Afstudeerscriptie Verslaggeving SW

Jaarverslaggeving door SW-bedrijven
Een onderzoek naar de meest wenselijke

verslaggevingsvoorschriften voor de sociale werkvoorziening
NIVRA-Nyenrode
opleiding doctoraal Accountancy
Auteur: Pieter Poortvliet

Studentnummer: 950241
Datum verdediging: 20 december 2005
2
3
Jaarverslaggeving door SW-bedrijven
Een onderzoek naar de meest wenselijke
verslaggevingsvoorschriften voor de sociale werkvoorziening
NIVRA-Nyenrode
opleiding doctoraal Accountancy
Auteur:
P.C.H. Poortvliet
Wagenaarstraat 4
4351 BC Veere
Studentnummer: 950241
Begeleider: drs. J. Maat

Examinator: Prof. dr. H.P.A.J. Langendijk
Vakgroep Externe Verslaggeving

Datum van verdediging: 20 december 2005
4
5
Inhoudsopgave
VOORWOORD...................................................................................................................................8
1 SAMENVATTING..........................................................................................................................10
2 INLEIDING.....................................................................................................................................12
1.1 INLEIDING..........................................................................................................................12
1.2 PROBLEEMSTELLING............................................................................................................13
1.3 ONDERZOEKSOPZET.............................................................................................................13
1.3.1 Geformuleerde deelvragen......................................................................................13
1.3.2 Onderzoeksmethode.................................................................................................14
1.4 LEESWIJZER.......................................................................................................................14
3 SW-BEDRIJVEN............................................................................................................................16
1.5 SOCIALE WERKVOORZIENING.................................................................................................16
1.5.1 Bestaansgrond en doelgroep...................................................................................16
1.5.2 Indicatie...................................................................................................................16
1.5.3 Rechtsvormen...........................................................................................................17
1.5.4 Bekostiging..............................................................................................................18
1.5.5 Ontwikkeling van sociale naar sociaal-bedrijfseconomische doelstelling..............19
1.6 WET- EN REGELGEVING VOOR SOCIALE WERKVOORZIENING........................................................21
1.6.1 Inleiding...................................................................................................................21
1.6.2 Opbouw Wsw...........................................................................................................22
1.6.3 Overige van toepassing zijnde regelgeving voor sociale werkvoorziening.............22
1.6.4 Van toepassing zijnde verslaggevingsvoorschriften................................................23
2 WET- EN REGELGEVING VERSLAGGEVING SW-BEDRIJVEN........................................24
2.1 INLEIDING..........................................................................................................................24
2.1.1 Comptabiliteitsvoorschriften‘95..............................................................................24
2.1.2 Besluit begroting en verantwoording......................................................................24
2.1.3 Verslaggevingsvoorschriften voor privaatrechtelijke rechtspersonen ...................26
2.2 SAMENSTELLING EN INDELING JAARREKENING..........................................................................27
2.2.1 Samenstelling jaarrekening.....................................................................................27
2.2.2 Indeling jaarrekening..............................................................................................27
2.3 GRONDSLAGEN VAN WAARDERING EN RESULTAATBEPALING.......................................................31
2.3.1 Algemeen..................................................................................................................31
2.3.2 Balans......................................................................................................................34
2.3.3 Exploitatierekening..................................................................................................39
2.4 OVERIGE ONDERDELEN JAARREKENING...................................................................................40
2.4.1 De toelichting...........................................................................................................40
2.4.2 Overige gegevens.....................................................................................................41
2.4.3 Overige....................................................................................................................42
3 GEWENSTE INFORMATIE IN JAARVERSLAGGEVING SW-BEDRIJVEN......................46
3.1 INLEIDING..........................................................................................................................46
3.2 UITGANGSPUNTEN...............................................................................................................46
3.2.1 De gebruikers van de jaarrekening van een SW-bedrijf..........................................46
3.2.2 De informatiebehoefte van de gebruikers................................................................54
3.3 SAMENSTELLING EN INDELING JAARREKENING..........................................................................56
3.3.1 Samenstelling jaarrekening.....................................................................................56
3.3.2 Indeling jaarrekening..............................................................................................56
6
3.4 GRONDSLAGEN VAN WAARDERING EN RESULTAATBEPALING.......................................................61
3.4.1 Algemeen..................................................................................................................61
3.4.2 Balans......................................................................................................................61
3.5 OVERIGE ONDERDELEN JAARREKENING...................................................................................66
3.5.1 De toelichting...........................................................................................................66
3.5.2 Overige gegevens.....................................................................................................67
3.5.3 Overige....................................................................................................................67
4 DE JAARREKENINGEN VAN SW-BEDRIJVEN ONDERZOCHT.........................................72
3.6 INLEIDING..........................................................................................................................72
3.7 HET ONDERZOEKSMODEL......................................................................................................72
3.8 BEVINDINGEN EMPIRISCH ONDERZOEK....................................................................................74
3.8.1 Samenstelling en indeling jaarrekening..................................................................74
3.8.2 Grondslagen van waardering en resultaatbepaling................................................76
3.8.3 Balans en toelichting...............................................................................................76
3.8.4 Exploitatierekening en toelichting...........................................................................80
3.8.5 Overige gegevens en paragrafen.............................................................................83
3.8.6 Niet-financiële informatie........................................................................................84
3.9 OVERIGE BEVINDINGEN UIT PRAKTIJKONDERZOEK.....................................................................85
3.9.1 Reserves en voorzieningen.......................................................................................85
3.9.3 Kengetallen..............................................................................................................86
3.9.4 Invoering BBV.........................................................................................................86
3.9.5 Accountantsverklaring.............................................................................................87
3.9.6 Indeling jaarverslag.................................................................................................88
4 SAMENVATTING MET CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN............................................90
4.1 INLEIDING..........................................................................................................................90
4.2 CONCLUSIES.......................................................................................................................90
4.2.1 SW-bedrijven en de van toepassing zijnde verslaggevingsregels............................90
4.2.2 Verslaggevingsvraagstukken en praktijkonderzoek.................................................91
4.2.3 Conclusie praktijkonderzoek...................................................................................97
4.3 AANBEVELINGEN:...............................................................................................................98
LITERATUURLIJST......................................................................................................................100
LIJST VAN AFKORTINGEN........................................................................................................103
BIJLAGE I DE IN HET ONDERZOEK BETROKKEN SW-BEDRIJVEN..............................104
5 BIJLAGE II DE BEREKENING VAN DE RIJKSSUBSIDIE WSW......................................106
6 BIJLAGE III-A DE BALANS VOLGENS CV95, BBV EN BW2T9.........................................108
BIJLAGE III-B DE EXPLOITATIEREKENING VOLGENS CV95 EN BBV..........................112
BIJLAGE III-C DE EXPLOITATIEREKENING VOLGENS BW2T9.....................................114
BIJLAGE IV VERSLAGGEVINGSVOORSCHRIFTEN SW-BEDRIJVEN............................116
BIJLAGE IV-A DE BALANS VAN EEN SW-BEDRIJF.............................................................120
BIJLAGE IV-B DE EXPLOITATIEREKENING VAN EEN SW-BEDRIJF............................122
7 BIJLAGE V CHECKLIST PRAKTIJKONDERZOEK............................................................124
7
Voorwoord
Eindelijk, ruim 3 jaar na afronding van mijn laatste theorievak kan ik mijn accountancy-
opleiding afronden. In deze periode is niet alleen een afstudeerscriptie op het gebied van de
verslaggeving door SW-bedrijven geschreven. Tevens is de hypothese dat trouwen en het
verbouwen van een huis vertragende factoren zijn tijdens een afstudeertraject bevestigd.
Nu deze scriptie is afgerond wil ik iedereen die hieraan een steen (tje) heeft bijdragen hartelijk
danken. Allereerst wil ik mijn scriptiebegeleider de heer drs. J. Maat bedanken voor zijn
begeleiding, geduld als het weer enkele maanden stil bleef en zijn opbouwend kritische
opmerkingen.
Op het thuisfront wil ik in het bijzonder Lenneke bedanken voor alle geduld die ze heeft
opgebracht tijdens de gehele studieperiode en in het bijzonder de laatste anderhalf jaar.
Ook mijn collega’s van Deloitte wil ik bedanken en dan met name degene met wie ik in
teamverband gezamenlijk een aantal SW-bedrijven controleer. Mijn dank gaat ook uit naar de
medewerkers van deze SW-bedrijven. De discussies op de werkvloer hebben mede aan de
basis gelegen voor een aantal in deze scriptie uitgewerkte vraagstukken.
Ook ben ik alle SW-bedrijven erkentelijk die hun jaarrekeningen beschikbaar wilden stellen
voor mijn praktijkonderzoek.
Ik hoop dat de sector zijn, hoe bescheiden misschien, voordeel kan doen met dit onderzoek en
dat dit kan bijdragen aan een verbetering van de verslaggeving door SW-bedrijven.
Veere, november 2005

Pieter Poortvliet
8
9
1 Samenvatting
Deze scriptie geeft de bevindingen van een onderzoek naar de verslaggeving door SW-
bedrijven. Dit onderzoek is uitgevoerd aan de hand van de volgende probleemstelling:
Wat is op basis van het inzichtvereiste de meest wenselijke inhoud van de

jaarrekening van SW-bedrijven?
In hoofdstuk 2 is uiteengezet wat SW-bedrijven zijn en welke rechtsvormen we bij deze

organisaties kunnen onderscheiden. Tevens zijn de drie belangrijkste doelstellingen
aangegeven, waarbij duidelijk is geworden dat in het laatste decennium meer nadruk op de
bedrijfseconomische doelstelling is komen te liggen. In hoofdstuk 3 zijn de
verslaggevingsvoorschriften waaraan deze bedrijven moeten voldoen nader bezien. Voor de
privaatrechtelijke SW-bedrijven zijn dit BW2T9 (en de RJ). De SW-bedrijven in de vorm van
een publiekrechtelijk lichaam moesten tot en met 2003 voldoen aan de
Comptabiliteitsvoorschriften’95 en vanaf 2004 is het Besluit begroting en verantwoording
provincies en gemeenten voor deze organisaties van kracht. In dit hoofdstuk zijn diverse
verslaggevingsvraagstukken opgeroepen die zich kunnen voordoen bij het samenstellen van
de jaarrekening van een SW-bedrijf. In hoofdstuk 4 is gekeken naar de gebruikers van de
jaarrekening van een SW-bedrijf. Vervolgens zijn de verslaggevingsvraagstukken op
zodanige wijze beantwoord dat het meest tegemoet wordt gekomen aan de informatiebehoefte
van de belangrijkste gebruikers. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in voor de gebruikers
wenselijke eisen die aan de verslaggeving van een SW-bedrijf gesteld zouden moeten worden;
hiermee is de probleemstelling beantwoord. In hoofdstuk 5 is de praktijk aan de hand van 54
jaarrekeningen over 2002 en 2003 getoetst aan deze eisen. Op basis van dit onderzoek
ontstond een wisselend beeld. Op bepaalde aspecten voldoet de praktijk al in hoge mate aan
de wens van de gebruiker. Op andere onderdelen zijn aanpassingen dan wel aanvullingen in
de jaarverslaggeving noodzakelijk om voldoende tegemoet te komen aan de
informatiebehoefte van de gebruikers. Geconstateerd is dat privaatrechtelijke en
publiekrechtelijke SW-bedrijven aanzienlijke verschillen vertonen in hun verslaggeving.
Daarnaast is vastgesteld dat het combineren van de jaarrekening met het jaarverslag een
gunstige invloed had op het opnemen van de gewenste niet-financiële informatie. In
hoofdstuk 6 is afgesloten met een samenvatting inclusief conclusies en aanbevelingen.
De belangrijkste aanbeveling die op grond van dit onderzoek kan worden gedaan is gericht
aan de wetgevende instanties en behelst het advies om specifieke verslaggevingsregels voor
SW-bedrijven voor te schrijven. De op de overheid gerichte verslaggevingsregels doen
onvoldoende recht aan de (productie-) activiteiten die binnen een SW-bedrijf plaatsvinden. De
verslaggevingsvoorschriften voor privaatrechtelijke ondernemingen gaan echter voorbij aan
het publieke karakter van SW-bedrijven. In deze scriptie is vanuit de gebruiker een aantal
verslaggevingsaspecten uitgewerkt waarbij aan beide principes wordt tegemoet gekomen.
10
11
2 Inleiding
1.1 Inleiding
Al sinds 1969 is in de Wet Sociale Werkvoorziening (Wsw) vastgelegd dat iedere gemeente
een uitvoeringsorganisatie dient aan te wijzen die werkgelegenheid biedt aan personen die als
gevolg van een geestelijke of lichamelijke handicap zich geen plaats op de vrije arbeidsmarkt
kunnen verwerven. De sociaal werkvoorzieningsschappen zijn productie- dan wel
dienstverlenende bedrijven die gesubsidieerd worden door de rijksoverheid en daarnaast
veelal een bijdrage ontvangen van de deelnemende gemeenten. De subsidie dient om het
exploitatieresultaat aan te zuiveren aangezien deze bedrijven, gezien de capaciteiten van de
doelgroep, niet in staat zijn om kostendekkend te opereren.
De sociaal werkvoorzieningsschappen hebben inmiddels een ontwikkeling doorgemaakt van

een gemeentelijke organisatie die primair is gericht op werkverschaffing aan minder-validen
tot bedrijven waarin, naast het sociale aspect, de bedrijfseconomische resultaten van groot
belang zijn. De sociaal werkvoorzieningsschappen hebben dan ook meer en meer een
bedrijfsmatig karakter gekregen. Om deze reden zal in het vervolg van dit onderzoek dan ook
van SW-bedrijven in plaats van sociaal werkvoorzieningsschappen worden gesproken. Op de
achtergrond van genoemde ontwikkeling zal in paragraaf 1.5.5 worden ingegaan.
De SW-bedrijven zijn van oorsprong gemeentelijke bedrijven. Als gevolg van samenwerking
tussen gemeenten op dit gebied zijn gemeenschappelijke regelingen ontstaan waarin de Wsw-
taken worden uitgevoerd. Ook zijn er nog diverse SW-bedrijven die een gemeentelijke dienst
of bestuurscommissie1 vormen. Om te voorkomen dat de deelnemende gemeenten
aansprakelijk zijn voor de eventuele nadelige financiële gevolgen van bedrijfsrisico’s is het
laatste decennium een ontwikkeling zichtbaar dat de bedrijfsactiviteiten worden
ondergebracht in een besloten of naamloze vennootschap. Daarnaast hebben een aantal SW-
bedrijven als rechtsvorm de stichting.
De gemeenschappelijke regelingen, bestuurscommissies en gemeentelijke diensten moeten

voor wat betreft de verslaggevingsvoorschriften ten aanzien van de jaarrekening2 voldoen aan
het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV). Wanneer sprake is
van bedrijfsactiviteiten die ondergebracht zijn in een besloten of naamloze vennootschap of
stichting dient de jaarrekening van de vennootschap te voldoen aan BW2T9.
Hoewel de verslaggevingsvoorschriften voor de overheid de laatste decennia na iedere
wijziging (1985, 1995 en recent in 2004) meer bedrijfseconomisch gebruikelijke voorschriften
zijn gaan bevatten, is nog altijd duidelijk sprake van verslaggevingsregels specifiek bestemd
voor overheidsorganisaties. Wat de overheidsverslaggeving bijzonder maakt is dat andere dan
bedrijfseconomische doelstellingen worden nageleefd, er sprake is van een grotere
openbaarheid van het besluitvormingsproces en dat er sprake is van afwijkende
toezichtstructuren ten opzichte van het bedrijfsleven.
1
Op grond van artikel 83 van de Gemeentewet.
2
De wettelijke term jaarrekening is voorbehouden aan (zelfstandige) rechtspersonen. Bij organisatie (-
onderdelen) zoals een gemeentelijke dienst is sprake van een jaarverantwoording. In deze scriptie wordt ten
behoeve van de leesbaarheid slechts gesproken van de jaarrekening, ook waar de jaarverantwoording van een
gemeentelijke dienst is bedoeld.
12
De meeste SW-bedrijven, die zich inmiddels hebben ontwikkeld tot organisaties met aandacht
voor bedrijfseconomische resultaten, moeten op grond van de rechtsvorm hun verslaggeving
inrichten volgens voorschriften die primair zijn bestemd voor overheidsorganisaties. In deze
afstudeerscriptie zal worden onderzocht hoe SW-bedrijven met dit spanningsveld in de
praktijk omgaan en welke verslaggevingsvoorschriften het meest wenselijk zijn voor SW-
bedrijven.
1.2 Probleemstelling
Zoals vermeld dienen de SW-bedrijven met, onder andere, een resultaatgerichte doelstelling
hun financiële informatie in te richten volgens voorschriften die zijn geënt op organisaties
waarin een dergelijke doelstelling ontbreekt.
Het gevolg kan zijn dat de verslaggeving van SW-bedrijven met een publiekrechtelijke
rechtsvorm onvoldoende inzicht geeft in de financiële positie en resultaten doordat de
vereisten op grond van de van toepassing zijnde verslaggevingsvoorschriften moeten worden
nageleefd, terwijl deze mogelijk niet het meest recht doen aan het inzichtvereiste. Dat dit geen
acceptabele situatie is onderschrijft de Koning als hij stelt dat “het toepassen van
verslaggevingsregels uiteraard niet zo ver mag gaan dat de jaarrekening geen zinvolle
informatie meer bevat (1981, pag. 73)”. Een andere mogelijkheid is dat SW-bedrijven de
verslaggeving dusdanig inrichten dat deze voor de gebruiker wel het gewenste
bedrijfseconomische inzicht verschaft maar niet voldoet aan de geldende vereisten.
Naast de bedrijfseconomische doelstellingen kennen SW-bedrijven nog andere doelstellingen,

die in het volgende hoofdstuk zullen worden behandeld. Ook deze doelstellingen zullen in
meer of mindere mate hun weerslag (moeten) vinden in de jaarrekening van een SW-bedrijf.
De jaarrekening van SW-bedrijven vormt het onderwerp van deze scriptie en het onderzoek is
dan ook gericht op beantwoording van de volgende probleemstelling:
Wat is op basis van het inzichtvereiste de meest wenselijke inhoud van de jaarrekening van
SW-bedrijven?
Bij de beantwoording van deze probleemstelling zal nadrukkelijk rekening worden gehouden
met de doelstelling van een SW-bedrijf en de belanghebbenden bij een SW-bedrijf. Vanwege
de omvang van het onderzoek is dit afgebakend tot de jaarrekening en wordt de inhoud van
het jaarverslag niet onderzocht3.
1.3 Onderzoeksopzet
1.3.1 Geformuleerde deelvragen
Om de probleemstelling te kunnen beantwoorden zal eerst worden nagegaan wat SW-

bedrijven zijn en welke (rechts-)vormen Nederlandse SW-bedrijven kennen. Vervolgens zal
worden nagegaan wat de verschillen zijn tussen de verslaggevingsregels voor ondernemingen
(BW2T9) en de verslaggevingsregels voor overheidsorganisaties. Vanwege het moment van
schrijven van deze scriptie is zowel gekeken naar de voorschriften die tot en met 2003 van
toepassing waren, de Comptabiliteitsvoorschriften’95 (CV95), als naar de huidige
3
Wel zal in hoofdstuk worden nagegaan of op een aantal onderdelen meer informatie wordt geboden wanneer
de jaarrekening als onderdeel van het jaarverslag is uitgebracht.
13
overheidsvoorschriften (BBV). Op basis van de geconstateerde verschillen zullen
verslaggevingsvraagstukken worden geformuleerd. Hierna volgt een theoretisch kader waarin
het inzichtvereiste vanuit de gebruiker van de jaarrekening wordt uitgewerkt. Vanuit dit kader
zal een antwoord op de vraagstukken worden gegeven. Tot slot zal een praktijkonderzoek
worden uitgevoerd naar de verslaggeving van Nederlandse SW-bedrijven. In dit
praktijkonderzoek worden de jaarrekeningen getoetst aan de door de gebruikers gewenste
informatie.
De volgende deelvragen zullen dan ook beantwoord dienen te worden:
- Wat zijn SW-bedrijven en welke (rechts-) vormen kennen we in Nederland?

- Wat zijn de verschillen tussen de verslaggevingsregels voor ondernemingen (BW2T9) en
de verslaggevingsregels voor overheidsorganisaties (de CV95 respectievelijk het BBV)?
- Welke verslaggevingsvraagstukken doen zich voor met betrekking tot de jaarrekening van
SW-bedrijven?
- Wat is het inzichtvereiste gezien vanuit de positie van de gebruiker van de jaarrekening?
- Welke antwoorden moeten op grond van het inzichtvereiste worden gegeven op de
verslaggevingsvraagstukken?
- Voldoet de verslaggeving van de Nederlandse SW-bedrijven in de praktijk aan de
gewenste informatie?
1.3.2 Onderzoeksmethode
De probleemstelling is beantwoord door het uitvoeren van een empirisch onderzoek gebaseerd
op een theoretische verkenning. De theoretische verkenning heeft zich gericht op het
analyseren van de verschillende verslaggevingsregels waarbij het inzichtvereiste gezien vanuit
de gebruiker als uitgangspunt is gehanteerd. Het praktijkonderzoek is uitgevoerd op de
jaarrekeningen 2002 en 2003 van Nederlandse SW-bedrijven. De bij het praktijkonderzoek
gehanteerde vragen zijn ontleend aan de vraagstukken die naar voren zijn gekomen bij de
theoretische verkenning.
1.4 Leeswijzer
Deze scriptie kent verder de volgende opbouw. In hoofdstuk 3 is omschreven wat SW-
bedrijven zijn en is ingegaan op een aantal voor deze bedrijven specifieke aspecten. In
hoofdstuk 2 wordt de van toepassing zijnde weten regelgeving behandeld. Vervolgens zal in
hoofdstuk 4 op grond van de informatiebehoefte van de gebruiker van de jaarrekening van een
SW-bedrijf een keuze worden gemaakt voor de meest wenselijke informatie. De keuze zal
worden gemaakt uit de drie genoemde opties (BBV, CV95 of BW2T9) of een eventuele
andere variant wanneer deze het gebruikersinzicht meer ten goede komt. Hoofdstuk
beschrijft de aanpak en bevindingen van het praktijkonderzoek. In hoofdstuk 4 worden het
antwoord op de probleemstelling en de aanbevelingen voor de verslaggeving van SW-
bedrijven samengevat.
14
15
3 SW-bedrijven
1.5 Sociale werkvoorziening
1.5.1 Bestaansgrond en doelgroep
Het bestaansrecht van SW-bedrijven ligt verankerd in artikel 2.1 van de Wsw: “De gemeente
draagt er zorg voor dat zij aan zoveel mogelijk ingezetenen, die … tot de doelgroep (van de
Wsw, PP) behoren, een dienstbetrekking … aanbiedt voor het verrichten van arbeid onder
aangepaste omstandigheden” en lid 3 van ditzelfde artikel: “Het gemeentebestuur kan een
rechtspersoon aanwijzen ten behoeve van de uitvoering van deze wet.”
De genoemde doelgroep wordt in artikel 1.1.a. van de Wsw nader omschreven als: “personen,
die nog niet de leeftijd van 65 jaar hebben bereikt en die door lichamelijke, verstandelijke of
psychische beperkingen uitsluitend onder aangepaste omstandigheden tot regelmatige arbeid
in staat zijn.” Het gaat dus om de beperking in relatie tot het te verrichten werk en niet om de
handicap op zich.
1.5.2 Indicatie
Aanmelding van kandidaten voor de Wsw vindt plaats door de kandidaat zelf, door de
gemeente of uitvoeringsinstantie waar de kandidaat eventueel een uitkering geniet of door het
Centrum voor Werk en Inkomen (CWI).
Om te bepalen of iemand tot de doelgroep van de Wsw behoort, heeft een indicatie plaats.
Vanaf 1 januari 2005 wordt de indicatiestelling verzorgd door het CWI4.
Het doel van de indicatiestelling is:

- het vaststellen of aangemelde personen behoren tot de doelgroep;
- het vaststellen of zij in aanmerking komen voor begeleid werken en of sprake is van
noodzakelijke aanpassingen van de arbeidsomstandigheden;
- het indelen van de geïndiceerde personen in een handicapcategorie (licht, matig of
ernstig). Deze indeling is afhankelijk van de arbeidsprestatie die kan worden geleverd
en de mate waarin behoefte bestaat aan extra voorzieningen of maatregelen om het
werk te kunnen verrichten.
Een persoon die is geïndiceerd voor de Wsw kan in dienst treden bij de gemeente of
uitvoeringsorganisatie en binnen de uitvoeringsorganisatie werkzaamheden verrichten, dit zijn
de zogenaamde beschutte arbeidsplaatsen. Daarnaast is het ook mogelijk dat een werknemer
wordt gedetacheerd bij een gewone werkgever. Tenslotte is een mogelijkheid dat een Wsw-
geïndiceerde een arbeidsovereenkomst aangaat met een door de gemeente of
uitvoeringsorganisatie aangewezen werkgever. De werknemer ontvangt daarbij specifieke
begeleiding op de werkplek; dit wordt begeleid werken genoemd. Uitgaande van cijfers van
de Wsw-statistiek over het eerste halfjaar van 2004 wordt medio 2004 van het totale Wsw-
4
Tot en met 1997 werd over de indicatiestelling geadviseerd door de indicatiecommissie van het SW-bedrijf.
Gedurende de periode 1998 tot en met 2004 werd door een onafhankelijke indicatiecommissie advies
uitgebracht. In beide situaties werd op basis van het indicatie-advies door het gemeentebestuur c.q. het bestuur
van de door de gemeente aangewezen rechtspersoon een besluit genomen over de indicering De beslissing leidde
al dan niet tot plaatsing op de wachtlijst van het SW-bedrijf van de gemeente waarin de geïndiceerde woonachtig
was.
16
budget 84% besteed aan beschutte arbeidsplaatsen, 15% aan detachering en 1% aan begeleid
werken (Plooij e.a., 2005).
Na wijziging van de Wsw per 1 januari 1998 is ook een herindicatieverplichting opgenomen.
Deze houdt in dat personen die na deze datum een Wsw-dienstverband hebben gekregen na
afloop van de geldigheidsduur van het indicatiebesluit worden geherindiceerd5. Bij de
herindicatie wordt vastgesteld of de betrokkene nog altijd tot de doelgroep behoort6.
1.5.3 Rechtsvormen
Zoals in paragraaf 1.5.1 is aangegeven behoeft een gemeente niet zelf zorg te dragen voor de
Wsw, maar kan zij hiervoor een uitvoeringsorganisatie aanwijzen. Dat van genoemd artikel
veelvuldig gebruik is gemaakt blijkt uit het feit dat er per 1 januari 2005 in Nederland 4677
gemeenten waren en slechts 90 SW-bedrijven. De verhouding tussen de gemeente en de
aangewezen rechtspersoon moet worden geregeld in een aanwijzingsbesluit. In het kader van
het toezicht op de uitvoering door het Rijk blijft de gemeente eindverantwoordelijk.
Wanneer een rechtspersoon door de gemeente is aangewezen zijn er twee mogelijkheden:

- De werknemer sluit een arbeidsovereenkomst met de gemeente en de werkgever (het
SW-bedrijf) neemt de werkgeverstaken op zich;
- De werkgever (het SW-bedrijf) krijgt volledig mandaat en sluit ook (namens de
gemeente) de arbeidsovereenkomst met de werknemer. In geval van faillissement blijft
de gemeente echter verantwoordelijk voor voortzetting van het dienstverband.
Wanneer nadrukkelijk alle taken zijn overgedragen aan de uitvoerende rechtspersoon kan
deze zelf het aanspreekpunt voor het Rijk zijn. Wanneer de gemeente slechts een deel van de
uitvoering overdraagt, vindt de bekostiging aan de gemeente plaats. De gemeente is dan zelf
verantwoordelijk voor de verdere verdeling van de middelen naar de uitvoeringsorganisatie.
Wanneer één gemeente een eigen uitvoeringsorganisatie opricht gebeurt dit veelal in de vorm
van een bestuurscommissie of een gemeentelijke dienst. Het komt echter ook veelvuldig voor
dat meerdere gemeenten samen een gemeenschappelijke regeling oprichten die de Wsw voor
deze gemeenten uitvoert. Een gemeenschappelijke regeling is een openbaar lichaam waarvan
het bestuur bestaat uit afgevaardigden van de deelnemende gemeenten. De deelnemende
gemeenten blijven verantwoordelijk voor de financiële risico’s van de gemeenschappelijke
regeling.
Vanwege de toegenomen bedrijfsrisico’s kent een aantal SW-bedrijven de rechtsvorm van een
naamloze of besloten vennootschap. Daarnaast komt ook een aantal stichtingen voor. Voor
een overzicht van de organisatievormen van de SW-bedrijven in Nederland wordt verwezen
naar figuur 2.1. Om de ontwikkeling weer te geven dat het aantal private rechtspersonen
toeneemt ten koste van het aantal publiekrechtelijke lichamen zijn de organisatievormen
weergegeven per 1 januari 2001 respectievelijk 1 januari 2005. Hierbij moet worden
opgemerkt dat een groot aantal organisaties ongeacht de rechtsvorm van het moederbedrijf
een of meerdere besloten vennootschappen onder de moeder heeft geplaatst waarin de
daadwerkelijke bedrijfsactiviteiten dan wel een aantal nevenactiviteiten zijn ondergebracht. In
de figuur is in een degelijke situatie de rechtsvorm van het moederbedrijf opgenomen.
5
De geldigheidsduur wordt vanaf 2005 bepaald door het CWI en beloopt een periode van drie tot maximaal tien
jaar.
6
Wanneer de persoon niet meer tot de doelgroep behoort wordt een aanbod gedaan voor een alternatieve
opvangmogelijkheid (ondergrens) dan wel passende arbeid (bovengrens).
7
Bron: www.decentraalbestuur.nl d.d. 12 augustus 2005
17
Figuur 3.1.: Overzicht rechtsvormen van SW-bedrijven in Nederland8
Organisatievormen SW-bedrijven
80
69
70
60 52
50
Aantal
1-1-2001
40
1-1-2005
30
20 13
9 9 8
10 5 4 5 4 4
1
0
V
R
g
st
N
e
in
B
G
si
en
ht
is
tic
di
m
S
ke
om
ij
sc
el
nt
ur
ee
tu
es
em
B
Organisatievorm
1.5.4 Bekostiging
Aangezien binnen SW-bedrijven personen werken met lichamelijke, verstandelijke of

psychische beperkingen hebben zij zonder overheidssteun geen bestaansrecht. De zelfstandig
te genereren omzet is ontoereikend om de gemaakte kosten te dekken.
Over de periode 1969-1982 ontving de gemeente een procentuele bijdrage in onder andere de
loonkosten en de sociale lasten. Daarnaast werd een aanvullende rijksbijdrage verstrekt. Een
belangrijk deel van de overige ten laste van de gemeente komende kosten werden vergoed via
een uitkering uit het Gemeentefonds. Vanaf 1982 tot en met 1989 werden nadelige
exploitatiesaldi door het Rijk vergoed, mits de exploitatiebaten en –lasten als “relevant”
werden aangemerkt. De loonkosten en VUT-uitkeringen werden voor 100% door het Rijk
gesubsidieerd. Met ingang van 1989 is de budgetfinanciering ingevoerd door het Rijk. Het
budget wordt gezien als compensatie voor het verschil tussen opbrengsten uit de verkoop van
producten en diensten en de gemaakte kosten. Deze methodiek is nog altijd van toepassing,
reden waarom hier wat dieper op wordt ingegaan.
Jaarlijks verleent de minister van SZW – na overleg met de VNG - subsidie voor het
realiseren van een aantal arbeidsplaatsen (de zogenaamde taakstelling). De
subsidietoekenning vindt plaats volgens de regels die zijn vastgelegd in het Besluit financieel
verdeelmodel sociale werkvoorziening. Zoals al eerder in deze paragraaf is aangegeven is de
gemeente in de wet aangewezen als uitvoerder van de Wsw en ontvangt de gemeente de
rijkssubsidie. In de praktijk hebben vrijwel alle9 gemeenten een organisatie aangewezen die
de Wsw uitvoert en ook rechtstreeks de subsidie van het Rijk ontvangt10. Het aantal te
8
De informatie is ontleend aan de internetpagina’s en jaarrekeningen van de SW-bedrijven. Per 1 januari 2001
waren er in Nederland 93 SW-bedrijven, als gevolg van fusies waren dit er per 1 januari 2005 nog 90.
9
Mij zijn slechts twee gemeenten bekend die, als gevolg van het niet tijdig nemen van een aanwijzingsbesluit, de
Wsw formeel zelf uitvoeren.
18
realiseren arbeidsplaatsen wordt bepaald op basis van de gebleken landelijke behoefte aan
arbeidsplaatsen. Deze behoefte kent twee componenten te weten:
- de werknemers die reeds een arbeidsplaats vervullen;
- de personen die geïndiceerd zijn voor de sociale werkvoorziening en daartoe op een
wachtlijst zijn geplaatst.
De rijksbijdrage bestaat uit een jaarbedrag per standaardeenheid (fultime-equivalent op basis

van 32 uur11 gecorrigeerd met een handicapfactor). Bij de berekening van de subsidie worden
wachtlijstgegevens gebruikt uit de twee jaar voorafgaand aan het desbetreffende subsidiejaar.
Wanneer de wachtlijst van een SW-bedrijf langer dan gemiddeld is, worden extra
arbeidsplaatsen toegekend; wanneer de wachtlijst korter is moet een deel van de taakstelling
worden ingeleverd. Na afloop van het boekjaar wordt de rijksbijdrage definitief vastgesteld op
basis van het feitelijk gerealiseerde aantal arbeidsplaatsen.
Het jaarbedrag per standaardeenheid is landelijk gelijk en wordt op macroniveau bepaald door
het totaal beschikbare budget te delen door het totaal aantal te realiseren arbeidsplaatsen.
Voor een overzicht van de berekening van de rijksbijdrage wordt verwezen naar bijlage II.
1.5.5 Ontwikkeling van sociale naar sociaal-bedrijfseconomische doelstelling
Met de Wsw worden drie doelstellingen gelijktijdig nagestreefd:

- De sociale doelstelling waarbij de sociale werkvoorziening als vangnet dient voor
arbeidsgehandicapte personen die niet regulier kunnen werken;
- De productiviteitsdoelstelling waarbij SW-bedrijven de arbeidscapaciteit van de
doelgroep benutten (ook wel de bedrijfseconomische doelstelling genoemd);
- De door- of uitstroomdoelstelling waarbij gestreefd wordt naar doorstroom binnen de
regeling en uitstroom voor mensen die in een reguliere werkomgeving kunnen werken
(Ministerie van SZW, IWI, 2003, pagina 13).
Het streven is om aan alle drie de doelstellingen tegemoet te komen. Duidelijk mag zijn dat
deze ook onderling kunnen conflicteren. Zo kan de sociale doelstelling in het gedrang komen
wanneer het SW-bedrijf teveel aandacht besteedt aan de productiviteitsdoelstelling. De
productiviteitsdoelstelling komt in het geding wanneer daadwerkelijk sprake zal zijn van
uitstroom van medewerkers naar een baan buiten het SW-bedrijf. Andersom vindt afroming
plaats bij de selectie en wordt uitstroom belemmerd wanneer SW-bedrijven worden
afgerekend op hun resultaat (door bijvoorbeeld de deelnemende gemeenten).
Zoals vermeld in paragraaf 1.5.4 is vanaf 1989 sprake van budgetfinanciering. Sinds de
invoering van de budgetfinanciering is sprake van een toenemende nadruk op de
bedrijfseconomische prestaties omdat de deelnemende gemeenten eventuele
exploitatieverliezen zelf voor hun rekening moeten nemen. Dit wordt geïllustreerd door het
grote aantal reorganisaties dat vanaf 1995 heeft plaatsgevonden, waarbij veelal interim-
managers werden aangetrokken om de financiële problematiek op te lossen (de Gruijter en
van IJpen, januari 2003, pag. 3). De nadruk op het bedrijfsmatige karakter is dus ten eerste
veroorzaakt door afnemende subsidiestromen vanuit de landelijke overheid. Daarnaast is
10
Volledigheidshalve wordt nog gewezen op de op handen zijnde wetswijziging met een beoogde ingangsdatum
van 1 januari 2007. De vaste subsidie per gerealiseerde arbeidsplaats vervalt. In plaats daarvan ontvangen
gemeenten jaarlijks een totaalbudget, waarmee zij een minimumaantal WSW-plaatsen moeten realiseren.
11
Voor de personen die in dienst zijn getreden voor 1 januari 1998 wordt de fulltime-equivalent bepaald op basis
van 36 uur.
19
(vanaf 2002) sprake van de afschaffing van voordelen zoals de Wet Vermindering Afdracht
loonheffing en de specifieke afdrachtkortingen (SPAK). Deze voordelen worden (vrijwel) niet
gecompenseerd in de rijkssubsidie. De mate waarin de Wsw-loonkosten door de rijkssubsidie
kunnen worden gedekt neemt dus af. Deze stelling wordt bevestigd door een onderzoek van
Verschuure en Sponselee in 2004 en een eigen onderzoek naar de ontwikkeling van het
rijksbudget en de loonkosten12. De bevindingen van het eigen onderzoek zijn weergegeven in
figuur 2.2. Hieruit blijkt dat over de periode 1996 t/m 2005 de toename van het rijksbudget
Wsw achterblijft bij de ontwikkeling van de loonkosten Wsw; de overige kosten (waaronder
die van ambtenarensalarissen) worden in het geheel niet gecompenseerd door het rijksbudget.
Dit houdt in dat een toenemend deel van de kosten van het SW-bedrijf uit de opbrengsten uit
eigen bedrijfsactiviteiten moet worden terugverdiend. Het SW-bedrijf wordt hierdoor
genoodzaakt meer bedrijfseconomisch te gaan opereren.
Figuur 3.2.: Ontwikkeling rijksbudgetten en loonkosten Wsw 1996 t/m 200513
Ontwikkeling rijksbudget en loonkosten
140%
120%
100%
Indexcijfers
80%
60%
40%
20%
0%
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Jaren
Budget per se Loonkosten per fte
Legenda:
Alle genoemde budgetten zijn ontleend aan de zogenaamde budgetbrieven en inclusief het garantiefonds, de
bedragen ten behoeve van de wet andere subsidies, het centraal CAO-fonds, scholingsmiddelen en
implementatie-ondersteuning. De loonkostenontwikkeling is ontleend aan de CAO’s. Tot en met 1997 werd
subsidie per fte toegekend, vanaf 1998 per se. Aangezien met indexcijfers is gewerkt zijn deze cijfers
vergelijkbaar.
Ten tweede is vanaf 1998 op dit bedrijfsmatige karakter nog meer de nadruk komen te liggen
doordat als gevolg van een aanscherping van de indicatievereisten de instroom veelal over
minder capaciteiten beschikt. Het aanbod van “eenvoudige werk”, waar de SW-bedrijven
12
Het onderzoek van Verschuure en Sponselee is in 2004 uitgevoerd onder 18 SW-bedrijven. Hierbij is gekeken
naar de ontwikkeling van de loonkosten Wsw versus de rijkssubsidie Wsw over de periode 2002 tot 2005. Uit
het onderzoek blijkt dat het dekkingspercentage van de rijkssubsidie ten opzichte van de loonkosten Wsw in
2002 nog 104,3% was terwijl dit percentage in 2005 was gedaald tot 97,2%. De afwijking met figuur 2.2. wordt
veroorzaakt doordat in de benadering van Verschuure en Sponselee is gekeken naar de ontwikkeling van de
loonkosten inclusief de afdrachtvermindering en het ziekengeld. In figuur 2.2. is slechts de ontwikkeling van de
Wsw-loonkosten volgens de CAO betrokken.
13
Uitgangsjaar is 1996 (=100%). De gegevens over 2005 zijn gebaseerd op de voorlopige subsidietoekenning
d.d. 28 september 2004.
20
voorheen een groot deel van haar activiteiten in vond, is echter sterk afgenomen door
automatisering en concurrentie van lagelonenlanden (en penitentiaire inrichtingen). Hierdoor
is het bedrijfsresultaat nog sterker onder druk komen te staan en is de ontwikkeling ingezet
dat diverse productie-activiteiten moeten worden beëindigd door SW-bedrijven.
Tot slot is in de in 1998 van kracht geworden Wsw en met de invoering van de Structuur
Uitvoering Werk en Inkomen (SUWI)14 per 1 januari 2002 sterker dan voor heen de nadruk
komen te liggen op de uitstroomdoelstellingen. In de in 2004 gepubliceerde plannen
modernisering Wsw15 wordt nog meer accent gelegd op deze doelstellingen door het begeleid
werken en detachering van SW-medewerkers te benadrukken. Een en ander houdt in dat een
Wsw-dienstverband voor een belangrijk deel van de doelgroep slechts als een instrument
wordt gezien om uiteindelijk een arbeidsovereenkomst in een regulier bedrijf te kunnen
aangaan. Deze uitstroommogelijkheid doet zich echter met name voor bij het beter
gekwalificeerde personeel zodat ook deze ontwikkeling voor extra druk op de
productiemogelijkheden en dus het bedrijfsresultaat zorgt. Tegenover het realiseren van
uitstroom van medewerkers staat namelijk geen financiële vergoeding.
Als reactie op deze ontwikkelingen is een groot aantal SW-bedrijven zich gaan presenteren als
reïntegratiebedrijf, waarbij naast de Wsw ook andere regelingen voor gesubsidieerde arbeid
worden uitgevoerd16. Door de uitvoering van deze extra regelingen kunnen de SW-bedrijven
extra opbrengsten genereren waarmee een deel van de overheadkosten van de bestaande
organisatie gedekt kan worden.
1.6 Wet- en regelgeving voor sociale werkvoorziening
1.6.1 Inleiding
Zoals al is aangetoond in paragraaf 1.5.1 is de bestaansgrond van SW-bedrijven vastgelegd in

de Wsw. Hieronder wordt kort nader ingegaan op deze wet en een aantal uit deze wet
voortvloeiende besluiten en regelingen. Gezien het onderwerp van dit onderzoek (externe
verslaggeving) zal overigens geen diepgaande behandeling van deze wetgeving worden
gegeven. Daarnaast zal worden aangegeven welke verslaggevingsvoorschriften op de SW-
bedrijven van toepassing zijn.
14
Doelstelling van de Wet SUWI is mensen allereerst zelf verantwoordelijk maken voor het weer gaan
participeren aan het (reguliere) arbeidsproces waarbij het uitstroombeleid effectiever wordt. Kern van de wet is
werk boven inkomen (uitkering).
15
Deze plannen moeten leiden tot een per 1 januari 2007 in te voeren wet die als doelstelling heeft dat de sociale
werkvoorziening (Wsw) nog sterker dan nu moet worden voorbehouden aan mensen die op een beschermde
werkplek zijn aangewezen. Verder moeten gemeenten bevorderen dat meer mensen bij een gewone werkgever
gaan werken, omdat ze op die manier meer integreren in de samenleving (Ministerie van SZW, juni 2005).
16
Het gaat hier onder meer om de tot 2004 van kracht zijnde Wet Inschakeling Werkzoekenden (Wiw) en de
Regeling In- en Doorstroombanen; vanaf 2004 worden dergelijke trajecten veelal uitgevoerd in opdracht van
gemeenten die deze kunnen bekostigen uit het Werkdeel van de Wet Werk en Bijstand (WWB).
21
1.6.2 Opbouw Wsw
De Wet Sociale werkvoorziening is ingedeeld in negen hoofdstukken. In de wet wordt

ingegaan op de doelstelling van de Wsw, de subsidieverstrekking door de gemeente aan het
SW-bedrijf, de subsidie door het Rijk aan de gemeente, de indicatie en het toezicht en de
informatieverschaffing.
In hoofdstuk 6 (Toezicht en informatie) is opgenomen dat het Ministerie van SZW toezicht
houdt op de uitvoering van de wet. Hiertoe zijn als voorwaarden gesteld dat jaarlijks een
kostenopgave ten behoeve van de subsidievaststelling wordt ingediend en dat alle van belang
zijnde vastleggingen en bewijsstukken ten behoeve van het besluitvormings-, uitvoerings- ,
controle- en verantwoordingsproces zichtbaar en controleerbaar in de administratie zijn
vastgelegd.
In dit hoofdstuk en de overige hoofdstukken van de Wsw zijn geen voorschriften opgenomen
gericht op de externe (jaar-) verslaggeving.
1.6.3 Overige van toepassing zijnde regelgeving voor sociale werkvoorziening
Op grond van de Wsw zijn diverse besluiten en regelingen van kracht. Deze besluiten en
regelingen geven nadere voorschriften voor de indicatiestelling, de toekenning en vaststelling
van de subsidie en het afleggen van verantwoording. Hierin zijn, evenals in de Wsw, geen
nadere voorschriften opgenomen gericht op de externe verslaggeving. Dit was tot en met 1990
anders toen sprake was van een verplicht te hanteren modeljaarrekening op grond van het
Besluit informatie sociale werkvoorziening. Met ingang van 1991 is de eis gesteld dat de
gemeentelijke comptabiliteitsvoorschriften dienen te worden gevolgd17.
In dit kader is het nog interessant op te merken dat tot en met 1997 op SW-bedrijven ook het
Besluit Lasten ex Wsw van toepassing was. Dit Besluit had wel betrekking op een specifiek
onderdeel van de externe verslaggeving door SW-bedrijven. Het Besluit stond een SW-bedrijf
namelijk slechts toe om een voorziening tot 0,5% van het rijksbudget met een maximum,
afhankelijk van het budget, tussen € 68.067 (ƒ 150.000) en € 226.890 (ƒ 500.000) te vormen.
Met de invoering van de nieuwe Wet Sociale Werkvoorziening per 1 januari 1998 is het
Besluit Lasten ex Wsw vervallen.
Daarnaast zijn uiteraard ook algemene wetten (ook) op SW-bedrijven van toepassing, zoals
bijvoorbeeld de Arbeidsomstandighedenwet en de Wet op de ondernemingsraden.
Op basis van bovenstaande korte inventarisatie kan worden geconstateerd dat geen specifiek
op SW-bedrijven (in Nederland) gerichte voorschriften voor de externe verslaggeving
bestaan.
17
Hoewel nadere informatie mij hierover ontbreekt is het waarschijnlijk aan te nemen dat alle SW-bedrijven in
1991 nog een publiekrechtelijke rechtsvorm kenden.
22
1.6.4 Van toepassing zijnde verslaggevingsvoorschriften
Uit figuur 2.1. valt af te lezen dat per 1 januari 2005 65 SW-bedrijven (bestuurscommissies,
gemeentelijke diensten en gemeenschappelijke regelingen) zijn aan te merken als
overheidslichamen waarop de verslaggevingsvoorschriften voor de (lagere) overheid van
toepassing zijn. Vanaf 2004 moeten deze organisaties in principe18 aan het BBV voldoen. 25
SW-bedrijven moeten op grond van hun rechtsvorm voldoen aan BW2T919. Overigens
moesten per 1 januari 2001 nog 83 SW-bedrijven aan de
overheidsverslaggevingsvoorschriften voldoen tegen 10 waarop BW2T9 van toepassing was.
18
Van belang is hier de wet tot wijziging van de Provincie- en Gemeentewet in verband met nieuwe
voorschriften voor begroting en verantwoording (Staatsblad 314, 2 juli 2003). Deze wet is een gevolg van de
invoering van het BBV per 1 februari 2003. In deze wet is een apart overgangsartikel (artikel III) opgenomen dat
bepaalt dat het zogenaamde bevriezingsartikel voor gemeenschappelijke regelingen in de Wet dualisering
gemeentebestuur niet van toepassing is op de artikelen 186 tot en met 213 Gemeentewet en krachtens deze
artikelen vastgestelde regels, met name het BBV (PP: artikel 186 GW geeft aan dat “ De begroting, de
begrotingswijzigingen, de meerjarenraming, de jaarrekening en het jaarverslag worden ingericht
overeenkomstig bij of krachtens algemene maatregel van bestuur te geven regels” ). In de toelichting wordt dit
nog eens nader verklaard: dualisering werkt niet door naar gemeenschappelijke regelingen, behalve voor de
genoemde financiële bepalingen.
Het punt is vervolgens dat deze wet inwerking is getreden na 1 juli 2003. In de Nota naar aanleiding van het
verslag stelt de minister van BZK dat hij inwerkingtreding beoogt voor het begrotingsjaar 2004. Aangezien
echter de begroting van gemeenschappelijke regelingen voor 2004 al voor 1 juli 2003 moeten zijn vastgesteld, is
2004 voor gemeenschappelijke regelingen een overgangsjaar zo stelt de Commissie BBV in deel 2, vraag 16 van
de vraag- en antwoordrubriek. In deel 6, vraag 10 is echter aangegeven dat de balans per 31 december 2004 wel
volledig aan het BBV moet voldoen. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de jaarrekening aan de regels van het
BBV moet voldoen, maar dat de paragrafen in 2004 facultatief zijn.
19
Dit geldt voor de besloten en naamloze vennootschap, maar ook voor de zogenaamde commerciële stichting
(een stichting die een onderneming in stand houd).
23
2 Wet- en regelgeving verslaggeving SW-bedrijven
2.1 Inleiding
In dit hoofdstuk zullen de verslaggevingsvoorschriften voor publieke rechtspersonen (het

