïn, moãi thôøi kyø ñeàu coù nhöõng xu höôùng khaùc nhau vaø chöa ñöôïc thoáng nhaát.
Theá kyû 20 ñaõ baét ñaàu vaø tieáp dieãn vôùi nhöõng cuoäc ñaïi chieán laàn thöù I, II
keùo theo haøng loaït quoác gia lôùn nhoû tham gia, bieán theá giôùi thaønh moät chieán
tröôøng lôùn maø trong ñoù caùc DSVH & DSTN luoân bò ñe doïa nghieâm troïng bôûi söï
taøn phaù vaø huûy hoaïi cuûa bom ñaïn, chaát ñoäc hoùa hoïc vaø do chính con ngöôøi. Vì
theá, haøng loaït caùc Coâng öôùc Quoác teá ñaõ qui ñònh nhöõng ñieàu khoaûn ñeå baûo veä
caùc coâng trình vaên hoùa, ngheä thuaät, lòch söû cuõng nhö baûo veä moâi tröôøng töï
nhieân:
* Coâng öôùc Lahaye naêm 1907 ñaõ lieät keâ nhöõng muïc tieâu bò caám taán coâng,
trong ñoù Ñieàu 27 qui ñònh: traùnh “caøng xa caøng toát” caùc coâng trình, ñòa ñieåm toân
giaùo, ngheä thuaät, khoa hoïc, coâng trình lòch söû.
* Coâng öôùc Giônevô naêm 1949 vaø caùc Nghò ñònh thö (NÑT) boå sung cuõng
ñaõ qui ñònh: “Caám taán coâng traû thuø ñoái vôùi moâi tröôøng thieân nhieân” (Ñieàu 55
Khoaûn 2), “caám taán coâng vaøo nhöõng nôi thôø cuùng, nhöõng di tích lòch söû, taøi saûn
vaên hoùa hoaëc tinh thaàn cuûa daân toäc” (Ñieàu 85 Khoaûn 4 Ñieåm ñ NÑTI vaø Ñieàu
16 NÑTII).
* Coâng öôùc Lahaye naêm 1954 veà baûo veä taøi saûn vaên hoùa trong tröôøng hôïp
xung ñoät vuõ trang vaø NÑT boå sung cuûa noù laø vaên kieän coù taàm quan troïng lôùn lao
trong vieäc baûo hoä quoác teá ñoái vôùi caùc DSVH cuûa caû nhaân loaïi choáng laïi taùc ñoäng
cuûa caùc cuoäc xung ñoät vuõ trang trong ñoù coù qui ñònh: “Caám söû duïng caùc di tích
vaø coâng trình vaên hoùa laøm vaät che chaén cho löïc löôïng vuõ trang” ñoàng thôøi “caám
troäm caép hoaëc chieám ñoaït caùc di tích vaên hoùa döôùi baát kyø hình thöùc naøo”.
* Ngoaøi ra, naêm 1970 caùc quoác gia cuõng ñaõ kí keát Coâng öôùc veà caùc bieän
phaùp ngaên chaën vieäc xuaát nhaäp khaåu vaø chuyeån quyeàn sôû höõu ñoái vôùi caùc di tích
vaên hoùa.
Tuy nhieân, coù theå thaáy raèng chieán tranh chæ laø nhöõng söï kieän ñaëc bieät cuûa
nhaân loaïi, chæ dieãn ra trong nhöõng hoaøn caûnh vaø ñieàu kieän nhaát ñònh naøo ñoù. Vì
vaäy, caùc DSVH & DSTN trong nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät môùi chòu söï taùc ñoäng
cuûa chieán tranh hay caùc cuoäc xung ñoät vuõ trang. Nhöõng nguyeân nhaân laøm bieán
ñoåi vaø huûy hoaïi caùc DSVH & DSTN nhö chuùng toâi ñaõ phaân tích ôû muïc [1.3]
khoâng chæ coù chieán tranh maø coøn raát nhieàu caùc nguyeân nhaân khaùc trong söï phaùt
trieån cuûa ñôøi soáng kinh teá vaø vaên hoùa xaõ hoäi.
Vaøo nhöõng naêm ñaàu thaäp kæ 60 theá kyû XX xuaát hieän moät söï kieän quan
troïng laø nöôùc Ai Caäp döï ñònh xaây döïng ñaäp nöôùc Aswan treân soâng Nil. Haäu quaû
cuûa vieäc xaây döïng ñaäp nöôùc naøy seõ laøm cho toaøn boä ñeàn ñaøi coå ôû Nubia bò nhaán
chìm trong bieån nöôùc. Coäng ñoàng theá giôùi nhaän thaáy raèng neáu ñeå maát ñi nhöõng
ñeàn ñaøi coå kính naøy seõ laø moät toån thaát naëng neà khoâng chæ ñoái vôùi hai nöôùc Ai
Caäp vaø Xu Ñaêng maø coøn laø moät maát maùc lôùn cuûa caû nhaân loaïi. Theá nhöng vieäc
cöùu trôï nhöõng di saûn quí giaù treân laïi ñoøi hoûi moät nguoàn kinh phí to lôùn cuõng nhö
caùc phöông tieän hoã trôï vöôït ra ngoaøi khaû naêng cuûa hai nöôùc höõu quan. Do ñoù,
ngaøy 8/3/1960, oâng Reneù Mahue, Toång giaùm ñoác UNESCO luùc baáy giôø ñaõ phaùt
ñi lôøi keâu goïi vaø sau ñoù thu ñöôïc 30 trieäu USD ñoùng goùp vaøo quó cöùu trôï caùc
ngoâi ñeàn coå ôû Nubia.
Cuõng vaøo thôøi gian naøy treân theá giôùi xuaát hieän nhieàu tieáng noùi ñoøi baûo veä
moâi tröôøng thieân nhieân vaø gìn giöõ caùc di saûn vaên hoùa. Töø khi ra ñôøi, Toå chöùc
UNESCO cuûa Lieân hôïp quoác ñaõ luoân luoân keân goïi vaø giuùp ñôõ caùc nöôùc thaønh
vieân treân toaøn theá giôùi trong vieäc nhaän daïng, baûo veä caùc DSVH & DSTN cuûa
nhaân loaïi.
Naêm 1965, trong Hoäi nghò quoác teá veà baûo veä moâi tröôøng taïi Washington,
caùc quoác gia ñaõ ñeà nghò thaønh laäp moät Toå chöùc di saûn theá giôùi nhaèm thuùc ñaåy söï
hôïp taùc quoác teá trong vieäc baûo veä caùc di tích vaên hoùa, lòch söû vaø nhöõng thaéng
caûnh töï nhieân cuûa theá giôùi trong hieän taïi cuõng nhö trong töông lai.
Taïi Hoäi nghò cuûa Lieân hôïp quoác veà moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi nhoùm
hoïp ôû Stockhom – Thuïy Ñieån naêm 1972, Hieäp hoäi baûo toàn thieân nhieân theá giôùi –
IUCN moät laàn nöõa cuõng ñöa ra khuyeán nghò naøy.
Vì vaäy, sau khi ñaõ thoáng nhaát quan ñieåm veà nhöõng giaù trò to lôùn cuûa caùc
DSVH & DSTN trong ñôøi soáng nhaân loaïi cuõng nhö söï caàn thieát phaûi coù moät
Coâng öôùc quoác teá môùi coù hieäu löïc ñeå baûo veä caùc di saûn naøy moät caùch thöôøng
xuyeân, khoa hoïc vaø hieän ñaïi, Ñaïi Hoäi Ñoàng Toå chöùc giaùo duïc, khoa hoïc vaø vaên
hoùa (UNESCO) cuûa Lieân hôïp quoác taïi Paris töø ngaøy 17/10 ñeán ngaøy 21/11/1972
ñaõ thoâng qua Coâng öôùc veà baûo veä di saûn vaên hoùa vaø töï nhieân cuûa theá giôùi – (sau
ñaây ñöôïc goïi laø Coâng öôùc Heritage). Coâng öôùc naøy ñöôïc thoâng qua taïi kyø hoïp
thöù 17 Hoäi nghò toaøn theå cuûa UNESCO ngaøy 16/11/1972.
Ñeán ngaøy 17/12/1975, Coâng öôùc Heritage chính thöùc coù hieäu löïc thi haønh
sau khi ñöôïc 20 quoác gia thaønh vieân pheâ chuaån. Ngaøy 7/12/1973, Myõ laø nöôùc
ñaàu tieân tham gia Coâng öôùc vaø tieáp theo laø 19 nöôùc ôû khaép nôi treân theá giôùi: Ai
Caäp, Iraéc, Bungari, Xu ñaêng, Angieâri, Oâxtraâylia, Daia, Nigieâria, Iran, Tuynidi,
Phaùp, Gioùocdani, Nam Tö, Ecuaño, Gana, Araäp Xiri, Síp vaø Thuïy Só.
Tính ñeán ngaøy 28/11/2003, ñaõ coù 177 nöôùc tham gia Coâng öôùc Heritage.
Ñieàu naøy khieán cho Coâng öôùc Heritage khoâng chæ laø “coâng cuï phaùp lyù quoác teá”
ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi nhaát cuûa UNESCO maø coøn laø coâng öôùc veà baûo toàn ñöôïc
pheâ chuaån nhieàu nhaát treân theá giôùi. Vieät Nam ñaõ chính thöùc tham gia Coâng öôùc
Heritage vaøo ngaøy 19/10/1987, ñaùnh daáu cho vieäc ñöa caùc DSVH & DSTN cuûa
Vieät Nam vaøo kho taøng di saûn chung cuûa nhaân loaïi ñoàng thôøi ñaët chuùng trong söï
baûo veä cuûa toaøn theá giôùi.
Söï ra ñôøi cuûa Coâng öôùc Heritage cuøng vôùi nhöõng muïc ñích thieát thöïc cuûa
noù ñaõ taïo ra nhöõng yù nghóa voâ cuøng to lôùn ñoái vôùi quoác gia vaø quoác teá trong vieäc
nhìn nhaän, baûo veä nhöõng giaù trò cuûa caùc DSVH & DSTN treân theá giôùi.
Coâng öôùc Heritage nhö laø moät trong nhöõng phöông tieän ñeå noái lieàn lôïi ích
cuûa daân cö moät vuøng, moät quoác gia vôùi lôïi ích cuûa toaøn theå coäng ñoàng quoác teá.
Quoác gia naøo cuõng sôû höõu moät soá löôïng caùc DSVH & DSTN ñaùng keå. Tuy
nhieân, “vieäc baûo veä di saûn ñoù ôû caáp quoác gia thöôøng khoâng ñöôïc hoaøn chænh vì
vieäc baûo veä naøy ñoøi hoûi raát nhieàu phöông tieän nhöng nöôùc coù taøi saûn phaûi baûo
toàn ñoù laïi khoâng coù nguoàn löïc kinh teá, khoa hoïc vaø kó thuaät”. Vì vaäy, Coâng öôùc
Heritage ra ñôøi beân caïnh vieäc ñöa ra moät ñònh nghóa thoáng nhaát vaø nhöõng tieâu
chuaån cuûa caùc DSVH & DSTN, qui ñònh veà traùch nhieäm cuûa quoác gia vaø quoác teá
trong vieäc baûo veä caùc di saûn naøy, coøn qui ñònh vieäc thaønh laäp UÛy ban lieân chính
phuû veà baûo veä Di saûn theá giôùi (goïi taét laø UÛy ban Di saûn theá giôùi). Vôùi nhöõng yù
nghóa quoác teá ñaëc bieät ñoù, Coâng öôùc Heritage laø cô sôû ñeå toå chöùc hoaït ñoäng baûo
veä caùc di saûn theá giôùi moät caùch thöôøng xuyeân vaø khoa hoïc, goùp phaàn ñöa toaøn
theå nhaân loaïi trôû thaønh “ngöôøi thöøa keá” toaøn boä nhöõng DSVH & DSTN trong
kho taøng di saûn chung cuûa loaøi ngöôøi.

