Evangelium vita: over de waarde en de onschendbaarheid

van het leven

Tijdens de vorige bijeenkomst heeft Rolf een uiteenzetting gegeven

van de opzet en de inleiding van deze encycliek waarin het belang
van het menselijke leven centraal stond. Al in het kerstfeest wordt
de volle betekenis van elke menselijke geboorte geopenbaard dat
boven het leven van het individu uitstijgt. Via Jezus is het eeuwig
leven aan ons geopenbaard en per slot is het aardse leven een
voorwaarde voor het eeuwige leven. Dit gegeven maakt dat alles
wat tegen het leven zelf ingaat of de integriteit van de menselijke
persoon aantast of een belediging is van de menselijke waardigheid
in tegenspraak zijn met de eer van de schepper, zo stelt Paus JP II.
Helaas blijken deze verschijnselen eerder toe dan af te nemen,
mede geholpen door wetenschappelijke en technologische
vooruitgang, die naast een feitelijke component, het ontwikkelen
van bijvoorbeeld abortus en euthanasietechnieken, ook de
opvattingen over het leven en de menselijke relaties ten nadelen
beïnvloeden. Dit is waarom Paus JPII oproept tot het vestigen van
wat hij noemt ‘een nieuwe cultuur van het menselijk leven’ en ieder
menselijk leven te eerbiedigen, beschermen, te beminnen en te
dienen zowel in woord en gedachten als in dagelijkse praktijk.

1. Het bloed van uw broer roept uit de grond tot mij.

De titel van hoofdstuk 1 klinkt nogal oud-testamentair, en dat is het

dan ook, het komt uit het verhaal van de eerste moord in de bijbel,
die van Kain op Abel. De context is de volgende. Met de schepping
van Adam en Eva wordt vanaf het begin het Evangelie van het
leven verkondigd, maar vanwege de zonde van deze erfouders
(boom der kennis) en de afgunst van de duivel is de dood in de
wereld gekomen doet uiteindelijk de dood zijn intrede op een
gewelddadige wijze door de broedermoord van Kain op Abel (beide
zonen van Adam en Eva).

Abel werd schaapherder en Kaïn landbouwer. Na verloop van tijd

bracht Kaïn een offer aan de Heer van de vruchten van de grond.
Ook Abel bracht een offer, de eerstgeborenen van zijn beste
schapen. De heer zag genadig neer op Abel en zijn offer, maar op
Kaïn en zijn offer sloeg Hij geen acht. Een wilde woede greep Kaïn
aan, en zijn gezicht werd grimmig. De Heer zei tegen Kaïn: ‘Waarom
bent u woedend, en waarom staat uw gezicht zo grimmig? Als u het
goede doet, is er opgewektheid; maar doet u het goede niet, dan
loert de zonde als belager aan uw deur, klaar om u te grijpen. Zult u
hem de baas kunnen blijven?’ Daarop zei Kaïn tegen zijn broer Abel:
‘Laten we gaan wandelen.’ Buiten viel Kaïn zijn broer aan en
vermoordde hem. De Heer zei tegen Kaïn: ‘Waar is uw broer Abel?’
Hij antwoordde: ‘Ik weet het niet. Ben ik dan de hoeder van mijn
broeder?’ En Hij zei: ‘Wat hebt u gedaan? Hoor, het bloed van uw
broer roept uit de grond naar Mij! Daarom zult u vervloekt zijn,
verbannen van de grond die zijn mond heeft geopend om uit uw
hand het bloed van uw broer te ontvangen! De grond die u bewerkt
zal niets meer opbrengen; een zwerver en een vagebond zult u zijn
op de aarde!’ Kaïn zei tegen de Heer: ‘Die straf is te zwaar om te
dragen. U jaagt mij weg van de bebouwde grond, en ik zal ver van U
vandaan moeten blijven. Ik zal een zwerver en een vagebond zijn op
de aarde, en iedereen die mij ontmoet kan mij doden.’ Maar de Heer
antwoordde: ‘Nee! Wie het ook is die Kaïn doodt, hij zal zevenvoudig
boeten!’ En de Heer gaf Kaïn een merkteken, om te voorkomen dat
ieder die hem ontmoette hem zou doden. Daarna trok Kaïn weg uit
de nabijheid van de Heer en vestigde zich in het land Nod, ten
oosten van Eden.