BBV) en die voor private rechtspersonen (BW2T9) worden behandeld. Gezien het moment
van uitvoering van dit onderzoek zal ook aandacht worden geschonken aan de voorganger van
het BBV, de CV95. In dit hoofdstuk zal een korte beschrijving van de verschillende
voorschriften worden gegeven waarna verschillende verslaggevingsonderwerpen vanuit de
drie genoemde voorschriften zullen worden bezien. Overigens zal, gezien de reikwijdte van
het onderzoek, geen volledige behandeling van de verslaggevingsvoorschriften worden
gegeven, maar zal met name aandacht worden geschonken aan de verschillen tussen de
diverse verslaggevingsvoorschriften die relevant (en specifiek) zijn voor de SW-sector. De
doelstelling van dit hoofdstuk is te komen tot een aantal verslaggevingsvraagstukken20 gericht
op de jaarrekening van een SW-bedrijf.
2.1.1 Comptabiliteitsvoorschriften‘95
Op grond van artikel 186 van de Gemeentewet en artikel 190 van de Provinciewet dienden de
begroting en jaarverslaggeving van gemeenten en provincies tot en met 2003 te worden
ingericht volgens de CV95. Via artikel 33 van de Wet Gemeenschappelijke Regelingen waren
de CV95 ook van toepassing verklaard voor gemeenschappelijke regelingen.
Uit de toelichting op de CV95 blijkt dat het hanteren van BW2T9 als referentiekader één van
de vier uitgangspunten bij het opstellen van de CV95 is geweest. De andere drie
uitgangspunten waren het democratisch beginsel in combinatie met het beginsel van
autonomie (de eigen beslissingsbevoegdheid van het overheidsorgaan, PP), de harmonisatie
van regelgeving en de informatiemeerwaarde (van der Schaaf, 1996, pag. 704).
De comptabiliteitsvoorschriften, die primair zijn gericht op de externe verslaggeving, zijn met

ingang van 1 januari 1995 van kracht geworden en zijn opgenomen in het Besluit
Comptabiliteitsvoorschriften 1995. Dit besluit heeft na afloop van het begrotingsjaar 2003
zijn geldigheid verloren in verband met de invoering van het BBV (zie §2.1.2).
Uit de indeling van de CV95 valt de nadrukkelijke aandacht voor de begroting en

meerjarenraming op. Van de 62 inhoudelijke artikelen (3 t/m 64) hebben er 21 (3 t/m 23)
betrekking op de begroting en meerjarenraming. Dit is verklaarbaar uit het feit dat de
gemeente en provincie bestedingshuishoudingen zijn. De begroting heeft bij dergelijke
organisaties een belangrijke rol waar het gaat om de budgetbewaking. De meerjarenraming
heeft een functie bij het toetsen van de financiële haalbaarheid van geformuleerde
beleidsdoelstellingen voor de middellange termijn.
2.1.2 Besluit begroting en verantwoording
Met ingang van 1 februari 2003 is het Besluit begroting en verantwoording provincies en
gemeenten van kracht geworden. Vanaf het jaar 2004 moeten de begroting, meerjarenraming
20
Ten behoeve van de lezer zijn de verschillende verslaggevingsvraagstukken in hoofdstuk 2 en de
beantwoording van de vraagstukken in hoofdstuk 3 doorlopend genummerd.
24
en jaarverslaggeving van provincies en gemeenten (en gemeenschappelijke regelingen) aan
dit besluit voldoen.
De redenen om de CV95 te vervangen door een nieuw besluit, het BBV, zijn:
- De afbakening tussen BW2T9 enerzijds en de eigenheid van de gemeente21 anderzijds
bleek in de praktijk niet duidelijk genoeg. In het BBV is het principe “BW2T9 is
leidend” vervangen door “een eigenstandig kader voor provincies en gemeenten”. Dit
kader leidt tot een gemodificeerd stelsel van baten en lasten;
- In maart 2002 is de Wet dualisering gemeentebestuur in werking getreden22. Kern van
deze wet is de ontvlechting tussen gemeenteraad en college van burgemeester en
wethouders. De kaderstellende en controlerende rol van de raad wordt versterkt. Dit
heeft geleid tot twee belangrijke principes in de voorschriften voor gemeentelijke
verslaggeving: iedere doelgroep heeft zijn eigen informatie/documenten en de raad
stelt beleidsuitgangspunten van beheersaspecten vast;
- Er is sprake van een toegenomen informatiebehoefte van met name externe partijen als
gevolg van de steeds complexer wordende maatschappij en het uitbreiden van het
gemeentelijk takenpakket.
In tegenstelling tot de CV95 kent het BBV ook een document waarin de uitgangspunten die
aan de verslaggevingsvoorschriften ten grondslag liggen zijn opgenomen namelijk de
“Uitgangspunten gemodificeerd stelsel van baten en lasten provincies en gemeenten”.
Daarnaast is er de vraag- en antwoordrubriek van de Commissie BBV waar praktijkvragen
worden beantwoord. De vraag- en antwoordrubriek is niet geheel te vergelijken met de
Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving (zie §2.1.3). De Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving
bevatten immers stelselmatige uitwerkingen van de wettelijke bepalingen met betrekking tot
diverse specifieke vraagstukken in tegenstelling tot de rubriek van het BBV. Men kan de Raad
voor de Jaarverslaggeving echter geen praktijkvraagstukken voorleggen.
Op basis van de indeling van het BBV kan overigens geconcludeerd worden dat de wijze
waarop het BBV is ingedeeld, door de clustering van de gehanteerde grondslagen in een
afzonderlijk hoofdstuk (V), logischer is dan de rangschikking in de CV95 waarbij de
grondslagen verspreid over verschillende onderdelen zijn opgenomen.
Ook de benadering van de verslaggevingsregels in het BBV is opmerkelijk. Waar de CV95 en

BW2T9 spreken over “normen die in het maatschappelijk verkeer als aanvaardbaar worden
beschouwd” (art. 3 CV95 respectievelijk art. 362.1 BW2T9) gaat het BBV uit van “normen
die voor gemeenten en provincies als aanvaardbaar worden beschouwd” (art. 3.1. BBV).
Blokdijk stelt dat dit een accentverschuiving betekent van de ontvangers (gebruikers, PP) van
de verantwoording naar de opstellers (Blokdijk, 2004, pag. 87). Naar mijn mening is het feit
dat het BBV volledig is geschreven vanuit de gedachte van de opstellers van de jaarrekening
21
Het begrip eigenheid geeft aan dat de gemeente als huishouding op onderdelen een andere karakteristiek heeft
dan de private huishouding, die in de verslaggeving eigen, gemeentelijke regels noodzakelijk maakt (Ministerie
van BZK, 2003). De eigenheid bestaat uit: de essentiële rol van de begrotingscyclus bij overheden (allocatie- en
autorisatiefunctie), het inkomensbestedende karakter van overheden en de hieruit voortvloeiende nadruk op de
exploitatie, het feit dat een aanzienlijk deel van de activa bij overheden geen middelen in bedrijfseconomische
zin oplevert en het door derden qua bestedingsdoel gebonden zijn van een deel van de middelen (Werkgroep
ƒinver, 2001).
22
In maart 2003 is de Wet dualisering provinciebestuur in werking getreden, hierdoor zijn de genoemde
consequenties ook van toepassing op de provinciale staten en gedeputeerde staten. Voor de leesbaarheid wordt in
deze scriptie alleen gesproken van de gemeente en gemeentelijke organen.
25
(gemeente en provincie) niet zo zeer af te leiden uit deze formulering23, maar wel uit de
feitelijke voorschriften. Zo wordt in de toelichting voortdurend gesproken over de gemeenten
en provincies. Dat deze voorschriften ook door andere organisaties moeten worden toegepast
komt in de toelichting niet naar voren.
2.1.3 Verslaggevingsvoorschriften voor privaatrechtelijke rechtspersonen
De bepalingen inzake de jaarrekening van privaatrechtelijke rechtspersonen zijn opgenomen

in BW2T9. De wet is van toepassing op naamloze vennootschappen, besloten
vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid, coöperaties, onderlinge
waarborgmaatschappijen en commerciële stichtingen en verenigingen.
Aan BW2T9 zijn twee algemene maatregelen van bestuur toegevoegd:
- het besluit waardering activa24 met aanvullende regels omtrent de waardering van
activa in de jaarrekening en;
- het Besluit Modellen Jaarrekening met aanvullende regels met betrekking tot de
vormgeving en de inhoud van de balans en de exploitatierekening.
Bij het opmaken en publiceren van jaarrekeningen zijn de bestuurders gehouden aan de in
BW2T9 opgenomen voorschriften. Wel biedt artikel 362 lid 4 de mogelijkheid om van de
bijzondere voorschriften in titel 9 af te wijken wanneer dit het inzicht in vermogen en
resultaat ten goede komt.
De in BW2T9 opgenomen bepalingen zijn minimumvoorschriften. Een nadere uitwerking en

interpretatie van de bepalingen (en “de normen die in het maatschappelijk verkeer
aanvaardbaar zijn”) is te vinden in de Richtlijnen van de Raad voor de Jaarverslaggeving (RJ)
en de jurisprudentie van de Ondernemingskamer en de Hoge Raad. De Raad voor de
Jaarverslaggeving beschouwt het als zijn taak om inhoud te geven aan de in het
maatschappelijk verkeer als aanvaardbaar beschouwde normen voor waardering,
resultaatbepaling en presentatie. De richtlijnen zijn opgedeeld in aanbevelingen en stellige
uitspraken (aan deze laatste wordt een groter gewicht toegekend door de Raad). De richtlijnen
hebben geen kracht van wet, maar er wordt op grond van de samenstelling van de Raad25 en
de procedures van totstandkoming van de uitspraken26 wel een groot gezag aan toegekend. De
uitgangspunten voor de RJ zijn vastgelegd in het Stramien voor de opstelling en vormgeving
van jaarrekeningen (“het Stramien”).
Wanneer in het vervolg van de scriptie wordt gesproken over BW2T9 wordt hieronder ook de
nadere uitwerking en interpretatie op grond van de RJ verstaan.
23
Er staat immers dat de normen voor gemeenten en provincies aanvaardbaar worden beschouwd en niet dat
deze door gemeenten en provincies aanvaardbaar worden beschouwd.
24
Dit besluit zal met ingang van de jaarrekeningen die worden opgesteld over de verslagjaren die zijn
aangevangen op of na 1 januari 2005 worden vervangen door het Besluit actuele waarde.
25
De Raad voor de Jaarverslaggeving is samengesteld uit vertegenwoordigers van de verschaffers, gebruikers en
controleurs van de financiële verslaglegging.
26
Na publicatie van het ontwerp wordt de gelegenheid geboden tot het geven van commentaar dat wordt
overwogen alvorens de richtlijn definitief wordt vastgesteld.
26
2.2 Samenstelling en indeling jaarrekening
2.2.1 Samenstelling jaarrekening
Voorafgaand aan de inhoudelijke behandeling van de inrichting van de jaarrekening en de

waardering van de verschillende posten moet worden geïnventariseerd uit welke onderdelen
een jaarrekening bestaat.
Volgens de CV95 bestaat de jaarrekening uit de rekening van baten en lasten en de balans met
een toelichting hierop (artikelen 27 en 34). Het BBV noemt de programmarekening en de
toelichting en de balans en de toelichting (artikel 24.3). BW2T9 verstaat onder de
jaarrekening de balans en de winsten verliesrekening met toelichting (art. 361.1). Opvallend
is dat de CV95 en het BBV eerst de rekening van baten en lasten respectievelijk de
programmarekening behandelen en daarna de balans, terwijl in BW2T9 de balans voor de
winsten verliesrekening wordt genoemd. Aangezien in de praktijk over het algemeen de
balans voor de exploitatierekening wordt geplaatst (ook bij organisatie die rapporteren op
basis van de CV95 / het BBV) is dit wat betreft de indeling van de jaarrekening naar mijn
mening geen punt van discussie.
In het kader van de behandeling van de samenstelling van de jaarrekening kan de vraag (1)
worden gesteld of een kasstroomoverzicht in de jaarrekening van een SW-bedrijf moet
worden opgenomen. De CV95 en het BBV vermelden hier niets over. Ook in BW2T9 komt
het kasstroomoverzicht niet voor; in de RJ-bundel is er in een afzonderlijke richtlijn (360) wel
aandacht aan besteed. Een kasstroomoverzicht is in RJ.360.101 gedefinieerd als een overzicht
van de geldmiddelen die in de verslagperiode beschikbaar zijn gekomen en van het gebruik
dat van deze geldmiddelen is gemaakt. In RJ360 wordt een kasstroomoverzicht alleen
verplicht gesteld voor rechtspersonen die op grond van de groottecriteria als groot of
middelgroot worden aangemerkt.
2.2.2 Indeling jaarrekening
Bestudering en onderlinge vergelijking van de CV95, het BBV en BW2T9 (en de nadere
voorschriften die zijn opgenomen in het Besluit Modellen Jaarrekening) leidt tot de conclusie
dat de indeling van de balans en de exploitatierekening27 op onderdelen sterk verschillend is.
De verschillen zullen hieronder in beeld worden gebracht.
Artikel 363.6 BW2T9 staat toe dat van de indeling, benaming en omschrijving van de posten
wordt afgeweken28. De CV95 en het BBV kennen een dergelijke vrijheid niet. De vraag (2)
die naar voren komt is of het inzicht gebaat is bij de vrijheid om aanpassingen in de indeling,
benaming en omschrijving aan te brengen of dat strikte standaardisering meer gewenst is.
27
In deze scriptie zal de benaming exploitatierekening worden aangehouden waar de behandelde
verslaggevingsvoorschriften spreken van rekening van baten en lasten (CV95), programmarekening (BBV) en
winsten verliesrekening (BW2T9). Voor een motivering van de gemaakte keuze wordt verwezen naar
hoofdstuk 3.
28
De reden hiervoor zal zijn dat BW2T9 een breed toepassingsgebied kent. Dit in tegenstelling tot de CV95 en
het BBV.
27
Inrichting balans
In bijlage IIIA is een overzicht gegeven van de verschillende indelingsvoorschriften voor de

balans zoals deze worden gegeven door de CV95, het BBV en BW2T9.
Hieronder wordt slechts ingegaan op de meest kenmerkende verschillen.
Vorderingen
Waar het de indeling van de vorderingen betreft, maken de op de overheid gerichte
voorschriften een verdergaande indeling dan BW2T9. De vorderingen op
publiekrechtelijke/openbare lichamen, waarover over het algemeen een relatief laag
kredietrisico wordt gelopen, moeten volgens de CV95 en het BBV afzonderlijk op de balans
worden gepresenteerd. SW-bedrijven kennen uit hoofde van gemeentelijke bijdragen en de
activiteiten die zij voor gemeenten verrichten (met name hoveniers- en reïntegratie-
activiteiten) aanzienlijke vorderingen op gemeenten. De vraag (3) of vorderingen op openbare
lichamen afzonderlijk zichtbaar moeten worden gemaakt is dan ook relevant.
Eigen vermogen en voorzieningen

De CV95 en het BBV onderscheiden binnen het eigen vermogen de algemene reserve en
bestemmingsreserves29. Volgens BW2T9 bestaat het eigen vermogen uit het geplaatste
kapitaal, de agioreserve, de herwaarderingsreserves, andere wettelijke reserves, statutaire
reserves, overige reserves en niet verdeelde winsten voor zover de bestemming niet in de
balans is verwerkt.
De verschillen tussen enerzijds de CV95 en het BBV en anderzijds BW2T9 worden
veroorzaakt doordat publiekrechtelijke lichamen geen aandelenkapitaal kennen en
privaatrechtelijke ondernemingen zoals de besloten en naamloze vennootschap wel. De keuze
voor de presentatie van het eigen vermogen door SW-bedrijven kan dus niet zonder meer
worden voorgeschreven, maar zal afhankelijk zijn van de rechtsvorm.
De algemene reserve bij een publiekrechtelijke organisatie zal bij privaatrechtelijke
ondernemingen onder de overige reserves worden geschaard. De in BW2T9 gehanteerde
meervoudsvorm (overige reserves) duidt op andere reserves naast de algemene reserve, een
nadere invulling hieraan is echter niet gegeven.
De classificatie bestemmingsreserve in de overheidsvoorschriften is afwijkend van BW2T9
(overigens wordt in de RJ wel gesproken over bestemmingsreserves en –fondsen30). De
toelichting op artikel 43 van het BBV geeft aan dat dit is gedaan met een beroep op de
eigenheid van provincies en gemeenten. De vraag (4) is of de in voetnoot 21 gegeven
definiëring van het begrip eigenheid ook van toepassing is op SW-bedrijven en dus of de
bestemmingsreserves een afzonderlijke categorie van het vermogen in de jaarrekeningen van
SW-bedrijven zouden moeten vormen.
De CV95 rekenen op grond van artikel 48.4 onder de bestemmingsreserves ook “de nog niet
bestede verkregen middelen, verkregen van derden onder stringente condities voor de
inrichting van de aanwending”. Het BBV schaart de van derden verkregen middelen die aan
een specifiek doel besteed moeten worden (of anders terugbetaald dienen te worden aan de
subsidiënt) niet onder de bestemmingsreserves, maar onder de voorzieningen. Het argument
hiervoor is, volgens de toelichting op artikel 43, dat er sprake is van een (bestedings-)
29
Onder een bestemmingsreserve wordt verstaan een reserve waaraan door het bestuur een bestemming is
gegeven.
30
Bestemmingsfondsen onderscheiden zich van bestemmingsreserves doordat de beperking in de
bestedingsmogelijkheid niet is aangebracht door het bestuur, maar door een derde, zie ook §3.3.2.
28
verplichting. Ook SW-bedrijven ontvangen dergelijke middelen. Voorbeelden hiervan zijn
ontvangen middelen voor specifieke scholingsprojecten of overschotten op door de overheid
gesubsidieerde reïntegratie-activiteiten die slechts in het kader van reïntegratie mogen worden
besteed. Of op grond van de aanwezige bestedingsverplichting verantwoording onder de
voorzieningen de meest gepaste verwerkingswijze is kan ter discussie worden gesteld. Zo
behoort ook verantwoording als bestemmingsfonds of schuld tot de mogelijkheden. Op grond
van bovenstaande kan de vraag (5) worden geformuleerd of nog niet bestede, van derden
verkregen, middelen die voor een specifiek doel moet worden ingezet onder de
bestemmingsreserves moeten worden opgenomen of dat verantwoording onder de
voorzieningen, als bestemmingsfonds of als overlopende post tot een beter inzicht leidt.
Artikel 30.1 CV95 schrijft voor dat het saldo van de rekening van baten en lasten afzonderlijk
in de balans moet worden opgenomen. Het presenteren van een balans waarin het voorstel tot
dekking respectievelijk aanwending van dit saldo al is verwerkt is dus niet toegestaan. Het tot
vaststellen bevoegde orgaan (de gemeenteraad of het algemeen bestuur van een
gemeenschappelijke regeling) dient (immers) de beslissing te nemen tot bestemming van het
saldo.
Artikel 42.1 BBV daarentegen ziet het resultaat niet als afzonderlijke balanspost maar als
onderdeel van het eigen vermogen en spreekt van het resultaat na bestemming. De
achtergrond hiervan is dat uit de programmarekening, op grond van artikel 27.1.e., het
gerealiseerde resultaat na bestemming moet blijken. Uit onderdeel d van het eerste lid van dit
artikel blijkt overigens dat de bestemming slechts kan bestaan uit toevoegingen en
onttrekkingen aan reserves. Hieruit blijkt dat het BBV primair is geschreven voor gemeenten.
Bij aanverwante organisaties zoals SW-bedrijven is het immers goed denkbaar dat een
overschot / tekort niet leidt tot een reservering / onttrekking, maar tot een terugbetaling /
ontvangst van een aanvullende bijdrage van de deelnemende gemeente(n).
BW2T9 geeft zowel opname van het resultaat vóór als ná bestemming als mogelijkheid als in
artikel 373.1.g. wordt gesproken van “niet verdeelde winsten … voor zover de bestemming
daarvan niet in de balans is verwerkt”.
De keuze (6) moet dus worden gemaakt of SW-bedrijven het resultaat vóór of ná bestemming
in de balans moeten opnemen.
Kortlopende schulden
Wat betreft de indeling van de kortlopende schulden is, evenals bij de vorderingen, sprake van
het al dan niet afzonderlijk vermelden van de schulden aan publiekrechtelijke lichamen in de
balans. Aangezien deze problematiek in feite gelijk is aan die zoals reeds vermeld onder de
vorderingen wordt hierop niet verder ingegaan.
Ook zal niet verder worden ingegaan op het feit dat het BBV in afwijking van CV95 en
BW2T9 voorschrijft dat de aflossingsverplichting van een langlopende lening onder de
langlopende schulden wordt verantwoord aangezien de rentetypische looptijd niet langer is
dan een jaar. Vanwege het feit dat de aflossingsverplichting binnen een jaar vervalt is het
logischer deze als kortlopende schuld te verantwoorden.
Inrichting exploitatierekening
De diverse voorschriften hanteren verschillende benamingen voor de exploitatierekening. De

CV95 duiden deze aan met de rekening van baten en lasten, het BBV met programmarekening
en BW2T9 gebruikt de term winsten verliesrekening en staat voor coöperaties en
commerciële stichtingen en verenigingen ook de benaming exploitatierekening toe. Hoewel
29
de benaming slechts een formaliteit is zal in hoofdstuk 4 in het kort een onderbouwde keuze
(7) wordt gemaakt voor de meest passende term.
Bij de indeling van de exploitatierekening bestaat de keuze tussen een categoriale en

functionele kostensplitsing. Bij de categoriale kostensplitsing worden de kosten getoond per
kosten- en opbrengstensoort, bij de functionele per bedrijfsfunctie.
In de CV95 worden de uitgaven en inkomsten enerzijds gegroepeerd naar gebieden van

gemeentelijke zorg (artikel 28). Deze onderwerpen zijn gegroepeerd in tien
hoofdonderwerpen, de zogenaamde hoofdfuncties. Binnen deze hoofdfuncties is sprake van
een nadere indeling: de functies. De toepassende organisaties zijn vrij om binnen deze
functies een nadere onderverdeling in subfuncties aan te brengen. Binnen het bereik van deze
scriptie is de indeling naar (hoofd-)functies niet relevant. De SW-bedrijven voeren slechts één
gebied van gemeentelijke zorg (namelijk de sociale werkvoorziening31) uit.
Anderzijds is sprake van een onderverdeling in de soorten kosten en opbrengsten, de
zogenaamde economische categorieën (artikel 20.2). De indeling en inhoud zijn
voorgeschreven, in de CV95 is een limitatieve opsomming gegeven van de mogelijke
categorieën.
Als gevolg van de invoering van de Wet dualisering gemeentebestuur schrijft het BBV vier
documenten voor met het oog op de gemeentelijke begroting en jaarrekening. De
gemeenteraad stelt haar kaders in de programmabegroting en voert haar controlerende taak uit
aan de hand van de programmaverantwoording. Het BBV laat de indeling in hoofdfuncties
dus los en schrijft voor dat de programmaverantwoording bestaat uit de gerealiseerde baten en
lasten per programma32. Voor het college van burgemeester en wethouders zijn er de
productenbegroting en –verantwoording. Theoretisch zou deze scheiding ook aangebracht
kunnen worden bij SW-bedrijven, waarbij de programmabegroting en – verantwoording
bestemd zouden zijn voor het bestuur en de productenbegroting en –verantwoording voor de
directie. De indeling in programma’s is echter niet relevant, de exploitatie van een SW-bedrijf
zal binnen één gemeentelijk programma33 vallen.
Hoewel ook bij SW-bedrijven sprake zal moeten zijn van scheiding tussen het stellen van
kaders en de controle op de uitvoering enerzijds en de daadwerkelijke uitvoering van het
beleid anderzijds, zal het gezien de omvang van de activiteiten niet noodzakelijk zijn hiervoor
verschillende documenten te hanteren. Op grond van het BBV behoeven de economische
categorieën niet uit de jaarrekening te blijken34. Ook ten aanzien van de productenrealisatie
zijn geen nadere voorschriften gegeven zodat in het BBV verder geen inrichtingsvereisten
voor de exploitatierekening zijn gegeven.
BW2T9 geeft in artikel 377.1 aan dat in de winsten verliesrekening afzonderlijk worden
opgenomen de baten en lasten uit gewone bedrijfsuitoefening voor en na belastingen, de
buitengewone baten en lasten voor en na belastingen, de overige belastingen en het resultaat.
Omdat SW-bedrijven, op grond van de uitvoering van een overheidstaak, een vrijstelling
hebben voor de vennootschapsbelasting35 (ook wanneer de onderneming in een private
31
Dit onderwerp werd in de gemeenterekening onder de CV95 opgenomen onder functie 611, vallend onder
hoofdfunctie 6 sociale voorzieningen en maatschappelijke dienstverlening.
32
Een programma is in het BBV gedefinieerd als samenhangend geheel van activiteiten (art. 8.2).
33
Aangezien de gemeenten vrij zijn in de onderverdeling van de gemeenterekening in diverse programma’s is er
geen “vast programma” te noemen waaronder de sociale werkvoorziening wordt verantwoord.
34
Het SW-bedrijf zal deze informatie op grond van het BBV wel in de zogenaamde verdelingsmatrix moeten
opnemen ten behoeve van het Centraal Bureau voor de Statistiek (de zogenaamde informatie voor derden of
Iv3). Deze verdelingsmatrix maakt echter geen onderdeel uit van de jaarstukken. De categorieën zijn bij
ministeriële regeling vastgesteld en opgenomen in de circulaire “Regelgeving financiële functie” van 25 maart
2001.
35
Zie art 2.7 Wet Vpb.
30
rechtspersoon wordt gevoerd) zal op de presentatie van belastingen niet verder worden
ingegaan.
Daarna wordt in de leden 3 en 4 een limitatieve opsomming van een categoriale
respectievelijk functionele indeling gegeven. In het Besluit Modellen Jaarrekening zijn twee
categoriale modellen en twee functionele modellen opgenomen.
Ervan uitgaande dat het geheel vrij laten van de indeling (zoals in het BBV) uit het oogpunt
van onderlinge vergelijkbaarheid van jaarrekeningen niet de voorkeur geniet komen de
volgende indelingen in aanmerking om te worden gehanteerd in de jaarrekening van een SW-
bedrijf: de categoriale indeling volgens CV95 of de categoriale respectievelijk functionele
indeling op grond van BW2T9 (en het Besluit Modellen Jaarrekening).
Er zal dan ook een keuze (8) over de hoofdindeling van de exploitatierekening moet worden
gemaakt waarbij de mogelijkheden zijn de categoriale of functionele indeling.
In de bijlagen IIIB en IIIC zijn overzichten gegeven van de categoriale indeling volgens de
CV95 en het BBV respectievelijk de categoriale en functionele indeling volgens BW2T9.
Begrotingscijfers
Gezien het bestedingskarakter van overheidshuishoudingen schrijven de CV95 en het BBV
voor dat in de jaarrekening ook de begrotingscijfers worden opgenomen. Waar op grond van
de CV95 kan worden volstaan met de begrotingscijfers na wijziging(en) schrijft art. 27.2 BBV
voor dat de begrotingscijfers voor én na wijziging(en) in de rekening worden opgenomen. Een
nadere motivatie voor opname van beide cijfers wordt door het BBV niet gegeven.
In privaatrechtelijke ondernemingen spelen de begrotingscijfers slechts een rol in de interne
informatievoorziening (“management accounting”). Om deze reden schrijft BW2T9 dan ook
geen publicatie van deze cijfers voor.
In het volgende hoofdstuk zal dan ook de afweging (9a) worden gemaakt of de
begrotingscijfers als vergelijkende cijfers opgenomen moeten worden. En wanneer het
antwoord hierop bevestigend is of (9b) de begrotingscijfers vóór en ná wijziging(en)
opgenomen moeten worden of dat volstaan kan worden met de begrotingscijfers ná
wijziging(en).
2.3 Grondslagen van waardering en resultaatbepaling
2.3.1 Algemeen
Nadat hieronder eerst kort wordt ingegaan op een aantal algemene verslaggevingsprincipes
zullen de verschillen tussen de diverse verslaggevingsvoorschriften worden behandeld voor
zover ze specifiek betrekking hebben op SW-bedrijven.
Opname grondslagen
Uit de CV95 en het BBV blijkt niet dat de grondslagen uit de jaarrekening moeten blijken,
BW2T9 schrijft dit in artikel 384.5 wel voor. Voor inhoudelijk op de grondslagen in te gaan
kan dan ook de vraag (10) gesteld worden of de toegepaste grondslagen uit de jaarrekening
moeten blijken.
31
Begripsdefiniëring
De in de voorschriften opgenomen termen en begrippen dienen eenduidig gedefinieerd te zijn.
Dit voorkomt onduidelijkheid bij de gebruiker en verschaffer van informatie. Een vergelijking
tussen de drie verschillende verslaggevingsvoorschriften leert dat een dergelijke definiëring is
opgenomen in het BBV (en het document “Uitgangspunten voor een gemodificeerd stelsel
van baten en lasten”) en BW2T9 (en de RJ-bundel inclusief het Stramien), maar dat dit
ontbreekt in de CV95. Het behoeft geen toelichting dat definiëring van termen en begrippen
noodzakelijk is voor een juiste interpretatie van de voorschriften. Deze definiëring zal
uiteraard in de verslaggevingsvoorschriften zelf moeten worden opgenomen.
Het”vetorecht” van het inzichtvereiste

In zowel de CV95 als het BBV en BW2T9 is een duidelijke hoofddoelstelling van de
jaarrekening in de regelgeving opgenomen, namelijk het geven van inzicht. Dit gaat zover dat
met een (onderbouwd) beroep op het inzichtvereiste zelfs van de bijzondere
verslaggevingsvoorschriften mag worden afgeweken. De vraag (11) kan dan ook worden
gesteld of in de verslaggevingsregels voor SW-bedrijven moet worden toegestaan dat ten
behoeve van het inzicht van de voorschriften mag worden afgeweken.
Verslaggevings- of begrotingsstelsels36
Voor de verwerking van transacties in een jaarrekening kan de keuze worden gemaakt uit een
aantal stelsels. Het stelsel van baten en lasten, waarbij transacties worden verwerkt op het
moment waarop ze zich voordoen ongeacht het moment waarop de uit de transactie
voortvloeiende geldstroom plaatsvindt, is het meest in gebruik en wordt ook in de CV95, het
BBV (met een aantal modificaties37) en BW2T9 voorgeschreven.
De rijksoverheid past het kasstelsel nog toe waarbij transacties worden verwerkt op het
moment dat deze middels een geldstroom zijn geëffectueerd. Andere mogelijke
begrotingsstelsels zoals het verplichtingenstelsel en het stelsel van verkregen rechten zijn
nauwelijks meer in gebruik.
Het argument dat gebruikt wordt voor toepassing van het kasstelsel is de eenvoud van de
toepassing hiervan. Sinds de invoering van geautomatiseerde hulpmiddelen is dit argument
echter niet meer doorslaggevend.
Voor met name de subsidieverschaffers van SW-bedrijven (de landelijke en lokale overheid)
is het van belang dat de jaarrekening een duidelijk inzicht geeft in de financiële positie. Deze
positie zal één van de belangrijkste criteria zijn bij het vaststellen van de jaarlijkse bijdrage38.
Aangezien de financiële positie niet samenvalt met de kaspositie (Aukes en Maat, 1997, pag.
1079) impliceert deze wens van de subsidieverschaffers dat het stelsel van baten en lasten zal
moeten worden toegepast (toepassing van het toerekeningsbeginsel waarbij
periodetoerekening plaatsvindt). Een extra argument is het feit dat bij het kasstelsel de
36
Voor bedrijven spreken we van verslaggevingsstelsels, voor overheden van begrotingsstelstels,
Uitgangspunten voor een gemodificeerd stelsel van baten en lasten provincies en gemeenten, pag 19.
37
In de “Uitgangspunten voor een gemodificeerd stelsel van baten en lasten provincies en gemeenten” zijn de
volgende drie redenen voor modificaties (ten opzichte van het in het bedrijfsleven toegepaste stelsel) genoemd:
- de begroting speelt een centrale rol bij gemeenten;
- bij bedrijven zijn alle activiteiten gericht op het behalen van winst en dragen investeringen normaal
gesproken bij aan het economisch nut, dit in tegenstelling tot de gemeenten;
- bedrijven zijn gericht op vermogen en vermeerdering van vermogen terwijl gemeenten
inkomensbestedende huishoudingen worden genoemd. Bij bedrijven staat dan ook de balans centraal,
terwijl bij gemeenten met name de rekening van baten en lasten van belang is.
38
Dit gaat met name op voor de gemeentelijke bijdragen; voor de bepaling van rijksbijdrage kan alleen de
financiële positie van de gehele SW-sector van invloed zijn op het beschikbaar te stellen macrobudget. Verdeling
van dit budget aan de individuele SW-bedrijven vindt plaats op grond van andere criteria dan de financiële
positie, zie hiervoor ook §1.5.4.
32
matching tussen kosten (oorzaak) en opbrengsten (gevolg) ontbreekt. Om deze reden is het
kasstelsel met name nadelig voor de allocatiefunctie. Toepassing van het stelsel van baten en
lasten door SW-bedrijven is dan ook om meerdere redenen van belang. De vraag of de in (de
uitgangspunten voor) het BBV genoemde modificaties op het stelsel van baten en lasten ook
voor SW-bedrijven van toepassing moeten worden verklaard zal bij de behandeling van een
aantal in dit hoofdstuk opgenomen vraagstukken aan de orde komen.
Continuïteitsbeginsel
Bij de waardering van de verschillende activa en passiva bestaan er twee mogelijkheden. Ten
eerste kan er bij de waardering vanuit worden gegaan dat de bedrijfsuitoefening ongewijzigd
wordt voortgezet. In dit geval wordt gesproken van waardering uitgaande van “going-
concern” of het continuïteitsbeginsel.
Een tweede mogelijkheid voor de waardering is dat er wordt uitgegaan van discontinuïteit. In
dit geval wordt gewaardeerd tegen het bedrag dat zou kunnen worden verkregen door het
actief te verkopen of het passief af te wikkelen ofwel waardering tegen directe
opbrengstwaarde of liquidatiewaarde.
De SW-bedrijven kennen in het bieden van werkgelegenheid onder aangepaste
omstandigheden een doelstelling die wel gerealiseerd maar (onder de huidige wetgeving)
nooit als afgerond kan worden beschouwd. Daarnaast legt de Wsw iedere gemeente in
Nederland de verplichting op zorg te dragen voor het aanbod van werk onder aangepaste
omstandigheden. De continuïteit van de bedrijven staat dan onder normale39 omstandigheden
niet ter discussie zodat het continuïteitsbeginsel kan worden toegepast.
Matchingprincipe
Onder matching wordt verstaan het toerekenen van kosten. Product matching is een
toerekeningsprincipe voor kosten, waarbij deze zoveel als mogelijk worden toegerekend aan
de periode waarin de opbrengsten van de producten, waarvoor de kosten zijn gemaakt, als
baten worden verantwoord (Klaassen, 2000, pag. 83). Period matching houdt in dat uitgaven
worden geactiveerd en op basis van de verwachte gebruiksduur aan perioden worden
toegerekend.
Toepassing van het matchingprincipe leidt tot een zo optimaal mogelijk inzicht in de kosten
die gepaard gaan met de gerealiseerde opbrengsten. Anderzijds kan dit principe in strijd zijn
met het voorzichtigheidsprincipe (zie hierna) wanneer kosten worden geactiveerd waarvan
pas op een later moment duidelijk kan worden dat de opgeofferde middelen niet zullen leiden
tot (toereikende) opbrengsten.
De gebruiker van de jaarrekening en met name de subsidieverschaffer zal in de jaarrekening
tot uitdrukking willen zien komen hoe de voor enig jaar ter beschikking gestelde (schaarse)
middelen zijn aangewend en welke resultaten40 hiermee zijn behaald. Dit houdt in dat de
kosten worden toegerekend aan de periode waarin ook de opbrengsten van deze opgeofferde
middelen zijn opgenomen ofwel toepassing van het matching-principe.
Realisatie- en voorzichtigheidsprincipe
Het realisatie- en het voorzichtigheidsprincipe houden in dat winsten pas worden genomen
voor zover zij op de balansdatum zijn verwezenlijkt. Met verliezen en risico’s wordt rekening
gehouden voor zover zij vóór het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden.
39
Afgezien wordt van situaties waarin financiële bedrijfsresultaten of andere omstandigheden het bestuur van
een SW-bedrijf nopen tot samengaan met een ander SW-bedrijf.
40
Hierbij zal met name gedacht moeten worden aan het aantal personen dat aan een zinvolle daginvulling is
geholpen en de kosten die hiermee waren gemoeid. De “kostprijs” is uiteraard een resultante van het
gerealiseerde resultaat uit de bedrijfsuitoefening.
33
Het realisatiebeginsel geeft tevens aan wanneer een opbrengst respectievelijk winst kan
worden genomen, namelijk op het moment dat de prestatie is geleverd (Vijge, 2001, pag.
117). Door middel van de jaarrekening legt de leiding van het SW-bedrijf verantwoording af
aan het bestuur41 (c.q. de aandeelhouders bij een besloten of naamloze vennootschap) over het
gevoerde beleid en de aanwending van de ontvangen middelen. Hierbij kan de neiging
bestaan de cijfers rooskleuriger voor te stellen dan de werkelijkheid om zodoende discussies
over het handelen van de leiding te voorkomen. Om deze tendens tegen te gaan zal de
gebruiker van de jaarrekening vragen voldoende voorzichtigheid te betrachten bij het
samenstellen van de jaarcijfers. Dit houdt in dat het realisatie- en voorzichtigheidsbeginsel
worden toegepast.
2.3.2 Balans
1. Vaste activa
Maatschappelijk en economisch nut

In het BBV wordt onderscheid aangebracht tussen investeringen met een (meerjarig)
economisch nut en investeringen met maatschappelijk nut. Investeringen met een economisch
nut moeten worden geactiveerd. Activa met maatschappelijk nut leveren geen bijdrage aan het
genereren van middelen en mogen dus niet worden geactiveerd. Investeringen hebben volgens
artikel 59.2 economisch nut wanneer ze verhandelbaar zijn en/of kunnen bijdragen aan het
genereren van middelen. Op grond van deze definitie kan worden geconcludeerd dat
bijvoorbeeld (alle) gebouwen een economisch nut hebben, er is immers een markt voor
onroerend goed. Investeringen die geen middelen generen worden als activa met
maatschappelijk nut (als voorbeeld noemt het BBV-stramien wegen, waterwegen en pleinen)
aangemerkt. Activa met een maatschappelijk nut zullen niet op de balans van een SW-bedrijf
voorkomen. Een discussie over het al dan niet activeren van investeringen met
maatschappelijk nut is om deze reden in het kader van deze scriptie niet relevant en wordt dan
ook achterwege gelaten. Overigens maken de CV95 en BW2T9 geen onderscheid tussen
activa met een economisch en activa met maatschappelijk nut. Het Stramien stelt in alinea 49
bij de definitie van een actief dat er vanuit het actief “in de toekomst naar verwachting
economische voordelen naar de onderneming zullen vloeien”. Hieruit valt af te leiden dat
slechts sprake is van activa wanneer het economisch nut aanwezig is of hiervoor minimale
een gerede verwachting is.
Presentatie: bruto of netto?