1.4.2 Caùc tieâu chuaån ñeå coâng nhaän moät di saûn laø DSVH hoaëc DSTN theá
giôùi

Cho ñeán tröôùc naêm 1972, khi Coâng öôùc Heritage ra ñôøi, moãi quoác gia ñeàu
coù nhöõng quan nieäm khaùc nhau veà DSVH & DSTN do chöa coù moät chuaån möïc
chung, nhöõng tieâu chuaån nhaát ñònh veà caùc DSTG. Coâng öôùc Heritage ra ñôøi vôùi
ñònh nghóa ñaày ñuû, chính xaùc veà DSVH & DSTN cuøng vôùi moät heä thoáng tieâu
chuaån ñöôïc xaùc ñònh chaët cheõ ñeå moät taøi saûn ñöôïc ghi teân vaøo danh saùch DSTG
ñaõ trôû thaønh tieâu chí chung cho quoác gia vaø quoác teá trong vieäc löïa choïn vaø ñaùnh
giaù caùc di saûn.
Quaù trình coâng nhaän vaø ñöa moät di saûn vaøo danh saùch DSTG khoâng phaûi
laø moät quaù trình löïa choïn vaø lieät keâ ñôn giaûn maø noù phaûi ñöôïc thöïc hieän moät
caùch nhaát quaùn, ñaày ñuû nhaát döïa treân nhöõng tieâu chuaån ñöôïc xaùc ñònh chaët cheõ
“theo chuû ñeà vaø khu vöïc, phaûn aùnh söï phuï thuoäc laãn nhau cuûa caùc neàn vaên hoùa,
söï boå sung laãn nhau cuûa caùc heä sinh thaùi, trong khoâng gian vaø thôøi gian nhaát
ñònh.”
Moät di tích, moät quaàn theå kieán truùc hoaëc thaéng caûnh vaên hoùa ñeå ñöôïc
coâng nhaän laø moät DSVH theá giôùi vaø ñöa vaøo danh saùch caùc DSTG phaûi coù
nhöõng “giaù trò quoác teá ñaëc bieät” veà phöông dieän lòch söû, ngheä thuaät – thaåm myõ,
khoa hoïc… Ñieàu 24 Caùc höôùng daãn thöïc hieän Coâng öôùc ñaõ cuï theå hoùa nhöõng
“giaù trò quoác teá ñaëc bieät” aáy thaønh caùc tieâu chuaån sau ñaây:
* Töôïng tröng cho thaønh töïu ngheä thuaät coù moät khoâng hai, moät kieät taùc laø
saùng taïo cuûa thieân taøi, hoaëc
* Ñaõ coù taùc ñoäng quan troïng ñeán höôùng phaùt trieån kieán truùc, ngheä thuaät
hoaëc qui hoaïch ñoâ thò, baøi trí phong caûnh, hoaëc
* Laø baèng chöùng duy nhaát vaø chæ coù moät hoaëc ít nhaát laø baèng chöùng hieám
thaáy veà moät neàn vaên minh hoaëc truyeàn thoáng vaên hoùa ñaõ bieán maát, hoaëc
* Laø moät minh hoïa ñieån hình cho moät loaïi toång theå kieán truùc hoaëc xaây
döïng, hoaëc phong caûnh theå hieän moät hoaëc nhieàu giai ñoaïn quan troïng trong lòch
söû nhaân loaïi, hoaëc
*Laø moät minh hoïa ñieån hình cho caùch sinh soáng hoaëc söû duïng ñaát ñai
truyeàn thoáng cuûa con ngöôøi mang tính chaát ñaëc tröng cho moät hoaëc nhieàu neàn
vaên hoaù.
Töông töï, caùc di tích, caûnh vaät töï nhieân hoaëc khu vöïc töï nhieân ñeå ñöôïc
coâng nhaän laø moät DSTN theá giôùi phaûi coù nhöõng “giaù trò quoác teá ñaëc bieät” veà
phöông dieän khoa hoïc, baûo toàn hoaëc veû ñeïp thieân nhieân. Qua ñoù, tieâu chuaån ñeå
xem xeùt giaù trò quoác teá ñaëc bieät cuûa moät DSTN ñöôïc qui ñònh taïi Ñieàu 44 Caùc
höôùng daãn thöïc hieän Coâng öôùc bao goàm:
* Laø nhöõng daãn chöùng noåi baät ñaïi dieän cho nhöõng giai ñoaïn quan troïng
cuûa lòch söû traùi ñaát bao goàm caû baèng chöùng veà söï soáng, caùc quaù trình hoaït ñoäng
ñòa chaát quan troïng noái tieáp nhau, söï hình thaønh caùc taàng ñòa chaát, hoaëc
* Laø nhöõng daãn chöùng noåi baät ñaïi dieän cho caùc quaù trình hoaït ñoäng sinh
thaùi vaø sinh vaät hoïc noái tieáp nhau trong söï tieán hoùa vaø phaùt trieån cuûa töï nhieân vaø
caùc coäng ñoàng ñoäng – thöïc vaät, hoaëc
*Chöùa ñöïng nhöõng hieän töôïng töï nhieân noåi baät nhaát hoaëc coù nhöõng veû ñeïp
töï nhieân ñoäc nhaát vaø coù taàm quan troïng veà maët thaåm myõ,
* Bao truøm caû nhöõng moâi tröôøng soáng töï nhieân quan troïng nhaát vaø coù yù
nghóa nhaát ñoái vôùi vieäc baûo toàn sinh giôùi, trong ñoù caû nhöõng moâi tröôøng soáng cuûa
caùc loaøi coù giaù trò toaøn caàu, coù nguy cô tuyeät chuûng.
Nhö vaäy, heä thoáng nhöõng tieâu chuaån cuûa DSVH & DSTN theá giôùi ñaõ
phaûn aùnh ñöôïc nhöõng giaù trò quoác teá ñaëc bieät vaø yù nghóa toaøn caàu cuûa caùc di saûn
thoâng qua vieäc xaùc ñònh caùc thuoäc tính “laø baèng chöùng duy nhaát vaø chæ coù moät”,
“laø baèng chöùng hieám thaáy”, hoaëc “laø moät minh hoïa ñieån hình”, “laø nhöõng daãn
chöùng noåi baät”, “nhöõng hieän töôïng töï nhieân noåi baät nhaát”… Nhöõng tieâu chuaån aáy
ñöôïc xaây döïng tæ mæ trong nhieàu naêm, qua moät thôøi gian daøi nghieân cöùu, so saùnh
vaø thaûo luaän giöõa caùc nhaø khoa hoïc töï nhieân vaø caùc chuyeân gia veà lòch söû, ngheä
thuaät vaø kieán truùc cuõng nhö giöõa caùc nöôùc thaønh vieân cuûa UÛy ban DSTG.
Tuy nhieân, khaùi nieäm “giaù trò quoác teá ñaëc bieät” laø moät khaùi nieäm raát roäng,
do ñoù seõ coù nhieàu caùch hieåu khaùc nhau, khoâng thoáng nhaát vaø nhaát ñònh mang
tính chuû quan cuûa moãi quoác gia vôùi caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau. Vì vaäy, cho ñeán
nay, vieäc ñaùnh giaù vaø xaùc ñònh giaù trò cuûa moät soá di saûn chæ coù theå quyeát ñònh
ñöôïc sau nhöõng cuoäc tranh luaän soâi noãi. Ví duï, tröôøng hôïp ñoâ thò ñaõ toàn taïi töø
tröôùc trong lòch söû nay vaãn coøn ngöôøi sinh soáng, vieäc nghieân cöùu ñeå ñöa vaøo
danh saùch DSTG gaëp nhieàu khoù khaên, phaàn lôùn laø do toång theå keát caáu ñoâ thò deã
bò phaù vôõ (nhieàu tröôøng hôïp, toång theå ñaõ bò phaù huûy nghieâm troïng keå töø khi baét
ñaàu kæ nguyeân coâng nghieäp) vaø do toác ñoä ñoâ thò hoùa quaù nhanh nhöõng khu vöïc
xung quanh. Ñeå ñuû tieâu chuaån xeáp vaøo danh saùch, caùc ñoâ thò naøy caàn phaûi ñöôïc
coâng nhaän caên cöù vaøo loái kieán truùc ñaùng löu yù cuûa ñoâ thò, chöù khoâng phaûi chæ
döïa treân cô sôû suy luaän veà vai troø coù theå ñaõ coù cuûa ñoâ thò trong quaù khöù hoaëc
nhö moät bieåu töôïng lòch söû cuûa ñoâ thò. Theo ñoù, toång theå kieán truùc vaø khoâng gian
phaûi phaûn aùnh moät neàn vaên minh hoaëc moät chuoãi caùc neàn vaên minh laø nguyeân