Dit verhaal bevat verschillende aanknopingspunten voor de Paus

om zijn roep om een nieuwe cultuur van het menselijk leven te
verduidelijken. Waar gaat het hier om.

1. Ten eerste waarschuwt Jahwe Kain eerst door het te wijzen op de

vrijheid om het goede of het slechte te kiezen.
2. Zelfs na de moord blijft God met Kain in gesprek. En hoewel hij
hem verbant geeft hij hem wel een merkteken ter bescherming
mee. Hoewel hij als het ware een deel van God zelf, God’s
schepping heeft gedood geeft God hem toch de kans om zich als
zondaar te beteren in plaats van hem te vermoorden.

In het kort gesteld. Het verhaal van Kain en Abel laat zien dat het
Evangelie van het Leven een belangrijke plaats inneemt in het
Christelijke leven. Paus JPII benadrukt vervolgens de parallel van dit
verhaal van broedermoord met de huidige uitvoering en gedachten
over euthanasie en abortus.

In paragraaf 12 spreek JPII van een structuur van zonde zelfs een
cultuur van de dood in dit verband met aan de basis een utilistische
denkpatroon. Utilisme is een ethische stroming die de morele
waarde van een handeling afmeet aan de bijdrage die deze
handeling levert aan het algemeen nut, waarbij onder algemeen nut
het welzijn en geluk van alle mensen wordt verstaan. JPII stelt dat
dit denken ervoor heeft gezorgd dat de zwakken in de samenleving
het moeten ontgelden omdat zij simpelweg niet nuttig zijn in de
ogen van de sterkeren. Sterker nog, ze vormen een last waartegen
de bevoorrechten zich eigenlijk moeten verdedigen. Als gevolg
hiervan ontstaat een ‘samenzwering tegen het leven’.

De investering in middelen om abortus nog makkelijker te maken is

goed voorbeeld van deze ‘samenzwering tegen het leven’. Hierbij
gaan abortus en contraceptie overigens hand in hand omdat deze
beiden voortkomen uit een ‘egoïstische opvatting over de vrijheid,
die in er voortplanting een obstakel ziet voor de ontplooiing van
ieders persoonlijkheid’. Als contraceptie faalt dan blijft abortus het
enige middel dat nog over blijft om dit doel te kunnen blijven
nastreven. Voor kindermoord op embryo’s met handicaps geldt
hetzelfde. Hiernaast maakt de huidige sociale en culturele context
maakt het ook steeds moeilijker om lijden te verdragen, en dit heeft
weer euthanasie op zieken en stervenden als gevolg heeft. JPII heeft
het over wetenschappelijk geprogrammeerde bedreigingen van het
leven.

JPII stelt dat demografische ontwikkelingen ook veel te maken

hebben met bedreigingen een aanslagen ten aanzien van het leven.
Arme landen voeren vaak een kind-onvriendelijk beleid vanwege de
economische ontwikkeling. Contraceptie, sterilisatie en abortus
worden dan ook als oorzaak genoemd van een vergrijzende
bevolking.

Kort gesteld, JPII schildert geen feestelijke voorstelling van zaken en

merkt op dat critici afgeschilderd worden als vijanden van vrijheid
en vooruitgang.