In de toelichting op de CV95 wordt gesteld dat de waarderingsgrondslag (van vaste activa,
PP) zowel bruto als netto mag worden toegepast. Bij de brutomethode worden activa
gewaardeerd tegen de werkelijke verkrijgings- of vervaardigingsprijs en worden eventuele
ontvangen subsidies of opgebouwde reserves aan de creditzijde van de balans opgenomen als
bestemmingsreserves. De egalisatierekeningen zijn bedoeld om investeringsbijdragen
gedurende de gebruiksduur van het actief in jaarlijkse termijnen ten gunste van de
exploitatierekening te laten komen. Bij de nettomethode worden de subsidies of reserves op
de verkrijgings- of vervaardigingsprijs in mindering gebracht. In de SW-sector is het een
veelvoorkomende situatie dat een reserve of subsidie rechtstreeks aan een bepaald actief kan
worden toegerekend. Zo komt het voor dat de subsidiënt toestaat dat vanuit de positieve
bedrijfsresultaten wordt “gespaard” ten behoeve van het doen van bepaalde investeringen of
kent de subsidiënt een investeringsgebonden subsidie toe.
41
Tenzij anders vermeld wordt in het vervolg van deze scriptie met bestuur gedoeld op het algemeen bestuur (bij
een GR), de bestuurscommissie of de gemeenteraad (gemeentelijke dienst).
34
Artikel 62 van het BBV regelt dat activa bruto worden opgenomen en staat het op de
investering in mindering brengen van subsidies dan ook niet toe. Een uitzondering wordt
gemaakt voor bijdragen die in directe relatie staan met een actief (en voor, bij SW-bedrijven
niet voorkomende, investeringen met een maatschappelijk nut).
In BW2T9 is niets expliciet geregeld over het al dan niet toestaan van het netto presenteren
van activa. In RJ 274.112 is voorgeschreven dat een investeringssubsidie als
vooruitontvangen bedrag onder de overlopende passiva wordt opgenomen of in mindering
wordt gebracht op het geïnvesteerde bedrag.
De vraag (12) die zich voordoet is of het netto verantwoorden van investeringen door SW-
bedrijven moet worden toegestaan of dat een investering altijd bruto op de balans moet
worden opgenomen.
(Restant-) kredieten
In artikel 40.3 van de CV95 komt het belang van budgettering bij overheidsorganisaties sterk
naar voren wanneer wordt gesteld dat voor in uitvoering zijnde investeringswerken in de
toelichting aangegeven dient te worden hoe de werkelijke investeringsuitgaven zich
verhouden tot de door het bestuur vastgestelde bedragen (deze worden in de overheidssector
veelal aangeduid als kredieten).
Het BBV en BW2T9 besteden geen aandacht aan het in de toelichting opnemen van een
overzicht van de (restant-) kredieten. De vraag (13) kan worden gesteld of het opnemen van
een dergelijk overzicht in de toelichting wel onder de externe verslaggeving geschaard moet
worden of dat dit eerder een onderdeel uitmaakt van de interne (management-)
informatievoorziening.
a) Financiële vaste activa
De verslaggevingsvoorschriften zijn niet eenduidig waar het de waardering van de financiële

vaste activa betreft. De CV95 geven geen specifieke waarderingsregels voor de financiële
vaste activa zodat de algemene waarderingsregels gelden wat leidt tot waardering tegen
verkrijgingsprijs. Het BBV geeft aan dat activa worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs
waarbij voor deelnemingen een afwaardering plaatsvindt wanneer sprake is van een duurzaam
lagere waarde. De toelichting motiveert dit door te stellen dat gemeenten (en
gemeenschappelijke regelingen) op grond van de wet Fido alleen deelnemingen mogen
aanhouden vanwege het publiek belang. Er is dan ook geen reden de aandelen te waarderen
tegen intrinsieke of marktwaarde. Wanneer er een verkoopvoornemen bestaat dient de
verwachte opbrengst in de toelichting op de balans te worden opgenomen. In BW2T9 is
opgenomen dat deelnemingen kunnen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs, actuele
waarde, netto-vermogenswaarde of zichtbaar intrinsieke waarde waarbij de grondslagen voor
waardering en resultaatbepaling van de moedermaatschappij worden toegepast. De
rechtspersoon moet een reserve aanhouden ter hoogte van zijn aandeel in de resultaten uit
deelnemingen, sinds de eerste waardering, waarvan hij de ontvangst niet kan bewerkstelligen.
Diverse SW-bedrijven hebben deelnemingen in één of meerdere vennootschappen. Dit betreft
met name vennootschappen waarin werkzaamheden worden verricht die dienstbaar zijn aan
het SW-bedrijf (ter beschikking stellen van personeel, reïntegratie-activiteiten enz.). Veelal is
de doelstelling van het onderbrengen van deze activiteiten in een afzonderlijke vennootschap
het afdekken van risico’s voor het moederbedrijf dan wel de deelnemende gemeenten42 of het
feit dat direct aan de gemeente gelieerde publiekrechtelijke rechtspersonen niet mee mogen
42
In dit kader moet worden gewezen op de vraag of bij een eventueel faillissement de (eventueel door de politiek
afgedwongen) morele verantwoordelijkheid van overheidsorganisaties niet alsnog zal leiden tot het doen van
betalingen aan de schuldeiser(s).
35
doen in aanbestedingsrondes van reïntegratie-activiteiten terwijl dit vanuit een afzonderlijke
vennootschap wel is toegestaan43.
Resumerend (14) is dan ook de vraag aan de orde of deelnemingen gewaardeerd dienen te
worden tegen verkrijgingsprijs (met een afwaardering in geval van een duurzame
waardevermindering) of tegen netto-vermogenswaarde.
Volledigheidshalve wordt opgemerkt dat consolidatie en de over deelnemingen / verbonden

partijen op te nemen informatie in §2.4.3 aan de orde komen.
b) Geactiveerde tekorten
Onder de CV95 werd het toegestaan om aanlooptekorten die op termijn zouden worden
terugverdiend (zoals bijvoorbeeld omvangrijke investeringen in de gemeentelijke riolering) op
de balans op te nemen als geactiveerd tekort44. Bij gemeenten en provincies waren de
geactiveerde tekorten dan ook te zien als vorderingen op (toekomstige) belastingbetalers
(Mol, de Kruijf en Vijn, 2000). Gezien het bedrijfsmatige karakter van SW-bedrijven zal er
geen sprake zijn van tekorten die op een later moment kunnen leiden tot opbrengsten dan wel
van tekorten die door middel van het verhogen van heffingen op derden kunnen worden
afgewenteld. Activering van tekorten door SW-bedrijven zou dus neerkomen op het in de tijd
verschuiven van verliezen. Het criterium voor activering is dat er sprake is van verwachte
toekomstige opbrengsten en dus komen tekorten niet voor activering in aanmerking.
Bovendien doet het enerzijds instandhouden van een algemene reserve en het anderzijds
activeren van tekorten afbreuk aan het beeld dat de balans geeft van de vermogenspositie. In
geval van een ontoereikende vermogenspositie geeft een negatieve reserve een veel
duidelijker signaal dan een opgenomen geactiveerd tekort. Op grond van deze argumenten
zou het activeren van tekorten door SW-bedrijven dan ook niet toegestaan moeten worden.
Hierom zal op geactiveerde tekorten in deze scriptie dan ook niet verder worden ingegaan.
2. Vlottende activa
a) Voorraden
Bestudering van de artikelen met als onderwerp de voorraden in de gemeentelijke

verslaggevingsvoorschriften (de artikelen 42 en 43 CV95 en de artikelen 38 en 70 BBV) leert
dat deze met name betrekking hebben op de gemeentelijke bouwgrondexploitatie. Dit is
verklaarbaar uit het feit dat een gemeente, naast de voorraad bouwgrond, over weinig tot geen
voorraden beschikt. Dit in tegenstelling tot de SW-bedrijven die beschikken over voorraden
vanuit haar productie-activiteiten. Voor deze post zal dan ook, wat betreft rubricering en
toelichting, in hoge mate aansluiting gezocht moeten worden bij de voorschriften in BW2T9.
De verschillende productie-activiteiten die door SW-bedrijven worden uitgevoerd hebben tot

gevolg dat per balansdatum sprake zal zijn van onderhanden werk. Dit kan worden
onderscheiden in onderhanden werk in de zin van halffabrikaten en onderhanden projecten in
43
Dit argument is met het vervallen van de uitbestedingsplicht op grond van de wet SUWI met ingang van 1
januari 2006 niet meer van kracht.
44
Volgens de toelichting op artikel 34 verdient het de voorkeur geactiveerde tekorten direct ten laste van het
eigen vermogen te brengen; activering wordt echter toegestaan, de maximale afschrijvingsduur bedraagt dan 10
jaar. Hiermee is lid 1 van artikel 34 in strijd met lid 2. Lid 1 stelt dat het criterium voor vaste activa is het
duurzaam dienen van de werkzaamheid van de organisatie, terwijl lid 2 activering van tekorten (die voortvloeien
uit het verleden en waarbij het toekomstig nut oftewel het “duurzaam dienen” ontbreekt) toestaat.
36
opdracht van derden (RJ 220.401). De waardering van halffabrikaten komt feitelijk overeen
met de waardering van de reguliere voorraden zodat hierop niet specifiek wordt ingegaan. Bij
projecten kan onderscheid worden gemaakt tussen aanneemcontracten (tegen vaste prijs) en
regiewerk (vergoeding van gemaakte kosten met een winstopslag). In de SW-sector is veelal
sprake van werk tegen contracten waarbij de verplichting wordt aangegaan bepaalde
producten of diensten (zoals bijvoorbeeld in- en ompakwerk van levensmiddelen, het
monteren van printplaten, drukken van briefpapier of maken van meubels) in een afgesproken
hoeveelheid tegen een overeengekomen prijs te leveren. Het gaat hierbij om contracten die
boekjaar overschrijdend zijn. De verslaggevingsvraag (15) die hierbij aan de orde is, is of
winst naar rato van de verrichte prestatie tussentijds of bij voltooiing van het werk (het
desbetreffende contract) moet worden genomen. De eerste methode wordt in de literatuur
aangeduid als “percentage of completion”, de tweede als “completed contract”. Voor de wijze
van toerekening van de winst aan de onderscheiden jaren is van belang of het mogelijk is de
winst op reeds verrichte prestaties op verantwoorde wijze te bepalen (RJ 220.406). Ook staat
het BBV tussentijdse winstneming toe, mits het project onder te verdelen is in duidelijk
herkenbare delen. Zowel de CV95 als het BBV en de RJ (220.413) geven aan dat in geval van
verwachte verliezen een voorziening dient te worden gevormd. Dit uitgangspunt is in
overeenstemming met het voorzichtigheidsprincipe en wordt hier niet ter discussie gesteld.
3. Vaste passiva
a) Eigen vermogen
Een kenmerkend verschil tussen de overheidsverslaggeving tot en met 2003 (CV95) en de

verslaggeving voor private ondernemingen en het BBV is dat de CV95 niet verplicht tot
toepassing van het “all-inclusive”-beginsel45. Het niet toepassen van dit principe wil zeggen
dat de totale mutatie van de reservepositie niet correspondeert met het saldo van de
exploitatierekening. In een dergelijke situatie is niet altijd direct duidelijk welke bedragen aan
de reserves zijn onttrokken en toegevoegd en in hoeverre dit het resultaat heeft beïnvloed. Op
grond hiervan mag duidelijk zijn dat de voorkeur, ook voor SW-bedrijven, wordt gegeven aan
toepassing van het “all-inclusive-beginsel”. Aangezien met de invoering van het BBV aan dit
kritiekpunt tegemoet is gekomen doordat de toevoegingen en onttrekkingen na de presentatie
van het resultaat (vóór bestemming) worden getoond, en er dus geen verschil (meer) bestaat
tussen de verslaggevingsvoorschriften voor private ondernemingen en overheden, zal hierop
in hoofdstuk 3 niet verder worden ingegaan.
b) Voorzieningen
Vele46 SW-bedrijven hadden, gezien hun bedrijfsmatige karakter, tot de invoering van het
BBV verplichtingen uit hoofde van vakantiegeld en verlofverplichtingen op de balans
opgenomen. Voor publiekrechtelijke organisaties is in de CV95 voorgeschreven dat dergelijke
verplichtingen opgenomen moeten worden aangezien in artikel 4.1 is aangegeven dat het
stelsel van baten en lasten moet worden gehanteerd (en in de CV95 geen uitzondering voor dit
aspect is opgenomen). Ook BW2T9 en de RJ schrijven toepassing van het stelsel van baten en
lasten voor en verplichten dus de opname van deze verplichtingen. RJ 271.02 schrijft voor dat
verplichtingen uit niet opgenomen vakantiedagen en vakantiegeldverplichtingen als
45
Overigens zijn ook binnen de verslaggeving voor private ondernemingen een aantal afwijkingen van
toepassing van het “all-inclusive”-beginsel toegestaan. Als voorbeeld wordt genoemd het op grond van BW2T9
art. 389.7 rechtstreeks ten laste van het eigen vermogen mogen brengen van goodwill.
46
Uit het praktijkonderzoek is gebleken dat in 75% van de onderzochte jaarrekeningen sprake was van een
vakantiegeld- of verlofverplichting, zie §3.8.3.
37
overlopende passiva in de balans worden opgenomen in plaats van als voorziening zoals bij
de CV95. Het BBV verbiedt echter in artikel 44 het vormen van voorzieningen voor jaarlijks
terugkerende aan arbeidskosten gerelateerde verplichtingen van een vergelijkbaar volume. In
artikel 49 is bovendien aangegeven dat ook presentatie van dergelijke verplichtingen onder de
overlopende passiva niet is toegestaan. De belangrijkste reden voor het niet opnemen van
deze verplichtingen is dat de lasten hiervan in de begroting en de meerjarenraming moeten
worden opgenomen. Bijkomende redenen zijn dat deze methode (van het niet opnemen van de
arbeidsrechtelijke verplichtingen) al diverse jaren in gebruik is en dat het extra
administratieve handelingen voorkomt. Het begrip vergelijkbaar volume is niet in het BBV
gedefinieerd maar gesteld is dat “gemeenten op basis van wegingsfactoren, die los staan van
de budgettaire situatie, zelf dienen te bepalen of bij een arbeidsgerelateerde verplichting
sprake is van een jaarlijks vergelijkbaar volume. Van belang is daarbij te bepalen of de
desbetreffende kosten een voorspelbaar gelijkmatig patroon hebben.” Als voorbeelden van de
wegingsfactoren worden genoemd de omvang van de formatie en de algemene
loonkostenontwikkeling. In de uitgangspunten voor het gemodificeerd stelsel van baten en
lasten is aangegeven dat over een periode van vier jaar gekeken moet worden of sprake is van
een vergelijkbaar volume.
Opname van een verplichting voor vakantiegeld, vakantiedagen, de IZA-premies voor
gepensioneerden47 en het gemeentelijk deel van het FPU48 is dus niet toegestaan. Een
voorziening voor wachtgeldverplichtingen of spaarverlof zal, gezien het veelal ongelijkmatige
karakter, wel zijn toegestaan, tenzij sprake is van een jaarlijks vergelijkbaar volume.
Uit het vorenstaande kan de vraag (16) worden afgeleid of verplichtingen gerelateerd aan
arbeidskosten met een jaarlijks gelijkblijvend volume op de balans moeten worden
gepassiveerd en zo ja, of (17) hiervoor een voorziening moet worden gevormd of dat een
verplichting moet worden opgenomen.
Wanneer tot de conclusie wordt gekomen dat een verplichting moet worden gevormd voor
(onder andere) verlofverplichtingen is aan de orde wat (18) de waarderingsgrondslag voor de
verlofverplichting moet zijn. Hier kan namelijk worden uitgegaan van de gemiste
uuropbrengst wanneer medewerkers verlof opnemen en dus niet beschikbaar zijn, maar ook
van de loonkosten wanneer de medewerkers het verlof laten uitbetalen. Op basis van een
oriënterend onderzoek op de jaarrekeningen 200149 van SW-bedrijven is vastgesteld dat beide
grondslagen in de praktijk voorkomen.
Onder de CV95 en het BBV zal bij volledige toepassing van het stelsel van baten en lasten
jaarlijks een bedrag dienen te worden gedoteerd aan een voorziening wanneer sprake is van
periodiek groot onderhoud. Op deze wijze worden de lasten toegerekend aan de periode
waarin het desbetreffende bedrijfsmiddel wordt gebruikt. Het vormen van een voorziening
groot onderhoud is in Nederland algemeen aanvaard uit het oogpunt van kostenegalisatie.
Volledigheidshalve wordt opgemerkt dat niet aan alle voorwaarden volgens RJ252 is voldaan,
er is immers geen sprake van een feitelijke of in rechte afdwingbare verplichting. Hoewel de
zogenaamde componentenbenadering opmars doet onder invloed van internationale
verslaggevingsregels is het vormen van een voorziening groot onderhoud in de Nederlandse
47
In de situatie tot en met 31 december 2005 hebben gemeenten en gemeenschappelijke regelingen voor
gepensioneerden en zijn / haar partner waarvoor zij als laatste (ambtelijke) werkgever zijn de plicht tot betaling
van premies voor de IZA-verzekering. Na de invoering van het nieuwe zorgstelsel per 1 januari 2006 bestaat er
voor de voormalig werkgever geen premieplicht meer.
48
Afhankelijk van de leeftijd bij pensionering betaalt de werkgever 5% tot 18% van de flexibele
pensioenuitkering tot de 65-jarige leeftijd.
49
Er zijn 85 jaarrekeningen over 2001 globaal beoordeeld. Deze beoordeling is bedoeld als oriëntatie en
uitgevoerd voorafgaand aan het schrijven van de hoofdstukken 2 en 3.
38
verslaggeving nog altijd aanvaard. Ook SW-bedrijven zullen in voorkomende gevallen een
voorziening groot onderhoud kunnen vormen. Hierop zal dan ook niet verder worden
ingegaan.
2.3.3 Exploitatierekening
a) Omzet en kostprijs omzet (toegevoegde waarde)
Bij SW-bedrijven is over het algemeen sprake van diverse interne (binnen de eigen
organisatie) leveringen en / of diensten; het in eigen beheer uitvoeren van activiteiten is
immers in overeenstemming met de doelstelling van (sociale) werkvoorziening. Hierbij moet
met name worden gedacht aan intern uitgevoerde hoveniers- en schoonmaakwerkzaamheden
en (meer incidenteel) productie ten behoeve van het eigen bedrijf zoals het (ver-) bouwen van
bedrijfsruimten. Deze activiteiten worden als interne omzet in de jaarrekening verwerkt
waarbij een aantal bedrijven ook een interne winstopslag verwerkt. Niet alle SW-bedrijven
corrigeren vervolgens deze interne omzet.
De CV95 en het BBV gaan niet in op interne omzet. Ook BW2T9 gaat hierop niet in. De RJ
vermeldt in RJ 207.606 dat in het geval van interne leveringen binnen een groep wordt
aanbevolen om, wanneer deze van betekenis zijn voor het beeld dat de detaillering van de
omzet toont, hiervan gekwantificeerd mededeling te doen. Op interne omzet binnen een
organisatie wordt in de RJ niet expliciet ingegaan. In het volgende hoofdstuk zal worden
nagegaan (19) op welke wijze met de interne omzet zal moeten worden omgegaan.
b) Rijksbijdrage en gemeentelijke bijdrage
Zoals al in §1.5.4 aangegeven zijn de SW-bedrijven voor een sluitende exploitatie afhankelijk
van de rijksbijdrage en veelal ook van een gemeentelijke bijdrage.
Bij budgetsubsidiëring moet een omschreven prestatie worden geleverd voor een vooraf
voorgesteld budget. Budgetsubsidiëring heeft drie belangrijke kenmerken te weten: een
vaststaand budget, van tevoren omschreven prestaties en vrijheid van budgetbesteding. De
rijksbijdrage Wsw is een duidelijke vorm van budgetsubsidiëring waarbij de prestatie bestaat
uit de werkvoorziening aan de doelgroep. De gemeentelijke bijdrage kan een vorm van
budgetsubsidiëring zijn wanneer de bijdrage onafhankelijk is van het behaalde jaarresultaat.
Suurland (2003) stelt dat er bij budgetsubsidiëring sprake is van een directe relatie tussen de
geleverde prestatie en de daarvoor ontvangen opbrengst en dat de subsidie dan ook moet
worden aangemerkt als netto-omzet. Naar mijn mening kan dit echter ter discussie worden
gesteld met de vraag of het inzicht niet is gebaat met een duidelijke scheiding tussen de
opbrengsten die uit de eigen bedrijfsuitoefening zijn verkregen en de verkregen bijdragen.
In de CV95 en het BBV wordt over het al dan niet als omzet verwerken van de subsidie niets
vermeld. Artikel 377.6 BW2T9 vermeldt in dit kader “Onder de netto-omzet wordt verstaan
de opbrengst uit levering van goederen en diensten uit het bedrijf van de rechtspersoon, onder
aftrek van kortingen en dergelijke en van over de omzet geheven belastingen”. RJ 270.601
stelt dat de netto-omzet de weergave is van de omvang van de zaken van de rechtspersoon,
dus van hetgeen de rechtspersoon voor eigen rekening en risico presteert door verkoop én
levering dan wel door het verrichten van diensten aan zijn cliënten. In RJ640.404 wordt
gesteld dat organisaties zonder winststreven in de exploitatierekening de baten als
tegenprestaties voor de levering van producten en/of diensten en de subsidiebaten afzonderlijk
vermelden. Wanneer de gemeentelijke bijdrage afhankelijk is van de uitkomsten van de
39
exploitatie en dus als exploitatiesubsidie wordt verstrekt stelt Suurland (2003) dat deze niet tot
de netto-omzet wordt gerekend.
De vraag (20) die, aan de gebruikers van de jaarrekening van SW-bedrijven, kan worden
gesteld is dan ook of de rijksbijdrage en de gemeentelijke bijdrage tot de netto-omzet
gerekend dienen te worden of als afzonderlijke opbrengstsoort in de jaarrekening moeten
worden opgenomen.
c) Personeelskosten
Opvallend is dat in de jaarrekeningen van SW-bedrijven veelal sprake is van een gesplitste
verantwoording van salariskosten. De reden hiervoor is dat sprake is van meerdere cao’s
waarvoor de lasten afzonderlijk zichtbaar worden gemaakt. Zo volgen de ambtenaren de
CAR/UWO en worden de Wsw-medewerkers uitbetaald volgens de Wsw-cao. Wanneer ook
reïntegratie-activiteiten worden uitgevoerd is er mogelijk ook sprake van de cao-Welzijn en de
cao Wiw50. In de verslaggevingsvoorschriften voor zowel de overheid als privaatrechtelijke
ondernemingen is niet voorgeschreven dat de salariskosten per cao afzonderlijk in de
jaarrekening moeten worden opgenomen. De vraag (21) kan dus worden gesteld of deze
splitsing in de jaarrekening van SW-bedrijven wel moet worden aangebracht.
d) Financieringsbaten, en –lasten
Een bijzonder kenmerkend verschil tussen enerzijds de CV95 en het BBV en anderzijds
BW2T9 is het toerekenen van rente aan het eigen vermogen. BW2T9 staat rentetoerekening
aan het eigen vermogen niet toe omdat het niet past in een systeem van resultaatbepaling51. In
de CV95 en het BBV is rentetoerekening aan het eigen vermogen (de zogenaamde “bespaarde
rente”) wel toegestaan omdat dit recht zou doen aan het karakter van een
bestedingshuishouding en omdat de jaarrekening van een overheidslichaam een ander doel
heeft dan een jaarrekening in het bedrijfsleven. Bij de overheid gaat het om het inzicht in de
besteding van de collectieve middelen terwijl in het bedrijfsleven de functie van de
jaarrekening primair is het bepalen van het resultaat dat met de inzet van het vermogen is
bereikt. Om een juiste kostprijsberekening voor de verschillende taken binnen de overheid
mogelijk te maken worden aan alle taken kapitaallasten toegerekend zodat wordt
geabstraheerd van de mate waarin eventueel niet-rentedragend vermogen beschikbaar is; met
andere woorden de herkomst van het vermogen ter financiering van de taken speelt geen rol.
De vraag (22) is of rentetoerekening aan het eigen vermogen al dan niet moet worden
toegestaan.
2.4 Overige onderdelen jaarrekening
2.4.1 De toelichting
Naast de gebruikelijke informatie die in de toelichting op de jaarrekening wordt opgenomen

zoals een analyse op de belangrijkste afwijkingen ten opzichte van de cijfers in het vorig jaar
(en de begrotingscijfers bij overheidshuishoudingen) zijn in de overheidsverslaggeving nog
een aantal andere overzichten voorgeschreven. Overigens is opvallend dat het BBV geen
50
Ondanks de opheffing van de Wet Inschakeling Werkzoekenden per 1 januari 2004 in verband met de
invoering van de Wet Werk en Bijstand blijft de CAO Wiw vooralsnog rechtsgeldig (gemeenteloket.szw.nl, d.d.
3 augustus 2004).
51
In de bedrijfseconomie wordt een resultaat immers gezien als een toevoeging (winst) of onttrekking (verlies)
aan het eigen vermogen.
40
toelichting voorschrijft ten opzichte van de cijfers van het vorig jaar. Het behoeft geen nadere
motivering dat het voor een gebruiker die is geïnteresseerd in de ontwikkeling in de tijd van
belang is dat ook een toelichting ten opzichte van de cijfers van het vorige jaar wordt
opgenomen.
De CV95 schrijven in artikel 31 voor dat toelichting ook ten minste bevat:
- een kostenverdeelstaat;
- een overzicht kapitaallasten;
- een overzicht personele sterkte en personeelslasten en;
- een verzamel- en consolidatiestaat52.
Het BBV stelt in artikel 27 dat een afzonderlijk overzicht van gerealiseerde algemene
dekkingsmiddelen moet worden opgenomen (hierop wordt verderop teruggekomen) en vult
dit in artikel 28 aan met:
- een overzicht van de aanwending van het bedrag voor onvoorzien en;
- een overzicht van de incidentele baten en lasten.
In het hiernavolgende hoofdstuk zal worden nagegaan (23) welke van de hierboven genoemde
overzichten relevant zijn voor de gebruikers van de jaarrekeningen van SW-bedrijven.
2.4.2 Overige gegevens
In BW2T9 is in artikel 392.1 het meest expliciet aangegeven dat gebeurtenissen na

balansdatum (met belangrijke financiële gevolgen) moeten worden vermeld. Het BBV stelt
(artikel 58) dat inzichten die van belang zijn voor de financiële positie dienen te worden
verwerkt in de programmarekening (exploitatierekening), ook als deze inzichten zijn
verkregen na 31 december, maar vóór het vaststellen van de programmarekening. In de CV95
wordt (op grond van artikel 26) niet verder gegaan dan het voorschrift dat met zogenaamde
gebeurtenissen na balansdatum rekening wordt gehouden bij het vaststellen van de
jaarrekening voor zover de gebeurtenissen van belang zijn voor het inzicht. Ten aanzien van
de verwerking c.q. vermelding van de financiële gevolgen van belangrijke gebeurtenissen na
balansdatum is niets geregeld.
In de CV95 en het BBV is, met uitzondering van de gebeurtenissen na balansdatum, niets
geregeld met betrekking tot het opnemen van overige gegevens in de jaarrekening. Op grond
van artikel 213 van de Gemeentewet is opname van een accountantsverklaring echter wel
verplicht. In BW2T9 is in artikel 392 opgenomen dat een accountantsverklaring aan de
jaarrekening wordt toegevoegd.
Daarnaast is in artikel 392.1 BW2T9 voorgeschreven dat onder de overige gegevens worden
opgenomen:
- de statutaire regeling omtrent de winstbestemming;
- een (voorstel tot de bestemming) van de winst of de verwerking van het verlies.
In artikel 382 is aangegeven dat het gemiddeld aantal werknemers moet worden vermeld.
52
In de verzamel- en consolidatiestaat zijn gerubriceerd naar economische categorie opgenomen:
- de op de functies opgenomen baten en lasten;
- de in de kostenverdeelstaat opgenomen baten en lasten;
- de mutaties uit de investerings- en financieringsstaat.
41
In het volgende hoofdstuk zal worden nagegaan (24) of deze overige gegevens ook in de
jaarrekening van een SW-bedrijf dienen te worden opgenomen.
2.4.3 Overige
Consolidatievoorschriften
In §2.3.2 is bij financiële vaste activa al aangegeven dat het bij SW-bedrijven veelvuldig voor
komt dat activiteiten zijn ondergebracht in afzonderlijke BV’s. Uit dit oogpunt is het
vraagstuk van consolidatie dan ook relevant.
De CV95 geven in de artikelen 62 t/m 64 enkele voorschriften voor consolidatie maar stellen
consolidatie niet verplicht. De redenen hiervoor zijn dat dit zou kunnen leiden tot
onoverzichtelijke en ondoorzichtige ramings- en verantwoordingsdocumenten, dat er
onvoldoende draagvlak is bij de lagere overheden voor het voorschrijven van consolidatie en
dat verplicht stellen ingaat tegen het standpunt dat de voorschriften tot een minimum moeten
worden beperkt.
In het BBV is consolidatie expliciet verboden (artikel 5). Alle verbonden partijen53 moeten
worden opgenomen in de paragraaf verbonden partijen in de begroting en het jaarverslag. Als
alleen een financieel belang bestaat wordt de partij opgenomen in de paragraaf
weerstandsvermogen. Het verbod op consolidatie wordt beargumenteerd door te wijzen op
een systematischer wijze van het geven van inzicht in de relevante verbonden partijen in
genoemde paragraaf.
In BW2T9 zijn in de artikelen 405 tot en met 414 voorschriften voor de consolidatie
opgenomen. In artikel 406 is aangegeven dat een rechtspersoon die aan het hoofd van een
groep staat in de toelichting een geconsolideerde jaarrekening opneemt met de eigen
financiële gegevens en die van de dochtermaatschappijen in de groep en andere
groepsmaatschappijen. In BW2T9 is consolidatie, behoudens een aantal uitzonderingen54, dus
verplicht.
In hoofdstuk 4 zal worden nagegaan (25) op welke wijze door SW-bedrijven met consolidatie
zal moeten worden omgegaan.
Informatie over deelnemingen / verbonden partijen

De CV95 vragen dat in de toelichting informatie wordt verstrekt over de omvang en de aard
van de deelnemingen. Het BBV geeft geen afzonderlijke voorschriften voor de toelichting met
betrekking tot deelnemingen. Dit is verklaarbaar vanuit het feit dat (onder andere)
deelnemingen onder het BBV als verbonden partijen zijn aangemerkt. Het BBV geeft in
artikel 16 aan dat de paragraaf verbonden partijen (die in de begroting en de jaarstukken moet
worden opgenomen) minimaal bevat:
- “de visie op verbonden partijen in relatie tot de realisatie van de doelstellingen die zijn
opgenomen in de begroting;
- de beleidsvoornemens omtrent verbonden partijen”.
53
Er is sprake van een verbonden partij wanneer er zowel een financieel belang is als een bestuurlijke relatie (art.
1 BBV).
54
Van consolidatie van een groepsmaatschappij mag worden afgezien wanneer:
- consolidatie vanwege het verschil in werkzaamheden strijdig zou zijn met het inzichtvereiste;
- de invloed van een groepsmaatschappij van te verwaarlozen betekenis is voor het geheel;
- de benodigde gegevens slechts tegen onevenredige kosten of met grote vertraging te verkrijgen zijn;
- een belang slechts wordt aangehouden om het te vervreemden;
- de gegevens van de te consolideren rechtspersoon zijn opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening
van een groter geheel.
42
Artikel 69 voegt aan deze informatie in de lijst van verbonden partijen toe de informatie die
BW2T9 in artikel 379 vraagt, namelijk de naam, woonplaats, het verschafte aandeel in het
geplaatste kapitaal en het vermogen en resultaat volgens de laatst vastgestelde jaarrekening.
Artikel 69 BBV gaat verder dan BW2T9 door ook informatie te laten opnemen over het
openbaar belang dat wordt behartigd met de verbonden partij, door de veranderingen in het
belang te laten vermelden en door het vermogen te laten splitsen in vreemd en eigen
vermogen. Overigens komen verbonden partijen die niet tegelijk ook een deelneming zijn bij
SW-bedrijven niet of nauwelijks voor.
De vraag (26) is dan ook welke informatie over deelnemingen van SW-bedrijven in de
jaarrekening moet worden opgenomen.
Overzicht algemene dekkingsmiddelen

Het BBV schrijft voor dat een afzonderlijk overzicht gerealiseerde dekkingsmiddelen in de
jaarrekening moet worden opgenomen. Een dergelijk overzicht komt in de CV95 en BW2T9
niet voor. Onder dekkingsmiddelen worden verstaan55:algemene uitkeringen, dividend, saldo
van de financieringsfunctie en overige algemene dekkingsmiddelen. Bij SW-bedrijven zal het
hier met name gaan om de rijks- en gemeentelijke bijdrage. Dat dergelijke dekkingsmiddelen,
waar geen specifieke te leveren prestatie tegenover staat, bij privaatrechtelijke ondernemingen
niet voorkomen verklaart dat BW2T9 een dergelijk overzicht niet noemt. Of een dergelijk
overzicht toegevoegde waarde voor de gebruiker biedt in de jaarrekening van SW-bedrijven
zal in hoofdstuk 3 worden uitgewerkt (27).
Detaillering van de netto-omzet

Vrijwel alle SW-bedrijven kenmerken zich doordat ze hun omzet creëren uit diverse
activiteiten. Artikel 380.1 BW2T9 schrijft voor dat met behulp van cijfers inzicht wordt
geboden in de mate waarin de verschillende activiteiten aan het nettoresultaat hebben
bijgedragen. Een dergelijk voorschrift is in de CV95 en het BBV niet opgenomen. De vraag
(28) kan dan ook worden gesteld of een dergelijk overzicht als een verplicht onderdeel van de
jaarrekening van een SW-bedrijf moet worden aangemerkt.
Niet financiële informatie

Naast financiële informatie wordt in de jaarrekening veelal ook niet-financiële informatie
geboden. De niet-financiële informatie heeft een rol in het oordeels- en besluitvormingsproces
over hoe succesvol een organisatie is in het bereiken van haar doelstellingen (Aukes en Maat,
1997, pag. 1088). Hieronder zal dan ook in het kort worden geïnventariseerd wat in de CV95,
het BBV en BW2T9 is vermeld over het opnemen van niet-financiële informatie.
In de toelichting op de CV95 is aangegeven dat geen verplichting is opgenomen om
kerngegevens (vaker genoemd: kengetallen, PP) te presenteren, omdat een groot aantal
overheidsorganisaties hier zelf al voldoende belang aan hecht. In het BBV is in het geheel niet
ingegaan op de niet-financiële informatie.
In BW2T9 zijn geen specifieke bepalingen opgenomen over kengetallen of prestatiegegevens.
Wel wordt hierop ingegaan in afdeling 4 van de RJ. In RJ400 zijn richtlijnen opgenomen met
betrekking tot algemene informatie (doelstelling, maatschappelijke effecten van ondernemen,
toekomstgerichte informatie, onderzoek en ontwikkeling enz.). In RJ430 zijn een aantal
richtlijnen opgenomen met betrekking tot kerncijfers, kengetallen en meerjarenoverzichten.
Op grond van bovenstaande kan de conclusie worden getrokken dat nog maar weinig met
betrekking tot niet-financiële informatie is voorgeschreven in de verslaggevingsregels.
55
Hier zijn alleen de bij SW-bedrijven voorkomende dekkingsmiddelen genoemd, overigens zijn wel de
benamingen gebruikt zoals die in het BBV zijn gehanteerd.
43
Opvallend genoeg is in de voorschriften voor verslaggeving door ondernemingen meer
geregeld omtrent de niet-financiële informatie dan in de overheidsverslaggeving. Dit terwijl
mag worden aangenomen dat bij overheidsorganisaties meer dan bij ondernemingen de
prestaties kunnen (of zelfs zullen moeten) worden afgeleid uit niet-financiële gegevens. Bij
ondernemingen staat immers de bedrijfseconomische doelstelling voorop waarvoor de
winstgevendheid de belangrijkste graadmeter is. In het volgende hoofdstuk zal worden
geïnventariseerd (29) welke niet-financiële informatie (minimaal) in de jaarrekening van een
SW-bedrijf zal moeten worden opgenomen.
Ook de zogenaamde paragrafen zijn een vorm van niet-financiële informatie. Onder de CV95
dienen alle materiële risico’s en verplichtingen die bekend zijn op het moment van aanbieden
van de begroting c.q. meerjarenraming in een afzonderlijke risicoparagraaf te worden
opgenomen (artikel 15). Het gaat hier om de risico’s die nog niet op andere wijze uit de
begroting blijken. Risico’s dus waarvoor nog geen voorziening is gevormd, verplichting is
opgenomen of een afwaardering is toegepast. Het artikel dat ingaat op het treffen van
voorzieningen (artikel 50) lezend kan geconcludeerd worden dat het in de risicoparagraaf
moet gaan om verplichtingen en verliezen waarvan het niet mogelijk is om een redelijke
inschatting te maken van de omvang. In de toelichting is overigens opgenomen dat
vermelding van risico’s in de risicoparagraaf achterwege kan blijven wanneer de
onderhandelingspositie van de organisatie kan worden geschaad door het vermelden van de
risico’s. Opvallend is verder dat genoemde risico’s alleen in de begroting dienen te worden
vermeld. Het is niet verplicht om in de jaarrekening een risicoparagraaf op te nemen. Korver
(1994, “Gemeente en risico’s”) noemt hiervoor als argument dat opname in de jaarrekening
niet mogelijk is aangezien de risicoparagraaf dan object van controle van de accountant
wordt. Deze zou de subjectieve, niet-financiële risico’s niet afdoende kunnen toetsen.
In het BBV wordt de risicoparagraaf niet voorgeschreven, wel is sprake van een aantal andere
paragrafen die (in de begroting en het jaarverslag) opgenomen moeten worden. Het betreft
hier de volgende, ook voor SW-bedrijven relevante paragrafen56:
- weerstandsvermogen: naast de informatie die onder CV95 in de risicoparagraaf moest
worden opgenomen over de risico’s dient in deze paragraaf ook informatie te worden
gegeven over de zogenaamde weerstandscapaciteit;
- onderhoud kapitaalgoederen: hierin wordt ingegaan op het beleid met betrekking tot
het onderhoud van de gebouwen en de financiële consequenties hiervan;
- financiering: hierin worden de beleidsvoornemens ten aanzien van het risicobeheer
van de financieringsportefeuille vermeld;
- bedrijfsvoering: ingegaan moet worden op de stand van zaken en de
beleidsvoornemens ten aanzien van de bedrijfsvoering;
- verbonden partijen: vermeld worden de visie op de verbonden partijen in relatie tot de
doelstellingen en de beleidsvoornemens met betrekking tot de verbonden partijen.
Opvallend is dat de paragrafen in het jaarverslag en niet in de jaarrekening moeten worden

opgenomen. Dit impliceert dat de paragrafen niet onder de scope van de
accountantsverklaring57 vallen.
56
Naast de genoemde paragrafen schrijft het BBV ook de paragrafen lokale heffingen en grondbeleid voor.
Gezien het gemeentespecifieke karakter van deze paragrafen zal hierop niet verder worden ingegaan.
57
In de nota van toelichting op het BAPG is opgenomen dat de accountant controleert of het jaarverslag niet
strijdig is met de jaarrekening. De controle of de verplichte paragrafen aanwezig zijn en of ze van voldoende
kwaliteit zijn wordt voorbehouden aan de toezichthouder i.c. Gedeputeerde Staten.
44
De genoemde verslaggevingsvoorschriften zijn niet eenduidig in de aanvullende informatie
die, al dan niet in de vorm van paragrafen, in de jaarrekening c.q. het jaarverslag zal moeten
worden geboden. In hoofdstuk 3 zal worden nagegaan (30) welke informatie in de vorm van
de genoemde paragrafen een toegevoegde waarde heeft voor de gebruikers van de
jaarrekening van een SW-bedrijf.
45
3 Gewenste informatie in jaarverslaggeving SW-bedrijven
3.1 Inleiding
In het vorige hoofdstuk zijn de meest kenmerkende vraagstukken met betrekking tot de
jaarverslaggeving door SW-bedrijven behandeld. Diverse vragen zijn opgeworpen, met name
door de vorige (CV95) en de huidige (BBV) verslaggevingsvoorschriften voor de lagere
overheid en de verslaggevingsvoorschriften voor privaatrechtelijke ondernemingen (BW2T9 /
RJ) onderling te vergelijken. In dit hoofdstuk zal geprobeerd worden deze vraagstukken te
beantwoorden. Aangezien de externe verslaggeving als algemene doelstelling heeft het
verstrekken van informatie ten behoeve van de beslissingen van belanghebbenden58
(Herremans en Mentink, 2003, pag. 27) zal de informatiebehoefte van de gebruiker het
uitgangspunt zijn bij de beantwoording van de verslaggevingsvraagstukken uit hoofdstuk 2.
3.2 Uitgangspunten
3.2.1 De gebruikers van de jaarrekening van een SW-bedrijf
De jaarrekening heeft een belangrijke plaats in de informatievoorziening van de gebruikers.

De mate waarin gebruikers worden voorzien van informatie is afhankelijk van de rol van de
gebruiker. Zo zal een interne gebruiker over het algemeen vaker en van gedetailleerder
informatie worden voorzien dan een externe gebruiker. Om de informatiebehoefte van de
gebruikers te kunnen onderkennen zal eerst duidelijk moeten worden wie de gebruikers zijn
van de jaarrekening van een SW-bedrijf.
In de literatuur wordt de informatiebehoefte van de gebruikers geclusterd in diverse groepen.