nhaân daãn ñeán vieäc ñeà cöû vaø coâng nhaän di saûn naøy.
Theo qui ñònh taïi Ñieàu 24 vaø Ñieàu 44 Caùc höôùng daãn thöïc hieän Coâng öôùc
thì moät DSVH hoaëc DSTN ñöôïc coâng nhaän laø DSTG khi ñaùp öùng ñöôïc ít nhaát
moät trong nhöõng tieâu chuaån ñaõ ñöôïc ñöa ra. Vì vaäy, seõ coù nhöõng di saûn maø
nhöõng ñaëc ñieåm vaø giaù trò cuûa chuùng ñaùp öùng ñöôïc nhieàu hôn moät tieâu chuaån ñaõ
ñöôïc qui ñònh, nhaát laø caùc DSTN bôûi caùc di saûn naøy thöôøng chöùa ñöïng haàu heát
nhöõng yeáu toá coù söï lieân heä phuï thuoäc laãn nhau trong moái quan heä töï nhieân cuûa
chuùng. Thöïc teá, nhieàu di saûn ñöôïc coâng nhaän laàn ñaàu tieân khi ñaùp öùng ñöôïc moät
hay moät soá tieâu chuaån ñöôïc qui ñònh phuø hôïp vôùi Coâng öôùc vaø Caùc höôùng daãn
thöïc hieän; vaø sau ñoù qua quaù trình nghieân cöùu ñaõ khaùm phaù ñöôïc nhieàu giaù trò
môùi cuûa di saûn ñaùp öùng ñöôïc nhöõng tieâu chuaån khaùc thì di saûn naøy vaãn coù theå
tieáp tuïc ñöôïc coâng nhaän laø DSTG theo tieâu chuaån môùi naøy. Ví duï nhö Vònh Haï
Long – Vieät Nam ñöôïc UÛy ban Di saûn theá giôùi coâng nhaän laø DSTN theá giôùi laàn
ñaàu tieân vaøo naêm 1994 vôùi giaù trò veà maët thaåm myõ (theo tieâu chuaån iii ñöôïc qui
ñònh taïi Ñieàu 44.a Caùc höôùng daãn thöïc hieän Coâng öôùc). Sau ñoù, tieáp tuïc ñöôïc
coâng nhaän laø DSTN theá giôùi laàn thöù hai vaøo naêm 2000 vôùi giaù trò veà maët khoa
hoïc ñòa chaát (theo tieâu chuaån i Ñieàu 44.a).
Coù theå thaáy raèng nhöõng tieâu chuaån ñöôïc xaùc ñònh taïi Ñieàu 24 vaø Ñieàu 44
Caùc höôùng daãn thöïc hieän Coâng öôùc chæ môùi laø nhöõng “ñieàu kieän caàn” ñeå moät
DSVH hoaëc DSTN ñöôïc coâng nhaän laø DSTG; “ñieàu kieän ñuû” chính laø nhöõng
ñieàu kieän veà cheá ñoä quaûn lyù vaø baûo veä di saûn ñaày ñuû baèng phaùp luaät, giaûi phaùp
haønh chính, hoaëc taäp quaùn truyeàn thoáng ñöôïc qui ñònh taïi Ñieàu 24.b ñoái vôùi caùc
DSVH vaø nhöõng ñieàu kieän veà tính thoáng nhaát ñöôïc qui ñònh taïi ñieàu 44.b ñoái vôùi
caùc DSTN. Nhöõng ñieàu kieän veà cheá ñoä quaûn lyù vaø baûo veä caùc di saûn ñöôïc ñeà cöû
laø raát quan troïng bôûi vì noù ñaûm baûo ñöôïc söï toàn taïi cuûa di saûn cuõng nhö giaù trò
nguyeân veïn cuûa di saûn tröôùc vaø sau khi ñöôïc coâng nhaän laø DSTG. Vì vaäy, trong
ñôn ñeà cöû, caùc quoác gia phaûi ghi roõ cheá ñoä quaûn lyù vaø baûo veä di saûn baèng phaùp
luaät, giaûi phaùp haønh chính, hoaëc taäp quaùn truyeàn thoáng, ñoàng thôøi phaûi baûo ñaûm
vieäc thöïc thi coù hieäu quaû caùc chính saùch vaø cheá ñoä noùi treân. Neáu vaøo thôøi ñieåm
di saûn ñöôïc trình leân UÛy ban Di saûn theá giôùi ñeå xeùt duyeät coâng nhaän maø vaãn
chöa coù keá hoaïch quaûn lyù thì quoác gia ñeà cöû phaûi cho bieát roõ khi naøo thì seõ laäp
ñöôïc keá hoaïch vaø döï tính keá hoaïch ñoù seõ huy ñoäng nhö theá naøo nhöõng nguoàn löïc
caàn thieát phuïc vuï cho vieäc chuaån bò vaø thöïc thi keá hoaïch. Nhö vaäy, ñaây laø nhöõng
ñieàu kieän raát caàn thieát vaø ñöôïc UÛy ban Di saûn theá giôùi xem nhö laø caên cöù ñeå
quyeát ñònh coâng nhaän vaø ñöa di saûn ñeà cöû vaøo danh saùch DSTG hay gaùc laïi hoà
sô vaø khuyeán nghò caùc quoác gia thöïc hieän caùc cheá ñoä quaûn lyù vaø baûo veä di saûn
coù hieäu quaû hôn. Thöïc teá, nhieàu di saûn ñeà cöû khoâng ñöôïc coâng nhaän laø DSTG
khoâng phaûi vì khoâng ñaùp öùng ñöôïc caùc tieâu chuaån veà “giaù trò quoác teá ñaëc bieät”
maø do bieän phaùp quaûn lyù vaø baûo veä cuûa quoác gia coù di saûn chöa ñuû taàm vaø hieäu
löïc ñeå coù theå duy trì söï toàn taïi vaø gìn giöõ ñöôïc caùc giaù trò cuûa di saûn moät caùch laâu
daøi. Ví duï nhö Khu phoá coå Thaêng Long – Vieät Nam, nhöõng giaù trò vaên hoùa vaø
lòch söû cuûa khu phoá naøy hoaøn toaøn ñaùp öùng ñöôïc caùc tieâu chuaån ñöôïc qui ñònh
trong Coâng öôùc Heritage nhöng hieän nay coâng taùc laäp hoà sô ñeà nghò UNESCO
coâng nhaän laø DSVH theá giôùi ñang gaëp nhieàu khoù khaên ôû vieäc ñaûm baûo caùc chính
saùch phaùp luaät vaø quaûn lyù nhaø nöôùc ñeå baûo veä di saûn tröôùc taùc ñoäng cuûa quaù
trình ñoâ thò hoùa.
Toùm laïi, nhöõng tieâu chuaån vaø ñieàu kieän ñöôïc ñöa ra trong Coâng öôùc
Heritage vaø Caùc höôùng daãn thöïc hieän Coâng öôùc ñeå coâng nhaän caùc DSVH &
DSTN theá giôùi ñaõ theå hieän ñöôïc quan ñieåm quoác teá veà giaù trò quan troïng toaøn
caàu cuûa caùc di saûn. Coâng öôùc Heritage khoâng qui ñònh vieäc baûo veä caùc di saûn coù
lôïi ích lôùn, coù giaù trò kinh teá cao maø chæ baûo veä nhöõng taøi saûn noåi baät nhaát ñöôïc
choïn loïc vaø laäp thaønh moät danh saùch coù tính ñaïi dieän chung. Tuy nhieân, nhöõng
taøi saûn ñaõ ñöôïc tuyeån choïn ñeå ghi vaøo danh saùch DSTG khoâng phaûi laø nhöõng taøi
saûn duy nhaát xöùng ñaùng ñöôïc gìn giöõ; thöïc teá nhieàu taøi saûn coù “giaù trò quoác teá
ñaëc bieät” hieån nhieân khoâng chæ ñoái vôùi caùc nhaø chuyeân moân maø ñoái vôùi caû ngöôøi
bình thöôøng, vaãn chöa coù maët trong danh saùch vì nhieàu lyù do khaùc nhau trong ñoù
moät phaàn laø do coøn nhieàu quoác gia chöa tham gia Coâng öôùc. Maët khaùc, caùc
DSTG ñöôïc xeáp vaøo moät vò trí öu ñaõi nhö vaäy nhaèm laøm taám göông khuyeán
khích vieäc ñeà ra chính saùch quoác gia hoaëc ñòa phöông veà vieäc gìn giöõ moâi
tröôøng töï nhieân vaø baûo veä toaøn boä di saûn theá giôùi. Chính vì vaäy, Ñieàu 12 Caùc
höôùng daãn thöïc hieän Coâng öôùc moät laàn nöõa ñaõ khaúng ñònh: “Moät taøi saûn vaên hoùa
vaø töï nhieân naøo khoâng ñöôïc ghi vaøo danh saùch di saûn theá giôùi khoâng heà coù nghóa
laø noù khoâng coù moät giaù trò quoác teá ñaëc bieät ñoái vôùi caùc muïc ñích khaùc vôùi muïc
ñích cuûa vieäc ghi teân vaøo danh saùch ñoù.”