Moet ik dan op mijn broer passen; een ontaarde opvatting

over vrijheid.
Vervolgens gaat de Paus in op de oorzaken. Hij constateert dat de
misdaden tegen het leven geïnterpreteerd worden als gewettigde
uitdrukkingen van de individuele vrijheid, die als echte rechten
erkend en beschermd moet worden. Er is sprake van een
paradoxale situatie, de opkomst van de mensenrechten blijkt tegen
het leven in te gaan. In plaats van het leven in gemeenschap blijken
we tegenwoordig juist mensen buiten te sluiten. De vrijheid is een
vrijheid van de sterkere volgens JPII, terwijl de vrijheid die ons
gegeven is juist een vrijheid is om in samenleven ‘het juiste’ te
doen. Dit is de rol van de vraag van God aan Kain, wat hebt
gedaan? De vrijheid waar JPII het over heeft is onlosmakelijk
gekoppeld aan de waarheid volgens de Paus. De individualistische
vrijheid die schering en inslag is tegenwoordig heeft ten gevolge dat
alles onderhandelbaar is. De staat in zo’n samenleving veranderd
van een ‘gemeenschappelijk huis’ waarin iedereen gelijkwaardig is
in een tirannie waarin sterkeren beschikken over het lot van
zwakkeren in naam van het openbaar nut. Verder geeft hij aan dat
dit nut slechts het nut van enkelen is en dat is volgens mij te
betwijfelen.

Het tweede Vaticaans Concilie geeft het al aan ‘zonder een

Schepper verdwijnt het schepsel in het niet en hult de schepping in
duisternis’. Hij gaat bezig met het controleren en beheersen van
leven en dood die, terwijl ze ‘beleefd’ moeten worden nu
eenvoudigweg ‘bezeten’ of ‘geweigerd’ kunnen worden. De natuur
verwordt van ‘mater’ tot ‘materiaal’. Met het verdwijnen van het
mysterie van God verdwijnt ook het mysterie van het eigen wezen.
Ook het lijden verwordt tot iets nutteloos terwijl dit juist groei zou
kunnen betekenen en seks wordt vervulling van begeerte in plaats
van een uitdrukking van liefde.

In de bovenstaande beschrijving is de rijkdom van interpersoonlijke

relaties grotendeels verloren gegaan. Dit geldt evenzeer voor de het
slechts hebben van kinderen als het overeenstemt met de
levensplannen van de individuen als het per se moeten hebben van
kinderen, kosten wat het kost. Deze verduistering van de zin voor
God, voltrekt zich in het morele geweten van zowel individuen als
die van de samenleving als geheel.

Gij zijt genaderd tot Jezus, wiens bloed vergoten werd: tekens van
hoop en oproep tot inzet.
Abel is een voorafbeelding van Christus omdat de stem van
Christus’ bloed net als dat van Abel tot God roept. Het bloed van
Christus zuivert en geeft aan dat de mens kostbaar is in de ogen
van God en van onschatbare waarde. Bovendien openbaard het
bloed van Christus dat de mens geroepen is zichzelf geheel te
geven in gemeenschap. Verder is het bloed van Christus een
aansporing zich in te zetten voor het leven om uiteindelijk een
totale overwinning op de dood te bewerkstellingen.

Toch ziet JPII tekenen van hoop in onze ‘cultuur van de dood’,
bijvoorbeeld in de onbaatzuchtige liefde van gehuwden voor hun
kinderen en in het vrijwilligerswerk. Ook in de geneeskunde wordt
vooruitgang geboekt om het prille leven te redden en om lijden te
verzachten. Bovendien zijn er tegenbewegingen ontstaan die wel
het leven promoten en zo het bewustwordingsproces bevorderen.
JPII herkent tekenen van een groeiende solidariteit bijvoorbeeld in
de verspreiding van medische hulp. Er is sprake van een publieke
opinie die zich steeds sterker keert tegen de doodstraf en er is ook
sprake van een groeiend milieubewustzijn.

Aan het eind van het hoofdstuk benadrukt JPII dat we middenin het
conflict tussen ‘de cultuur van het leven’ en de ‘cultuur van de
dood’ staan en hij roept op om de Christelijke verantwoordelijkheid
te tonen door onvoorwaardelijk te kiezen voor het leven.