De indeling van verschillende auteurs zal worden vergeleken waarbij tevens een benadering
zal worden gemaakt van de gebruikers van de jaarrekening van een SW-bedrijf. De
onderzochte literatuur betreft:
- Het Stramien van de Raad voor de Jaarverslaggeving (alinea 9);
- Het “Framework” van het International Accounting Standards Committee;
- Herremans en Mentink (2003);
- Klaassen en Bak (2000);
- Ots (2004).
58
Belanghebbenden worden hier naar een citaat van Aukes (1996, pag. 24) gedefinieerd als personen die door
het doen en laten van organisaties worden beïnvloed. Naar mijn mening kan naast de beïnvloeding van
natuurlijke personen ook beïnvloeding van het handelen van rechtspersonen / organisaties worden gelezen.
46
In tabel 3.1. is een overzicht gegeven van de verschillende gebruikers die in de genoemde
literatuur wordt onderscheiden.
Tabel 3.1.: Gebruikersgroepen van externe verslaggeving volgens de literatuur
Stramien IASC-Framework Herremans / Klaassen / Bak Ots

Mentink
Beleggers Investors Aandeelhouders Aandeelhouders / Aandeelhouders en
(aandeelhouders) eigenaren financiële analisten
Werknemers Employees Werknemers Werknemers Werknemers
(werknemers) (organisaties)59 (organisaties) (vertegenwoordigers)
Geldschieters Lenders (vreemd Vreemd Andere Geldschieters
vermogenverschaffers) vermogensschaffers vermogensverschaffers
, bankiers
Leveranciers en andere Suppliers and other Leveranciers / Leveranciers
handelscrediteuren trade creditors crediteuren
(leveranciers /
crediteuren)
Cliënten Customers (cliënten) Cliënten / afnemers Afnemers
Overheden en hun Governments and their Overheid uit anderen Overheden
instellingen agencys (overheid) hoofde (economisch
beleid, milieu)
Publiek Public (publiek) Publiek Financiële pers
Concurrenten
Fiscus
Subsidiegevers
Donateurs
Overkoepelende
organen /
belangenbehartigers
Toezichthoudende
organen
Wetenschappelijke
onderzoekers
Actiegroepen
Omwonenden
Maatschappelijke
organisaties
Hieronder zal per gebruiker het belang van deze groep bij de verslaggeving door een SW-
bedrijf worden aangegeven.
Aandeelhouders / beleggers
Een SW-bedrijf kent uiteraard alleen aandeelhouders wanneer het SW-bedrijf de rechtsvorm
van een BV of NV kent. Wanneer dit het geval is worden de aandelen gehouden door één of
meerdere gemeenten60. De reden om de activiteiten zo onder te brengen zijn genoemd in
§2.3.2 onder financiële vaste activa. Duidelijk mag zijn dat de gemeente de aandelen in het
SW-bedrijf niet aanhoudt als belegger, de aandelen zijn immers niet vrij verhandelbaar en het
kapitaal wordt niet beschikbaar gesteld als zijnde risicokapitaal. De aandeelhouder is in de
scope van deze scriptie dan ook slechts van belang in zijn rol als (kapitaal-) deelnemer. Omdat
de informatiebehoefte van deze groep gebruikers gelijk is aan de gemeenten die in een SW-
bedrijf deelnemen in de vorm van een bestuurscommissie, gemeentelijke dienst,
gemeenschappelijke regeling of stichting zal de gebruikersgroep gemeente als deelnemer in
59
Hieronder wordt ook de ondernemingsraad verstaan.
60
Het aandeelhouderschap is beperkt tot gemeenten. Aangezien de uitvoering van de Wsw een gemeentelijke
taak is blijft de eindverantwoordelijkheid voor de Wsw namelijk bij de gemeente(n).
47
SW-bedrijf worden gehanteerd. Deze gebruikersgroep heeft, vanwege de verantwoordelijkheid
voor de uitvoering van de Wsw, een groot belang bij de informatievoorziening door een SW-
bedrijf.
Werknemers (organisaties)
Werknemers (waaronder hier ook worden verstaan werknemersorganisaties en / of de
ondernemingsraad) zijn over het algemeen geïnteresseerd in de verslaggeving van de
werkgever met het oog op de continuïteit (werkgelegenheid) en de mogelijkheid om op
termijn aan de pensioenverplichtingen te kunnen voldoen (wat als argument voor de interesse
in informatie over de soliditeit en winstgevendheid is genoemd in het Stramien).
Bij SW-bedrijven is dit slechts in beperkte mate van toepassing. Zoals in §1.5.1 is aangegeven
heeft de gemeente de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de Wsw. Wanneer de
uitzonderlijke situatie zou ontstaan dat een SW-bedrijf niet langer levensvatbaar is61 zal de
gemeente de verantwoordelijkheid hebben om voor vervangende werkgelegenheid voor het
Wsw-personeel te zoeken. Ook zijn de werknemers niet afhankelijk van het SW-bedrijf voor
de pensioenuitkering. Deze verplichtingen zijn namelijk op grond van de CAO Wsw
ondergebracht bij de Stichting Pensioenfonds Werk en (re)integratie en voor ambtenaren bij
het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds. Voor ambtenaren62 geldt dit in mindere mate.
Wanneer sprake is van een structureel verminderd werkaanbod kan sprake zijn van een
inkrimping van het ambtenarenbestand. De Wsw-werknemers zullen dan ook slechts beperkt
belang hebben bij de jaarverslaggeving van de onderneming, veelal voortvloeiend uit
betrokkenheid bij de werkgever63. Voor de overige werknemers is dit belang wat groter
aangezien zij niet dezelfde beschermde status hebben als de Wsw-werknemers.
Vreemd vermogenverschaffers
De verslaggeving is relevant voor de verschaffers van vreemd vermogen om te kunnen
beoordelen of het SW-bedrijf voldoende kredietwaardig is om hieraan een langlopende
financiering te verstrekken dan wel te kunnen beoordelen of het SW-bedrijf in staat is om aan
zijn rente- en aflossingsverplichting te kunnen voldoen. De vreemd vermogensverschaffer zal
dan ook een belangrijke gebruiker zijn van de jaarverslaggeving. Overigens moet wel worden
opgemerkt dat het kredietrisico beperkter is dan bij ondernemingen in de private sector. Bij de
publiekrechtelijke rechtspersonen zal / zullen de deelnemende gemeente (n) al dan niet via de
gemeenschappelijke regeling aangesproken kunnen worden wanneer het SW-bedrijf zelf niet
meer aan zijn verplichtingen kan voldoen. In de praktijk maken de vreemd
vermogensverschaffers aan publiekrechtelijke SW-bedrijven wel gebruik van de jaarrekening
om op grond hiervan een inschatting te maken of voor het verstrekken van een lening een
afzonderlijke borgstelling van de deelnemers / aandeelhouders moet worden
gevraagd64.Wanneer het SW-bedrijf de rechtsvorm van een BV of NV kent zullen de
deelnemers slechts voor het bedrag van hun kapitaaldeelname kunnen worden aangesproken.
Toch mag worden aangenomen dat de deelnemende gemeente(n) in voorkomende gevallen
61
Immers zal / zullen de deelnemende gemeente (n) een dergelijke situatie door het verstrekken van aanvullende
subsidies proberen te vermijden. Een faillissement van een gemeente is in de Nederlandse situatie niet mogelijk
aangezien in artikel 12 van de Financiële Verhoudingenwet is opgenomen dat het Rijk een achtervangfunctie
heeft voor de Nederlandse gemeenten.
62
De medewerkers die reeds voor opname van de bedrijfsactiviteiten in een vennootschap in (ambtelijke) dienst
waren hebben veelal soortgelijke rechten als ambtenaren op grond van de zogenaamde B3-status.
63
Gezien de specifieke doelgroep wordt opgemerkt dat dit uiteraard slechts van toepassing is voor zover de
werknemers over de (verstandelijke) vermogens beschikken om van de jaarverslaggeving kennis te nemen.
64
Wanneer een SW-bedrijf als voldoende solvabel wordt ingeschat wordt afgezien van het vragen van een
borgstelling. Een dergelijke procedure kent namelijk, vanwege het vereiste besluitvormingstraject in diverse
gemeenten, een doorlooptijd van enkele maanden.
48
om morele redenen (vanuit de bestuurlijke betrokkenheid) de verplichtingen van het SW-
bedrijf zal / zullen proberen te voldoen.
Leveranciers en andere handelscrediteuren

De leveranciers (en andere handelscrediteuren) van een SW-bedrijf zullen kennis nemen van
de jaarverslaggeving om op basis van deze informatie te kunnen beoordelen of het SW-bedrijf
in staat is om verschuldigde bedragen tijdig te voldoen. Wat betreft de “achtervang” in geval
van financiële problemen bij een SW-bedrijf geldt hiervoor uiteraard hetzelfde als hierboven
gesteld met betrekking tot de verschaffers van vreemd vermogen. Aangezien de omvang van
de uitstaande bedragen bij leveranciers / crediteuren over het algemeen (relatief) beperkt zal
zijn wordt de informatiebehoefte van deze gebruikersgroep ingeschat als enigszins van
belang.
Cliënten / afnemers
In de genoemde literatuur in tabel 3.1. wordt bij het belang van cliënten / afnemers gewezen
op garantieverplichtingen, zorg voor milieu, veiligheid enzovoort. Naar mijn mening kan
naast deze belangen ook worden gewezen op de rol die SW-bedrijven vervullen als
toeleverancier voor ondernemingen van specifieke producten. Zo produceren een aantal SW-
bedrijven zelfontwikkelde producten waarbij de afnemer voor de verkoop van deze producten
volledig afhankelijk is van het desbetreffende SW-bedrijf65. Toch zal de afweging om
producten of diensten van een SW-bedrijf af te nemen niet in hoofdzaak worden gemaakt aan
de hand van informatie die aan de jaarverslaggeving kan worden ontleend. De cliënten /
afnemers van een SW-bedrijf worden dan ook aangemerkt als gebruikers met een beperkt
belang.
Overheden uit hoofde van economisch en sociaal beleid

Hoewel de totale omvang van de SW-sector met minder dan 100.000 werknemers slechts van
beperkt belang is voor het economisch beleid van de landelijke overheid ligt dit op lokaal
niveau anders. De SW-bedrijven behoren in diverse gemeenten tot de grootste werkgevers
binnen de gemeente. Daarnaast heeft de overheid uiteraard vanuit sociale overwegingen
belang bij de SW-bedrijven. In dit kader wordt er op gewezen dat voor een grote categorie
Wsw-werknemers het enige alternatief een WAO- of bijstandsuitkering is. Vanaf 2004 met de
invoering van de Wet Werk en Bijstand ontvangen de gemeenten voor de uitvoering van de
bijstandswetten een vast budget. De gemeente heeft dus sterker dan voorheen66 een financiële
prikkel om het aantal bijstandsgerechtigden terug te dringen en dus ook een belang bij een
gezond SW-bedrijf dat werkgelegenheid kan bieden aan mensen met een lage arbeidskans
binnen de gemeente. Het mag duidelijk zijn dat de landelijke overheid financieel gebaat is bij
een zo laag mogelijk aantal WAO-gerechtigden.
Vanuit het sociale beleid zullen de overheden met name zijn gericht op de wijze waarop aan
de taakuitvoering wordt voldaan wat tot uiting komt in een behoefte aan voor dit doel
relevante informatie. De landelijke en lokale overheid worden als belangrijke gebruikers
aangemerkt bij de jaarverslaggeving door SW-bedrijven. Hierbij wordt opgemerkt dat de
lokale overheid veelal met name geïnteresseerd zal zijn in het “eigen SW-bedrijf”, terwijl de
landelijke overheid meer zal hechten aan, door organisaties als het Centraal Bureau voor de
Statistiek in beeld gebrachte, landelijke ontwikkelingen.
65
Het belangrijkste voorbeeld is waarschijnlijk wel de Twinny Load-fietsendrager die door de Felua Groep
wordt geproduceerd.
66
Tot en met 2000 werd door de landelijke overheid 90% van de bijstandsuitgaven vergoed, over de jaren 2001
tot en met 2003 was dit percentage 75%.
49
Publiek
Het in de literatuur als gebruikersgroep omschreven “publiek” is een breed begrip. Klaassen
en Bak noemen overigens de pers, waarbij deze naar mijn mening als vertegenwoordiger van
het publiek optreedt. In een onderzoek dat is gericht op de verslaggeving door organisaties in
respectievelijk sterk verwant aan de publieke sector mag het karakteriseren van het publiek als
belastingbetaler niet ontbreken. Hoewel ontegenzeggelijk vast staat dat de aan de SW-
bedrijven door de landelijke en lokale overheid verstrekte bijdragen (onder meer) uit
belastingen worden betaald zal dit, gezien de enorme diversiteit aan overheidsuitgaven, geen
aanleiding zijn tot grote interesse van het publiek in de jaarverslaggeving van SW-bedrijven.
Concurrenten
De SW-bedrijven zullen voor de afzet van hun producten en diensten moeten concurreren met
andere SW-bedrijven maar ook met bedrijven uit de private sector. Hoewel het aannemelijk is
dat concurrenten in delen van de jaarverslaggeving van een SW-bedrijf geïnteresseerd zullen
zijn, zal deze interesse beperkt zijn. De jaarverslaggeving zal over het algemeen niet
gedetailleerd genoeg zijn om inzicht te geven in concurrentiegevoelige informatie als marges
per product, dienst of product-markt-combinaties. Andere SW-bedrijven zullen ook in andere
informatie geïnteresseerd zijn zoals bijvoorbeeld de gemiddelde beloning en het aantal
ambtelijke medewerkers in verhouding tot het aantal SW-medewerkers.
Fiscus
De fiscus maakt slechts in beperkte mate gebruik van de jaarverslaggeving omdat de
belastingheffing primair is gebaseerd op de belastingaangiften. Van de verschillende
belastingsoorten zal bij de heffing van de vennootschapsbelasting ondersteunend gebruik van
de jaarverslaggeving nog het meest voor de hand liggen. Voor SW-bedrijven is heffing van
vennootschapsbelasting echter op grond van een vrijstelling niet van toepassing. De fiscus zal
dan ook nauwelijks in de jaarverslaggeving door SW-bedrijven zijn geïnteresseerd.
Subsidiegevers
De reden waarom subsidiegevers bereid zijn middelen aan organisaties ter beschikking te
stellen is dat zij met de middelen bepaalde doelstellingen wensen te bereiken. Om deze reden
kijken subsidiegevers naar effectiviteit en efficiency (Herremans en Mentink, 2003, pag. 36).
Effectiviteit is de mate waarin de doelstelling wordt gerealiseerd (doeltreffendheid).
Efficiency geeft de verhouding weer tussen de bereikte doelstelling en de daarvoor
opgeofferde middelen. SW-bedrijven ontvangen een rijksbijdrage en veelal ook een
gemeentelijke bijdrage voor de uitvoering van de Wsw-taak. Hier zal niet specifiek worden
ingegaan op andere subsidies die aan het SW-bedrijf verstrekt kunnen worden (zoals
bijvoorbeeld voor de uitvoering van reïntegratie-activiteiten).
In het geval van SW-bedrijven is de beoogde doelstelling wettelijk vastgelegd (het aanbieden
van arbeid onder aangepaste omstandigheden aan de doelgroep van de Wsw, zie §1.5.1). De
subsidiegevers aan SW-bedrijven zijn de landelijke en veelal ook de lokale overheid (zie
§1.5.4). Om na te gaan of aan de doelstelling wordt voldaan zullen de subsidiegevers behoefte
hebben aan informatie; de SW-bedrijven leggen door middel van haar informatievoorziening
verantwoording af over de besteding van de ontvangen middelen. De landelijke overheid heeft
in dit kader een aantal voorschriften uitgevaardigd voor de gegevensaanlevering. Zo moet
halfjaarlijks uitgebreide informatie worden gegeven over de wachtlijst en het
werknemersbestand67. Daarnaast moet na afloop van het jaar een verslag over de uitvoering
inclusief een kostenopgave met volumegegevens en financiële gegevens worden ingediend.
Tevens maakt de landelijke overheid gebruik van de jaarverslaggeving. Voor de lokale
67
De verzameling en verwerking van deze gegevens wordt uitgevoerd door Research voor Beleid.
50
overheid is dit zelfs de belangrijkste bron van informatie. De overheid als subsidiegever is dus
een zeer belangrijke gebruiker van de jaarverslaggeving.
Donateurs
Herremans en Mentink (2003) maken onderscheid tussen subsidiegevers en donateurs naar de
omvang van de bijdrage. Personen of organisaties die slechts geringe bijdragen ter
beschikking stellen worden als donateur aangemerkt. Dergelijke beperkte bijdragen die
kunnen worden aangemerkt als donaties komen bij SW-bedrijven niet voor zodat de
gebruikersgroep donateurs voor SW-bedrijven niet relevant is.
Overkoepelende organen / belangenbehartigers

De SW-sector kent Cedris als het overkoepelende orgaan. Cedris noemt als haar
doelstellingen: algemene belangenbehartiging, informatievoorziening en dienstverlening aan
de leden68. Om deze doelstellingen te realiseren zal er behoefte zijn aan informatie over de
SW-bedrijven. Financiële informatie is hiervan slechts een onderdeel. Deze vraag naar
informatie geldt ook voor eventuele andere overkoepelende organen c.q. belangenbehartigers
waarbij SW-bedrijven kunnen zijn aangesloten, zoals ondernemersverenigingen, DetaNet69 en
Krew Reïntegratie B.V.70 Om deze reden wordt het belang van deze gebruikersgroepen als
beperkt ingeschat.
Toezichthoudende organen
De toezichthoudende organen bij SW-bedrijven zijn divers. Het Ministerie van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid houdt landelijk toezicht op de uitvoering van de Wsw (zie
subsidiegevers). Op minder grote afstand staan de toezichthouders van de afzonderlijke SW-
bedrijven. Bij een gemeenschappelijke regeling is sprake van een getrapte toezichthoudende
structuur. Het algemeen bestuur houdt toezicht op het dagelijks bestuur en legt zelf
verantwoording af aan de gemeenteraad waardoor zij is aangewezen (artikel 16 WGR). Om
praktische redenen zal het dagelijks bestuur een (groot) aantal bevoegdheden hebben
overgedragen aan de directie, waarbij het dagelijks bestuur toezicht houdt op het gevoerde
beleid door de directie.
Ook een bestuurscommissie zal toezicht houden op de uitvoering van de door haar aan de
directie overgedragen taken. Op de bestuurscommissie wordt toezicht uitgeoefend door de
gemeenteraad die de bestuurscommissie heeft ingesteld. Bij een gemeentelijke dienst is de
gemeenteraad zonder tussenkomst van een afzonderlijk orgaan toezichthouder. Bij een
stichting vervult het stichtingsbestuur de toezichthoudende taak.
Een SW-bedrijf dat gedreven wordt in de vorm van een B.V. of N.V. kent als (interne)
toezichthouder de Raad van Commissarissen (RvC). Hoewel een RvC slechts verplicht is voor
grote ondernemingen kennen vrijwel alle SW-bedrijven die in de vorm van een B.V. of N.V.
worden gedreven een RvC. De taak van een RvC is het “toezicht houden op het beleid van het
bestuur en op de algemene gang van zaken in de vennootschap en de met haar verbonden
onderneming” (BW2T9 art. 252.2). Tot slot hebben ook de provinciale overheden een
toezichthoudende functie waar het de SW-bedrijven betreft die niet in een privaatrechtelijke
rechtsvorm worden gedreven (i.c. de gemeenschappelijke regeling, bestuurscommissie en
gemeentelijke dienst).
Hoewel slechts het Ministerie van SZW en de provincie feitelijk als externe toezichthouder
kunnen worden aangemerkt en alle overige genoemden als interne toezichthouder zullen alle
68
Bron: www.cedris.nl d.d. 28 augustus 2004
69
Een brancheberaad gericht op het uniformiseren van het aanbieden van detacheringsdiensten door SW-
bedrijven.
70
Een landelijke aanbieder van reïntegratiediensten gericht op arbeidsgehandicapten en langdurig werklozen met
een grote afstand tot de arbeidsmarkt.
51
toezichthouders in belangrijke mate gebruikmaken van de jaarverslaggeving. De verschillende
genoemde groepen zijn dan ook als zeer belangrijke gebruikers van de jaarverslaggeving aan
te merken.
Wetenschappelijke onderzoekers / actiegroepen

Het onderwerp van onderzoek van wetenschappelijke onderzoekers kan zeer breed zijn. Om
deze reden zal het ook nauwelijks mogelijk zijn om te bepalen welke specifieke
informatiebehoefte een wetenschappelijke onderzoeker heeft. Ook voor eventuele
actiegroepen zal de informatiebehoefte lastig te bepalen zijn aangezien die zich kunnen
richten op diverse aspecten van het SW-bedrijf. Om deze reden wordt niet verder ingegaan op
deze, alleen door Klaassen en Bak onderscheiden, gebruikersgroepen.
Omwonenden
Herremans en Mentink onderscheiden als afzonderlijke gebruikersgroep de omwonenden. De
interesse van omwonenden zal zich met name richten op overlast, veiligheid en
gezondheidsrisico’s. Dergelijke informatie zal niet primair ontleend worden aan de
jaarverslaggeving maar meer door persoonlijke beleving van de omwonenden. De
omwonenden worden dus niet aangemerkt als belangrijke gebruikers van de
jaarverslaggeving.
Maatschappelijke organisaties
Maatschappelijke organisaties die hun aandacht richten op de medemens met een handicap
zullen geïnteresseerd zijn in de SW-bedrijven als belangrijke werkgever voor deze doelgroep.
De aandacht zal hierbij met name gericht zijn op informatie met betrekking tot de
arbeidsomstandigheden en het sociale beleid en in mindere mate op de financiële prestaties.
Gedetailleerde informatie over eerstgenoemde onderwerpen valt buiten de reikwijdte van de
jaarverslaggeving71. De maatschappelijke organisaties worden aangemerkt als een
gebruikersgroep met een beperkte relevantie bij de jaarverslaggeving van SW-bedrijven.
71
Onderkend wordt dat de informatie die hierover wordt opgenomen in het kader van het thema
“Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen” over het algemeen wel toeneemt.
52
In onderstaande tabel 4.2. is als recapitulatie de inschatting gegeven van het belang dat de
verschillende gebruikers hebben bij de externe verslaggeving door SW-bedrijven72.
Tabel 3.2.: Indicatie van het belang bij de externe verslaggeving door SW-bedrijven per gebruiker
Gebruiker Mate van belang bij externe

verslaggeving door SW-bedrijf
Gemeente als deelnemer in SW- +++
bedrijf
Werknemers (organisaties) + / ++
Vreemd vermogenverschaffers ++
Leveranciers en andere +
handelscrediteuren
Cliënten / afnemers +
Landelijke en lokale overheid uit ++
hoofde van economisch en
sociaal beleid
Publiek -
Concurrenten +
Fiscus -
Landelijke en lokale overheid als +++
subsidieverschaffer
Donateurs -
Overkoepelende organen / +
belangenbehartigers
Toezichthoudende organen +++
Wetenschappelijke -
onderzoekers / actiegroepen
Omwonenden -
Maatschappelijke organisaties +
Legenda:
- niet of nauwelijks van belang
+ enigszins van belang
++ belangrijk
+++ zeer belangrijk
Uit bovenstaande tabel blijkt dat de landelijke en lokale overheid in hun diverse
hoedanigheden de belangrijkste gebruikers van de jaarverslaggeving van een SW-bedrijf zijn.
Daarnaast zijn ook de toezichthouders zeer belangrijke gebruikers, de toezichthouders bestaan
echter ook veelal uit vertegenwoordigers van lokale overheden. Alleen bij de B.V. en N.V. zal
dit niet zonder meer gelden voor de leden van de Raad van Commissarissen. Tot slot zal ook
de informatiebehoefte van de vreemd vermogenverschaffers als belangrijke gebruikers
worden meegenomen.
72
De wijze van in beeld brengen van het belang van gebruikersgroepen is ontleend aan Herremans en Mentink
2003, pag. 33)
53
De informatiebehoefte zal dan ook in beeld worden gebracht uitgaande van deze gebruikers.
Aangezien de informatiebehoeften van de diverse gebruikers overlappingen kennen
(Stramien, alinea 10) zal met dit uitgangspunt ook aan een deel van de informatiebehoefte van
de overige gebruikers tegemoet worden gekomen. Wanneer in het vervolg van deze scriptie
over de gebruikers wordt gesproken zal dus worden gedoeld op de hierboven benoemde
belangrijkste gebruikers, tenzij anders vermeld.
3.2.2 De informatiebehoefte van de gebruikers
Voor zover mij bekend is er tot op heden nog geen empirisch onderzoek verricht naar de
informatiebehoeften van de in de vorige paragraaf beschreven gebruikers van de
jaarverslaggeving van SW-bedrijven. Het uitvoeren van een dergelijke onderzoek valt gezien
de omvang buiten de scope van deze scriptie en zou een onderwerp kunnen zijn voor een
afzonderlijke afstudeerscriptie. Om deze reden zijn de informatiebehoeften ingevuld vanuit de
theoretische uitgangspunten en waar mogelijk mijn eigen praktijkervaringen73. De beschreven
informatiebehoeften zijn gericht op beide functies van de externe verslaggeving zoals deze in
de literatuur worden onderscheiden, namelijk de informatie- en verantwoordingsfunctie74.
Hieronder zijn de belangrijkste in 3.2.1 beschreven gebruikers genoemd met de bijbehorende

belangrijkste doelstelling (en) en de consequenties voor de externe verslaggeving. Hieruit zal
blijken dat sprake zal zijn van een aantal belangentegenstellingen waar het gaat om de
informatiebehoeften tussen de verschillende gebruikers.
Hierbij worden de lokale en landelijke overheid onderscheiden naar hun verschillende rollen.
Een aantal gebruikersgroepen (toezichthouders en de gemeente als deelnemer) kan ook als
interne gebruiker van de informatie worden aangemerkt. Zij maken echter, mede vanuit
efficiency-overwegingen, naast de overige informatie die zij in het kader van hun rol
ontvangen ook gebruik van de jaarrekening. Gezien de reikwijdte van dit onderzoek (gericht
op de externe verslaggeving) zal slechts worden ingegaan op hun informatiebehoefte voor
zover deze de jaarverslaggeving betreft.
Gemeente als deelnemer in SW-bedrijf

De gemeente als deelnemer in een SW-bedrijf heeft als belangrijkste doelstelling continuïteit
van het SW-bedrijf, zodat conform het uitgangspunt van de wet structureel aan zoveel
mogelijk ingezetenen, die tot de doelgroep behoren, een dienstbetrekking kan worden
aangeboden. Het belang van de gemeente is tweeërlei. Ten eerste is de uitvoering van de Wsw
de verantwoordelijkheid van de gemeente en zal de gemeente in geval van discontinuïteit75
van het aangewezen SW-bedrijf de uitvoering van de wet op een andere wijze moeten
waarborgen. Ten tweede is er een financiële prikkel. Wanneer de inwoners van een gemeente
die tot de doelgroep behoren niet in een SW-bedrijf een dienstbetrekking kan worden
aangeboden zullen zij veelal aangewezen zijn op een bijstandsuitkering ten laste van de
gemeente76. Wanneer het SW-bedrijf in de vorm van een B.V. of N.V. wordt gedreven zal
discontinuïteit bovendien (kunnen) leiden tot een afwaardering van de kapitaalverstrekking.
73
In mijn werkomgeving ben ik gedurende de periode 1997 tot en met heden bij de accountantscontrole van
wisselend vijf tot acht SW-bedrijven in Zeeland en Noord-Brabant betrokken geweest.
74
Dit onderscheid wordt onder andere gemaakt door Aukes en Maat, 1997, pag. 1072.
75
Discontinuïteit zou tot gevolg kunnen hebben opheffing van de bestuurscommissie, gemeenschappelijke
regeling of stichting of een faillissement van de B.V. of N.V. In geval van een gemeentelijke dienst kan slechts
een ingrijpende wijziging van de wijze waarop het SW-bedrijf is georganiseerd plaatsvinden.
76
De gemeente betaalt deze uit het inkomensdeel van het door het Rijk toegekende WWB-budget. Dit budget is
een lump-sumbedrag waardoor hogere lasten voor rekening van de gemeente komen.
54
Om de continuïteit afdoende te waarborgen is het belangrijk dat het SW-bedrijf over
voldoende weerstandsvermogen beschikt.
Om zich een oordeel te kunnen vormen over de continuïteit van het SW-bedrijf op basis van
de jaarverslaggeving zal een inzicht in de risico’s en het hier tegenover staande
weerstandsvermogen van groot belang zijn. Daarnaast zal belang worden gehecht aan het
voorzichtigheidsprincipe wat impliceert dat de leiding van het SW-bedrijf verliezen in de
verslaggeving tot uiting brengt zodra deze bekend zijn (en winsten pas worden genomen
wanneer deze zijn gerealiseerd).
Daarnaast zal de gemeente in de rol van deelnemer in het SW-bedrijf informatie vragen over
de verrichte prestaties. Deze informatie zal in het vervolg van dit hoofdstuk nog nader worden
omschreven.
Vreemd vermogenverschaffers
De vreemd vermogensverschaffers zullen hechten aan continuïteit en solvabiliteit van het SW-
bedrijf zodat aan de verplichtingen kan worden voldaan. Deze verplichtingen bestaan uit het
tijdig voldoen van de vervallen rente- en aflossingstermijnen. De impact op de verslaggeving
is dan ook gelijk aan die zoals beschreven onder gemeenten als deelnemer in het SW-bedrijf.
Een aanvullend aandachtspunt voor de vreemd vermogensverschaffers is de mate waarin de
bezittingen liquide zijn (liquiditeit).
Landelijke en lokale overheid uit hoofde van economisch en sociaal beleid

De belangen van de landelijke en lokale overheid uit hoofde van economisch en sociaal beleid
komen grotendeels overeen met die van de gemeente als deelnemer in een SW-bedrijf,
waarnaar wordt verwezen. Deze gebruikersgroep kent echter een aanvullende
informatiebehoefte wanneer het gaat om het sociaal beleid. De overheid zal de belangen van
de doelgroep zoveel als mogelijk willen behartigen waar het gaat om bijvoorbeeld een
kortdurende en duidelijke indicatieprocedure, een zo snel mogelijke doorstroming vanaf de
wachtlijst in een dienstbetrekking, een zo hoog mogelijke doorstroming vanuit het SW-bedrijf
naar reguliere arbeid en voldoende begeleiding voor de Wsw-werknemers. Vanuit deze rol zal
de overheid, naast de reeds genoemde aspecten, dan ook sterk geïnteresseerd zijn in de niet-
financiële informatie. Vanuit economisch beleid zal er interesse bestaan voor de
omzetontwikkeling, markten waarin het SW-bedrijf actief is en geleverde producten en
diensten.
Landelijke en lokale overheid als subsidieverschaffer

De subsidieverschaffers zullen de door hen verstrekte bijdrage in de jaarverslaggeving willen
terugzien om vast te stellen dat over het volledige bedrag verantwoording wordt afgelegd.
Daarnaast zal men in de jaarrekening de direct aan de Wsw-werknemers bestede middelen
(lonen, maar ook bijvoorbeeld vervoers- en scholingskosten) willen terugzien. Ook speelt hier
de niet-financiële informatie (aantallen plaatsingen) een belangrijke rol.
Met het oog op de beoordeling van de efficiency van het SW-bedrijf zal de
exploitatierekening kritisch worden bekeken met aandacht voor de ontwikkeling van de
kosten en het aantal werknemers, uitgevoerde indicaties en de gerealiseerde omzet.
Aangezien de subsidie door de lokale overheid vaak wordt verstrekt als bijdrage in het nadelig
resultaat zal de overheid uit dien hoofde specifieke eisen stellen. Vanuit dit oogpunt zal men
het opnemen van niet strikt noodzakelijke verplichtingen en voorzieningen afwijzen. Ook
stellen de subsidieverschaffers zich veelal op het standpunt dat in geval van een oplopend
eigen vermogen dan wel een voordelig resultaat een terugbetaling zal moeten plaatsvinden.
Overigens zal dit niet tot in het maximale worden doorgevoerd. Wanneer een SW-bedrijf
immers in het geheel niet over een algemene reserve beschikt zal telkens in een verliessituatie
55
een beroep op de gemeente moeten worden gedaan. Dit werkt uiteraard verstorend voor de
gemeentebegroting.
Toezichthoudende organen
De toezichthouders zullen bij de uitoefening van hun functie aandacht hebben voor de mate
waarin de doelstellingen worden gerealiseerd. Voor de sociale en door- of
uitstroomdoelstelling zal met name gebruik worden gemaakt van niet-financiële
informatie.Voor de bedrijfseconomische doelstelling zal de aandacht uitgaan naar de balans en
exploitatierekening met de toelichtingen hierop. Deze gegevens zullen echter in samenhang
moeten worden beoordeeld. Theoretisch zou het immers mogelijk zijn dat een
bedrijfseconomisch goed resultaat is behaald ten koste van de twee andere genoemde
doelstellingen.
De toezichthouders zullen evenals eerder genoemde gebruikers belang hechten aan informatie
die een duidelijk inzicht geeft in de ontwikkeling van het SW-bedrijf met het oog op de
continuïteit. Daarnaast zal ook worden gekeken naar de mogelijkheden om adequaat te
kunnen reageren op ontwikkelingen. Dit vereist dat het SW-bedrijf over een bepaald
minimum aan vrij te besteden vermogen beschikt. De toezichthouders zullen daarnaast inzicht
wensen in de bedrijfseconomische resultaten per activiteit.
De toezichthouders zullen de interne begroting en budgetten goedkeuren en om deze reden
zullen zij inzicht wensen in de gerealiseerde ten opzichte van de gebudgetteerde cijfers.
Vanwege het publieke karakter van de uitvoering van de Wsw zullen de ramingen, die feitelijk
zijn te zien als de autorisatie van de uitgaven, ook in de jaarverslaggeving opgenomen zijn.
3.3 Samenstelling en indeling jaarrekening
3.3.1 Samenstelling jaarrekening
De eerste vraag die in het voorgaande hoofdstuk is geformuleerd is of een kasstroomoverzicht

onderdeel zou moeten uitmaken van de jaarrekening van een SW-bedrijf (1). Uitgaande van
de gebruikerseisen ben ik van mening dat dit het geval zou moeten zijn. Continuïteit wordt als
één van de belangrijkste uitgangspunten aangemerkt. Aangezien de ontwikkeling van de
liquiditeit als een belangrijke graadmeter wordt aangemerkt voor de levensvatbaarheid van
een onderneming mag worden aangenomen dat er behoefte bestaat aan inzicht in de
ontwikkeling van de liquiditeiten bij een SW-bedrijf. Zo stelt de RJ in RJ360.103 dat een
kasstroomoverzicht “bijdraagt aan het inzicht in de liquiditeit, solvabiliteit en kwaliteit van
het behaalde resultaat” en “geeft een kasstroomoverzicht inzicht in het vermogen van de
rechtspersoon om geldstromen te genereren, voor zover historische geldstromen kunnen
bijdragen aan het inzicht in de geldstromen in toekomstige perioden”. Tegenargumenten voor
het opnemen van een kasstroomoverzicht zijn, behoudens het meerwerk bij het samenstellen
van de jaarrekening, naar mijn mening niet te vinden.
3.3.2 Indeling jaarrekening
Of het inzicht is gebaat bij de vrijheid om aanpassingen in de indeling, benaming en

omschrijving te plegen of dat strikte standaardisering meer gewenst is (2), zal afhankelijk zijn
van de mate van detaillering van de voorschriften met betrekking tot de genoemde items.
Voor met name de landelijke overheid (zowel uit hoofde van economisch en sociaal beleid als
in de rol van subsidieverschaffer) en de toezichthouders zal het van belang zijn om de
prestaties van SW-bedrijven onderling te kunnen vergelijken. Op deze wijze kan een oordeel
over het functioneren van een specifiek SW-bedrijf worden gevormd. Om deze
vergelijkbaarheid goed mogelijk te maken is een standaardisering wat betreft indeling en
56
benaming gewenst. De jaarrekeningen van SW-bedrijven zullen ook weinig noodzaak geven
tot onderlinge afwijkingen aangezien zij allen een soortgelijke exploitatie kennen. Het
belangrijkste verschil dat zich kan voordoen betreft het al dan niet uitvoeren van reïntegratie-
activiteiten. In de voorgeschreven indeling (en benaming) zou met deze activiteiten rekening
gehouden moeten worden. Een SW-bedrijf dat deze activiteiten niet uitvoert kan
desbetreffende posten eenvoudig weglaten in de jaarrekening.
Indeling balans
Vorderingen
Om de vraag (3) te kunnen beantwoorden of SW-bedrijven de vorderingen op openbare
lichamen afzonderlijke zichtbaar moeten maken zou eerst nagegaan moeten worden wat de
motivatie is dat dit voorschrift is gegeven in de CV95 en het BBV. In de toelichting op art.
44a CV95 respectievelijk art. 39a BBV is hiervoor echter geen reden genoemd. Het meest
aannemelijke argument is dat hiermee wordt aangegeven dat deze categorie vorderingen over
het algemeen als minder risicodragend worden beschouwd. Voorop staat dat een risico
omtrent de inbaarheid van een vordering tot uiting dient te komen in een gevormde
voorziening. Toch kan aan een afzonderlijke vermelding een bepaalde aanvullende informatie
worden ontleend. Bij een vordering op een publiekrechtelijk lichaam is oninbaarheid immers
in slechts zeer beperkte mate aan de orde, terwijl dit risico bij een vordering op een
privaatrechtelijke onderneming aanzienlijk hoger is, maar ten tijde van het samenstellen van
de jaarrekening nog niet altijd op zijn waarde kan worden geschat. Om deze reden en gezien
het feit dat SW-bedrijven omvangrijke transacties met publiekrechtelijke lichamen kennen is
het afzonderlijk vermelden van deze vorderingen aanbevelingswaardig vanwege het belang
dat door de gebruikers wordt gehecht aan een juist inzicht in de financiële positie.
Eigen vermogen en voorzieningen

In het voorgaande hoofdstuk is aangegeven dat de CV95 en het BBV bestemmingsreserves als
een afzonderlijke groep reserves onderscheiden met een beroep op de eigenheid van
provincies en gemeenten. Om de vraag (4) te beantwoorden of deze afzonderlijke categorie
ook voor SW-bedrijven moet worden toegestaan zal eerst worden bekeken of het begrip
eigenheid ook van toepassing is op SW-bedrijven en vervolgens of opname van
bestemmingsreserves een functie zou hebben in de jaarrekening van een SW-bedrijf.
Uitgaande van de in voetnoot 21 gegeven definitie kan het volgende worden gesteld:
- ook bij SW-bedrijven vervult de begroting een essentiële rol, met name vanuit het
oogpunt van de overheid als subsidieverschaffer (allocatiefunctie) en de
toezichthouders (autorisatiefunctie);
- het inkomensbestedende karakter is ook van toepassing op SW-bedrijven, maar wel
veel minder sterk dan bij gemeenten en provincies. Een belangrijk deel van de
uitgaven wordt immers gedaan met het oog op het zelfstandig verwerven van
opbrengsten;
- er is geen sprake van dat een aanzienlijk deel van de activa geen middelen in
bedrijfseconomische zin oplevert. De investeringen worden gedaan uit oogpunt van
zowel de sociale als de bedrijfseconomische doelstelling;
- het door derden qua bestedingsdoel gebonden zijn van een deel van de middelen is wel
van toepassing op SW-bedrijven. De rijksoverheid zal vast willen stellen dat het aantal
standaardeenheden (se’s) waarvoor subsidie is verleend ook is gerealiseerd. De
gemeentelijke overheid stelt in haar rol van subsidiegever eveneens vaak aanvullende
eisen.
57
Duidelijk is dus dat ook een SW-bedrijf een afwijkend (“eigen”) karakter heeft ten opzichte
van de private sector.
Het BBV onderscheidt in de toelichting op artikel 43 twee soorten bestemmingsreserves,
namelijk de zogenaamde egalisatierekeningen en reserves waaraan door de provinciale staten
c.q. de gemeenteraad een bepaalde bestemming is gegeven.
Egalisatierekeningen zijn bedoeld om tariefschommelingen die aan derden in rekening
worden gebracht op te vangen. Hiervan is bij SW-bedrijven geen sprake77. Wel zal sprake
kunnen zijn van door het bevoegde orgaan afgezonderde middelen vanuit de
winstbestemming voor een bepaald doel. Voor de gebruikers biedt een dergelijke reservering
aanvullende informatie boven opname in de algemene of een overige reserve, namelijk de
verwachte besteding van deze middelen. Slechts de gemeenten in hun rol als
subsidieverschaffers zouden zich op het standpunt kunnen stellen dat het vermogen boven een
bepaald bedrag78 terugbetaald moet worden en dat voor aanwending voor specifieke
bestedingsdoeleinden door het bestuur een afzonderlijk verzoek moet worden ingediend. Dit
is naar mijn mening echter geen argument om het vormen van een bestemmingsreserve
überhaupt niet toe te staan. Wanneer de gemeente instemt met een reservering voor een
specifiek doel zal dit bedrag afgezonderd moeten worden van het vermogen waarop geen
bestemming rust (de algemene reserve). Het toestaan van bestemmingsreserves in de
verslaggeving van SW-bedrijven heeft dus een toegevoegde waarde.
Volledigheidshalve wordt gewezen op het onderscheid dat de RJ maakt in RJ640 tussen een
bestemmingsfonds en een bestemmingsreserve. Bij een bestemmingsfonds is de (beperkte)
bestedingsbeperking aangegeven door een derde, bij een bestemmingsreserve door het eigen
bestuur. Op gereserveerde middelen waarvoor door een derde een bestedingsplicht is
aangegeven wordt hieronder nader ingegaan.
Het BBV schrijft voor dat nog niet bestede, van derden verkregen, middelen die voor een
specifiek doel moet worden ingezet onder de voorzieningen moeten worden verantwoord. In
het vorige hoofdstuk is de vraag (5) gesteld of een dergelijke verantwoording tot een beter
inzicht leidt dan verantwoording als bestemmingsfonds of kortlopende verplichting. Voor de
beantwoording van deze vraag zal een splitsing worden gemaakt tussen van derden verkregen
middelen die als dekking van een investering moeten worden ingezet en voor overige
doeleinden van derden verkregen middelen.
Voor investeringssubsidies kan er van uit worden gegaan dat wanneer de vereiste investering
is gedaan er is voldaan aan de bestedingsverplichting en een mogelijke gedeeltelijke
terugbetaling aan de verstrekker zich slechts zal voordoen wanneer het actief voor het
verstrijken van de levensduur wordt vervreemd. Aangezien er geen sprake is van een feitelijke
of in rechte afdwingbare verplichting is verantwoording onder de voorzieningen niet aan de
orde. Van der Zande (2001, pag. 532) en Hoogendoorn (1997, pag. 125) vinden dat een
dergelijke bijdrage als overlopende post (vooruitontvangen bedrag) dient te worden
verantwoord aangezien het hier gaat om een transitorische post die nog niet is toegerekend
77
Met de genoemde egalisatierekeningen wordt niet gedoeld op de zogenaamde egalisatiefondsen die in de
jaarrekeningen van diverse SW-bedrijven voorkomen. Met de term egalisatiefonds wordt gedoeld op het
egaliseren van het resultaat, deze fondsen zijn dan ook bedoeld om verliezen te dekken vanuit in eerdere jaren
toegevoegde winsten en hiermee het voorkomen van schommelingen in de gemeentelijke bijdrage. Ook komt het
wel voor dat vanuit dergelijke fondsen middelen voor andere doeleinden worden aangewend. Naar mijn mening
onderscheiden dergelijke fondsen zich niet van de algemene reserve, tenzij is bepaald dat deze slechts mogen
worden aangewend voor egalisatie van het resultaat (uiteraard na resultaatbestemming). In een dergelijke situatie
is een egalisatiefonds aan te merken als een bestemmingsreserve.
78
Wanneer het vermogen door de deelnemers is gemaximeerd wordt als norm vaak een bepaald percentage van
de totale opbrengsten gesteld.
58
aan het resultaat. Tegen deze stelling is naar mijn mening het volgende aan te voeren.
Verantwoording onder vooruitontvangen bedragen (vlottende activa) doet vermoeden dat
sprake is van een looptijd korter dan één jaar. Een dergelijk subsidie wordt echter naar rato
van de levensduur van het corresponderende actief ten gunste van het resultaat gebracht en
kent een aanzienlijk langere looptijd. Ten tweede zou de situatie ontstaan dat het actief als
vast en de dekking als vlottend wordt aangemerkt. Om deze redenen ben ik van mening dat
verantwoording als een afzonderlijk bestemmingsfonds het meest voor de hand ligt. Uit het
feit dat het bedrag is opgenomen in een bestemmingsfonds in plaats van een
bestemmingsreserve komt tot uiting dat de bestedingsbeperking door een derde79 is opgelegd.
Voor middelen die voor andere doeleinden dan een investering worden verkregen is sprake
van een andere situatie. De subsidieverstrekker zal als voorwaarde hebben gesteld dat het doel
(bijvoorbeeld een scholingsproject) binnen een bepaalde periode zal moeten zijn gerealiseerd.
Feitelijk is sprake van een terugbetalingsverplichting tot het moment waarop het benoemde
doel is gerealiseerd. Van een onzekerheid over het moment of de omvang van het terug te
betalen bedrag is geen sprake, opname van een voorziening is dus niet aan de orde. De
terugbetalingsverplichting komt het meest duidelijk tot uiting door verantwoording als
vooruitontvangen bedrag. Opname onder het vermogen zou een te rooskleurig beeld geven
van het vermogen wat het inzicht van de (belangrijkste) gebruikers niet ten goede komt.
De keuze (6) of SW-bedrijven het resultaat vóór of ná bestemming in de balans moeten

opnemen is afhankelijk van waar de beslissingsbevoegdheid over de aanwending
respectievelijk dekking van het resultaat ligt. Hoewel het BBV spreekt over een resultaat na
bestemming blijkt uit diverse onderdelen van de toelichting dat wordt bedoeld het resultaat ná
de verwerking van de mutaties in de reserves. Het verwerken van deze mutaties wordt, in mijn
ogen ten onrechte, de resultaatbestemming genoemd zodat het nog niet verdeelde resultaat
resteert (“het resultaat na bestemming voor nadere bestemming”). Dit resultaat moet in de
balans worden verwerkt. BW2T9 staat toe dat het resultaat na bestemming in de balans wordt
verwerkt wanneer in de statuten voorschriften voor de resultaatbestemming zijn gegeven
(Knoops, 2001, pag. 1161). Dit zal naar mijn mening dan ook de doorslag geven voor het in
de balans op te nemen resultaat. Wanneer in de statuten, oprichtingsakte of
gemeenschappelijke regeling of in een afzonderlijke besluit aanwijzingen zijn gegeven voor
de resultaatbestemming kan het resultaat na bestemming worden verwerkt80. In alle andere
gevallen zal het resultaat voor bestemming moeten worden gepresenteerd en is de
besluitvorming hierover aan het bestuur of de algemene vergadering van aandeelhouders.
De argumenten van Kamp (2004) dat het opstellen van een balans na winstbestemming de
informatieve waarde verhoogd door het indiceren van het op korte termijn te verwachten
niveau van het eigen vermogen en van der Zande (2001, pag. 524) dat het al verwerken van
het resultaat inzicht geeft in de gevolgen van de resultaatbestemming voor de
balansverhoudingen zijn naar mijn mening niet doorslaggevend. Het op deze wijze
presenteren van de balans zou zelfs kunnen leiden tot onjuiste informatie wanneer het bestuur
de gekozen uitgangspunten voor resultaatbestemming niet overneemt. De onzekerheid
omtrent de resultaatbestemming komt het beste tot uiting door het resultaat afzonderlijk op de
balans te presenteren.
79
Namelijk de verstrekker van de investeringssubsidie.
80
De genoemde aanwijzingen moeten in een dergelijke situatie onder de overige gegevens worden opgenomen.
59
Inrichting exploitatierekening
Voor de benaming van de exploitatierekening (7) zijn in de wetgeving en literatuur maar een
beperkt aantal aanwijzingen te vinden. Algemeen gebruikelijk is de ook in BW2T9
gehanteerde term winsten verliesrekening. De CV95 onderscheiden zich met de rekening
van baten en lasten om tot uiting te brengen dat de organisatie niet is gericht op het maken
van winst. Hoewel de bedrijfseconomische doelstelling bij een SW-bedrijf niet de enige
doelstelling is doet de benaming rekening van baten en lasten geen recht aan het feit dat wel
degelijk bedrijfseconomisch handelen wordt beoogd. De in het BBV genoemde
programmarekening is voor SW-bedrijven niet bruikbaar, er is immers geen sprake van
diverse programma’s. Op grond van RJ 630.122 moet de term winsten verliesrekening
worden vervangen door de term exploitatierekening wanneer in belangrijke mate niet-
marktconforme prijzen zijn gehanteerd. Dit uitgangspunt is naar mijn mening van toepassing
op SW-bedrijven aangezien de Wsw-loonkosten vrijwel geheel door de rijkssubsidie worden
gedekt waardoor er geen sprake van marktconforme (kost-) prijzen.
Om deze reden gaat de voorkeur dan ook uit naar de term exploitatierekening.
Bij de keuze (8) over de hoofdindeling van de exploitatierekening gaat de voorkeur uit naar de
categoriale indeling. De uitsplitsing van de diverse kostensoorten zoals die in deze indeling
wordt gehanteerd geeft relevante informatie over de mate waarin de organisatie gevoelig is
voor prijsontwikkelingen van posten aan de kostenkant (Aukes en Maat, 2001, pag. 1434). De
effecten van bijvoorbeeld inflatie of loonkostenontwikkeling zijn bij deze indeling
eenvoudiger in beeld te brengen.
Naar mijn mening zal het inzicht erbij zijn gebaat wanneer de categoriale indeling zoals deze
in het Besluit Modellen Jaarrekening (BMJ) is gepresenteerd een aanpassing ondergaat. In het
BMJ worden namelijk eerst de bedrijfsopbrengsten en daarna de bedrijfslasten gepresenteerd.
Wanneer de kosten van gronden hulpstoffen en uitbesteed werk direct onder de netto-omzet
worden gepresenteerd kan een tussentelling met de toegevoegde waarde worden opgenomen.
Aangezien de loonkosten van de SW-medewerkers in grote mate worden gedekt door de
rijkssubsidie (hét kenmerkende verschil in de exploitatierekening ten opzichte van een
onderneming in de private sector) is informatie over de opbrengsten die vanuit de
bedrijfsactiviteiten worden gerealiseerd relevant.
Begrotingscijfers
Ondanks het feit dat SW-bedrijven een bedrijfsmatig karakter hebben, kennen SW-bedrijven
ook aspecten van een bestedingshuishouding. Hierbij moet worden gedacht aan het
allocatievraagstuk met betrekking tot de door het rijk en de gemeente(n) beschikbaar gestelde
bijdragen (gemeenschapsgeld). Het opnemen van begrotingscijfers (9a) is om deze reden (ook
wanneer de activiteiten zijn ondergebracht in een vennootschap) aanbevelenswaardig. Met
name de gemeente als subsidieverstrekker en de toezichthouders zullen willen vaststellen in
hoeverre de uitkomsten overeenstemmen met de vooraf geprognosticeerde cijfers. De
begrotingscijfers hebben een rol in de beheersing van de uitgaven en veelal ook in de bepaling
van de omvang van de gemeentelijke bijdrage81.
Een gegronde reden voor het opnemen van zowel de begrotingscijfers vóór als ná
wijziging(en) (9b) is naar mijn mening niet te geven. Wanneer het bestuur gewijzigde
begrotingscijfers heeft vastgesteld impliceert dit dat de primaire begroting niet langer actueel
81
Vaak wordt een vastgestelde jaarlijkse gemeentelijke bijdrage in de begroting opgenomen en zal bij een
nadeliger resultaat dan begroot de gemeentelijke bijdrage, onder voorwaarden, worden verhoogd.
60
is. Om deze reden heeft opname van de primaire begroting, wanneer sprake is geweest van
begrotingswijzigingen, geen toegevoegde waarde en kan dit dan achterwege worden gelaten.
3.4 Grondslagen van waardering en resultaatbepaling
3.4.1 Algemeen
Opname grondslagen
De vraag of de toegepaste grondslagen van waardering en resultaatbepaling uit de
jaarrekening moeten blijken (10) kan naar mijn mening weinig discussie oproepen. Voor alle
gebruikers is het voor een juiste interpretatie van de cijfers van groot belang om de
grondslagen te kennen. Dit stellen ook Klaassen en Zevenboom (1997, pag. 29) wanneer zij
aangeven dat opname van een dergelijke uiteenzetting van groot belang is en opmerken dat
niet kan worden volstaan met vage omschrijvingen maar dat duidelijk moet worden
aangegeven hoe elke post gewaardeerd is.
Het”vetorecht” van het inzichtvereiste