1.4.3 Trình töï, thuû tuïc laäp danh saùch DSTG vaø danh saùch DSTG bò nguy
haïi
 1.4.3.1 Laäp danh saùch DSTG

Caùc DSVH & DSTN ñöôïc coâng nhaän vaøo danh saùch DSTG theo moät trình
töï, thuû tuïc ñöôïc qui ñònh cuï theå trong Coâng öôùc Heritage vaø Caùc höôùng daãn thöïc
hieän Coâng öôùc. Quaù trình ñeà cöû, xem xeùt, coâng nhaän vaø ñöa caùc di saûn vaøo danh
saùch DSTG ñöôïc thöïc hieän qua hai böôùc:
Böôùc 1: Laäp vaên baûn ñeà cöû cuûa quoác gia tham gia Coâng öôùc
Caùc quoác gia tham gia Coâng öôùc Heritage sau khi xem xeùt nhöõng ñaëc
ñieåm vaên hoùa, töï nhieân cuûa caùc di saûn naèm treân laõnh thoå quoác gia mình phuø hôïp
vôùi caùc tieâu chaån vaø ñieàu kieän ñöôïc qui ñònh trong Coâng öôùc seõ tieán haønh vieäc
ñeà cöû caùc di saûn cuûa quoác gia mình vaøo danh saùch DSTG.
Noäi dung cuûa caùc ñeà cöû ñöôïc laäp theo Maãu thoáng nhaát do UÛy ban di saûn
theá giôùi thoâng qua. Trong ñoù phaûi ñaûm baûo nhöõng noäi dung cô baûn nhö: teân di
saûn, vò trí ñòa lyù cuûa di saûn, mieâu taû vaén taét di saûn, chöùng minh veà “giaù trò quan
troïng toaøn caàu cuûa di saûn phuø hôïp vôùi caùc tieâu chuaån vaø ñieàu kieän veà tính xaùc
thöïc, thoáng nhaát ñöôïc qui ñònh trong Coâng öôùc Heritage vaø Caùc höôùng daãn thöïc
hieän. Ngoaøi ra, trong hoà sô ñeà cöû, quoác gia tham gia Coâng öôùc phaûi göûi keøm caùc
vaên baûn caàn thieát khaùc nhö: vaên baûn phaùp lyù veà baûo veä di saûn ñeà cöû vaø baûn giaûi
trình caùch thöùc phaùt huy hieäu löïc cuûa caùc vaên baûn phaùp lyù ñoù, keá hoaïch quaûn lyù
di saûn, caùc vaên baûn coù lieân quan bao goàm caùc phim, baûn ñoà, sô ñoà vaø caùc taøi
“lieäu, thoâng tin veà caùc cô quan nghieân cöùu hoaëc baûo veä di saûn…
Trong taát caû nhöõng noäi dung treân, vieäc chöùng minh veà “giaù trò quan troïng
toaøn caàu” cuûa di saûn laø quan troïng nhaát, bôûi vì ñaây chính laø cô sôû ñeå UÛy ban Di
saûn theá giôùi xem xeùt vaø quyeát ñònh coâng nhaän hay khoâng coâng nhaän moät taøi saûn
laø DSTG. Vì vaäy, ñeå hoaøn taát ñöôïc hoà sô cuûa di saûn moät caùch ñaày ñuû vaø hoaøn
chænh, caùc quoác gia höõu quan phaûi tieán haønh khaûo saùt, nghieân cöùu laøm roõ giaù trò
cuûa di saûn, coù theå môøi caùc chuyeân gia nöôùc ngoaøi veà lónh vöïc lieân quan tham gia
coá vaán. Vieäc chöùng minh giaù trò cuûa di saûn bao goàm caû vieäc so saùnh töông quan
vôùi caùc taøi saûn khaùc cuøng loaïi, töông töï ôû trong hoaëc ngoaøi laõnh thoå cuûa quoác gia
coù di saûn ñöôïc ñeà cöû. Thí duï khi nhaän xeùt veà caùc giaù trò cuûa Coá ñoâ Hueá – Vieät
Nam, caùc chuyeân gia cuûa UNESCO ñaõ so saùnh vôùi nhöõng coá ñoâ khaùc ôû Vieät
Nam vaø ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ: Hueá may maén ñöôïc lòch söû daønh cho söï öu aùi
laø khoâng bò rôi vaøo soá phaän bò mai moät nhö coá ñoâ Coå Loa, Hoa Lö, Taây Ñoâ ôû
Vieät Nam, ñoàng thôøi Hueá laø coá ñoâ duy nhaát trong vuøng Ñoâng Nam AÙ coøn baûo
löu ñöôïc haàu nhö nguyeân veïn dieän maïo cuûa noù, coøn caùc coá ñoâ kia nhö Pangan
(Myanma), Bangkok (Thaùi Lan), Angkor (Camphuchia) thì hoaëc ñaõ bò boû trong
röøng saâu cho thieân nhieân taøn phaù, hoaëc ñaõ bò bieán ñoåi do söï phaùt trieån voäi vaøng
vaø thieáu caân nhaéc cuûa caùc coâng trình kieán truùc hieän ñaïi trong ñoâ thò.
Thöïc teá hieän nay haøng naêm UÛy ban Di saûn theá giôùi phaûi xöû lyù moät soá
löôïng lôùn caùc ñeà cöû töø phía caùc quoác gia veà DSVH & DSTN. Tuy nhieân, danh
saùch DSTG laø moät danh saùch mang tính ñaïi dieän chung neân UÛy ban ñaõ ñöa ra
khuyeán nghò: “caùc quoác gia neân caân nhaéc xem caùc di saûn cuûa mình ñaõ tieâu bieåu
ñeå ñöa vaøo danh saùch hay khoâng vaø neáu ñuùng vaäy thì töï nguyeän giaûm tæ leä caùc
vieäc ñeà xuaát tieáp theo cuûa mình”. Taïi Hoäi nghò laàn thöù 27 naêm 2003, UÛy ban ñaõ
tieán haønh xem xeùt, ñaùnh giaù 44 hoà sô ñaõ ñöôïc caùc cô quan chuyeân moân quoác teá