Bij de vraag (11) of in de verslaggevingsregels voor SW-bedrijven moet worden toegestaan
dat ten behoeve van het inzicht van de (bijzondere) voorschriften mag worden afgeweken zijn
zowel voor- als tegenargumenten te noemen.
Het voordeel van het ontbreken van een dergelijk artikel kan zijn dat de uniformiteit toeneemt
aangezien de verslaggevingsregels in alle omstandigheden volledig moeten worden gevolgd.
Echter, wanneer een dergelijk artikel zou ontbreken zou dit ertoe kunnen leiden dat de
voorschriften nogal strikt worden toegepast, waarbij de benodigde flexibiliteit en
interpretatievrijheid ontbreekt. Er kunnen zich immers situaties voordoen waarbij bewuste (en
gemotiveerde!) afwijking van de regels leidt tot een betere verslaglegging. Het ontbreken van
een dergelijk artikel draagt tevens het risico in zich dat de opsteller van mening kan zijn dat
door het strikt volgen van de voorschriften ten allen tijde sprake is van een toereikende vorm
van verslaggeving. Om deze reden zal ook in de verslaggevingsvoorschriften voor SW-
bedrijven het zogenaamde beginsel van derogerende werking moeten worden opgenomen.
3.4.2 Balans
1. Vaste activa
In §3.3.2 is onder het eigen vermogen reeds aangegeven dat investeringssubsidies in een
bestemmingsreserve verantwoord zouden moeten worden. Hierbij is vooruitgelopen op de
vraag of een investering waarvoor een investeringssubsidie is verkregen (12) bruto of netto
moet worden gepresenteerd.
Op basis van het inzichtvereiste prevaleert naar mijn mening de brutomethode, bij toepassing
van de nettomethode bestaat immers geen goed beeld meer in de gedane investeringen en de
vermogenspositie en worden de (bruto-) kapitaallasten niet zichtbaar gemaakt in de periode
waarin de activa dienstbaar zijn aan de bedrijfsuitoefening. Toepassing van de brutomethode
geeft een beter inzicht in de financiële positie en het resultaat en geeft bovendien betere
aangrijpingspunten voor een bedrijfseconomisch juiste tariefstelling. Een argument vóór
saldering van de investering en het subsidie kan zijn dat het eigen vermogen niet meer
aanwendbaar is, maar reeds is ingezet in de meerjarenexploitatie. Door opname in een
bestemmingsreserve of bestemmingsfonds, wanneer het van derden ontvangen middelen
betreft, is aan dit aspect echter afdoende tegemoet gekomen.
61
Om de vraag (13) te beantwoorden of een staat van (restant-) kredieten in de jaarrekening van
SW-bedrijven moet worden opgenomen zal eerst worden bezien wat de functie van dit
overzicht is. De toelichting op art. 40.3 CV95 geeft aan dat deze staat inzicht geeft in de
verschillen tussen de voorcalculatorische en werkelijke kosten. Een dergelijk overzicht heeft
naar mijn mening met name een interne functie. Deze interne informatie zou dan ook geen
onderdeel behoeven uit te maken van de externe verslaggeving. Overigens laat dit onverlet dat
wanneer aanzienlijke investeringsverplichtingen zijn aangegaan dit tot uiting zal moeten
komen in de jaarrekening (niet uit de balans blijkende rechten en verplichting).
a) Financiële vaste activa
Voorafgaand aan de beantwoording van de vraag (14) of deelnemingen gewaardeerd dienen te

worden tegen verkrijgingsprijs of tegen netto-vermogenswaarde wordt opgemerkt dat
deelnemingen die niet geconsolideerd zouden moeten worden (zie beantwoording vraag 26)
bij SW-bedrijven slechts incidenteel voor zullen komen. Er wordt bij de beantwoording van
deze vraag dan ook afgezien van de, bij SW-bedrijven weinig voorkomende situatie dat geen
invloed van betekenis op de deelneming kan worden uitgeoefend. Bij waardering tegen
verkrijgingsprijs geeft het financieel vaste actief geen informatie over de ontwikkeling van het
vermogen na het verkrijgen van de deelneming. Slechts de uitgekeerde dividenden leiden tot
een mutatie in de jaarrekening van het moederbedrijf82. Bij waardering tegen de netto-
vermogenswaarde komen de (aandelen in de) resultaten van de deelnemingen wel in de
jaarrekening tot uiting. Daarnaast leidt toepassing van waardering tegen de verkrijgingsprijs
tot de ongewenste situatie dat het verband tussen het eigen vermogen volgens de
vennootschappelijke en de geconsolideerde jaarrekening is verbroken.
Om deze reden gaat de voorkeur dan ook uit naar waardering van deelnemingen tegen netto-
vermogenswaarde.
2. Vlottende activa
a) Voorraden
Zoals gesteld bieden de verslaggevingsvoorschriften voor de overheid geen

aanknopingspunten voor de beantwoording van de vraag (15) of winst naar rato van de
verrichte prestatie tussentijds of bij voltooiing van de opdracht moet worden genomen. De RJ-
richtlijn 220 noemt in de alinea’s 407 en 408 de volgende criteria om de gestelde vraag te
kunnen beantwoorden. “Er dienen geen belangrijke onzekerheden te bestaan omtrent de totale
omvang van het contract en de ontvangst van de overeengekomen opbrengsten, de kosten om
het project af te ronden en de mate van realisatie dienen op verantwoorde wijze te kunnen
worden bepaald en de kosten die aan het project worden toegerekend dienen duidelijk
onderscheiden te zijn”. Wanneer hieraan wordt voldaan beveelt de RJ toepassing van de
methode “percentage of completion” aan. Klaassen en Zevenboom (1997, pag. 69) stellen dat
tussentijds winst genomen moet worden met een beroep op het inzichtvereiste dat volgens hen
gebaat is met het nemen van een evenredig deel van de op een project te behalen winst.
Bij SW-bedrijven zal het leidinggevend productiepersoneel in de meeste gevallen in staat zijn
om een inschatting te maken van de mate van realisatie van de opdracht. Ook zal de omvang
van de opdracht niet tot onzekerheden leiden omdat hierover vooraf met de afnemer afspraken
zijn gemaakt. De kosten van een opdracht zullen “op verantwoorde wijze” kunnen worden
bepaald, de productie-administratie is immers voor dit doel ingericht. De eis die de RJ stelt
dat geen belangrijke onzekerheid over de ontvangst van de overeengekomen opbrengsten mag
82
Afgezien van afboekingen in geval van een verwachte duurzame waardevermindering.
62
bestaan is naar mijn mening afwijkend van de andere voorschriften. De overige bepalingen
hebben betrekking op de mate waarin de winstgevendheid van een opdracht kan worden
bepaald, terwijl hier wordt gevraagd naar een inschatting van de mate waarin de ontstane
vordering zal worden afgewikkeld. Om het onderscheid tussen productieresultaten (omzet) en
de effectiviteit van het debiteurenbeheer inzichtelijk te maken zal een voorziening voor
oninbaarheid niet ten laste van de omzet in de exploitatierekening worden gevormd, maar als
afzonderlijke post. Om deze reden ben ik dan ook van mening dat eventuele oninbaarheid er
niet toe kan leiden dat pas op een later moment resultaat op een order wordt genomen. Het
toepassen van de “completed-contract”-methode is naar mijn mening een te voorzichtige
benadering die leidt tot onvoldoende inzicht in de geleverde prestaties in het verslagjaar.
Aangezien aan de in mijn ogen relevante aspecten, zoals ook in de RJ genoemd, wordt
voldaan zal met het oog op het inzichtvereiste bij orders die jaaroverschrijdend zijn winst naar
rato van de realisatie van de order genomen moeten worden.
3. Vaste passiva
a) Voorzieningen
In het vorige hoofdstuk is de vraag (16) opgeworpen of verplichtingen gerelateerd aan

arbeidskosten met een jaarlijks gelijkblijvend volume op de balans moeten worden
gepassiveerd.
Het argument dat de verplichtingen zijn gedekt door opname in de meerjarenraming is
merkwaardig. De vraag kan worden gesteld waarom deze verplichting om deze reden niet in
de balans moet worden opgenomen, terwijl dit voor andere verplichtingen die eveneens in de
meerjarenraming zijn opgenomen blijkbaar niet geldt. De keuze zal meer op de in het
verleden gegroeide handelwijze bij de lagere overheid zijn gebaseerd dan op een
fundamentele onderbouwing (Deloitte Learning, 2004, deel X, pag. 4). Voor SW-bedrijven
vervult de meerjarenraming een minder belangrijke rol dan bij gemeenten. Waar gemeenten
tekorten kunnen neutraliseren door de heffingen te verhogen, is een SW-bedrijf afhankelijk
van de marktomstandigheden en de subsidies die door de landelijke en lokale overheid
worden toegekend. De genoemde argumenten dat de methode van het niet opnemen van aan
arbeidskostengerelateerde verplichtingen al jaren in gebruik is of dat dit extra administratieve
handelingen voorkomt zijn naar mijn mening geen echte argumenten om deze verplichtingen
niet op te nemen.
Er is in het BBV dan ook sprake van een vreemde modificatie op de toepassing van het stelsel
van baten en lasten, voor genoemde arbeidskosten is feitelijk het kasstelsel van toepassing
verklaard.
Aangezien het niet verwerken van dergelijke verplichtingen afbreuk doet aan het inzicht in het
vermogen en de verplichtingen van een SW-bedrijf zullen deze aan de creditzijde van de
balans moeten worden opgenomen. Op deze wijze ontstaat een eenduidiger en consistenter
beeld. Voor alle belangrijke gebruikers zal verwerking in de balans van genoemde
verplichtingen de voorkeur hebben. Hoewel de gemeenten als subsidieverschaffers geneigd
zouden kunnen zijn om een voorkeur te hebben om deze verplichtingen niet in de balans op te
nemen zijn zij naar mijn mening er ook bij gebaat om dit wel te doen. Op deze wijze worden
namelijk onverwachte financiële “tegenvallers” en dus extra financiële bijdragen voorkomen.
Vervolgens is relevant of (17) hiervoor een voorziening of een verplichting op de balans moet
worden opgenomen. In alle gevallen is sprake van een verwachte uitstroom van middelen die
is ontstaan door een gebeurtenis uit het verleden. Bij wachtgelden, IZA-premies voor
gepensioneerden en het aandeel van FPU-premies voor deelnemers aan de FPU-regeling is
63
sprake van onzekerheid over de omvang van de verplichting. Deze kan immers worden
beïnvloed door het op andere wijze verwerven van inkomsten door wachtgelders c.q. de
levensduur van IZA- en FPU-deelnemers. Voor deze toekomstige lasten zal dan ook een
voorziening gevormd moeten worden.
Voor verplichtingen uit hoofde van vakantiegeld en vakantiedagen is geen sprake van
onzekerheid over de omvang. Deze verplichtingen zullen dan ook onder de overlopende
passiva gepresenteerd worden.
Als waarderingsgrondslag voor de verlofverplichting (18) kan uitgegaan worden van de

gemiste uuropbrengst (wanneer medewerkers verlof opnemen en dus niet beschikbaar zijn
voor arbeid), maar ook van de loonkosten (wanneer de medewerkers het verlof laten
uitbetalen). Uitgaan van de gemiste uuropbrengst is naar mijn mening echter onvoldoende
zorgvuldig te bepalen. Het zal hier dan moeten gaan om een inschatting van de uuropbrengst
op het moment dat de werknemers verlof opnemen. Veelal zal er een beleid worden gevoerd
om het verlof op te laten nemen op momenten dat de productie hieronder het minst leidt. De
verplichting kan wel op voldoende betrouwbare wijze worden ingeschat door deze te
waarderen tegen de loonkosten inclusief een opslag voor het werkgeversdeel in de sociale
lasten. Dit is dan ook de meest wenselijke waarderingsgrondslag voor de verlofverplichting.
a) Omzet en kostprijs omzet (toegevoegde waarde)
Om vast te stellen op welke wijze met de interne omzet zal moeten worden omgegaan (19)
zal eerst worden nagegaan of wel sprake is van omzet. Uit de definitie van baten in alinea 70
van het Stramien (“vermeerderingen van het economisch potentieel … in de vorm van
instroom van nieuwe of verhoging van bestaande activa dan wel vermindering van vreemd
vermogen … uitmondend in toename van het eigen vermogen”) kan worden afgeleid dat in
geval van interne leveringen of diensten binnen een rechtspersoon geen sprake is van baten
(en dus omzet). Er is immers geen sprake van een toename van het eigen vermogen. Om deze
reden kan de interne omzet dan ook niet bij de omzet (en kosten worden gerekend)83.
Vanuit de sociale doelstelling zou kunnen worden aangegeven dat hoewel geen sprake is van
omzet er wel werkgelegenheid wordt geboden. Naar mijn mening kan dit tot uiting komen in
de jaarrekening door in de toelichting aan te geven hoeveel personen c.q. uren zijn ingezet
voor interne productie of diensten.
b) Rijksbijdrage en gemeentelijke bijdrage
De vraag (20) is gesteld of de rijksbijdrage respectievelijk de gemeentelijke bijdrage tot de

netto-omzet gerekend dienen te worden of als afzonderlijke opbrengstsoort in de jaarrekening
moeten worden opgenomen.
De overheid als subsidieverschaffer zal de verstrekte subsidies herkenbaar in de jaarrekening
willen terugzien. Door de subsidie afzonderlijk zichtbaar te maken is eenvoudiger af te lezen
dat deze volledig is ingezet als dekkingsmiddel voor de uitvoering van de Wsw-taak.
Daarnaast is het zuiver houden van de middelen verkregen uit verkoop en levering van
producten en diensten van belang voor de toezichthouders om zich een beeld te kunnen
vormen van de realisatie van de bedrijfseconomische doelstelling en de prestaties van het
83
Het wel toestaan van het als omzet verantwoorden van interne activiteiten leidt tot een onwenselijke
mogelijkheid tot beïnvloeding van de jaarcijfers. Zo zou een redenering opgesteld kunnen worden dat ook
administratieve taken zoals de eigen boekhouding een interne dienst is die in de exploitatierekening tot uiting
gebracht moet worden.
64
management. Tot slot is het inzicht, mede met het oog op de inschatting van de continuïteit, er
mee gebaat wanneer duidelijk blijkt in hoeverre het SW-bedrijf voor de dekking van haar
kosten afhankelijk is van subsidies en in welke mate met de bedrijfsmatige activiteiten
opbrengsten kunnen worden verworven.
c) Personeelskosten
De vraag of personeelskosten per cao gesplitst in de jaarrekeningen moeten worden

opgenomen (21) moet naar mijn mening bevestigend worden beantwoord.
De personeelskosten vormen de belangrijkste uitgavencategorie binnen de jaarrekening van
een SW-bedrijf, zo leert een globaal jaarrekeningenonderzoek. De uitgesplitste
personeelskosten geven een goed inzicht in de verhoudingen van de personeelskosten die aan
de medewerkers, vallend onder de verschillende cao’s, worden betaald. Zo zullen de
toezichthouders en de overheid als deelnemer en als subsidieverschaffers geïnteresseerd zijn
in de kosten van ambtenaren ten opzichte van de kosten van Wsw-medewerkers. Dit zegt
immers iets over de mate van effectiviteit van de bedrijfsvoering. Voor posities die ingevuld
kunnen worden door Wsw-medewerkers is het immers veelal uit kostenoverwegingen
aantrekkelijk om deze ook daadwerkelijk door Wsw-ers te laten bezetten. Daarnaast wordt op
deze wijze inzicht geboden in de belangrijke kostensoorten van de uitvoering van reïntegratie-
activiteiten (voor zover het SW-bedrijf in het kader van reïntegratie ook de loonkosten van de
bemiddelde personen betaald). Een splitsing van de loonkosten per cao is dan ook wenselijk.
Wel moet worden opgemerkt dat het van belang is om naast de afzonderlijke personeelskosten
ook de fte’s van de afzonderlijke groepen medewerkers te vermelden omdat de loonkosten
alleen onvoldoende inzicht geven in de personeelsbezetting.
d) Financieringsbaten, en –lasten
In hoofdstuk 2 is de vraag (22) opgeroepen of rente moet worden toegerekend aan het eigen
vermogen.
Naar mijn mening zijn er drie argumenten te noemen op grond waarvan rentetoerekening aan
het eigen vermogen niet toegestaan zou moeten worden.Ten eerste heeft rentetoerekening aan
het eigen vermogen alleen een functie wanneer het uitgangspunt is dat de financieringswijze
in beginsel geen rol mag spelen bij de kostprijsberekening van een activiteit. Hiervan is bij
SW-bedrijven geen sprake, ook de wijze waarop het management de financiering van de
bedrijfsactiviteiten organiseert maakt onderdeel uit van de kosten die gepaard gaan met het
uitvoeren van de Wsw. Ten tweede past toerekening van rente aan reserves niet binnen
bedrijfseconomische resultaatbepaling en geeft het geen goed beeld van het resultaat dat met
het beschikbare vermogen is behaald. Zo wordt er uitgegaan van een fictief (en subjectief
bepaald!) rentepercentage dat af kan wijken van het percentage dat betaald had moeten
worden wanneer daadwerkelijk externe financiering was aangetrokken. Bovendien zal, in
geval van rentetoerekening, bij een consistente verslaggeving rentetoerekening aan het totale
vermogen moeten plaatsvinden en dus ook aan het eventueel nog vrij besteedbare vermogen.
De veronderstelde relatie met gerealiseerde opbrengsten vanuit met het vermogen
gefinancierde activa is in die situatie niet aanwezig. Een dergelijke aanpassing van het stelsel
van baten en lasten verdient geen aanbeveling. Tot slot leidt rentetoerekening tot een voor een
leek minder begrijpelijke verslaggeving aangezien zogenaamde “opportunity costs”84 worden
opgevoerd.
84
Het vermogen dat is ingezet voor financiering van de bedrijfsvoering leidt immers tot “gemiste” rente-
opbrengsten die verkregen hadden kunnen worden wanneer het geld bij een financiële instelling was uitgezet.
65
3.5 Overige onderdelen jaarrekening
3.5.1 De toelichting
In het hoofdstuk 2 is aangegeven dat zal worden nagegaan welke (23) in de CV95 en het
BBV genoemde overzichten relevant zijn voor de gebruikers van de jaarrekeningen van SW-
bedrijven. De volgende overzichten zijn hierbij genoemd:
- een kostenverdeelstaat;
- een overzicht kapitaallasten;
- een overzicht personele sterkte en personeelslasten en;
- een verzamel- en consolidatiestaat;
- een overzicht van de aanwending van het bedrag voor onvoorzien en;
- een overzicht van de incidentele baten en lasten.
Per overzicht zal worden nagegaan of opname in de jaarrekening een toegevoegde waarde
heeft.
Een kostenverdeelstaat heeft als functie het toerekenen van indirecte kosten aan activiteiten of
producten. Deze toerekening is een interne zaak die voor de gebruiker weinig interessant is.
De gebruikers zullen slechts kennis willen nemen van de belangrijkste uitgangspunten die aan
de kostenverdeling ten grondslag liggen, maar geen behoefte hebben aan de rekenkundige
uitwerking van de kostenverdeling. Het opnemen van een kostenverdeelstaat is dan ook niet
noodzakelijk.
Het overzicht kapitaallasten is bedoeld om bij overheidslichamen inzicht te bieden in de

financieringsfunctie (rentelasten op leningen en aan het eigen vermogen toegerekende rente
enerzijds en rentebaten op uitgezette gelden) en de afschrijvingen. Deze posten blijken echter
ook al uit de exploitatierekening. Het opnemen van een dergelijk overzicht biedt geen extra
informatie en kan dus ook achterwege worden gelaten.
De gebruikers van de jaarrekening zullen uiteraard geïnteresseerd zijn in de omvang van het
personeelsbestand. Hierop zal bij de niet-financiële informatie nader worden ingegaan. Voor
de personeelslasten geldt hetzelfde als voor de kapitaallasten. Ook deze blijken al uit de
exploitatierekening zodat opname in een afzonderlijk overzicht personele sterkte en
personeelslasten overbodig is.
De verzamel- en consolidatiestaat die primair bedoeld is voor de gemeenterekening lijkt mij

een te zwaar instrument voor de jaarrekening van een SW-bedrijf. Deze jaarrekening zal over
het algemeen meer overzichtelijk en beperkter van omvang zijn dan de veelal uitgebreide
gemeenterekening. Daarnaast heeft de categorische indeling85 voor de meeste gebruikers geen
extra informatiewaarde. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is wel een belangrijke
gebruiker van deze gegevens. De aanlevering aan het CBS kan naar mijn mening ook op een
andere wijze dan via de jaarverslaggeving plaatsvinden86. Een verzamel- en consolidatiestaat
kan in de jaarrekening van een SW-bedrijf dan ook achterwege blijven.
85
Gedoeld worden op de economische kostencategorieën zoals genoemd in de CV95, niet te verwarren met de
categoriale indeling van de exploitatierekening zoals aangegeven bij indeling exploitatierekening.
86
In het BBV is deze informatievoorziening ook daadwerkelijk geregeld onder de noemer “Informatie voor
derden / IV3”.
66
Een SW-bedrijf zal, in tegenstelling tot een gemeente, in de begroting geen bedrag voor
onvoorzien opnemen. De gemeente als subsidieverschaffer zal immers geen
exploitatiebijdrage willen verstrekken voor doeleinden die nog niet concreet zijn87. Om deze
reden is opname in de jaarrekening van een overzicht van de aanwending van het bedrag voor
onvoorzien onnodig.
Een overzicht van incidentele baten en lasten opnemen in de jaarrekening is naar mijn mening
impliciet een erkenning van het feit dat zaken onvoldoende duidelijk in de exploitatierekening
en de toelichting hierop zijn opgenomen. De exploitatierekening biedt door opname van
bijzondere of zelfs buitengewone baten en lasten88 voldoende ruimte om de aandacht op
incidentele zaken te vestigen. Daarnaast kan de toelichting hierin een belangrijke rol
vervullen. Voor opname van een dergelijk overzicht in de jaarrekening van SW-bedrijven is
dan ook geen noodzaak aanwezig.
3.5.2 Overige gegevens
Het vraagstuk (24) van het opnemen van overige gegevens zal hieronder per (mogelijk)
onderdeel van de overige gegevens worden behandeld.
Afgezien van de wettelijke vereiste tot opname van een accountantsverklaring zullen ook alle
gebruikers behoefte hebben aan het oordeel van een onafhankelijke deskundige over de
betrouwbaarheid van de jaarrekening. Een accountantsverklaring zal dan ook in de overige
gegevens opgenomen moeten worden89.
Belangrijke gebeurtenissen na balansdatum kunnen van belang zijn voor een juiste
interpretatie van de jaarrekening en de hierin gepresenteerde financiële positie in het
bijzonder. Gezien het belang dat de meeste gebruikers hechten aan het inzicht in het
beschikbare weerstandsvermogen en de potentiële risico’s zal opname van gebeurtenissen na
balansdatum in de overige gegevens voorgeschreven moeten worden.
Hoewel alleen SW-bedrijven die worden gedreven als een B.V. of N.V. dividend kunnen
uitkeren zal er ook bij de overige rechtsvormen wel sprake zijn van een resultaat waaraan een
bestemming zal moeten worden gegeven. Door de regels omtrent resultaatbestemming (of
dekking van exploitatieverliezen) en een voorstel hiertoe onder de overige gegevens op te
nemen komt dit nadrukkelijker tot uiting. Opname van het voorstel tot resultaatbestemming
(of –dekking) in de overige gegevens verdient dus aanbeveling.
3.5.3 Overige
Consolidatievoorschriften
In hoofdstuk 2 is al aangegeven dat SW-bedrijven bepaalde activiteiten, die economisch
gezien onderdeel uitmaken van het eigen bedrijf, om diverse redenen in juridisch zelfstandige
ondernemingen worden ondergebracht; deze ondernemingen zijn met andere woorden
87
Ook in de praktijk blijkt uit alle onderzochte jaarrekeningen waarin ook de begrotingscijfers zijn opgenomen
dat een bedrag voor onvoorzien in de begroting ontbreekt.
88
Op dit gebied kunnen de SW-bedrijven naar mijn mening aansluiten op de definitie die de RJ270 geeft van
buitengewone baten en lasten. Dit houdt in dat slechts in exceptionele gevallen een post als buitengewoon
kwalificeert.
89
Een negatieve beantwoording van deze vraag, met als argumentatie dat de accountantsverklaring geen
toegevoegde waarde heeft, in een afstudeerscriptie in het kader van een accountancy-opleiding had op z’n minst
vragen op kunnen roepen.
67
duurzaam verbonden ten dienst van de eigen werkzaamheid. Hier zal worden ingegaan op de
vraag (25) wat dit betekent voor de verslaggeving.
In het bedrijfsleven is het gebruikelijk90 een geconsolideerde jaarrekening op te stellen en te
publiceren waarin de financiële positie en het resultaat worden opgenomen alsof de
activiteiten binnen één onderneming worden uitgevoerd.
De argumenten die de CV95 en het BBV geven om niet te consolideren zijn naar mijn mening
onvoldoende steekhoudend. Zo is de motivatie dat consolidatie kan leiden tot ondoorzichtige
verantwoordingsdocumenten een zwaktebod. Uit de vooraanstaande plaats die de
geconsolideerde jaarrekening over het algemeen inneemt in de jaarrekening kan worden
afgeleid dat deze een belangrijke informatiewaarde heeft voor de gebruikers. Ook het feit dat
er bij de lagere overheden onvoldoende draagvlak is voor het voorschrijven van consolidatie
en dat de voorschriften tot een minimum moeten worden beperkt zijn geen sterke argumenten.
Zoals al eerder aangegeven moeten verslaggevingsregels niet worden geschreven met het oog
op de verschaffers van informatie, maar gericht zijn op de gebruikers. De stelling van het
BBV dat in een paragraaf systematischer inzicht kan worden geboden in de verbonden partij
is eveneens discutabel. De gebruiker zal zijn geïnteresseerd in de resultaten van het totale
bedrijf ongeacht de rechtsvorm. Door informatie over groepsmaatschappijen in een paragraaf
aan te bieden wordt de gebruiker nog geen totaalbeeld geboden. De financiële informatie in de
paragraaf die het BBV voorschrijft is daarnaast beperkt tot gegevens over het vermogen en
het resultaat. Het zal duidelijk zijn dat het inzicht van de gebruiker er niet bij is gebaat
wanneer bijvoorbeeld de Wsw-activiteiten in de jaarrekening zijn opgenomen, maar
informatie over de kosten van begeleiding en huisvesting of de reïntegratie-activiteiten uit de
jaarrekening van een andere rechtspersoon blijken.
De diverse gebruikers zullen de voorkeur gegeven aan een geconsolideerde jaarrekening. De

gemeente als deelnemer zal inzicht willen hebben op alle activiteiten en de gevolgen hiervan
voor de balans en exploitatierekening. De (lokale) overheid als subsidieverschaffer zal een
totaalbeeld van de exploitatie en het beschikbare vermogen wensen, zodat meer lucratieve
activiteiten niet buiten haar gezichtsveld vallen maar in de afweging ten aanzien van
subsidieverstrekking kunnen worden betrokken. Ook de toezichthouders zullen behoefte
hebben aan een totaaloverzicht van de baten, lasten en het beschikbare vermogen. Als
toezichthouder zijn zij immers ook verantwoordelijk voor de banden die het SW-bedrijf heeft
met groepsmaatschappijen.
Slechts de vreemd vermogenverschaffers zullen meer belangstelling hebben voor de
enkelvoudige jaarrekening aangezien hieruit de solvabiliteit van de organisatie blijkt waaraan
een financiering is verstrekt. Aangezien het opnemen van een geconsolideerde jaarrekening
niet in de plaats komt van, maar een aanvulling is op, de enkelvoudige jaarrekening is in de
belangrijkste informatiebehoefte van deze gebruikersgroep voorzien.
Resumerend kan worden gesteld dat SW-bedrijven de cijfers van hun dochtermaatschappijen
(en andere groepsmaatschappijen) in de jaarrekening zullen moeten meeconsolideren.
Informatie over deelnemingen / verbonden partijen

De deelnemingen en verbonden partijen waarover het SW-bedrijf geen overwegende
zeggenschap heeft zullen niet worden geconsolideerd. Over deze organisaties zal informatie
worden opgenomen in de toelichting of de paragraaf verbonden partijen. Naar mijn mening
kan, om redundantie te voorkomen, bij de toelichting op de financiële vaste activa voor de
verbonden partijen91 worden verwezen naar desbetreffende paragraaf. Om aan de gebruiker
duidelijk te maken waarom een verbonden partij wordt aangehouden zal in de paragraaf
90
Voor de uitzonderingen wordt verwezen naar voetnoot 54.
68
verbonden partijen ingegaan moeten worden op (26) het gevoerde beleid en het beoogde doel
met de verbonden partij. Daarnaast zal inzicht moeten worden geboden in het
exploitatieresultaat en vermogen. Wanneer het SW-bedrijf garantstellingen voor een
verbonden partij heeft afgegeven zullen deze ook in genoemde paragraaf opgenomen moeten
worden. Met behulp van deze informatie kunnen de gebruikers vervolgens zelfstandig een
oordeel vormen over het nut en risico van de verbonden partij voor het SW-bedrijf.
Overzicht algemene dekkingsmiddelen

Voor het al dan niet opnemen van het overzicht algemene dekkingsmiddelen (27) kan een
soortelijke redenering worden opgevoerd als voor de overzichten kapitaallasten of personele
lasten. Een SW-bedrijf beschikt slechts over twee soorten algemene dekkingsmiddelen,
namelijk de rijkssubsidie en de gemeentelijke bijdrage. Dit in tegenstelling tot een gemeente
waar het aantal algemene dekkingsmiddelen aanzienlijk groter kan zijn. Opname van een
afzonderlijk overzicht voor deze, ook al afzonderlijk in de exploitatierekening opgenomen,
posten is dan ook overbodig.
Detaillering van de netto-omzet

De vraag (28) is gesteld of een overzicht detaillering van de netto-omzet in de jaarrekening
van een SW-bedrijf moet worden opgenomen. Uitgaande van het feit dat de meeste gebruikers
informatie wensen over de risico’s met betrekking tot de continuïteit is opname van een
dergelijk overzicht aan te bevelen. Wanneer inzicht bestaat in de verschillende markten
waarop de omzet wordt gerealiseerd kan een oordeel worden gevormd over de gevoeligheid
van de organisatie voor wijzigingen in de marktomstandigheden, maar ook over de mate
waarin de risico’s zijn gespreid (over verschillende product-markt-combinaties). Daarnaast
zullen met name de overheid uit hoofde van economische en sociaal beleid en de
toezichthouders zijn geïnteresseerd in de mate waarin verschillende werksoorten (en dus werk
op verschillende niveaus) aan de doelgroep kan worden aangeboden. Een detaillering van de
netto-omzet zal in deze informatiebehoefte voorzien.
Niet financiële informatie

Bij de beantwoording van de vraag (29) naar de in de jaarrekening op te nemen niet-financiële
informatie zal vooral ook naar de doelstellingen worden gekeken. De mate waarin een
onderneming succesvol is in zijn bedrijfseconomische doelstelling komt tot uiting in de
exploitatierekening waarbij het nettoresultaat een belangrijke graadmeter is. In §1.5.5 is
echter uiteengezet dat SW-bedrijven ook een sociale en door- of uitstroomdoelstelling
kennen. Het realiseren van deze doelstellingen kan (over het algemeen) niet worden afgeleid
uit financiële gegevens. Dit bevestigd Koning (1981, pag. 75) wanneer hij stelt dat “de
omstandigheid dat het streven naar winst zijn plaats als ondernemingsdoelstelling moet delen
met andere doelstellingen, bijvoorbeeld … voorziening in werkgelegenheid, doelstellingen die
zowel met het winststreven parallel kunnen lopen als hiermee rivaliseren, betekent dat men
zich in de verslaglegging ook rekenschap dient te geven van de mate waarin deze andere
doelstellingen zijn bereikt.” De overheid, in welke hoedanigheid deze dan ook optreedt, en de
subsidieverschaffers zullen voor een juist beeld over het opereren van een SW-bedrijf in ieder
geval de volgende niet-financiële informatie in de jaarverslaggeving moeten aantreffen:
- het aantal Wsw-ers dat een dienstverband is aangeboden in personen, fte’s en se’s;
- de door het Ministerie van SZW opgelegde taakstelling, zodat kan worden vastgesteld
of deze is gerealiseerd;
91
Onder het begrip verbonden partijen vallen ook de deelnemingen zodat in het vervolg van deze alinea slechts
over verbonden partijen wordt gesproken.
69
- het aantal Wsw-ers dat op de wachtlijst staat en de gemiddelde wachttijd van plaatsing
op de wachtlijst tot instroom in een dienstverband;
- het aantal medewerkers dat geen Wsw-indicatie heeft (ambtenaren, medewerkers met
een arbeidsovereenkomst naar burgerlijk recht) en het aantal ingehuurde
uitzendkrachten92;
- het ziekteverzuimpercentage;
- het aantal Wsw-ers dat is doorgestroomd of uitgestroomd naar een niet gesubsidieerde
baan;
- het productiviteitspercentage, om te kunnen beoordelen welk deel van de tijd
werkelijk kon worden gewerkt.
De informatiewaarde van deze gegevens is hoger wanneer deze volgtijdiglijk en gelijktijdig in

vergelijking met het landelijk gemiddelde in de SW-branche met een toelichting van de
eventuele afwijkingen kan worden geboden.
Paragrafen
De laatste vraag (30) die zal worden behandeld is welke, nog niet eerder genoemde, niet-
financiële informatie in de vorm van paragrafen moet worden opgenomen.
Opname van een afzonderlijke risicoparagraaf is naar mijn mening niet wenselijk omdat dit
bij de gebruiker de vraag zal oproepen op welke wijze de risico’s zijn afgedekt. De eerder
beschreven risicoparagraaf zal dan ook onderdeel moeten uitmaken van de (bredere) paragraaf
die ingaat op het weerstandsvermogen. Voor een goede interpretatie van de financiële positie
is een dergelijke paragraaf onmisbaar. De leiding zal een uiteenzetting geven over de risico’s
die worden onderkend en de middelen die beschikbaar zijn voor afdekking van deze risico’s.
Opname van een paragraaf onderhoud kapitaalgoederen is naar mijn mening overbodig. Uit
het oogpunt van toepassing van het matchingprincipe zal voor de periodieke onderhoudslasten
een voorziening93 worden gevormd. De uitgangspunten voor de voorziening zullen in de
waarderingsgrondslagen en / of de toelichting op de balans zijn opgenomen zodat een
afzonderlijke paragraaf overbodig is.
Een paragraaf financiering kan de gebruikers inzicht geven in de mate waarin het SW-bedrijf
gevoelig is voor ontwikkelingen op de kapitaalmarkt (herfinanciering, afloop rentevaste
termijn). Vanwege het publieke karakter van de meeste SW-bedrijven zal de wet Financiering
decentrale overheden (Fido) van toepassing zijn. In deze paragraaf kan worden aangegeven in
hoeverre aan de vereisten van de wet Fido is voldaan. Bij organisaties waar slechts sprake is
van een zeer beperkt aantal financieringsmiddelen zou deze paragraaf ook als afzonderlijk
onderdeel van de paragraaf weerstandsvermogen kunnen worden opgenomen.
De paragraaf bedrijfsvoering vervult slechts een nuttige rol wanneer dergelijke informatie niet
ook al in een voorwoord, directieverslag o.i.d. is opgenomen. Het kennen van het beleid dat
de leiding van de organisatie heeft ten aanzien van de bedrijfsvoering stelt de gebruiker in
staat de jaarrekening in het juiste toekomstperspectief te plaatsen.
92
Door het inhuren van uitzendkrachten kan immers verdringing van werkgelegenheid voor Wsw-ers
plaatsvinden.
93
Of zal eventueel de toegepaste componentenbenadering zijn toegelicht.
70
71
4 De jaarrekeningen van SW-bedrijven onderzocht
3.6 Inleiding
In dit hoofdstuk zullen het uitgevoerde praktijkonderzoek en de hierbij geconstateerde

bevindingen worden beschreven. Getoetst zal worden of de jaarrekeningen van SW-bedrijven
voldoen aan de in het voorgaande hoofdstuk beschreven (onderdelen van) gewenste
verslaggevingseisen94 95.
Naast de in de hoofdstukken 2 en 3 genoemde verslaggevingsvraagstukken wordt, om een
meer volledig beeld te verkrijgen van de kwaliteit van de jaarrekeningen van SW-bedrijven,
getoetst op de volgende aspecten:
- De kwaliteit van de toelichting;
- Het al dan niet gecombineerd uitbrengen van de jaarrekening en het jaarverslag;
- Het waarderen van de vaste activa tegen historische kostprijs dan wel actuele waarde;
- Het eventueel opnemen van geactiveerde tekorten op de balans;
- De indeling van het eigen vermogen en het opnemen van een toelichting op de
toekomstverwachtingen in geval van een negatief eigen vermogen;
- Het al dan niet opnemen van een voorziening voor groot onderhoud;
- Het opnemen van niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen en
gebeurtenissen na balansdatum;
- Het resultaatonafhankelijk afschrijven.
Bij het praktijkonderzoek zijn de volgende onderwerpen onderscheiden:

- Grondslagen van waardering en resultaatbepaling;
- Indeling jaarrekening;
- Balans en toelichting;
- Exploitatierekening en toelichting;
- Overige gegevens en paragrafen;
- Niet-financiële informatie.
Op deze onderwerpen zal achtereenvolgens worden ingegaan nadat in §3.7. het
onderzoeksmodel is beschreven.
Naast het feitelijk weergeven van de bevindingen zal, uiteraard waar mogelijk en zinvol,
worden gezocht naar verklaringen voor de gedane constateringen.
3.7 Het onderzoeksmodel
Het onderzoeksobject bestaat uit de jaarrekeningen 2002 en 2003 van Nederlandse SW-
bedrijven. In verband met de invoering van het BBV is gekozen voor de jaarrekeningen 2002
en 200396 om na te gaan in hoeverre in de jaarrekening 2003 reeds vooruit wordt gelopen op
94
De lezer wordt erop gewezen dat in hoofdstuk 4 de bevindingen uit het praktijkonderzoek in tabelvorm zijn
opgenomen waarbij de relatie wordt gelegd met de in de voorgaande hoofdstukken geformuleerde
verslaggevingsvragen. Om deze reden is er voor gekozen om in dit hoofdstuk de bevindingen op een meer
beschrijvende wijze weer te geven.
95
De relatie met de in hoofdstuk 2 en 3 opgenomen verslaggevingsvraagstukken is aangegeven door het nummer
van het vraagstuk cursief op te nemen. In dit hoofdstuk wordt niet ingegaan op de, lastig toetsbare, toepassing
van het inzichtvereiste (11) en de op grond van in hoofdstuk 3 genoemde argumenten niet op te nemen
informatie (13, 23 en 27).
96
Voor een eerste oriëntatie is bij het schrijven van de voorgaande hoofdstukken gebruik gemaakt van de
jaarrekeningen 2001 van 87 Nederlandse SW-bedrijven. Ten behoeve van de actualiteit van de bevindingen is er
72
de invoering van het BBV. De jaarrekeningen 2004 waren ten tijde van de uitvoering van het
praktijkonderzoek nog niet beschikbaar.
Per 31 december 2003 bestonden er in Nederland 91 SW-bedrijven. Van 27 SW-bedrijven

zijn de jaarrekeningen 2002 en 2003 opgevraagd en ontvangen. Hiermee is 29,7% van de
massa onderzocht. Bij een betrouwbaarheid van 95% kan worden gesteld dat de uitkomsten
representatief zijn voor de gehele massa met een afwijking van maximaal 15,9%97. Overigens
zal in het vervolg van dit hoofdstuk wordt uitgegaan van de werkelijke bevindingen en zullen
geen aantallen worden genoemd die zijn omgeslagen over de massa.
In tabel 5.1. zijn de aantallen onderzochte jaarrekeningen per rechtsvorm opgenomen. Hierbij
moet worden aangetekend dat voor iedere organisatie de jaarrekeningen 2002 en 2003 zijn
onderzocht98. Hierop is voor één besloten vennootschap en één naamloze vennootschap een
uitzondering gemaakt. Voor deze organisaties is alleen de jaarrekening 2002 onderzocht
omdat de gepubliceerde jaarrekening 200399 te weinig informatie bood. Hoewel dit op zich
een belangrijke constatering is, is besloten deze niet in het praktijkonderzoek te betrekken
omdat deze het totaalbeeld van de bevindingen teveel zouden verstoren. In bijlage I is een
overzicht naar rechtsvorm opgenomen van de SW-bedrijven waarvan de jaarrekening in het
onderzoek is betrokken.
Tabel .1.: Onderzoekspopulatie praktijkonderzoek
Aantal onderzochte organisaties Aantal onderzochte jaarrekeningen
Gemeenschappelijke regeling 13 26
Stichting 1 2
Bestuurscommissie 2 4
Gemeentelijke dienst 2 4
Besloten Vennootschap 5 9
Naamloze Vennootschap 4 7
Totaal 27 52
Zoals reeds aangegeven is de mate waarin SW-bedrijven in hun jaarverslaggeving voldoen

aan de in het voorgaande hoofdstuk opgenomen uitgangspunten onderzocht. De vragen die
voor dit doel zijn geformuleerd en de procentuele uitkomsten zijn opgenomen in bijlage V.
Bij de evaluatie van de bevindingen zal, waar dit relevant wordt geacht, op analytische wijze
worden nagegaan of bevindingen zijn te verklaren uit de rechtsvorm van het SW-bedrijf. De
verwachting is dat bij diverse vragen een tweedeling zal ontstaan tussen organisaties met een
privaatrechtelijke en organisaties met een publiekrechtelijke rechtsvorm, gezien de
verslaggevingsvoorschriften waaraan moet worden voldaan.
Een tweede verwachting is dat jaarrekeningen die in combinatie met het jaarverslag zijn
uitgebracht meer zullen voldoen aan de wensen van de gebruikers ten aanzien van de niet-
financiële informatie.
voor gekozen deze bij de uitvoering van het feitelijke praktijkonderzoek buiten beschouwing te laten.
97
De berekening is ontleend aan een uitleg van de Avans Hogeschool, mei 2003, gepubliceerd op
www.wisfaq.nl.
98
Om dubbeltellingen in de gepresenteerde uitkomsten te voorkomen zijn de uitkomsten hoofdzakelijk in
procenten vermeld.
99
In beide gevallen ging het om de verkorte jaarrekening die in het jaarverslag was opgenomen.
73
3.8 Bevindingen empirisch onderzoek
3.8.1 Samenstelling en indeling jaarrekening
Bijna de helft (48%) van de SW-bedrijven neemt in de jaarrekening een kasstroomoverzicht100

op en voldoet hiermee niet aan de wens van de gebruikers (1). Het al dan niet opnemen van
een kasstroomoverzicht is nauwelijks gerelateerd aan de verslaggevingsvoorschriften waaraan
op grond van de rechtsvorm moet worden voldaan. In 50% van de onderzochte jaarrekeningen
van SW-bedrijven met een privaatrechtelijke rechtsvorm was een kasstroomoverzicht
opgenomen, bij de SW-bedrijven met een publiekrechtelijke vorm was dit in 44% het geval.
40% van de onderzochte jaarrekeningen voldoet aan de in de bijlage IV-a en IV-b opgenomen
indeling (2, 8). Van de 60% van de jaarrekeningen, die op het gebied van indeling niet
voldoen is in 39% van de gevallen sprake van niet-acceptabele aanpassingen, het gaat hier om
19 beoordeelde jaarrekeningen. Een verband tussen het al dan niet voldoen aan de
voorkeursindeling en de verslaggevingsvoorschriften (BW2T9 of CV95) waaraan de
onderzochte jaarrekeningen moeten voldoen is niet geconstateerd. Overigens kennen alle
jaarrekeningen wel als uitgangspunt de categoriale indeling (in plaats van de functionele
indeling).
De redenen waarom de aanpassingen als niet acceptabel zijn aangemerkt zijn divers.
Volledigheidshalve wordt hieronder een opsomming gegeven van de geconstateerde
afwijkingen:
- Er is sprake van een exploitatierekening die een te hoge mate van detail kent;
- Er is sprake van een te gecomprimeerde exploitatierekening;
- Er is sprake van een te gecomprimeerde balans;
- Er zijn afzonderlijke deelexploitatierekeningen per uitgevoerde regeling (Wsw, Wiw
en ID-banen) opgenomen terwijl een geconsolideerde exploitatierekening ontbreekt;
- De financiële baten en lasten zijn samengevoegd met de bijzondere en buitengewone
baten en lasten;
- Op de gepresenteerde toegevoegde waarde zijn ook de personeelskosten en overige
kosten in mindering gebracht;
- De gepresenteerde toegevoegde waarde is exclusief de, onder de overige kosten
verantwoorde, kosten van gronden hulpstoffen;
- De kosten zijn ingedeeld in gesubsidieerde kosten en overige kosten;
- De vaste activa zijn niet nader onderverdeeld in (im) materiële en financiële vaste
activa.
Eén SW-bedrijf merkt in de jaarrekening op dat ten behoeve van het inzicht is afgeweken van
de modellen101 . Een nadere motivering op welke wijze het inzicht dan wordt verbeterd
ontbreekt echter.
Op het gebied van benaming en omschrijving zijn geen dusdanige afwijkingen geconstateerd
dat dit zou kunnen leiden tot onduidelijkheden omtrent hetgeen is bedoeld.
In hoofdstuk 3 is geconcludeerd dat wanneer sprake is van groepsmaatschappijen opname

hiervan in de geconsolideerde jaarrekening wenselijk is (25). In 46% van de onderzochte
jaarrekeningen was het opnemen van een geconsolideerde jaarrekening niet van toepassing
100
In 12% betreft het hier overigens geen echt kasstroomoverzicht, maar een zogenaamde Staat van Herkomst en
Besteding van Middelen (SHBM). Een SHBM geeft echter slechts inzicht in de mutaties in de balansposten
terwijl een kasstroomoverzicht de in- en uitgaande geldstromen indeelt naar verschillende
activiteitencategorieën. Om deze reden moet de voorkeur worden gegeven aan een kasstroomoverzicht.
101
Aangezien het hier gaat om een (commerciële) stichting zullen de modellen volgens het Besluit modellen
jaarrekening zijn bedoeld.
74
omdat geen sprake was van te consolideren dochtermaatschappijen. Van de overige
organisaties neemt 54% wel een geconsolideerde jaarrekening op, terwijl 46% volstaat met de
enkelvoudige jaarrekening.
Opvallend is het onderscheid tussen SW-bedrijven met een privaatrechtelijke rechtsvorm en
SW-bedrijven in de vorm van een publiekrechtelijke lichaam ten aanzien van het opnemen
van de geconsolideerde jaarrekening. In tabel .2. is hiervan een overzicht gegeven.
Tabel .2.: Opname van de geconsolideerde jaarrekening
Consolidatie: Wel Niet