thaåm ñònh, nhöng sau ñoù moät soá nöôùc vì nhaän thaáy khaû naêng ñöôïc coâng nhaän raát
khoù neân ñaõ töï nguyeän ruùt khoûi danh saùch. Cuoái cuøng, UÛy ban chæ quyeát ñònh
coâng nhaän theâm 24 DSTG môùi.
Ngoaøi ra, tröôøng hôïp moät di saûn naèm ngoaøi bieân giôùi quoác gia thì caùc
quoác gia coù lieân quan caàn phaûi phoái hôïp ñeå laäp vaø ñeä trình baûn ñeà cöû chung.
Trong danh saùch DSTG hieän nay, coù raát nhieàu caùc di saûn ñöôïc coâng nhaän naèm
treân laõnh thoå cuûa hai quoác gia nhö Nhaø truyeàn giaùo Jesuit cuûa Guaranis naèm
treân laõnh thoå cuûa Achentina vaø Braxin, Khu baûo toàn Wrangell vaø Vöôøn quoác gia
vònh soâng Baêng ñöôïc ghi trong danh saùch vôùi teân cuûa hai quoác gia Hoa Kyø vaø
Canada…

Böôùc 2: Caùc hoaït ñoäng thaåm ñònh, ñaùnh giaù caùc ñeà cöû cuûa UÛy ban Di saûn
theá giôùi
Sau khi tieáp nhaän caùc hoà sô ñeà cöû töø phía caùc quoác gia tham gia Coâng
öôùc, Ban thö kyù cuûa UÛy ban DSTG seõ tieán haønh thaåm tra qua caùc noäi dung vaø taøi
lieäu keøm theo cuûa ñôn ñeà cöû:
- Neáu caùc ñôn ñeà cöû khoâng hoaøn chænh, Ban thö kyù seõ yeâu caàu caùc quoác
gia boå sung nhöõng thoâng tin coøn thieáu.
- Neáu hoà sô ñeà cöû ñaõ hoaøn chænh, Ban thö kyù seõ chuyeån ñeán Hieäp hoäi
quoác teá veà di tích vaø di chæ (ICOMOS) ñoái vôùi caùc hoà sô ñeà cöû DSVH hoaëc Hieäp
hoäi baûo toàn thieân nhieân theá giôùi (IUCN) ñoái vôùi caùc hoà sô ñeà cöû DSTN.
Caùc toå chöùc phi chính phuû naøy seõ tieán haønh thaåm ñònh chuyeân moân töøng
ñôn ñeà cöû phuø hôïp vôùi tieâu chuaån ñaõ ñöôïc qui ñònh. Vieäc thaåm ñònh chuyeân moân
cuûa ICOMOS vaø IUCN ñöôïc tieán haønh qua caùc böôùc toång hôïp döõ lieäu, ñaùnh giaù
khaùch quan, khaûo saùt thöïc ñòa vaø laäp baùo caùo ñaùnh giaù ñeå trình leân Ban laõnh ñaïo
cuûa UÛy ban Di saûn theá giôùi.
Ban laõnh ñaïo seõ tieán haønh xem xeùt caùc baùo caùo ñaùnh giaù cuûa ICOMOS
vaø IUCN vaø ñöa ra caùc khuyeán nghò trình leân UÛy ban Di saûn theá giôùi theo boán
loaïi sau:
 1 Caùc di saûn ñeà nghò ñöa vaøo danh saùch DSTG
2 Caùc di saûn khoâng ñöôïc ñeà nghò ñöa vaøo danh saùch DSTG
3 Caùc taøi saûn caàn phaûi chuyeån laïi cho quoác gia ñeà nghò ñeå boå sung
caùc thoâng tin hoaëc vaên baûn
4 Caùc taøi saûn maø vieäc thaåm ñònh caàn ñöôïc döïa treân ñaùnh giaù saâu hôn
hoaëc caàn nghieân cöùu theâm
Cuoái cuøng UÛy ban Di saûn theá giôùi seõ tieán haønh hoïp ñeå quyeát ñònh coâng nhaän
hoaëc khoâng coâng nhaän moät di saûn laø DSTG. Soá thaønh vieân tham döï cuoäc hoïp
phaûi nhieàu hôn 1/2 soá thaønh vieân cuûa UÛy ban vaø theå thöùc quyeát ñònh cuûa UÛy ban
laø quyeát ñònh theo ña soá ( 2/3 soá thaønh vieân cuûa UÛy ban coù maët). Moïi quyeát ñònh
cuûa UÛy ban seõ ñöôïc thoâng baùo ñeán taát caû caùc quoác gia tham gia Coâng öôùc.
Sau khi moät taøi saûn ñöôïc coâng nhaän vaø ghi teân vaøo danh saùch DSTG,
“moãi quoác gia tham gia Coâng öôùc cuøng thöøa nhaän nghóa vuï ñaûm baûo vieäc xaùc
ñònh, baûo veä, baûo toàn, duy trì vaø chuyeån giao cho caùc theá heä töông lai DSVH &
DSTN naèm trong laõnh thoå quoác gia mình”. Neáu nghóa vuï treân khoâng ñöôïc thöïc
hieän hoaëc thöïc hieän khoâng ñaày ñuû daãn ñeán di saûn bò xuoáng caáp nghieâm troïng thì
UÛy ban coù theå ñöa ra xem xeùt ñeå xoùa teân di saûn naøy ra khoûi danh saùch DSTG.
Moät di saûn bò xuoáng caáp nghieâm troïng ñöôïc hieåu trong tröôøng hôïp khi di saûn ñoù
giaûm giaù trò ñeán möùc maát ñi caùc ñaëc ñieåm luùc noù ñöôïc quyeát ñònh ñöa vaøo danh
saùch DSTG (khoâng theå phuïc hoài laïi ñöôïc), hoaëc khi caùc phaåm chaát xaùc thöïc cuûa
moät vuøng DSTG ñaõ bò ñe doïa bôûi caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi taïi thôøi ñieåm noù
ñöôïc ñeà cöû vaø neáu caùc bieän phaùp söûa chöõa caàn thieát do quoác gia kyù keát ñeà ra taïi
thôøi ñieåm ñoù ñaõ khoâng thöïc hieän trong khoaûng thôøi gian döï kieán.