Rechtsvorm
Privaatrechtelijk 82% 18%
Publiekrechtelijk 35% 65%
Het feit dat door SW-bedrijven met een privaatrechtelijke rechtsvorm aanmerkelijk vaker ook
een geconsolideerde jaarrekening wordt opgenomen is terug te leiden naar de van toepassing
zijnde verslaggevingvoorschriften. BW2T9 bevat duidelijke aanwijzingen voor het opnemen
van een geconsolideerde jaarrekening, terwijl consolidatie onder de CV95 een vrijblijvende
zaak is (zie ook §2.4.3).
Overigens blijkt uit het onderzoek dat het merendeel van de organisaties aan de
geconsolideerde jaarrekening blijkbaar meer belang hecht dan aan de enkelvoudige
jaarrekening. Van de SW-bedrijven die een geconsolideerde jaarrekening presenteren doet
60% dat zonder ook de enkelvoudige jaarrekening op te nemen.
In 75% van de onderzochte jaarrekening is de opgenomen toelichting als toereikend

beoordeeld tegen 25% waar de toelichting als onvoldoende is aangemerkt. Hierbij is een
toelichting als toereikend beoordeeld wanneer de voornaamste verschillen in de cijfers van het
vorige boekjaar ten opzichte van het boekjaar (en de begroting indien opgenomen) zijn
geanalyseerd en toegelicht. De volgende tekortkomingen zijn geconstateerd in de
jaarrekeningen waarvan de toelichtingen als ontoereikend zijn aangemerkt:
- de toelichting op enkele wezenlijke punten ontbrak volledig102;
- belangrijke gebeurtenissen of posten waarop op andere plaatsen, zoals het
directieverslag, de aandacht werd gevestigd kwamen niet terug in de toelichting op de
cijfers. Bij de cijfers had naar mijn mening minimaal een verwijzing naar de nadere
toelichting opgenomen moeten worden;
- de toelichting is volledig cijfermatig; in dergelijke gevallen ontbreekt naar mijn
mening de echte toelichting, maar wordt slechts een nadere detaillering van de cijfers
gegeven;
- de toelichting is volledig tekstueel; voor de lezer is het bij een dergelijke presentatie
lastig de aansluiting met de posten die worden toegelicht te volgen.
102
Zo was in één jaarrekening sprake van een vordering (claim) op een verzekeringsmaatschappij van € 2,5
miljoen (5,2% van het balanstotaal) zonder dat hier een toelichting was opgenomen. In een andere jaarrekening
was een terugbetalingsverplichting van de rijkssubsidie in verband met het niet voldoen aan de
herindicatieverplichting ad € 1,5 miljoen (5,9% van het balanstotaal) opgenomen zonder een verdere toelichting.
75
Overigens is geconstateerd dat combinatie van de jaarrekening met het jaarverslag een minder
toereikende toelichting tot gevolg heeft. 92% van de toelichtingen in de jaarrekeningen die in
combinatie met het jaarverslag zijn uitgebracht is als ontoereikend aangemerkt. In een aantal
gevallen wordt dit veroorzaakt doordat een verkorte jaarrekening in het jaarverslag is
opgenomen. Hoewel niet onderzocht lijkt het daarnaast aannemelijk dat van opname van een
toelichting in de jaarrekening is afgezien doordat onderwerpen al op andere plaatsen in het
jaarverslag aan de orde zijn geweest.
In 54% van de onderzochte jaarrekeningen was deze gecombineerd met het jaarverslag in één
boekwerk opgenomen, dit was dus bij 46% van de SW-bedrijven niet het geval. De
consequenties van het combineren van het jaarverslag met de jaarrekening voor de overige
(met name niet-financiële) informatie komt in het vervolg van dit hoofdstuk aan de orde.
3.8.2 Grondslagen van waardering en resultaatbepaling
In het vorige hoofdstuk is gesteld dat een jaarrekening zonder grondslagen van waardering en
resultaatbepaling weinig zeggend is omdat de belangrijkste uitgangspunten onduidelijk zijn
(10). Uit het praktijkonderzoek blijkt dat in slechts 4% van de onderzochte jaarrekeningen (1
organisatie) geen grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn opgenomen. In de
jaarrekening waarin de grondslagen ontbreken is hiervoor geen motivatie opgenomen.
Overigens is geconstateerd dat niet in alle voorkomende gevallen ook werd ingegaan op de
grondslagen die zijn gehanteerd voor de geconsolideerde jaarrekening dan wel het
kasstroomoverzicht.
Uit de waarderingsgrondslagen blijkt dat alle onderzochte SW-bedrijven van vaste activa
waarderen tegen historische kostprijs. Waardering tegen actuele waarde heeft zijn intrede in
de SW-sector (nog) niet gedaan.
Wat de waardering van niet-geconsolideerde deelnemingen betreft lopen de bevindingen wel

uiteen (14). 74% van de SW-bedrijven waardeert de deelnemingen tegen verkrijgingsprijs en
21% doet dit tegen de (als voorkeursmethode aangemerkte) nettovermogenswaarde. Eén SW-
bedrijf (5%) waardeert de deelneming volgens de waarderingsgrondslagen tegen “de
boekwaarde van de activa volgens de balans van de deelneming”. Bedoeld zal zijn tegen de
boekwaarde van activa onder aftrek van de passiva, dus tegen het (aandeel in) het eigen
vermogen van de deelneming.
3.8.3 Balans en toelichting
Met het verwerken van investeringssubsidies wordt door SW-bedrijven op verschillende wijze
omgegaan (12). In 42% van de onderzochte jaarrekeningen was geen sprake van
investeringssubsidies zodat dit onderdeel voor deze jaarrekeningen niet van toepassing was.
In de jaarrekeningen waarin wel sprake was van investeringssubsidies werden deze in 67%
rechtstreeks in mindering gebracht op de activa (nettomethode). In de overige 33% werd de
voorkeursmethode (brutomethode) toegepast door de investeringssubsidie afzonderlijk credit
op de balans te reserveren.
90% van de SW-bedrijven die de brutomethode toepassen brengen de vrijval ook naar rato ten
gunste van het resultaat. Hiervan doet 89% dit als onderdeel van de resultaatbepaling, de
overige 11% laat de vrijval van de investeringssubsidie onderdeel uitmaken van de
resultaatbestemming.
76
In 10% van de SW-bedrijven die de investeringssubsidie reserveren was in de onderzochte
jaarrekeningen geen sprake van een vrijval.
In geen van de onderzochte jaarrekeningen kwamen geactiveerde tekorten voor op de balans.

De belangrijkste reden hiervoor zal zijn dat in verliessituaties die zouden leiden tot een
negatief eigen vermogen een beroep kan worden gedaan op de gemeente(n) waarvoor de Wsw
wordt uitgevoerd103. Op dit punt wordt dus in alle gevallen voldaan aan de wensen van de
gebruikers.
Uit de jaarrekeningen viel in 10% van de gevallen niet duidelijk af te lezen op welke wijze
resultaat werd genomen op het onderhanden werk (15). In deze gevallen voldoen de
waarderingsgrondslagen niet aan de eisen die hieraan gesteld kunnen worden. 4% neemt al
tussentijds resultaat door het onderhanden werk te waarderen tegen opbrengstwaarde. In 46%
wordt gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs met een opslag voor indirecte
kosten en loonkosten. Naar mijn mening is ook dit te zien als tussentijdse verantwoording van
resultaat104. De overige 40% van de SW-bedrijven waardeert het onderhanden werk tegen
vervaardigings- of verkrijgingsprijs. Overigens kan niet worden uitgesloten dat een aantal
SW-bedrijven hieronder ook een opslag voor indirecte kosten en loonkosten verstaat, dit werd
echter niet als zodanig aangegeven in de waarderingsgrondslagen.
46% van de SW-bedrijven presenteert de vorderingen op publiekrechtelijke lichamen

afzonderlijk op de balans (3). Van de overige 54% kan niet worden gesteld dat zij dit ten
onrechte niet doen. Er kan immers ook sprake zijn van een situatie waarin per balansdatum
geen vorderingen op publiekrechtelijke lichamen bestaan. Overigens is het gezien de nauwe
financiële relatie die SW-bedrijven hebben met de gemeenten (subsidie, uitvoering
reïntegratie-activiteiten en uitvoering overige opdrachten) niet aannemelijk dat in 54% van de
gevallen geen sprake zou zijn van vorderingen op publiekrechtelijke lichamen. De
organisaties die moeten voldoen aan de CV95 hebben in 53% van de onderzochte
jaarrekeningen aan de verplichting tot afzonderlijke vermelding van de vorderingen op
publiekrechtelijke lichamen voldaan; dit is lager dan verwacht aangezien deze verplichting
letterlijk in de CV95 is opgenomen. Bij de SW-bedrijven die rapporteren op grond van
BW2T9 voldoet 30% hieraan, terwijl dit in BW2T9 geen voorgeschreven rubricering is.
In 3 jaarrekeningen wordt niet voldaan aan de indeling van het eigen vermogen zoals
opgenomen in bijlage III-a. In 2 jaarrekeningen zijn achtergestelde leningen onder het eigen
vermogen geschaard. Hoewel in de literatuur op diverse plaatsen wordt gewezen op het
bijzondere karakter van deze schulden en deze ook wel tot het zogenaamde garantie- of
weerstandsvermogen worden gerekend blijven deze vreemd en geen eigen vermogen. In 1
jaarrekening zijn in de balans de verliezen van de afgelopen jaren afzonderlijk opgenomen.
Wanneer de verliezen niet worden afgedekt door een aanvullende bijdrage van de
deelnemende gemeenten hadden deze naar mijn mening in mindering gebracht moeten
worden op de algemene reserve of de overige reserves.
103
Dat dit niet in alle situaties het geval is zal blijken uit de bespreking van de bevindingen ten aanzien van het
eigen vermogen. In 10% van de onderzochte jaarrekeningen was namelijk sprake van een negatief eigen
vermogen.
104
Omdat de loonkosten van het SW-personeel grotendeels worden gedekt door de rijkssubsidie is hier sprake
van nemen van een resultaat. Doordat in de SW-branche voor een belangrijk deel in opdracht en niet op voorraad
wordt geproduceerd bestaat voldoende duidelijkheid over de mate waarin deze toeslagen gerealiseerd kunnen
worden
77
In slechts 10% van de onderzochte jaarrekeningen was sprake van een negatief eigen
vermogen. Wanneer sprake is van een negatief eigen vermogen wordt in geen van de gevallen
een toelichting gegeven waaruit blijkt op welke wijze geprobeerd zal worden het eigen
vermogen aan te vullen.
SW-bedrijven gaan wisselend om met de presentatie van het resultaat in de balans (6). Uit het
onderzoek blijkt dat in 56% van de gevallen het resultaat afzonderlijk is vermeld. In 44% van
de jaarrekeningen is vooruitlopend op het besluit van het bestuur of de algemene vergadering
van aandeelhouders het resultaat al in de balans verwerkt.
In de jaarrekeningen waarin het resultaat al in de balans is verwerkt blijkt slechts in 30% uit
de overige gegevens dat de besluiten door het bestuur of de AvA zijn gevolgd.
Met de verwerking van resultaten waaraan een specifieke bestemming wordt gegeven wordt
over het algemeen omgegaan op de wijze zoals gewenst door de gebruikers (4). In 40% is
geen sprake van een specifiek aangegeven bestemming en is er dus ook geen aanleiding om
een bestemmingsreserve te vormen. In 58% wordt voor het specifieke doel een
bestemmingsreserve gevormd. In slechts één jaarrekening (2%) is geen bestemmingsreserve
gevormd maar blijkt wel dat sprake is van een specifieke bestemming van het resultaat; in
deze jaarrekening is het resultaat toegevoegd aan de algemene reserve. In dit geval wordt ten
onrechte de indruk gewekt dat het hier gaat om een vrij besteedbaar vermogen.
Op de balans van de SW-bedrijven is in 66% van de onderzochte jaarrekeningen een

voorziening voor groot onderhoud aangetroffen. In 13% was een dergelijke voorziening niet
van toepassing doordat de duurzame kapitaalgoederen in een andere rechtsvorm waren
ondergebracht. In 21% is geen voorziening onderhoud aangetroffen terwijl wel sprake was
van duurzame kapitaalgoederen. Eén SW-bedrijf heeft geen onderhoudsvoorziening op de
balans opgenomen, maar een langlopende vordering op de deelnemende gemeenten. De
omvang van de vordering komt overeen met de verwachte uitgaven voor groot onderhoud
over de gehanteerde planningsperiode. Met de gemeenten is overeengekomen dat zij volledig
in de onderhoudslasten bijdragen.
Ten aanzien van het niet opnemen van de onderhoudsvoorziening, terwijl dit wel van
toepassing is, is geen significant verschil geconstateerd tussen SW-bedrijven als publiek
lichaam (24%)105 en SW-bedrijven met een private (31%) rechtsvorm. De
componentenbenadering is in de onderzochte jaarrekeningen niet aangetroffen zodat kan
worden geconcludeerd dat deze in de SW-branche (nog) niet wordt toegepast.
In één jaarrekening is (aan de passivazijde van de balans) een negatieve
onderhoudsvoorziening aangetroffen. Duidelijk mag zijn dat in een dergelijke situatie de
balans geen goed beeld geeft van de financiële positie. Terecht verbieden de huidige
verslaggevingsvoorschriften dan ook het opnemen van negatieve voorzieningen106.
Uit de onderzochte jaarrekeningen bleek dat er in 15% van de gevallen geen aanleiding was
om een voorziening voor wachtgelden, IZA-premies voor gepensioneerden of het premie-
aandeel voor deelnemers aan de FPU-regeling op te nemen (16, 17). In 39% waren dergelijke
voorzieningen ook daadwerkelijk op de balans opgenomen. In 46% ontbrak deze voorziening
105
In de berekening van de percentages zijn de jaarrekeningen waarin het opnemen van een voorziening niet van
toepassing was buiten beschouwing gelaten.
106
Het BBV kent één uitzondering namelijk de voorziening gevormd uit opbrengsten van heffingen zoals
rioolrechten. Deze egalisatievoorzieningen kunnen gedurende een bepaalde periode een negatieve stand hebben
doordat de investeringen ongelijkmatig zijn verdeeld over de periode gedurende welke de heffing wordt
berekend om deze investering te dekken. Omdat SW-bedrijven geen heffingen kunnen opleggen is deze
uitzonderingssituatie niet van toepassing in deze branche.
78
terwijl uit de jaarrekening kon worden opgemaakt dat wel sprake was van verplichtingen tot
betaling van dergelijke arbeidsgerelateerde uitkeringen c.q. premies. Bijna de helft van de
onderzochte jaarrekeningen gaf op dit onderdeel dus geen juist beeld uitgaande van de in het
voorgaande hoofdstuk beschreven wenselijke verslaggevingsvoorschriften. In tegenstelling tot
de onderhoudsvoorziening is bij deze voorzieningen wel sprake van een kenmerkend verschil
tussen SW-bedrijven die worden gedreven als een publiek lichaam en SW-bedrijven met een
private rechtsvorm. Bij de publieke lichamen ontbreekt in 58%107 van de jaarrekeningen een
dergelijke voorziening, bij de private rechtsvormen is dit slechts 30%. De reden hiervoor zal
zijn dat BW2T9 opname van dergelijke voorzieningen voorschrijft, terwijl de CV95 geen
dwingend voorschrift kennen. Overigens is niet geconstateerd dat publieke lichamen een in
2001 of 2002 opgenomen voorziening vooruitlopend op de invoering van het BBV (waarin
dergelijke voorzieningen expliciet worden verboden) hebben laten vrijvallen.
In slechts 13% van de onderzochte jaarrekeningen bleek sprake van ontvangen subsidies die
voor een specifiek doel, anders dan investeringen, moeten worden besteed (5). Met de
verantwoording hiervan wordt wisselend omgegaan108. In 72% ging het om terug te betalen
rijkssubsidie omdat sprake was van een onderrealisatie; hierbij werd in 80% van de gevallen
de terug te betalen subsidie als een kortlopende schuld opgenomen en in 20% werd de terug te
betalen subsidie verantwoord als voorziening. Hierbij moet worden opgemerkt dat op basis
van de gedragslijn van het Ministerie van SZW bekend is dat de subsidie in geval van
onderrealisatie volledig moet worden terugbetaald zodat verantwoording als kortlopende
schuld in een dergelijke situatie de meest juiste lijkt. Bij 2 SW-bedrijven (de overige 28%)
ging het om een bijzondere subsidie. Eén SW-bedrijf verantwoordt de nog niet bestede
subsidie als nog te betalen post tot het moment van realisatie, het andere SW-bedrijf
verantwoordt de subsidie direct als bate en neemt voor de verwachte nog te maken kosten
voor het gesubsidieerde project een kortlopende schuld op. In beide situaties was
verantwoording van de subsidie in een voorziening naar mijn mening de meest juiste wijze
van verantwoording geweest.
In 75% van de onderzochte jaarrekeningen was er op de balans een verplichting voor

vakantiegeld- en verlofverplichting opgenomen (16, 17). In 19% van de onderzochte
jaarrekeningen ontbrak een dergelijke verplichting. De SW-bedrijven die in hun
jaarverslaggeving de privaatrechtelijke verslaggevingsvoorschriften volgen, nemen, in
overeenstemming hiermee, in alle gevallen deze verplichting op. Bij publiekrechtelijke
organisaties is slechts in 65% van de onderzochte jaarrekening sprake van opname van een
dergelijke verplichting. Deze laatste groep (11 SW-bedrijven) zal deze verplichting in 2004
moeten laten vrijvallen in verband met de invoering van het BBV (zie §2.3.2 onder 2.3.22.3.2.
Hierbij moet worden opgemerkt dat twee gemeenschappelijke regelingen in 2002 wel deze
verplichting op de balans hadden staan, maar deze in 2003, vooruitlopend op de invoering van
het BBV, al hebben laten vrijvallen.
Hierboven is slechts ingegaan op 94% van de onderzochte jaarrekeningen. De verklaring voor
de overige 6% is dat één organisatie de informatie over de kortlopende schulden en
personeelskosten dermate gecomprimeerd heeft opgenomen dat uit de jaarrekening niet blijkt
of de vakantiegeld- en verlofverplichting op de balans is opgenomen. Daarnaast is één
jaarrekening onderzocht van een SW-bedrijf dat de personeelskosten (en rijkssubsidie) in een
andere rechtsvorm heeft ondergebracht. In deze jaarrekening was dan ook geen sprake van
een vakantiegeld- en verlofverplichting op de balans.
107
Idem als voetnoot 105.
108
De hierna vermelde percentages in deze alinea zijn uitgedrukt in een percentage van het aantal jaarrekeningen
waarin sprake was van een dergelijke subsidie.
79
Eén SW-bedrijf heeft op de balans een langlopende vordering opgenomen in verband met de
vakantiegeldverplichtingen. De toelichting vermeldt dat de gemeente bijdraagt in het
vakantiegeld voor de ambtenaren en dat het vakantiegeld voor het Wsw-personeel wordt
vergoed door het Rijk. Dit laatste berust naar mijn mening op een misverstand. De verstrekte
rijkssubsidie is een lumpsumbedrag op basis van het aantal gerealiseerde se’s. Er vindt geen
afzonderlijke uitkering ter dekking van het vakantiegeld plaats.
Aanvullend op dit onderwerp wordt opgemerkt dat de waarderingsgrondslagen op het gebied
van de verlofverplichting verduidelijking verdienen. In het merendeel van de jaarrekeningen
blijft onduidelijk waartegen de nog niet opgenomen verlofsaldi zijn gewaardeerd (18). Uit de
jaarrekeningen waarin hierop wel is ingegaan blijkt een grote verscheidenheid in de
waardering. Waardering tegen loonkosten komt voor, terwijl er ook organisaties zijn die de
uren waarderen tegen de gerealiseerde uuropbrengst per persoon of per afdeling in het
verslagjaar. Vanuit het voorzichtigheidsoogpunt lijkt slechts waardering tegen de
verschuldigde loonkosten bij uitbetaling van de verlofverplichting aanvaardbaar.
Het nagaan of de niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen op toereikende wijze
in de jaarrekening zijn vermeld is onvoldoende mogelijk gebleken doordat de volledigheid
hiervan niet kan worden vastgesteld. De resultaten van deze onderzoeksvraag moeten dan ook
met deze kennis worden beoordeeld. In 58% van de onderzochte jaarrekeningen zijn niet uit
de balans blijkende rechten en verplichtingen opgenomen, ook de volledigheid van de wel
opgenomen informatie kon niet worden vastgesteld. In 31% van de jaarrekeningen ontbraken
de niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen, maar waren er uit overige
documenten ook geen aanwijzingen te halen dat er reden was tot vermelding van deze
informatie. Uit het onderzoek is verder gebleken dat een goedkeurende accountantsverklaring
bij de jaarrekening niet in alle gevallen betekent dat ook de niet uit de balans blijkende
rechten en verplichtingen volledig zijn vermeld. Zo zijn in 12% van de onderzochte
jaarrekeningen geen niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen opgenomen terwijl
uit overige informatie (directieverslag, jaarverslag of jaarrekening van het volgend jaar) bleek
dat hiertoe wel aanleiding toe was.
3.8.4 Exploitatierekening en toelichting
Op basis van het praktijkonderzoek kan worden geconcludeerd dat de exploitatierekening niet
met een eenduidige benaming wordt aangeduid (7). In tabel .1 is een overzicht van de
aangetroffen benamingen gesplitst in de SW-bedrijven met een publieke en private
rechtsvorm.
Tabel .3.: Benaming exploitatierekening
Privaat Publiek Totaal
Exploitatierekening (voorkeur) 10% 18% 15%

Exploitie-overzicht 0% 6% 4%
Rekening van baten en lasten 0% 6% 4%
Resultatenrekening 10% 53% 37%
Winst- en verliesrekening 80% 18% 41%
Totaal 100% 100% 100%
Dat de benaming winsten verliesrekening veruit het vaakst voorkomt bij SW-bedrijven die
een private rechtsvorm hebben is te verklaren vanuit het feit dat deze term ook wordt
80
gehanteerd in het Besluit Modellen Jaarrekening. Dit besluit is immers van toepassing op de
organisaties die op grond van BW2T9 moeten rapporteren.
69% van de SW-bedrijven neemt in de jaarrekening ook de cijfers van het vorig boekjaar en
de begrotingscijfers (9) op. In de (10) jaarrekeningen waarin niet de volledige vergelijkende
cijfers zijn opgenomen ontbreken telkens de begrotingscijfers. De cijfers van het voorgaand
boekjaar zijn in alle onderzochte jaarrekeningen wel opgenomen. Vermeldenswaardig is nog
dat 9 van deze 10 SW-bedrijven een private rechtsvorm kennen. Dit is te verklaren uit de
nadruk die bij publieke organisatie ligt op de begroting als instrument aangezien een harde
relatie tussen kosten en opbrengsten ontbreekt. Aangezien bij SW-bedrijven, ongeacht de
rechtsvorm, deze relatie voor diverse kostensoorten ook niet of nauwelijks aanwezig is,
verdient het de voorkeur om ook in de jaarrekening van SW-bedrijven de begrotingscijfers als
vergelijkend cijfer te vermelden.
Uit de jaarrekeningen van 5 SW-bedrijven viel niet af te leiden of sprake was van interne
omzet en, zo ja, of deze conform de voorkeur van de gebruikers, uit de omzet was
geëlimineerd (19). In de jaarrekeningen die hierover wel voldoende duidelijkheid geven was
in 91% de interne omzet geëlimineerd terwijl dit in 9% niet het geval was. Eén SW-bedrijf dat
de interne omzet in de jaarrekening niet corrigeert geeft in de toelichting aan dat de interne
omzet wordt gewaardeerd tegen marktwaarde. Dit zou betekenen dat men hierop een resultaat
verwerkt in de jaarrekening. Een dergelijke (subjectieve) resultaatbeïnvloeding is naar mijn
mening niet acceptabel.
De meeste onderzochte SW-bedrijven (83%) maken de personeelskosten van het Wsw-

personeel afzonderlijk zichtbaar in de exploitatierekening (21). In 11% van de jaarrekeningen
zijn de personeelskosten van het Wsw-personeel in één bedrag met de kosten van het
ambtelijk personeel en eventuele overige personeelsleden gepresenteerd. In 6% van de
onderzochte jaarrekeningen waren geen personeelskosten opgenomen omdat het personeel in
een afzonderlijke rechtsvorm was ondergebracht; zoals in hoofdstuk 3 gesteld komt dit de
inzichtelijkheid in deze kosten niet ten goede. Alle jaarrekeningen waarin sprake was van
personeelskosten geven wel ook informatie over het aantal personen of fte’s dat een
dienstverband heeft.
In 63% van de onderzochte jaarrekeningen was, afgezien van de vrijval van

investeringssubsidies en verwerking van het jaarresultaat, geen sprake van mutaties in de
reserves. In 8% van de jaarrekeningen was wel sprake van overige mutaties in de reserves
maar werden deze verwerkt buiten het resultaat voor bestemming om. Op deze wijze werd het
gepresenteerde resultaat niet door deze mutaties beïnvloed. In 29% was dit niet het geval en
werden de mutaties in het eigen vermogen direct in het resultaat verwerkt. In de
jaarrekeningen waarin sprake was van mutaties in de reserves heeft 79% van de SW-bedrijven
er dus voor gekozen om deze mutaties direct in het resultaat te verwerken.
In alle gevallen waarin de mutaties in de reserves direct in het resultaat worden verwerkt gaat
het hier om publiekrechtelijke organisaties. Dit is te verklaren vanuit de verslaggevingsregels
doordat de CV95 deze wijze van verwerking toestaan terwijl BW2T9 in principe109 toepassing
van het all-inclusive-principe voorschrijft.
Overigens is geconstateerd dat één SW-bedrijf de dotaties aan de voorzieningen eveneens
buiten het resultaat voor bestemming om presenteert. Dit is onjuist, de dotaties aan
voorzieningen hebben een noodzakelijk karakter en maken daarom onderdeel uit van de
resultaatbepaling.
109
Zie voor de uitzonderingen voetnoot 45.
81
In slechts 3 onderzochte jaarrekeningen (6%) is resultaatafhankelijk afgeschreven. In de
toelichting is hiervoor in één jaarrekening de volgende reden gegeven. Gesteld is dat het
voordelig resultaat wordt afgeboekt op de boekwaarde van het pand om op deze wijze de
kostprijs van de producten te verlagen en dus de concurrentiepositie te verbeteren. Naar mijn
mening is hier sprake van een oneigenlijke aanpassing van de verslaggeving met het oog op
de kostprijscalculatie. In een andere jaarrekening is sprake van een vervroegde afboeking op
de immateriële vaste activa zonder dat hier een duurzame waardevermindering tegenover
staat.
Een SW-bedrijf dat wel resultaatonafhankelijk afschrijft, schrijft een deel van haar
machinepark af in twee tot vijf jaar, afhankelijk van de marktverwachtingen (PP: bedoeld zal
zijn economische levensduur) voor met deze machine geproduceerde producten. Een
dergelijke benadering is, hoewel minder gebruikelijk doordat veelal voor een vaste termijn
wordt gekozen, naar mijn mening zeker acceptabel.
In 90% van de onderzochte jaarrekeningen werd rentetoevoeging aan het eigen vermogen
achterwege gelaten (22). In 10% van de jaarrekeningen werd wel rente toegevoegd aan het
eigen vermogen. Zoals op grond van de voorafgaande hoofdstukken al zou worden verwacht
gaat het hier in alle gevallen om jaarrekeningen die moeten voldoen aan de voor de overheid
geldende verslaggevingsvoorschriften. In 8% betreft het een gemeenschappelijke regeling en
in 2% een bestuurscommissie. Tevens is geconcludeerd dat op juiste wijze wordt omgegaan
met de toerekening van rente aan voorzieningen. In 15% van de onderzochte jaarrekeningen
worden voorzieningen tegen contante waarde gewaardeerd en vindt rentetoevoeging plaats. In
de overige 85% van de jaarrekeningen kwamen geen rentetoevoegingen aan voorzieningen
voor.
Het merendeel van de SW-bedrijven (84%) maakt, zoals als wenselijk omschreven in het
voorgaande hoofdstuk, de gemeentelijke en rijksbijdrage afzonderlijk zichtbaar in de balans
(20). In 8% was dit aspect niet van toepassing doordat de bijdragen niet in de onderzochte
jaarrekeningen zijn opgenomen, maar in een gelieerde (en niet geconsolideerd opgenomen)
organisatie. In de overige 8% was sprake van verantwoording van de gemeentelijke en
rijksbijdrage onder de overige opbrengsten dan wel saldering van de bijdragen met de
loonkosten van het Wsw-personeel.
Het vermelden van de taakstelling was in 8% van de jaarrekeningen niet van toepassing (29).
Zoals in de vorige alinea vermeld ging het hier om jaarrekeningen waarin geen rijksbijdrage
werd verantwoord. Van de overige SW-bedrijven vermeld 69% wel en 23% niet de
taakstelling in de jaarrekening. In bijna een kwart van de onderzochte jaarrekeningen blijkt de
belangrijkste sociale doelstelling, die bovendien door de overheid is aangegeven en de basis is
voor de belangrijkste opbrengstenpost, dus niet uit de jaarrekening. Uit het onderzoek blijkt
dat het combineren van het jaarverslag met de jaarrekening geen invloed heeft op het
vermelden van de taakstelling. Het niet vermelden van de taakstelling komt even vaak voor in
jaarrekeningen die wel als in jaarrekeningen die niet zijn gecombineerd met het jaarverslag.
Het overzicht van de detaillering van de netto-omzet is zeker geen standaardbijlage in de

jaarrekening van SW-bedrijven (28). Van de onderzochte jaarrekeningen komt dit overzicht
slechts in 27% voor, in 73% is dit overzicht dus weggelaten. Wanneer deze uitkomsten nader
worden bezien blijkt dat SW-bedrijven met een private rechtsvorm in 52% van de
onderzochte jaarrekeningen dit overzicht opnemen terwijl SW-bedrijven als publiek lichaam
82
dit slechts in 18% doen. De verklaring hiervoor is dat BW2T9 het opnemen van dit overzicht
voorschrijft110 terwijl dit voorschrift in de CV95 (en ook in het BBV) ontbreekt.
3.8.5 Overige gegevens en paragrafen111
In 90% van de onderzochte jaarrekeningen is een accountantsverklaring opgenomen. Dit

impliceert dat in 10% een accountantsverklaring ontbreekt. Uit een nadere analyse blijkt dat
het hier in alle gevallen gaat om jaarrekeningcijfers die zijn opgenomen in het (gecombineerd)
jaarverslag. In de Richtlijnen voor de Accountantscontrole112 is opgenomen dat de
accountantsverklaring slechts mag worden opgenomen bij de gecontroleerde jaarrekening. In
een jaarverslag zijn de jaarrekeningcijfers in een aantal gevallen gecomprimeerd opgenomen.
Hierin is door de beroepsorganisatie NIVRA voorzien door het voorschrijven dat in dergelijke
gevallen een accountantsverklaring bij een verkorte jaarrekening kan worden afgegeven en in
het jaarverslag kan worden opgenomen. In de onderzochte jaarrekeningen die waren
opgenomen in het jaarverslag ontbrak echter ook deze tekst. Het is aan te bevelen, om richting
de gebruikers aan te geven dat het door een accountant gecontroleerde cijfers betreft, in geval
van opname van de verkorte jaarrekening in het jaarverslag hierbij de genoemde
accountantsverklaring op te nemen.
Evenals bij de niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen is ook bij de
gebeurtenissen na balansdatum vastgesteld dat een beoordeling op toereikende vermelding in
de jaarrekening niet mogelijk is. Ook hier kan niet met voldoende zekerheid worden
vastgesteld of de opgenomen informatie volledig is. Rekening houdend met deze informatie
kan uit het praktijkonderzoek de volgende informatie worden afgeleid. In 75% van de
onderzochte jaarrekeningen waren er geen aanwijzingen dat er aanleiding was tot het
vermelden van gebeurtenissen na balansdatum. In 25% van de jaarrekening waren wel
gebeurtenissen na balansdatum vermeld.
In onderstaande tabel .4. is opgenomen in hoeverre in de jaarrekeningen van SW-bedrijven de

paragrafen verbonden partijen, weerstandsvermogen, financiering en bedrijfsvoering zijn
opgenomen. Hierbij is de situatie waarin de vereiste informatie in de jaarrekening is
opgenomen, maar niet is geclusterd in een paragraaf beoordeeld alsof is voldaan aan de
informatiebehoefte (“wel opgenomen”).
Tabel .4.: Opname paragrafen in de jaarrekening
Wel opgenomen Niet opgenomen Niet van toepassing
Paragraaf verbonden partijen 9% 58% 33%

Paragraaf weerstandsvemogen 27% 73% 0%
Paragraaf financiering 33% 67% 0%
Paragraaf bedrijfsvoering 81% 19% 0%
Met betrekking tot de paragrafen verbonden partijen (26), weerstandsvermogen, financiering
en bedrijfsvoering zou de verwachting kunnen zijn dat de SW-bedrijven die moeten voldoen
aan de overheidsverslaggevingsvoorschriften op de bovengenoemde aspecten beter zouden
scoren. Dit omdat onder de nieuwe voorschriften, het BBV, het opnemen van deze paragrafen
vanaf 2005 verplicht is113. Uit het praktijkonderzoek blijkt echter dat hiervan over het
110
Namelijk in artikel 380.1.
111
Deze paragraaf heeft betrekking op de vraagstukken 24 en 30.
112
RAC 701 “De openbaarmaking van de verklaring”.
113
Zie voor een nadere toelichting hierop voetnoot 18.
83
algemeen geen sprake is. Ook is bij deze organisaties in 2003 geen verbetering te constateren
ten opzichte van 2002, terwijl de tekst van het BBV reeds in 2003 is gepubliceerd. Wel blijkt
uit het onderzoek dat de paragraaf financiering door SW-bedrijven in de vorm van een
publiek lichaam aanzienlijk vaker (47% ten opzichte van 33% bij alle onderzochte SW-
bedrijven) is opgenomen. De reden hiervoor zal zijn dat op grond van de per 1 januari 2001 in
werking getreden wet Fido decentrale overheden verplicht zijn om op de financiering in te
gaan in de jaarstukken.
Ten aanzien van de paragraaf weerstandsvermogen valt nog op te merken dat veel SW-
bedrijven wel een risicoparagraaf opnemen waarin de belangrijkste (veelal niet
gekwantificeerde) financiële risico’s worden aangegeven, maar dat de wijze waarop deze
risico’s (kunnen) worden afgedekt ontbreekt.
3.8.6 Niet-financiële informatie114
De bevindingen ten aanzien van het opnemen van niet-financiële informatie in de

jaarrekening zijn ten behoeve van de overzichtelijkheid in onderstaande tabel .5. opgenomen.
Uit het onderzoek is gebleken dat sprake is van een kenmerkend verschil tussen SW-bedrijven
die de jaarrekening wel en SW-bedrijven die de jaarrekening niet in combinatie met het
jaarverslag uitbrengen. Om deze reden zijn in de tabel ook nog afzonderlijk de bevindingen
opgenomen voor jaarrekeningen die in combinatie met het jaarverslag zijn uitgebracht. Bij de
interpretatie van de gegevens in de rechtse kolommen moet er rekening mee worden
gehouden dat deze zijn gebaseerd op 28 jaarrekeningen terwijl alle overige gegevens zijn
gebaseerd op 52 jaarrekeningen.
Overigens is een hogere score op het onderdeel niet-financiële informatie bij de

jaarrekeningen die zijn gecombineerd met het jaarverslag niet verrassend. In de RJ400 die
handelt over de invulling van het jaarverslag zijn immers diverse aanwijzingen en
aanbevelingen gegeven die grotendeels niet-financieel van aard zijn115.
Tabel .5.: Niet-financiële informatie in de jaarrekening wel/ niet in combinatie met jaarverslag
Exclusief jaarverslag Inclusief jaarverslag
Opgenomen Ontbreekt NVT Opgenomen Ontbreekt NVT
aantal Wsw-ers in personen, fte’s en se’s 94% 0% 6% 100% 0% 0%

aantal Wsw-ers en gemiddelde duur op wachtlijst 56% 34% 10% 75% 25% 0%
aantal niet WSW-medewerkers 86% 8% 6% 93% 7% 0%
het ziekteverzuimpercentage 54% 40% 6% 86% 14% 0%
aantal Wsw-ers dat is doorgestroomd of
uitgestroomd naar een niet-gesubsidieerde baan 44% 48% 8% 71% 25% 4%
het productiviteitspercentage 31% 63% 6% 32% 68% 0%
114
Deze paragraaf heeft betrekking op vraagstuk 29.
115
In 2005 hebben de wettelijke voorschriften met betrekking tot de niet-financiële informatie een aanvulling
ondergaan met de wijziging van artikel 391.1BW2. Op grond van het huidige wetsvoorstel (nr. 29 737) moet dan
in het jaarverslag onder andere worden ingegaan, voor zover noodzakelijk voor een goed begrip van de
ontwikkeling, de resultaten of de positie van de rechtspersoon en groepsmaatschappijen, op zowel financiële als
niet-financiële prestatie-indicatoren, met inbegrip van milieu- en personeelsaangelegenheden.
84
3.9 Overige bevindingen uit praktijkonderzoek
Buiten de hierboven vermelde bevindingen om, die zijn ontleend aan de opgezette
onderzoeksvragen, zijn bij het praktijkonderzoek nog een aantal andere bijzonderheden ten
aanzien van de jaarverslaggeving aangetroffen. Op deze bijzonderheden wordt hieronder
ingegaan.
3.9.1 Reserves en voorzieningen
Reserves en voorzieningen, en het onderscheid hiertussen, zijn in de verslaggevingsliteratuur

en –praktijk een veel bediscussieerd onderwerp. Ook in het praktijkonderzoek gaven een
aantal jaarrekeningen op dit onderdeel aanleiding tot het maken van enkele opmerkingen.
Onderscheid reserves en voorzieningen

Eén privaat SW-bedrijf heeft op de balans een voorziening voor performance-onderzoek
opgenomen. Uit de jaarrekening blijkt dat deze voorziening is gevormd voor verwachte
kosten die verband houden met een onderzoek naar en implementatie van verbeteringen op
het gebied van de bedrijfsvoering. Het opnemen van een dergelijke post voldoet niet aan de
criteria voor een voorziening. Wanneer het bedrijf voor dit doel middelen had willen
afzonderen hadden deze in een bestemmingsreserve opgenomen moeten worden.
Opname voorziening
Uit het directieverslag in een jaarrekening blijkt dat de directie van mening is dat geen boete
zal worden opgelegd in verband met het niet realiseren van de taakstelling begeleid werken
(zie §2.1.2.). De directie acht een uitstroom van middelen dus niet waarschijnlijk. Desondanks
is een voorziening ad € 275.000 in de balans opgenomen.
Drie SW-bedrijven hebben een voorziening opgenomen voor toekomstige nadelige resultaten.
Het opnemen van een dergelijke voorziening leidt tot subjectieve verslaggeving doordat de
leiding van de organisatie naar eigen inschatting voorzieningen kan opnemen en weer laten
vrijvallen. Om deze reden is het opnemen van een dergelijke voorziening ongewenst116. De RJ
verbiedt zelfs het opnemen van een dergelijke voorziening (RJ 252.402).
In één jaarrekening is een voorziening voor “diverse doeleinden” aangetroffen. De doeleinden

zijn globaal beschreven, echter zonder dat per bestemming de opgenomen bedragen zijn
genoemd. Bij het opnemen van voorzieningen dient naar mijn mening de omvang van iedere
voorziening (voor materiële risico’s) afzonderlijk te blijken.
Financieel beleid?
In de resultaatanalyse in één jaarrekening wordt een beschamende conclusie getrokken. Bij
het toelichten van het behaalde voordeel ten opzichte van de begroting op de
reorganisatiekosten wordt opgemerkt dat reeds een voorziening voor desbetreffende kosten
was opgenomen waardoor deze niet ten laste van het resultaat behoefden te worden gebracht.
Dat na opname van de reorganisatievoorziening geen begrotingswijziging117 is doorgevoerd
geeft naar mijn mening aanleiding tot het plaatsen van vraagtekens bij het gevoerde financiële
beleid.
116
Hier wordt uiteraard niet gedoeld op de situatie waarin een afwaardering van een actief noodzakelijk is omdat
als gevolg van verwachte toekomstige verliezen sprake is van een duurzame waardevermindering. In dergelijke
situaties zal de waardevermindering wel in een voorziening tot uiting moeten worden gebracht.
117
De voorziening is gevormd in het voorgaand jaar (2002). Ten tijde van het opstellen van de jaarrekening 2002
zal de begroting voor 2003 uiteraard al zijn vastgesteld.
85
Uitvoering overige regelingen