1.4.3.2 Laäp danh saùch DSTG bò nguy haïi

Nhieàu DSVH & DSTN theá giôùi luoân phaûi ñöùng tröôùc nhöõng nguy cô bò
huûy hoaïi vaø coù theå bieán maát nhö thieân tai, chieán tranh, do söï phaùt trieån nhanh
choùng veà ñoâ thò hoùa vaø du lòch, do nhöõng ñeà aùn xaây döïng caùc coâng trình lôùn cuûa
con ngöôøi, do nhöõng thay ñoåi trong söû duïng ñaát hoaëc bò boû hoang pheá vì nhöõng
nguyeân nhaân naøo ñoù… Neáu khoâng coù nhöõng chính saùch ñaëc bieät trong quaûn lyù vaø
baûo toàn caùc di saûn naøy, danh saùch DSTG seõ coù theå bò giaûm ñi sau moät thôøi gian
ngaén. Chính vì vaäy, UÛy ban DSTG coù theå xem xeùt vaø ñöa nhöõng di saûn ñaõ ñöôïc
coâng nhaän laø DSTG , hieän taïi ñang bò ñe doïa bôûi nhöõng “nguy haïi cuï theå vaø
nghieâm troïng”, caàn phaûi toân taïo nhieàu vaøo danh saùch DSTG bò nguy haïi.
Theo Ñieàu 14, Khoaûn 4 Coâng öôùc Heritage thì UÛy ban coù theå ñöa moät di
saûn vaøo danh saùch DSTG bò nguy haïi vôùi nhöõng ñieàu kieän sau:
1 Di saûn laø taøi saûn ñöôïc ghi trong danh saùch DSTG
 2 Di saûn ñang bò ñe doïa bôûi nguy haïi cuï theå vaø nghieâm troïng
3 Caàn thieát coù caùc hoaït ñoäng lôùn ñeå baûo veä di saûn
4 Caàn coù söï hoã trôï quoác teá ñeå baûo veä di saûn
Nhöõng “nguy haïi cuï theå vaø nghieâm troïng” theo Ñieàu 71 vaø Ñieàu 72 Caùc höôùng
daãn thöïc hieän Coâng öôùc bao goàm caùc nguy haïi ñaõ xaùc ñònh vaø nguy haïi tieàm
taøng:
¤ Nguy haïi ñaõ xaùc ñònh laø tröôøng hôïp di saûn saép bò ñe doïa bôûi moät nguy
haïi cuï theå ñaõ ñöôïc chöùng minh. Ví duï: moät DSVH maát phaàn lôùn caùc giaù trò vaø yù
nghóa lòch söû hoaëc moät DSTN bò xuoáng caáp traàm troïng veû ñeïp thieân nhieân hay
giaù trò khoa hoïc do taùc ñoäng cuûa con ngöôøi. Tröôøng hôïp cuûa DSVH Angkor ôû
Campuchia, do chaïy theo lôïi ích cuûa ñoàng tieàn, nhieàu ngöôøi ñaõ phaù caùc maûnh
ñieâu khaéc treân moät soá coâng trình ñeå baùn ra nöôùc ngoaøi khieán cho di saûn naøy bò
ñe doïa nghieâm troïng.
¤ Nguy haïi tieàm taøng laø tröôøng hôïp di saûn bò ñe doïa taùc ñoäng coù haïi ñeán
nhöõng ñaëc tính voán coù cuûa noù. Ví duï: caùc di saûn bò xuoáng caáp do thieáu chính
saùch quaûn lyù, baûo veä hoaëc keá hoaïch quaûn lyù khoâng ñöôïc thöïc hieän.
Ngoaøi ra, UÛy ban luoân xem xeùt, phaùt hieän caùc nguyeân nhaân chöa ñöôïc
bieát tôùi hoaëc löôøng tröôùc coù theå gaây nguy haïi cho caùc DSVH & DSTN ñeå töø ñoù
coù theå ñöa ra caùc bieän phaùp baûo veä vaø toân taïo hieäu quaû. Danh saùch DSTG bò
nguy haïi tính ñeán ngaøy 5/7/2003 coù 35 di saûn, chieám gaàn 4,7% trong toång soá 754
DSTG ñöôïc coâng nhaän. Vieäc ñöa moät taøi saûn vaøo danh saùch DSTG bò nguy haïi
laø nhaèm muïc ñích baûo veä ñaëc bieät caùc di saûn naøy. Vì vaäy, UÛy ban seõ vaïch ra
chöông trình haønh ñoäng khaéc phuïc trong ñoù phaân boå moät phaàn taøi chính töø Quyõ
DSTG ñeå hoã trôï cho chöông trình naøy. Quoác gia tham gia Coâng öôùc coù di saûn bò
nguy haïi seõ phoái hôïp ñeå thöïc hieän caùc bieän phaùp khaéc phuïc.

1.5 Caùc hoaït ñoäng baûo veä DSTG cuûa quoác gia vaø quoác teá theo Coâng öôùc
Heritage

Coâng öôùc Heritage ñaõ taïo ra moät “cô sôû vaät chaát vaø tinh thaàn” to lôùn cho
moãi quoác gia vaø caû quoác teá trong hoaït ñoäng gìn giöõ vaø baûo veä caùc DSVH &
DSTN cuûa theá giôùi. Coù theå noùi “moïi coäng ñoàng ñeàu coù theå tìm thaáy ôû Coâng öôùc
moät haäu thuaãn cho vieäc gìn giöõ baûn saéc vaên hoùa cuûa mình, haäu thuaãn ñoù cao hôn
söï hoã trôï vaät chaát”. Tuy nhieân, söï “haäu thuaãn” treân cuûa quoác teá trong hoaït ñoäng
baûo veä caùc DSTG theo Coâng öôùc Heritage khoâng phaûi laø söï “thay theá coâng vieäc
cuûa nöôùc höõu quan ñeå hoaøn thaønh moät caùch coù hieäu quaû” maø söï giuùp ñôõ aáy seõ
taïo ra nhöõng ñieàu kieän vaø ñoäng löïc ñeå caùc quoác gia thöïc hieän toát nghóa vuï cao
caû cuûa mình trong vieäc gìn giöõ vaø baûo veä caùc DSVH & DSTN treân laõnh thoå cuûa
mình.

1.5.1 Caùc hoaït ñoäng töø phía quoác teá

Coâng öôùc Heritage qui ñònh: “Söï baûo veä quoác teá ñoái vôùi caùc di saûn vaên
hoùa vaø töï nhieân cuûa theá giôùi laø vieäc thaønh laäp moät heä thoáng hôïp taùc vaø vieän trôï
quoác teá nhaèm hoã trôï caùc nöôùc tham gia Coâng öôùc trong caùc noã löïc ñeå baûo toàn vaø
xaùc ñònh di saûn ñoù” ñoàng thôøi söï baûo veä cuûa quoác teá noùi treân ñöôïc thöïc hieän
“vôùi tinh thaàn hoaøn toaøn toân troïng chuû quyeàn cuûa quoác gia coù di saûn vaên hoùa vaø
töï nhieân, khoâng laøm thieät haïi ñeán caùc quyeàn lôïi cuï theå döï kieán trong luaät phaùp
quoác gia veà di saûn ñoù.”