Zoals al aangegeven in §1.5.5 voeren diverse SW-bedrijven naast de Wsw ook reïntegratie-
activiteiten uit. In de meeste jaarrekeningen zijn de hiermee gemoeide baten en lasten
verwerkt als overige (personeels-) kosten, reïntegratiekosten en overige opbrengsten. In een
aantal jaarrekeningen zijn afzonderlijke deelexploitatierekeningen opgenomen voor de Wsw,
overige wettelijke regelingen en de overige reïntegratie-activiteiten indien van toepassing. Het
afzonderlijk zichtbaar maken van de resultaten per regeling heeft naar mijn mening de
voorkeur. Op deze wijze wordt zichtbaar welke niet-Wsw-activiteiten al dan niet bijdragen
aan de primaire doelstelling. Overigens is het hiervoor naar mijn mening niet strikt
noodzakelijk dat er afzonderlijke deelexploitatierekeningen worden opgenomen. Het inzicht
in de resultaten per regeling kan uiteraard ook in een bijlage worden gegeven. Wanneer
afzonderlijke deelexploitatierekeningen worden opgenomen is het naar mijn mening wel
noodzakelijk dat ook een geconsolideerde exploitatierekening wordt opgenomen. In één
jaarrekening die is betrokken in het praktijkonderzoek ontbrak een geconsolideerde
exploitatierekening; dit leidt ertoe dat de lezer diverse resultaten moet samentellen om de
samenstelling van het jaarresultaat te kunnen bepalen.
Bijdragen in personeelskosten
Eén SW-bedrijf heeft de specifieke afdrachtskortingen loonheffing op grond van de Wet
Vermindering Afdracht en de ontvangen WAO-uitkeringen als subsidies verantwoord. Gezien
het feit dat deze direct gerelateerd zijn aan de personeelskosten is verantwoording onder de
personeelskosten meer op zijn plaats.
3.9.3 Kengetallen
Bij uitvoering van het praktijkonderzoek is geconstateerd dat SW-bedrijven diverse

kengetallen hebben ontwikkeld. Onder meer de volgende kengetallen zijn in de diverse
jaarrekeningen aangetroffen:
- Kengetallen waarin omzet en overige kosten per gesubsidieerde se worden
weergegeven;
- Het aantal niet-gesubsidieerde fte’s per gesubsidieerde fte;
- De zogenaamde OK-ratio Deze OK-ratio geeft de verhouding weer tussen de
toegevoegde waarde en de exploitatiekosten na aftrek van de rijkssubsidie. Een
percentage van boven de 100% betekent een overdekking van de netto-kosten;
- Het subsidieresultaat (loonkosten -/- rijkssubsidie).
In een aantal jaarrekeningen zijn deze en andere kengetallen (zoals aantallen personen, fte’s
en se’s, solvabiliteit en liquiditeit, resultaat en eigen vermogen) opgenomen over een periode
van vijf tot acht jaren. Een dergelijke opstelling geeft een goed overzicht van de ontwikkeling
van de organisatie en opname van een dergelijke kengetallenoverzicht is naar mijn mening
dan ook een aanbeveling waard.
3.9.4 Invoering BBV
Hoewel het definitieve BBV een verbod bevat tot opname van arbeidsgerelateerde kosten met
een gelijkblijvend volume was in het concept-BBV juist een verplichting tot verwerking in de
balans van dergelijke verplichtingen opgenomen. In de periode tussen februari 2002 en
februari 2003 was de mening van de regelgever op dit punt dus 100% gewijzigd. Het
86
volgende voorbeeld illustreert de consequenties van het feit dat organisaties anticiperen op
gepubliceerde concept-wetgeving.
In de jaarrekening 2002 van een SW-bedrijf met een publiekrechtelijke rechtsvorm is
opgenomen dat op grond van het concept-BBV voorzieningen en verplichtingen voor
arbeidsgerelateerde kosten zullen moeten worden opgenomen. Om hierop te anticiperen zijn
alle activa opnieuw bezien en de afschrijvingstermijnen waar mogelijk verlengd om
voldoende vermogen te creëren om deze voorzieningen en verplichtingen te kunnen opnemen.
Het effect van deze herwaardering was € 4,8 miljoen. Dit bedrag was uiteindelijk nog te laag
zodat uit de niet uit de balans blijkende verplichtingen blijkt dat er onvoldoende financiële
ruimte was om een voorziening voor de IZA-verplichting op te nemen. Voor de overige
arbeidsgerelateerde verplichtingen zijn voorzieningen gevormd tot een bedrag van € 3,5
miljoen.
In de jaarrekening 2003 zijn deze verplichtingen en voorzieningen, onder verwijzing naar het
definitieve BBV, weer vrijgevallen. Op z’n minst bevreemdend is het feit dat gelijktijdig de
herwaardering grotendeels is herzien en dat de boekwaarde van de activa nu is herzien op
basis van de nieuwe afschrijvingstermijnen.
Hoewel vraagtekens gezet kunnen worden bij de wijze waarop het SW-bedrijf met de
waardering van haar activa is omgegaan blijkt hieruit ook een duidelijk signaal aan onze
overheid dat met publicatie van concept-verslaggevingsvoorschriften uiterst zorgvuldig moet
worden omgegaan om ongewenste effecten als gevolg van vroegtijdig anticiperen hierop te
voorkomen.
Ten tijde van de afronding van deze afstudeerscriptie zijn inmiddels ook de meeste
jaarrekeningen 2004 van SW-bedrijven gepubliceerd. Op grond van de beoordeling van 7
jaarrekeningen 2004 zijn de volgende meest in het oog springende gevolgen van de invoering
van het BBV voor publiekrechtelijke lichamen geconstateerd:
- De aflossingsverplichting op de langlopende schulden mag niet langer onder de

kortlopende schulden worden opgenomen;
- Er mogen, zoals reeds uitvoering beschreven, geen voorzieningen meer voor
arbeidsrechtelijke verplichtingen met een gelijkblijvend volume (i.c. vakantiegeld- /
verlofverplichting) op de balans worden opgenomen;
- Alle mutaties in de reserves worden onderaan de exploitatierekening gepresenteerd
waardoor een resultaat voor en na bestemming ontstaat.
3.9.5 Accountantsverklaring
Ook ten aanzien van de accountantsverklaring zijn in een aantal gevallen de volgende
vermeldenswaardige bijzonderheden aangetroffen.
Redactie accountantsverklaring
In één accountantsverklaring wordt verwezen naar in Nederland algemeen aanvaarde
verslaggevingsregels. Aangezien het gecontroleerde SW-bedrijf een BV betreft zal de
jaarrekening moeten voldoen aan BW2T9. In de accountantsverklaring had dan ook moeten
worden verwezen naar BW2T9. Eventuele afwijkingen van BW2T9 die geen gevolgen
hebben voor de strekking van de accountantsverklaring hadden in een toelichtende paragraaf
vermeld moeten worden.
87
De accountantsverklaring in de jaarrekening van een publiekrechtelijk SW-bedrijf vermeld
dat de jaarrekening op hoofdlijnen voldoet aan de CV95. De accountant heeft hier verzuimd
aan te geven op welke onderdelen dan niet wordt voldaan aan de voorschriften.
Een SW-bedrijf heeft met ingang van 1 januari van het boekjaar haar naam gewijzigd.
Blijkbaar is deze naamswijziging niet doorgegeven aan de accountant. Deze hanteert namelijk
(ruim een jaar na wijziging) in zijn accountantsverklaring nog de oude benaming.
Zoals al is geconstateerd in §3.8.3 ontbreekt in diverse jaarrekeningen een toelichting op het

eigen vermogen. Eén accountant heeft dit eveneens geconstateerd en in een toelichtende
paragraaf in de accountantsverklaring toegelicht dat het negatieve vermogen is ontstaan door
het opnemen van de vakantiegeldverplichting die vermoedelijk grotendeels niet tot
afwikkeling komt. Een dergelijke toelichting is op grond van de RAC echter niet toegestaan.
In RAC 700.30 is opgenomen dat een toelichtende paragraaf in een accountantsverklaring kan
worden opgenomen om een aangelegenheid met betrekking tot de jaarrekening te
benadrukken die in de toelichting bij de jaarrekening nader wordt uiteengezet.
Strekking oordeel
In één jaarrekening is een niet-goedkeurende accountantsverklaring aangetroffen. Uit de
bevindingenparagraaf blijkt dat als gevolg van een niet goed functionerende
voorraadadministratie en het niet systematisch en deugdelijk uitvoeren van inventarisaties het
bestaan en de waardering van de voorraden door de accountant niet kon worden geverifieerd.
Om deze reden is een accountantsverklaring met beperking (“onder voorbehoud van “)
afgegeven. Gezien de omvang van de voorraden (9,9% van het balanstotaal) en het feit dat de
voorraadadministratie ook een belangrijke rol heeft bij het verifiëren van de (kostprijs) omzet
is het de vraag op welke gronden de accountant heeft besloten dat kon worden volstaan met
een accountantsverklaring met beperking in plaats van een oordeelonthouding. De
jaarrekening en accountantsverklaring geven hierover echter niet meer informatie.
Overigens is de informatie in de jaarrekening over dit onderwerp niet eensluidend. In de
risicoparagraaf is vermeld dat het maximale risico op een onjuiste voorraadwaardering wordt
ingeschat op € 250.000. In een voorziening is voor dit risico echter een bedrag opgenomen ad
€ 414.000. In de bestuursrapportage maakt het bestuur vervolgens nog een niet bestaand
onderscheid tussen een accountantsverklaring met een grote en kleine beperking wanneer het
schrijft dat “de accountant een kleine beperking heeft opgenomen in de, verder volledig
goedkeurende, verklaring”.
Accountantsverklaring verkorte jaarrekening118

In een aantal jaarverslagen waarin ook de verkorte jaarrekening is opgenomen is een
accountantsverklaring bij de verkorte jaarrekening opgenomen. Een dergelijke handelwijze
verdient aanbeveling doordat de lezer van de jaarrekening in het jaarverslag kennis kan nemen
van de strekking van de accountantsverklaring.
3.9.6 Indeling jaarverslag
Twee SW-bedrijven volgen bij de indeling van het jaarverslag consequent een
managementmodel. Het gaat hier bij één SW-bedrijf om het zogenaamde INK-model119 en bij
een ander SW-bedrijf om het EFQM-model120.
118
De aanduiding verkorte jaarrekening is ontleend aan de Richtlijnen voor de Accountantscontrole.
119
Naar het Instituut Nederlandse Kwaliteit van het Ministerie van Economische Zaken.
120
Naar de European Foundation for Quality Management.
88
Hoewel dit onderzoek primair is gericht op de verslaglegging door middel van de jaarrekening
is het duidelijke overzicht dat op deze wijze wordt verkregen een aanbeveling waard. Naast
een logische opbouw is ook de volgtijdige vergelijkbaarheid op de diverse onderdelen
inzichtelijk.
89
4 Samenvatting met conclusies en aanbevelingen
4.1 Inleiding
In deze scriptie is aan de hand van een aantal deelvragen ingegaan op de

verslaggevingsvoorschriften die van toepassing zijn op SW-bedrijven en is vanuit het door de
belangrijkste gebruikers gewenste inzicht nagedacht over een aantal
verslaggevingsvraagstukken die zich voordoen in de jaarverslaggeving van SW-bedrijven.
Een en ander is uitgewerkt om uiteindelijk de als volgt gedefinieerde probleemstelling te
kunnen beantwoorden:
“Wat is op basis van het inzichtvereiste de meest wenselijke inhoud van de jaarrekening
van SW-bedrijven?”
In dit hoofdstuk zijn de antwoorden op de deelvragen samengevat opgenomen met daarbij de

belangrijkste bevindingen voor het beantwoorden van de probleemstelling.
4.2 Conclusies
4.2.1 SW-bedrijven en de van toepassing zijnde verslaggevingsregels
Uitgaande van de Wsw is vastgesteld dat SW-bedrijven organisaties zijn die onder directe of
meer indirecte verantwoordelijkheid van de deelnemende gemeente(n) werkgelegenheid
bieden aan mensen die als gevolg van een handicap uitsluitend onder aangepaste
omstandigheden tot regelmatige arbeid in staat zijn. Vanuit dit oogmerk zijn drie primaire
doelstellingen onderscheiden, namelijk een sociale doelstelling, een bedrijfseconomische of
productiviteitsdoelstelling en een door- of uitstroomdoelstelling. Deze doelstellingen kunnen
conflicterend zijn.
De ontwikkeling is geschetst dat een toenemend aantal SW-bedrijven een privaatrechtelijke
rechtsvorm kent. Per 1 januari 2005 hadden nog 65 SW-bedrijven een publiekrechtelijke
rechtsvorm waarvan het merendeel in de vorm van een GR. 25 SW-bedrijven hadden een
privaatrechtelijke rechtsvorm. Dit impliceert dat 65 SW-bedrijven een jaarrekening moeten
publiceren die moet voldoen aan het BBV (tot en met 2003 CV95) en dat 25 SW-bedrijven
een jaarrekening in overeenstemming met BW2T9 moeten publiceren.
De belangrijkste verschillen tussen de genoemde voorschriften zijn dat BW2T9 beter aansluit
op het bedrijfsmatige karakter van een SW-bedrijf, terwijl de verslaggevingsvoorschriften
voor overheidsorganisaties meer aansluiten op het publieke karakter dat SW-bedrijven
kenmerkt (ook wanneer deze een privaatrechtelijke rechtsvorm kennen).
Het BBV en voorheen de CV95 geven onvoldoende richting aan de SW-bedrijven waar het de
waardering en presentatie van de voorraden betreft. De reden is dat bij gemeenten de
voorraden hoofdzakelijk uit de bouwgrondexploitatie bestaan. Bij SW-bedrijven is wel
degelijk sprake van voorraden grondstoffen en gereed product. Ook op het gebied van
consolidatie, voorzieningen voor arbeidsgerelateerde kosten en het eigen vermogen is BW2T9
beter toepasbaar door SW-bedrijven dan het BBV / de CV95.
Het publieke karakter in de overheidsvoorschriften vertaalt zich onder meer in aandacht voor
het budgetmechanisme (i.c. de begrotingscijfers in de jaarrekening). Daarnaast hebben de in
90
deze voorschriften opgenomen paragrafen (weerstandsvermogen, bedrijfsvoering,
financiering, verbonden partijen en onderhoud kapitaalgoederen) een toegevoegde waarde
waar het gaat om het plaatsen van de jaarrekening in een groter geheel.
De invoering van het BBV betekent zeker geen verbetering voor de verslaggeving van SW-
bedrijven ten opzichte van de eerder toegepaste CV95. Het verbod tot opname van
voorzieningen voor aan arbeidskosten gerelateerde verplichtingen met een jaarlijks
gelijkblijvend volume doet afbreuk aan het inzicht in de financiële positie van een SW-bedrijf
en het opnemen van de aflossingsverplichting onder de langlopende schulden verstoort de
indeling in kort en lang vreemd vermogen. Verder leidt het in het BBV opgenomen
consolidatieverbod in de jaarrekening van een SW-bedrijf, wanneer dat (een deel van) de
bedrijfsactiviteiten in een afzonderlijke rechtspersonen heeft ondergebracht, tot een
fragmentarisch beeld. Voor SW-bedrijven zal dan ook in het BBV een vrijstelling van het
consolidatieverbod opgenomen moeten worden. De voorschriften ten aanzien van consolidatie
zoals opgenomen in BW2T9 zijn ook voor SW-bedrijven goed toepasbaar.
Wel neemt met de invoering van het BBV het inzicht in de exploitatierekening toe, doordat de
mutaties in het eigen vermogen buiten het resultaat voor bestemming om moet worden
verantwoord.
Bij de analyse tussen deze verslaggevingsvoorschriften is geconstateerd dat op het gebied van
niet-financiële informatie geen sprake is van een verschil, maar van een overeenkomst. In
beide is namelijk maar heel beperkt aandacht voor niet-financiële informatie terwijl juist deze
aangeeft in hoeverre de sociale en door- of uitstroomdoelstelling zijn gerealiseerd.
4.2.2 Verslaggevingsvraagstukken en praktijkonderzoek
Als belangrijkste gebruikers van de jaarrekening van een SW-bedrijf zijn genoemd:
- de overheden in hun verschillende hoedanigheden namelijk:
o de overheid als deelnemer in een SW-bedrijf;
o de overheid als subsidieverschaffer aan een SW-bedrijf;
o de overheid uit hoofde van economisch en sociaal beleid;
- de toezichthouders (wat ook de overheid vertegenwoordigende personen kunnen
zijn);
- de vreemd vermogensverschaffer).
Vanuit hun belangen zijn de volgende eisen gesteld aan de jaarrekening:

- inzicht in de risico’s en het beschikbare weerstandsvermogen met het oog op de
continuïteit;
- inzicht in de (ontwikkeling van de) solvabiliteit en liquiditeit;
- onderscheid tussen gerealiseerde omzet en verkregen subsidies;
- toepassing van het voorzichtigheidsprincipe;
- opname van niet-financiële informatie om de mate van realisatie van de sociale en door-
en uitstroomdoelstelling te kunnen beoordelen;
- afzonderlijk zichtbaar maken van de middelen die direct zijn ingezet ten behoeve van het
Wsw-personeel;
- inzicht in de realisatie ten opzichte van de begrotingscijfers.
In hoofdstuk 2 zijn diverse verslaggevingsvragen geformuleerd die vervolgens in hoofdstuk 3

zijn beantwoord. De beantwoording van deze vragen vanuit bovenstaande eisen heeft geleid
tot een zo optimaal mogelijk aan de gebruikers tegemoet komende set
91
verslaggevingsvoorschriften. Deze voorschriften zijn aangevuld met een aantal overige
voorschriften, die niet zijn opgeroepen vanuit de verslaggevingsvragen, maar het
verslaggevingskader vollediger maken. Deze voorschriften zijn opgenomen bijlage IV.
In de praktijk zouden dergelijke, specifiek voor de SW-bedrijven bestemde, voorschriften
kunnen worden ingevoerd en toegepast door ze op te nemen in het gemodificeerd stelsel van
baten en lasten bij het BBV (voor publiekrechtelijke lichamen) en als afzonderlijke richtlijn in
de RJ121 (privaatrechtelijke rechtspersonen). Door alle SW-bedrijven te laten voldoen aan deze
voorschriften wordt het de gebruikers beter mogelijk gemaakt om alle Nederlandse SW-
bedrijven onderling te vergelijken.
Na het uitwerken van deze verslaggevingseisen is nagegaan in hoeverre in de praktijk hieraan
wordt voldaan. Hiervoor zijn 54 jaarrekeningen over 2002 en 2003 van Nederlandse SW-
bedrijven onderzocht.
De uitwerking van de verslaggevingsvraagstukken, die feitelijk het antwoord op de

probleemstelling vormen zijn in onderstaande tabellen opgenomen122. Hierin zijn gelijktijdig
de bevindingen van het praktijkonderzoek verwerkt.
Samenstelling en indeling jaarrekening

Tabel 4.1.: Samenstelling en indeling jaarrekening
Bevindingen praktijkonderzoek
Nr. Voorkeursmethode voldoet voldoet niet NVT
1. Opnemen kasstroomoverzicht in de jaarrekening 48% 52% 0%

2. Standaardisering van indeling, benaming en omschrijving 40% 60% 0%
8. Acceptabele indeling (balans en) exploitatierekening, zie bijl IV a/b 77% 23% 0%
25. Geconsolideerd opnemen van groepsmaatschappijen 29% 25% 46%
x. Opnemen adequate toelichting op uitkomsten 75% 25% 0%
x. Jaarverslag in combinatie met jaarrekening uitbrengen 54% 46% 0%
Er is gesteld dat de jaarrekening van een SW-bedrijf ten behoeve van de onderlinge
vergelijkbaarheid (zoals benchmarking) aan een standaardindeling moet voldoen. In de
praktijk hanteert slechts 40% van de SW-bedrijven een indeling die hieraan voldoet, de
meeste aangebrachte aanpassingen zijn echter dusdanig dat de indeling als acceptabel is
aangemerkt. Driekwart van de SW-bedrijven neemt in de jaarrekening een adequate
toelichting op. Dit percentage is aanzienlijk lager wanneer de jaarrekening wordt
gecombineerd met het jaarverslag. Ondanks deze constatering wordt toch vastgehouden aan
de aanbeveling om het jaarverslag te combineren met de jaarrekening gezien de positieve
invloed die dit heeft op de niet-financiële informatie. Hierbij moet nadrukkelijk(er) worden
bewaakt dat in de jaarrekening zelf een voldoende toelichting wordt opgenomen op de cijfers.
Andere aandachtspunten ten aanzien van de samenstelling en indeling van de jaarrekening

zijn het opnemen van een kasstroomoverzicht en, indien van toepassing, een geconsolideerde
jaarrekening om inzicht te bieden in het totaalbeeld van de uitgevoerde activiteiten.
Geconstateerd is dat de Sw-branche op deze onderdelen slechts een lage score behaalt.
121
Zoals er ook afzonderlijke richtlijnen in de RJ zijn opgenomen voor Toegelaten instellingen volkshuisvesting,
Fondsenwervende instellingen en Zorginstellingen.
122
De met een “x.” aangegeven aspecten zijn aan het praktijkonderzoek toegevoegd. Bij de indeling van de
tabellen is, waar mogelijk, de gebruikelijke indeling van de jaarrekening aangehouden.
92
Grondslagen van waardering en resultaatbepaling
Tabel 4.2.: Grondslagen van waardering en resultaatbepaling
10. Opnemen grondslagen van waardering en resultaatbepaling in 96% 4% 0%

jaarrekening
11. Toestaan toepassing van beginsel van derogerende werking Niet getoetst / niet te toetsen
x. Vaste activa waarderen tegen historische kostprijs onder aftrek 100% 0% 0%
van afschrijvingen
14. Deelnemingen waarderen tegen nettovermogenswaarde 21% 79% 0%
18. Waarderen van verlofverplichting tegen loonkosten Niet getoetst / niet te toetsen
Vrijwel alle SW-bedrijven nemen de grondslagen van waardering en resultaatbepaling op in

de jaarrekening. Hieruit blijkt dat bij alle SW-bedrijven de vaste activa worden gewaardeerd
tegen historische kostprijs; hieraan wordt de voorkeur gegeven boven de meer subjectieve
waardering tegen actuele waarde. Ook deelnemingen worden grotendeels tegen historische
kostprijs gewaardeerd. Hier verdient het echter de voorkeur om deze tegen
nettovermogenswaarde te waarderen om de waarde-ontwikkeling van de deelnemingen tot
uiting te brengen. De waarderingsgrondslagen gaven onvoldoende inzicht in de waardering
van de verlofverplichting om dit te kunnen toetsen. Ook het beginsel van het eventueel laten
prefereren van het inzichtvereiste boven de voorgestelde regelgeving kon niet worden getoetst
omdat de jaarrekeningen hierover geen informatie boden.
Balans en toelichting
Tabel 4.3.: Balans en toelichting

12. Investeringen met investeringssubsidie bruto verwerken 38% 20% 42%

x. Investeringssubsidie naar rato levensduur actief ten gunste van 90% 0% 10%
resultaat brengen bij toepassen brutomethode
x. Geen geactiveerde tekorten opnemen op de balans 100% 0% 0%
15. Toepassen van percentage of completion methode bij OHW- 50% 40% 10%
waardering
3. Vorderingen op publieke lichamen afzonderlijk op de balans 46% 54% 0%
4. Juiste indeling eigen vermogen, incl bestemmingsreserves 94% 6% 0%
6. Presentatie van een balans voor resultaatbestemming 56% 44% 0%
x. Bij negatief eigen vermogen toekomstige mogelijkheden tot 0% 10% 90%
aanvulling aangeven
x. Voordelige resultaten met specifieke bestemming opnemen in 58% 2% 40%
bestemmingsreserve
x. Vormen onderhoudsvoorziening voor periodiek groot onderhoud 66% 20% 14%
dan wel toepassen componentenbenadering
16./17. Opnemen van voorzieningen voor IZA- en FPU-premies voor 39% 46% 15%
gepensioneerden
16./17. Als schuld opnemen van vakantiegeld- en verlofverplichting 75% 19% 6%
5. Opnemen van van derden verkregen middelen met specifieke 2% 13% 85%
bestedingsverplichting, niet zijnde investeringssubsidies, als
vooruitontvangen bedrag
93
Diverse SW-bedrijven brengen investeringssubsidies direct in mindering op een actief wat het
inzicht in de vermogenspositie niet ten goede komt. Wanneer gekozen is voor toepassing van
de brutomethode wordt deze subsidie in vrijwel alle gevallen ook aan de levensduur van het
actief toegerekend.
Geactiveerde tekorten komen in de jaarrekening van SW-bedrijven niet voor.
Met het waarderen van het onderhanden werk per balansdatum wordt door Sw-bedrijven
wisselend omgegaan. Om de in het jaar geleverde prestaties tot uiting te laten komen in de
exploitatierekening is het van belang resultaat te nemen, voor zover mogelijk, naar rato van de
realisatie van de order. In slechts iets meer dan de helft van de jaarrekeningen waarin sprake
is van onderhanden werk wordt hieraan voldaan.
Meer dan de helft van de SW-bedrijven maakt de vorderingen op publieke lichamen niet
afzonderlijk zichtbaar waardoor de gebruiker de mogelijkheid wordt onthouden om een
globale inschatting te maken van het mogelijke kredietrisico.
Vrijwel alle Sw-bedrijven delen hun eigen vermogen op de gewenste wijze in. Hierbij
presenteert iets meer dan de helft een balans voor resultaatbestemming waardoor duidelijk tot
uiting komt dat het bestuur of de algemene vergadering van aandeelhouders nog over de
resultaatbestemming moet besluiten. Het aantal SW-bedrijven met een negatief eigen
vermogen is (gelukkig) beperkt. Wanneer hiervan echter sprake is wordt de gebruiker van de
jaarrekening met vragen achtergelaten; een toelichting op de wijze waarop men het eigen
vermogen wil aanvullen ontbreekt namelijk in alle gevallen. Het maken van onderscheid
tussen vrij besteedbaar vermogen (algemene reserve) en vermogen waarover al een besluit tot
aanwending is genomen (bestemmingsreserve) komt in vrijwel alle jaarrekening goed tot
uitdrukking.
De meerderheid van de SW-bedrijven heeft op de balans een onderhoudsvoorziening
opgenomen wat vanuit het oogpunt van uitgavenegalisatie123 de voorkeur geniet boven het
verantwoorden van de kosten in het jaar van het (laten) uitvoeren van groot onderhoud.
Toepassing van de componentenbenadering is niet aangetroffen.
Op het gebied van arbeidsgerelateerde kosten is het opvallend is dat bijna de helft van de Sw-
bedrijven een voorziening voor IZA- en FPU-premies achterwege laat, maar dat driekwart
van de organisaties wel een vakantiegeld- en verlofverplichting had124 opgenomen. Hoewel de
omvang van een post geen doorslaggevende rol mag spelen bij een adequate verslaggeving
kan niet worden uitgesloten dat om deze reden door een aantal Sw-bedrijven is afgezien van
het vormen van bedoelde voorziening.
Het aantal jaarrekeningen waarin een van derden ontvangen subsidie met een specifieke
bestedingsverplichting is aangetroffen, is beperkt. In slechts één van de onderzochte
jaarrekeningen waarin hiervan wel sprake was werd de latente terugbetalingsverplichting, bij
het niet voldoen aan de bestedingsverplichting, op juiste wijze tot uiting gebracht door het
bedrag als vooruitontvangen op te nemen.
123
De term uitgavenegalisatie lijkt mij hier meer op zijn plaats dan kostenegalisatie.
124
In verband met de invoering van het BBV is hier bewust de verleden tijd gebruikt.
94
Exploitatierekening en toelichting
Tabel 4.4.: Exploitatierekening en toelichting

7. Hanteren van de benaming exploitatierekening 15% 85% 0%

9. Begrotingscijfers na wijziging opnemen in exploitatierekening 69% 31% 0%
19. Eliminatie van de interne omzet 91% 9% 0%
20. Afzonderlijk opnemen van rijksbijdrage en gemeentelijke 84% 8% 8%
bijdrage
x. Taakstelling rijksbijdrage opnemen in toelichting 69% 23% 8%
21. Personeelskosten (en fte's) splitsen per CAO 83% 11% 6%
x. Stelselmatig en resultaatonafhankelijk afschrijven op activa 94% 6% 0%
x. Mutaties in reserves, met uitzondering van 8% 29% 63%
investeringssubsidies, verwerken in resultaatbestemming
22. Geen rente toerekenen aan het eigen vermogen 90% 10% 0%
x. Slechts rente toerekenen aan op contante waarde 15% 0% 85%
gewaardeerde voorzieningen
Dat de benaming exploitatierekening slechts in beperkte mate wordt gebruikt door Sw-
bedrijven zal niet tot kritische opmerkingen van de gebruikers leiden.
Dit kan wel het geval zijn bij de constatering dat een derde van de SW-bedrijven de
begrotingscijfers niet opneemt in de jaarrekening. Met name de overheidsorganisaties als
gebruiker zullen dit een gemis vinden aangezien de begroting bij publieke organisaties als een
belangrijk sturingsinstrument wordt aangemerkt.
De meeste SW-bedrijven elimineren de interne omzet, een beperkt aantal doet dit niet
waardoor de omzet en de kosten oneigenlijk worden verhoogd.
De rijksbijdrage en gemeentelijke bijdrage worden in een aantal jaarrekeningen niet
afzonderlijk vermeld waardoor onvoldoende inzicht wordt geboden in de omvang van deze
belangrijke opbrengstencategorie.
Verrassend is ook dat bijna een kwart van de SW-bedrijven de belangrijkste en van rijkswege
opgelegde sociale doelstelling, namelijk de taakstelling, niet vermeld in de jaarrekening. Op
deze wijze wordt het voor de gebruikers wel erg lastig om zich ook over de mate van
realisatie van de niet-bedrijfseconomische doelstellingen een beeld te vormen.
Het merendeel van de SW-bedrijven geeft inzicht in de personeelskosten per CAO en noemt
ook de fte’s van de WSW-ers, ambtenaren en eventuele andere medewerkers afzonderlijk.
Wat betreft het afschrijven voldoet het overgrote deel van de jaarrekeningen van Sw-
bedrijven aan de gestelde eisen. Het ongewenste resultaatafhankelijk afschrijven is slechts in
enkele jaarrekeningen aangetroffen.
Het beïnvloeden van resultaten door het doorvoeren van mutaties in het eigen vermogen als
onderdeel van de resultaatbepaling is in ruim een kwart van de onderzochte jaarrekeningen
aangetroffen. Aangezien het hier alle publiekrechtelijke organisaties betreft is de verwachting
dat deze door de gebruiker ongewilde beïnvloeding vanaf 2004 tot het verleden zal behoren.
Met rentetoerekening aan reserves en voorzieningen wordt over het algemeen omgegaan op
de wijze zoals dit door de gebruikers wordt gewenst. Slechts enkele SW-bedrijven rekenen
rente toe aan het eigen vermogen, terwijl rentetoerekening aan voorzieningen, die niet op
contante waarde zijn gewaardeerd, in alle gevallen achterwege is gelaten.
95
Overige gegevens en paragrafen
Tabel 4.5.: Overige gegevens en paragrafen

23. Geen kostenverdeelstaat, overzicht kapitaallasten, overzicht Niet getoetst

personeelslasten, verzamel- en consolidatiestaat, overzicht
onvoorzien en overzicht incidentele baten en lasten in de
jaarrekening
13. Niet verplicht stellen van opnemen van staat van kredieten Niet getoetst
24a. Opnemen accountantsverklaring in jaarrekening 90% 10% 0%
24b. Opnemen gebeurtenissen na balansdatum in jaarrekening 25% 75%
24c. Opnemen voorstel resultaatbestemming in jaarrekening 13% 87% 0%
27. Geen overzicht algemene dekkingsmiddelen opnemen in Niet getoetst
jaarrekening
28. Opnemen overzicht detaillering netto-omzet in jaarrekening 27% 73% 0%
26./30. Opnemen paragraaf verbonden partijen 9% 58% 33%
26./30. Opnemen paragraaf weerstandsvermogen 27% 73% 0%
26./30. Opnemen paragraaf financiering 33% 67% 0%
26./30. Opnemen paragraaf bedrijfsvoering 81% 19% 0%
Van een aantal overzichten die in de CV95 en het BBV verplicht zijn voorgeschreven is
gesteld dat deze in de jaarrekening van een SW-bedrijf achterwege kunnen blijven. Voor de
overzichten waarvoor dit geldt is in het praktijkonderzoek niet nagegaan of deze wel of niet in
de jaarrekening zijn opgenomen.
In vrijwel alle jaarrekeningen is ook de accountantsverklaring opgenomen zodat de gebruiker
kan nagaan of is vastgesteld dat de jaarrekening een “getrouw beeld”125 geeft.
In driekwart van de gevallen kon worden vastgesteld uit overige informatie dat de
gebeurtenissen na balansdatum een onvolledig beeld geven. Op dit gebied kan de gebruiker
die een besluit moet nemen dus onvoldoende informatie ontlenen aan de jaarrekening. Dit
geldt ook voor de vraag hoe het resultaat zal worden aangewend dan wel zal worden gedekt.
Het voorstel voor resultaatbestemming ontbreekt namelijk in het merendeel van de
jaarrekeningen.
In slechts een kwart van de jaarrekeningen is nadere informatie opgenomen over de
verschillende markten waarop de omzet is gerealiseerd door opname van het overzicht
detaillering netto-omzet.
Op het gebied van de voorgeschreven paragrafen scoren de SW-bedrijven over het algemeen
onvoldoende. Aan de paragraaf bedrijfsvoering wordt in de meeste jaarrekeningen nog wel
invulling gegeven. Op het gebied van de financiering, het weerstandsvermogen en de
verbonden partijen wordt maar door een beperkt aantal SW-bedrijven informatie gegeven.
Mogelijk dat hier in de toekomst sprake zal zijn van een groeipad afgedwongen door het feit
dat publiekrechtelijke lichamen met ingang van 2005 op grond van het BBV verplicht in de
genoemde paragrafen moeten voorzien.
125
Vanaf 2004 blijkt, op grond van Besluit Accountantscontrole provincies en gemeenten, bij publiekrechtelijke
organisaties uit de accountantsverklaring tevens of de baten, laten en balansmutaties rechtmatig (in
overeenstemming met de geldende weten regelgeving, PP) tot stand zijn gekomen.
96
Niet-financiële informatie
Tabel 4.6.: Niet-financiële informatie

Nr. Volgens voorkeursmethode op te nemen informatie voldoet voldoet niet NVT
29. Aantal Wsw-ers in personen, fte’s en se’s 94% 0% 6%

29. Aantal Wsw-ers en gemiddelde duur op wachtlijst 56% 34% 10%
29. Aantal niet-WSW-medewerkers 86% 8% 6%
29. Het ziekteverzuimpercentage 54% 40% 6%
29. Aantal Wsw-ers dat is doorgestroomd of uitgestroomd naar een 44% 48% 8%
niet-gesubsidieerde baan
29. Het productiviteitspercentage 31% 63% 6%
Het aantal Wsw-ers uitgedrukt in personen, fte’s en se’s blijkt uit nagenoeg alle
jaarrekeningen evenals het aantal niet-WSW-medewerkers.
Aan de overige niet-financiële informatie die de gebruiker in de jaarrekening wil aantreffen
wordt minder aandacht besteed. Zo gaat slechts de helft van de Sw-bedrijven in op de
gemiddelde duur en het aantal Wsw-ers dat op de wachtlijst staat, terwijl dit toch belangrijke
informatie is op sociaal gebied en daarnaast van belang voor de taakstelling en subsidie voor
het jaar t + 2.
Ook op het ziekteverzuim wordt slechts in de helft van de jaarrekeningen ingegaan.
Het aantal Wsw-ers dat is doorgestroomd of uitgestroomd blijkt slechts uit minder dan de
helft van de jaarrekeningen. In minder dan een derde van de jaarrekeningen blijkt in hoeverre
de Wsw-ers productief konden worden ingezet.
4.2.3 Conclusie praktijkonderzoek
De vraag of de verslaggeving van de Nederlandse SW-bedrijven in de praktijk voldoet aan de

voorschriften waaraan door gebruikers de voorkeur wordt gegeven is geen binaire vraag
waarop eenvoudig ja of nee kan worden geantwoord.
Geconcludeerd kan worden dat de jaarrekeningen van SW-bedrijven wat betreft de indeling
op hoofdlijnen voldoen aan de wensen van de gebruiker, maar dat onvoldoende tegemoet
wordt gekomen aan de wensen wat betreft de aanvullende financiële informatie
(geconsolideerde jaarrekening en kasstroomoverzicht). De grondslagen van waardering en
resultaatbepaling voldoen aan de gestelde eisen, met uitzondering van de waardering van de
deelnemingen en de duidelijkheid die wordt gegeven over de waardering van de
verlofverplichting. Ook is geconstateerd dat de jaarrekeningen van Sw-bedrijven een redelijk
inzicht geven in de vermogenspositie die echter op onderdelen voor verbetering vatbaar is.
Daarnaast zou een aangepaste presentatie van enkele balansposten over het algemeen leiden
tot een duidelijkere jaarrekening. De exploitatierekeningen van Sw-bedrijven voldoen in hoge
mate aan de eisen die hieraan zijn gesteld vanuit het oogpunt van de gebruiker. Met name de
verwerking van mutaties in het eigen vermogen buitenom het resultaat verdient veelal nog een
verbetering. De conclusie wat betreft de overige gegevens en de paragrafen is dat de
jaarrekeningen van alle onderzochte aspecten hierop het minst scoren. Met uitzondering van
het opnemen van de accountantsverklaring en informatie over de bedrijfsvoering biedt slechts
een kwart van de jaarrekeningen de gewenste informatie. Op het gebied van de niet-financiële
informatie is geconstateerd dat slechts op het gebied van de personeelsformatie een voldoende
wordt behaald en dat aan de overige niet-financiële informatie onvoldoende invulling wordt
gegeven in de jaarrekening. De conclusie kan dan ook worden getrokken dat de
97
jaarverslaggeving meer informatie biedt op het gebied van de bedrijfseconomische
doelstelling dan ten aanzien van de sociale en door- of uitstroomdoelstelling.
Gebleken is dat privaatrechtelijke ondernemingen op meer onderdelen voldoen aan de

gewenste voorschriften. Op het onderdeel niet-financiële informatie scoren in combinatie met
het jaarverslag uitgebrachte jaarrekeningen duidelijk beter. Vanwege het belang dat binnen de
SW-sector juist aan de niet-financiële informatie wordt gehecht is het in combinatie
uitbrengen van beide documenten sterk aan te bevelen.
4.3 Aanbevelingen:
De belangrijkste aanbeveling die voortvloeit uit dit onderzoek is een advies aan de wetgever
om de uitgewerkte (en in bijlage IV opgenomen) voorschriften op te nemen in de Nederlandse
wetgeving. Met deze operatie sluiten de verslaggevingsregels beter aan bij de wensen van de
gebruikers dan de huidige regelgeving. Vervolgens is het aan de SW-bedrijven om deze
regelgeving daadwerkelijk in hun jaarrekening toe te gaan passen.
Naast dit advies zijn gedurende het onderzoek een aantal constateringen gedaan waaruit de
volgende aanbevelingen voor de verslaggevingspraktijk van SW-bedrijven naar voren zijn
gekomen:
- De waarderingsgrondslagen behoeven bij diverse SW-bedrijven een aanvulling waar

het de toegepaste regels voor consolidatie en de grondslagen voor het
kasstroomoverzicht betreft;
- De waarderingsgrondslagen dienen een verduidelijking te ondergaan op het gebied
van de verlofverplichting;
- De financiële resultaten van SW-bedrijven staan meer en meer onder druk. Een
duidelijke toekomstvisie en de wijze waarop getracht zal worden de resultaten te
verbeteren en het eigen vermogen weer op peil te brengen mogen naar mijn mening
niet ontbreken in de jaarrekening;
- Zoals is gebleken uit het praktijkonderzoek vullen jaarrekening en jaarverslag elkaar
dusdanig aan dat gepleit moet worden voor het gecombineerd uitbrengen van deze
documenten. Hierbij zal wel voldoende aandacht geschonken moeten blijven worden
aan de toelichting op de jaarrekening. Voor de leesbaarheid en volgtijdige vergelijking
van het jaarverslag is geconstateerd dat het hanteren en consequent uitwerken van een
gekozen managementmodel bevorderend kan werken. Voor de vergelijking van de
ontwikkeling gedurende een periode van meerdere jaren is daarnaast een
kengetallenoverzicht met daarin financiële en personele kengetallen over meerdere
jaren zeer bruikbaar;
- Het is aan te bevelen om richting de gebruikers aan te geven dat het door een
accountant gecontroleerde cijfers betreft, in geval van opname van de verkorte
jaarrekening in het jaarverslag hierbij de zogenaamde accountantsverklaring bij de
verkorte jaarrekening op te nemen.
98
99
Literatuurlijst
- Aukes, J., Externe verslaggeving door non-profitorganisaties, Wolters-Noordhoff,

Groningen, 1996;
- Aukes, J. en Maat, J., Non-profitorganisaties, in: Externe verslaggeving in theorie en
praktijk, deel 2, Hoogendoorn, M.N. e.a., pag. 11416-1441, Elsevier Bedrijfsinformatie,
’s-Gravenhage, 2001;
- Avans Hogeschool, sectie wiskunde/statistiek/ICT, Hoe bereken je steekproefgrootte
(vooraf) en de (on)nauwkeurigheid (achteraf)?, Breda, mei 2003;
- Baerends, J. en Meeuwsen, H., Besluit begroting en verantwoording provincies en
gemeenten nader beschouwd, in: B&G, pag. 12-15, januari 2004;
- Blokdijk, J.H., Het BBV: bekeken door een burger, in: Overheidsmanagement, pag. 86-89,
maart 2004;
- Blommaert, J.M.J., De geconsolideerde jaarrekening, in: Externe verslaggeving in theorie
en praktijk, deel 2, Hoogendoorn, M.N. e.a., pag. 748-781, Elsevier Bedrijfsinformatie, ’s-
Gravenhage, 2001;
- Bosman, R.G. e.a., Jaarboek externe verslaggeving, editie 199/2000, KPMG Accountants
N.V., 1999;
- Braam, G.J.M. en Damen, A.W.G., Potentiële rechtsgevolgen van het onderscheid tussen
inzicht en getrouw beeld II, In: De Accountant, pag. 326-329, januari 1999;
- Broos, C.A.P. en Coolen, P., Vergelijk RJZ met Comptabiliteitsvoorschriften 1995, januari
2001;
- Commissie BBV, vraag- & antwoordrubriek, www.commissiebbv.nl, mei 2005;
- Deloitte Learning, Learning BBV, juni 2004;
- Deloitte, Handboek externe verslaggeving 2005. Een handreiking voor de praktijk,
Rotterdam, 2004;
- Deloitte, Handboek jaarrekening gemeente 2005, Rotterdam, 2005;
- Deloitte, SW-benchmark 2005, Utrecht, oktober 2005;
- Feenstra, D.W., Huijgen, C.A. en Stokking, E.J., Wat zegt de jaarrekening?,
Schoonhoven, 2000;
- Genabeek, J. van, Hazelzet, A.M. en Zwinkels, W.S. , Werkgelegenheidsvoorzieningen
voor de Wsw-doelgroep: buitenlandse ervaringen, Raad voor Werk en Inkomen, maart
2003;
- Gruijter, J. de, IJpen, D.W.E. van, Politiek-bestuurlijke sturing op de sociale
werkvoorziening, Alblasserdam / Dordrecht, januari 2003;
- Hag, H.H. van ‘t, Hogendorf, R., Kramer, M.C. en Sonke, J.M., De Financiële Functie in
de praktijk, VNG Uitgeverij, Den Haag, 2005;
- Herremans, J.H.H.M., Mentink, E.A.M. en Hoogendoorn, M.N. (red.) , Verslaggeving van
organisaties zonder winstoogmerk; een normatief raamwerk, Kluwer, Deventer, 2003;
- Hoogendoorn, M.N., Voorzieningen in de jaarrekening, ’s-Gravenhage, 1997;
- Huser, R.J., Gemeentelijke verslaggeving en het besluit comptabiliteitsvoorschriften 1995,
Een evaluatie in het licht van titel 9 boek 2 BW, NIVRA, oktober 1996;
- International Accounting Standards Committee, Framework for the preparation and
presentation of financial statements, International Accounting Standards, IASC, Londen
(UK), 1998;
- Kamp, B, RJ 160: de balans voor of na winstbestemming, BDO Actueel, augustus /
september 2004;
- Klaassen, J. en Bak, G.G.M., Externe verslaggeving, Educatieve Partners Nederland,
Houten, 2000;
100
- Klaassen, J. en Zevenboom, G.H., De nieuwe jaarverslaggeving, Deventer, 1997;
- Klaassen, J., Algemene grondslagen van externe verslaggeving in: Externe verslaggeving
in theorie en praktijk, deel 1, Hoogendoorn, M.N. e.a., pag. 85-124, Elsevier
Bedrijfsinformatie, ’s-Gravenhage, 2001;
- Knoops, C.D., Het jaarverslag en de overige gegevens, in: Externe verslaggeving in
theorie en praktijk, deel 2, Hoogendoorn, M.N. e.a., pag. 1126-1176, Elsevier
Bedrijfsinformatie, ’s-Gravenhage, 2001;
- Koning, R. de, Verschillende benaderingen van het karakter van de jaarrekening, in:
Krens, F., Maat, J. en Maat, Ph. J., “Resultaat”, opstellenbundel aangeboden aan Burgert,
R., 1981;
- Kooij, M. van der, Gevangenis valse concurrent voor sociale werkvoorziening, In:
Binnenlands Bestuur, pag 23, week 15 2003;
- Kooij, M. van der, Sociale werkvoorziening kan goedkoper, In: Binnenlands Bestuur, pag
19, week 24 2003;
- Korsten, A., Het gemeentelijk Stramien in wording, In: Deloitte AAC Briefing, pag. 26,
april 2003;
- Korver, J.W.M., Moret Ernst & Young, De Comptabiliteitsvoorschriften 1995. Naar een
beter inzicht in begroting, meerjarenraming en jaarrekening, Rotterdam, voorjaar 1994;
- Korver, J.W.M., Moret Ernst & Young, Gemeente en risico’s: over de
comptabiliteitsvoorschriften 1995 en het belang van effectief risicomanagement,
Rotterdam, voorjaar 1994;
- Langendijk, H.PA.J., De winsten verliesrekening, in: Externe verslaggeving in theorie en
praktijk, deel 1, Hoogendoorn, M.N. e.a., pag. 685-717, Elsevier Bedrijfsinformatie, ’s-
Gravenhage, 2001;
- Maijoor, S.J. en Mertens, G.M.H., Het gebruik van de jaarrekening, in: Externe
verslaggeving in theorie en praktijk, deel 1, Hoogendoorn, M.N. e.a., pag. 283-298,
Delwel, ’s-Gravenhage, 1997;
- Manschot, D., Wetsvoorstel vereist meer informatie in jaarverslag, In: Deloitte AAC
Briefing, pag. 10, augustus 2005;
- Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Besluit begroting en
verantwoording provincies en gemeenten, Staatsblad 27, januari 2003;
- Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Circulaire nadere informatie
besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten, 22 mei 2003;
- Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Ministerie van Financiën,
Besluit accountantscontrole provincies en gemeenten, 18 september 2003;
- Ministerie van Binnenlandse Zaken, Besluit comptabiliteitsvoorschriften 1995, Staatsblad
363, mei 1994;
- Ministerie van Binnenlandse Zaken, Circulaire regelgeving financiële functie, 25 maart
2001;
- Ministerie van Binnenlandse Zaken, Gemeentewet, februari 1992, Staatsblad 617, 2002;
- Ministerie van Binnenlandse Zaken, Wet gemeenschappelijke regelingen, december 1984,
Staatsblad 111, 2002;
- Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Informatiebrochure Wet sociale
werkvoorziening, mei 2001;
- Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie Werk en Inkomen,
Toetreding van sociale werkvoorzieningsbedrijven tot de reïntegratiemarkt, februari 2003;
- Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, SUWI: algemene informatie,
home.szw.nl/werk/suwi (11 april 2003);
- Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Wet sociale werkvoorziening,
Staatsblad 465, oktober 1997;
101
- Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid; Voorstel modernisering Wsw, juni
2005;
- Mol, N.P., Kruijf, J.A.M. de, Vijn, R.M., Aparte comptabiliteitsvoorschriften overbodig,
in: B&G, pag. 30-35, november 2000;
- NOSW, NOSW reactie op RWI notitie, maart 2003;
- Onderzoeksbureau Rematch, Bestuurders over jaarverslagen, In: de Accountant, pag. 9,
januari 2003;
- Ots, H.J., Externe financiële verslaggeving, Pearson Prentice Hall, Amsterdam, 2004;
- Plooij, P. en Mandos, E, Wsw-statistiek Jaarrapport 2003. Een onderzoek in opdracht van
het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Research voor Beleid, Leiden, juli
2004;
- Plooij, P., E. Flapper en Mandos, E, Wsw-statistiek, 1e halfjaar van 2004. Een onderzoek
in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Research voor
Beleid, Leiden, januari 2005;
- Plooij, P., Mandos, E en van Santen, P., Wsw-statistiek Jaarrapport 2001. Een onderzoek
in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Research voor
Beleid, Leiden, 2002;
- Raad voor de Jaarverslaggeving, Richtlijnen voor de jaarverslaggeving, editie 2004,
Kluwer, 2003;
- Schaaf, van der S., Verschillen tussen Titel 9 BW2 en CV 1995 verklaarbaar!, in: de
Accountant, pag. 704-708, juni 1996;
- Schaaf, van der S., Verslaggeving lokale overheden ter discussie, augustus 2003;
- Sociaal Economische Raad, Verordening financiën bedrijfslichamen, In: PBO-Blad, pag.
2-39, juni 2005;
- Sponselee, A.G. en Verschuure, L.J., Onderzoek ontwikkeling loonkosten Wsw versus
rijkssubsidie Wsw 2002-2005, december 2004;
- Suurland, L, Jaarverslaggeving van commerciële stichtingen en verenigingen, in: Deloitte
& Touche, AAC Special Stichtingen en verenigingen, pag. 36-40, september 2003;
- VB Accountants, Branchegroep Maatschappelijke Dienstverlening, Voorbeeld
jaarverslag sociale werkvoorziening 1995, Voorburg, november 1995;
- Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Besturen met comptabiliteit: eindrapport van de
VNG-werkgroep “Beleidsplanning en comptabiliteitsvoorschriften”, mei 1984;
- Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Collectieve Arbeidsovereenkomst voor de
Sociale Werkvoorziening, 1997-2006;
- Vereniging van Nederlandse Gemeenten, haardvuursessies Wet sociale werkvoorziening,
september 2002;
- Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Postactieven IZA, www.vngnet.nl (12 oktober
2005);
- Verkaik, A., Flinkenvögel, J., Martinot, F. en Warmerdam, M., Evaluatie Wiw/Wsw,
deelrapport Bereik en resultaat, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 2001;
- Vijge, G.W.A., Winstbepalingsstelsels c.a., Stenfert Kroese, Groningen, 2001;
- Vries, J.G. de, De (nieuwe) gemeentelijke comptabiliteitsvoorschriften toegepast, Samson,
Alpen aan den Rijn, 1983;
- Werkgroep ƒinanciële Verslaglegging Provincies en Gemeenten (ƒinver), Advies over de
eindrapportage eigenheid van gemeenten, mei 2001;
- Zanden, P.M. van der, Eigen vermogen, in: Externe verslaggeving in theorie en praktijk,
deel 1, Hoogendoorn, M.N. e.a., pag. 493-537, Elsevier Bedrijfsinformatie, ’s-
Gravenhage, 2001.
102
Lijst van afkortingen
AVA Algemene vergadering van aandeelhouders