1.5.1.1 Heä thoáng caùc cô quan cuûa Coâng öôùc Heritage

¤ Ñaïi hoäi toaøn theå caùc quoác gia thaønh vieân tham gia Coâng öôùc hoïp hai
naêm moät laàn trong thôøi gian dieãn ra kyø hoïp cuûa Ñaïi hoäi ñoàng UNESCO nhaèm
baàu ra UÛy ban Di saûn theá giôùi, xem xeùt tình hình taøi chính cuûa Quyõ Di saûn theá
giôùi vaø quyeát ñònh caùc chính saùch lôùn lieân quan ñeán vieäc baûo veä caùc DSVH &
DSTN cuûa theá giôùi.
¤ UÛy ban Di saûn theá giôùi laø cô quan chuyeân traùch ñöôïc caùc quoác gia
thaønh vieân cuûa Coâng öôùc Heritage baàu choïn nhaèm ñaïi dieän cho ñaïi hoäi toaøn theå
thöïc hieän caùc nhieäm vuï vaø quyeàn haïn trong vieäc baûo veä, gìn giöõ vaø phaùt trieån
caùc DSTG. Ñieàu 3 Caùc höôùng daãn thöïc hieän Coâng öôùc qui ñònh caùc chöùc naêng
cuûa UÛy ban Di saûn theá giôùi nhö sau:
- Xem xeùt vaø ñöa vaøo danh saùch DSTG vaø danh saùch DSTG bò nguy haïi
caùc DSVH & DSTN cuûa caùc quoác gia.
- Xaùc ñònh tieâu chuaån cho vieäc ñöa ra moät DSVH & DSTN vaøo caùc danh
saùch treân.
- Tieáp nhaän, xem xeùt vaø quyeát ñònh ñôn xin vieän trôï quoác teá nhaèm baûo
veä, toân taïo caùc di saûn.
- Quyeát ñònh vieäc söû duïng caùc nguoàn löïc cuûa coâng quyõ vaø tìm moïi bieän
phaùp ñeå taêng cöôøng caùc nguoàn löïc naøy.
Soá thaønh vieân cuûa UÛy ban Di saûn theá giôùi goàm 21 thaønh vieân ñaïi dieän cho
caùc vuøng, caùc neàn vaên hoùa khaùc nhau treân theá giôùi. UÛy ban Di saûn theá giôùi
nhieäm kyø 2003 ñeán 2005 goàm caùc nöôùc: Achentina, Chileâ, Trung Quoác,
Coâloâmbia, Ai Caäp, Aán Ñoä, Nhaät, Libaêng, Nigieâria, Litva, Beânanh, Haø Lan, Niu
Dilaân, Na Uy, Oâman, Boà Ñaøo Nha, Lieân Bang Nga, Xanta Luxia, Anh, Ailen,
Nam Phi.
 ¤ Ban laõnh ñaïo goàm 7 nöôùc ñöôïc baàu töø caùc nöôùc thaønh vieân trong UÛy
ban Di saûn theá giôùi coù nhieäm vuï chuaån bò caùc hoaït ñoäng vaø ñöa ra caùc khuyeán
nghò cho nhöõng quyeát ñònh cuoái cuøng cuûa UÛy ban Di saûn theá giôùi trong caùc kyø
hoïp cuûa UÛy ban. Ban laõnh ñaïo hieän taïi ñöôïc baàu trong kyø hoïp 27 ngaøy
30/6/2003 cuûa UÛy ban goàm: Xanta Luxia, Trung Quoác, Nam Phi, Achentina,
Nigieâri, Oâman vaø Anh.
¤ Ban thö kyù do Toång giaùm ñoác UNESCO ñeà cöû coù nhieäm vuï giuùp UÛy
ban Di saûn theá giôùi thöïc hieän ñaày ñuû caùc chöùc naêng cuûa mình nhö trieån khai caùc
chöông trình haønh ñoäng ñeán caùc quoác gia tham gia Coâng öôùc, toång hôïp, phaân
tích vaø ñaùnh giaù thoâng tin, xöû lyù hoà sô ñeà cöû, caùc yeâu caàu hoã trôï…
¤ Beân caïnh ñoù, UÛy ban Di saûn theá giôùi coøn coù moät boä phaän tö vaán veà
chuyeân moân bao goàm:
1 Trung taâm nghieân cöùu quoác teá veà baûo toàn vaø phuïc cheá taøi saûn vaên
hoùa (ICOROM) ñöôïc thaønh laäp töø naêm 1956. ICOROM seõ cung caáp cho UÛy ban
nhöõng thoâng tin cuõng nhö caùc khuyeán nghò ñeå gìn giöõ caùc taøi saûn vaên hoùa trong
danh saùch DSTG moät caùch hieäu quaû nhaát, ñoàng thôøi huaán luyeän kyõ thuaät,
phöông phaùp baûo toàn vaø phuïc cheá DSVH cho caùc quoác gia.
2 Hoäi ñoàng quoác teá veà di tích vaø thaéng caûnh (ICOMOS) ñöôïc thaønh
laäp naêm 1965 vaø Hieäp hoäi baûo toàn thieân nhieân theá giôùi (IUCN) ñöôïc thaønh laäp
naêm 1948 laø nhöõng toå chöùc phi chính phuû giuùp UÛy ban trong vieäc thaåm ñònh,
ñaùnh giaù mcaùc DSVH & DSTN ñeå laäp danh saùch DSTG, danh saùch DSTG bò
nguy haïi, cuõng nhö ñeå giaûi quyeát caùc yeâu caàu veà hoã trôï…
¤ Trung taâm Di saûn theá giôùi ñöôïc thaønh laäp naêm 1992 vaø ñöôïc xem nhö
laø cô quan goùp phaàn ñaûm baûo cho vieäc thöïc hieän Coâng öôùc Heritage. Trung taâm
naøy seõ toå chöùc caùc phieân hoïp haøng naêm cuûa UÛy ban vaø Ban laõnh ñaïo, ñöa ra caùc
khuyeán nghò cho caùc nöôùc thaønh vieân trong vieäc baûo toàn vaø xaùc ñònh di saûn,
ñoàng thôøi chòu traùch nhieäm quaûn lyù Quyõ Di saûn theá giôùi. Trung taâm Di saûn theá
giôùi coøn coù vai troø laø “cô quan ngoân luaän” cuûa UÛy ban, coù nhieäm vuï caäp nhaät
danh saùch vaø cô sôû döõ lieäu lieân quan ñeán DSTG, phoå bieán caùc aán phaåm veà
DSTG treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng…
¤ Ngoaøi ra, moät soá toå chöùc quoác teá nhö Hoäi ñoàng quoác teá caùc baûo taøng
(ICOM), Toå chöùc caùc thaønh phoá DSTG (OWHC) goùp phaàn taïo neân söï ñoaøn keát
vaø moái quan heä hôïp taùc giöõa caùc quoác gia trong vieäc trao ñoåi kieán thöùc, kyõ thuaät
quaûn lyù, baûo veä caùc DSTG.