BAPG Besluit accountantscontrole provincies en gemeenten
BBV Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten
BMJ Besluit Modellen Jaarrekening
BV Besloten Vennootschap
BW2T9 Titel 9 van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek
BZK Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (Ministerie van)
CAO Collectie Arbeidsovereenkomst
CAR/UWO Collectieve arbeidsvoorwaardenregeling en Uitwerkingsovereenkomst
CBS Centraal Bureau voor de Statistiek
CV Comptabiliteitsvoorschriften
CWI Centrum voor Werk en Inkomen
FIDO Financiering decentrale overheden
FPU Flexibele Pensioenuitkering
GR Gemeenschappelijke regeling
IWI Inspectie Werk en Inkomen
IZA Instituut Zorgverzekering Ambtenaren Nederland
NIVRA Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants
NOSW Nationaal Overlegorgaan Sociale Werkvoorziening126
NV Naamloze Vennootschap
OZW Organisatie zonder winststreven
RAC Richtlijnen voor de Accountantscontrole
RJ Raad voor de jaarverslaggeving
RVC Raad van Commissarissen
SE Standaardeenheid, de fultime-equivalent gecorrigeerd met een handicapfactor
SUWI Structuur Uitvoering Werk en Inkomen
SW Sociale werkvoorziening
SZW Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Ministerie van)
VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten
VPB Vennootschapsbelasting
WAO Wet op de Arbeidsongeschiktheidsverzekering
WGR Wet Gemeenschappelijke Regelingen
WIW Wet Inschakeling Werkzoekenden
WSW Wet Sociale Werkvoorziening
WWB Wet Werk en Bijstand
126
In 2003 is de naam gewijzigd in Cedris.
103
Bijlage I De in het onderzoek betrokken SW-bedrijven
SW-bedrijf Vestigingsplaats Rechtsvorm
1. IBN-groep Oss GR
2. WAVA / !Go Oosterhout BV
3. Licom Heerlen NV
4. Vixia Sittard GR
5. AM Groep Hoofddorp GR
6. De Bolder Den Burg Gemeentelijke dienst
7. WRA Groep Amsterdam Stichting
8. Concern voor Werk Emmeloord NV
9. Noordwestgroep Steenwijk NV
10. SOWECO Almelo NV
11. Sallcon . Deventer BV
12. Tomingroep Hilversum BV
13. ADZ B.V.127 Vlissingen BV
14. RMZ Goes GR
15. De Zuidhoek Zierikzee Bestuurscommissie
16. Dethon Terneuzen GR
17. LétÉ (AIB Walcheren) Middelburg GR
18. BSW Breda Bestuurscommissie
19. Breed Nijmegen GR
20. WVS-groep Roosendaal GR
21. Avelingen Groep Gorinchem GR
22. Felua-groep Apeldoorn GR
23. DSW-bedrijven Nunspeet Bestuurscommissie
24. SWZ Zeist GR
25. Permar WS Ede GR
26. Drechtwerk Dordrecht GR
27. LANDER werk & integratie Tiel GR
127
ADZ was tot en met 31 december 1999 een zogenaamd bovenregionaal werkvoorzieningsschap voor de
provincie Zeeland. Na invoering van de nWsw kan een gemeente nog slechts aan één SW-bedrijf deelnemen. Na
een overgangsregeling van twee jaar is ADZ omgevormd tot een BV, de overige Zeeuwse SW-bedrijven zijn
aandeelhouders.
104
105
5 Bijlage II De berekening van de rijkssubsidie Wsw
Subsidieverlening Sociale werkvoorziening jaar t
Naam gemeente: Bij volledige overdracht van uitvoering is de naam van de uitvoeringsorganisatie vermeld.
Landelijke gegevens
Gemiddelde realisatie t-2 A Factor gemeentelijke vacatureruimte e

Grondslag se's a Factor landelijke vacatureruimte 3=1,0+(c/1)
Grondslagfactor b Gewichtsfactor licht 100%
Wachtlijstverkorting taakstelling c Gewichtsfactor ernstig 125%
Som gemeentelijke vacatureruimte 1=a*C*d Landelijke toekenningsfactor 4=5/a
Landelijke vacatureruimte 2=c+1 Landelijke toegekend aantal se's t 5=a+c
Gemiddelde wachtlijst t-2 B
Gecorrigeerde wachtlijst t-2 d
Gemiddelde uitstroom t-4 t/m t-2 C Subsidie per SE's t f
Gemeente gegevens
Volumegegevens
Gemiddeld volume Gemiddelde wachtlijst J Realisatie t-2

FTE SE FTE SE K Taakstelling t-2
Licht D 6=Dx1,0 G 10=Gx1,0 14=J-K Onder- / overrealisatie t-2
Matig E 7=Ex1,0 H 11=Hx1,0
Ernstig F 8=Fx1,25 I 12=Ix1,25
Totaal =D+E+F 9=6+7+8 =G+H+I 13=10+11+12 Uitstroom
Onderrealisatie / overrealisatie t-2 14 t-4 L%
Gecorrigeerde wachtlijst tbv berekening 15=13+14 t-3 M%
t-2 N%
Gemiddeld 16 =(L+M+N)/3
Individuele toekenning
Garantie subsidiedaling (5%) 25
Berekeningen
Volume
Taakstelling (t-1) O
Grondslag =O
Berekende uitstroom -17=-16*O
Directe herbezetting -18=(1-e)*17
Gemeentelijke vacatureruimte -19=17+18 (Naar landelijke vacatureruimte)
Relatieve wachtlijst 20=15/d
Instroom uit landelijke vacatureruimte 21=20*2 (Inclusief wachtlijstverkorting)
Berekend volume t 22=O+19+21
Subsidie 23=22*f Taakstelling

Garantie 5% 25 Totaal aantal standaardeenheden =22
Subside t 24=23+25
Toelichting:
Algemeen
Hoofdletters: De gegevens uit de jaren t-4 tot en met t-1 worden ontleend aan de in te dienen jaaropgaven.
Kleine letters: De parameters worden jaarlijks door het Ministerie vastgesteld op basis van het beschikbare
macrobudget en de gewenste beleidsdoelstellingen.
Getallen: Berekeningen
Specifiek
d De gecorrigeerde wachtlijst is de gemiddelde wachtlijst gecorrigeerd met de afwijking van de
taakstelling in t-2.
e De factor gemiddelde vacatureruimte is het percentage van de gemiddelde uitstroom in t-4 t/m
t-2 dat in jaar t opnieuw mag worden ingevuld (toegestane herbezetting van uitstroom).
16 De berekende subsidie kan nooit lager zijn dan 95% van de subsidie in t-1. Een eventuele
benodigde aanvulling tot 95% van t-1 wordt hier weergegeven.
106
107
6 Bijlage III-a De balans volgens CV95, BBV en BW2T9
In onderstaande tabel zijn de balansposten die over het algemeen bij SW-bedrijven niet
voorkomen weggelaten128.
Hoofdindeling CV95 BBV BW2T9129
Vaste activa
Immaterieel
Kosten verbonden aan het Kosten verbonden aan het Kosten die verband houden
sluiten van geldleningen en sluiten van geldleningen en met de oprichting en uitgifte
disagio het saldo van agio en disagio van aandelen
Kosten van onderzoek en Kosten van onderzoek en Kosten van onderzoek en
ontwikkeling ontwikkeling ontwikkeling
Bijdragen aan activa in
eigendom van derden
Overige immateriële vaste
activa
Kosten van goodwill die van
derden is verkregen
Vooruitbetalingen op
immateriële vaste activa
Materieel Gronden en terreinen Gronden en terreinen
Woonruimten, Woonruimten en
bedrijfsgebouwen bedrijfsgebouwen
Bedrijfsgebouwen- en
terreinen
Vervoermiddelen Vervoermiddelen
Machines, apparaten en Machines, apparaten en Machines en installaties
installaties installaties
Overige materiële vaste Overige materiële vaste activa Andere vaste
activa bedrijfsmiddelen, zoals
technische en administratieve
uitrusting
Materiële vaste bedrijfsactiva
in uitvoering en
vooruitbetalingen op materiële
vaste activa
Niet aan het productieproces
dienstbare materiële vaste
activa
Activa in erfpacht
Financieel Aandelen in Kapitaalverstrekkingen aan Aandelen, certificaten van
gemeenschappelijke deelnemingen / aan aandelen en andere vormen
regelingen alsmede gemeenschappelijke van deelneming in
deelnemingen regelingen / aan overige groepsmaatschappijen
verbonden partijen
Overige deelnemingen
Leningen aan deelnemingen / Vorderingen op
aan overigen verbonden groepsmaatschappijen
partijen
Vorderingen op andere
rechtspersonen en
vennootschappen die een
deelneming hebben in de
rechtspersoon of waarin de
rechtspersoon een deelneming
128
Als voorbeeld kan worden genoemd de leningen aan woningbouwcorporaties.
129
Artikel 363.6 geeft aan dat de indeling, benaming en omschrijving van de in het besluit modellen jaarrekening
voorkomende posten worden aangepast aan de aard van het bedrijf van de rechtspersoon.
108
heeft
Overige langlopende Overige langlopende
geldleningen geldleningen
Overige uitzettingen met een Overige vorderingen
rentetypische looptijd van één
jaar of langer
Effecten Overige effecten
Geactiveerde Geactiveerde tekorten Niet toegestaan Niet toegestaan
tekorten
Vlottende activa
Voorraden
Overige gronden Overige gronden hulpstoffen Grond- en hulpstoffen
hulpstoffen130
Onderhanden werk Onderhanden werk Onderhanden werk
Gereed product en Gereed product en Gereed product en
handelsgoederen handelsgoederen handelsgoederen
Vooruitbetalingen op Vooruitbetalingen op Vooruitbetalingen op
voorraden voorraden voorraden
Vorderingen /
Uitzettingen met
een rentetypische
looptijd131 korter
dan één jaar132
Vorderingen op
handelsdebiteuren
Vorderingen op
groepsmaatschappijen
Vorderingen op andere Vorderingen op openbare
publiekrechtelijke lichamen lichamen
Vorderingen op andere
rechtspersonen en
vennootschappen die een
heeft
Verstrekte kasgeldleningen Verstrekte kasgeldleningen
Rekening- Rekening-
courantverhoudingen met courantverhoudingen met
niet-financiële instellingen niet-financiële instellingen
Overige vorderingen Overige vorderingen Overige vorderingen
Overige uitzettingen
Overlopende activa133
Effecten Effecten (voor zover niet
bestemd om de
werkzaamheid van de
organisatie duurzaam te
dienen)
130
De term “overige” wordt gehanteerd omdat er vanuit is gegaan dat de reguliere gronden hulpstoffen
betrekking hebben op de bouwgrond die door gemeenten wordt geëxploiteerd.
131
De term rentetypische looptijd is ontleend aan de wet Fido en is het interval gedurende de looptijd van de
geldlening, waarin op basis van de leningvoorwaarden van de geldlening sprake is van een door de verstrekker
van de geldlening niet beïnvloedbare constante geldvergoeding.
132
Onder CV95 wordt een vordering of schuld als kort aangemerkt bij een rentetypische looptijd van twee jaar of
korter.
133
Ook is toegestaan deze afzonderlijk (onder de liquide middelen) op te nemen.
109
Liquide middelen
Kas-, banken girosaldi Kas-, banken girosaldi Kas-, banken girosaldi
Vaste passiva
Eigen vermogen
Algemene reserves Algemene reserve
Bestemmingsreserves Bestemmingsreserve
Geplaatste kapitaal
Herwaarderingsreserves
Overige wettelijke reserves
Statutaire reserves
Overige reserves
Saldo na bestemming Niet verdeelde winsten
Voorzieningen
Voorzieningen Voorzieningen Voorzieningen
Langlopende
schulden / Vaste
schulden met een
rentetypische
looptijd van één
jaar of langer16
Obligatieleningen Obligatieleningen Obligatieleningen
Onderhandse leningen Onderhandse leningen van
binnenlandse
pensioenfondsen en
verzekeringsinstellingen
Onderhandse leningen van Schulden aan
binnenlandse banken en kredietinstellingen
overige financiële instellingen
Onderhandse leningen van
binnenlandse bedrijven
overige binnenlandse sectoren
buitenlandse instellingen,
fondsen, banken, bedrijven en
overige sectoren
Door derden belegde Door derden belegde gelden
reserves
Waarborgsommen Waarborgsommen
Vlottende passiva
Netto-vlottende
schulden met een
rentetypische
looptijd korter
dan één jaar16
Ontvangen vooruitbetalingen
op bestellingen134
Schulden aan leveranciers en
handelskredieten
1
134
Voor zover niet reeds op actiefposten in mindering gebracht.
110
Schulden aan
groepsmaatschappijen
Schulden aan rechtspersonen
en vennootschappen die een
heeft
Schulden aan
publiekrechtelijke lichamen
Kasgeldleningen Kasgeldleningen
Bank- en girosaldi en Bank- en girosaldi
overige rekening-
courantsaldi
Schulden ter zake van
belastingen, premies van
sociale verzekering en
pensioenen
Overige schulden Overige schulden Overige schulden
Kortlopende Overlopende passiva135
schulden
Overlopende
passiva
Overlopende passiva Overlopende passiva
135
Deze mogen ook afzonderlijk worden opgenomen.
111
Bijlage III-b De exploitatierekening volgens CV95 en BBV
Categoriale indeling Categoriale indeling

CV95 BBV136
Uitgaven Lasten
Niet in te delen uitgaven Niet in te delen lasten
Salarissen en sociale lasten Salarissen en sociale lasten
Rente en afschrijvingen Rente en afschrijvingen
Goederen en diensten Goederen en diensten

Personeel van derden
Energie
Duurzame zaken
Overige goederen en diensten
Overdrachten Overdrachten
Overdrachten aan het Rijk
Overige inkomensoverdrachten
Overige vermogensoverdrachten
Kredietverleningen en Financiële transacties

deelnemingen
Verrekeningen Verrekeningen
Reserveringen
Kapitaallasten
Kostenplaatsen
136
Hoewel het BBV de categoriale indeling niet voor de jaarrekening heeft voorgeschreven is deze hier wel
opgenomen als vergelijkingsinformatie. Overigens is de (vergaande) detaillering in subcategorieën achterwege
gelaten.
112
Inkomsten Baten
Niet in de delen inkomsten Niet in te delen baten

Rente en afschrijvingen Rente en afschrijvingen
Goederen en diensten Goederen en diensten

Vergoeding voor personeel
Huren en pachten
Duurzame zaken
Overige goederen en diensten
Overdrachten Overdrachten
Belastingopbrengsten
Overdrachten van het Rijk
Overige inkomensoverdrachten
Overige vermogensoverdrachten
Kredietverleningen en Financiële transacties

deelnemingen
Verrekeningen Verrekeningen
Reserveringen
Kapitaallasten
Kostenplaatsen
113
Bijlage III-c De exploitatierekening volgens BW2T9
Categoriale indeling Functionele indeling

BW2T9137 BW2T9138
Netto-omzet Netto-omzet
Wijziging in de voorraden gereed Kostprijs van de omzet
product en onderhanden werk
Geactiveerde productie voor het Bruto-omzetresultaat
eigen bedrijf
Overige bedrijfsopbrengsten
Som der bedrijfsopbrengsten Verkoopkosten
Algemene beheerkosten
Kosten van gronden hulpstoffen Som der kosten
Kosten uitbesteed werk en andere Netto-omzetresultaat
externe kosten
Lonen en salarissen
Sociale lasten
Afschrijvingen op (im-) materiële
vaste activa
Overige waardeverminderingen
van (im-) materiële vaste activa
Bijzondere waardevermindering
van vlottende activa
Overige bedrijfskosten
Som der bedrijfslasten Overige bedrijfsopbrengsten
Opbrengst van vorderingen die Opbrengst van vorderingen die tot

tot de vaste activa behoren en de vaste activa behoren en van
effecten effecten
Andere rentebaten en soortgelijke Andere rentebaten en soortgelijke
opbrengsten opbrengsten
Waardeveranderingen van Waardeveranderingen van
vordering die tot de vaste activa vorderingen die tot de vaste activa
behoren en van effecten behoren en van effecten
Rentelasten en soortelijke kosten Rentelasten en soortgelijke kosten
Resultaat uit gewone Resultaat uit gewone
bedrijfsuitoefening bedrijfsuitoefening
Aandeel in winst/ verlies van Aandeel in winst/verlies van

ondernemingen waarin wordt ondernemingen waarin wordt
deelgenomen deelgenomen
Resultaat uit gewone Resultaat uit gewone
bedrijfsuitoefening bedrijfsuitoefening
Buitengewone baten Buitengewone baten

Buitengewone laten Buitengewone laten
Belastingen buitengewoon Belastingen buitengewoon
resultaat resultaat
Buitengewoon resultaat Buitengewoon resultaat
Resultaat Resultaat
137
Gebaseerd op model E uit het Besluit modellen jaarrekening.
138
Gebaseerd op model F uit het Besluit modellen jaarrekening.
114
115
Bijlage IV Verslaggevingsvoorschriften SW-bedrijven
Dit overzicht van de grondslagen, waarop de waardering van activa en passiva en de

resultaatbepaling zijn gebaseerd, dient in de jaarrekening te worden opgenomen als leidraad
voor een juiste interpretatie van de financiële overzichten.
Definities
- Deelneming: Er is sprake van een deelneming in een

rechtspersoon wanneer voor eigen rekening
kapitaal wordt verstrekt met het doel ten behoeve
van de eigen werkzaamheid duurzaam verbonden
te zijn met de rechtspersoon.
- Dochtermaatschappij: Een rechtspersoon waarin het SW-bedrijf of één
of meer van zijn dochtermaatschappijen, al dan
niet krachtens overeenkomst met andere
stemgerechtigden, alleen of samen meer dan de
helft van de stemrechten kunnen uitoefenen.
- Geconsolideerde jaarrekening: De jaarrekening waarin de activa, passiva, baten
en lasten van de rechtspersonen en
vennootschappen die een groep vormen als één
geheel zijn opgenomen.
- Groepsmaatschappij: Van een groepsmaatschappij is sprake indien een
rechtspersoon samen met andere rechtspersonen
een economische eenheid vormt, zodat zij in een
groep of organisatie zijn verbonden.
- Verbonden partij: Een rechtspersoon waarin het SW-bedrijf een
bestuurlijk en financieel belang heeft.
Algemene grondslagen van waardering en resultaatbepaling
- In de jaarrekening worden de toegepaste grondslagen voor waardering en

resultaatbepaling uiteengezet.
- Indien het verschaffen van het inzicht dit vereist kan van de in deze bijlage
opgenomen bijzondere voorschriften worden afgeweken. De reden van deze afwijking
wordt in de toelichting uiteengezet.
- De vaste activa worden gewaardeerd tegen historische kostprijs onder aftrek van de op
de verwachte levensduur gebaseerde afschrijvingen. Op grond wordt niet
afgeschreven. Wanneer sprake is van een duurzame waardevermindering heeft een
afwaardering plaats.
- Deelnemingen worden, wanneer sprake is van invloed van betekenis, gewaardeerd
tegen netto-vermogenswaarde.
- De gronden hulpstoffen worden gewaardeerd tegen standaard verrekenprijzen (vvp)
gebaseerd op de gemiddeld betaalde inkoopprijs. Waarderingsverschillen tussen de
vvp en de werkelijk betaalde inkoopprijs worden als resultaat verantwoord. Voorraden
halffabrikaten en gereed product worden gewaardeerd tegen de kostprijs bestaande uit
de vaste verrekenprijs en een opslag voor indirecte kosten.
- Voorzieningen worden gewaardeerd tegen nominale of contante waarde. Bij
waardering tegen contante waarde wordt de gehanteerde rentevoet vermeld.
116
- Verplichtingen uit hoofde van vakantiegeld worden tegen het uurloon, rekening
houdend met het werkgeversaandeel in de sociale lasten gewaardeerd.
- De overige activa en passiva worden gewaardeerd tegen nominale waarde.
- Wanneer discontinuïteit wordt voorzien worden de activa en passiva gewaardeerd
tegen directe opbrengstwaarde of liquidatiewaarde.
- Bij de resultaatbepaling wordt het stelsel van baten en lasten toegepast.
- Met verliezen en risico’s wordt rekening gehouden voor zover zij vóór het opmaken
van de jaarrekening bekend zijn geworden. Winsten worden genomen voor zover zij
op balansdatum zijn verwezenlijkt.
Indelingsvereisten
- In de jaarrekening worden achtereenvolgens opgenomen de balans, de

exploitatierekening, het kasstroomoverzicht en de toelichting op de genoemde
documenten.
- De balans wordt ingedeeld conform het model in bijlage V-a.
- De exploitatierekening wordt categoriaal ingedeeld conform het model in bijlage V-b.
- Het kasstroomoverzicht wordt ingedeeld in overeenstemming met het model zoals
opgenomen in RJ360.
- Een SW-bedrijf dat aan het hoofd van een groep staat neemt in de toelichting van zijn
jaarrekening een geconsolideerde jaarrekening op van de eigen financiële gegevens
met die van zijn dochtermaatschappijen in de groep en andere groepsmaatschappijen.
- Tekorten mogen niet afzonderlijk op de balans worden gepresenteerd, maar dienen in

mindering te worden gebracht op het eigen vermogen. Wanneer het eigen vermogen in
totaliteit hierdoor negatief wordt, wordt in de toelichting op het eigen vermogen
aangegeven op welke wijze wordt beoogd het eigen vermogen aan te vullen.
- Wanneer aansprakelijkheid bestaat voor de schulden van een deelneming en de
deelneming beschikt over onvoldoende eigen vermogen om haar schulden te voldoen,
wordt een voorziening gevormd voor het bedrag waarvoor het SW-bedrijf kan worden
aangesproken.
- Voor het risico dat voorraden incourant zijn, wordt een voorziening op de voorraden
in mindering gebracht.
- Wanneer er geen belangrijke onzekerheden bestaan over de omvang van een contract
en de kosten om een order af te ronden en de mate van realisatie op verantwoorde
wijze kan worden bepaald wordt winst op het onderhanden werk naar rato van de
voortgang van de order verwerkt.
- De omvang van de vorderingen en schulden op publiekrechtelijke lichamen worden in
de toelichting op de balans afzonderlijk vermeld.
- Voor het risico dat vorderingen oninbaar zijn wordt een voorziening op de
vorderingen in mindering gebracht.
- De indeling van het eigen vermogen is afhankelijk van de rechtsvorm. Bij een
publiekrechtelijke rechtspersoon is sprake van een algemene reserve, bij een
privaatrechtelijke rechtspersoon van geplaatst kapitaal. Daarnaast kunnen voorkomen
agioreserves, overige wettelijke reserves, statutaire reserves, bestemmingsreserves en
-fondsen en overige reserves.
- Het te bestemmen resultaat wordt afzonderlijk op de balans opgenomen.
117
- Voordelige resultaten waaraan een specifieke bestemming is gegeven worden
opgenomen in een bestemmingsreserve
- Van derden verkregen investeringssubsidies worden in een afzonderlijk
bestemmingsfonds opgenomen en naar rato van de levensduur van het actief ten
gunste van het resultaat gebracht. Saldering van de investeringssubsidie met het actief
is niet toegestaan.
- Het resultaat wordt slechts al in de balans verwerkt wanneer hiervoor door het
bevoegd orgaan bij oprichting of besluitvorming voorafgaand aan het samenstellen
van de jaarrekening aanwijzingen zijn gegeven.
- Wanneer sprake is van periodiek groot onderhoud wordt, uit hoofde van
kostenegalisatie, jaarlijks een bedrag toegevoegd aan de voorziening groot onderhoud.
- Verplichtingen uit hoofde van wachtgelden, IZA-premies voor gepensioneerden en het
premie-aandeel voor deelnemers aan de FPU-regeling worden in een voorziening
opgenomen.
- Verplichtingen uit hoofde van vakantiegeld en vakantiedagen worden onder de
overlopende passiva gepresenteerd.
- Van derden verkregen middelen die voor een specifiek doel, anders dan investeringen,
moeten worden ingezet worden tot het moment van realisatie van het omschreven doel
als vooruitontvangen bedragen verantwoord.
- De aflossing op een langlopende lening die binnen een jaar vervalt wordt
gepresenteerd onder de kortlopende schulden.
- In de niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen wordt ingegaan op alle niet
verwerkte, materiële rechten en verplichtingen waaronder investeringsverplichtingen.
Exploitatierekening met toelichting
- In de exploitatierekening worden de cijfers van het vorig boekjaar en de

begrotingscijfers na eventuele wijzigingen opgenomen als vergelijkende cijfers.
- In de exploitatierekening wordt een toelichting opgenomen op de belangrijkste
afwijkingen van de uitkomsten in het boekjaar ten opzichte van het vorig boekjaar en
de begroting na wijzigingen.
- De omzet is de opbrengst van de aan derden geleverde goederen en diensten exclusief
de over de omzet geheven belastingen en onder aftrek van kortingen. De zogenaamde
interne omzet binnen de onderneming wordt geëlimineerd.
- De rijks- en gemeentelijke bijdrage worden afzonderlijk onder de categorie subsidies
in de exploitatierekening opgenomen.
- In de toelichting op de exploitatierekening worden afzonderlijk vermeld de
personeelskosten en het aantal fte’s per CAO.
- Renteberekening over het eigen vermogen is niet toegestaan.
Overige informatie
- In de overige gegevens worden opgenomen:

o de accountantsverklaring bij de jaarrekening;
o gebeurtenissen na balansdatum met belangrijke financiële gevolgen;
o de regels omtrent resultaatbestemming of dekking van exploitatieverliezen en
een voorstel hieromtrent voor het boekjaar.
- Wanneer sprake is van deelnemingen en verbonden partijen die niet worden
geconsolideerd wordt in de paragraaf verbonden partijen ingegaan op deze
kapitaalbelangen. Minimaal worden vermeld het belang in en het gevoerde beleid en
118
beoogde doel met de verbonden partij en het vermogen en resultaat volgens de
jaarrekening over het boekjaar. Wanneer sprake is van afgegeven garanties worden
deze eveneens vermeld.
- In de paragraaf weerstandsvermogen wordt ingegaan op de onderkende risico’s en het
de wijze waarop deze risico’s zijn afgedekt, waaronder het beschikbare
weerstandsvermogen.
- In de paragraaf financiering wordt ingegaan op de mate waarin het SW-bedrijf
gevoelig is voor ontwikkelingen op de kapitaalmarkt. Tevens wordt ingegaan op
vereisten die van toepassing zijn uit hoofde van de wet Fido.
- In het directieverslag of de paragraaf bedrijfsvoering wordt ingegaan op het gevoerde
beleid ten aanzien van de bedrijfsvoering.
- Wanneer sprake is van verschillende markten waarop de omzet wordt gerealiseerd
wordt een overzicht detaillering van de netto-omzet opgenomen.
- De volgende niet-financiële informatie wordt in de jaarrekening opgenomen over het
huidige en vorige boekjaar met een toelichting op de belangrijkste verschillen:
o het aantal Wsw-ers dat een dienstverband is aangeboden in personen, fte’s en
se’s;
o de door het Ministerie van SZW opgelegde taakstelling;
o het aantal Wsw-ers dat op de wachtlijst staat en de gemiddelde wachttijd van
plaatsing op de wachtlijst tot instroom in een dienstverband;
o het aantal medewerkers dat geen Wsw-indicatie heeft (ambtenaren,
medewerkers met een arbeidsovereenkomst naar burgerlijk recht);
o het ziekteverzuimpercentage;
o het aantal Wsw-ers dat is doorgestroomd of uitgestroomd naar een niet
gesubsidieerde baan;
o het productiviteitspercentage.
119
Bijlage IV-a De balans van een SW-bedrijf
Hoofdindeling Toelichting
Vaste activa
Immaterieel Kosten die verband houden met de oprichting en uitgifte van aandelen
Kosten verbonden aan het sluiten van geldleningen en het saldo van agio en disagio
Kosten van onderzoek en ontwikkeling
Bijdragen aan activa in eigendom van derden
Kosten van goodwill die van derden is verkregen
Overige immateriële vaste activa
Materieel Gronden en terreinen

Bedrijfsgebouwen- en terreinen
Vervoermiddelen
Machines, apparaten en installaties
Overige materiële vaste activa
Materiële vaste bedrijfsactiva in uitvoering en vooruitbetalingen op materiële vaste activa
Financieel Kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen / aan gemeenschappelijke regelingen / aan overige

verbonden partijen
Leningen aan deelnemingen / aan overigen verbonden partijen
Overige vorderingen
Overige effecten
Vlottende activa
Voorraden Grond- en hulpstoffen
Onderhanden werk
Gereed product en handelsgoederen
Vooruitbetalingen op voorraden
Vorderingen Vorderingen op handelsdebiteuren

Vorderingen op groepsmaatschappijen
Vorderingen op publiekrechtelijke lichamen
Vorderingen op andere rechtspersonen en vennootschappen die een deelneming hebben in de
rechtspersoon of waarin de rechtspersoon een deelneming heeft
Verstrekte kasgeldleningen
Overige vorderingen
Overlopende activa139
Liquide middelen Kas-, banken girosaldi
Vaste passiva
Eigen vermogen140 Geplaatste kapitaal
Agioreserves
Overige wettelijke reserves
139
Ook is toegestaan deze afzonderlijk (onder de liquide middelen) op te nemen.
140
Zie bijlage IV.
120
Statutaire reserves
Algemene reserve
Bestemmingsreserves
Overige reserves
Te bestemmen resultaat
Voorzieningen Voorzieningen
Langlopende Obligatieleningen
schulden
Onderhandse leningen
Schulden aan kredietinstellingen
Vlottende passiva
Kortlopende Schulden aan leveranciers en handelskredieten
schulden
Schulden aan groepsmaatschappijen
Schulden aan publiekrechtelijke lichamen
Kasgeldleningen
Bank- en girosaldi en overige rekening-courantsaldi
Schulden ter zake van belastingen, premies van sociale verzekering en pensioenen
Overige schulden
Overlopende passiva141
141
Deze mogen ook afzonderlijk worden opgenomen.
121
Bijlage IV-b De exploitatierekening van een SW-bedrijf
Categoriale indeling
Netto-omzet
Wijziging in de voorraden gereed product en onderhanden werk
Geactiveerde productie voor het eigen bedrijf
Kosten van gronden hulpstoffen
Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten
Toegevoegde waarde
Overige bedrijfsopbrengsten
Netto-opbrengsten
Lonen en salarissen (per CAO)

Sociale lasten
Afschrijvingen op (im-) materiële vaste activa
Overige waardeverminderingen van (im-) materiële vaste activa
Bijzondere waardevermindering van vlottende activa
Overige bedrijfskosten
Som der bedrijfslasten
Financiële baten en lasten
Aandeel in winst/ verlies van ondernemingen waarin wordt deelgenomen

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening
Rijksbijdrage
Gemeentelijke bijdrage
Totaal subsidies
Resultaat
122
123
7 Bijlage V Checklist praktijkonderzoek
Vraag
Identificatie en kenmerken
Naam SW-bedrijf
Vestigingsplaats
Boekjaar
Rechtsvorm
Van toepassing zijnde verslaggevingsvoorschriften
Is sprake van dochtermaatschappijen?
Aantal Wsw-medewerkers (fte’s)
Ja Nee NVT
Grondslagen van waardering en resultaatbepaling

Zijn de toegepaste grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 96% 4% 0%
uiteengezet?
Zijn de vaste activa gewaardeerd tegen historische kostprijs onder aftrek 100% 0% 0%
van de afschrijvingen?
Zijn niet-geconsolideerde deelnemingen gewaardeerd tegen 21% 79% 0%
nettovermogenswaarde?
Indelingsvereisten
Is in de jaarrekening een kasstroomoverzicht opgenomen? 48% 52% 0%
Zijn de balans en exploitatierekening ingedeeld zoals opgenomen in de 40% 60% 0%
bijlagen IV-a en IV-b?
Zijn de aangebrachte afwijkingen van de standaardindeling, -benaming en 39% 61% 0%
–omschrijving aanvaardbaar?
Is in de toelichting op de jaarrekening een geconsolideerde jaarrekening 29% 25% 46%
opgenomen met daarin de financiële gegevens van de
moedermaatschappij en de dochtermaatschappijen en overige
groepsmaatschappijen?
Is een adequate toelichting opgenomen op de belangrijkste afwijkingen 75% 25% 0%
van de uitkomsten in het boekjaar ten opzichte van het vorig boekjaar en
de begroting na wijzigingen?
Is het jaarverslag gecombineerd met de jaarrekening? 54% 46% 0%
Worden de activa en verkregen investeringssubsidies bruto verantwoord? 38% 20% 42%
Wordt de investeringssubsidie naar rato van de levensduur van het actief 90% 0% 10%
ten gunste van het resultaat gebracht?
Is de vrijval van de investeringssubsidie verwerkt in de resultaatbepaling? 89% 11% 0%
Komen geen geactiveerde tekorten voor op de balans? 100% 0% 0%
Worden resultaten op het onderhanden werk naar rato van de voortgang 50% 40% 10%
van de orders genomen?
Is de omvang van de vorderingen op publiekrechtelijke lichamen 46% 54% 0%
afzonderlijk vermeld?
Is het eigen vermogen op juiste wijze (zie bijlage IV en IV-b) ingedeeld? 94% 6% 0%
124
Vraag
Is bij een negatief eigen vermogen aangegeven op welke wijze wordt 0% 10% 90%
beoogd het eigen vermogen aan te vullen?
Is het resultaat afzonderlijk op de balans vermeld? 56% 44% 0%
Blijkt bij een balans inclusief resultaatbestemming uit de overige 30% 70% 0%
gegevens dat de door het bestuur of de AvA gegeven aanwijzingen mbt
resultaatbestemming zijn gevolgd?
Zijn voordelige resultaten waaraan een specifieke bestemming is gegeven 58% 2% 40%
opgenomen in een bestemmingsreserve?
Wordt, wanneer sprake is van periodiek groot onderhoud, jaarlijks een 66% 20% 14%
bedrag toegevoegd aan de voorziening groot onderhoud dan wel wordt op
het te vervangen deel van het actief afzonderlijk afgeschreven (toepassing
componentenbenadering)?
Zijn op de balans voorzieningen voor wachtgelden, IZA-premies voor 39% 46% 15%
gepensioneerden en het premie-aandeel voor deelnemers aan de FPU-
regeling opgenomen?
Zijn van derden verkregen, niet bestede middelen die voor een specifiek 2% 13% 85%
doel, anders dan investeringen, moeten worden ingezet worden, op juiste
wijze verantwoord (afhankelijk de mate van zekerheid over het bedrag of
het tijdstip waarop moet worden terugbetaald onder de voorzieningen dan
wel kortlopende schulden)?
Zijn op de balans verplichtingen voor vakantiegeld en verlofdagen 75% 19% 6%
opgenomen?
Is in de niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen ingegaan op - - -
alle niet verwerkte, materiële rechten en verplichtingen waaronder
investeringsverplichtingen?
Exploitatierekening en toelichting
Is de benaming exploitatierekening gehanteerd? 15% 85% 0%
Zijn in de exploitatierekening de de cijfers van het vorig boekjaar en de 69% 31% 0%
begrotingscijfers na eventuele wijzigingen opgenomen?
Is de interne omzet op de gerealiseerde omzet gecorrigeerd? 91% 9% 0%
Zijn in de toelichting op de exploitatierekening afzonderlijk vermeld de 83% 11% 6%
personeelskosten en het aantal fte’s per CAO?
Zijn de overige mutaties in reserves buitenom de resultaatbepaling 8% 29% 63%
gepresenteerd?
Wordt stelselmatig en resultaatonafhankelijk afgeschreven op de vaste 94% 6% 0%
activa?
Wordt slechts rente aan de voorzieningen toegerekend aan de 15% 0% 85%
voorzieningen wanneer deze op contante waarde zijn gewaardeerd?
Wordt rentetoerekening aan het eigen vermogen achterwege gelaten? 90% 10% 0%
Zijn de toegekende gemeentelijke en rijksbijdrage afzonderlijk in de 84% 8% 8%
exploitatierekening opgenomen (en niet tot de omzet gerekend)?
Blijkt uit de toelichting welke taakstelling moet worden gerealiseerd bij 69% 23% 8%
toekenning van de rijksbijdrage?
Is een overzicht detaillering van de netto-omzet opgenomen in de 27% 73% 0%
jaarrekening?
125
Vraag
Overige gegevens en paragrafen
Is een accountantsverklaring in de jaarrekening opgenomen? 90% 10% 0%
Zijn in de overige gegevens de gebeurtenissen na balansdatum met 25% 75%
belangrijke financiële gevolgen uiteengezet?
Is (in de paragraaf verbonden partijen) ingegaan op het belang in en het 9% 58% 33%
gevoerde beleid en beoogde doel met de (niet-geconsolideerde)
verbonden partij en het vermogen en resultaat volgens de jaarrekening
over het boekjaar?
Is (een paragraaf weerstandsvermogen opgenomen waarin wordt) 27% 73% 0%
ingegaan op de onderkende risico’s en het beschikbare
weerstandsvermogen?
Is (een paragraaf financiering opgenomen waarin wordt) ingegaan op de 33% 67% 0%
mate waarin het SW-bedrijf gevoelig is voor ontwikkelingen op de
kapitaalmarkt en de vereisten die van toepassing zijn uit hoofde van de
wet Fido?
Is in het directieverslag of in een afzonderlijke paragraaf bedrijfsvoering 81% 19% 0%
ingegaan op het gevoerde beleid?
Niet-financiële informatie
Is de volgende niet-financiële informatie in de jaarrekening opgenomen:
- het aantal Wsw-ers dat een dienstverband is aangeboden in 94% 0% 6%
personen, fte’s en se’s?
- het aantal Wsw-ers dat op de wachtlijst staat en de gemiddelde 56% 34% 10%
wachttijd van plaatsing op de wachtlijst tot instroom in een
dienstverband?
- het aantal medewerkers dat geen Wsw-indicatie heeft 87% 8% 6%
(ambtenaren, medewerkers met een arbeidsovereenkomst naar
burgerlijk recht)?
- het ziekteverzuimpercentage? 54% 40% 6%
- het aantal Wsw-ers dat is doorgestroomd of uitgestroomd naar een 44% 48% 8%
niet-gesubsidieerde baan?
- het productiviteitspercentage? 31% 63% 6%
126

Afstudeerscriptie Verslaggeving SW

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Afstudeerscriptie Verslaggeving SW

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Jaarverslaggeving door SW-bedrijven

Een onderzoek naar de meest wenselijke

Auteur: Pieter Poortvliet

Begeleider: drs. J. Maat

Vakgroep Externe Verslaggeving

Veere, november 2005

Wat is op basis van het inzichtvereiste de meest wenselijke inhoud van de

In hoofdstuk 2 is uiteengezet wat SW-bedrijven zijn en welke rechtsvormen we bij deze

De sociaal werkvoorzieningsschappen hebben inmiddels een ontwikkeling doorgemaakt van

De gemeenschappelijke regelingen, bestuurscommissies en gemeentelijke diensten moeten

Naast de bedrijfseconomische doelstellingen kennen SW-bedrijven nog andere doelstellingen,

1.3.1 Geformuleerde deelvragen

Om de probleemstelling te kunnen beantwoorden zal eerst worden nagegaan wat SW-

De volgende deelvragen zullen dan ook beantwoord dienen te worden:

- Wat zijn SW-bedrijven en welke (rechts-) vormen kennen we in Nederland?

1.5.1 Bestaansgrond en doelgroep

Het doel van de indicatiestelling is:

Wanneer een rechtspersoon door de gemeente is aangewezen zijn er twee mogelijkheden:

Aangezien binnen SW-bedrijven personen werken met lichamelijke, verstandelijke of

De rijksbijdrage bestaat uit een jaarbedrag per standaardeenheid (fultime-equivalent op basis

1.5.5 Ontwikkeling van sociale naar sociaal-bedrijfseconomische doelstelling

Met de Wsw worden drie doelstellingen gelijktijdig nagestreefd:

Figuur 3.2.: Ontwikkeling rijksbudgetten en loonkosten Wsw 1996 t/m 200513

Ontwikkeling rijksbudget en loonkosten

Budget per se Loonkosten per fte

1.6 Wet- en regelgeving voor sociale werkvoorziening

Zoals al is aangetoond in paragraaf 1.5.1 is de bestaansgrond van SW-bedrijven vastgelegd in

De Wet Sociale werkvoorziening is ingedeeld in negen hoofdstukken. In de wet wordt

1.6.3 Overige van toepassing zijnde regelgeving voor sociale werkvoorziening

In dit hoofdstuk zullen de verslaggevingsvoorschriften voor publieke rechtspersonen (het

De comptabiliteitsvoorschriften, die primair zijn gericht op de externe verslaggeving, zijn met

Uit de indeling van de CV95 valt de nadrukkelijke aandacht voor de begroting en

2.1.2 Besluit begroting en verantwoording

Ook de benadering van de verslaggevingsregels in het BBV is opmerkelijk. Waar de CV95 en

2.1.3 Verslaggevingsvoorschriften voor privaatrechtelijke rechtspersonen

De bepalingen inzake de jaarrekening van privaatrechtelijke rechtspersonen zijn opgenomen

De in BW2T9 opgenomen bepalingen zijn minimumvoorschriften. Een nadere uitwerking en

2.2.1 Samenstelling jaarrekening

Voorafgaand aan de inhoudelijke behandeling van de inrichting van de jaarrekening en de

2.2.2 Indeling jaarrekening

In bijlage IIIA is een overzicht gegeven van de verschillende indelingsvoorschriften voor de

Hieronder wordt slechts ingegaan op de meest kenmerkende verschillen.

Eigen vermogen en voorzieningen

De diverse voorschriften hanteren verschillende benamingen voor de exploitatierekening. De

Bij de indeling van de exploitatierekening bestaat de keuze tussen een categoriale en

In de CV95 worden de uitgaven en inkomsten enerzijds gegroepeerd naar gebieden van

2.3 Grondslagen van waardering en resultaatbepaling

Het”vetorecht” van het inzichtvereiste

Maatschappelijk en economisch nut

Presentatie: bruto of netto?

a) Financiële vaste activa

De verslaggevingsvoorschriften zijn niet eenduidig waar het de waardering van de financiële

Volledigheidshalve wordt opgemerkt dat consolidatie en de over deelnemingen / verbonden

Bestudering van de artikelen met als onderwerp de voorraden in de gemeentelijke

De verschillende productie-activiteiten die door SW-bedrijven worden uitgevoerd hebben tot

Een kenmerkend verschil tussen de overheidsverslaggeving tot en met 2003 (CV95) en de

a) Omzet en kostprijs omzet (toegevoegde waarde)

b) Rijksbijdrage en gemeentelijke bijdrage

2.4 Overige onderdelen jaarrekening

Naast de gebruikelijke informatie die in de toelichting op de jaarrekening wordt opgenomen

2.4.2 Overige gegevens

In BW2T9 is in artikel 392.1 het meest expliciet aangegeven dat gebeurtenissen na

Informatie over deelnemingen / verbonden partijen