1.5.1.2 Quyõ Di saûn theá giôùi vaø caùc hình thöùc hoã trôï quoác teá töø Quyõ Di
saûn theá giôùi
 Quyõ baûo veä Di saûn theá giôùi (Quyõ Di saûn theá giôùi) ñöôïc taïo thaønh caên cöù
vaøo ñieàu leä taøi chính cuûa UNESCO, goùp phaàn trong vieäc taïo ra nhöõng nguoàn hoã
trôï quoác teá veà kyõ thuaät vaø taøi chính cho nhöõng quoác gia coù nguoàn taøi löïc haïn cheá
trong vieäc baûo veä vaø phaùt trieån caùc DSVH & DSTN. Beân caïnh ñoù, caùc nguoàn hoã
trôï töø Quyõ Di saûn theá giôùi coøn goùp phaàn kích thích caùc nguoàn löïc ñòa phöông,
ñoäng vieân söï hoã trôï ôû moïi caáp quoác gia laãn quoác teá cho vieäc baûo toàn caùc di saûn
chung cuûa nhaân loaïi.
Nguoàn cuûa Quyõ Di saûn theá giôùi ñöôïc thu töø nhöõng ñoùng goùp baét buoäc
(khoâng quaù 1% söï ñoùng goùp vaøo quyõ cuûa UNESCO) vaø nhöõng ñoùng goùp töï
nguyeän cuûa caùc quoác gia. Ngoaøi ra, Quyõ coøn coù caùc nguoàn thu khaùc nhö caùc
khoaûn quaø taëng cuûa caùc toå chöùc hoaëc caù nhaân, caùc khoaûn quyeân goùp vaø caùc
nguoàn löïc khaùc…
Ngaân saùch haøng naêm cuûa Quyõ Di saûn theá giôùi khoaûng 3,5 trieäu USD.
Trong kyø hoïp haøng naêm cuûa mình, UÛy ban Di saûn theá giôùi seõ laäp döï toaùn ngaân
saùch trong naêm döïa treân nguoàn thu vaø caân ñoái phuø hôïp vôùi taøi khoaûn hieän coù cuûa
Quyõ.
Hoã trôï quoác teá töø Quyõ Di saûn theá giôùi ñöôïc phaân chia döôùi caùc hình thöùc:
hoã trôï tröôùc, hoã trôï khaån caáp, ñaøo taïo, hôïp taùc kyõ thuaät vaø hoã trôï cho caùc hoaït
ñoäng thuùc ñaåy. Naêm 2002, ngaân saùch cuûa Quyõ Di saûn theá giôùi laø 2,81 trieäu USD
ñöôïc UÛy ban phaân chia cho nhieàu hoaït ñoäng, trong ñoù: hoã trôï tröôùc ñöôïc caáp
358.654 USD, hôïp taùc kyõ thuaät 693.338 USD, ñaøo taïo 910.670 USD, hoã trôï cho
caùc hoaït ñoäng thuùc ñaåy 55.100 USD vaø hoã trôï khaån caáp 789.266 USD.
¤ Hoã trôï tröôùc ñöôïc thöïc hieän theo hình thöùc caùc dòch vuï tö vaán, cung caáp
trang thieá bò hoaëc cung caáp taøi chính cho caùc quoác gia ñeå toå chöùc caùc cuoäc hoïp
thoáng nhaát danh saùch döï kieán ñeà cöû, chuaån bò yeâu caàu hôïp taùc kyõ thuaät… Möùc
ngaân saùch chi cho moãi döï aùn hoã trôï naøy ñöôïc aán ñònh laø 15000 USD.
¤ Hoã trôï khaån caáp laø hình thöùc hoã trôï cho caùc DSVH & DSTN ñaõ ñöôïc
ñöa vaøo hoaëc coù theå ñöôïc ñeà cöû ñöa vaøo danh saùch DSTG ñang bò nguy haïi do
caùc hieän töôïng baát ngôø khoâng theå löôøng tröôùc nhö luùn ñaát, chaùy noå, luõ luït … hoaëc
bò xuoáng caáp nghieâm troïng do caùc quaù trình muïc naùt, aên moøn do söï ñoâ thò hoùa vaø
taêng daân soá… Ví duï thaùng 12/1999, UÛy ban Di saûn theá giôùi ñaõ hoã trôï khaån caáp
cho Hueá vaø Hoäi An 50.000 USD sau traän luït lôùn vaøo thaùng 11/1999 vaø hoã trôï
khaån caáp cho vieäc ño ñaïc, söûa chöõa vaø khoâi phuïc tu vieän Monastory ôû Puebla –
Meâhicoâ bò thieät haïi nghieâm troïng sau traän ñoäng ñaát ôû phía Nam Meâhicoâ 100.000
USD.
¤ Ñaøo taïo laø söï giuùp ñôõ cuûa UÛy ban Di saûn theá giôùi cho caùc quoác gia tham
gia Coâng öôùc trong vieäc ñaøo taïo chuyeân gia ôû moïi trình ñoä trong lónh vöïc xaùc
ñònh, baûo veä, duy trì vaø khoâi phuïc caùc di saûn phuø hôïp vôùi vieäc thöïc hieän Coâng
öôùc.
¤ Hôïp taùc kyõ thuaät laø hình thöùc hoã trôï töø UÛy ban Di saûn theá giôùi baèng vieäc
cung caáp chuyeân vieân, kyõ thuaät vieân, cung caáp trang thieát bò ñeå giuùp caùc quoác
gia höõu quan thöïc hieän toát döï aùn baûo veä di saûn ñaõ ñöôïc chuaån y.
¤ Hoã trôï cho caùc hoaït ñoäng thuùc ñaåy ñöôïc thöïc hieän döôùi caùc hình thöùc
giuùp ñôõ nhaèm khuyeán khích vieäc môû roäng söï hieåu bieát veà Coâng öôùc, trao ñoåi
kinh nghieäm giöõa caùc quoác gia hoaëc ñeå laäp caùc hieäp hoäi di saûn theá giôùi phuø hôïp
vôùi muïc ñích cuûa Coâng öôùc.

1.5.2 Caùc hoaït ñoäng töø phía quoác gia

Ñeå ñaûm baûo cho vieäc thöïc hieän Coâng öôùc Heritage, caùc quoác gia tham
gia Coâng öôùc phaûi xaùc ñònh traùch nhieäm trong vieäc xaùc ñònh, baûo veä, toân taïo vaø
truyeàn laïi cho caùc theá heä töông lai nhöõng DSVH & DSTN naèm treân laõnh thoå cuûa
mình laø traùch nhieäm tröôùc tieân. Do ñoù, moãi quoác gia phaûi noã löïc haønh ñoäng cho
caùc muïc ñích treân baèng nguoàn löïc saün coù keát hôïp vôùi vieän trôï vaø hôïp taùc quoác
teá. Vieäc hôïp taùc nhaèm baûo veä caùc di saûn phaûi ñöôïc thöïc hieän treân tinh thaàn toân
troïng chuû quyeàn cuûa caùc quoác gia vaø khoâng keøm theo moät ñieàu kieän chính trò
naøo. Ñieàu 5 Coâng öôùc Heriatge qui ñònh caùc maët coâng taùc maø caùc quoác gia tham
gia Coâng öôùc phaûi thöïc hieän nhaèm ñaûm baûo cho vieäc baûo veä caùc DSVH &
DSTN theá giôùi moät caùch tích cöïc vaø hieäu quaû:
- Ñeà ra moät chính saùch chung ñeå trao cho DSVH & DSTN moät chöùc naêng
nhaát ñòng trong ñôøi soáng coäng ñoàng vaø ñöa vieäc baûo veä di saûn ñoù vaøo caùc
chöông trình keá hoaïch chung veà phaùt trieån.
- Thaønh laäp treân laõnh thoå cuûa mình moät hoaëc moät soá cô quan baûo veä, baûo
toàn vaø toân taïo caùc DSVH & DSTN.
- Phaùt trieån caùc coâng trình nghieân cöùu vaø tìm toøi khoa hoïc kyõ thuaät vaø caûi
tieán caùc phöông phaùp cho pheùp öùng phoù vôùi nhöõng tai hoïa ñang ñe doïa caùc di
saûn.
- AÙp duïng caùc bieän phaùp phaùp luaät, khoa hoïc kyõ thuaät, haønh chính vaø taøi
chính thích hôïp ñeå xaùc ñònh, baûo veä, toân taïo vaø taùi söû duïng di saûn ñoù.
- Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc thaønh laäp vaø phaùt trieån caùc trung taâm
quoác gia hoaëc vuøng veà ñaøo taïo caùn boä trong lónh vöïc baûo veä, baûo toàn vaø toân taïo
caùc DSVH & DSTN, khuyeán khích vieäc nghieân cöùu khoa hoïc veà lónh vöïc naøy.
- Ngoaøi ra caùc quoác gia caàn thöïc hieän toát caùc chöông trình giaùo duïc vaø
thoâng tin ñeå ngöôøi daân moãi nöôùc nhaän thöùc giaù trò vaø gaén boù hôn vôùi caùc DSVH
& DSTN theá giôùi.